CcedilİNrsquoİN KAFKASYA POLİTİKALARI

Yazar

Erkan AVCI

MART

2014

GİRİŞ

ldquoOrada uyuyan bir dev var Bırakın uyusun zira uyandığında duumlnyayı

sarsacakrdquo diyen Napolyon sanki buguumlnleri goumlruumlr gibiydi 2500 yıllık medeniyet

birikiminin bilgeliği ile Maocu Kuumlltuumlr Devrimi faciasını ancak Konfuumlccedilyen bir buumlnye

bir arada barındırabilir 1000 km2 yuumlzoumllccediluumlmuumlne ve 7 milyon nuumlfusa sahip olmasına

karĢın 240 milyar dolar ihracat yaparak 162 milyar dolar milli gelir uumlretmeyi baĢaran

kapitalizmin mucizesi Hong Kong‟u aynen muhafaza edip iccediline almayı baĢarmak

ama komuumlnizmden de vazgeccedilmemek Ccedilin‟e oumlzguuml bir durum 13 milyar nuumlfus 6

trilyon dolar mili gelir 350 milyar dolar ihracat ve yıllık 10 buumlyuumlme hızıyla

Asya‟nın ejderi sonunda uyanmıĢ goumlruumlnuumlyor Asya-Pasifik ve Avrasya stratejileri

uumlzerinde soumlz sahibi olma arzusu muazzam demografik guumlcuuml ve dinamik

ekonomisiyle birleĢince oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilin‟in guumlccediller denkleminin belirleyici

bir parametresi olacağı tahmininde bulunmak kehanet olmasa gerek Komuumlnizmden

pragmatizme geccedilen Ccedilin sosyal ccedilalkantılar yaĢamaya gebe Ccedilin tarihi dengesiz

ekonomik geliĢmelerin sosyal ve siyasal patlamalara yol accediltığına dair birccedilok oumlrnek

barındırıyor Hacirclbuki artık Ccedilin‟de yaĢanacak bir krizin kuumlresel etkiler doğurması

kaccedilınılmaz1 Bu yuumlzden duumlnya uyanan bu devin her hareketine hazırlıklı olmalıdır

Yoksa devletler strateji belirlerken Ccedilin‟i hesaba katmazlarsa tuumlm hesapları alt uumlst

olabilir

Oumlrneğin insanların zihinlerinde yatan olumsuz bir goumlruumlĢe goumlre ldquoCcedilin

Faktoumlruumlrdquonuumln var olması Rusya ve Batı arasındaki iliĢkileri geliĢtirmektedir Son

yıllara rağmen Rusya‟nın ulusal guumlcuumlnuumln aksine Ccedilin‟in eĢitsiz buumlyuumlmesi hızlı bir

Ģekilde gerccedilekleĢmiĢtir Yani Rusya‟nın Batı uumllkelerinin kalkınma iliĢkileri yoluyla

Ccedilin‟in guumlcuumlnuuml dengelemeye ihtiyacı vardır Bu goumlruumlĢte Rusya‟yı Batı‟nın izole ettiği

ya da Ccedilin‟in uluslararası arenada marjinalleĢtiği duumlĢuumlncesi vardır Aksine insanların

pozitif goumlruumlĢuumlne goumlre Ccedilin-Rus iliĢkileri buumlyuumlk bir negatif etkiden zarar goumlrmeyecek

olan Rus-ABD iliĢkilerinin geliĢmesine rağmen olmayacaktır2 Ccediluumlnkuuml Ccedilin-Rus

iliĢkileri kopmaz bir bağın eseridir Oumlyle ki Rusya ve Ccedilin arasında geliĢen ikili

iliĢkilere Ccedilin‟in daha fazla ihtiyacı olduğu goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml her ne olursa olsun

1 Murat Oumlztuna ldquoCcedilin Ejderin UyanıĢırdquo (Der) Fatma Sel Turhan Kuumlresel Guumlccediller 3Baskı (Ġstanbul

Kuumlre Yayınları 2005) s275 2 ldquoThe Internal Logic of the United States and Russias Foreign Policy and Its Impact on Chinardquo

16012003 httpbig5chinacomcnzhuanti2005txt2003-0116content_5262862htm EriĢim

Tarihi 18112012

Rusya hacirclacirc duumlnyanın en buumlyuumlk doğal gaz tedarikccedilisidir ve oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde de

tablonun değiĢeceğine dair bir emare goumlruumllmemektedir Ccedilin‟in ise enerji ihtiyacı

artmakta ancak kendi kaynakları bunu karĢılamaya yetmemektedir3 Ancak Ģunu da

goumlzden kaccedilırmamak gerekir Kuumlresel ve boumllgesel ccedilerccedilevede yaĢanan geliĢmeler

elbette ki boumllgedeki kartların yeniden dağıtılmasına sebep olabilecektir Bundan ccedilok

değil sadece birkaccedil yıl once muumlttefik olan uumllkeler buguumln ayrı kamplara oğru

youmlnelebileceği yeni bir doumlneme geccedilmekteyiz Daha accedilık bir ifade ile daha once

AB‟ye karĢı doğal olarak oluĢan Rusya-Ccedilin dayanıĢması bu defa Ccedilin‟e karĢı bir

ABD-Rus dayanıĢmasını getirebilir Hatta bununla da kalınmayacaktır Boumllgede Ccedilin

eğer once ekonomik ve ardından da askeri ve siyasi doumlnuumlĢuumlmuumlnuuml sorunsuz bir

Ģekilde gerccedilekleĢtirebilirse ABD‟nin bir numaralı rakibi haline gelecektir Ccedilin‟in bu

yuumlkseliĢi Rusya Japonya ve Tuumlrkiye‟yi de tehdit edeceğinden boumllgede doğal bir

Tuumlrkiye-Rusya-Japonya ve ABD ekseni oluĢabilecektir Bu senaryo buguumln iccedilin erken

gibi goumlzuumlkse de yarın iccedilin rahatlıkla hayatiyet bulacak yeterli doneye sahipir4

SSCB‟nin aksine ekonomik hayatta gerccedilekleĢtirdiği kademeli liberalleĢmeyi

siyasi alana yansıtmayan Ccedilin Soğuk SavaĢ sonrası doumlnemde Tianenmen Olayı ve

Doğu Tuumlrkistan ile Tibet‟te yoğunlaĢan muhalefet hareketleri istisna edilirse ciddi

bir iccedil siyasi ccedilalkantı yaĢamaksızın oumlnemli bir ekonomik buumlyuumlme gerccedilekleĢtirdi BM

Guumlvenlik Konseyi uumlyesi olarak uluslararası duumlzenin belirleyici aktoumlrleri arasında

bulunan Ccedilin‟in goumlsterdiği bu ekonomik guumlccedil Ccedilin‟i eksen alan Avrasya oumllccedilekli

stratejik analizlerin geliĢtirilmesine yol accediltı Huntington benzeri kimi Batılı

stratejisyenler Ccedilin‟i muhtemel bir Batı-karĢıtı bloğun baĢat guumlcuuml olarak goumlsterirken

Brzezsinski gibi diğer bazı stratejisyenler ise Ccedilin‟in artan jeopolitik etki alanının

ABD‟nin Avrasya oumllccedilekli ccedilıkarları ile ccedilatıĢmayabileceği aksine bu ccedilıkarlar

doğrultusunda youmlnlendirilebileceği tezini ileri suumlrmektedir5

Ayrıca tuumlm bunların yanında Brzezinski Ģunları da ifade etmektedir ldquoHer

Ģeyden oumlnce Ccedilin‟in patlayan buumlyuumlme oranlarının oumlnuumlmuumlzdeki yirmi yıl iccedilerisinde

devam edeceği kesin olmaktan uzaktır Ekonomik yavaĢlama ihtimali yok sayılamaz

3 Mehmet ġahin ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre

AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009 httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-

isbirligiaspx EriĢim Tarihi 27112012 4 Sinan Oğan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo TUumlRKSAM 18 Ekim

2010 httpwwwturksamorgtra2211html EriĢim Tarihi 27112012 5 Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası Konumu 39Baskı (Ġstanbul Kuumlre

Yayınları 2009) s 477

Bu da kendi baĢına bu tahminlerin guumlvenilirliğini azaltacaktır Aslında bu hızın tarihi

anlamda uzun bir suumlre suumlrduumlruumllebilmesi iccedilin etkin ulusal liderlik siyasi sakinlik

uumllke iccedili sosyal disiplin yuumlksek tasarruf oranları yuumlksek yabancı yatırım akıĢ hızının

devamı ve boumllgesel istikrarın birleĢiminin aĢırı uyumlu olması gerekir Buumltuumln bu

olumlu etkenlerin uzun suumlreli bileĢimi Ģuumlphelidir Uumlstelik Ccedilin‟in hızlı buumlyuumlme

temposu muhtemelen eylem oumlzguumlrluumlğuumlnuumln sınırlandırılabilecek siyasi yan etkiler

uumlretecektir Ccedilin‟in enerji tuumlketimi Ģimdiden uumllke uumlretimini yuumlksek bir miktarda

aĢmaktadır Bu fark her durumda hele hele Ccedilin‟in buumlyuumlme hızı yuumlksek olmaya

devam ettiğinde iyice artacaktırrdquo6

Brzezinski‟nin haklı olduğu birtakım noktalar vardır Evet Ccedilin‟in buumlyuumlmesi

ileride yavaĢlayabilir Ancak Ccedilin bunun farkındadır Zira Ccedilin hızla buumlyuumlyen enerji

accedilığını kapatmada Orta Doğu kaynaklarının yanı sıra Orta Asya ve Kafkasya

kaynaklarına da yaĢamsal oumlnem vermektedir Ccedilin‟in toplam birincil enerji

tuumlketiminin 1996-2020 doumlneminde 26 artıĢla ithalatını guumlnde 8 milyon varile

(yılda 400 milyon ton) ccedilıkaracağı oumlngoumlruumllmektedir Orta doğu kaynaklı alımlarında

taĢıma yollarının kontroluumlnuumln ABD‟de olduğu dikkate alan Ccedilin Orta Asya ve

Kafkaslardan yapılacak olan taĢımacılıkta yolların kontroluuml accedilısından kendini aha

emniyette hissetmektedir Bu coğrafyada ABD‟nin nuumlfuzunu kırabilmek gibi hayli

zor bir uğraĢıda Rusya ile birbirlerini ldquohoĢgoumlrenrdquo bir politika izledikleri

soumlylenebilir7

Ccedilin‟in boumlyle bir tutum sergilemesinde ABD‟nin Ccedilin‟i adeta abluka altına

almaya ccedilalıĢma politikası etkilidir Zira ABD‟nin Hazar Havzası‟na bakıĢında enerji

kaynaklarının oumlzel bir oumlnemi vardır Daha oumlnce ccedilıkar sahası olarak tanımladığı Hazar

boumllgesini ise 1997‟den itibaren sorumluluk sahasırdquo olarak ilan eden ABD 11 Eyluumll

oumlncesi boumllgeye youmlnelik politikalarını diplomatik ve ticari kanallardan yuumlruumltuumlrken 11

Eyluumll sonrası tutumunu koumlkten değiĢtirmiĢtir Afganistan muumldahalesiyle Ccedilin‟i

batıdan ccedilevreleyip Ccedilin‟in Hint Okyanusu aracılığıyla boumllge enerji kaynaklarına

ulaĢmasını engellemeyi hedeflemiĢtir Bu yuumlzden Orta Asya ABD iccedilin sadece

yatırım olanakları ve ABD‟ye petrol ve doğalgaz satıĢı olarak değil ABD‟nin

6 Zbigniew Brzezinski Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev)Yelda Tuumlredi (Ġstanbul Ġnkılap Kitabevi 2005)

s 222 7 Necdet Pamir ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde Boumllgedeki Enerji

Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) 21 Yuumlzyılda Tuumlrk Dış Politikası 3 Baskı (Ankara Lalezar

