nadbużańscy olędrzy. rolnicy, budowniczowie, rzemieślnicy i melioranci

NADBUNADBUNADBUNADBUŻŻŻŻAAAAŃŃŃŃSCY OLSCY OLSCY OLSCY OLĘĘĘĘDRZY DRZY DRZY DRZY ----rolnicy, budowniczowie, rzemieślnicy i melioranci

Prezentacja: Nadbu żańscy ol ędrzy _Antoni Chorąży_Mościce Dolne

ANTONI CHORĄŻY – Mościce Dolne

Olędry i Ol ędrzyw Polsce


OLĘDRZY (Hollendrzy , Holędrzy , Holendrzy , Olędrzy , Olendrzy ).

Pierwotnie osadnicy z Fryzji i Niderlandów, najczęściej wyznania mennonickiego, którzy w XVI-XVII wieku zakładali wsie w Prusach Królewskich, wzdłuż Wisły i jej dopływów, na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce. Posiadali umiejętność melioracji i reprezentowali wysokąkulturę rolną. Byli wówczas najzamożniejszą grupąchłopów. Zachowywali wolność osobistą, własną religię i przekonania. Po I rozbiorze Polski częściowo wyemigrowali na Ukrainę.

Z czasem termin utracił swoje znaczenie narodowościowe, zaś olędrami zwano wszystkich osadników, otrzymujących przywileje opierające się na prawie wprowadzonym przez niderlandzkich kolonistów.


PRAWO HOLENDERSKIE (ol ęderskie)

Korzyści z prawa (h)olenderskiego:� wolność osobista� wieloletnia bądź wieczysta dzierżawa gruntów� możliwość przekazania gruntów spadkobiercom� zbiorowa, solidarna odpowiedzialność całej gminy

olęderskiej za powinności wobec pana� szczególny charakter samorządu gminnego

Wyróżnikiem tego osadnictwa były kwestieprawne, a nie etniczne, religijne czy gospodarcze, zaś słowo olęder nie było tożsame z osadnikiem holenderskim.


PRZYCZYNY KOLONIZACJI NA ZIEMIACH POLSKICH

� prześladowania religijne w Niderlandach- emigracja protestantów w poszukiwaniu bardziej

tolerancyjnego środowiska

� sytuacja gospodarcza w Niderlandach- spustoszenia wojenne, powszechny głód, epidemia d żumy i

częste powodzie

� spustoszenie Prus po wojnie polsko-krzyżackiej i dążenie feudałów do zwiększenia zysków,- spustoszone i opuszczone przez dotychczasowych mieszka ńców wsie na pograniczu Prus krzy żackich- dążenie właścicieli ziemskich do zwiększenia swoich dochodów, m.in. poprzez zagospodarowanie nowych ziem, szczególnie zaśosuszenie mokradeł oraz wyrąb lasów


TYPY OSAD I GOSPODARSTW

� Typy osad- zabudowa rz ędowa

- zabudowa rozproszona (kolonijna)

� Typy zabudowy gospodarstw- styl fryzyjski- styl niemiecki- styl polski

� Inne elementy - melioracja, kanały i stawy, groble, wały, jazy, śluzy, przepusty, wiatraki

- wierzby rosochate, topole, płoty plecione


REGULACJE PRAWNE I USTR ÓJ OSAD

�Przywilej lokacyjny (kontrakt osadniczy)Możliwie precyzyjnie regulował stosunki gminy olęderskiej z panem i innymi osobami i instytucjami – (wolnizna, dzier żawa = emfiteuza)

�Zależność osobista i prawnaOsadnicy ol ęderscy byli lud źmi wolnymi. Zależność osobista od pana nie istniała w ogóle, co podkre śla większo ść przywilejów dla nowych wsi. Mogli w dowolnej chwili sprzeda ć swoje gospodarstwo i opu ścić majętność.


REGULACJE PRAWNE I USTR ÓJ OSAD

�Ustrój gminy olęderskiejSilny samorz ąd był jednym z najistotniejszych wyró żników osadnictwa ol ęderskiego. Samorz ąd gminny stanowił sołtys z dwoma lub trzema ławnikami. Nie byli mianowani przez pana, ale obierani przez wszystkich mieszka ńców osady. Wybory do samorz ądu odbywały si ę najczęściej co roku, czasami tylko kadencja wynosiła dwa albo trzy lata.Samorząd z jednej strony pełnił rol ę pośrednika

między osad ą a dworem. Z drugiej strony sołtys i ławnicy zajmowali si ę administracj ą gminy i jej sądownictwem.


NADBUŻAŃSCY OLĘDRZY


PIERWSI „ZASAD ŹCY”NADBUŻAŃSKICH OLĘDRÓW


Leszczy ńscy herbu Wieniawa z Leszna – dziedzice po ksi ężnej Fedorze (Teodorze) Leszczy ńskiej, drugiej żonie Andrzeja

Leszczy ńskiego, zmarłej w 1598 rokuWcześniej, Fedora była żoną księcia Aleksandra Pro ńskiego, właściciela dóbr sławatyckich do jego śmierci w 1595 roku.

Procesy spadkowe tocz ą się do 1615 roku.Dziedzicem dóbr sławatyckich zostaje Rafał Leszczy ński, syn Andrzeja i Anny z Firlejów, o żeniony z córk ą Teodory – Ann ą

Radzymi ńską, spadkobierczyni ą po matce.

Kontrakt zwi ązany z osadzeniem ol ędrów nad Bugiem w okolicy miasteczka Sławatycze zostaje spisany we W łodawie w dniu

3 czerwca 1617 roku .

PIERWSI OLĘDRZY NAD BUGIEM� Pierwsza grupa osadników z Żuław Gdańskich

Neubruch – rok 1617Brühl - (Ryll, Ryl), Lodewich – (Ludwig, Ludwik, Lodwig, Lodwich), Witt – (Wit), Sillentin – (Selent, Zelent, Zelentyn), Kuntz (Kunc, Kunz), Asmann , Bodryk , Horn , Mamrau, Kelt, Olbrecht, Ties

� Druga grupa osadników z Żuław GdańskichNeudorf-Neubruch - po powstaniu kozackim i „potopie” s zwedzkim:Baum , Krebs , Holz (Holc), Pastrich (Pastrik, Pastryk), Hildebrandt , Schippenbeill , Hüneburg (Huneborg), Bütow (Bytow, Bytoff, Bytof), Bendik (Bendyk, Będyk) , Bab, Mülart (Mulart, Milard), Popko, Brzóska, (pó źn. Rozin, Heyda, Kling, Milch i inni),

� Inni „Olędrzy” (przełom XVII i XVIII w.)- XVII / XVIII wiek (radziwiłłowskie „Pa ństwo Sławatyckie”) – osadnicy polscy na prawie ol ęderskim (koligacje, osadnicy ze Śląska)Parczewski, Ślązak, Chor ąży, Łuszczewski, Krukowski, Jarocki, Jasi ński, Buraczy ński, Kuczy ński, Wereszczy ński, D ąbrowski, Jaworski, Kozakiewicz, Trybuchowicz, Wilczy ński, Witowski, Konopko, Wawryszewicz, Winowski, Malicki, i inni


DOKUMENTACJA HISTORYCZNA


LESZCZYŃSCY h. Wieniawa z Leszna – działalno ść w XVI i XVII w.


