Na poatku tretioho tysiaolittia naoji ery do susidnioji planetnoji systemy z orbity Zemli startuje Kos-mina Akademija Nauk. Za korabe jij sluy asterojid, u nadrach jakoho stvoreno atmosferu, blyku dozemnoji. Ce i je Koveh Vsesvitu, o nese genofond naoji planety u Kosmos. Zvidsy j nazva hostrosiuetnohofuturologinoho romanu Mykoly Rudenka.

Z peredmovy do naoho vydannia yta diznajesia pro skladnyj yttievyj i tvoryj liach avtora hro-madianyna, poeta, publicysta, neprymyrennoho borcia za prava i svobody liudyny. Projovy erez tiurmy, za-slannia, vymuenu emigraciju, Mykola Rudenko zalyyvsia virnym synom svoho narodu i, povernuvy na Ba-kivynu, prodovuje plidno tvoryty. Pymennyk zdobuv zasluene vyznannia. 1993 roku vin stav laureatomDeravnoji premiji Ukrajiny imeni T. evenka.

://kompas.co.ua ukrajinomovna pryhodnyka literatura

Peredmova Mykoly ulynkohoChudonyk Oleh NabokaRedaktory Larysa Hucalo, Oha Jaremijuk

Kyjiv ne bayv Mykolu Rudenka otyrnadcia rokiv. Boliae, hirko, ale teper vin pymennyk i pravozachysnyk maje ne bay Kyjeva. Po povernenni dodomu umene, pevno, vid nervovoho potriasinnia oslab zir, rozpovidaje Mykola Danylovy. Ja due pohano bau jedynym ranie bi-men zriaym okom, ne vpiznaju liudej. Avony moji znajomi, druzi j obraajusia, molyvo, na mene: y ne zahordyvsia?

Ne soromte, zupyni na vulyci cioho kremeznoho, energijnoho olovika u or-nomu bereti, z hustoju borodoju, o jiji as odbilyv vid rozkinoji koly ornoty. Pryvi-tajte i vy pobayte, jak u tu my na joho oblyi zasiaje posmika, zasvitysia y-roju pryvitnistiu. Zatremtia-zabryasia zmorky na oli, lahidno zabryny holos

Spilkuvannia z Mykoloju Rudenkom ce aslyvi chvylyny duchovnoho jed-nannia. Cioho uloho olovika ne ocholodyly, ne viduyly od liudej navi ti achlyviodynadcia lit konctaboriv u Mordoviji j na Urali, zaslannia do Hirkoho Altaju, vymu-ena emigracija u SA.

Zhaduju liutyj misia 1989 roku, ju-Jork, Ukrajinku Vinu Akademiju nauk, demeni dovelosia vystupyty z dopoviddiu pro Volodymyra Vynnyenka. Tam ja vperezustrivsia z ukrajinkym pymennykom, romany jakoho Viter v oblyia i Ostan-nia ablia ytav iz zachoplenniam. U seredyni simdesiatych rokiv ci knyhy buly vy-lueni z naych biblitek.

Poznajomyly, i Mykola Danylovy zaprosyv mene do sebe dodomu, u nevelyku,zatynu kvartyru. Z vikna vysotnoho budynku vidkryvavsia vyd na misto: riznobarvjammiridiv vohniv svityvsia veirnij Mangetten. Druyna pymennyka, pryvitna RajisaPanasivna vytvoryla na stoli rozkine bujstvo ukrajinkoji veeri, jak-to ynia edri tavmili hospodyni u nas na Ukrajini. I jakby ne panorama ju-jorkkych hromad, ve-lynych vysotnych budive centru zaokeankoho mista, mona bulo b uviruvaty, omy de u Kyjevi. Ale Kyjiv buv daleko, i my zhaduvaly pro nioho. Po areti, roz-povidav Mykola Danylovy, vidibraly u nas kyjivke pomekannia. Kudy my zdruynoju pislia zaslannia maly povertatysia?.. My prosydily u zaslanni e pivrokupislia zvinennia, bo ne bulo kudy jichaty, ale potim taky musyly vyjichaty

o zavelo joho, nemolodu, vsiu v ranach liudynu, jak pysav Mykola Rudenkov odnomu z vidkrytych lystiv do kerivnyctva SRSR u zvjazku z obukom i aretom (er-ve 1975 roku), za ino zayneni zalizni dveri kamery? Vin syn donekoho ach-taria, narodyvsia 1920 roku. Pereyv holod, vijnu, rozruchu, buv politrukom u blokova-nomu faystamy Leningradi; vidtak tiako poranenyj ocer, invalid VelykojiVityznianoji vijny, nahorodenyj ordenom ervonoji Zirky j medaliamy I same vinvystupyv inicitorom stvorennia 9 lystopada 1976 roku Ukrajinkoji hromadkoji grupyspryjannia vykonanniu Hesinkych uhod. Mykola Rudenko oolyv ciu grupu borobyza prava liudyny, za ridne slovo, za svobodu literaturnoji tvorosti, za pravo svoho na-rodu na nezalene yttia, nacinani tradyciji i kuturu, na vinyj ekonominyj rozvy-tok. Do skladu grupy uvijly pymennyk-fantast Ole Berdnyk, kolynij general-majorRadiankoji armiji Petro Hryhorenko, jurysty Ivan Kandyba i Levko Lukjanenko, vjazeberijivkych konctaboriv Oxana Meko, istoryk Mykola Matusevy, inener MyroslavMarynovy, mikrobilog Nina Strokata, vyte Olexij Tychyj.

Nelehko davalosia ce duchovne schodennia na verynu prozrinnia samomu My-koli Rudenkovi avtoru bie 30 knyh, liudyni z velykym duchovnym ta intelektu-anym potencilom, jakyj vnaslidok protyborstva z systemoju ne mih buty vpovni rea-lizovanym. Ale ne pro ce dumav Mykola Danylovy, osmysliujuy skladni suspino-polityni j ekonomini procesy v SRSR. Vyzrivaje protest proty antyliudianoji systemy,vybuduvanoji na nasystvi, na peresliduvanni inakomysliaych, na zaboroni vinohoSlova. Cej protest, cej bunt ducha projniav i poeziju.

U 1974 roci Mykolu Rudenka vykliuaju iz riadiv KPRS za serjozni ideologiniuchyly v literaturnij dijanosti, a v 1975 roci pozbavliaju lenstva u Spilci pymen-nykiv Ukrajiny.

U poemi Chrest, prysviaenij hidnomu pravozachysnykovi Petrovi Hryho-renku, Mykola Rudenko ustamy Isusa Chrysta zapovidaje:

Vimy svij chrest. Na niomu Ja rozpjatyj Tvoho narodu slavne majbuttia.A toj, chto zriksia nas, navik prokliatyj,Poryne v morok, v chaos, v nebuttia.Vimy svij chrest. Nechaj liaha na pleiVakym jarmom, a ty joho nesy.U niomu zojk holodnoji malei,inoi peredsmertni holosy.U niomu vira, viyj poklyk Slova.Tvoja korogva. Boe znameno.U niomu yra ukrajinka mova,De kona koma to sviate zerno.

Ci velyni, duchovno mobilizujui slova zverneni do nepochytnoho biovykaMyrona (Ja komunist), jakyj zryvaje zi svojich oej ideologinu poludu lye pisliatoho, jak pobayv, o u joho ridnomu seli na sto dvoriv odyn yvyj. Bezanakosa holodomoru 1933-ho iz yttiam mijoniv ukrajinciv pidtiala i joho viru v istorynupravotu ideji komunizmu, vyboriuvanoji nasystvom, krovju, bratovbyvstvom.

Symvolinyj chrest pokuty za hrichy bere na sebe komunist Myron u ti achlyviasy ukrajinkoji doli. Bere, ob pronesty po vsij predkivkij zemli ne lye vsenarodnuskorbotu, jaku symvolizuje chrest, ale j viru u voskresinnia svoho narodu, u vidroden-nia Ukrajiny.

Takyj e moranyj chrest pokuty i duchovnoho prozrinnia poklav na svojesumlinnia i Mykola Rudenko. U vstupi do poemy Chrest vin kae:

Ne koduju, ni, o buv marxystom, Ja v ytti ukav novoji viry.A bez viry chto my?..Tiky zviriZ mozkom nerozvynenym, drahlystym.

Ostannie slovo na sudi 1 lypnia 1977 roku Mykola Rudenko rozpone tak Sio-hodni pered sudom stoji Slovo.

Sudyly pymennyka i hromadkoho dijaa za Slovo napysane, za Slovo movlene,za protest proty obmeennia prava Slova. Vono povynno vino jty erez kordony ser-de, du, derav inake vono perestane buty Slovom.

Sudyly za te, o pysav losofki i naukovo-ekonomini praci, taki, jak Energijaprogresu, Kredo jednosti, dylohiju Proaj, Marxe ta Zdrastuj, Kene! (ekono-mini monology), Gnozys i suasnis; za poemy Proannia z partkvytkom, Isto-rija chvoroby, Chrest; za roman Orlova balka; za viri Zahrava nad sercem,orni liudy, De my?, Vidpovi buvomu druhovi, Pered puskom KanivkojiHES. Sudyly za namahannia vyslovyty svoji sumnivy, tryvohy i spodivannia, za analizpolitynoho i ekonominoho stanu radiankoho suspistva. yty inake vin ne mih: nedozvoliala sovis. Bo perekonavsia: Slovo piddane samoznyenniu vono ne zdatneprobyty zynu obolonku Liudyny, ob vykonaty svoje pryznaennia. Ote liudyna,jaka zi strachu y z inoji pryyny zamorouje Slovo v sobi, vlastyvo ne yve.

Pymennyk Mykola Rudenko povynen buv vyyty v imja vidrodennia Ukrajiny,

jiji Slova, jiji prav i svobod, tomu j ne zamorouvav u sobi Slovo, a osmysliuvav sebe,doliu svoho narodu za dopomohoju Slova. Za ce joho bulo pokarano dvanadciama ro-kamy uvjaznennia. Ale i tam, u tiurmach, konctaborach, na zaslanni, Mykola Rudenkoporyvavsia do vseliudkych idealiv dobra i spravedlyvosti. Tam vyzrila pracia liachdo chaosu, jaka je prodovenniam (z 1960 roku) bolisnych vola hromadianyna do CKKPRS ta uriadu SRSR iz poperedenniam: derava rozvaliujesia, svojim padinniamvona rozavy svojich hromadian; schamenisia, poverni selianam deravnu zemliu, izjakoji i tak ve vysmoktano yttievu sonianu energiju

Vidpovej ne bulo. Mykola Rudenko vvaav, o maje pravo zvernutysia dozemnoho liudstva, oskiky vlasti ta uriad ne zreaguvaly na joho sygnaly poperedennia.Ade osta astyna zemnoji sui, na jakij roztauvavsia Radiankyj Sojuz, perebuvaje vnadzvyajno vysnaenomu stani, sotni mijoniv liudej poterpaju od zahrozy holodu svitova hromadkis povynna na ce reaguvaty. Treba riatuvaty zemliu, z jakoji sta-linkyj totalitaryzm vypyv sonianu energiju Chlibnu Osnovu liudkoho buttia. To-talitarna systema poruyla Kosmine Pravo: liudyna je produktom pryrody, astkojujedynoho ciloho, tomu povynna sluyty ciomu cilomu, dotrymuvatysia joho zakoniv,vykonuvaty joho kosminu voliu, inake ce pryzvede do poruennia harmoniji zemli ikosmosu.

Cej svojeridnyj zakon jednosti Mykola Rudenko vyviv vnaslidok bahatolitnichstudij bilogiji ta losofy, politologiji j ekonomiky, futurologiji i teologiji, vyvenniapra Kanta, Hehelia, Smita, Kene, Marxa, Engesa, Lenina

Vin piddaje hostrij krytyci Marxovu teoriju dodatkovoji vartosti i vyvody svojuformulu dodatkovoji vartosti, v osnovu jakoji stavy zakon peretvorennia i zbereenniasonianoji energiji.

Svoji dumky i vysnovky Mykola Rudenko vyklav akademikovi Andrijevi Sacha-rovu pry zustrii v 1974 roci. Todi Andrij Sacharov pohodyvsia buty joho konsutan-tom u haluzi zyky.

Mykola Rudenko ne vvaav Zakon Jednosti oryginanym vidkryttiam, bo j pra-davni mudreci znaly pro nioho. Holovnoju metoju pymennyka bulo baannia oy-vyty cej Zakon, nadilyty joho liudkoju energijeju dobro-tvorennia, zachopyvy nymusich, komu boly majbutnie Zemli. Vin zaklykaje do zbereennia zemnoho seredo-vya jak astky kosminoho bezmeia, do nehajnoho prypynennia rujnivnoji diji liu-dyny na pryrodni procesy.

Mykola Rudenko pye poleminyj roman Formula Soncia, vydaje svoji Eko-nomini monology, hariae obstojuje tezu, jakoju perejnialysia joho druzi j odno-dumci.

Vystupajuy na zachyst represovanoho Mykoly Rudenka, Ole Berdnyk tak sfor-muliuvav plid joho rozdumiv: Ne abstraktna dodatkova vartis, o vyvodysia z mja-ziv liudyny, a polumjanyj sonianyj potik, o vlyvajesia z Kosminoho Sercia do arte-rij liudstva i transformujesia v plody praci j tvorosti, tobto tvory progres.

Z tryvonoju dumkoju pro majbutnie planety pysav Mykola Rudenko svij romanKoveh Vsesvitu. Rozhornemo joho storinky

Liudstvo, na a, ne usvidomylo toho, o zemnu cyvilizaciju vbyvaje trudova te-orija vartosti, prodovujuy peretvoriuvaty biloginu energiju v techninu i cymsamym vysnauvaty materini resursy planety. Naselennia Zemli vyerpuvalo pry-rodni bahatstva bezdumno, ne dosluchalosia porad uenych perevesty energetykuna termojadernu energiju. Planetu ochopyly holod, duchovna degradacija, migracijinarodiv. Zemna cyvilizacija poala zanepadaty.