Kitabevi 2006) s 560

rakiplerine doğalgaz ve petrol accedilısından sağlayacağı uumlstuumlnluumlk bakımından boumllge

stratejik bir oumlneme taĢımaktadır8

Bu ccedilerccedilevede Ccedilin Kafkasya politikalarında daha ccedilok guumlney boumllgelerini tercih

etmektedir Zira Kafkasya temelde iki jeopolitik duumlzlemden ibarettir Kuzey

Kafkasya ve uumlccedil Kafkas Cumhuriyeti Guumlrcistan Ermenistan ve Azerbaycan Bu

boumllgenin yanı baĢında Taganrog‟dan Astrahan‟a yan Karadeniz‟le Hazar Denizi

arasında Kalmıkya‟nın da bir parccedila dacirchil olduğu Rus toprakları bulunmaktadır9

Buna goumlre Kuzey Kafkasyada Rostov Vilayeti (Oblastı) Krasnodar ve Stavropol

Boumllgesi (Krayı) Adıgey Karaccedilay-Ccedilerkes Kabardey-Balkar (Kabardey-Malkar)

Kuzey Osetya (Alanya) ĠnguĢetya -de facto bağımsız- Ccedileccedilenistan (Ġccedilkeriya) ve

Dağıstan Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadır

Guumlney Kafkasya‟da ise -de facto bağımsız - Abhazya Acaristan ve -oumlzerk boumllge

statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto Guumlrcistandan ayrılmıĢ- Guumlney Osetyayı kapsayan

Guumlrcistan Nahccedilıvan ve -Ermenistan iĢgali altında bulunan Azerbaycan tarafından

oumlzerk boumllge statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto bağımsız- Dağlık (Yukarı) Karabağı

kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadır Aras nehri ise boumllgenin guumlney

sınırını oluĢtururken Don nehri de kuzey sınır olarak kabul edilmekte fakat bazı

araĢtırmacılar tarafından Kuban nehri Kafkasyanın kuzey sınırı olarak alınmaktadır

Buna goumlre Rostov vilayeti (Oblastı) Kafkasya sınırları dıĢında kalmaktadır10

Makalemizde oumlncelikle Kafkasya‟nın oumlnemi uumlzerinde durup daha sonra ayrı

ayrı uumllkeler halinde ele alıp Ccedilin boumllge devletleri ile siyasi ticari ve kuumlltuumlrel olarak

kurduğu birtakım iliĢkileri konuya daha fazla accedilıklık getirmeye ccedilalıĢacağız Bunu

yaparken boumllgeye sadece Guumlney Kafkasya odaklı bakacağız Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya

Rusya‟nın toprakları iccedilerisine dacirchildir ve Ccedilin‟in bu boumllgeye nuumlfuz etme olasılığı pek

yoktur Zira Ccedilin buradaki etnik ccedilatıĢmalar karĢısında herhangi bir tepki goumlsterirse

Rusya da Doğu Tuumlrkistan ve Tibet sorununu Ccedilin‟e karĢı bir koz olarak

kullanabileceğinden Ccedilin boumllgede sadece Azerbaycan Ermenistan ve Guumlrcistan ile

iliĢkiye girmektedir Ayrıca KuumlreselleĢmenin ldquodemokratikleĢmerdquoye oumlnem vermesi ve

8 Hasan Duran - Kadir KuumlrĢat Yılmaz ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta Asya Enerji

Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B

Uluslararası ĠliĢkiler s 39 9 Aleksandr Dugin Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) 7 Baskı (Ġstanbul Kuumlre Yayınları

2010) s 177 10

Habip Yıldırım ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi SBE Temmuz 2007 s 6

bu boyut kapsamında insan haklarının etnik boyutuna ayrı bir değer vermesi ulus

devletlerin egemenlik haklarının giderek kısıtlanması Doğu Tuumlrkistan (Sinjiang-

Uygur) Tibet Ġccedil Moğolistan ve Tayvan ile sorunları bulunan Ccedilin‟i rahatsız

etmektedir Batı kaynaklı insan hakları anlayıĢını birleĢtirici değil parccedilalayıcı bulan

Ccedilin‟e goumlre ldquoĠnsan hakları bireysel değil kolektiftir Birey ile devlet karĢı karĢıya

gelirse karĢılaĢılan olay bireyseldir buumltuumln toplumu kapsayamaz Ġnsan haklarının

evrensel boyutları yanında yerel boyutları da vardır Her uumllke iccedilin insan haklarının

farklı yorumları olabilir Batı‟nın insan haklarını bir devletin egemenliğinin uumlstuumlnde

tutularak o uumllkenin iccediliĢlerine karıĢması kabul edilemez bir yaklaĢımdırrdquo11

Ccedilin-Rusya stratejik ortaklığından dolayı Ccedilin madalyonun iki yuumlzuuml gibi

Kafkasya‟nın kuzey ve guumlneyi iccedilin farklı politikalar benimsemektedir Yakın

doumlnemde Ccedilin‟in Kuzey Kafkasya‟yı Rusya Federasyonu‟nun iccediliĢleri goumlrmeye

devam etmesi Guumlney Kafkasya‟da ekonomik iccedilerikli projelere talip olması ticari

iliĢkilerini geliĢtirmek istemesi ve Batı‟nın artan etkinliğine karĢı Ermenistan ve Ġran

ile iliĢkilerini geliĢtirmeye ccedilalıĢması dıĢında somut adımlar atması beklenmemelidir

Uzun doumlnemde ise Rusya doğu boumllgelerinin ekonomik etnik ve kuumlltuumlrel olarak

suumlrekli olarak Ccedilin‟e doğru kaymasına sonsuza kadar seyirci kalamayacaktır Bu

nedenle Ccedilin‟in Rusya‟nın doğu boumllgelerinde artan etkinliğinin Ccedilin-Rus iliĢkilerini

tekrar gerginleĢtirmesi halinde suumlper guumlccedil adayı Ccedilin‟in Kafkasya politikasını tekrar

goumlzden geccedilirmesi beklenmelidir

Rusya‟nın Ccedileccedilenistan ve Ccedilin‟in Doğu Tuumlrkistan sorunu olması hasebiyle bu

iki uumllkenin zaman zaman yakınlaĢtığını da goumlrebilmekteyiz Oumlyle ki bu iki uumllke

birlikte ldquoBarıĢ Misyonu 2009rdquo adlı ortak bir askeri tatbikat duumlzenlemiĢlerdir Bundan

oumlnce iki tane daha askeri tatbikat duumlzenleyen Rusya ve Ccedilin bunu ldquoteroumlristlerrdquo iccedilin

yaptıklarını soumlylemektedir Rus uzmanlarının goumlruumlĢlerine goumlre taraflar buguumlne kadar

hiccedil bu kadar guumlvenlik korkusu yaĢamamıĢtı Rus generalleri her ne kadar bu konuda

net bir accedilıklama yapmasa a medya Ccedileccedilen ve Uygurlara karĢı ortak operasyonun

tatbikatının yapıldığı konusunda ortak fikir beyan ediyor Kısaca Rusya ve Ccedilin uumllke

11

Hasan Kanbolat ndash Kamil Ağacam ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve

EkonomikBoyutlarırdquohttpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cumhuriye

nin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm EriĢim Tarihi 20102012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

GİRİŞ

ldquoOrada uyuyan bir dev var Bırakın uyusun zira uyandığında duumlnyayı

sarsacakrdquo diyen Napolyon sanki buguumlnleri goumlruumlr gibiydi 2500 yıllık medeniyet

birikiminin bilgeliği ile Maocu Kuumlltuumlr Devrimi faciasını ancak Konfuumlccedilyen bir buumlnye

bir arada barındırabilir 1000 km2 yuumlzoumllccediluumlmuumlne ve 7 milyon nuumlfusa sahip olmasına

karĢın 240 milyar dolar ihracat yaparak 162 milyar dolar milli gelir uumlretmeyi baĢaran

kapitalizmin mucizesi Hong Kong‟u aynen muhafaza edip iccediline almayı baĢarmak

ama komuumlnizmden de vazgeccedilmemek Ccedilin‟e oumlzguuml bir durum 13 milyar nuumlfus 6

trilyon dolar mili gelir 350 milyar dolar ihracat ve yıllık 10 buumlyuumlme hızıyla

Asya‟nın ejderi sonunda uyanmıĢ goumlruumlnuumlyor Asya-Pasifik ve Avrasya stratejileri

uumlzerinde soumlz sahibi olma arzusu muazzam demografik guumlcuuml ve dinamik

ekonomisiyle birleĢince oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde Ccedilin‟in guumlccediller denkleminin belirleyici

bir parametresi olacağı tahmininde bulunmak kehanet olmasa gerek Komuumlnizmden

pragmatizme geccedilen Ccedilin sosyal ccedilalkantılar yaĢamaya gebe Ccedilin tarihi dengesiz

ekonomik geliĢmelerin sosyal ve siyasal patlamalara yol accediltığına dair birccedilok oumlrnek

barındırıyor Hacirclbuki artık Ccedilin‟de yaĢanacak bir krizin kuumlresel etkiler doğurması

kaccedilınılmaz1 Bu yuumlzden duumlnya uyanan bu devin her hareketine hazırlıklı olmalıdır

Yoksa devletler strateji belirlerken Ccedilin‟i hesaba katmazlarsa tuumlm hesapları alt uumlst

olabilir

Oumlrneğin insanların zihinlerinde yatan olumsuz bir goumlruumlĢe goumlre ldquoCcedilin

Faktoumlruumlrdquonuumln var olması Rusya ve Batı arasındaki iliĢkileri geliĢtirmektedir Son

yıllara rağmen Rusya‟nın ulusal guumlcuumlnuumln aksine Ccedilin‟in eĢitsiz buumlyuumlmesi hızlı bir

Ģekilde gerccedilekleĢmiĢtir Yani Rusya‟nın Batı uumllkelerinin kalkınma iliĢkileri yoluyla

Ccedilin‟in guumlcuumlnuuml dengelemeye ihtiyacı vardır Bu goumlruumlĢte Rusya‟yı Batı‟nın izole ettiği

ya da Ccedilin‟in uluslararası arenada marjinalleĢtiği duumlĢuumlncesi vardır Aksine insanların

pozitif goumlruumlĢuumlne goumlre Ccedilin-Rus iliĢkileri buumlyuumlk bir negatif etkiden zarar goumlrmeyecek

olan Rus-ABD iliĢkilerinin geliĢmesine rağmen olmayacaktır2 Ccediluumlnkuuml Ccedilin-Rus

iliĢkileri kopmaz bir bağın eseridir Oumlyle ki Rusya ve Ccedilin arasında geliĢen ikili

iliĢkilere Ccedilin‟in daha fazla ihtiyacı olduğu goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml her ne olursa olsun

1 Murat Oumlztuna ldquoCcedilin Ejderin UyanıĢırdquo (Der) Fatma Sel Turhan Kuumlresel Guumlccediller 3Baskı (Ġstanbul

Kuumlre Yayınları 2005) s275 2 ldquoThe Internal Logic of the United States and Russias Foreign Policy and Its Impact on Chinardquo

16012003 httpbig5chinacomcnzhuanti2005txt2003-0116content_5262862htm EriĢim

Tarihi 18112012

Rusya hacirclacirc duumlnyanın en buumlyuumlk doğal gaz tedarikccedilisidir ve oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde de

tablonun değiĢeceğine dair bir emare goumlruumllmemektedir Ccedilin‟in ise enerji ihtiyacı

artmakta ancak kendi kaynakları bunu karĢılamaya yetmemektedir3 Ancak Ģunu da

goumlzden kaccedilırmamak gerekir Kuumlresel ve boumllgesel ccedilerccedilevede yaĢanan geliĢmeler

elbette ki boumllgedeki kartların yeniden dağıtılmasına sebep olabilecektir Bundan ccedilok

değil sadece birkaccedil yıl once muumlttefik olan uumllkeler buguumln ayrı kamplara oğru

youmlnelebileceği yeni bir doumlneme geccedilmekteyiz Daha accedilık bir ifade ile daha once

AB‟ye karĢı doğal olarak oluĢan Rusya-Ccedilin dayanıĢması bu defa Ccedilin‟e karĢı bir