Z fragmentu komentarza do Przywileju lokacyjnego mi asta Leszna, wystawionego w Krakowie dnia 30 IV 1547 przez Zygmu nta I Starego, króla polskiego, na pro śbę Rafała Leszczy ńskiego, dziedzicznego posesora tych dóbr, wpisanego do akt grodzkich wschowskich dnia 17 VI 1 597 r., dowiedzie ć sięmożna, że: „Lokacja Leszna przeprowadzona została w połowie XVI w. na terenie wsi. Inicjatorem tego przedsi ęwzięcia był Rafał Leszczy ński, kasztelan przemęcki, dziedziczny posesor dóbr leszczy ńskich. W 1547 r. uzyskał on u króla polskiego, Zygmunta I Starego przywilej lokacyjny, pozwalaj ący mu jako dziedzicznemu wła ścicielowi wsi Leszno na sprowadzenie z zachodu grup y rzemie ślników i kupców. Staraj ąc si ę o przywilej królewski zezwalaj ący na podniesienie wsi Leszno do rangi miasta, Rafał Leszc zyński prowadził ju żkonkretne działania przygotowawcze. Licz ąc na napływ osadników, zacz ąłwznosi ć domy, osadzaj ąc w nich najpierw ludzi ze swej słu żby i daj ąc im prawo targowe, pozwalaj ące na uprawianie rzemiosła i handlu. Szacuje si ę, że osadników miejscowych, pochodz ących z okolic miasta było około 200. W 1548 r. dołączył do nich wi ększą grup ę przybyszy (około 800 osób). Byli nimi członkowie jednego z odłamów ko ścioła reformowanego, nazywani bra ćmi czeskimi lub jednot ą bratersk ą, wygnani z Czech. W ędruj ąc ze Śląska, przechodzili oni przez Wielkopolsk ę (za zgodą Andrzeja Górki, starosty generalnego Wielkopolski) do Prus Ksi ążęcych, pod opiek ę ksi ęcia Albrechta Hohenzollerna.

LESZCZYŃSCY h. Wieniawa z Leszna – działalno ść w XVI i XVII w.


Zwerbowana przez zasad źcę grupa braci czeskich, zło żona głównie z sukienników (tkaczy), zatrzymała si ę w Lesznie, gdzie czekały wymierzone wcześniej działki, a nawet gotowe domy.Razem z rodzinami i pojedynczymi przybyszami z ró żnych stron, pierwsza gmina miejska w Lesznie mogła liczy ć około 1500 osób. Była to grupa polsko- śląska, a pod wzgl ędem językowym polsko-niemiecka (j ęzyk czeski szybko zanikał na rzecz niemieckiego).W 1567 r. Leszno przej ął Rafał Leszczy ński, bratanek zało życiela miasta, najbogatszy wówczas magnat wielkopolski, senator, k ierownik mennicy koronnej, kasztelan śremski. Został członkiem jednoty braterskiej i wybit nym działaczem reformacyjnym.Na początku XVII w. kolejny dziedzic, Andrzej Leszczy ński, wojewoda brzesko-kujawski, zorganizował w Lesznie polski zbór braci c zeskich (dot ąd był tam tylko zbór niemiecki) i zreformował szkoł ę leszczy ńską. Jego syn i nast ępca RafałLeszczy ński, starosta wschowski, podniósł j ą w 1624 r. do poziomu tzw. gimnazjów akademickich, jakimi były podobne szkoły w Gdańsku i Toruniu. W 1628 r. przybyła do Leszna du ża, bo licz ąca 1500 lub nawet 2000 osób grupa braci czeskich, wygnanych przez Habsburgów z Czech, w tym tak że ze Śląska, po klęsce czeskiego powstania narodowego pod Biał ą Górą w 1620 r.”

Jest zatem mo żliwe, że kilku osadników z polsko brzmi ących nazwiskami mogło trafi ć

nad Bug wraz z cz ęsto goszcz ącymi tu przedstawicielami rodu Leszczy ńskich.

LOKALIZACJA NEUDORF -NEUBRUCH


LOKALIZACJA NEUDORF-NEUBRUCH – wg mapy z 1700 r.


Władysław hr. Leszczy ński - jako wieloletni protektor nadbu żańskich ol ędrów


Syn Rafała Leszczyńskiego - hrabia Władysław Leszczyński i jego małżonka Świętosława byli największymi protektorami

pierwszych olęderskich osadników nad Bugiem.

Władysław hr. Leszczyński sprecyzował zarówno przywileje dla osadników, jak i mieszczan sławatyckich - którym odebrano

część nadbużańskich łęgów i przydzielono olędrom.Wykazywał również troskę o ich byt materialny i praktyki religijne.

Kilka ostatnich lat przed zakupem dóbr sławatyckich przez Radziwiłłów bialskich protektorami olędrów byli:

brat i syn - Andrzejowie.

Zmiany w łaścicieli d óbr s ławatyckich


W 1667 roku dobra sławatyckie zakupił Michał Kazimierz Radziwiłł, podkanclerzy litewski, hetman polny litewski,

wojewoda wileński, VI ordynat nieświeski, IV ordynat ołycki, III pan na Białej.

Dobra te, nazwane przez Radziwiłłów „Państwem Sławatyckim” -pozostają ich własnością do1828 roku.

Następnie, po ślubie w 1828 roku Stefanii Radziwiłłówny (1809-1832) z hrabią Ludwikiem von Wittgensteinem (1799-1866),

carskim generałem, protestantem, urodzonym z Polki -ogromne dziedzictwo Radziwiłłów (ok. 1 miliona ha) po młodo zmarłej Stefanii staje się jako tzw. „scheda wittgensteinowska”

własnością jej męża i dzieci, Piotra i Marii Wittgensteinów. W 1861 roku Ludwig Wittgenstein otrzymuje dziedziczny tytuł

książęcy. Umiera w 1866 roku.

Zmiany w łaścicieli d óbr s ławatyckich


Sukcesorem dóbr staje się Piotr Wittgenstein. Umiera bezdzietnie w 1877 r.

Dobra na terenie Cesarstwa Rosyjskiego i Królestwa Polskiego stają sięwłasnością siostry Piotra – Marii, małżonki księcia Chlodwiga zu

Hohenlohe-Schillingsfürst, kanclerza Rzeszy i premiera Prus w latach 1894 – 1900. Księżna Maria zmarła w 1897 roku, jej mąż w 1901 r.

Pozostawiają pięciorgu dzieciom olbrzymi spadek. Księżna Maria nie zgadza się na propozycję przyjęcia przez jej syna Filipa

obywatelstwa Cesarstwa Rosyjskiego. Dzieci, nie będące poddanymi carskimi nie mogą dziedziczyć dobór w

tymże Cesarstwie, a na ich sprzedaż otrzymują od cara niewiele czasu.

W ten sposób dawna radziwiłłowska fortuna została rozprzedana za bardzo niskie ceny towarzystwom ziemiańskim, prywatnym

nabywcom, bądź dotychczasowym dzierżawcom.