Na propozyciju Sybirkoji Akademiji Nauk bulo vyrieno poslaty do susidniojiplanetnoji systemy naukovyj komplex. Realizaciju cioho minarodnoho proektu do-ruyly akademikovi Stepanu Makarovu, jakyj zaproponuvav peretvoryty na zorelitasterojid zavyrky pjatnadcia kilometriv i zavdovky visimnadcia. Bula vytvorenaavtonomna ekosystema svojeridna Kosmina Akademija Nauk, jaka j vyruyla u

miplanetnu podoro.Roman-zastereennia rozkryvaje pered namy siuetno-dynaminu rozpovi pro

yttia na cij kosminij laboratoriji, jaka ve pjatsot rokiv tomu pokynula Zemliu. Prezy-dentom Kosminoji Akademiji Nauk je prychynyk elitarnoho pohliadu na suspistvoStepan Makarov. Povnovladnyj rozporiadnyk na cij nevelykij planeti, vin rozpodiliajelika bezsmertia daruje vine yttia pokirnym akademikam, uliublenym inkam, ainych yteliv laboratoriji, jakych peretvoreno na zvyajnych rabiv, peridyno sortuje,znyujuy pevnu astynu zadlia zbereennia ysenoji rivnovahy jiji mekanciv. U bo-robu z cijeju totalitarnoju systemoju, pryncypy funkcinuvannia jakoji, po suti, pere-neseni z Zemli na ciu kosminu laboratoriju, i vstupaje molodyj talanovytyj junak Pro-kip.

Dlia dopytlyvoho ytaa bude cikavo zahlybytysia v systemu naukovych hipotezpymennyka-fantasta, jakyj vysuvaje ideju pro isnuvannia Galaktynoji Monady, Ga-laktynoho Mozku najdoskonalioji formy yttia u pidvladnomu jomu prostori.

Tiky vtajemnyenym obranciam vdajesia vstupyty u spilkuvannia z Galakty-noju Monadoju cijeju Vsesvitnioju Osoboju, jaku ie nazyvaju Pantokratom y To-talitom. Dlia tych odynokych aslyvciv, komu vidkryvajesia Galaktyna Monada, vi-dkryvajesia j osoblyve baennia svitu, v jichnich umach poynaje prorostaty zerniatkoSvitovoji Mudrosti.

Futurologinyj roman Koveh Vsesvitu spovnenyj viry u neobmeeni, ale ene vyjavleni upovni tvori molyvosti liudyny. Tvir nadilenyj nadijeju i pevnistiu, opered zemlianamy vidkryvajusia novi kosmini horyzonty piznannia vsesvitu, a takotajinstv liudkoji indyviduanosti jak mikrosvitu.

Mykola Rudenko natchnennyj pobornyk tvoroho samovyjavu osobystosti.Vin yro i bezohliadno uviruvav u zakon zbereennia i peretvorennia sonianoji ener-giji, stav jiji revnym populiaryzatorom u riznych anrach chudonioji tvorosti, i ce hly-boke spivpereyvannia vynoenoji, vsebino osmyslenoji ideji vraaje.

Dlia poeta i myslytelia Galaktyna Monada ujavliajesia v obrazi Vselenkoji Ma-teri y Boha, vona uosobliuje v sobi Nezrivniannu Mohutnis, Svitovu Liubov, Nevmy-rue yttia Ce toj adanyj i nedosianyj ideal vseochopnoji mudrosti i kosminojipravoty, predvinoho ustremlinnia liudstva do Vyoho Sudu, jakyj vyznay, vreti-ret, pravotu odnych i nespravedlyvis inych, zharmonizuje yttia, vnese poriadok talad i v liudki dui, i v zemnu cyvilizaciju.

Mykola Rudenko plekav, vynouvav ciu viru v yttiedajnu, yvotvoriau syluSvitla, o mysly, Svitla, o yve, viduvaje i tvory iz sebe samoho Svitovyj Mozok iserce Galaktyky. Cia vira dodavala jomu syly v tiurmach i konctaborach, pidnosyla dovysokoho zletu tvoroho osiajannia. Poezija i riatuvala joho v nevoli. Tam vin napysavponad 14 tysia riadkiv, a druyna Rajisa Panasivna pislia pobae vynosyla jich na vo-liu. Za taku spivtvoris druynu pymennyka sudyly i pokaraly pjama rokamy ta-boriv suvoroho reymu i pjama rokamy zaslannia.

Maje vse, o napysav Mykola Rudenko v nevoli, zberehlosia. Konskovani ru-kopysy povertaty avtorovi pislia zvinennia ne chotily. Pymennyk oholosyv holodivkui domihsia (pislia 20-dennoho holoduvannia) povernennia plodiv svojich tvorych osi-aja i losofkych rozdumiv. I, ve perebuvajuy daleko vid bakivyny, za okeanomvin z dopomohoju druziv z dispory vydrukuvav roman Orlova balka, zbirku virivProzrinnia. Zjavliajusia na svit poemy Chrest, knyha liach do chaosu. Johotvory vychodia u perekladach anglijkoju, nimekoju, francukoju movamy. Vse, zda-valosia b, vlatuvalosia dobre, je molyvis praciuvaty i drukuvaty Ale dua prosysiana Ukrajinu. Mykola Rudenko perekonanyj, o pymennyk maje yty zi svojim naro-dom. Tomu, tiky-no nastav spryjatlyvyj as, vin i povernuvsia dodomu.

Povernuvsia, nemov leleka z vyriju, i odrazu aktyvno praciuje, chvyliujesia,tvory. Siohodni je reana zmoha utverdyty svoju nacinanu samobutnis, vidnovyty

i rozvyvaty nau deravnis,1 stverduje vin, zvertajuy do narodu Ukrajiny u cej

istorynyj moment.Tomu i pobayv Kyjiv pislia vymuenoji otyrnadciatyrinoji rozluky svoho stij-

koho, bezkopromisnoho, virnoho syna, jakyj sviato viryv i viry, o Ukrajinu obmynubidy ta buri j vona povnovladno, siajnysto rozkvitne, bo maje talanovytyj i praciovytyjnarod. Vlasne, cijeju optymistynoju notoju i zaverujesia vemy cikavyj, intrygujuyj,talanovyto napysanyj roman Koveh Vsesvitu.

MYKOLA ULYNKYJ

1 Visti z Ukrajiny. 1991, - 23. Trav.

Fermi nalealo kika sote rivnynnych hektariv. Vsi vony buly zasijani zlakamy j za-sadeni horodynoju, vynohradom, bananovymy ta pomaranevymy derevamy. Ve cejprostir buv obliamovanyj kanalom z vyniatkovo ystoju vodoju. Svidenniam ystoty bulajiji nebesna holubyzna. Nad kanalom rosly verby j evkalipty, riasnily ie zelenkuvatymyplodamy kalynovi kui. Mianyna derev i kuiv z riznych zemnych yrot (vid subtropikivdo Pivdennoho Sybiru) poroduvala zahadku. Ta najbia zahadka bula ne v roslynnosti, av geometriji fermerkych volodi: vony stanovyly pravyne kolo. Do toho pravyne, ozdavalosia: jakyj kazkovyj velete, stojay tam, de mistyvsia hospodaryj dvir, obviv do-vkolyniu zemliu velyeznym cyrkulem z radisom blyko trioch kilometriv.

Dvir tako buv nezvyajnyj. Poriad zalehkymy sporudamy dlia remanentu j maynstojav vysokyj budynok, o nahaduvav batu. Na veryni baty zblyskuvala velyka kulianevidomoho pryznaennia. odnych inych sporud ne bulo vydno na vsiomu dovkilli.

Dvoje molodych liudej, chlope i divyna, vyjly z dvoru j poprostuvaly povz pe-nyne pole, o ve poynalo polovity. Jly vony tak, niby jim kotuvalo ymalych zusyne vidirvatysia vid zemli. Schoe na te, o vony vzahali maje nioho ne vayly jakbyzaadaly, mohly b za odyn strybok podolaty z pivsotni metriv. Ale jim nikudy bulo po-spiaty, tomu vony navmysne upoviniuvaly kroky. Vlasne, ce navi buly ne kroky cebuly korotki, plavni strybky.

Prokope, movyla divyna. Ne vart perebiuvaty. Jako navi spravdi tak,jak ty kae

Koly mene zvidty, Prokip pokazav pacem sobi pid nohy, vypuskaly na jakuhodynu, ja, zvyajno, cioho pomityty ne mih. A jak tiky poav tut yty postijno Ce osob-lyvo pomitno vranci. Joho nemaje! Rozumije?

oho nemaje? z tryvohoju v holosi zapytala divyna. Soncia nemaje!Divyna bula zodiahnena v sportyvnyj kostium synioho kolioru. Zolotave volossia

vino spadalo jij na plei. Na my vona zupynyla pohliad na velykij sereci, o zvysala zpravoho vucha jiji suputnyka.

omu ty na mene tak dyvysia, Heleno?Helena rizkym ruchom ruky nachylyla joho holovu, zatysnula sereku v malekij do-

loni j tycho skazala:

Viddaj jiji meni. Ne mona. Na nij vykarbuvano mij nomer. Prokope, znimy!Prokip buv zodiahnenyj u roboyj kombinezon vin same lahodyv traktora, koly do

nioho pryjla divyna.Helena bula dokoju vice-prezydenta Mireka Liatoynkoho, a Prokip praciuvav me-

chanikom na fermi.Vin sprobuvav zniaty sereku, ale ne zmih. Todi Helena prysila na zemliu, posadyla

joho poru. Za my vucho Pro-kopa bulo zvinene vid sereky. Zavjazavy jiji v nosovyka,divyna zachovala vuzlyk pomi penyceju. Koly vidijly na bezpenu vidsta, Helena po-jasnyla:

Ce taka sereka Znaje jaka? Kone tvoje slovo uju kostolomy. Teper roz-povidaj. Ty kae, nemaje soncia? A o nam svity?

Kostolomamy nazyvaly nahliadaiv, o neridko byly tych, chto poruuvav poriadok,vstanovlenyj Prezydentom. Abo j byly bez pryyny, jak jim zamanesia.

Chlope vyliz iz zamaenoho kombinezona j tako schovav joho sered penyci.Lyyvsia u soroci j svitlych taniach, vtiahnuv povitria u leheni, vidtak iz syloju joho vy-tysnuv, nae z humovoji kamery, j ohlianuvsia dovkola. Dovoli daleko vid nych, na pomi-dornych plantacijach, poralysia korejanky. Bilia kanalu na vuzekij smuci luhu paslysiakorovy. Kostolomiv, jaki as vid asu obsteuvaly polia na svojich litajuych sticiach, vinnide ne pomityv.

Ne znaju, o nam svity. Ale ne sonce, skazav vin perehodia.Prote, jak tomu i nalealo buty o cij pori, z-za chmary vyjlo sonce vono bulo po-

veirniomu ervone. Joho dysk vysiv nad evkaliptamy i o-o mav zanurytysia v kanal.Tym asom na schodi iz-za verb jomu na zminu vykotyvsia povnovydyj misia.

Ja tebe ne rozumiju, Prokope. A misia je? I misiacia nemaje. Chiba tobi bako ne pojasniuvav?V dolyni pomi krutymy horamy veorilo vydko, navano. U nebi poaly zjavliatysia

zirky, vse bie j bie.Molodi liudy nablyalysia do kanalu. Divyna pislia tryvaloji movanky skazala: Bako meni rozpovidav pro sereky, prosyv buty obanoju. Tobi vidomo, o tato

naley do kola bezsmertnych. A matusi Prezydent ne dav cioho prava, vona musylavmerty. Teper bako namahajesia pravo na bezsmertia zdobuty dlia mene. Meni a joho vin takyj samotnij. Ta jako Prezydentovi donesu pro jaki moji poruennia

Helena ne pomityla, jak bolisno peresmyknulosia oblyia Prokopa. Ale chlope pro-movav jomu nepryjemno bulo dumaty pro Helenu tak, jak pro tych inok, o sobizdobuvaly bezsmertia, projovy erez harem Prezydenta.

Prokip uziav divynu za ruky. Heleno! poav vin, dyvliay jij u vii. Nas iz dytynstva navaly: cej svit stvo-

ryv Prezydent. Svit bezkonenyj navkolo miridy zirok, o ne meni vid naoho Soncia.Abo navi bii. Na Prezydent mohutnij, bo vin boh. Moe navi daruvaty liudiam bez-smertia. I ce vin spravdi roby. Ale Nedobra slava pro joho orgiji poyriujesia tam (Pro-kip pokazav kudy pid zemliu). A jak vyjavysia, o j samoho svitu nemaje o ce lyemajsterna iliuzija

Bezsmertia ne iliuzija, maje hnivno zapereyla Helena. Mij bako yvecilych try stolittia. A dechto iz bezsmertnych znano dove.

Tak. Ja ce znaju. Ce pravda. Ale komu potribne bezsmertia, koly sam svit brech-nia? Meni ve siohodni yty ne choesia. Cych zirok nemaje. Misiacia te nemaje.

Nioho nemaje. Todi navio bezsmertia? Ta e cinoju prynye. Jaka v niomu radis? omu ne povynno buty toho, o ja bau na vlasni oi? Prokip pokazav rukoju

poza kanal. Chodimo tudy. Sama peresvidysia. Ce velykyj hrich, Prokope. Na toho, chto perejde kanal, upade kara boa. Nemaje nijakoho boha. Je iliuzinist. Chodimo, Heleno! Dyvyvsia v jiji oblyia

i serce joho styskalosia vid boliu.Rot Heleny buv napivvidkrytyj, oi zastyhly v neporunosti. Vse jestvo divyny poj-

niav strach. Ne pidu. Boju.Vin pryhornuv Helenu j pociluvav jiji v olo, mov sestru. Harazd. Lyajsia tut. Ja pidu sam.Vona movky stysnula joho paci ce j bula vidpovi. Prokip stupyv na vodu. Same

tak ne u vodu, a na vodu, bo liudke tilo tut vaylo tak malo, o voda utrymuvala johona svojij poverchni. Prynajmni kika chvylyn slid bulo prostojaty neporuno, ob nohytvoji povoli poaly zanuriuvaty. Ale Prokip ne stojav vin iov u strachitlyve potojbiia.

Koly Prokip dijov do seredyny kanalu, Helena joho poklykala: Prokope, stryvaj! Ja te pidu.Prokip spynyvsia. Joho oblyia osiajala radisna posmika, prote divyna cioho ne

bayla. Dolajuy strach, vona dribotila do nioho, rozpleskujuy nohamy vodu. Krapli roz-litalysia due daleko. Na protylenyj bereh kanalu, o zaris hustym aharnykom, vonyvyjly razom. Stupyvy kika krokiv, opynylysia pered kamjanoju stinoju, jaka zrostalasiaz nebom. Dali jty nikudy svit kinavsia tut, odrazu za aharnykom.