ABD-Rus dayanıĢmasını getirebilir Hatta bununla da kalınmayacaktır Boumllgede Ccedilin

eğer once ekonomik ve ardından da askeri ve siyasi doumlnuumlĢuumlmuumlnuuml sorunsuz bir

Ģekilde gerccedilekleĢtirebilirse ABD‟nin bir numaralı rakibi haline gelecektir Ccedilin‟in bu

yuumlkseliĢi Rusya Japonya ve Tuumlrkiye‟yi de tehdit edeceğinden boumllgede doğal bir

Tuumlrkiye-Rusya-Japonya ve ABD ekseni oluĢabilecektir Bu senaryo buguumln iccedilin erken

gibi goumlzuumlkse de yarın iccedilin rahatlıkla hayatiyet bulacak yeterli doneye sahipir4

SSCB‟nin aksine ekonomik hayatta gerccedilekleĢtirdiği kademeli liberalleĢmeyi

siyasi alana yansıtmayan Ccedilin Soğuk SavaĢ sonrası doumlnemde Tianenmen Olayı ve

Doğu Tuumlrkistan ile Tibet‟te yoğunlaĢan muhalefet hareketleri istisna edilirse ciddi

bir iccedil siyasi ccedilalkantı yaĢamaksızın oumlnemli bir ekonomik buumlyuumlme gerccedilekleĢtirdi BM

Guumlvenlik Konseyi uumlyesi olarak uluslararası duumlzenin belirleyici aktoumlrleri arasında

bulunan Ccedilin‟in goumlsterdiği bu ekonomik guumlccedil Ccedilin‟i eksen alan Avrasya oumllccedilekli

stratejik analizlerin geliĢtirilmesine yol accediltı Huntington benzeri kimi Batılı

stratejisyenler Ccedilin‟i muhtemel bir Batı-karĢıtı bloğun baĢat guumlcuuml olarak goumlsterirken

Brzezsinski gibi diğer bazı stratejisyenler ise Ccedilin‟in artan jeopolitik etki alanının

ABD‟nin Avrasya oumllccedilekli ccedilıkarları ile ccedilatıĢmayabileceği aksine bu ccedilıkarlar

doğrultusunda youmlnlendirilebileceği tezini ileri suumlrmektedir5

Ayrıca tuumlm bunların yanında Brzezinski Ģunları da ifade etmektedir ldquoHer

Ģeyden oumlnce Ccedilin‟in patlayan buumlyuumlme oranlarının oumlnuumlmuumlzdeki yirmi yıl iccedilerisinde

devam edeceği kesin olmaktan uzaktır Ekonomik yavaĢlama ihtimali yok sayılamaz

3 Mehmet ġahin ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre

AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009 httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-

isbirligiaspx EriĢim Tarihi 27112012 4 Sinan Oğan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo TUumlRKSAM 18 Ekim

2010 httpwwwturksamorgtra2211html EriĢim Tarihi 27112012 5 Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası Konumu 39Baskı (Ġstanbul Kuumlre

Yayınları 2009) s 477

Bu da kendi baĢına bu tahminlerin guumlvenilirliğini azaltacaktır Aslında bu hızın tarihi

anlamda uzun bir suumlre suumlrduumlruumllebilmesi iccedilin etkin ulusal liderlik siyasi sakinlik

uumllke iccedili sosyal disiplin yuumlksek tasarruf oranları yuumlksek yabancı yatırım akıĢ hızının

devamı ve boumllgesel istikrarın birleĢiminin aĢırı uyumlu olması gerekir Buumltuumln bu

olumlu etkenlerin uzun suumlreli bileĢimi Ģuumlphelidir Uumlstelik Ccedilin‟in hızlı buumlyuumlme

temposu muhtemelen eylem oumlzguumlrluumlğuumlnuumln sınırlandırılabilecek siyasi yan etkiler

uumlretecektir Ccedilin‟in enerji tuumlketimi Ģimdiden uumllke uumlretimini yuumlksek bir miktarda

aĢmaktadır Bu fark her durumda hele hele Ccedilin‟in buumlyuumlme hızı yuumlksek olmaya

devam ettiğinde iyice artacaktırrdquo6

Brzezinski‟nin haklı olduğu birtakım noktalar vardır Evet Ccedilin‟in buumlyuumlmesi

ileride yavaĢlayabilir Ancak Ccedilin bunun farkındadır Zira Ccedilin hızla buumlyuumlyen enerji

accedilığını kapatmada Orta Doğu kaynaklarının yanı sıra Orta Asya ve Kafkasya

kaynaklarına da yaĢamsal oumlnem vermektedir Ccedilin‟in toplam birincil enerji

tuumlketiminin 1996-2020 doumlneminde 26 artıĢla ithalatını guumlnde 8 milyon varile

(yılda 400 milyon ton) ccedilıkaracağı oumlngoumlruumllmektedir Orta doğu kaynaklı alımlarında

taĢıma yollarının kontroluumlnuumln ABD‟de olduğu dikkate alan Ccedilin Orta Asya ve

Kafkaslardan yapılacak olan taĢımacılıkta yolların kontroluuml accedilısından kendini aha

emniyette hissetmektedir Bu coğrafyada ABD‟nin nuumlfuzunu kırabilmek gibi hayli

zor bir uğraĢıda Rusya ile birbirlerini ldquohoĢgoumlrenrdquo bir politika izledikleri

soumlylenebilir7

Ccedilin‟in boumlyle bir tutum sergilemesinde ABD‟nin Ccedilin‟i adeta abluka altına

almaya ccedilalıĢma politikası etkilidir Zira ABD‟nin Hazar Havzası‟na bakıĢında enerji

kaynaklarının oumlzel bir oumlnemi vardır Daha oumlnce ccedilıkar sahası olarak tanımladığı Hazar

boumllgesini ise 1997‟den itibaren sorumluluk sahasırdquo olarak ilan eden ABD 11 Eyluumll

oumlncesi boumllgeye youmlnelik politikalarını diplomatik ve ticari kanallardan yuumlruumltuumlrken 11

Eyluumll sonrası tutumunu koumlkten değiĢtirmiĢtir Afganistan muumldahalesiyle Ccedilin‟i

batıdan ccedilevreleyip Ccedilin‟in Hint Okyanusu aracılığıyla boumllge enerji kaynaklarına

ulaĢmasını engellemeyi hedeflemiĢtir Bu yuumlzden Orta Asya ABD iccedilin sadece

yatırım olanakları ve ABD‟ye petrol ve doğalgaz satıĢı olarak değil ABD‟nin

6 Zbigniew Brzezinski Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev)Yelda Tuumlredi (Ġstanbul Ġnkılap Kitabevi 2005)

s 222 7 Necdet Pamir ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde Boumllgedeki Enerji

Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) 21 Yuumlzyılda Tuumlrk Dış Politikası 3 Baskı (Ankara Lalezar

Kitabevi 2006) s 560

rakiplerine doğalgaz ve petrol accedilısından sağlayacağı uumlstuumlnluumlk bakımından boumllge

stratejik bir oumlneme taĢımaktadır8

Bu ccedilerccedilevede Ccedilin Kafkasya politikalarında daha ccedilok guumlney boumllgelerini tercih

etmektedir Zira Kafkasya temelde iki jeopolitik duumlzlemden ibarettir Kuzey

Kafkasya ve uumlccedil Kafkas Cumhuriyeti Guumlrcistan Ermenistan ve Azerbaycan Bu

boumllgenin yanı baĢında Taganrog‟dan Astrahan‟a yan Karadeniz‟le Hazar Denizi

arasında Kalmıkya‟nın da bir parccedila dacirchil olduğu Rus toprakları bulunmaktadır9

Buna goumlre Kuzey Kafkasyada Rostov Vilayeti (Oblastı) Krasnodar ve Stavropol

Boumllgesi (Krayı) Adıgey Karaccedilay-Ccedilerkes Kabardey-Balkar (Kabardey-Malkar)

Kuzey Osetya (Alanya) ĠnguĢetya -de facto bağımsız- Ccedileccedilenistan (Ġccedilkeriya) ve

Dağıstan Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadır

Guumlney Kafkasya‟da ise -de facto bağımsız - Abhazya Acaristan ve -oumlzerk boumllge

statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto Guumlrcistandan ayrılmıĢ- Guumlney Osetyayı kapsayan

Guumlrcistan Nahccedilıvan ve -Ermenistan iĢgali altında bulunan Azerbaycan tarafından

oumlzerk boumllge statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto bağımsız- Dağlık (Yukarı) Karabağı

kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadır Aras nehri ise boumllgenin guumlney

sınırını oluĢtururken Don nehri de kuzey sınır olarak kabul edilmekte fakat bazı

araĢtırmacılar tarafından Kuban nehri Kafkasyanın kuzey sınırı olarak alınmaktadır

Buna goumlre Rostov vilayeti (Oblastı) Kafkasya sınırları dıĢında kalmaktadır10

Makalemizde oumlncelikle Kafkasya‟nın oumlnemi uumlzerinde durup daha sonra ayrı

ayrı uumllkeler halinde ele alıp Ccedilin boumllge devletleri ile siyasi ticari ve kuumlltuumlrel olarak

kurduğu birtakım iliĢkileri konuya daha fazla accedilıklık getirmeye ccedilalıĢacağız Bunu

yaparken boumllgeye sadece Guumlney Kafkasya odaklı bakacağız Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya

Rusya‟nın toprakları iccedilerisine dacirchildir ve Ccedilin‟in bu boumllgeye nuumlfuz etme olasılığı pek

yoktur Zira Ccedilin buradaki etnik ccedilatıĢmalar karĢısında herhangi bir tepki goumlsterirse

Rusya da Doğu Tuumlrkistan ve Tibet sorununu Ccedilin‟e karĢı bir koz olarak

kullanabileceğinden Ccedilin boumllgede sadece Azerbaycan Ermenistan ve Guumlrcistan ile

iliĢkiye girmektedir Ayrıca KuumlreselleĢmenin ldquodemokratikleĢmerdquoye oumlnem vermesi ve

8 Hasan Duran - Kadir KuumlrĢat Yılmaz ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta Asya Enerji

Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B

Uluslararası ĠliĢkiler s 39 9 Aleksandr Dugin Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) 7 Baskı (Ġstanbul Kuumlre Yayınları

2010) s 177 10

Habip Yıldırım ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi SBE Temmuz 2007 s 6

bu boyut kapsamında insan haklarının etnik boyutuna ayrı bir değer vermesi ulus

devletlerin egemenlik haklarının giderek kısıtlanması Doğu Tuumlrkistan (Sinjiang-

Uygur) Tibet Ġccedil Moğolistan ve Tayvan ile sorunları bulunan Ccedilin‟i rahatsız

etmektedir Batı kaynaklı insan hakları anlayıĢını birleĢtirici değil parccedilalayıcı bulan

Ccedilin‟e goumlre ldquoĠnsan hakları bireysel değil kolektiftir Birey ile devlet karĢı karĢıya

gelirse karĢılaĢılan olay bireyseldir buumltuumln toplumu kapsayamaz Ġnsan haklarının

evrensel boyutları yanında yerel boyutları da vardır Her uumllke iccedilin insan haklarının

farklı yorumları olabilir Batı‟nın insan haklarını bir devletin egemenliğinin uumlstuumlnde

tutularak o uumllkenin iccediliĢlerine karıĢması kabul edilemez bir yaklaĢımdırrdquo11

Ccedilin-Rusya stratejik ortaklığından dolayı Ccedilin madalyonun iki yuumlzuuml gibi

Kafkasya‟nın kuzey ve guumlneyi iccedilin farklı politikalar benimsemektedir Yakın

doumlnemde Ccedilin‟in Kuzey Kafkasya‟yı Rusya Federasyonu‟nun iccediliĢleri goumlrmeye

devam etmesi Guumlney Kafkasya‟da ekonomik iccedilerikli projelere talip olması ticari

iliĢkilerini geliĢtirmek istemesi ve Batı‟nın artan etkinliğine karĢı Ermenistan ve Ġran

ile iliĢkilerini geliĢtirmeye ccedilalıĢması dıĢında somut adımlar atması beklenmemelidir