LOKALIZACJA NEUDORF-NEUBRUCH (Neubrow)


Kolonie macierzyste

Neudorf - Neubruch

Najbliższe kolonie „córki”

(migracja z Nejdorf-Nejbrowa od końca XVIII

wieku

DOKUMENTACJA METRYKALNA – najstarsze zapisy


Ksi ęga mał żeństw par. rzymsko-kat. w Sławatyczach – od 1685 roku

Większość wyznawców stanowi ą olędrzy nadbu żańscy z Nejdorf-Nejbruch z wpisem zamieszkania – Holendry, Hol ędry, Olendry lub Ol ędry



Ksi ęga mał żeństw par. rzymsko-kat. w Sławatyczach – od 1685 roku

Zapis mał żeństwa Grzegorza Hüneburga z El żbietąWittówn ą Holendrów w 1687 roku



Zapis mał żeństwa Krzysztofa D ąbrowskiego

z Ann ą Chorążówną z Olendrów w 1703 roku,

przy świadkach: Stanisławie,

Parczewskim, Marcinie Dąbrowskim, Zuzannie i

Zofii Parczewskiej



Zapis mał żeństwa luteranów: Jakuba Ryluka z Katarzyn ą Witówn ą - w 1707 roku, świadkowie: Piotr Lodwig, Marcin D ąbrowski, Katarzyna Lodwikowa



Zapis mał żeństwa Jakuba Zelenta – z Olendrów - luteranina, z pann ąKatarzyn ą Klikowsk ą – katoliczk ą - w 1718 roku



Zapis mał żeństwa Jana Zelentyna (Zelenta, przyp. autora) z pann ą Katarzyn ąKuncówn ą – w 1731 roku



Zapis mał żeństwa Grzegorza Bütowa z Mariann ą Pastrichówn ą – w 1732 roku



Zapis mał żeństwa Franciszka Parczewskiego z Zofi ą Chor ążanką – w 1751 roku, świadkowie: Kazimierz Chor ąży, Joanna Parczewska



Zapis mał żeństwa Michała Wita z Mariann ą Pastryk w 1785 roku (przy świadkach – Jakubie Chor ążym i Antonim Buraczy ńskim (zmiana ksi ędza,

błędy w pisowni nazwisk- przyp. autora)



Zapis mał żeństwa z u życiem nazwy wsi Neydorf (łacina) z 1777.

Michał Ryll (nie katolik) i Marianna katoliczka Ryll owa, świadkowie: Piotr Lodwik i Zuzanna Witówna



Zapis mał żeństwa Michała Parczewskiego z Felicjan ą Chor ążyną - z użyciem nazwy wsi Neybrof (łacina) z 1777 r.



Pierwsza wzmianka metrykalna świadcz ąca o obecno ści ol ędrów niemieckich we wsi Sajówka w 1791 roku. Nazwiska: Ryl, Pastrych (P astrich), Hyneborg (Hüneburg).

Inwentarz „Pa ństwa S ławatyckiego ” 1764-5 r.


Wieś niemieckich Hol ędrów Neybroff (późn. Mościce G órne)



Wieś niemieckich Hol ędrów Neydroff (późn. Mościce Dolne)

Wieś niemieckich Hol ędrów Neybroff (późn. Mościce Górne) – 1 str.


Wieś niemieckich Hol ędrów Neybroff (późn. Mościce G órne) – str. 2, fragm. 1


Wieś niemieckich Hol ędrów Neybroff (późn. Mościce G órne) – str. 2, fragm. 2


Wieś niemieckich Hol ędrów Neybroff(późn. Mościce G órne) – str. 2, fragm. 3


Wieś niemieckich Hol ędrów Neydroff (późn. Mościce Dolne) – str.1, fragm. 1


Wieś niemieckich Hol ędrów Neydroff (późn. Mościce Dolne) – str.1, fragm. 2


Wieś niemieckich Hol ędrów Neydroff (późn. Mościce Dolne) – str. 1, fragm. 3


Wieś niemieckich Hol ędrów Neydroff (późn. Mościce Dolne) – str. 2


Proporcje w pochodzeniu nazwisk we wsiach niemieckich Hol ędrów Neybroff i Neydroff


W okresie sporządzania inwentarza we wsi Neybroff 30 nazwisk (z ogólnej liczby 69), a we

wsi Neydorff 26 (z ogólnej liczby 61) miało pochodzenie niesłowia ńskie , co stanowiło 43%.

Powyższe dotyczy brzmienia nazwisk a nie liczby noszących je osób w tych wsiach*

* Zapis z zachowaniem pisowni nazw wg inwentarza państwa Sławatyckiego

Wieś Nowosiółki - Holendrowie Ruscy – fragm. 1


Sumariusz Generalny wszelki Pa ństwa Sławatyckiego - XVIII w.


DOKUMENTACJA HISTORYCZNA – powinno ści ol ędrów wg Inwentarza „Pa ństwa Sławatyckiego z 1765 roku”

… „Holędrowie wszyscy Bydła swego nikomu na stronępod winą i karą przedawać nie powinni, tak Ci jako i

Ruscy tylko im wolno między sobą przedawać, a jeśliby kogo koniecznie przymuszała potrzeba, to ze dworu u

takich kupować będą a jeśliby który potajemnie na stronę przedał, takowy jako za kryminał powinien być

karany - raz na zawsze przykazuje się tą Dyspozycją”.




…„Ciż Holędrowie aby Drzewa Fruktowe i morwowe w ogrodach swoich sadzili nie otkazując się tym, że w zimie wymarzają, gdyż jest na to sposób, obłożyć

dobrze gnojem i słomą, to marznąć nie będą, z których (Holędrów) jeżeliby miał się żenić - nie wprzód mu ślub powinien być dany aż póki cztery drzewa Fruktowe w

ogrodzie swoim nie zasadzi i nie zaszczepi” .



„Sądzą się obydwie wsie przed Woytami swemi y Gromadami a w większych sprawach przed obydwoma Woytami y Gromadami, od których sądu dopiero

któraby strona nie była kontenta appeluie do Dworu. Obierają Woytami corocznie Gromady we wtorek Świąteczny wybrawszy statecznych Trzech

Ludzi pod któremi się kreskują, takoż y Radzkiego Jednego. Po obraniu Woyta drugiego Radzkiego Woyt sam obiera który mu się podoba. Z win które na

Woyta nie powinny przy Elekcji nowego, stary Woyt każdy na Gromadę swojąBeczkę Piwa podług dawnego Zwyczaju stawić powinien.”

DOKUMENTACJA HISTORYCZNA – Attynencye „Pa ństwa Sławatyckiego wg inwentarza 1765 roku” – ró żnice w ilo ści sprz ężaju konnego


*Attynencja(przyległo ść) -historyczna jednostka osadnicza nie zwi ązana funkcjonalnie z miastem, jednak le żąca pod obszarem jego jurysdykcji,**syny – synowie (w tym przypadku ilo ść

synów poszczególnych gospodarzy w dymie-zagrodzie gospodarskiej),***sprzężaj - konie, bydło zaprz ęgane do wozu, pługa itp.

… w związku z tym, że łąki mieszczan sławatyckich były im niegdy ś „w Holendry ą odebrane.

Przywilej zwalniał mieszczan z części podatków i czynszów.Była to aprobacja przywilejów

nadanych przez hrabiego Władysława Leszczy ńskiego,

syna Rafała

Prezentacja: Nadbu żańscy ol ędrzy _Antoni Chorąży_Mościce Dolne (dokument zarchiwow. w par. MBR w Sławatyczach

Kopia Przywileju Karola Stanisława Radziwiłła (1734 – 1790) dla miasta S ławatycz…

Główne dotychczasowe źródła utrzymania:


Migracja ol ędrów z Nejdorf – Nejbrow od schyłku XVIII w.