Prokip pidniav ruku i todi zoria, o siajala nad samisikym neboschylom, opyny-lasia na joho doloni vona bula prosto jaskravym svitlovym zajykom. Naspravdi zir neisnuvalo to buly svitlovi efekty. Uve cej svit vyjavyvsia velyeznym, majsterno spo-rudenym planetarijem. opravda, cioho slova tut nichto ne vyvav, ale molodym liudiamne brakuvalo osvity, ob zbahnuty nechytru mechaniku obludy.

Prote Helena use e ne chotila viryty, o jich zmaleku obduriuvaly ade uciomu obmani brav uas tako jiji tato. Zatrymuvaty na protylenomu berezi ne mona vony povernulysia nazad i ruyly tudy, de buly zachovani sereka j kombinezon. Pry-chopyvy schovane, ruyly dali.

Znaje, koly ja zbahnuv, o to za kulia na bati?.. Odrazu pislia toho, jak my ztoboju posvarylysia. Pryhaduje? Prokip spynyvsia, ob pobayty vyraz jiji oblyia.Heleni, mabu, bulo nepryjemno, o vin zhadav pro svarku. Vidznayvy ce ne bez vtichy,chlope prodovuvav: Meni v tu ni ne spalosia. Vyjov z kimnaty j poav chodyty do-vkola baty. Same todi ja j sposterih, o poverchnia kuli dirasta, na nij bezli viok.Kone viko kydaje mutyk promeniv. Takych mutykiv tysiai, ce vony j stvoriuju iliu-ziju zorianoji noi.

omu ja nikoly cioho ne pomiala? Ja vyrosla v ciomu dvori. A ty vychodyla z domu vnoi? Bako ne dozvoliav, ale ja vse odno vychodyla. Liubliu pomrijaty v samotnosti. Ale

ni razu takoho ne bayla.Chlope zamyslyvsia. Joho oblyia, osvitlene misiacem, bulo schoe na bronzovu

skupturu, o raptom oyla j poala ruchatysia. Ja potim te nikoly takoho ne bayv Ne znaju, jak ce pojasnyty. Ale dlia mene

vystaylo j odnoho razu.Helena rvuko zatysnula jomu rota doloneju. Nad nymy znenaka povyslo o

schoe na zvyajne krislo, v jakomu bovvanila posta liudyny v uniformi. Divyna potia-hnula Prokopa na steku, o vjunylasia pomi vysokoju kukurudzoju.

Chto vy? Nazvi svoji ysla, huknuv nahliada lamanoju kytajkoju movoju.Mabu, tut ude praciuvaly kytajci. omu ne spustylysia dodomu?

Ne podavy holosu, molodi liudy strybnuly v liuk, jakyj vyrazno orniv sered kuku-rudzy, i prymom pobihly napivtemnym tunelem. Same cym liachom ti, chto praciuje vpoli, povertajusia do svojich konur u katakombach.

Za spynamy vtikaiv as vid asu spalachuvaly lichtaryky, bulo utno neprystojnulajku. Bihty v tuneli, koly ty maje nevahomyj, ce spravnia muka. Ale ne menych mukzaznavaly j kostolomy.

Vidirvatysia vid nahliadaiv u labiryntach tuneliv ne vdavalosia. Molodi liudy vysly-znuly na poverchniu bilia podvirja fermy. Prokip upovinyv chodu, ne navaujuy razomz Helenoju uvijty v budynok-batu, de vice-prezydent z dokoju maly ne vemy vyhidnemekannia. Ta Helena riue potiahla joho za soboju. Vona znala: nahliadai maju pravoobukaty dvir fermy, ale nichto z nych ne navaysia nepokojity vice-prezydenta.

Bilia lifta vony spynylysia. Tut jim nalealo poproatysia. Choa bako ve zadavsiaHeleny, prote divyna ne kvapyla vona rozdumuvala, jak buty dali. Prokip ce zrozumiv.

Za mene ne turbujsia. Ja ne propadu, skazav vin, vdajuy, o cia sytuacija johovtiaje.

Tobi vychodyty ne mona. Vony pomityly, o ty zahluyv sereku. Vid tebe ne-maje sygnaliv. Ue cioho dosy, ob tebe aretuvaty. Vona kynula pohliad na johokombinezon, de u kyeni bula zahornuta v nosovyk sereka. Zaekaj mene trochy, japobalakaju z bakom.

Divyna pomachala rukoju z hlybyny lifta j znykla za joho metalevymy dveryma.Prokip dumav pro svoje. Daleko ne vse, o vin pereyvav, bulo jomu zrozumile. De-

oho prosto ne znav. Protiahom dvoch rokiv chlope praciuvav u katakombach mechani-kom vodnevych dvyhuniv vnutrinioho zhoriannia. Zhodom joho perevely na potunu sys-temu elektrolizu, jaka produkuvala vode i kyse. Obydva ci elementy v systemi energo-obminu z ekologinoho boku bezdohanni. Elektrynu energiju otrymuvaly z termojader-noji elektrostanciji, jaku skoroeno nazyvaly termojadom. Zapasiv vodniu v koloniji pokyo bulo vdosta, ta koly traplialysia na liachu vodnevi zhuennia, jich vylovliuvaly do-voli masyvnymy agregatamy, zmontovanymy na poverchni asterojida. Ote ni z boku char-ovoho (zavdiaky fermi), ni z boku energetynoho kryza naselenniu koloniji ne zahro-uvala.

Jako Prokopa vyklykaly v upravu do Gerda j povidomyly, o jomu naley zjavyty-sia do vice-prezydenta. Pan Mirek poav z toho, o pochvalyv obydvi joho movy, jakymyvin cilkom vino volodiv, poku j ukrajinku. Koly, u daleku davnynu, jichni narodyvorohuvaly. Vidtak zrozumily, o v sviti nemaje ridniych narodiv, i navylysia druyty.Ce bulo tam, na dalekij Zemli takij dalekij, o navi zoriu, dovkola jakoji vona kruliaje,ne vidrazu vidukaje sered inych zirok.

Liatoynkyj pojasnyv, o nalealo robyty Prokopovi. Peredovsim vin musyv dbatypro fermerku techniku. Vsia vona dijala na vodnevych dvyhunach ote oho novohotut dlia Prokopa ne isnuvalo. Mayny buly nezhrabni erez svoju vymuenu masyvnis.Kolesa velyki, hostri ypy hlyboko vhruzaly v grunt lye taka kombinacija (masyvnisplius ypy) za umov neznanoji vahomosti zabezpeuvala pevnu potunis.

Prokopovi daly kimnatu na fermi, poru budynku-baty, ale spav vin zdebioho nasini pid vidkrytym nebom.

Zhodom chlope poav pomiaty zolotovolosu kraliu, o inkoly vybihala na pod-virja. Vona, zvyajno, tako joho pomityla, ale ne bulo pryvodu poznajomyty. Pryvid znaj-ovsia jako vranci, koly Prokip umyvavsia pid kranom u nioho ne vyjavylosia runyka.Zadery holovu do neba j pidniavy ruky z rozepirenymy paciamy, vin dejakyj as stojavneporuno, ob vysochnuty.

Divyna, spivutlyvo posmichajuy, pidijla do nioho j zapytala: U vas o vytertysia niym? Niym. Ja e ne perenis reej z domu.Vona pobihla v budynok i povernulasia z runykom. Tak poalosia jichnie znajom-

stvo.Akademik Liatoynkyj stavyv genetyni doslidy na roslynach. asom jomu bula po-

tribna dopomoha i todi vin zvertavsia do Prokopa. Chlope mymovoli poav pomiaty:Liatoynkoho hnitia jaki hryzoty.

A jlosia, vlasne, o pro o. Stepan Makarov, Prezydent Kosminoji Akademiji Nauk,o pjatsot rokiv tomu pokynuv Zemliu, buv prychynykom elitarnoho pohliadu na su-spistvo. Stosovno perevanoji biosti kolonistiv vin obstojuvav systemu obmeenychzna. Osoblyvo kri huste syto nalealo prociduvaty vse, o stosuvalosia pokynutoji Ze-mli. Povnocinnymy liumy vin vvaav tiky tych kolonistiv, jakych nahoroduvav bez-smertiam, vsi ini lyalysia dlia nioho experymentanym genofondom. Koly vin vykorys-taje cej materil, aby zaliudnyty planetu, do jakoji vony letily.

Ale te poky o vemy viddalena meta galaktyna doroha vidbere e blyko pjaty-sot rokiv. Sprobuj proyty cilu vinis lye samoju naukoju, bez mylych serciu rozvah! OtoMakarov i prahnuv zrobyty svoje bezsmertia ne lye ne obtialyvym, a j dovoli pryjemnym.Prytomu problemy morali joho ne vemy turbuvaly.

Same ci rysy charakteru Prezydenta z bahatioch pryyn poroduvaly dysharmoniju vytti Mireka Liatoynkoho. I, mabu, najholovnia pryyna o jaka: vin due nepokojivsiaza doku.

Nareti dveri lifta vidsunuly. Helena vtiahnula v nioho Prokopa, o buv znienyj irozhublenyj.

Tato nakazav nehajno tebe pryvesty. Nouvatyme u nas.Budynok-bata mav z desiatok poverchiv, na konomu z jakych mistylosia po dvi-try

kimnaty, ne bie. Tut buly bichimini j genetyni laboratoriji, bibliteka, nevelykyjsportyvnyj zal too. Mekannia vice-prezydenta zajmalo try poverchy. Odyn naleav He-leni, druhyj bakovi, na tretiomu mistylysia jidania j kuchnia. Schody nadto vuzeki,astie korystuvalysia liftom. Ce bulo obtialyvo.

Helena zupynyla lift bilia jidani. Prokip use e pouvavsia znieno joho vedudo liudyny, nad jakoju ne vladni starinnia i smer.

Mabu, pan Mirek rozumiv psychinyj stan chlopcia, bo zustriv joho u dveriach i, try-majuy za liko, proviv do fotelia.2 Sam siv u fote navproty hostia.

Pan Mirek z vyhliadu mav blyko soroka rokiv, cho proyv povnych trysta. Nevelykalysyna robyla joho lob biym, ni vin buv naspravdi. Reteno vyholene pidboriddia rozdi-lene nadvoje jamkoju, priamyj nis nadavaly oblyiu munioji vrody. Helena bula schoana baka, ale cia schois bula vyraena po-inoomu. Nis u neji tako priamyj, pro klasy-nyj, volossia biliave

Ach vy, ybajholovy, vdavano lajavsia pan Mirek. A jakby vas na tomu bocikostolomy zastaly? Prezydent takoho nikomu ne daruje Mi inym, pro toj vypadok, kolyty pobayv proekcijnyj mechanizm bez koucha. Meni Helena rozpovila Take moe tra-pytysia raz na stolittia, ne astie. I tobi, ba, potalanylo. Ja nakazav toj kouch poystyty.A o na fermi yve nevtajemnyena liudyna obsluha zabula.

Kouch poystyty? mechanino perepytala Helena, namahajuy pryhadaty

2 Fote krislo.

znaennia slova kouch. o ce za abrakadabra? Priamoho znaennia pojasniuvaty ne budu v encyklopediji znajde. A toj ko-

uch, pro jakyj ja zhadav, ce, vlasne, kulia, v jakij schovana proekcijna aparatura. Kuliavino vypuskaje svitlo na ekran, ale svitinnia samoji aparatury ne vydno. Ekranom, jak vyrozumijete, pan Mirek zrobyv yrokyj est, je vsia sfera Kamjana sfera, o stvoriujeiliuziju neba Nad cym nebom pjatsot rokiv tomu liudiam dovelo ymalo popra-ciuvaty. Sprava pryncypova. Todi z cioho pryvodu vidbula yroka dyskusija

Liatoynkyj, mabu, ne pomityv, jak poervonilo oblyia Prokopa. Hamujuy hniv,chlope pidvivsia z krisla j popriamuvav do vychodu. Pan Mirek spantelyeno zapytav:

Vam o treba?Z kuchni prybihla Helena u kartatomu fartuku. o z toboju, Prokope?.. Ja podaju veeriu. Proba. Ja tiky zaraz pryhadav, o zabuv traktor vymknuty. uje, torochty?Helena prysluchala, ale nioho ne poula. Nevelyke lycho. Vode vyhory sam spynysia. Tym asom vony z chlopcem

opynylysia za dveryma jidani. I tut Prokopa prorvalo: Proba, Heleno. Vin tvij bako. Ale je rei Chiba ty ne ula, jak vin hovoryv pro

toj kouch? Joho cikavy lye techninyj bik spravy. A o sotni liudej yvu seredbrechni ym vony ytymu, koly znenaka prozriju? Neve j tobi ce bajdue?

Jiji oblyia povoli rozplyvalo u zadovolenij posmici: Nu j charakter!.. Ni dika lysoho ty ne zrozumiv. Tato zovsim ne takyj, jak ty pro

nioho dumav. Chodimo, ja tobi dopomou joho rozvoruyty. I, do rei, skutuje mohosupu z peeryciamy.

Nevdovzi oloviky siorbaly sup, nachvaliujuy hospodyniu. A moe, ce tako tiky iliuzija, jak i nae zoriane nebo? lukavo zapytala divyna,

koly ve tarilky pered olovikamy sporonily. Ja kau pro sup. o vy pro ce dumajete,pane iliuziniste?

Pan Mirek vidklav loku j nachmuryvsia: Je rei, z jakymy hrich artuvaty.Zapanuvala napruena pauza. Prokip nahliadav za Helenoju. U nij povoli rozpa-

liuvavsia hniv i o vona ve zabula, o chotila torknutysia cijeji ryzykovanoji temy ja-komoha delikatnie. Zahovoryla rizko, neadno:

Ty orstokyj, tatu. Nikoho ne liuby, krim sebe. Koly ty meni natiaknuv, o cee ne svit, a tiky nevelyka mode svitu Ta j zaraz u tebe prochopylosia, nibyto pjatsotrokiv tomu vidbula dyskusija omu ty odrazu zamovkaje, jak tiky dochody dotoho nu, do toho, o stalosia pjatsot rokiv tomu?

Bo narodyvsia na dvisti rokiv piznie. Todi Akademija bula ve daleko poza me-amy Sonianoji systemy.