Uzun doumlnemde ise Rusya doğu boumllgelerinin ekonomik etnik ve kuumlltuumlrel olarak

suumlrekli olarak Ccedilin‟e doğru kaymasına sonsuza kadar seyirci kalamayacaktır Bu

nedenle Ccedilin‟in Rusya‟nın doğu boumllgelerinde artan etkinliğinin Ccedilin-Rus iliĢkilerini

tekrar gerginleĢtirmesi halinde suumlper guumlccedil adayı Ccedilin‟in Kafkasya politikasını tekrar

goumlzden geccedilirmesi beklenmelidir

Rusya‟nın Ccedileccedilenistan ve Ccedilin‟in Doğu Tuumlrkistan sorunu olması hasebiyle bu

iki uumllkenin zaman zaman yakınlaĢtığını da goumlrebilmekteyiz Oumlyle ki bu iki uumllke

birlikte ldquoBarıĢ Misyonu 2009rdquo adlı ortak bir askeri tatbikat duumlzenlemiĢlerdir Bundan

oumlnce iki tane daha askeri tatbikat duumlzenleyen Rusya ve Ccedilin bunu ldquoteroumlristlerrdquo iccedilin

yaptıklarını soumlylemektedir Rus uzmanlarının goumlruumlĢlerine goumlre taraflar buguumlne kadar

hiccedil bu kadar guumlvenlik korkusu yaĢamamıĢtı Rus generalleri her ne kadar bu konuda

net bir accedilıklama yapmasa a medya Ccedileccedilen ve Uygurlara karĢı ortak operasyonun

tatbikatının yapıldığı konusunda ortak fikir beyan ediyor Kısaca Rusya ve Ccedilin uumllke

11

Hasan Kanbolat ndash Kamil Ağacam ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve

EkonomikBoyutlarırdquohttpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cumhuriye

nin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm EriĢim Tarihi 20102012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

Rusya hacirclacirc duumlnyanın en buumlyuumlk doğal gaz tedarikccedilisidir ve oumlnuumlmuumlzdeki doumlnemde de

tablonun değiĢeceğine dair bir emare goumlruumllmemektedir Ccedilin‟in ise enerji ihtiyacı

artmakta ancak kendi kaynakları bunu karĢılamaya yetmemektedir3 Ancak Ģunu da

goumlzden kaccedilırmamak gerekir Kuumlresel ve boumllgesel ccedilerccedilevede yaĢanan geliĢmeler

elbette ki boumllgedeki kartların yeniden dağıtılmasına sebep olabilecektir Bundan ccedilok

değil sadece birkaccedil yıl once muumlttefik olan uumllkeler buguumln ayrı kamplara oğru

youmlnelebileceği yeni bir doumlneme geccedilmekteyiz Daha accedilık bir ifade ile daha once

AB‟ye karĢı doğal olarak oluĢan Rusya-Ccedilin dayanıĢması bu defa Ccedilin‟e karĢı bir

ABD-Rus dayanıĢmasını getirebilir Hatta bununla da kalınmayacaktır Boumllgede Ccedilin

eğer once ekonomik ve ardından da askeri ve siyasi doumlnuumlĢuumlmuumlnuuml sorunsuz bir

Ģekilde gerccedilekleĢtirebilirse ABD‟nin bir numaralı rakibi haline gelecektir Ccedilin‟in bu

yuumlkseliĢi Rusya Japonya ve Tuumlrkiye‟yi de tehdit edeceğinden boumllgede doğal bir

Tuumlrkiye-Rusya-Japonya ve ABD ekseni oluĢabilecektir Bu senaryo buguumln iccedilin erken

gibi goumlzuumlkse de yarın iccedilin rahatlıkla hayatiyet bulacak yeterli doneye sahipir4

SSCB‟nin aksine ekonomik hayatta gerccedilekleĢtirdiği kademeli liberalleĢmeyi

siyasi alana yansıtmayan Ccedilin Soğuk SavaĢ sonrası doumlnemde Tianenmen Olayı ve

Doğu Tuumlrkistan ile Tibet‟te yoğunlaĢan muhalefet hareketleri istisna edilirse ciddi

bir iccedil siyasi ccedilalkantı yaĢamaksızın oumlnemli bir ekonomik buumlyuumlme gerccedilekleĢtirdi BM

Guumlvenlik Konseyi uumlyesi olarak uluslararası duumlzenin belirleyici aktoumlrleri arasında

bulunan Ccedilin‟in goumlsterdiği bu ekonomik guumlccedil Ccedilin‟i eksen alan Avrasya oumllccedilekli

stratejik analizlerin geliĢtirilmesine yol accediltı Huntington benzeri kimi Batılı

stratejisyenler Ccedilin‟i muhtemel bir Batı-karĢıtı bloğun baĢat guumlcuuml olarak goumlsterirken

Brzezsinski gibi diğer bazı stratejisyenler ise Ccedilin‟in artan jeopolitik etki alanının

ABD‟nin Avrasya oumllccedilekli ccedilıkarları ile ccedilatıĢmayabileceği aksine bu ccedilıkarlar

doğrultusunda youmlnlendirilebileceği tezini ileri suumlrmektedir5

Ayrıca tuumlm bunların yanında Brzezinski Ģunları da ifade etmektedir ldquoHer

Ģeyden oumlnce Ccedilin‟in patlayan buumlyuumlme oranlarının oumlnuumlmuumlzdeki yirmi yıl iccedilerisinde

devam edeceği kesin olmaktan uzaktır Ekonomik yavaĢlama ihtimali yok sayılamaz

3 Mehmet ġahin ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre

AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009 httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-

isbirligiaspx EriĢim Tarihi 27112012 4 Sinan Oğan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo TUumlRKSAM 18 Ekim

2010 httpwwwturksamorgtra2211html EriĢim Tarihi 27112012 5 Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası Konumu 39Baskı (Ġstanbul Kuumlre

Yayınları 2009) s 477

Bu da kendi baĢına bu tahminlerin guumlvenilirliğini azaltacaktır Aslında bu hızın tarihi

anlamda uzun bir suumlre suumlrduumlruumllebilmesi iccedilin etkin ulusal liderlik siyasi sakinlik

uumllke iccedili sosyal disiplin yuumlksek tasarruf oranları yuumlksek yabancı yatırım akıĢ hızının

devamı ve boumllgesel istikrarın birleĢiminin aĢırı uyumlu olması gerekir Buumltuumln bu

olumlu etkenlerin uzun suumlreli bileĢimi Ģuumlphelidir Uumlstelik Ccedilin‟in hızlı buumlyuumlme

temposu muhtemelen eylem oumlzguumlrluumlğuumlnuumln sınırlandırılabilecek siyasi yan etkiler

uumlretecektir Ccedilin‟in enerji tuumlketimi Ģimdiden uumllke uumlretimini yuumlksek bir miktarda

aĢmaktadır Bu fark her durumda hele hele Ccedilin‟in buumlyuumlme hızı yuumlksek olmaya

devam ettiğinde iyice artacaktırrdquo6

Brzezinski‟nin haklı olduğu birtakım noktalar vardır Evet Ccedilin‟in buumlyuumlmesi

ileride yavaĢlayabilir Ancak Ccedilin bunun farkındadır Zira Ccedilin hızla buumlyuumlyen enerji

accedilığını kapatmada Orta Doğu kaynaklarının yanı sıra Orta Asya ve Kafkasya

kaynaklarına da yaĢamsal oumlnem vermektedir Ccedilin‟in toplam birincil enerji

tuumlketiminin 1996-2020 doumlneminde 26 artıĢla ithalatını guumlnde 8 milyon varile

(yılda 400 milyon ton) ccedilıkaracağı oumlngoumlruumllmektedir Orta doğu kaynaklı alımlarında

taĢıma yollarının kontroluumlnuumln ABD‟de olduğu dikkate alan Ccedilin Orta Asya ve

Kafkaslardan yapılacak olan taĢımacılıkta yolların kontroluuml accedilısından kendini aha

emniyette hissetmektedir Bu coğrafyada ABD‟nin nuumlfuzunu kırabilmek gibi hayli

zor bir uğraĢıda Rusya ile birbirlerini ldquohoĢgoumlrenrdquo bir politika izledikleri

soumlylenebilir7

Ccedilin‟in boumlyle bir tutum sergilemesinde ABD‟nin Ccedilin‟i adeta abluka altına

almaya ccedilalıĢma politikası etkilidir Zira ABD‟nin Hazar Havzası‟na bakıĢında enerji

kaynaklarının oumlzel bir oumlnemi vardır Daha oumlnce ccedilıkar sahası olarak tanımladığı Hazar

boumllgesini ise 1997‟den itibaren sorumluluk sahasırdquo olarak ilan eden ABD 11 Eyluumll

oumlncesi boumllgeye youmlnelik politikalarını diplomatik ve ticari kanallardan yuumlruumltuumlrken 11

Eyluumll sonrası tutumunu koumlkten değiĢtirmiĢtir Afganistan muumldahalesiyle Ccedilin‟i

batıdan ccedilevreleyip Ccedilin‟in Hint Okyanusu aracılığıyla boumllge enerji kaynaklarına

ulaĢmasını engellemeyi hedeflemiĢtir Bu yuumlzden Orta Asya ABD iccedilin sadece

yatırım olanakları ve ABD‟ye petrol ve doğalgaz satıĢı olarak değil ABD‟nin

6 Zbigniew Brzezinski Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev)Yelda Tuumlredi (Ġstanbul Ġnkılap Kitabevi 2005)

s 222 7 Necdet Pamir ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde Boumllgedeki Enerji

Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) 21 Yuumlzyılda Tuumlrk Dış Politikası 3 Baskı (Ankara Lalezar

Kitabevi 2006) s 560

rakiplerine doğalgaz ve petrol accedilısından sağlayacağı uumlstuumlnluumlk bakımından boumllge

stratejik bir oumlneme taĢımaktadır8

Bu ccedilerccedilevede Ccedilin Kafkasya politikalarında daha ccedilok guumlney boumllgelerini tercih

etmektedir Zira Kafkasya temelde iki jeopolitik duumlzlemden ibarettir Kuzey

Kafkasya ve uumlccedil Kafkas Cumhuriyeti Guumlrcistan Ermenistan ve Azerbaycan Bu

boumllgenin yanı baĢında Taganrog‟dan Astrahan‟a yan Karadeniz‟le Hazar Denizi

arasında Kalmıkya‟nın da bir parccedila dacirchil olduğu Rus toprakları bulunmaktadır9

Buna goumlre Kuzey Kafkasyada Rostov Vilayeti (Oblastı) Krasnodar ve Stavropol

Boumllgesi (Krayı) Adıgey Karaccedilay-Ccedilerkes Kabardey-Balkar (Kabardey-Malkar)

Kuzey Osetya (Alanya) ĠnguĢetya -de facto bağımsız- Ccedileccedilenistan (Ġccedilkeriya) ve

Dağıstan Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadır

Guumlney Kafkasya‟da ise -de facto bağımsız - Abhazya Acaristan ve -oumlzerk boumllge

statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto Guumlrcistandan ayrılmıĢ- Guumlney Osetyayı kapsayan

Guumlrcistan Nahccedilıvan ve -Ermenistan iĢgali altında bulunan Azerbaycan tarafından

oumlzerk boumllge statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto bağımsız- Dağlık (Yukarı) Karabağı

kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadır Aras nehri ise boumllgenin guumlney

sınırını oluĢtururken Don nehri de kuzey sınır olarak kabul edilmekte fakat bazı

araĢtırmacılar tarafından Kuban nehri Kafkasyanın kuzey sınırı olarak alınmaktadır

Buna goumlre Rostov vilayeti (Oblastı) Kafkasya sınırları dıĢında kalmaktadır10

Makalemizde oumlncelikle Kafkasya‟nın oumlnemi uumlzerinde durup daha sonra ayrı

ayrı uumllkeler halinde ele alıp Ccedilin boumllge devletleri ile siyasi ticari ve kuumlltuumlrel olarak

kurduğu birtakım iliĢkileri konuya daha fazla accedilıklık getirmeye ccedilalıĢacağız Bunu

yaparken boumllgeye sadece Guumlney Kafkasya odaklı bakacağız Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya

Rusya‟nın toprakları iccedilerisine dacirchildir ve Ccedilin‟in bu boumllgeye nuumlfuz etme olasılığı pek

yoktur Zira Ccedilin buradaki etnik ccedilatıĢmalar karĢısında herhangi bir tepki goumlsterirse

Rusya da Doğu Tuumlrkistan ve Tibet sorununu Ccedilin‟e karĢı bir koz olarak

kullanabileceğinden Ccedilin boumllgede sadece Azerbaycan Ermenistan ve Guumlrcistan ile

iliĢkiye girmektedir Ayrıca KuumlreselleĢmenin ldquodemokratikleĢmerdquoye oumlnem vermesi ve

8 Hasan Duran - Kadir KuumlrĢat Yılmaz ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta Asya Enerji

Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B

Uluslararası ĠliĢkiler s 39 9 Aleksandr Dugin Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) 7 Baskı (Ġstanbul Kuumlre Yayınları

2010) s 177 10

Habip Yıldırım ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi SBE Temmuz 2007 s 6

bu boyut kapsamında insan haklarının etnik boyutuna ayrı bir değer vermesi ulus

devletlerin egemenlik haklarının giderek kısıtlanması Doğu Tuumlrkistan (Sinjiang-

Uygur) Tibet Ġccedil Moğolistan ve Tayvan ile sorunları bulunan Ccedilin‟i rahatsız

etmektedir Batı kaynaklı insan hakları anlayıĢını birleĢtirici değil parccedilalayıcı bulan

Ccedilin‟e goumlre ldquoĠnsan hakları bireysel değil kolektiftir Birey ile devlet karĢı karĢıya

gelirse karĢılaĢılan olay bireyseldir buumltuumln toplumu kapsayamaz Ġnsan haklarının

evrensel boyutları yanında yerel boyutları da vardır Her uumllke iccedilin insan haklarının

farklı yorumları olabilir Batı‟nın insan haklarını bir devletin egemenliğinin uumlstuumlnde

tutularak o uumllkenin iccediliĢlerine karıĢması kabul edilemez bir yaklaĢımdırrdquo11

Ccedilin-Rusya stratejik ortaklığından dolayı Ccedilin madalyonun iki yuumlzuuml gibi

Kafkasya‟nın kuzey ve guumlneyi iccedilin farklı politikalar benimsemektedir Yakın

doumlnemde Ccedilin‟in Kuzey Kafkasya‟yı Rusya Federasyonu‟nun iccediliĢleri goumlrmeye

devam etmesi Guumlney Kafkasya‟da ekonomik iccedilerikli projelere talip olması ticari

iliĢkilerini geliĢtirmek istemesi ve Batı‟nın artan etkinliğine karĢı Ermenistan ve Ġran

ile iliĢkilerini geliĢtirmeye ccedilalıĢması dıĢında somut adımlar atması beklenmemelidir

Uzun doumlnemde ise Rusya doğu boumllgelerinin ekonomik etnik ve kuumlltuumlrel olarak

suumlrekli olarak Ccedilin‟e doğru kaymasına sonsuza kadar seyirci kalamayacaktır Bu

nedenle Ccedilin‟in Rusya‟nın doğu boumllgelerinde artan etkinliğinin Ccedilin-Rus iliĢkilerini

tekrar gerginleĢtirmesi halinde suumlper guumlccedil adayı Ccedilin‟in Kafkasya politikasını tekrar

goumlzden geccedilirmesi beklenmelidir

Rusya‟nın Ccedileccedilenistan ve Ccedilin‟in Doğu Tuumlrkistan sorunu olması hasebiyle bu

iki uumllkenin zaman zaman yakınlaĢtığını da goumlrebilmekteyiz Oumlyle ki bu iki uumllke

birlikte ldquoBarıĢ Misyonu 2009rdquo adlı ortak bir askeri tatbikat duumlzenlemiĢlerdir Bundan

oumlnce iki tane daha askeri tatbikat duumlzenleyen Rusya ve Ccedilin bunu ldquoteroumlristlerrdquo iccedilin

yaptıklarını soumlylemektedir Rus uzmanlarının goumlruumlĢlerine goumlre taraflar buguumlne kadar

hiccedil bu kadar guumlvenlik korkusu yaĢamamıĢtı Rus generalleri her ne kadar bu konuda

net bir accedilıklama yapmasa a medya Ccedileccedilen ve Uygurlara karĢı ortak operasyonun

tatbikatının yapıldığı konusunda ortak fikir beyan ediyor Kısaca Rusya ve Ccedilin uumllke

11

Hasan Kanbolat ndash Kamil Ağacam ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve

EkonomikBoyutlarırdquohttpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cumhuriye

nin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm EriĢim Tarihi 20102012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

Bu da kendi baĢına bu tahminlerin guumlvenilirliğini azaltacaktır Aslında bu hızın tarihi

anlamda uzun bir suumlre suumlrduumlruumllebilmesi iccedilin etkin ulusal liderlik siyasi sakinlik

uumllke iccedili sosyal disiplin yuumlksek tasarruf oranları yuumlksek yabancı yatırım akıĢ hızının

devamı ve boumllgesel istikrarın birleĢiminin aĢırı uyumlu olması gerekir Buumltuumln bu

olumlu etkenlerin uzun suumlreli bileĢimi Ģuumlphelidir Uumlstelik Ccedilin‟in hızlı buumlyuumlme

temposu muhtemelen eylem oumlzguumlrluumlğuumlnuumln sınırlandırılabilecek siyasi yan etkiler

uumlretecektir Ccedilin‟in enerji tuumlketimi Ģimdiden uumllke uumlretimini yuumlksek bir miktarda

aĢmaktadır Bu fark her durumda hele hele Ccedilin‟in buumlyuumlme hızı yuumlksek olmaya

devam ettiğinde iyice artacaktırrdquo6

Brzezinski‟nin haklı olduğu birtakım noktalar vardır Evet Ccedilin‟in buumlyuumlmesi

ileride yavaĢlayabilir Ancak Ccedilin bunun farkındadır Zira Ccedilin hızla buumlyuumlyen enerji

accedilığını kapatmada Orta Doğu kaynaklarının yanı sıra Orta Asya ve Kafkasya

kaynaklarına da yaĢamsal oumlnem vermektedir Ccedilin‟in toplam birincil enerji

tuumlketiminin 1996-2020 doumlneminde 26 artıĢla ithalatını guumlnde 8 milyon varile

(yılda 400 milyon ton) ccedilıkaracağı oumlngoumlruumllmektedir Orta doğu kaynaklı alımlarında

taĢıma yollarının kontroluumlnuumln ABD‟de olduğu dikkate alan Ccedilin Orta Asya ve

Kafkaslardan yapılacak olan taĢımacılıkta yolların kontroluuml accedilısından kendini aha

emniyette hissetmektedir Bu coğrafyada ABD‟nin nuumlfuzunu kırabilmek gibi hayli

zor bir uğraĢıda Rusya ile birbirlerini ldquohoĢgoumlrenrdquo bir politika izledikleri

soumlylenebilir7

Ccedilin‟in boumlyle bir tutum sergilemesinde ABD‟nin Ccedilin‟i adeta abluka altına

almaya ccedilalıĢma politikası etkilidir Zira ABD‟nin Hazar Havzası‟na bakıĢında enerji

kaynaklarının oumlzel bir oumlnemi vardır Daha oumlnce ccedilıkar sahası olarak tanımladığı Hazar

boumllgesini ise 1997‟den itibaren sorumluluk sahasırdquo olarak ilan eden ABD 11 Eyluumll

oumlncesi boumllgeye youmlnelik politikalarını diplomatik ve ticari kanallardan yuumlruumltuumlrken 11

Eyluumll sonrası tutumunu koumlkten değiĢtirmiĢtir Afganistan muumldahalesiyle Ccedilin‟i

batıdan ccedilevreleyip Ccedilin‟in Hint Okyanusu aracılığıyla boumllge enerji kaynaklarına

ulaĢmasını engellemeyi hedeflemiĢtir Bu yuumlzden Orta Asya ABD iccedilin sadece

yatırım olanakları ve ABD‟ye petrol ve doğalgaz satıĢı olarak değil ABD‟nin

6 Zbigniew Brzezinski Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev)Yelda Tuumlredi (Ġstanbul Ġnkılap Kitabevi 2005)

s 222 7 Necdet Pamir ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde Boumllgedeki Enerji

Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) 21 Yuumlzyılda Tuumlrk Dış Politikası 3 Baskı (Ankara Lalezar

Kitabevi 2006) s 560

rakiplerine doğalgaz ve petrol accedilısından sağlayacağı uumlstuumlnluumlk bakımından boumllge

stratejik bir oumlneme taĢımaktadır8

Bu ccedilerccedilevede Ccedilin Kafkasya politikalarında daha ccedilok guumlney boumllgelerini tercih

etmektedir Zira Kafkasya temelde iki jeopolitik duumlzlemden ibarettir Kuzey

Kafkasya ve uumlccedil Kafkas Cumhuriyeti Guumlrcistan Ermenistan ve Azerbaycan Bu

boumllgenin yanı baĢında Taganrog‟dan Astrahan‟a yan Karadeniz‟le Hazar Denizi

arasında Kalmıkya‟nın da bir parccedila dacirchil olduğu Rus toprakları bulunmaktadır9

Buna goumlre Kuzey Kafkasyada Rostov Vilayeti (Oblastı) Krasnodar ve Stavropol

Boumllgesi (Krayı) Adıgey Karaccedilay-Ccedilerkes Kabardey-Balkar (Kabardey-Malkar)

Kuzey Osetya (Alanya) ĠnguĢetya -de facto bağımsız- Ccedileccedilenistan (Ġccedilkeriya) ve

Dağıstan Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadır

Guumlney Kafkasya‟da ise -de facto bağımsız - Abhazya Acaristan ve -oumlzerk boumllge

statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto Guumlrcistandan ayrılmıĢ- Guumlney Osetyayı kapsayan

Guumlrcistan Nahccedilıvan ve -Ermenistan iĢgali altında bulunan Azerbaycan tarafından

oumlzerk boumllge statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto bağımsız- Dağlık (Yukarı) Karabağı

kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadır Aras nehri ise boumllgenin guumlney

sınırını oluĢtururken Don nehri de kuzey sınır olarak kabul edilmekte fakat bazı

araĢtırmacılar tarafından Kuban nehri Kafkasyanın kuzey sınırı olarak alınmaktadır

Buna goumlre Rostov vilayeti (Oblastı) Kafkasya sınırları dıĢında kalmaktadır10

Makalemizde oumlncelikle Kafkasya‟nın oumlnemi uumlzerinde durup daha sonra ayrı

ayrı uumllkeler halinde ele alıp Ccedilin boumllge devletleri ile siyasi ticari ve kuumlltuumlrel olarak

kurduğu birtakım iliĢkileri konuya daha fazla accedilıklık getirmeye ccedilalıĢacağız Bunu

yaparken boumllgeye sadece Guumlney Kafkasya odaklı bakacağız Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya

Rusya‟nın toprakları iccedilerisine dacirchildir ve Ccedilin‟in bu boumllgeye nuumlfuz etme olasılığı pek

yoktur Zira Ccedilin buradaki etnik ccedilatıĢmalar karĢısında herhangi bir tepki goumlsterirse

Rusya da Doğu Tuumlrkistan ve Tibet sorununu Ccedilin‟e karĢı bir koz olarak

kullanabileceğinden Ccedilin boumllgede sadece Azerbaycan Ermenistan ve Guumlrcistan ile

iliĢkiye girmektedir Ayrıca KuumlreselleĢmenin ldquodemokratikleĢmerdquoye oumlnem vermesi ve

8 Hasan Duran - Kadir KuumlrĢat Yılmaz ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta Asya Enerji

Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B

Uluslararası ĠliĢkiler s 39 9 Aleksandr Dugin Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) 7 Baskı (Ġstanbul Kuumlre Yayınları