Przyczyny migracji:

�uprawa ziemi, �hodowla bydła �rzemiosło,�prace melioracyjne, budowa umocnie ń wodnych, mostów i budynków przystosowanych do życia na terenach nizin rzecznych

�rozdrobnienie gospodarstw (rodziny wielodzietne),�sytuacja polityczna (utrata niepodległo ści, skutki wojen, walki powsta ńcze)

Kierunki migracji:


Migracja ol ędrów z Nejdorf – Nejbrow od schyłku XVIII i w XIX wieku.

Pierwsza grupa, mieszana wyznaniowo - zało żenie kolonii Holendryna dobrach Adama ksi ęcia Czartoryskiego (prawy brzeg), lata 1776 – 1779, kilka rodzin (Michał Ryl, Tomasz Paszkiewicz, Józef Wereszczy ński, Antoni Trybuchowicz, Wojciech Chor ąży, Andrzej Chor ąży)

Druga grupa - protestanci - lewy brzeg Bugu, wsie mało z aludnione w odległo ści 3 – 8 km: Zańków i Sajówka , oraz częściowo Liszna -kilkadziesi ąt rodzin. W tym czasie tereny pod zaborem austriackim.

Od lat 30-tych XIX wieku, protestanci, 50 – 70 km od w si macierzystych: Zabuskie Holendry , Holendry Świer żowskie , oraz częściowo zasiedlanie istniej ących wsi woły ńkich: Zamostecze, Nowiny, Ja źwiny, Aleksandrówka, Oleszkiewicze , i inne, na Wołyniu (kilkadziesi ąt rodzin)

Przywilej lokacyjny – kol. Holendry n/Bugiem - 1776 r.Gm. Przyborowo (prawobrze żny Bug, naprzeciwko W łodawy)


Naliczenie czynszu dzier żawnego – 1779 r. (Holendry – Gm. Przyborowo (prawobrze żny Bug, naprzeciwko W łodawy)


Naliczenie czynszu dzier żawnegoHolendry – Gm. Przyborowo


HOLENDRY - kolonia za łożona w 1776 r.


HOLENDRY - kolonia zało żona w 1776 r. (Stanisław ówka od 1931 r.)


Dotyczy postanowienia Starosty Powiatowego Brzeskiego w sprawie

zmiany m.in. nazwy kolonii Holendry na kolonięStanisławówka (koło

Komarówki)

LOKALIZACJA NEUDORF-NEUBRUCH (Neubrow ) i pobliskich tzw. kolonii „córek”


KOLONIE „CÓRKI” – Holendry Zabuskie i Świer żeńskie

Prezentacja: Olędrzy Nadbu żańscy _Antoni Chorąży_Mościce Dolne

ROBOTY ZIEMNE Z KOŃMI I WOZAMI


Migracja w poszukiwaniu nowych, lepszych warunków gospodarowania nie rozwiązała głodu ziemi olęderskich rodzin nad Bugiem.

Olędrzy, wyspecjalizowani w różnego rodzaju robotach ziemnych i budowlanych już od połowy XIX wieku rozpoczynają wyjazdy na roboty ziemne z końmi i wozami.

Współuczestniczą w budowach nasypów kolejowych, wąwozów, kanałów, mostów, niwelacjach terenu pod powstające manufaktury i obiekty przemysłowe.

Najwięcej pracy jest carskiej Rosji i w Prusach. Jednakże ziemie polskie są pod zaborami. Niełatwo kierować sięsentymentami w wyborze klienta.



Z czasem zyskują uznanie wielu przedsiębiorców w Królestwie Polskim, w Rosji, Prusach i zniewolonych państwach Cesarstwa Austrowęgierskiego.

W okresie międzywojennym najchętniej pracują na odradzających się ziemiach kresowych II RP, jak równieżprzy budowie COP, portów morskich, fortyfikacji wojskowych, i wielu nowych budowach w całej Polsce.

Po II wojnie światowej, jeszcze tzw. żelaźniakami pracująprzy odgruzowywaniu i odbudowie wielu polskich miast, budowie nasypów kolejowych, dróg i kanałów melioracyjnych. Dość liczna grupa mężczyzn pracuje dorywczo przy bieżącym utrzymaniu kanałów melioracyjnych dojeżdżając na w odległości do 40 km.



W latach 60-tych i 70-tych „żelaźniaki” zastępowane sąprzez wozy ogumione, wyposażane dodatkowo w hamulce niezbędne w terenach górzystych i wysokich skarpach.

Niewielkie niegdyś konie zastępują silniejsze konie pociągowe.

Jednakże w dalszym ciągu zaprząg konia z charakterystyczną duhą (u olędrów „dugą”), jest ten sam. Ten rodzaj zaprzęgu, to tajemnica olęderskiego sukcesu w tego typu pracach.



Tradycja przetrwała do końca lat 70-tych XX wieku, choćzdarzały się przypadki zleceń takich prac w trudnodostępnych terenach województwa zachodniopomorskiego jeszcze w ostatniej dekadzie minionego wieku.

Dziś olęderskich wozaków, konie, wozy i szpadle - zastąpiły maszyny.

Mimo to, niektórzy potomkowie olędrów nadbużańskich sąprzedsiębiorcami lub robotnikami kontynuującymi tradycjęprzodków – już za pomocą nowoczesnego sprzętu.

OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMI


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMI – wozy w drodze na wyrobisko


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMI – dawny zaprz ęg z ładunkiem

wiezionym do miejsca budowy nasypu



Dawny zaprz ęg na wyrobisku, tzw. „paju”


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMI – karczunek drzew i wywóz ziemi – lata 60- te




Lata mi ędzywojenne, po bokach bracia Chor ąży z Holendrów-Stanisławówki, w środku robotnik najemny

OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMIDojazd do miejsca rozładunku wozu


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMIRozładunek wozu przy budowie nasypu drogi


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMIWóz w stanie gotowo ści do załadunku


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMIWozy z wyposa żeniem do wyjazdu w nieznane miejsce robót – lata 60- te XX wieku


OLĘDRZY NA ROBOTACH ZIEMNYCH Z KOŃMI I WOZAMIEksponaty wyposa żenia „wozaków”


WYSTAWA „OL ĘDERSCY WOZACY” – Sławatycze 26.07.2009


Projekt i wykonawstwo: Antoni Chor ąży – Mościce Dolne. Ekspozycja prywatna

DOŻYNKI POWIATOWE 2009 – WYSTAWA OL ĘDERSKA


Cieśle, tracze i inni rzemie ślnicy


Niemalże samowystarczalna wspólnota olęderska, dośćzamknięta na przenikanie do jej wnętrza zwyczajów sąsiadów, sama otwarta była na wszelkie możliwości zarobkowania.

Pierwsi osadnicy wnieśli na tę ziemię wiele nowości z dziedziny hodowli, uprawy ziemi, sadownictwa, pszczelarstwa i rzemiosła.

Umiejętności te dziedziczyli ich potomkowie, będąc niejako „żywiołem” twórczym oddziaływującym na nieco zacofane sąsiednie wsie z ludnością o wschodnich korzeniach, która za czasów Jagiellonów migrowała tu ze wschodniej Ukrainy bądź Ziemi Pińsko – Turowskiej.