Ale ty vid koho distav utajemnyennia. Neve my z Prokopom liudy nyohogatunku?.. Podumaj, jak ce maje vyhliadaty z naoho pohliadu. Nu, zvyajno Ty naleydo kola bezsmertnych Proty tebe my tiky nikemni ervjaky

Helena j bako stojaly odne proty odnoho, mov zatiati suprotyvnyky. Zdavalosia, panMirek zaraz vidvay dobroho liapasa doci, o perestupyla meu dozvolenoho. Ale ci-noju nemalych zusy vin zumiv strymatysia:

Ve pizno. Vy moete dyskutuvaty skiky zavhodno, a meni zavtra zranku trebadopovidaty Prezydentovi. Druhyj poverch u nas vinyj. Prokip moe zanouvaty tam. Vidtak Liatoynkyj uklonyvsia Prokopovi: Helena vam pokae kimnaty.

Ce, vlasne, oznaalo, o pan Mirek chotiv porozmovliaty z dokoju bez Prokopa.

Zvisno, vin mav na ce bakivke pravo, Prokip dobre ce rozumiv. I vse chlope pokynuvjidaniu vice-prezydenta z tiakym sercem. Helena tako bula nadmiru napruena, popro-alysia vony pochapcem.

Koly Helena povernulasia do jidani, pan Mirek skazav doci: Doniu, ne obraajsia na mene. Ja ne maju prava rozpovidaty tobi vse. A Prokopovi

tym bie. Meni podobajesia cej rusyn. Ta pomi nym i toboju je mea, jaku vy ne povynniperestupaty.

Helena dyvylasia na baka z podyvom i strachom. Vona ne mohla ujavyty joho ne-spravedlyvym navi u dribnyciach, a tut ilosia pro holovne, zahanoliudke i tato horo-dyv taku oburlyvu nisenitnyciu!

Pan Mirek poklav ruku na plee doky: Ja rozumiju, o ty zaraz pereyvaje. I znaju: tvoja dumka posunula ne v tomu

napriami Ne tudy, kudy treba Ne zapereuj meni, doko. Ty povynna zatiamyty o o.Ja daleko ne u vsiomu schvaliuju Prezydenta, ale odo holovnoho Pro holovne vin nezabuvaje. Liudy v ciomu tunomu sviti ce, Heleno, taky spravdi genofond. Poza cymznykaje sens naoho isnuvannia. erez te, doniu, u liubnych spravach my ne vladni pere-stupaty nacinani mei. Povir meni: ce ne rasyzm, a naukova misija. Tak bulo zadumanona samomu poatku e tam, na Zemli. Nam naley na dalekij planeti zasnuvaty na-rody. Koen z nas prodovuje svoju naciju. A jako my nakolotymo genetynoho koktej-liu

Ty moe pro ce rozkazaty dokladnie? Liatoynkyj movav. Vin zvauvav, oznaje i oho ne znaje Helena. Zvisno, vin ne mih uberehty jiji vid bibliteky, jaka bula de-relom tysiaolitnioho dosvidu zemnoho liudstva. Ale bibliteka tak sformovana, o naviosviena liudyna v ciomu zamknutomu sviti ne znala ymalo istotnoho pro jichniu kolo-niju. Prezydent buv despotom, ale pan Mirek inkoly dozvoliav sobi z nym pospereatysia.Na dokory Lia-toynkoho z pryvodu ostannich program akademik Makarov vidpovidavtak:

erez dekika stoli vse zrozumijete. I todi pohodyte, o ja zavdy dijav na korysnaoji misiji. Konservacija intelektu neobchidna. Prynajmni odo indyvidiv, jaki ne beruuasti v naukovij roboti. Nam potribni ne vony, a tiky jichni geny. Nechaj mozok spy.Koly vin bude neobchidnyj rozbudymo.

Oto, stojay pered dokoju, Liatoynkyj mih skazaty siohodni lye odne: Dozvo speru pohovoryty z Prezydentom. Ale prou vidpovisty yru pravdu: u

tebe z Prokopom serjozno?..Helena vidpovila po-doroslomu: Ja joho kochaju. A vin? Nu, my z nym druymo. Rozmovy pro ce poky o ne bulo. Ale ja viduvaju Navi

pevna Harazd, zadovoleno posmichnuvsia pan Mirek. Cilkom molyvo, o u ciomu

razi perekod mene, ni ja hadaju. Poliaky j ukrajinci rizniasia lye mentano,3 ne gene-tyno. A mentanis formujesia seredovyem i vychovanniam.

3 Mentanis duchovnis.

Vid Liatoynkoho ne schovalosia te, pro o Helena j Prokip perekynulysia kikomaslovamy za dveryma jidani. Koly due davno pan Mirek pereyv pryblyzno te same, oteper pereyvav Prokip. Todi vin zaprysiahnuvsia nikoly ne vtraaty liudianosti, jak jijivtratyv u svojich kosminych stolittiach akademik Makarov. Ale ba: ce vidbuvajesiamymovoli mabu, erez samu zvyku dumaty pro sebe jak pro osobu, kotra cilkom za-konno zdobula sered smertnych liudej prava liudyny bezsmertnoji.

Cilkom zakonno tomu, o tak ce j bulo zaprogramovano ie na Zemli, koly Kos-mina Akademija mala vyruyty u svoju tysiaolitniu dorohu. Potribni buly providnyky,o nesu nadbannia zemnoji nauky i vsiu povnotu zemnoho dosvidu poza taki daleki mei,kotri j ujavyty nemolyvo. Na toj as ue buly vyveni mechanizmy starinnia, a tako vid-najdeni efektyvni zasoby protydiji ciomu ziloginomu procesovi, o spokonviku vva-avsia nevidvorotnym. Ale Zemlia pereyvala toj perid, koly ce blahodatne vidkryttia vy-javylosia ne na asi vono b lye zakodylo zemnomu liudstvu. Prote veni pohodylysia,o Prezydija Kosminoji Akademiji maje pravo nym skorystatysia.

Pan Mirek krutyvsia pid kovdroju, ne mih zasnuty vin voskreav u spomynach is-toriju krychitnoho ulamka zemnoji cyvilizaciji, jakoju bula akademina kolonija. Cia isto-rija detano vidtvorena v pamjati doskonalych elektronnych subjektiv, kotri ve ne monavvaaty maynamy to bulo o nezmirno bie, mudrie. Mona navi skazaty tak: vony,elektronni subjekty, buly dijuymy modeliamy Vsesvitu, jakyj losofy tako bayly jakVseosianyj Subjekt, zdatnyj do najvyych form myslennia j tvorosti. Prostie kauy,Totalit.

Pan Mirek narodyvsia ve u koloniji Kosminoji Akademiji Nauk. U rannij molodostijoho cikavyly ekonomini nauky, ale zhodom zachopyla bilogija. Jako mymovoli u johosvidomosti zjednalysia dvi naukovi haluzi ekonomija ta bilogija. Postupovo vin uvijovdo ekonominoji nauky z rozuminniam biloginych zakoniv i ce vidkrylo jomupryyny zanepadu zemnoji cyvilizaciji.

Na a, liudstvo ne zumilo stvoryty takoji cyvilizaciji, jaka b zdobula bezsmertia. Na-prykinci dvadcia peroho stolittia yttievi molyvosti zemnoji kuli tak zvuzylysia, o ze-mliany vymyraly desiatkamy j sotniamy mijoniv. Poalosia ce z Kytaju, naselennia jakohozroslo do dvoch mijardiv. I odnoasno rive zemnoho okeanu poav katastrono pidvy-uvaty. Joho vody zalyvaly mista, vidbyraly najrodiuii zemli.

Veni davno zasterihaly liudstvo vid katastrofy, kotru vvaaly nemynuoju, jako

energetyka ne bude perevedena povnistiu na termojadernu energiju. Vid uranovych elek-trostancij vidmovyly vony nesly v sobi nebezpeku radiciji. Kika TIAES (termojader-nych elektrostancij) uspino praciuvaly, ale nafta j vuhillia use e zdavalysia nabahatodeevymy. Rozuminnia vartosti jak ekonominoji kategoriji ne vyjlo na rive pryrodo-znavych nauk i, mabu, same ce stalo holovnoju pryynoju tragediji.

Pan Mirek buv perekonanyj: zemnu cyvilizaciju vbyla trudova teorija vartosti, jaka,na a, bula absoliutyzovana ne lye v neasnij Rosiji, kudy vona pryjla u Marxovo-muvarinti. Jiji nadmirna populiarnis u varinti Adama Smita tako vyjavylasia zhubnoju:vona vidvolikala ekonomiv vid energetynych procesiv kosminoho charakteru, jaki,vlasne, j stojaly v osnovi kapitalu. Stojaly doty, doky isnuvav kapital. omu vin perestavisnuvaty ce rozumilo nebahato liudej na planeti. Vony namahalysia pojasnyty, do jakojibezodni priamuje liudstvo, ale deravni mui jichnioho holosu ne pouly.

Pan Liatoynkyj hadaje, o najpera i najholovnia pryyna zanepadu zemnoji cyvi-lizaciji poliahala ne v zatoplenni rodiuych dolyn po vsij zemnij kuli: ce bo ne pryyna alye naslidok. Spravnia pryyna, na dumku Mireka, chovalasia v chybnomu rozuminnikapitalu. Ue todi, koly na Zemli kapitalu v absoliutnomu znaenni ne isnuvalo (liudstvoylo za rachunok vynyennia svoho majbutnioho), najvydatniym ekonomam ta biz-nesmenam zdavalosia, o vin, kapital, use e isnuje. I ne lye isnuje, a navi kazkovo zros-taje. Tak formuvalasia zovninia vydymis kapitalu i vona pidtovchuvala do smer-tenoji pastky.

Tym asom kapital vysnauvavsia, rik za rokom hynuv. I razom zi svojeju zahybelliunablyav nevidvorotnu katastrofu liudstva. Vin hynuv u soplach reaktyvnych dvyhuniv, despaliuvala nafta, u topkach elektrostancij, de zhorialo vuhillia. Vin hynuv tam, de zemnyjhumus bezboronno znosylo vitramy, doamy j snihovymy vodamy na dno riok i moriv.

Kapital hynuv tomu, o vin je ne o ine, jak synonim biloginoji energiji, kotrana zemnij kuli oroku zrostaje za rachunok fotosyntezu. Jako vona perestala zrostaty,znay, perestav zrostaty j kapital.

Zarodky rozuminnia ekonominych zakoniv jak zakoniv zynych my zustriajemoie u zikrativ. Ale zavdiaky Smitovi ekonomina nauka vidchylyla u bik polityky, pe-retvoryvy iz nauky bizynoji v nauku politynu. I erez te sered ekonomiv stalosia tak,o osliply navi zriai.

Protiahom dvoch perelomnych stoli deravni dijai j biznesmeny omu ne chotilyusvidomyty, o peretvorennia biloginoji energiji v techninu-ce smertenyj zloyn.Majuy bezmir elektroenergiji (same jiji Liatoynkyj nazyvav techninoju), mona zahy-nuty vid holodu: ade liudyna ne vmykajesia v elektromereu, jak zvyajnyj kompjuter.I vona zdatna nasytyty elektrynoju energijeju ne inake, jak tiky pererobyvy jiji naenergiju biloginu. Nu, skaimo, sporudyvy oranereji, za dopomohoju tepla j svitla liu-dyna pone vyrouvaty jistivni plody. Ale skiky hromadian mona nahoduvaty orane-rejnymy plodamy?..

Zate naftu, na lychyj vypadok, mona povnistiu peretvoryty na mjaso: isnuju bakte-riji, o, poyrajuy naftu, dozvoliaju lehko j prosto narouvaty mijony tonn vysokoja-kisnych bilkiv. Ce mona skazaty tako pro gaz i vuhillia, bo jichnia pryroda taka sama:bilogina, soniana. Zretoju, sprava navi ne v jichnij nadzvyajnij vartosti najbianebezpeka chovalasia v naslidkach jichnioho spaliuvannia. Prypynyvy spaliuvaty vuhil-lia, naftu j gaz, liudy ne stvoryly b u zemnij atmosferi parnykovoho efektu, erez jakyj po-ala tanuty kryha na poliusach. Same tomu rive okeanu neuchyno zrostav. Ote, ekono-mina j ekologina negramotnis mymovoli staly pryynoju zatoplennia najro-diuiychzeme planety. Tych zeme, jaki v Indiji j Kytaji, skaimo, davaly po try vroaji orino.

Mirek z velykym bolem dumav pro ti asy na Zemli, koly rozpadalysia deravy j ho-lodni liudy mijonnymy ordamy sunuly tudy, de e mona bulo znajty jaku poyvu. Otokytajci ruyly na pivni, de koly isnuvala pidnovlena za dopomohoju marxyzmu Rosijkaimperija. Vona tako davno rozpalasia, lyyvy po sobi naselennia, o vyroduvalo erezalkoholizm, bezduchovnis, neperebornu nechi do praci. Cia nechi vychovana v koncta-borach, erez jaki, mov erez konvejer, prochodyla biis rosijkoji liudnosti. Zloynnisporoduvala kanctabory, a konctabory, v svoju erhu, poroduvaly zloynnis.

U sorokovych rokach dvadcia peroho stolittia etnos kolynioji deravy ve vyhlia-dav bezvonoju, bezdijanoju masoju, sered jakoji talanovyti indyviduumy zustrialysiavemy ridko. Zate naroduvalo bahato debiliv, kalik. Faktynymy hospodariamy Sybirustaly japonci j kytajci. Vony zavojuvaly Sybir bez vijny prychodyly, poynaly praciuvatyj potrochu pidhodovuvaly ledaych hospodariv. Hospodariam ce due podobalo vonymohly bezboronno yty za pryslivjam: rodyvsia malym, vyris pjanym, a pered smertiu zha-dav, o j svitu biloho ne bayv.

Zhodom kolyni volodari Sybiru zbahnuly, o vony peretvorylysia v nachlibnykiv,vid kotrych nioho ne zaley. Ta bulo ve pizno. Tym asom sybirkyj etnos poav po-mitno miniatysia pid vplyvom ovtoji rasy. inky-sybiriaky vyjavylysia stijkiymy u zbe-reenni nacinanych oznak, ale jichni vino pjani oloviky rano robylysia impotentamy.

Oto, mabu, ne varto dyvuvatysia, o Stepan Makarov buv rosijanynom lye zaprizvyem ta vychovanniam. odo zovninioho vyhliadu, to vin buv typovym kytajcem.Prote maty vychovala joho v prezyrstvi do vsioho kytajkoho. Tak ce v niomu lyalosia jdosi.

Stepan rano vyjavyv neabyjaki zdibnosti z zyky j astronomiji. Jomu bulo trydciarokiv, koly Sybirka Akademija nauk, de perevaaly kytajki ta japonki veni, vyriyla,poslaty do susidnioji planetnoji systemy naukovyj komplex. Evropejki krajiny tako pry-jednalysia do proektu.