2010) s 177 10

Habip Yıldırım ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi SBE Temmuz 2007 s 6

bu boyut kapsamında insan haklarının etnik boyutuna ayrı bir değer vermesi ulus

devletlerin egemenlik haklarının giderek kısıtlanması Doğu Tuumlrkistan (Sinjiang-

Uygur) Tibet Ġccedil Moğolistan ve Tayvan ile sorunları bulunan Ccedilin‟i rahatsız

etmektedir Batı kaynaklı insan hakları anlayıĢını birleĢtirici değil parccedilalayıcı bulan

Ccedilin‟e goumlre ldquoĠnsan hakları bireysel değil kolektiftir Birey ile devlet karĢı karĢıya

gelirse karĢılaĢılan olay bireyseldir buumltuumln toplumu kapsayamaz Ġnsan haklarının

evrensel boyutları yanında yerel boyutları da vardır Her uumllke iccedilin insan haklarının

farklı yorumları olabilir Batı‟nın insan haklarını bir devletin egemenliğinin uumlstuumlnde

tutularak o uumllkenin iccediliĢlerine karıĢması kabul edilemez bir yaklaĢımdırrdquo11

Ccedilin-Rusya stratejik ortaklığından dolayı Ccedilin madalyonun iki yuumlzuuml gibi

Kafkasya‟nın kuzey ve guumlneyi iccedilin farklı politikalar benimsemektedir Yakın

doumlnemde Ccedilin‟in Kuzey Kafkasya‟yı Rusya Federasyonu‟nun iccediliĢleri goumlrmeye

devam etmesi Guumlney Kafkasya‟da ekonomik iccedilerikli projelere talip olması ticari

iliĢkilerini geliĢtirmek istemesi ve Batı‟nın artan etkinliğine karĢı Ermenistan ve Ġran

ile iliĢkilerini geliĢtirmeye ccedilalıĢması dıĢında somut adımlar atması beklenmemelidir

Uzun doumlnemde ise Rusya doğu boumllgelerinin ekonomik etnik ve kuumlltuumlrel olarak

suumlrekli olarak Ccedilin‟e doğru kaymasına sonsuza kadar seyirci kalamayacaktır Bu

nedenle Ccedilin‟in Rusya‟nın doğu boumllgelerinde artan etkinliğinin Ccedilin-Rus iliĢkilerini

tekrar gerginleĢtirmesi halinde suumlper guumlccedil adayı Ccedilin‟in Kafkasya politikasını tekrar

goumlzden geccedilirmesi beklenmelidir

Rusya‟nın Ccedileccedilenistan ve Ccedilin‟in Doğu Tuumlrkistan sorunu olması hasebiyle bu

iki uumllkenin zaman zaman yakınlaĢtığını da goumlrebilmekteyiz Oumlyle ki bu iki uumllke

birlikte ldquoBarıĢ Misyonu 2009rdquo adlı ortak bir askeri tatbikat duumlzenlemiĢlerdir Bundan

oumlnce iki tane daha askeri tatbikat duumlzenleyen Rusya ve Ccedilin bunu ldquoteroumlristlerrdquo iccedilin

yaptıklarını soumlylemektedir Rus uzmanlarının goumlruumlĢlerine goumlre taraflar buguumlne kadar

hiccedil bu kadar guumlvenlik korkusu yaĢamamıĢtı Rus generalleri her ne kadar bu konuda

net bir accedilıklama yapmasa a medya Ccedileccedilen ve Uygurlara karĢı ortak operasyonun

tatbikatının yapıldığı konusunda ortak fikir beyan ediyor Kısaca Rusya ve Ccedilin uumllke

11

Hasan Kanbolat ndash Kamil Ağacam ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve

EkonomikBoyutlarırdquohttpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cumhuriye

nin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm EriĢim Tarihi 20102012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

rakiplerine doğalgaz ve petrol accedilısından sağlayacağı uumlstuumlnluumlk bakımından boumllge

stratejik bir oumlneme taĢımaktadır8

Bu ccedilerccedilevede Ccedilin Kafkasya politikalarında daha ccedilok guumlney boumllgelerini tercih

etmektedir Zira Kafkasya temelde iki jeopolitik duumlzlemden ibarettir Kuzey

Kafkasya ve uumlccedil Kafkas Cumhuriyeti Guumlrcistan Ermenistan ve Azerbaycan Bu

boumllgenin yanı baĢında Taganrog‟dan Astrahan‟a yan Karadeniz‟le Hazar Denizi

arasında Kalmıkya‟nın da bir parccedila dacirchil olduğu Rus toprakları bulunmaktadır9

Buna goumlre Kuzey Kafkasyada Rostov Vilayeti (Oblastı) Krasnodar ve Stavropol

Boumllgesi (Krayı) Adıgey Karaccedilay-Ccedilerkes Kabardey-Balkar (Kabardey-Malkar)

Kuzey Osetya (Alanya) ĠnguĢetya -de facto bağımsız- Ccedileccedilenistan (Ġccedilkeriya) ve

Dağıstan Federe Cumhuriyetlerini kapsayan Rusya Federasyonu yer almaktadır

Guumlney Kafkasya‟da ise -de facto bağımsız - Abhazya Acaristan ve -oumlzerk boumllge

statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto Guumlrcistandan ayrılmıĢ- Guumlney Osetyayı kapsayan

Guumlrcistan Nahccedilıvan ve -Ermenistan iĢgali altında bulunan Azerbaycan tarafından

oumlzerk boumllge statuumlsuuml kaldırılmıĢ de facto bağımsız- Dağlık (Yukarı) Karabağı

kapsayan Azerbaycan ve Ermenistan bulunmaktadır Aras nehri ise boumllgenin guumlney

sınırını oluĢtururken Don nehri de kuzey sınır olarak kabul edilmekte fakat bazı

araĢtırmacılar tarafından Kuban nehri Kafkasyanın kuzey sınırı olarak alınmaktadır

Buna goumlre Rostov vilayeti (Oblastı) Kafkasya sınırları dıĢında kalmaktadır10

Makalemizde oumlncelikle Kafkasya‟nın oumlnemi uumlzerinde durup daha sonra ayrı

ayrı uumllkeler halinde ele alıp Ccedilin boumllge devletleri ile siyasi ticari ve kuumlltuumlrel olarak

kurduğu birtakım iliĢkileri konuya daha fazla accedilıklık getirmeye ccedilalıĢacağız Bunu

yaparken boumllgeye sadece Guumlney Kafkasya odaklı bakacağız Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya

Rusya‟nın toprakları iccedilerisine dacirchildir ve Ccedilin‟in bu boumllgeye nuumlfuz etme olasılığı pek

yoktur Zira Ccedilin buradaki etnik ccedilatıĢmalar karĢısında herhangi bir tepki goumlsterirse

Rusya da Doğu Tuumlrkistan ve Tibet sorununu Ccedilin‟e karĢı bir koz olarak

kullanabileceğinden Ccedilin boumllgede sadece Azerbaycan Ermenistan ve Guumlrcistan ile

iliĢkiye girmektedir Ayrıca KuumlreselleĢmenin ldquodemokratikleĢmerdquoye oumlnem vermesi ve

8 Hasan Duran - Kadir KuumlrĢat Yılmaz ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta Asya Enerji

Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B

Uluslararası ĠliĢkiler s 39 9 Aleksandr Dugin Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) 7 Baskı (Ġstanbul Kuumlre Yayınları

2010) s 177 10

Habip Yıldırım ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi SBE Temmuz 2007 s 6

bu boyut kapsamında insan haklarının etnik boyutuna ayrı bir değer vermesi ulus

devletlerin egemenlik haklarının giderek kısıtlanması Doğu Tuumlrkistan (Sinjiang-

Uygur) Tibet Ġccedil Moğolistan ve Tayvan ile sorunları bulunan Ccedilin‟i rahatsız

etmektedir Batı kaynaklı insan hakları anlayıĢını birleĢtirici değil parccedilalayıcı bulan

Ccedilin‟e goumlre ldquoĠnsan hakları bireysel değil kolektiftir Birey ile devlet karĢı karĢıya

gelirse karĢılaĢılan olay bireyseldir buumltuumln toplumu kapsayamaz Ġnsan haklarının

evrensel boyutları yanında yerel boyutları da vardır Her uumllke iccedilin insan haklarının

farklı yorumları olabilir Batı‟nın insan haklarını bir devletin egemenliğinin uumlstuumlnde

tutularak o uumllkenin iccediliĢlerine karıĢması kabul edilemez bir yaklaĢımdırrdquo11

Ccedilin-Rusya stratejik ortaklığından dolayı Ccedilin madalyonun iki yuumlzuuml gibi

Kafkasya‟nın kuzey ve guumlneyi iccedilin farklı politikalar benimsemektedir Yakın

doumlnemde Ccedilin‟in Kuzey Kafkasya‟yı Rusya Federasyonu‟nun iccediliĢleri goumlrmeye

devam etmesi Guumlney Kafkasya‟da ekonomik iccedilerikli projelere talip olması ticari

iliĢkilerini geliĢtirmek istemesi ve Batı‟nın artan etkinliğine karĢı Ermenistan ve Ġran

ile iliĢkilerini geliĢtirmeye ccedilalıĢması dıĢında somut adımlar atması beklenmemelidir

Uzun doumlnemde ise Rusya doğu boumllgelerinin ekonomik etnik ve kuumlltuumlrel olarak

suumlrekli olarak Ccedilin‟e doğru kaymasına sonsuza kadar seyirci kalamayacaktır Bu

nedenle Ccedilin‟in Rusya‟nın doğu boumllgelerinde artan etkinliğinin Ccedilin-Rus iliĢkilerini

tekrar gerginleĢtirmesi halinde suumlper guumlccedil adayı Ccedilin‟in Kafkasya politikasını tekrar

goumlzden geccedilirmesi beklenmelidir

Rusya‟nın Ccedileccedilenistan ve Ccedilin‟in Doğu Tuumlrkistan sorunu olması hasebiyle bu

iki uumllkenin zaman zaman yakınlaĢtığını da goumlrebilmekteyiz Oumlyle ki bu iki uumllke

birlikte ldquoBarıĢ Misyonu 2009rdquo adlı ortak bir askeri tatbikat duumlzenlemiĢlerdir Bundan

oumlnce iki tane daha askeri tatbikat duumlzenleyen Rusya ve Ccedilin bunu ldquoteroumlristlerrdquo iccedilin

yaptıklarını soumlylemektedir Rus uzmanlarının goumlruumlĢlerine goumlre taraflar buguumlne kadar

hiccedil bu kadar guumlvenlik korkusu yaĢamamıĢtı Rus generalleri her ne kadar bu konuda

net bir accedilıklama yapmasa a medya Ccedileccedilen ve Uygurlara karĢı ortak operasyonun

tatbikatının yapıldığı konusunda ortak fikir beyan ediyor Kısaca Rusya ve Ccedilin uumllke

11

Hasan Kanbolat ndash Kamil Ağacam ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve

EkonomikBoyutlarırdquohttpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cumhuriye

nin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm EriĢim Tarihi 20102012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

bu boyut kapsamında insan haklarının etnik boyutuna ayrı bir değer vermesi ulus

devletlerin egemenlik haklarının giderek kısıtlanması Doğu Tuumlrkistan (Sinjiang-

Uygur) Tibet Ġccedil Moğolistan ve Tayvan ile sorunları bulunan Ccedilin‟i rahatsız

etmektedir Batı kaynaklı insan hakları anlayıĢını birleĢtirici değil parccedilalayıcı bulan

Ccedilin‟e goumlre ldquoĠnsan hakları bireysel değil kolektiftir Birey ile devlet karĢı karĢıya

gelirse karĢılaĢılan olay bireyseldir buumltuumln toplumu kapsayamaz Ġnsan haklarının

evrensel boyutları yanında yerel boyutları da vardır Her uumllke iccedilin insan haklarının

farklı yorumları olabilir Batı‟nın insan haklarını bir devletin egemenliğinin uumlstuumlnde

tutularak o uumllkenin iccediliĢlerine karıĢması kabul edilemez bir yaklaĢımdırrdquo11

Ccedilin-Rusya stratejik ortaklığından dolayı Ccedilin madalyonun iki yuumlzuuml gibi