Dziewiętnasty wiek sprzyjał rozwojowi rzemiosła. Przygotowania wyjazdów na roboty ziemne z końmi

wymagały współuczestnictwa wielu fachowców. Choć były to profesje ogólnie znane, ale nigdzie indziej jak tu ogrom pracy mieli rzemieślnicy obrabiający drewno i okucia do

wyrobu i naprawy wozów konnych, uprzęży, i wyposażenia wozaków w szpadle, kilofy, lady, kufry, beczki i inny sprzęt. Zajęcia te wypełniały zwłaszcza

zimowy i wczesnowiosenny czas cieśli, stolarzy, kołodziejów, stelmachów, bednarzy, rymarzy, tkaczy.

Szczególną profesją było kowalstwo, nie tylko stacjonarne, gdyż większa grupa olęderskich wozaków

chętnie widziała w swym gronie tych rzemieślników podczas odległych wyjazdów na roboty ziemne.



Inną, niż roboty ziemnych z końmi i wozami profesjąwymagającą opuszczenia rodzinnych domów na tygodnie

lub miesiące była praca traczy i ciesiołka.

Zwłaszcza tracze na długi okres czasu wychodzili ze swoimi dużymi piłami do wzdłużnego i poprzecznego cięcia drewna, i innymi użytecznymi narzędziami - takimi jak sznur

ciesielski, ośnik, siekiera - w odległe miejsca.

Cieśle posiadali też inne użyteczne narzędzia, jak strugi (heble), piłki, narżnice, dłuta, młotki, kątowniki i kątomierze, miary, świdry różnych rozmiarów, ściski, znaczniki, i inne.

Cieśle, tracze i inni rzemie ślnicy – narzędzia ciesielskie i trackie


Cieśle, tracze i inni rzemie ślnicy – narz ędzia ciesielskie i trackie


Tracze często towarzyszyli cieślom przy większych

zleceniach robót budowlanych.

Niejednokrotnie cieśle sami wykonywali prace traczy,

zwłaszcza przy dorabianiu brakujących elementów

budynku, mostu, lub umocnieńfortyfikacyjnych.

Tracze – rekonstrukcja. Wystawa. Biesiada Nadbu żańska Dni Sławatycz – 2012.


Projekt i wykonawstwo: Antoni Chor ąży – Mościce Dolne. Ekspozycja prywatna

Tracze – rekonstrukcja. Wystawa. Dni Sławatycz – 2012Swoich umiej ętności jako tracze – próbuj ą goście z Flandrii Zachodniej (Belgia)


Projekt i wykonawstwo: Antoni Chor ąży – Mościce Dolne

Kościół ewangelicki w Nejdorfie zbudowany w 1760 roku


Modlitewniki ewangelickie dawnych parafian nejdorfski ch zachowane do dnia dzisiejszego


Informacje o życiu zboru ewangelickiego w Nejdorfie - z prasy ewangelickiej 1889 r.


Nr 5. 3 (15) marca 1889

Informacja o całej par. ew.- augsb. w Nejdorf i jej historii. Wzmianka o

kilkunastu zaledwie, licznie powtarzających się nazwiskach: Zelent,

Ryl, Ludwig, Kunc, Hineborch, Popko, i in.

Informacje dot. urodzin, zgonów,

zaślubin, uczestników konfirmacji i przyjętych

komunii św. w roku.



Refleksja nad stanem parafii ewangelicko-augsburskiej w

Nejdorf. Wszyscy członkowie zboru używają tylko jednego języka -polskiego. Wszyscy należą do stanu drobnych rolników. To są

czynniki ułatwiające pracęduchownego. Utrudnieniem

natomiast jest fakt pracy mężczyzn z dala od domu. Wracają tylko na

zimę. Izolacja geograficzna powodem zbliżenia praktyk i zwyczajów religijnych - do

katolickich. Wielkie przywiązanie wyznawców do swojego pastora. W

opinii autora, są to związki o cechach patriarchalnych. Autor

pozostaje z nadzieją na zmiany na lepsze w zborze. Wiąże się to z

instalacją na stałe nowego pastora -administratora (ksiądz E. Schultz)

Nr 15. 3 (15) sierpnia 1889



Informacja o poświęceniu 11 (23) października) nowego

cmentarza w parafii Nejdorf-Nejbrowo przez księdza T.

Zirkwitza. Cały plac z przyległą górką (Borek)

został przekazany bezinteresownie. Wydzielono

na dobrach księcia Hohenlohe. Pomoc okazaładministrator dóbr - pan

Triburcy. Jako ciekawostkęzapisano fakt, że parafia składa się z ewangelików

używających polskiej mowy.

Nr 7. 3 (15) stycznia 1889

Kościół ol ędrów katolików w Domaczewie – zbudowany w 1854 roku (kaplica), powi ększony w 1905 roku


Stan po remoncie w ostatnich latach

Stan w okresie międzywojennym

Dawny ko ściół katolicki p.w. św. Michała w Sławatyczach -świątynia równie ż dla ol ędrów katolików z lewego brzegu Bugu


Dokumenty metrykalne z ko ścioła rzym.-kat. w Sławatyczach - 1837 r.


Dokumenty metrykalne z ko ścioła rzym.-kat. w Sławatyczach


Skrócony opis

1847 r.

… zawarte zostało religijne

małżeństwo między Antonim

Chorążym młodzianem Holendrem w

Kolonii Nejbrow

zamieszkałym i tamże

urodzonym …z Teresą córką...małżonków

Jaworskich we wsi Jabłeczna zamieszkałych

…

Dokumenty metrykalne z Ko ścioła rzym.-kat. w Sławatyczach


Skrócony odpis

Akt małżeństwa z 1858 roku

….w przytomności świadków Michała Kunc … i Michała Zelent … obydwóch

Holendrów gospodarzy rolnych nad rzeką Bugiem w

Cesarstwie Rosyjskim zamieszkałych na dniu

dzisiejszym zawarte zostało religijne małżeństwo

pomiędzy Ludwikiem Kunc młodzianem lat dwadzieścia

sześć Holędrem gospodarzem rolnym na wsi

Holendry zwanej w Cesarstwie Rosyjskim …a

panną Anną córkąAntoniego i Józefy z Holców małżonków Chorążych, na

Holendrach zamieszkałych…

Dokumenty metrykalne z Ko ścioła rzym.-kat. w Sławatyczach


Akt urodzenia

z 1883 roku w języku rosyjskim

Spis mieszka ńców wsi Sajówka 1894 – 1914 – statystyka wyznaniowa


Spis mieszka ńców wsi Sajówka 1894 – 1914 – lista dla nazwiska Witt


Spis mieszka ńców wsi Sajówka 1894 – 1914 – lista dla nazwiska Ryl


Spis mieszka ńców wsi Za ńków 1894 – 1914 – lista dla nazwiska Ryl


NADBUŻAŃSCY OLĘDRZY I ICH POTOMKOWIE - XX i XXI wiek


Rok 1905 przynosi złagodzenie carskich represji. Do zamkniętych na okres dwudziestu kilku lat kościołów katolickich powracają księża. W

latach 1913 – 1919 buduje się nowy kościół w Sławatyczach i rozbudowuje kaplica w Domaczewie. Nadbużańscy olędrzy

niejednokrotnie wcielani są do armii carskiej. Kontynuowana jest dawna tradycja robót z końmi i wozami, hodowla i rzemiosło.