Speru proekt mav nevyrazni rysy nichto ne ujavliav, jakych rozmiriv mav butykorabe i z jakych materiliv joho nalealo buduvaty. Prote vsi schodylysia na tomu, ozorelit naley sporuduvaty u kosmosi.

Dyskusiji tryvaly doty, doky Makarov ne oznajomyv uenych iz vlasnym proektom.Vin buv prostyj i vodnoas nadijnyj. Makarov proponuvav peretvoryty na zorelit prydatnyjdlia cioho asterojid. Ce mala buty nevelyka ekosystema, o mohla yty u povnij nezale-nosti jak zavhodno dovho. Proekt bulo rozrobleno do najdribniych detalej to cilkompryrodno, o joho zdijsnennia tako bulo dorueno akademikovi Makarovu. Na ciu vys-nalyvu praciu vin vytratyv pivtora desiatylittia.

Obranyj asterojid mav pjatnadcia kilometriv zavyrky i visimnadcia zavdovky.Per ni rozpoynaty na niomu budiveni roboty, asterojid perevely na orbitu Zemli,zrobyvy joho suputnykom Misiacia. Buly vykorystani vsi technini dosiahnennia, jakymyna toj as volodilo liudstvo. Za dopomohoju termojadernoji energiji roztopliuvaly nadraasterojida (u hlybynach maloji planety klekotiv vulkan, ale vin buv kontroliovanyj ue-nymy). Roztoplenu reovynu vyhanialy na poverchniu, nadajuy asterojidovi kuliastojiformy. Tak buly stvoreni poronyny, o potim staly yttievym prostorom Kosminoji Aka-demiji.

Za pjatnadca rokiv na asterojidi pobuvalo blyko desiaty tysia robitnykiv ta ine-neriv. Vony praciuvaly po kika misiaciv, potim minialysia. Ne dozvoliav sobi vidpustky

lye Stepan Makarov. Oto nibyto nemaje brechni v tomu, o svit cej stvoryv Prezydent.I navi u tomu, o najvirniym dostojnykam vin daruvav bezsmertia, tako nibyto ne bulobrechni. Nibyto

Koly Kosmina Akademija bula sporudena j obladnana vsim neobchidnym, nadzvy-ajnym rienniam Sybirkoji Akademiji nauk v rozporiadennia Stepana Makarova buloperedano trydcia is specinych liok dlia vsich akademikiv, kotri maly vyletity ukosmini mandry. Obyraly najtalanovytiych i najmolodych.

o to za lika? To, vlasne, buly aparaty, jaki stvoriuvaly bilogino aktyvne pole.Ce pole dopomahalo klitynam organizmu protiahom noi povertaty vse, o vony vstyhalyvtratyty protiahom dnia. Do slova vse naleav tako biloginyj as. Miridy mikroho-dynnykiv, o nalealy klitynam, nevidomi promenevi paci oranku zavodyly znovu iznovu. Tak bulo perervano proces starinnia ote, musyla zahynuty j sama smer.

Ale same te, o ci zaboroneni dlia vykorystannia na Zemli aparaty Makarov distavosobysto (v rienni skazano: pid osobystu vidpovidanis akademika S. Makarova), stalofatanoju pomylkoju tych, chto chotiv zaplidnyty zemnym rozumom dalekyj, nevidomyjsvit. Prezydent Kosminoji Akademiji (a nym, zvyajno, stav Makarov) odrazu zmirkuvav,o razom z aparatamy, jaki produkuvaly bezsmertia, vin otrymav neobmeenu osobystuvladu. Taku vladu, jaka naley chiba o tiky Bohovi

Pan Mirek Liatoynkyj nablyzyvsia do vikna. Nebo, jak i slid bulo spodivatysia,poalo vtraaty zirky j povoli nalyvalosia barvamy svitanku. Same jomu, Mirekovi, nale-alo steyty za normanoju robotoju aparatury, jaka velyeznu kamjanu baniu nad fermojuperetvoriuvala na tune nebo. Ale vono vyhliadalo tak pryrodno, niby de nad Pivden-nym Sybirom.

Znenaka Liatoynkyj pomityv bilia prymiennia maynnoho parku sered kuivtemnu posta. Jomu navi zdalosia, o to buv sam Gerd lanciuhovyj pes Makarova,naanyk nad kostolomamy.

Domahatysia zvannia akademika (i navi vice-prezydenta!) Gerd poav rokiv dva-dcia tomu. Makarov niby j obiciaje, ale vse vidkladaje na majbutnie. Nevdovzi Gerdovispovnysia pjatyj desiatok. U ciomu vici navi talanovyti veni ne zdobuvaly specliko Makarov ne liubyv otouvaty sebe starymy.

Gerd prosto dure, podumav Liatoynkyj. Cho u deomu Makarov i spo-tvoriuje pryncypy Akademiji, ale zrobyty akademikom kata-policaja Ni! Prezydentprosto vody joho za nosa.

Pan Mirek siahnystym poerkom napysav zapysku Prokopovi: Ne vychote nafermu do moho povernennia. Pidsunuvy jiji pid dveri pomekannia, de oselyvsia Prokip,povernuvsia na svij poverch. Liatoynkyj dobre ujavliav, o dijalosia v dui Prokopa. Cespravdi maje vyhliadaty katastrofoju, koly vsi tvoji ujavlennia pro svit znenaka padaju,mov kamjana stelia v peeri, i nemyloserdno avlia tebe. Helena bula tako zburena, alepan Mirek rozumiv: jiji potriasinnia ne take hlyboke, jak u Prokopa. Z cioho chlopcia mihby vyrosty spravnij venyj, ce bezsumnivno.

Liatoynkomu vdalosia pospaty hodyny zo dvi ve pid ranok. Ce trochy joho vid-sviylo. Pryjniav du, poholyvsia. Vidtak vypyv kavy j reteno zodiahnuvsia tam, nahori,nadavaly znaennia zovniniomu vyhliadovi. Pidtiahnutoho, stavnoho vice-prezydentatradycijna orna para j orna kravatka-metelyk na bilosninij soroci robyly bie schoymna zemnoho dyplomata mynuloho stolittia, ni na venoho. Na a, u cij minideravci, najaku povoli peretvorylasia Akademija, j spravdi dovodylosia buty dyplomatom. Jakby pro-

fesor Liatoynkyj ne volodiv cym chystom, y zmih by vin buty vice-prezydentom u Ma-karova?

Pan Mirek spustyvsia liftom trochy nye peroho poverchu do vestybiulia, oz-doblenoho plastmasoju, o nahaduvala pryrodnyj marmur. Tut usiudy dyzajnery nama-halysia vidtvoryty charakterni oznaky j styli zemnoji cyvilizaciji ce pevnoju miroju do-pomahalo pryborkaty kosminu nostahiju. Tune, po jakomu jov Liatoynkyj, buv dobreosvitlenyj, oformlenyj pid marmur i viv do velykoho, skladnoho, bahatopoverchovohokomplexu vlasne Akademiji. Samozrozumilo, o yslenni zaly, kabinety, laboratoriji, bib-liteky (knykovi ta kompjuterni), a tako mekannia dlia akademikiv buly vbudovani unadra asterojida. I tiky observatorija dyvakuvatoho tovstuna Li unia mistylasia porurozkinych sadiv Prezydenta, nad jakymy vysoila prozora plastmasova sfera. Vona dozvo-liala bayty spravnie nebo.

Sfera zachyala vid kosminoji cholodnei dobre dohlianutu dilianku, jaka stano-vyla visimnadcia hektariv. Plastmasa bula micna j nadijna jiji mih by pokodyty chibao znanyj meteoryt. Ale taka nebezpeka mynula vidrazu, jak tiky peretnuly meu Soni-anoji systemy. Pidtverdyla davnia hipoteza pro te, o meteoryty j asterojidy je ulam-kamy Faetona desiatoji planety, orbita jakoji mistylasia pomi orbitamy Marsa i Jupi-tera. Planeta zahynula vid gigantkoho vybuchu mijony rokiv tomu. A omu stavsia vy-buch jak ce doslidyty?..

Sferu, o teper jaskravije spravnimy zoriamy, vyhotovyly tut e, na misci. Dlia ciohodovelosia pobuduvaty nevelykyj plastmasovyj zavod, o buv potim rozibranyj.

Niym tak ne pyavsia akademik Makarov, jak cym sadom svojeju inenernojusporudoju. O ue pja stoli vona sluyla bezdohanno. Tut zaliahaly nevelyki ozercia zvodohrajamy, de voda padala tak plavno, upovineno, movby dimantovi kraplyny vyko-nuvaly arivnyj tanok. A dovkola po vsij dilianci pyalysia jaskravymy barvamy kvitui ku-i, dekoratyvni j plodovi dereva. Sadovi aleji zaplitalysia v labirynt, vychid iz jakoho znavlye sam Makarov. Vin liubyv pomoroyty hostej cijeju zahadkoju. Joho vtialo, koly hostivyhliadaly spantelyenymy j rozhublenymy. Todi vin mylostyvo vyvodyv jich do svoho pa-lacu.

Zovni palacu ne bulo vydno vin chovavsia v nadrach asterojida. Iz opovytoji vyno-hradom granitnoji tovi vystupav lye fasad, ozdoblenyj bronzoju i roevym marmurom.Ni, ce bula ne plastmasa ce buv spravnij marmur, vydobutyj na Zemli.

Mona lye dyvuvatysia, skiky tut lyylosia suto zemnych tradycij ta umovnostej.Ale jako dobre podumaty, stane zrozumilo: ce j ne mohlo buty inake. Choa b ocejdvometrovoho zrostu nehr-lifter, o pidijmav do rezydenciji Prezydenta. Vin buv zodiah-nenyj tak, jak tam, na Zemli, koly zodiahalasia francuka policija. omu same francuka sprobuj pojasnyty! Moe, tiky tomu, o Makarov u svojij vemy dalekij molodosti zodva roky navavsia v Paryi. Elementarnyj sentyment.

Liatoynkoho, bezumovno, ochorona Prezydenta dobre znala j, propuskajuy bez-boronno, po-vijkovomu viddavala es. Nevdovzi vin opynyvsia na aleji prezydentkohosadu. Pislia noi svitlo vse e bulo prytemnene. Mona doschou namyluvatysia tym ru-kavom Galaktyky, jakoho nikoly ne bayly zemliany. Ce bulo spravdi velyne vydovyko.Tut, jak nide-inde, viduvaje sebe astkoju kosmosu vuzlykom na joho prominni, y-vym plodom u joho promenevych paciach. Duu zakolysuje supokij: vse moe pomerty,ale ne pomre Vsesvit. Jako vin lyajesia vino yvym, to j smer moe isnuvaty lye vnaij ujavi naspravdi to ne smer, a nevlovymyj i nezrozumilyj nam perechid iz odnijejisfery buttia v druhu.

Mirekovi zdavalosia, o po travi, jaku asto stryhly, pomi pomaranevymy dere-vamy chto chody. Ce mih buty abo sam Prezydent, abo joho sadivnyk. Nichto inyj nemav prava schodyty z alej i zahlybliuvaty u sad. Same tomu j isnuvala zahadka prezy-dentkoho labiryntu.

Za chvylynu iz-za kuiv vykotyvsia nyzekyj, ohriadnyj Li u. Mirek vnutrinioposmichnuvsia: Li uniu, zvyajno, zakony ne pysani. Jako j takych karaty za poruen-nia pravyl, to ci mudri dyvaky vzahali perevedusia. Navi Makarov zmuenyj terpity johodyvactva.

Pane Mireku! zradiv kytaje, pobayvy Liatoynkoho. Siohodni vin menividkryvsia! Nareti skynuv svoje pokryvalo. Vy ne moete ujavyty, o ja pereyv! Ja za-vdy viryv, o my z nym koly pobaymo!

Lye zaraz Mirek pomityv, jak nedoladno buv zodiahnenyj Li u: vin prohuliuvavsiau piamnych taniach i paradnomu mundyri z ordenamy, jakymy joho nahorodyv ky-tajkyj uriad ie na Zemli.

Pro koho vy, kolego? O Boe! Neve ce tak vako zatiamyty? Ja vam stiky pro ce hovoryv Zemni as-

tronomy nikoly ne bayly centru naoji Galaktyky. Joho, mov pokryvalo, prychovuvala vidnas pylova chmara.

Ja ce pamjataju. Aha, pamjatajete! ne bez jechydstva vyhuknuv astronom. Dobre, cho ce

pamjatajete. Pro Boha vy tako pamjatajete?.. Nu, kolego, ce ve ina tema rozmovy, trochy nevdo-voleno movyv Liato-

ynkyj. Ja ne schynyj zmiuvaty zyku z metazykoju.Li u machnuv na nioho rukoju, jak na liudynu cilkom beznadijnu: Harazd, ne budemo spereatysia. Koly ja vam taky dovedu, o Galaktyna Mo-

nada perebuvaje u centri Galaktyky. Ce nemynue! Za kosminoju ijerarchijeju vya vidneji lye Svitova Monada Ale vy ne sluchajete!

Sluchaju. To vy choete skazaty, o vam vidkrylasia Galaktyna Monada?Kruhle, z trioma pidboriddiamy oblyia Li unia rozplyvlosia u zadovolenij pos-

mici: Same tak, pane Mireku. Same tak. Chodimte do mene, rozipjemo pliaku am-

pankoho. Ja ne spav cilu ni, maju pravo na spoynok. Ale ja ne maju, kolego. Povirte, ja zavdy hotovyj rozdilyty i va smutok, i vau

radis. Cho ja, bezumovno, pohaneko ujavliaju, o take Monada, prote Z vamy o nedobre skojilo? spochopyvsia Li u, jakyj umiv braty do sercia

ue lycho, jak svoje vlasne.Mirek ce znav, erez te j vyriyv jomu vidkrytysia. Ne zi mnoju, poklavy ruku na plee Li unia, tycho skazav Mirek. Gerd

peresliduje odnoho talanovytoho junaka. Ja zmuenyj joho perechovuvaty u sebe. Gerd svynia, spivutlyvo vidhuknuvsia Li u. Makarov rozumno roby,

o ne vydaje jomu speclika. Ale chto vin, cej junak?..Vony rozmovlialy anglijkoju same anglijka bula u koloniji movoju spilkuvannia.

Kolonisty, o yly nevelykymy etninymy grupamy, vyvaly jiji zmaleku razom z rid-noju.

