KRIVIČNO PROCESNO PRAVO I

Alisa Begović

1

OSNOVNA NAČELA KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA

Mogućnost tužioca da raspolaže krivičnopravnim zahtjevom i tako promjeni svoj stav naziva se načelo mutabiliteta.

Suprotno ovom načelu, načelo imutabiliteta, tužilac ne može odustati od krivičnog gonjenja.

2

Načelo oficijelnosti i načelo dispozicije krivičnog gonjenja

načelo oficijelnosti - funkciju krivičnog gonjenja ostvaruje nadležni organ po službenoj dužnosti (lat. ex officio) u javnom interesu nezavisno od volje osobe koja je oštećena krivičnim djelom ili neke druge osobe koja bi imala interes da se u određenom predmetu (ne)ostvari funkcija krivičnog gonjenja.

načelo dispozicije - prepušta pravo krivičnog gonjenja volji oštećene osobe, koja to gonjenje ostvaruje kroz privatnu tužbu.

3

Načelo legaliteta i načelo oportuniteta krivičnog gonjenja

načelo legaliteta krivičnog gonjenja - tužilac dužan preduzeti krivično gonjenje ako su ispunjeni zakonski uslovi, bez obzira na njegov stav o tome da li je ili nije potrebno krivično gonjenje (tužilac koji je nosilac prava na pokretanje krivičnog postupka po službenoj dužnosti, dužan je po zakonu (lat. ex lege) preduzeti krivično gonjenje uvijek kad su za to ispunjeni propisani uslovi).

pravo tužioca da po načelu oportuniteta (ili cjelishodnosti) krivičnog gonjenja ne preduzima krivično gonjenje, bez obzira što su u konkretnom slučaju ispunjeni zakonski uslovi za to, ako to nije u javnom interesu.

Kao prednosti načela legaliteta ističu se: jednakost građana pred zakonom, nepristrasnost u ostvarivanju funkcije krivičnog gonjenja, nezavisnost i objektivnost krivičnog pravosuđa i generalno preventivni efekti, dok se o pozitivnim stranama načela oportuniteta govori u smislu izbjegavanja krivičnog postupka za lakša krivična djela ili za specifične izvršioce krivičnih djela, procesna ekonomija, te rasterećenje krivičnog pravosuđa.

4

Načelo akuzatornosti

Načelo akuzatornosti ili optužno načelo (lat. accusare – optužiti) krivični postupak se pokreće i vodi samo po zahtjevu tužioca.

(Bez tužioca nema postupka, ne samo prilikom pokretanja, već i za sve vrijeme njegovog trajanja. Tužilac može odustati od svog krivičnopravnog zahtjeva i u tom slučaju krivični postupak se obustavlja.

Prihvatanje ovog načela omogućava razdvajanje osnovnih krivičnoprocesnih funkcija i njihovo povjeravanje različitim subjektima. U tom smislu, odvojena je funkcija krivičnog gonjenja ili optuženja i povjerena tužiocu).

Druga osnovna krivičnoprocesna funkcija jeste funkcija presuđenja, koja je povjerena sudu. Sud nema inicijativu za pokretanje krivičnog postupka, niti za njegovo održanje u toku. Funkcija suda ogleda se u presuđenju konkretne krivične stvari.

Razdvajanjem funkcija krivičnog gonjenja i presuđenja izdvaja se i treća funkcija - funkcija odbrane, koju vrši osumnjičeni, odnosno optuženi uz pomoć branioca.

5

Načelo kontradiktornosti

načelo kontradiktornosti omogućava strankama (tužiocu i osumnjičenom, odnosno optuženom) da pred sudom iznose svoje navode i argumente za njih, kao i da se izjasne o navodima suprotne stranke, a prije nego što sud donese odluku povodom onog što je predmet raspravljanja u postupku.

Tužilac i optuženi pred sudom iznose dvije suprotne teze: tezu optužbe i tezu odbrane, a sud je dužan da ih sasluša prije donošenja odluke o konkretnom krivičnopravnom zahtjevu. 6

Načelo utvrđivanja materijalne istine Materijalna istina (kao suprotnost formalnoj istini ili takvom utvrđivanju

činjenica koje je zasnovano na zakonskim propisima o snazi pojedinih dokaza) označava utvrđivanje činjenica do kojeg sudija dolazi slobodno, nesputan dokaznim pravilima.

Procesni instituti koji doprinose da sudska odluka bude zasnovana na potpuno i istinito utvrđenom činjeničnom stanju:

1. opšta je obaveza suda, tužioca i drugih državnih organa koji učestvuju u krivičnom postupku da istinito i potpuno utvrde činjenice koje su od važnosti za donošenje zakonite odluke i da pažljivo i predano ispituju i utvrđuju kako činjenice koje terete osumnjičenog, odnosno optuženog, tako i one koje mu idu u korist;