Tak naprawdę wolna Polska na tych terenach funkcjonuje od końca 1920 roku. Wszyscy mieszkańcy Nejdorf – Nejbrowa (ówczesna

pisownia) określają swoją narodowość - jako polską. Rozpoczyna sięnowy czas pracy i nadziei. Wiele inicjatyw gospodarczych i duchowych

do życia potomków olędrów nadbużańskich wnoszą proboszczowie parafii: protestanckiej – ks. Ewald Lodwich, i katolickiej – ks. Piotr Tatarynowicz. Powstają Koła Młodzieży: przy par. Ewangelickiej w

Mościcach i Katolickiej w Domaczewie. Działa Kółko Rolnicze, Spółdzielnia Mleczarska i Ewangelicka Kasa Kredytowa.

NADBUŻAŃSCY OLĘDRZY I ICH POTOMKOWIE - XX i XXI wiek


Zaangażowany politycznie pastor Ewald Lodwich, związany z polskim nurtem narodowym głosi teorię o kaszubskim pochodzeniu olęderskich osadników nad

Bugiem - noszących niesłowiańskie nazwiska. Teoria ta, nie jest jednak udowodniona wiarygodnymi dokumentami. Doprowadza do wizyty w dni 1 lipca

1928 roku w Domaczewie i Nejdorf-Nejbrowie prezydenta II RP, Ignacego Mościckiego, nawiązując w swym przemówieniu do kaszubskiego rodowodu olędrów nad Bugiem. Zaraz po tej wizycie składa stosowne wystąpienie do władz samorządowych w Brześciu n/Bugiem o zmianę nazwy kolonii Nejdorf

na Mościcze Dolne, a Nejbrow – na Mościcze Górne. Również władze sanacyjne w Polsce dążą do zmiany nazw obco brzmiących wsi i kolonii.Urzędowy zapis zmienionej od 1 stycznia 1929 roku brzmi jednak nieco

inaczej: Mościce Dolne i Górne. Mijają lata, w latach 30-tych w obu koloniach i w kościele ewangelickim pojawiają się niejednokrotnie jacyś obcy ludzie z

Wołynia. To dawni niemieccy osadnicy na Ukrainie, wzniecają niepokój i głosząinną niż pastor i zwyczajni ludzie teorię o tożsamości olędrów.

Większość ludzi uważa siebie za Holendrów, tak się utarło przez wieki. Jednak zasiany niepokój pozostaje. Ludzie są zagubieni. Sporo z nich przestaje ufać

zarówno pastorowi, jak i owym przybyszom. Zbliża się wojna…

Domaczewo 1 lipca 1928 roku – wizyta Prezydenta I. Mo ścickiego


Nejdorf - 1 lipca 1928 roku – wizyta Prezydenta I. Mo ścickiego


Mościce Dolne – drewniany most na Bugu – okres mi ędzywojenny




„Niechże wszystkim to wiadomem będzie, iż Roku Pańskiego tysiąc dziewięćset dwudziestego ósmego dnia pierwszego miesiąca lipca o godzinie szóstej po południu w plebanii parafii Ewangelicko – Augsburskiej Św. Trójcy w Nejdorf-Nejbrowie, gminy Domaczewskiej, powiatu Brzeskiego na Polesiu odbyło sięuroczyste powitanie przybyłego w te strony Najdostojniejszego Gościa, PREZYDENTA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ Pana IGNACEGO MOŚCICKIEGO i złożenie mu najgłębszej czci i hołdu przez przedstawicieli Zboru, miejscowego Kółka Rolniczego „Łan” oraz zaprzyjaźnionych z niem organizacyj: Ewangelickiej Spółdzielni Kredytowej i Spółdzielni Mleczarskiej – w miejscu.

O czem niniejszy akt sporządzony przez obecnych podpisany i potomności na wieczną rzeczy pamiątkę przekazany został”Ze strony gości akt podpisali:- prezydent Ignacy Mościcki, Wincenty Tyszko, wicewojewoda poleski, Piotr Olewiński, poseł na Sejm II RP, Michał Mościcki, sekretarz legacyjny, płk Kazimierz Stamirowski, szef sztabu DOK IX i goście towarzyszący delegacji.Natomiast ze strony tutejszej społeczności podpisy złożyli:- Michał Józef Bytof, M. Baum – Azbum*, Lodwich – Brzóskowski*, Karol Zelent –Dubelt*, Edward Zelent – Witowski*, Zygmunt Zelent – Dubelt*, Edward Zelent –Pawłowski*, Lidia Szypelbaumówna, Elżbieta Lodwichowa, Leokadia Zelent –Pawłowska*, Ks. Ewald Lodwich-Ledwa*, August Zelent – Pasieczny*, Jan Ryl –Janowski*, Michał Kojc, Adolf Zelent – Kupiec*, Jan Baum – Kapitan*, Karol Baum – Mielnik* oraz przedstawiciele starszyzny zborowej.

DOŻYNKI W NEJDORF-NEJBROWIE – PASTOR E. LODWICH –lata 30-te XX wieku




Relacja z wizyty Pana Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Ignacego

Mościckiego w Województwie Poleskim. Pan Prezydent, na

początku swojej podróży odwiedziłDomaczewo i kolonie Nejdorf-

Nejbrowo. Witany był przez wójta gminy Domaczewo - Edwarda

Zelenta-Pawłowskiego i księdza Ewalda Lodwicha, oraz licznie zgromadzonych mieszkańców.

Zmiana nazwy kolonii ol ęderskich


Ksiądz Ewald Lodwich, wnioskodawca zmiany nazwy kolonii Nejdorf-Nejbrowo

występuje do władz wojewódzkich o restytucję nazwy Mościce na Mościcze. W swoim pierwotnym wniosku ksiądz

Lodwich wystąpił o zmianę tej nazwy na Mościcze. Nawiązywało to - miejscowej

tradycji i porównania na przykład do sąsiedniej - dużej osady Sławatycze. Nazwa Mościce została zapisana w uchwale władz administracyjnych i w

przyszłości utrzymała moc.

PRZYDOMKI DO KILKU NAZWISK OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH


AdamowskiAndrzejczukBrzóskowskiGrutkowyHandziukJakubykJańczukLedwaMarciniukMatrosNadbu żnyNadrownyPosesor ŚlusarukŚlusarz

AzbumDojczDuchownyFeterykGrabowskiGrochowskiJasieńczukJurańczuk KapitanMarciniukMichalukPanyczPetruczykPetrulan

BekiecaBuninowskiDanilukDołeczkowyFońkaFrydrukGalocaHansHirukJedynakJenerałJurańczukKapral

Komia żnikKowalKowalczukKowalczukKrystianowskiKucharukMichalczukMostowyOlszyńskiPrzewo źnyStachowskiWalkowskiWaniaWojciechowski

BorkowyCieślaCzłeczkoDubeltDziędzielHorycznyJańczukKami ężnyKasjerKowalKrestuszekKupiecLipi ńskiMazanowskiMielnikMocnyOlszyńskiPasiecznyPawłowskiPodzieleniecSasŻywy

BAUM LODWICH, LUDWIG

RYL, RYLL ZELENT

HILDENRANDT

Tokarz

HÜNEBURG

Bocian

Przydomki ułatwiały identyfikacje ludności

noszącej to samo, licznie nazwisko

rodowe

NADBUŻAŃSCY OLĘDRZY I ICH POTOMKOWIE – II wojna światowa


1 września 1939 - wojna, kilkanaście dni później uderzają sowieci. Gaśnie nadzieja. Większość olęderskich potomków zamieszkuje na prawym brzegu Bugu. Tam niepodzielnie rządzą sowieci. Zapada decyzja radzieckich władz

okupacyjnych o likwidacji domostw znajdujących się do 2 km od rzeki. Rzekomo w trosce o możliwy ostrzał. Okupanci – tymczasowi przyjaciele –snują plany pozbycia się ludności o niesłowiańskich nazwiskach, a przy tym

protestantach. Wszyscy mieszkający w tej strefie są przerażeni wizjąbudowania na nowo. Osadnikom o korzeniach niemieckich podsuwane sąpropozycje określenia narodowości z możliwością wsparcia przez Rzeszę