Liatoynkyj dokladno rozpoviv, jak bolisno pereyv Prokip svoje sumne vidkryttia.Li u sluchav, as od asu protyrajuy oi, movby vony v nioho sliozylysia. Dosluchavyrozpovi pana Mireka, zadumlyvo movyv:

Jaz radistiu vimu joho unem. Vaa rozpovi mene zvoruyla. Vy pravyno ka-ete: z nioho moe vyjty spravnij venyj. Otak ertovno probyvatysia do istyny Hm-m,navi kanal zvayvsia perejty. Gerdovi ce vidomo?

Ne znaju. Ale joho kostolomy obliahly mij dim.Li u opustyv brovy na prypuchli onyci, vid oho oi zdavalysia le pomitnymy. Nu o Ja hotovyj ity do Prezydenta. Hadaju, udvoch my joho vkokajemo.

Meni potriben ue.Mirek, okynuvy ironinym pohliadom nezhrabnu posta Li unia, lahidno zapytav: Vam ne zdajesia, kolego, o do paradnoho mundyra lipe pidchodia E-e-e

Nu, skaimo, orni tany, u jakych ja bayv vas pozavora?Li u opustyv oi na vlasni kolina j holosno rozrehotavsia: oho vy ne skazaly vidrazu?Pan Mirek, namahajuy, pidukaty jakomoha delikatniyj ton, zapytav: Vy sami vyhotovliajete ampanke?Li u, zrozumivy natiak, spochmurniv. Pislia tryvaloji pauzy movyv: Nabrydlo. o vam nabrydlo?Stysnuvy ruku Mireka vye liktia, Li u potiahnuv kolegu za soboju: Zajdimo do mene. Pereodiahnu Pytajete, o nabrydlo? yty nabrydlo, pane

Mirek.

Makarov pryjniav jich u masanomu kabineti. Procedura e ne poala juna ma-saystka sydila v krisli, a Prezydent u dovhomu brunatnomu chalati pochodav po puch-komu kytajkomu kylymi, o navi ne prymynavsia vid joho krokiv. Materil, z jakoho vinvyhotovlenyj, buv, mabu, rozrachovanyj na znano biu vahu. ymalo majna prycho-pleno z Zemli; tut deo tako vyroblialosia, ale otakyj kylym ce, zvyajno, z akademi-nych komor, de rei tak zakonservovani, o ne minialy svojeji jakosti vikamy.

Po tomu, jak vyhliadav masanyj kabinet, mona zrozumity, o palac Makarova zabahatstvom i vyukanistiu mih by pozmahatysia z palacamy zemnych monavladciv. PanMirek ne znav mineralu, jakyj bulo vykorystano na oblykuvannia stin. y ne malachit? Uproylkach perevaav zelenyj kolir, hrani kolon i karnyziv ozdobleni polirovanoju bron-zoju. yrokyj dyvan u perkomu styli prybranyj kylymom i podukamy.

Hospodar pozirno mav rokiv sorok pja, oblyia trochy vydovene, mimika bahata,ruchy energijni, posta vysoka i hnuka. Odrazu vydno: cia liudyna narodena, ob volo-dity j nakazuvaty.

Hosti posidaly u krisla za stolykom navproty masaystky, z jakoju jim vypadalo bay-tysia ne due j ridko. Jiji junis tak samo omanlyva, jak i jichnia olovia zrilis bez starosti.Cij mylij, ruchlyvij istoti z harnekym lykom davno perevalylo za sotniu rokiv. Sered ob-sluhy Prezydenta buv z desiatok takych omanlyvo junych inok. V majsterniach Akademijivmily ne lye vidremontuvaty specliko, ale j vyhotovyty nove. opravda, vyhotovlialymalo, tiky na osobyste zamovlennia Prezydenta.

Ale i slovo specliko! Vid nioho tchne ymo takym, o pryjlo iz bezduchov-noho, zbiurokratyzovanoho ladu, jakyj blyko stolittia panuvav na prostorach vid Baltykyj do Tychoho okeanu. Pro vynachid, o daruvav bezsmertia, nalealo pysaty poemy jstvoriuvaty mity. I jako zatverdylasia v movi kolonistiv ocia sira inventarna nazva, to ly-e tomu, o neju korystuvavsia Prezydent.

Koly Makarov robyv povorot, poly chalata zalomliuvaly i vidkryvalysia holi, pokrytivolossiam nohy. Ce dratuvalo pana Mireka: vid inych vymahav arystokratynoji oat-nosti, a sam povodyvsia, mov u sybirkij lazni. V niomu je o vid kupciv devjatnadciatohoviku, jak vony opysani u rosijkij literaturi.

Nu, o tam porobliaje tvoja Monada? z vidtinkom ironiji v holosi zvernuvsiaPrezydent do Li unia.

Astronom zalyyv udoma mundyr z ordenamy. Vin buv zodiahnenyj tak samo vymoh-lyvo, jak i Liatoynkyj. Na bliuznirke zapytannia Makarova ne vidpoviv vono joho ob-razylo. Movky sopiv, popravliajuy komire, o styskuvav yju. Oblyia bulo nalytekrovju y to vid obrazy, y vid tisnoho komircia.

Ale Makarov ue zabuv pro Monadu vin promovliav, ni do koho ne zvertajuy: Problema perenaselennia v naych umovach, ce, jako choete znaty, pro-

blema katastrona. Po-pere, isnuje suto prostorova kryza, po-druhe kryza prodo-voa Vlasne, kryza vynykaje todi, koly zjavliajesia nadmir genetynych nosijiv. Zre-toju, my majemo suvoro vyznaene naukove pryznaennia, poza jakym Darujte, ja tro-chy zachopyvsia. Vy j sami vse ce dobre znajete.

Makarov projovsia kika raziv upered-nazad i todi zvernuvsia do Liatoynkoho: Skiky my majemo siohodni osobovych odyny v akademinomu genofondi? Perepys davno ne provodyvsia, znieno vidpoviv pan Mirek.Tym asom Makarov rozmirkovuvav dali: My ne majemo odnoho prava na sentymentanis. Podumajte pro Boha jakby

vin buv sentymentanym, yttia vzahali stalo b nemolyve. Vin znyuje tak samo nezvo-runo, jak i stvoriuje. Vy rozumijete, pro o ja kau?.. U pryrodi diju zakony pryrodnohodoboru: slabkii organizmy hynu, synii vyyvaju i peredaju genetynu informacijunaadkam. Same cej proces my j povynni pidtrymuvaty. Davno pora zvyknuty: na nas po-kladeni ne liudki obovjazky, a Boi. U Boha tako ymalo nepryjemnych obovjazkiv, an-ovni kolegy. Ale Boh usiudy dotrymujesia pravyla: pryncyp Dobra ce pryncyp do-cinosti. Nezvorunoji, pozbavlenoji bu-jakych emocij docinosti. A skiky organizmivmusy pomerty ce ve ina problema. Ja b skazav: matematyno-emocijna Mona po-zitchaty, poplakaty, ale inych rie Boh nam ne zalyyv. My majemo dijaty tak samo, jaku takych vypadkach dije Vin.

U Mireka popovzly muraky poza spynoju. Jomu stalo cholodno. Peredovsim Liato-ynkoho oburiuvalo te, o liudyna, vemy daleka vid ujavle pro Boha, z takoju cholod-noju orstokistiu promovliala vid joho imeni. A moe, Makarov dozvolyv sobi otaki pasaisame tomu, o vvaav Bohom sebe? I vse zaraz ne ce bulo holovnym u pereyvanniachprofesora, a te, o vyplyvalo z rozumuva Makarova.

Li u vid chvyliuvannia buv schoyj na rozarenu piku-burujku, jak vona za-pamjatalasia z peridu zemnych katastrof. I tiky vrodlyva masaystka zi smolianym volo-ssiam due mylo posmichalasia. Makarov viduv, o lye vid neji maje bezzasterenu pid-trymku pidijov do divyny (budemo tak jiji nazyvaty), hrubuvatym estom pidniav jijipidboriddia j popleskav po oci.

Znaje, Sivije? Vony nas z toboju nenavydia. Ale nam bajdue. Pravda, Sivije?Vony ne rozumiju, o my tvorci: lipymo, tvorymo. ob vytvoryty obraz liudkyj iBoyj, treba nebahato: vsioho lye vidkynuty he zajvu hlynu. O my jiji j vidkydajemo. Avony nas za ce nenavydia. Nikemni ystopliuji! Mabu, zmalku bojalysia koeniatichvosta prypalyty. Pociluj mene, Sivije.

Toneka (stan mona schopyty dvoma oloviymy pjastukamy), vona ziskoyla z

krisla j povysla u nioho na yji. Ty mij Boh, Stepanku. Ja dlia tebe na vse hotova. Nu, sia, sia, popleskavy po sidnyci, vidnis jiji do krisla Makarov.Liatoynkyj pryhadav: ostannij raz ce stalosia trydcia rokiv tomu. U skladi komisiji

buv tako vin, Mirek. Jomu dovodylo vyznaaty genetynu vartisnis indyviduuma. Ge-netyka joho fach, oto cioho obovjazku ne mone bulo spekaty. o vidbuvalosia daliz liumy, jakych Liatoynkyj vvaav genetyno bezvartisnymy, vin nioho ne znav, ta j neprahnuv znaty.

A y spravdi ne znav? y, moe, tiky vdavav, o ne znaje? Genetyno bezvartisnychtodi nabralosia 315 osib. Vony ne zdohaduvalysia, o na nych ekaje. Velykym liftomSivija pidijmala jich (po 15 osib) kudy dohory. U jiji suprovodi liudy povodylysia cilkomspokijno: o moe zahrouvaty hromadi, kotru suprovoduje takyj jangol? Ta bie jichnichto nikoly ne bayv.

Lye odnoho razu do samoji sfery, o zachyaje prezydentkyj sad vid kosminojicholodnei, nablyzylosia vykynute u kosmos liudke tilo. Vono zastyhlo v pozi boroby zismertiu: holova zaderta dohory, prava ruka pidniata, paci rozepireni, liva ruka vidkynutanazad, nohy napivzihnuti j rozvedeni tak, nae liudyna bihla po dorozi, vymoenij zir-kamy

Nastupnoho ranku Mirek pryjov do prezydentkoho sadu, jak ubyvcia prychody namisce zloynu. Ale tila ve ne bulo: mabu, Gerd nakazav vidkynuty joho he dlia cijejispravy vykorystovuvaly potuni strumeni gazu.

Rokiv desia opislia vvyavsia Mirekovi cej nebiyk. Liatoynkyj pokliavsia nikolybie ne braty uasti v komisiji, o vybrakovuvala genetyno nezdorovu astynu geno-fondu. Ale buly j u nioho vahannia: jak inake mona vyriuvaty ciu nadzvyajno bolisnuproblemu? Spravdi: jak, jak? Aternatyvnoho riennia vin ne znachodyv i todi moranesamokatuvannia nabuvalo pryblyzno takych form: ty lye bezsoromnyj chana, pane Mi-reku. Chana i markatyj chliupyk. Tvoja logika ne vidrizniajesia vid logiky mjasojidiv,kotri zasuduju riznykiv za jichniu orstokis. Ale o mona vdijaty, koly pryroda takanemyloserdna? Chiba ce liudy vyhadaly smer? Tam, na Zemli, jako mona rozmistytygenetyno nepovnocinnych, a tut kudy jich divaty? Ade vid nych narodiasia novi ne-povnocinni i todi Akademija vzahali vtraty bu-jakyj sens

Ni, vony ne maly prava vysadyty na dalekij planeti genetyno nedoskonalyj materil.U ciomu Stepan Makarov buv bezdohanno esnyj. Ta j ne mona zbiuvaty naselenniakoloniji ponad miru. Z cym tako nalealo pohodyty. I vse I vse Makarov bezdu-nyj despot. A prote Mirek jomu cioho nikoly ne skae. Tak samo, jak i Li u, jakomu, ba,yty nabrydlo. Niby tiky jomu

Nu, davajte, kai, o tam u vas? nevdovoleno burknuv Makarov. Ja esiohodni ne brav masau.

Li u jakomoha styslie pojasnyv, o doslidennia Galaktynoji Monady dodalyymalo roboty, z jakoju jomu odnomu ne vporatysia. Vin due vdianyj panovi Mirekovi,o toj pidukav jomu zdibnoho junaka.

Cej molode na jakomu poversi u vas poselyvsia? hlumlyvo kynuv PrezydentLiatoynkomu, dajuy zrozumity, o jomu vse vidomo.

Ja protestuju proty vytivok Gerda, pidvivsia z krisla Mirek. Vsi akademikyna nioho skarasia. Vin skoro j nam povisy na vucha plastmasovi sereky.

Ale cej molodyj nachaba perejov kanal! Vam ce vidomo? Tak, vidomo. Mirek zrobyv dobre vyvaenu pauzu, pidukujuy slova. Joho

poviv tudy instynkt doslidnyka. Nam potribni same taki liudy. Taki, o v bu-jakyj mo-ment hotovi pomerty za istynu. Jako liudyna ne volodije cymy jakostiamy, z neji sprav-nioho naukovcia ne vyjde.

Vin skojiv zloyn, ne vhavav Makarov, jakyj popry vsi svoji vady, taky buvspravnim uenym, ote rozumiv, o Liatoynkyj maje raciju.

Tym asom pan Mirek vdavsia do dyplomatiji: Cej junak uspino vytrymav ekzamen, jakyj Vaa mudris pryznayla dlia doboru

majbutnich akademikiv.Prezydent vdovoleno posmichnuvsia: o ja uju? Vy neodavno narikaly na moju systemu osvity. Vvaaly jiji ubo-

hoju j neposlidovnoju. Che!.. A o skae Sivija? Bu velykodunym, poklala Sivija svoji krychitni payky na joho volosatu

ruku. ym e mona vymiriuvaty tvoji dosiahnennia, jak ne pojavoju talanovytych ek-zempliariv iz nadr genofondu?

Mirek vnutrinio posmichnuvsia: ne promynulo j dvoch stoli, jak ce vrodlyvemavpenia zasvojilo osoblyvosti movy svoho volodaria. Cikavo, o vona tut pobayla dliasebe? Bezkoryslyvoju Siviju ujavyty vako.

o , dozvoliaju rozpyty z cioho pryvodu pliaku ampankoho, lukavoprymruyvy, movyv Prezydent i povernuv holovu do divyny: A tobi, dytyno, radune vemy cikavyty astronomijeju.