7

2. pravo suda, tužioca i drugih organa koji učestvuju u krivičnom postupku da ocjenjuju postojanje ili nepostojanje činjenica nije vezano ni ograničeno posebnim formalnim dokaznim pravilima. (Ocjena dokaza po slobodnom uvjerenju (ili slobodno sudijsko uvjerenje) naglašena je i obavezom suda da savjesno ocijeni svaki dokaz pojedinačno i u vezi s ostalim dokazima i da na osnovu takve ocjene izvede zaključak da li je neka činjenica utvrđena (čl. 296. st. 2. ZKP BiH). Ovom odredbom je isključena zakonska ocjena dokaza ili ocjena dokaza koja je unaprijed zakonom određena u smislu da zakon određuje vrijednost pojedinih dokaza);

3. provjeravanje priznanja krivnje. Procesna pravila koja predstavljaju odstupanje od načela

utvrđivanja materijalne istine u krivičnom postupku su:

1. zbog zaštite prava i sloboda čovjeka, u krivičnom postupku je obezbjeđeno pravo na šutnju,

2. 2. u interesu zaštite prava optužene osobe je i princip zabrane preinačenja presude na štetu optuženog, (donošenje odluke na štetu optuženog nije moguće bez obzira što su u žalbenom postupku utvrđene činjenice koje su na štetu optuženog).

8

3. načelo ne bis in idem („ne dva puta o istom“) ili zabrana ponovnog suđenja u istoj krivičnoj stvari. (Ako je žalba izjavljena samo u korist optuženog, presuda se ne smije izmijeniti na njegovu štetu.)

4. odstupanje od načela utvrđivanja materijalne istine u krivičnom postupku je subjektivni i objektivni identitet između presude i optužbe Sud raspravlja i odlučuje o krivičnopravnom zahtjevu koji je naveden u optužnom aktu.

9

6. Načelo slobodne ocjene dokaza

Načelo slobodne ocjene dokaza je u neposrednoj vezi sa načelom utvrđivanja materijalne istine u krivičnom postupku.

Ovo načelo znači da sud ocjenjuje izvedene dokaze u skladu sa svojom logičkom i psihološkom analizom, na osnovu zakonitosti ljudskog mišljenja i iskustva.

Izuzetno, pozitivno procesno pravo poznaje odstupanja od načela slobodne ocjene dokaza (kod obaveznih vrsta vještačenja).

10

7. Načelo neposrednosti u provođenju i ocjeni dokaza

izlaganja stranaka, izvođenje dokaza i sve druge radnje potrebne za formiranje odluke moraju biti izvedene pred sudom koji će donijeti odluku, tako da sud prima, bez posredovanja drugih organa, čulne utiske o cjelokupnom procesnom materijalu na kome će se zasnivati njegova odluka

Npr., sud, koji treba zasnovati presudu na iskazu svjedoka kojeg je sam saslušao, u boljoj je situaciji od suda koji presudu treba za zasnuje na zapisniku o iskazu svjedoka iz istrage, a u boljoj su poziciji i stranke koje taj iskaz trebaju podvrgnuti svom kritičkom ocjenjivanju.

11

• Pravna teorija razlikuje dvije vrste neposrednosti u krivičnom postupku:

1.formalna neposrednost ili neposrednost u užem smislu i

2.materijalna neposrednost ili neposrednost u širem smislu.

- O posrednom izvođenju i ocjeni dokaza govorimo onda kada se čitaju zapisnici o dokaznim radnjama poduzetim u toku krivičnog postupka ili pred nekim drugim tijelima.

12

8. Načelo javnosti u krivičnom postupkuprije svega, odnosi se na građansku

javnost ili pravo drugih osoba koje u konkretnom krivičnom postupku nisu procesni subjekti da prisustvuju sudskim raspravama (opća javnost).

Pored opće javnosti, u krivičnom postupku postoji i stranačka javnost ili pravo stranaka da prisustvuju radnjama u krivičnom postupku.

Kada se govori o načelu javnosti, onda se misli na opću javnost na glavnom pretresu. U prethodnom postupku ili istrazi implementirana je samo stranačka javnost.

13

Razlozi za isključenje javnosti:

a) Ako je to u interesu državne sigurnosti;b) Ako je to potrebno radi čuvanja državne, vojne,

službene ili važne poslovne tajne;c) Iz razloga čuvanja javnog reda;d) Zbog zaštite morala u demokratskom društvu;e) Radi zaštite ličnog i intimnog života optuženog;f) Zbog zaštite ličnog i intimnog života oštećenog;g) Radi zaštite interesa maloljetnika;h) Radi zaštite interesa svjedoka.

Isključivanje javnosti izvan navedenih zakonskih uvjeta predstavlja apsolutno bitnu povredu odredaba krivičnog postupka, zbog čega se prvostepena presuda mora ukinuti. Isključenje javnosti ne odnosi se na stranke, branioca, oštećenog, zakonskog zastupnika i punomoćnika.

14

9. Načelo pravičnosti u krivičnom postupku

Odredbom člana 6. EKLJP zagarantovano je pravo na pravičan postupak u krivičnim predmetima, kao jedno od osnovnih prava i sloboda čovjeka.

Pravo na pravičan postupak treba osigurati da niko nevin ne bude osuđen, a da izvršiocu krivičnog djela nadležni sud i u zakonito pokrenutom i provedenom postupku izrekne krivičnopravnu sankciju pod uvjetima koje predviđa materijalno krivično pravo.

15