Kafkasya‟nın kuzey ve guumlneyi iccedilin farklı politikalar benimsemektedir Yakın

doumlnemde Ccedilin‟in Kuzey Kafkasya‟yı Rusya Federasyonu‟nun iccediliĢleri goumlrmeye

devam etmesi Guumlney Kafkasya‟da ekonomik iccedilerikli projelere talip olması ticari

iliĢkilerini geliĢtirmek istemesi ve Batı‟nın artan etkinliğine karĢı Ermenistan ve Ġran

ile iliĢkilerini geliĢtirmeye ccedilalıĢması dıĢında somut adımlar atması beklenmemelidir

Uzun doumlnemde ise Rusya doğu boumllgelerinin ekonomik etnik ve kuumlltuumlrel olarak

suumlrekli olarak Ccedilin‟e doğru kaymasına sonsuza kadar seyirci kalamayacaktır Bu

nedenle Ccedilin‟in Rusya‟nın doğu boumllgelerinde artan etkinliğinin Ccedilin-Rus iliĢkilerini

tekrar gerginleĢtirmesi halinde suumlper guumlccedil adayı Ccedilin‟in Kafkasya politikasını tekrar

goumlzden geccedilirmesi beklenmelidir

Rusya‟nın Ccedileccedilenistan ve Ccedilin‟in Doğu Tuumlrkistan sorunu olması hasebiyle bu

iki uumllkenin zaman zaman yakınlaĢtığını da goumlrebilmekteyiz Oumlyle ki bu iki uumllke

birlikte ldquoBarıĢ Misyonu 2009rdquo adlı ortak bir askeri tatbikat duumlzenlemiĢlerdir Bundan

oumlnce iki tane daha askeri tatbikat duumlzenleyen Rusya ve Ccedilin bunu ldquoteroumlristlerrdquo iccedilin

yaptıklarını soumlylemektedir Rus uzmanlarının goumlruumlĢlerine goumlre taraflar buguumlne kadar

hiccedil bu kadar guumlvenlik korkusu yaĢamamıĢtı Rus generalleri her ne kadar bu konuda

net bir accedilıklama yapmasa a medya Ccedileccedilen ve Uygurlara karĢı ortak operasyonun

tatbikatının yapıldığı konusunda ortak fikir beyan ediyor Kısaca Rusya ve Ccedilin uumllke

11

Hasan Kanbolat ndash Kamil Ağacam ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve

EkonomikBoyutlarırdquohttpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cumhuriye

nin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm EriĢim Tarihi 20102012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

iccedilinde tehdit olarak goumlrduumlkleri Muumlsluumlmanlara goumlzdağı niteliğinde bir ortak tatbikat

duumlzenlemiĢtir12

Kafkasyarsquonın Jeopolitik ve Jeostratejik Oumlnemi

Kafkasya‟nın coğrafi konumuna baktığımız takdirde buranın Avrupa-Afrika-

Asya ana kolları arasına girmiĢ olan ve 5000 km uzunluğundaki Akdeniz-Ege

Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi-Karadeniz-Azak Denizi gibi birbirine bağlı iccedil

denizlerin oluĢturdukları bir su koridorunun doğu ucunda bulunan aynı zamanda

Hazar Denizi ile de doğuya sokulmuĢ ve bağlanmıĢ bir konumda olduğunu

goumlruumlyoruz Ayrıca Fırat ve Dicle ırmakları da bu koridoru ortaya ccedilıkaran Hazar

Denizi ile Karadeniz ve Akdeniz‟in Hint Okyanusu‟na kolaylıkla bağlanmalarını

sağlayacak bir vaziyet ve istikamete haiz bulunmaktadır Bu durumda Kafkasya

kuzey-guumlney ve doğu-batı yollarının birleĢtiği bir boumllge oluyor demektir Ccedilarlık

Rusya‟sı SSCB ve buguumlnkuuml Rusya Federasyonu‟nun dıĢ politikalarının ortak hedefi

accedilık denizlere ccedilıkmak ve boumlylece egemen guumlccedil olarak yaĢamaktır Kafkasya Rusya‟yı

Basra Koumlrfezi‟ne indirecek en kısa yolun baĢındadır Bundan baĢka Kafkasya

mihverinin ccedilevresindeki uumllkeler birccedilok kaynakları ihtiva etmektedir Bu suretle

Kafkasya‟nın oumlnemi geccedilmiĢe nazaran ccedilok artmıĢtır

Kafkasya Boumllgesi Orta Asya‟nın giriĢ kapısı olması Orta Asya bakımından

Batı pazarlarına accedilılan bir geccedilit olması ve Orta Asya ile bir buumltuumln olarak ele

alındığında zengin petrol ve doğal gaz rezervleri sahip olması bakımından oumlnem arz

etmektedir13

Ancak petrol ve doğalgaz rezervleri accedilısından Kafkasya Rusya iccedilin

ccedilok fazla oumlnem taĢımamaktadır Ccediluumlnkuuml Kuzey Kafkasya petrol uumlretimi 1‟lik bir

oranla Rusya petrol uumlretiminde ccedilok kuumlccediluumlk bir payı oluĢturuyor Bu pay daha

duumlĢmeye baĢladı Kuzey Kafkasya‟da esasen petrol meselesi bir uumlretim meselesi

değil bir geccediliĢ meselesidir14

Dolayısıyla Hazar petrollerinin batıya ulaĢtırılmasında

duumlĢuumlnuumllen muhtemel boru hatlarının uumlzerinde yer alması sebebiyle Kafkasya Rusya

iccedilin paha biccedililemez değerdedir Boumllgede aynı zamanda petrol rafinerilerinin ve

12

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber EriĢim Tarihi

20112012 13

YILDIRIM age s 27 14

Alexandre Toumarkine ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın Jeopolitik Oumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafka

syanın=jeopolitik=oumlnemi EriĢim Tarihi 25112012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

petrokimya tesislerinin yer alması Rusya iccedilin stratejik ve ekonomik oumlnem

taĢımaktadır15

Ayrıca ldquoMavi Akımrdquo denen Tuumlrk-Rus gaz taĢıma projesi yine de

Kuzey Kafkasya‟nın kıyısından geccediliyor16

Guumlzergahı Stavropol-Tuapse(Jubga)-

Samsun‟dur Bu yuumlzden bu boumllge Rusya iccedilin ccedilok fazla oumlnem arzediyor

Oumlte yandan Karadeniz Havzası Kafkasya ve Orta Asya Boumllgesi‟nin oumlnemini

artıran en oumlnemli faktoumlr enerji guumlvenliği olduğundan buumlyuumlk guumlccedillerinde hedef boumllgesi

olma oumlzelliği taĢımakta olup bu sebeple guumlccedil savaĢlarının odağında bulunmaktadır

NATO ve Rusya‟nın boumllgedeki uumllkelerde uumls kurma yarıĢı bazı projeler kapsamında

dolaylı olarak ittifak iccediline alınmaları renkli devrimlere sahne olmaları bu guumlccedil

savaĢını goumlstermektedir Boumllge sadece AB ABD Rusya iccedilin değil aynı zamanda

Ccedilin Japonya Ġsrail Tuumlrkiye Ġran Pakistan Hindistan gibi boumllge devletleri iccedilin de

jeo-stratejik oumlnemi nedeniyle hedef boumllgedir ve bu uumllkelerde oyunda yerlerini

almıĢlardır17

Boumllge boru hatlarının inĢaasının bir sonucu olarak devletler arasında

iĢbirliğinin artmasından da faydalanmıĢtır Oumlyle ki Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve

SCP boru hatlarının baĢarılı bir Ģekilde tamamlanması Ccedilin‟den Orta Asya Kafkaslar

ve Avrupa Birliği‟ne accedilık bir yol ile uzanacak Ģekilde Tuumlrkiye Guumlrcistan ve

Azerbaycan‟ın demiryollarını birleĢtirmek iccedilin bir projeyi hızla hayata geccedilirdi18

Buna ek olarak Avrupa Birliği ve organizasyonlarının parccedilası uumlzerinde Guumlney

Kafkasya ile derinlemesine bir soumlzleĢme imzalanmıĢ ve ekonomik buumlyuumlmeleri gaz ve

petrole Ģiddetli bir Ģekilde ihtiyaccedil duyan Asya uumllkeleri ile boumllge arasında daha buumlyuumlk

iĢbirliği kurulması sağlanmıĢtır Faydalanmak iccedilin ciddi bir petrol varlığı

bulunmayan ve oumlnemli miktarda olmayan rezervleriyle boumllgedeki birccedilok uumllke gaz ve

petrolun ithalatına bağlıdır Boumlylece Hazar hidrokarbon kaynakları iccedilin guumlvenli ve

stabil ihracat rotalarından emin olmaya ihtiyacı duyulmuĢ ve enerji guumlvenliği Kafkas

uumllkeleriyle yapılan uluslararası soumlzleĢmenin derinleĢtirilmesini suumlrduumlmede oumlnemli bir

faktoumlr olmuĢtur

15

Ufuk Tavkul ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo wwwcircassiancentercomcc-

turkiyearastirma0090_kafkasyanin_cografi_konumu_vehtm EriĢim Tarihi 12112012 16

TOUMARKINE age 17

Oumlzlem Arzu Azer ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya Politikasırdquo

Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012 Oturum 4B Enerji ve Tabii Kaynaklar

s237 18

Tracey C German ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo Caucasian Review of

International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008 s 65

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

Enerji guumlvenliği uumllkelerin yerli kaynaklardan ziyade hidrokarbonların

ithalatına artan bir Ģekilde ihtiyaccedil olduğunda oumlzellikle kaynakların kuumlresel pazarlara

taĢınmasının muumlcadelesinde son on yıllarda ccedilok oumlnemli bir sorun olarak ortaya ccedilıktı

Devlet guumlvenliğinin daha geniĢ bir konsepte etkilerini karĢılamanın guumlvenliği ve bu

karĢılamanın kesilmesi bir uumllkenin ekonomisini ve istikrarını ciddi bir Ģekilde

sarsabilir19

Bu sebepten oumltuumlruuml Kafkaslar‟da enerji nakil hatlarının guumlvenliği ccedilok

ciddi oumlnem arz etmektedir Bu kapsamda gerccedilekleĢtirilmeye ccedilalıĢılan ldquo21Yuumlzyılın

Ġpek Yolu Projesirdquo olarak adlandırılan TRACECA (Transport Corridor Europe

Caucasus Asia ndash Avrupa-Kafkasya-Asya UlaĢtırma Koridoru) Avrupa Birliği

tarafından zengin kaynaklara sahip olan Orta Asya cumhuriyetlerini Kafkasya

uumlzerinden Avrupa‟ya bağlamayı hedefleyen ağırlıklı olarak demiryolu olmak uumlzere

tuumlm ulaĢım sistemlerini kapsayan bir Doğu-Batı koridorudur Tarihi ldquoĠpek Yolurdquonu

demiryolu ağlarında yeniden canlandıracağı iccedilin ldquoĠpek Demiryolurdquo olarak nitelenen

proje batıda Boğaz geccediliĢli Marmaray demiryolu tuumlneliyle Avrupa demiryolu ağına

doğuda da Kazakistan ve Ccedilin demiryolu hatlarına bağlanacak En geccedil uumlccedil yıl iccedilinde

400 milyon dolar harcanarak gerccedilekleĢtirilecek proje tamamlandığında Ġngiltere‟den

hareket eden bir trenin kesintisiz bir biccedilimde Ccedilin‟e kadar gidebilmesi

oumlngoumlruumllmektedir

TRACECA koridorunun Asya-Avrupa kolu olan ve ġubat 2007‟de imzalanan

Kars-Tiflis-Bakuuml (BTK) demiryolu projesine katılması beklenen Kazakistan da bu

konuda Ccedilin‟le temas halinde bulunmaktadır Batı Kazakistan‟daki Aktan Limanı‟nı

Ccedilin‟le birleĢtiren Dostık-Aktau demiryolu gerccedilekleĢtirildikten sonra Kazakistan ve