Jak vydno, Makarov dobre znav Siviju vin zdohadavsia, o vona ve baylajunaka, pro jakoho jlosia, i ne zalyyla do nioho bajduoju. Tak vono, vlasne, j bulo:Sivija za dopomohoju tajemnych videokamer steyla za dokoju vice-prezydenta, bo vva-ala jiji potencinoju supernyceju. Prokopa vona zaprymityla odrazu , tiky-no toj zjavy-vsia na fermi.

Boe mij! pochopylasia Sivija, zavoruyvy jamokamy na okach tak, niby jijkynuly v rot cukerku. Navio ty ce kae? Na sviti nemaje muyny, jakyj

Makarov napivartivlyvo uvirvav jiji ebetannia: Hodi, hodi. Roby svoje Potim zvernuvsia do akademikiv: U vas do mene

bie nioho nemaje?.. Nu j udovo! Vin dav zrozumity, o rozmova zakinena. Sivije! Roby svoje, krychitko.

Ne vstyhly Mirek i Li u nablyzyty do vychodu, jak Makarov, vidkynuvy he cha-lat, opynyvsia v odiazi Adama. Sivija vziala masauvaty joho syne, prune, bez yrovychnadmirnostej tilo.

Koly akademiky vyjly na sadovu aleju, Mirek ne strymavsia i vyholosyv nebezpenufrazu:

Vin povodysia z namy tak, niby my tiky mebli, ne liudy.Li u zyrknuv na nioho promovysto. Zahnuzdavy nepokirnoho jazyka, Liato-

ynkyj poproavsia z astronomom. Vony umovyly, o Mirek pryvede ditej uveeri. He-lena j ranie mala dozvil na vidvidyny prezydentkoho sadu. Liatoynkyj ne pryvodyv jijisiudy lye erez te, o vse e ne vyriyv, jak spriamuvaty doku vid obmeenych, defor-movanych ujavle pro svit do rozuminnia Vsesvitu v tomu vyhliadi, u jakomu vin spravdiisnuje. Teper pan Mirek pryvede molodiat pid spravnie nebo razom. Samozrozumilo, oProkip, stavy pominykom Li unia, matyme pravo vidviduvaty sad koly zavhodno. A cene tak ue j malo!

Povernuvy dodomu, Mirek zastav doku j Prokopa u jidani. yroko porozyniavyvikna, Helena stojala bilia moberta z penzlem v ruci. Na polotni pidsychaly farby neza-

verenoho pejzau. Na stinach tako vysilo ymalo jiji kartyn: korovy na pasovyku, so-nianyky pid rankovym soncem, penyne pole na tli blakytnoho neba. Na stoli leav y-malyj abom z maliunkamy dejakych tvaryn i ptachiv, jaki vodylysia pid kamjanym nebom:zajcia, kozuli, horobcia ta jiji uliublenoho solovejka. Malo, due malo. Ale bez nych cejobmeenyj svit buv by schoyj na tilo bez dui.

Trochy perepoyvy, Mirek zvernuvsia do Heleny: Tak, vas obduriuvaly. Ale skay, doko, jakby ty zmaleku znala, o ce ne sprav-

nij svit, a tiky joho imitacija Skay, y tobi tak samo chotilosia b joho maliuvaty? Nu, bay maliuju, neochoe vidpovila Helena. Znaju, o imitacija, ale

maliuju. Ty zakinuje pejza, jakyj poala tyde tomu I, do rei, zakinuje, nasylujuy

sebe. Pravdu ja kau?..Helena poburyla penzlia v rozynene vikno. Vidtak sila za stil i, vpavy holovoju na

ruky, zatriaslasia u movaznomu plai. Mirek nino proviv doloneju po jiji spyni. Ne ipaj. Ja vtratyla vse, o mala v dui, proepotila vona kri schlypuvannia.

Bezhluzdo kopijuvaty namaliovane maynoju.Mirek poav rozpovidaty vse, o dosi bulo pid zaboronoju. Vin namahavsia pojas-

nyty, o v ytti trapliajusia j taki vypadky, koly brechnia vykonuje blahodijnu ro. Ti,chto yve u nadrach asterojida (a de je jim ie yty?), ne asto baa navi oce tune nebo.koliariv vyvodia grupamy, jak na urok. Doroslych vypuskaju pid nahliadom Gerdovychsluak. Ie nevidomo, chto z cych liudej bude vidibranyj dlia naukovoji roboty. Takychmalo, due malo. Ne obovjazkovo vsi vony zdobudu pravo na bezsmertia (ce trapliajesiachiba o raz na stolittia), ale obovjazkovo koen iz vidibranych dovidajesia, o vprodovpoperednioho yttia jich obduriuvaly, vydajuy tuno stvorenyj svit za jedyno suyj. Ipojasnia, omu obduriuvaly: bo todi b liudiam, kotri naspravdi ie ne liudy, a lye gene-tynyj materil, dovelosia b tak bahato vydavaty informaciji, jak i tomu, chto staje kandy-datom v akademiky. Ale navio? Jichni znannia odnym ynom ne budu vykorystani vony tiky stanu pryynoju terza i stresiv. yttia dlia nych peretvorysia na peklo.Chiba ce humanno? Navpaky, ce vyhliadalo b tak samo, jak baannia dranyty holodnohokusnem kovbasy. Vsi ne mou staty akademikamy, ce jasno. Ote musia lyatysia tym,ym vony je, genofondom.

Mirek namahavsia pidukaty argumenty, jaki j iz joho vlasnoho pohliadu maly b zda-vatysia perekonlyvymy. O teper vin zahovoryv pro te, o rozumovyj son zemnoho liud-stva tryvav mijony rokiv, a probudennia rozumu i joho rozkvit vsioho lye kika tysi-aoli. Chiba v ciomu razi ne prosteujesia pravylo, kotre Prezydent obrav dlia akademi-noji koloniji?..

Liatoynkyj zmuenyj buv pokoduvaty, o naviv cej ryzykovanyj argument.Sprava v tomu, o u kinij programi ne rekomenduvalosia yroko podavaty istorijuzemnoho liudstva. Bezsmertni, jak pravylo, ditej ne maly. Helena po suti, vyniatok. Abonapivvyniatok: jiji maty same tomu j ne otrymala prava na bezsmertia, o zavahitnila.

A o stalosia na Zemli? omu ce vid nas prychovuju? zapytav Prokip.Vin ue znav pro dozvil na vidvidyny prezydentkoho sadu, ale e na znav, o jomu

dovedesia j yty maje u ciomu sadu.Mirek vyriyv postupovo pidhotuvaty chlopcia do novyny, jaka kruto miniala vse

joho yttia. Pislia tryvaloji pauzy vin vidpoviv: Nadali prychovuvaty nemaje sensu. asu v nas obma, ale styslo mou deo po-

jasnyty. Bayte, dorohi Tut o u omu sprava Vin zatnuvsia, namahajuy po-mjakyty pravdu, ale jiji ne mona bulo pomjakyty, tomu zahovoryv suvoro j esno:

Zemlia vyerpala svoji yttievi molyvosti. Liudstvo poalo vymyraty. Ostannij telerenor-ta, jakyj vdalosia otrymaty z Zemli Jomu za trysta rokiv. My tak i ne znajemo, omuprypynyvsia zvjazok iz Zemleju. Na toj as my ve vidletily vid Sonianoji systemy dovolidaleko. Cilkom molyvo, o tut vidihrala ro kosmina vidsta. Na Zemli energetyni po-tunosti dedali zmenuvaly. Ce tako malo znaennia A moe, nomi namy j Zemlejuopynyvsia jakyj iz rukaviv pylovoji chmary. Slovom, pryyn moe buty bahato. Ale na-slidok jedynyj: o ue trysta rokiv my nioho ne znajemo pro Zemliu.

Tatu! zalebedila Helena tak nino, jak ce vona robyla zavdy, koly chotila vy-prosyty v baka o ridkisne. Ja chou pobayty cej reporta.

Mirek zasmijavsia: Daremno vdajesia do inoych chytroiv. Podavytysia reporta ne stanovy od-

nych trudnoiv. Ale ne siohodni. Poky o z nas dosy prezydentkoho sadu. Koly ? laylasia do baka Helena. Nu, tam pobaymo. Spoatku ja muu zustritysia z Ivanom Kryvoejevym. Treba

domovytysia, koly vin zmoe Kryvoejev rekonstrujuvav cej reporta na pryncypach pa-noramnoji holograji.

Jak ce? dopytuvala Helena. Sama pobay. A teper, darujte, meni treba vidpoyty.Mirek za zvykoju uklonyvsia j vyjov z jidani, zalyyvy molodych vi-na-vi z de-

siatkamy karkolomnych pyta, kotri obstupaly jich zvidusi.

V akademinij koloniji buly dvi zaly, obladnani ekranamy Kryvoejeva: zahana neju korystuvalysia akademiky, i okrema u prezydentkomu palaci. Taki ekrany ne lyedozvolialy sposterihaty podiji vony, skazaty b, peretvoriuvaly hliadaa na uasnyka po-dij.

Makarov i Kryvoejev sydily u prezydentkij zali, jaku mona vykorystovuvaty i dliaohliadu neba, i dlia ohliadu bu-jakoho kutoka jichnioji koloniji. Prychovanych televizij-nych kamer usiudy tak bahato, o Prezydent, ne vychodiay zi svoho palacu, mih butyprysutnim i na termojadernij elektrostanciji, i na poverchni asterojida vsiudy, kudy velajoho vlasna dumka. Ne treba ukaty jaki vaici, peremykai, knopky dosy lye podu-maty, jak ekran podavav same ti objekty.

Ci kazkovi molyvosti bazuvalysia na staromu spostereenni: koly liudyna dumaje,jiji mozok vyrobliaje impusy, kotri peredajusia mjazam. Dejaki liudy vmily spryjmaty ciimpusy, o dozvolialo jim pryholomuvaty ne vtajemnyenych uminniam ytaty liudkidumky. Prote vony musyly trymaty medima za ruku vye kysti potriben zynyj kon-takt. Prylad, skonstrujovanyj Kryvoejevym, buv schovanyj u narunomu hodynnyku jelastynomu brasleti, na jakomu vin trymavsia. Kontakt buv itkyj, impusy peredavalysiakompjuterovi, jakyj i vykonuvav voliu hliadaa.

Ale ne cym vraav ekran Kryvoejeva. Joho, vlasne, niby j ne isnuvalo. U kruhlij zali,schoij na prymiennia cyrku, vysoily vybileni stiny. Hustyj gazovyj proarok chovavsiaza prozoroju plastmasoju, o nevydymo stojala blye do hliadaevoho oka. Ce, vlasne, jbuv ekran. Pid dijeju vidpovidnych promeniv astynky gazu vyroblialy ti barvy, jaki bulyneobchidni same v ciu my dlia objemnoho zobraennia. Ote, stereoefekt buv ne obma-nom zoru, kotryj nikoly ne je povnym, bo ekran mav vlasnu hlybynu, jak, skaimo, jiji majeteatrana scena. Dalei, o vede poza vydnokil, zavdy vydaje naomu okovi rozmyti sy-luety spravnioji objemnosti vymahaju lye blyki objekty. Kruhova panorama dover-uvala maje cilkovytyj efekt prysutnosti. Stici krutylysia tako za baanniam hliadaivkonoji myti ty buv tam, kudy tebe klykaly podiji.

Ale zaraz ekran buv mertvyj. Druzi sydily za stolom, na jakomu stojalo dvi pliaky zvynom i vaza z fruktamy. Neasto, mabu, raz na misia vony dozvolialy sobi otak rozvay-

ty, pryhadujuy daleke zemne dytynstvo. Vony rosly v odnomu seli, po susidstvu, nepo-dalik Bijka tam, de zlyvajusia Bija i Katu, stvoriujuy mohutniu sybirku riku Ob.

Liudka pamja volodije dyvnymy vlastyvostiamy: as zvuujesia, koly liudyni do-vodysia pereyvaty bahato novoho, neznajomoho. Joho styskaje emocijna nasnaenis in-formaciji. I navpaky: vidsutnis novych vrae, yttieva odnomanitnis konyj okremyj deroblia nemyloserdno dovhym; ta koly dni skladajusia v roky j desiatylittia, vony nibyspliuujusia, liahajuy do tvojeji pamjati. I todi jak zavhodno daleke, ale emocijno ba-hate, jaskrave robysia dyvovyno blykym.

Oto pjatsot rokiv malo o vayly v jichnich spohadach pro dytynstvo. A pryhaduje, jak my pocupyly konej u staroho kytajcia? zasmijavsia Ivan Kry-

voejev. erez tyde my jich povernuly. Zate u spravnij tajzi pobuvaly Pryhaduje?Kryvoejev, na vidminu vid Makarova, buv nevysokoho zrostu, pliusklyj, pidslipuva-

tyj. Joho oblyia omu vydavalosia zahostrenym molyvo, erez vpali oky ta do-vhuvatyj nis, na jakomu micno sydily, mov prypajani, velyki okuliary. Pro takych kau:knykovyj ervjak.

Povernuly, bo ty zaskyhlyv, o kytajcia stalo a, nevdovoleno burknuv Maka-rov. Poality kytajcia odnakovo, o poality vlasnu smer. Chiba smer tebe po-alije?..

Ivan z vnutrinioju posmikoju hlypnuv na Makarova: y vin koly-nebu nably-avsia do dzerkala? Vylytyj kytaje. Ta, mabu, same tomu vin i vykochav u svojij duiociu nenavys. U jichnij chati zavdy yv chto iz kytajciv i pidstarkuvatyj, i zelenyj pa-rubijko, i navi staryj did. Z usima joho maty spala. To buv starovynnyj inoyj sposib razra-chunku za oloviu dopomohu. Ne pid sylu bulo inci tiahnuty na sobi hospodarstvo.

Toj, yje prizvye nosyv Stepan, zdebioho spav na sini bilia korivnyka. Vin nikolyne buvav tverezyj. Pyv navi ne samohon, a schou na kysi biluvatu ridynu, jaku nazyvalybrahoju. Ce buly rozyneni u vodi dridi, o ledve vstyhaly perebrodyty. Jich nalealoperehnaty erez aparat, ob otrymaty samohon, ale u staroho Makarova ne vystaalo ter-pinnia.

Odnoho razu vin tak turchonuv Stepana, o chlope udaryvsia holovoju ob odviroki ledve oklyhav.