Niemiecką w zagospodarowaniu się na zachodnich ziemiach Polski i w Niemczech. Ludzie boją się zmian, ale boja się także sowietów. Ci drudzy mają

dość miejsca, kilka tysięcy kilometrów na wschód od Bugu. Jest zima roku 1940, większość decyduję się na podpisanie volkslist. Wyjeżdżają do różnych obozów przejściowych, stamtąd też kierowani w różne miejsca. Potomkowie

olędrów polskich na prawym brzegu nie maja wyboru. Przenoszą swoje domy do przysiółka Kacie koło Domaczewa. Już od dawna mieszka tam kilkanaście rodzin, bliżej Domaczewa. Przenoszone domostwa powoli zapełniają lesiste

place przy drodze na Leplówkę. Kilkadziesiąt rodzin protestanckich zostaje teżnadal w Kaciach, Domaczewie i innych nieco oddalonych od rzeki wsiach.

NADBUŻAŃSCY OLĘDRZY I ICH POTOMKOWIE – II wojna światowa


Życie staje się trudne, jednych i drugich nękają bandy Poleszuków, grabiąc z żywności, ubrań, zwierząt i sprzętu domowego.

Po wybuchu wojny niemiecko – radzieckiej, jak głosi stalinowska propaganda „niepewny element – to zagrożenie”. Kilkanaście pozostających do końca

rodzin protestanckich trafia na Syberię,

W połowie 1942 roku ginie wraz z innymi księżmi i przedstawicielami polskiej inteligencji proboszcz katolickiej parafii w Domaczewie – ks. Stanisław Nowak

zagazowany w samochodzie w obozie w Kołdyczewie.

Los obozowego więźnia w Dachau przechodzi też ostatni proboszcz par. ewangelickiej w Mościcach ks. W. Lucer, następca ks. H. Zalewskiego, który

opuszcza Mościce wraz z grupą przesiedleńców na zachód.

Opustoszałe domostwa w lewobrzeżnych Mościcach Dolnych, które zostawili ciągnąc za swoimi współbraćmi z prawego brzegu zamieszkujący je ludzie,

zajęli przesiedlani przez okupanta niemieckiego do Generalnego Gubernatorstwa mieszkańcy Zachodniego Mazowsza, Wielkopolski i Kujaw.

Nie wprawieni do życia w ciężkich warunkach olęderskiego bytowania, cierpieli nędzę i głód - niejednokrotnie zdani na pomoc nielicznych po tej stronie rzeki

rodzin potomków polskich nadbużańskich olędrów.

PRZESIEDLEŃCY z Wielkopolski, Mazowsza i Kujaw do Mo ścic – 1940 r.


CZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ Dokumenty z parafii rzym.-kat. w Domaczewie


Powojenne Mo ścice Dolne - lewy brzeg


Jest rok 1945. Trudne decyzje na prawym brzegu. – Czy wróci tu Polska? Tu są nasze domy, tak niedawno wzniesione po

przebudowie. Tu leżą doczesne szczątki matek i ojców, dziadów i pradziadów, czasami dzieci …

-Decyzja jest jedna, idziemy tam gdzie jest Polska!

Spalony most na rzece, ludzie zabierają na łodzie i tratwy co się da, niewielki dorobek życia w czasie wojny, i tego, czego nie zabrali

okupanci, wyzwoliciele i zwykli bandyci. I znów pod strzechęleciwych langhofów po tych, którzy wyjechali w 1940 roku na zachód. Oni nie mają możliwości powrotu nad Bug. Jednak

większość z nich zatrzymuje się w Polsce po powrocie z syberyjskich łagrów, w większości na w zachodnich ziemiach odzyskanych. Chcą żyć w kraju, który przygarnął ich 330 lat

wcześniej…



Nad Bugiem zaś zaczyna się walka o ziemię i domostwa przynajmniej w części rekompensująca pozostawione za Bugiem mienie. Znowu sierp lub kosa, szpadel i „wozka” (roboty ziemne z końmi), ciesiołka i „traczka”. Długie lata nowego dorobku, bieda

powodzie, głód i brud. Tak jest co najmniej 20 lat po wojnie.

Lata 70-te, powoli znikają leciwe langhofy, ale lepsze domy nadal buduje się tylko drewniane. Wieś tętni życiem, by z początkiem lat

80-tych zacząć powoli wymierać. Trudno tu żyć.

Kontakty z ze znajomymi zza wschodniej, jak i zachodniej granicybardzo ograniczone. Dawni sąsiedzi - wtedy już obcokrajowcy -

tęsknią za dawnymi sąsiadami. Z rzadka udaje się komuśjednostronnie lub wzajemnie odwiedzić. Jednakże po zburzeniu

muru berlińskiego odsłania się cień zapomnienia, odnawiająkontakty ludzi i rodzin, tworzy się dokumentacja wspólnej historii i

dziedzictwa kulturowego.

Powojenne Mo ścice Dolne


Mościce Dolne ( d. Nejdorf ) – stare budynki ol ęderskie

Prezentacja: Nadbu żańscy ol ędrzy _Antoni Chorąży_Mościce Dolne (wg J. Górak: Olęderskie domy nad Bugiem)

Mościce Dolne (d. Nejdorf - Niz) Stary langhof na naturalnej terpie – lata 60-te


Mościce Dolne (d. Nejdorf - Niz) ten sam stary langhof - lata 70-te


Widok budynku z drugiej (nie

frontowej) strony, kilka lat później,

już po elektryfikacji wsi

dokonanej w 1968 roku

Końce belek pułapowych

Mościce Dolne – stare budynki ol ęderskie – technika budowy dom ów

. Sposoby osadzania krokwi

Komin "deskowy"


Mościce Dolne – budynki ol ęderskie w ruinie


MOŚCICE DOLNE – LANGHOF PO MODERNIZACJI


MOŚCICE DOLNE – BUDYNKI UNIESIONE NA SŁUPACH


MOŚCICE DOLNE – BUDYNKI NA SZTUCZNYM WZNIESIENIU


MOŚCICE DOLNE – STARY LANGHOF OL ĘDERSKI NA TERPIE


MOŚCICE DOLNE – LANGHOF OL ĘDERSKI NA TERPIE


Cmentarze w ruinie – ewangelicki w Nejdorf i katolic ki w Domaczewie


Cmentarze ewangelicki w Za ńkowie – lewy brzeg Bugu


STARE NARZĘDZIA I PRZEDMIOTY Z MOŚCIC DOLNYCH


STARE NARZĘDZIA I PRZEDMIOTY – PRZETWÓRSTWO LNU - KUZAWKA


WYSTAWA „OL ĘDRZY NA POLESIU” – Sławatycze 26.07.2008


WYSTAWA „OL ĘDERSCY WOZACY” – Sławatycze 26.07.2009


WYSTAWA „OL ĘDERSCY WOZACY” – DO ŻYNKI POWIATOWE -KOBYLANY 2009


DOŻYNKI POWIATOWE – KOBYLANY 2009 – WIENIEC GMINY SŁAWAT YCZE


DOŻYNKI GMINNE – LISZNA 2010 – WYSTAWA OL ĘDERSKA


ROCZNIK NADBUŻAŃSKIE SŁAWATYCZE(m.in. prezentacja tematyki ol ęderskiej)