Tebe, kosookyj, mamka z kytajciamy nahuliala. Zatiamyv?..Malyj Stepan probuvav rozpiznaty baka sered kytajciv, jaki dopomahaly materi po

chaziajstvu, ale marno. I, moe, same erez oci dytiai hirkoty poselyla u hrudiach Ma-karova stychijna nenavys. Tak ce namahavsia pojasnyty Kryvoejev, jakyj, mabu, jedynyjv koloniji po-spravniomu liubyv Stepana.

Druzi ve ne raz dyskutuvaly na ciu temu, ale mymovoli povernulysia do neji j sio-hodni.

Znapastyly vony rosijku zemliu, skazav Makarov. A moe, vidrodyly? ne pohodyvsia Kryvoejev. My bo jiji do toho dovely,

o vona ve j rodyty perestala. Zvidky v tebe taka nepoana do vsioho rosijkoho? serdyvsia Stepan. Ni, drue. Ce e odne pidtverdennia, cho i zapiznile: na kvasnomu patrityzmi

daleko ne zajide Nas takymy imperija zrobyla. Jakymy takymy? My zvykly, ob nas nohy hoduvaly. Nohy i zbroja. A moe, ce stalosia erez te,

o my jak nacija sformuvalysia sered neschodymych lisiv?.. My ne zemleroby, a spokon-vini myslyvci. Myslyvci ta vojaky. Obyty svoje hnizdo ne vmijemo. Zemli ne liubymo jnioho v nij ne tiamymo. Virymo tiky vlasnym noham i zbroji. Dlia nas holovne prostir.

Chapaty joho, pryjednuvaty, vynyujuy inych Praciuvaty my tak i ne navylysia. I tor-huvaty te. Umijemo tiky vidbyraty syloju. O u omu nae lycho, Stepane. Ce ne vyna, abida naa.

Makarov promovav. Vin buv zodiahnenyj u bilyj, dobre poytyj kostium i vyhliadavsviatkovo. Kryvoejev, navpaky, pryjov u prezydentkyj palac prosto z majsterni, de vinuse e vdoskonaliuje svij vynachid. Na niomu bula budenna kartata soroka, uvibhana vroboi tany.

Skay, Stepane, z pouttiam movby smertenoji provyny zvernuvsia Kryvoejevdo druha. Jak ty hadaje, je nony tam? y, moe, vid nych tiky rujiny pozalyalysia?..Ja kau pro naych Abo chaj navi ne naych Kau pro zemnych liudej.

Makarov poklav svoju vaku ruku na plee Ivanovi: Ne varto muyty sebe cym pytanniam. Vidpovidi na nioho nemaje. Krae dumaty

pro majbutnie. Majbutnie? pochmuro vidhuknusia Kryvoejev. Nasampered skay: ty

peven, o tam je planeta, kotra cho trochy nahaduje Zemliu? Peven. U budovi Sonianoji systemy nemaje odnoji vypadkovosti. Vona suvoro

pidporiadkovana zakonovi Ticisa-Bode omu ty hadaje, o ini planetni systemyformuvalysia poza cym zakonom?.. Oblymo dyskusiju, Ivane. Vid cych dumok holovarozvaliujesia. Ja svoji stresy usuvaju za dopomohoju inoyk ruk. Liky ne novi, zate na-dijni. Zaraz pokau tobi kandydatku do Kola bezsmertnych.

Znenaka stiny znykly j druzi myttievo opynylysia v prezydentkomu sadu. Do ciohomona bulo b vydko zvyknuty j ne viduvaty riznyci mi spravnim sadom ta joho zobra-enniam na kruhovij panorami, jakby vona, panorama, ne robyla nespodivanych strybkiv.Ale ekran buv pokirnyj voli Makarova vin perenosyv joho myttievo uslid za dumkoju.

O na aleji zjavyla doka vice-prezydenta Liato-ynkoho, jichnia znajoma. Vonabula v pari z nevidomym junakom. Zodiahnena v ervonu sukniu, o tisno obliahala jijistrunke tilo, vzuta v erevyky na vysokych kablukach. Zolotave volossia vino spadalo naplei vono bulo neabyjakoju okrasoju divyny. Junu inou vrodu vidtvoryty u slovachnemolyvo, tomu dovodysia prosto skazaty: Helena mohla b pozmahatysia vrodoju z kra-suniamy, kotri otouvaly Prezydenta, a vony vidbyralysia z genofondu protiahom pjatysotrokiv. Makarov liubyv povtoriuvaty: dlia inky dosy buty vrodlyvoju i ce ve ta jakis,jaka varta uvinennia.

Junak te buv zodiahnenyj stroho j elegantno u svitlyj kostium, poytyj majstramy-kravciamy, jaki obsluhovuvaly akademikiv. Zrozumilo, pro ce podbav pan Mirek. Molodi-ata vyhliadaly takoju harnoju paroju, o navi Makarov, dua jakoho davno vtratyla emo-cijnu zdatnis, na jaku my rozulyvsia. Ale na my, ne bie. Nastupnoji chvylyny vin uebuv nezvorunym volodarem, jakyj lye z druhom dytynstva dozvoliav sobi buty prostoliudynoju ne bohom.

Ja, zdajesia, poynaju rozumity, omu Liatoynkyj tak dbaje pro ciohozuchvacia, ne prychovujuy rozdratuvannia, procidyv kri zuby Makarov. Ale chto jomu dozvolyv samoynno zniaty sereku? Do mene z cioho pryvodu nichto ne zver-tavsia.

Ty j bez sereky bay i uje konoho kolonista, zauvayv Kryvoejev. Bezumovno. Ale u nahliadaiv nemaje tvoho ekrana. Kryvoejev nachmuryvsia.

Volossia vpalo jomu na loba, okuliary spovzly na kinyk nosa: To ce ty doci Liatoynkoho vyriyv vydaty specliko? Vin davno za neji prosy. Znaju. Ale Ne ipaj divyny.

Meni nabrydly tvoji ale, rozdratovano ziskoyv z krisla Makarov. Chto tutPrezydent ja y ty?..

Ty, Stepane Kryvoejev zniav okuliary j povahom poav protyraty. Ekranpraciuje bezdohanno. Ote, meni tut robyty nioho.

Z udavanym spokojem pidvivsia z krisla j popriamuvav do vychodu. Makarov potia-hnuvsia za nym:

Ivane, ne durij.Ta Kryvoejeva ve ne bulo. Zvyajno, vin zhodom pryjde. Taki svarky pomi nymy

trapliajusia maje omisiacia. Ale Kryvoejev buv takyj samotnij, jak i Makarov, otojim nikudy poditysia odyn vid odnoho.

Cia dumka trochy zaspokojila Makarova ekran ue poav vykonuvaty joho voliu.Prezydent tak nablyzyv do sebe molodu paru, o, po suti, buv sered nych tretim. Vonycioho, zvyajno, ne znaly. Stojay v rotondi tam, de prozora plastmasova sfera povolischyliajesia, modeliujuy neboschyl, zakochani stycha homonily. Sered replik, o cikavitiky dlia samych zakochanych, buly j taki, kotri svidyly pro napruenu robotu dumky.

Tut ja spravdi bau bezmenis, siajuy vir, zachoplennia, movyv Prokip. Chiba mona bayty bezmenis? z krytynoju posmikoju zapytala Helena.

Bayty bezmenis znay nioho ne bayty.Makarova vrazyly ci slova divyny. Vony vydalysia jomu mudrym aforyzmom. Bulo

dyvno, o ce skazala divyna, jaka proyla vsioho lye visimnadcia rokiv.O ni, ce ne Sivija, podumav Stepan, vidrazlyvo peresmyknuvy kutokamy hu-

biv. Jak jomu nabrydla ta pustoporonia liaka!Tym asom iz-za pomaranevoho dereva vyhuknula hnuka posta Siviji. as vid

asu smykajuy dovhoho povidka, vona vela za soboju biloho pudelia. Pude ohynavsia mabu, joho interesy ne zbihalysia z interesamy hospodyni. Sivija rvuko joho smyknula j pesyk na kika sekund zletiv u povitria, mov povitriana kulia. Ale tut, u nevahomosti,ce bulo zazvyaj.

Makarov zrozumiv: Sivija choe rozhledity novojavlenych vidviduvaiv, sama zaly-ajuy dlia nych nepomitnoju. Chto jiji bie cikavyv majbutnij astronom y He-lena?..

I tut Makarov viduv u serci nepryjemnyj potovch. Jak prykro, o vin bi niudvoje staryj vid cioho parubka. Pjatsot rokiv, zvyajno, vin vidkydav vony prosto neisnuvaly. Isnuvaly ti sorok pja rokiv, kotri buly proyti na Zemli.

Na aleji zjavylasia trochy zihnuta posta Kryvoejeva. Inener prostuvav do rotondy,de stojaly Prokip i Helena.

Divyna pobayla inenera j vybihla jomu nazustri. Siviji dovelosia myhnuty v ku-i, ale pesyk lyyvsia poza kuamy. Vin poav skavuaty. Helena, pobayvy pesyka, neznala, kudy jij bihty nazustri inenerovi y do pudelia, o, na jiji dumku, potrebuvavdopomohy.

Ne turbujte, holosno skazav Kryvoejev, ob joho poula tako Sivija. Procucyka je komu podbaty.

Siviji ne lyalosia nioho inoho, jak vyjty zi schovanky. Vrodlyve lyko perekosylanepohamovna zlis. A Helena, vraena scenoju, jaku jij dopomih rozhadaty neschybnyjinoyj instynkt, zrobyla desiatok krokiv po aleji j podala ruku inenerovi.

Jak dobre, o vy pryjly! Ja zvinyvsia ranie, ni peredbaalo. To, moe, zaraz ponemo? Aparatura ho-

tova. Ale tata e nemaje, ohliadajuy na Prokopa, skazala Helena. Vin bude

erez hodynu. My tak umovyly. Va bako ve ne raz bayv. Prote, jak choete.Makarov z hirkym pouttiam vymknuv ekran. Joho nepryjemno vrazyla dumka, o

Ivan Kryvoejev ne takyj ue j samotnij. Vin, mabu, blye j micnie druy z Liato-ynkym, ni mona bulo podumaty.

Ale vyjdemo he zvidty, de liudyna ne vvaaje dlia sebe hanebnym pidsluchovuvatyzakochanych. Pidemo vslid za Ivanom Kryvoejevym ta joho druziamy do druhoji pano-ramy, o pryznaena dlia akademikiv.

Liatoynkyj ue povernuvsia, vin buv ymo zaklopotanyj. Mabu, joho liakaly zdo-hady pro te, o nedremne oko Chaziajina stey za joho dokoju.

Moe, zaprosymo Li unia? zvernuvsia Mirek do Kryvoejeva. Vin pryjde. Ja jomu kazav.I o jich pjatero sydy u nevelykomu motornomu ovni, Kryvoejev vstanovyv joho

posered panoramy zarady posylennia efektu prysutnosti. Za my sty movby rozynylysiav prostori, oven zahojdaly okeanki chvyli. Okean buv usiudy pered nymy j gen pozanymy. Vin prostiahnuvsia u syniuvatu tovu litnioji noi. Jomu ni kincia, ni kraju. Na mi-sia nabihaju chmary. Okean sylkujesia povtoryty nebesnu diju, ale ne moe i misia,i pidsvieni nym chmary chovajusia v piniavomu merechtinni.

Prokip epoe Heleni: Jak e tut mohly yty liudy? Usiudy sama voda. Nide zemli ne vydno.Liatoynkyj uje joho epit i styslo pojasniuje: Na Zemli zavdy bulo vtryi mene sui, ni vody. Ta jakby sui bulo bie liudy

tako ne zmohly b yty tam nyni. Potribna rivnovaha, vidoma lye Bohovi. Na a, vonabula poruena Ale ne pospiajte. Zaraz pobayte j suu.

Poalo svitaty. Tam, de malo zijty sonce, kolir neba miniavsia vid synioho do ervo-noho. Ce vydovyko bulo dobre znajome Prokopovi j Heleni: tak samo schodylo sonce nagranitnij bani, ne vyklykajuy jichnioji poany. Teper Prokip podumav: Ale ce dobre,o my nesemo z soboju zemni svitanky. Chaj tuni, ale my jich majemo! Chlopciavrazyla schois pryrodnoho svitanku na Zemli j na akademinij modeli.

Helena radisno zakryala: Pohliate, bereh!Za jichnimy spynamy, na zachodi, opovytyj serpankom rankovoho tumanu, syniv

pryberenyj lis. oven, trymajuy bereha, kvapyvsia na pivni, de na tli neba zjavylysiakontury nezvyajnoho hirkoho chrebta. Zvisno, Prokip nikoly ne bayv hir, ta vse johozdyvuvalo, o skeli maly taku pravynu formu. Povoli vin zmirkuvav, o to buly ne hory,a jaki veletenki sporudy. Prokip tak stysnuv ruku Hele-ny, o vona malo ne skryknula.

My nevdovzi uvijdemo v Gudzon, pojasnyv Kryvoejev. opravda, tepervako rozriznyty, de kinajesia okean i poynajesia rika.

Livoru, skiky siahav zir, hromadylysia miki budynky, bihly na zachid priami vu-lyci, ale vse ce bulo zalyte vodoju. Voda stojala do polovyny vikon peroho poverchu. Po-dekudy do tyriv, zabytych u stiny, buly prypjati ovny. Pomi viknamy susidnich budyn-kiv na motuzkach vysila bilyzna. Dejaki vikna napolovynu zabyti z nych styraly blia-ani dymari, z kotrych snuvavsia ridekyj dym. Na vodi plavaly smittia j pobutova neys,kotru mekanci vmily koly chovaty vid oej i nizdriv.

Ce ju-Jork? zapytala Helena, tiako pryholomena pobaenym. Ni, vidpoviv bako. My zaraz na pravomu berezi Gudzona. Ce berehova as-

tyna Dersi-Siti. Ohliasia Pered namy Uoll-stryt. Oto ve spravdi ju-Jork. Manget-ten.Stolycia svitovoho biznesu.

To bulo vemy velyne vydovye. Rankove sonce vysilo nad pyliastymy j pri-amokutnymy verynamy sporud, kotri ne mona nazvaty budynkamy. Ce o ine te,o zemni liudy nazvaly chmarosiahamy. Bo veletenki sporudy spravdi dotykalysiachmar. Vako bulo ujavyty, o vse ce mohuttia stvorene ne sylamy pryrody, a liudkymy

rukamy. Lamana linija, o nahaduje zapys pusuvannia samoho Soncia, poynalasia z piv-dennoji astyny najvidomioho u sviti ostrova j daleko na pivnoi zlyvalasia z neboschy-lom. Chmarosiahy stojaly maje