Skany książek dostępne w Internecie:

Google: Bialska Biblioteka Cyfrowa

Szukaj: Nadbużańskie Sławatycze

na stronie http://bbc.mbp.org.pl

DOŻYNKI POWIATOWE – LEŚNA PODL. 2010 stoisko Gminy Sławatycze


MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH

I Spotkanie – kwiecie ń 2010 - grobowiec rodziny pastora E. Lodwicha w Siedl cach


Tablica na grobowcu rodziny pastora Ewalda Lodwicha w Siedlcach


MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICHI Spotkanie – kwiecie ń 2010 (Mościce D. - po powodzi w 2010 roku)


MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICHII Spotkanie – pa ździernik 2010 (UG w Sławatyczach)



MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH II Spotkanie – pa ździernik 2010 (nad łukiem Bugu w Sławatyczach)


MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH II Spotkanie – pa ździernik 2010 (UG w Sławatyczach – wystawy fotografii)


MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH II Spotkanie – pa ździernik 2010 (Sugry)


MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIA POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH Spotkanie – pa ździernik 2010 (u rodziny Zelent we Włodawie)

III MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH Nabożeństwo ekumeniczne z udziałem ksi ęży trzech wyzna ń – Sławatycze, 28.04.2011



III MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICHNabożeństwo ekumeniczne z udziałem ksi ęży trzech wyzna ń – Sławatycze,

kościół rzym.-kat. MBR, 28.04.2011

III MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICHUrząd Gminy w Sławatyczach – 28.04.2011


III MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH

Spływ rzek ą Bug na odcinku Kuzawka – Mo ścice Dolne, 28.04.2011


III MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH Zwiedzanie nadbu żańskiej okolicy – 28.04.- 2.05.2011


IV MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICH Mościce Dolne, Wiejskie Centrum Aktywno ści Społecznej – 8.05.2012

przyj ęcie dla zorganizowane przez Stowarzyszenie „Bu żanie”


IV MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICHUrząd Gminy Sławatycze – 9.05.2012


IV MIĘDZYNARODOWE SPOTKANIE POTOMKÓW OL ĘDRÓW NADBUŻAŃSKICHSpływ rzek ą Bug na odcinku Sławatycze – Mo ścice Dolne – Jabłeczna, 9.05.2012


RODZINNA TRADYCJA - ZJAZD RODZINY ZELENT „KUPIEC”


PODTOPIENIA ZIMOWE – MOŚCICE DOLNE 2010


PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNE 2010


PODTOPIENIA ZIMOWE – MOŚCICE DOLNE 2010. EWAKUACJA ZWIERZ ĄT


PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNE 2010Uszczelnianie (smołowanie) łódki



PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNE 2010Powodziowy pejza ż


PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNE 2010Powodziowy pejza ż i pływanie


PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNE 2010Zaopatrzenie wiejskiego sklepu


PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNESuszenie łodzi po powodzi.

PODTOPIENIA I POWODZIE – MOŚCICE DOLNE


TRADYCJA KULINARNAIII Europejski Festiwal Smaku – Lublin 2011


TRADYCJA KULINARNADom Heleny Kunc – Wereszczy ńskiej. Przygotowanie pocz ęstunku na III Europejski Festiwal

Smaku – Lublin 2011 – ol ęderskie pierogi tzw. sma żeniki z nadzieniem sera i suszonych gruszek z dodatkami smakowymi


WIEJSKIE CENTRUM AKTYWNO ŚCI SPOŁECZNEJ W MOŚCICACH DOLNYCH


WIEJSKIE CENTRUM AKTYWNO ŚCI SPOŁECZNEJ W MOŚCICACH DOLNYCH

Uroczysto ść otwarcia w 2011 roku


RZEKA BUG - MOŚCICE DOLNE


MOŚCICE DOLNE - OLĘDERSKIE WIERZBY


OLĘDERSKIE WIERZBY W ZAŃKOWIE


ZAŃKÓW – DROGA PRZEZ DAWNĄ OLĘDERSKĄ WIEŚ


MOŚCICE DOLNE - WIERZBY i PLECIONY PŁOT Gospodarstwo Kazimierza Holca


Nabożeństwo w filiale lubelskiej par. ko ścioła ewang.-augsb. w Kuzawce n/Bugiem – dom rodziny Zelent ”Mielnik’ - 2007 r.


Nabożeństwo w filiale lubelskiej par. ko ścioła ewang-augsb. w Kuzawce n/Bugiem – dom rodziny Zelent ”Mielnik’ – 2007 r.


Nabożeństwo w filiale lubelskiej par. ko ścioła ewang-augsb. W Kuzawce n/Bugiem – dom rodziny Zelent ”Mielnik’ – 2008 r.


Nabożeństwo w filiale lubelskiej par. ko ścioła ewang-augsb. w Kuzawce n/Bugiem – dom rodziny Zelent ”Mielnik’ – 2008 r.

Ks. dr Dariusz Chwastek z Lublina m.in. z go śćmi z Bawarii i Lublina


Sławatycze. Vis a vis siebie 100 - letnie najnowsze świątynie: ko ściółkatolicki p.w. MBR i cerkiew prawosławna Opieki Mat ki Bo żej

– domy modlitwy m.in. dla potomków ol ędrów polskich i ruskich.


Jabłeczna. Zabytkowa cerkiew unicka, obecnie ko ściół rzym.-kat. p.w. Przemienienia Pa ńskiego, drewniany, wzniesiony w 1750r

– dom modlitwy m.in. dla potomków ol ędrów polskich z lewobrze żnych Mo ścic Dolnych.


MAPA NAZWISK (Polska i Niemcy) - RYLL


MAPA NAZWISK (Polska i Niemcy) - RYL


MAPA NAZWISK (Polska i Niemcy) - Lodwich


MAPA NAZWISK (Polska i Niemcy) – Zelent – Selent)




Dzisiejsza wieś Mościce Dolne – to niewielka enklawa dawnych kolonii olęderskich Neubruch i Neudorf. Ocalała dzięki nieokiełznanej przyrodzie. W 1821 roku rzeka Bug zmienia koryto. Robi uskok w lewo w Sławatyczach i dwa

kilometry dalej dzieli Nejdorf na 2 części.

W ten sposób współczesne Mościce Dolne stają siędziedziczką kilkusetletniej tradycji nadbużańskich olędrów.

Jak długo jeszcze potrwa życie w tej urokliwej nadbużańskiej dolinie? Łęgi zaczynają zarastać

chaszczami!

Potrzebni s ą tu nowi ol ędrzy!

ZAPRASZAMY

Dziękuję Prezesowi Nekielskiego Stowarzyszenia Kulturalnego Panu Jerzemu Osypiukowi i wszystkim

wsp ółorganizatorom za zaproszenie mnie do wyg łoszenia wyk ładu o Nadbu żańskich

Olędrach, a Wszystkim Pa ństwu za obecno ść, uwagę i wsp ólnie sp ędzony czas

Antoni Chor ąży

Nekla, 14 pa ździernika 2012 r.


nadbużańscy olędrzy. rolnicy, budowniczowie, rzemieślnicy i melioranci

Education