Ccedilin yuumlklerinin Kafkasya ve Avrupa‟ya taĢınmasını sağlayacak Bu nedenle proejeye

ilgi duyan Pekin de Rus topraklarını by-pass ederek mallarını Guumlney Kafkasya ve

Tuumlrkiye uumlzerinden Avrupa‟ya ulaĢtırmayı planlamakadır Zira projenin hayata

geccedilirilmesiyle birlikte Ccedilin‟den kalkacak bir tren kesintiye uğramadan Avrupa‟nın

kalbine kadar gidebilecek20

Boumlylelikle Kafkasya ve Orta Asya‟nın yanı sıra Doğu

Asya Guumlneydoğu Asya ve Guumlney Asya‟yı da iccedilerecek Ģekilde tuumlm Avrasya kıtasını

bir ağ gibi kapsayacak olan Trans Asya demiryolu projesinin buumlyuumlk bir ilgi goumlrmesi

bu youmlndeki beklentilerin oldukccedila yaygınlaĢtığını da goumlstermektedir Ccedilin istikrarlı bir

19

GERMAN age s 69 20

Bilge Ustaoğlu ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo (Der) Mehmet Seyfettin Erol Kuumlresel Guumlccedil

Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları

2009 s 356

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

Orta Asya‟yı Asya Pasifik boumllgesine eklemleyerek kendi nuumlfuzunu her iki boumllgede de

artırmak niyetindedir21

Ccedilinrsquoin Boumllge Uumllkeleri İle İlişkileri

Guumlney Kafkasya‟nın devletleri uumlzerinde Ccedilin geccediliĢ koridorları ticaret yolları

ve boumllgenin enerji kaynaklarına eriĢmekten emin olmak ve ekonomik geniĢlemesini

kolaylaĢtırmak iccedilin boumllgede Batı Russia Ġran ve Tuumlrkiye‟ye bağlıdır Karabağ

Guumlney Osetya ve Abhazya uumlzerine olan denge pozisyonu Pekin‟in boumllgede

ekonomik varlığını ve ldquoSadece Ccedilinrdquo politikası lehine olan boumllge devletleriyle

ccedilıkarlarını iyi bir Ģekilde korumaktadır

Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki ekonomik geniĢlemesi onun diğer uumllkelerin geri

planında kalmasına rağmen gerccedilekten hızlı bir adımla buumlyuumlmektedir Bir bakıma bu

coğrafyanın izin verdiği oumllccediluumlde geccediliĢ kapasitesi kısıtlı kaynaklar oyalanmıĢ boumllgesel

iĢbirliğinin sonuccedillarıdır Ancak Ccedilin‟in yuumlkselen ekonomisine enerji sağlamak iccedilin

kaynaklar ticaret ve geccediliĢ koridorlarını yoğun bir Ģekilde araĢtırması Pekin ve Guumlney

Kafkasya devletleri arasında yuumlkselen bir iĢbirliğine yol accedilacaktır22

Azerbaycan

Kafkasya‟nın son yıllarda giderek artan biccedilimde duumlnya kamuoyunun

guumlndemine gelmesi iki tarihsel olaydan kaynaklanmaktadır Bu tarihsel olaylardan

birincisi Sovyetler Birliği‟nin dağılması ikincisi ise 11 Eyluumll 2001‟de ABD‟yi hedef

alan teroumlrist saldırılardır Sovyetler Birliği‟nin dağılması boumllgeye iliĢkin bilgilerin

duumlnya kamuoyuda daha yaygın ve serbest dolaĢmasının ve boumllge kaynakları

uumlzerindeki Sovyet egemenliğinin kırılmasının ikincisi ise Orta Doğu‟ya alternatif

enerji kaynaklarına gereksinimin daha fazla oumlne ccedilıkmasına yol accedilarak oumlnce

uluslararası ilgiye ve daha sonra uluslararası yatırımlara altyapı oluĢturmuĢtur

Sovyetler Birliği‟nin dağılması ile birlikte oumlzellikle Hazar Denizi boumllgesine

yer alan zengin petrol ve doğal gaz yatakları uluslararası Ģirketlerin yoğun ilgisine ve

ardı ardına milyarlarca dolarlık projelerin devreye girmesine sahne oldu

21

Selccediluk Ccedilolakoğlu ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin-Orta Asya ĠliĢkilerirdquo

USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006 s 58 22

Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South Caucasus Limitations an Prospectsrdquo

CACI Analyst 06092010 httpcacianalystorgq=node5342 EriĢim Tarihi 26112012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

Kafkasya‟da yer alan Azerbaycan‟ın hem petrol hem de gaz rezervleri ise boumllgede

en fazla yatırımı cezbeden oumlnemli potansiyel değerlerden biri olarak oumlne ccedilıktı23

Azerbaycan bağımsızlığını kazandıktan sonra iki oumlnemli husustan dolayı

kuumlresel ve boumllgesel geliĢmelerin merkezinde yer aldı Bunlardan biri sahip olduğu

zengin petrol kaynakları diğeri ise jeopolitik konumu olmuĢtur Azerbaycan

jeopolitik olarak iki duumlnya arasında yer alması ve enerji kaynakları dıĢ politikasının

boumllgesel ve uumllke iccedili geliĢmelerin dıĢındaki kuumlresel geliĢmelerden de etkilenmesine

neden olmuĢtur Azerbaycan kendi jeopolitik davranıĢ duumlsturuna kuumlresel kesiĢi de

aktarmıĢtır Fakat burada olan karsı iliĢki daha iĢlevsel konumdadır hem suumlper

guumlccediller hem de uumlccediluumlncuuml duumlnya Azerbaycan‟ı kendi jeopolitik ilgi alanına dacirchil

etmiĢlerdir Petrol ve Karabağ jeopolitiği kendiliğinden uumllkenin isleyen

mekanizmasını oldukccedila zorlaĢtırmaktadır Olayların ccediloğunda Azerbaycan risk

ucunda hareket etmektedir Uumllkenin dıĢında oluĢmuĢ bazı kaynaklar petrol

faktoumlruumlnuumln Azerbaycan‟ın jeopolitik aktivitelerinde teĢvik roluumlnuuml kuumlccediluumlltmek iccedilin

giriĢimde bulunmaktadırlar Jeopolitik durumundaki karıĢıklık temel olarak onun

coğrafi konumundan kaynaklanmıĢtır Doğal savunma mekanizmalarının

bulunmaması kuzey tarafında bu mekanizmaların zayıf olması tarih boyunca

kuzeyden guumlneye ve guumlneyden kuzeye yapılan askeri harekacirctlar karsısında bu

toprakları savunmasız bırakmıĢtır24

Kafkasya modern anlamda duumlnyanın ilk petrol uumlretim alanlarındandır Daha

Ortadoğu petrolleri dahi keĢfedilmeden Azerbaycan oumlnemli bir petrol uumlretim

merkeziydi 1940 yılına kadar Azerbaycan tek baĢına Sovyetler Birliği petrol

uumlretiminin 70‟ini gerccedilekleĢtiriyordu Bu doumlnemde uumlretim daha fazla da olabilirdi

Ancak rezervlerin bazı boumllgelerde daha yeni teknolojiler istemesi ve bu teknolojinin

SSCB‟de olmaması birccedilok uumlretim noktasının iĢletilmesini engellemiĢtir25

SSCB doumlneminde Azeri ldquoonshorerdquo petrol sahaları geliĢtirildikten sonra

yeterli teknolojiye sahip olmayan SSCB Hazar Denizi petroluuml yerine daha ccedilok

Volga-Ural Boumllgesi ve Batı Sibirya‟daki ldquoonshorerdquo sahaların geliĢtirilmesine youmlneldi

23

PAMĠR age s 535 24

Cavid Veliev ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek Lisans Tezi Gazi

Uumlniversitesi SBE Ankara 2006 s 61 25

Sedat Laccediliner ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK Yayınları Cilt1 No1

İstanbul 2006 s40

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

Oysa Azeri rezervlerinin buumlyuumlk boumlluumlmuuml ile Kazak ve Tuumlrkmen petrollerinin

neredeyse 40‟ı Hazar‟ın altında bulunuyordu26

Azerbaycan Devlet Petrol ġirketi (State Oil Company of The Azerbaijan

Rebuplic-SOCAR)‟nin verilerinde Hazar‟ın Azerbaycan sektoumlruumlnde yer alan

yataklarında 80 milyar ton petrol olduğu tahmin edilmektedir Bu değerlendirmelere

goumlre Hazar boumllgesi petrol rezervleri duumlnya petrol rezervlerinin 5‟ni Azerbaycan

petrol rezervler ise duumlnya petrol rezervlerinin yaklaĢık 07‟ni oluĢturuyor

Azerbaycan Enerji ve Sanayi Bakanı Natik Aliyev‟in soumlzlerine goumlre 2005 yılında

222 milyon ton petrol uumlreten Azerbaycan 2006‟da 305 milyon ton petrol uumlretmiĢ ve

2007 yılında 40 2008 yılında ise 50 milyon ton petrol uumlretmiĢtir27

Oumlte yandan faaliyette olan yataklarında 200 milyar m3 doğalgaz bulunan

Azerbaycan‟ın ldquoġahdenizrdquo yatağında doğalgaz rezervinin 1 trilyon m3 olduğu tespit

edilmiĢtir Risk faktoumlruuml de dikkate alınarak yapılan hesaplamalara goumlre

Azerbaycan‟da toplam 10 7 trilyon m3 jeolojik gaz rezervleri bulunmaktadır

28

Yapılan hesaplamalara goumlre petrol rezervleri Orta Doğu veya Basra Koumlrfezi

rezervleri ile kıyaslanamayacak Azerbaycan‟ın petroluuml duumlnya enerji piyasasında tek

basına değil Hazar enerji kaynakları ile birlikte değerlendirilmektedir Azerbaycan

petroluumlnuuml duumlnya piyasasına taĢıyacak Bakuuml-Tiflis-Ceyhan (BTC) ve Bakuuml-Tiflis-

Erzurum (BTE) boru hatlarının aynı zamanda Orta Asya doğalgaz ve petroluumlnuuml de

taĢıması oumlngoumlruumllmektedir Zira Kazakistan‟ın BTC‟ye katılması sonrası sıra

Tuumlrkmenistan‟ın doğalgazının BTC‟ye akmasına gelmiĢtir Duumlnya devletlerinin

Hazar petrollerine alternatif enerji kaynağı olarak bakması ve bu kaynakları dıĢarıya

taĢıyacak boru hatlarının Azerbaycan uumlzerinden geccedilmesi Azerbaycan‟ın sahip olduğu

enerji kaynaklarını değil Hazar boumllgesi hatta Oumlzbekistan‟ın da buraya katılarak

değerlendirilmesine neden olmaktadır Diğer yandan Azerbaycan petroluumlnuumln yuumlksek

kalitesi ve duumlnya genelinde petrol fiyatlarındaki yuumlkseliĢ Azerbaycan petroluumlne

ilginin artmasına neden olmaktadır29

Bu sebepten oumltuumlruuml Azerbaycan‟ın jeostratejik

26

Cenk Pala ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri ve Oumlnemi Hazar Boru

Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo Avrasya Dosyası C 9 S 1 (Bahar 2003) S 22 27

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682 (June 18 - 24

2006) 28

Osman Nuri Aras ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo

2023 Dergisi 27 Sayı (15 Temmuz 2003) s 27 29

VELĠEV age s126

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

oumlnemi her geccedilen guumln daha da artmaktadır Bu oumlnemin farkında olan devlet ve

Ģirketler Azerbaycan ile enerji anlaĢmaları imzalamak iccedilin adeta sıraya girmiĢlerdir

Azerbaycan‟da enerji yatakları ile ilgili uluslararası goumlruumlĢmeler suumlrecinde

Ccedilin Pakistan Japonya ve Hindistan devlet ve Ģirket duumlzeyinde yakından ilgi

goumlstermiĢtir Enerji Azerbaycan‟ın Asya uumllkeleri ile iliksilerinin geliĢtirilmesinde

oumlnemli rol oynamıĢtır Asya uumllkeleri ile iliĢki kurmak ccedilok boyutlu bir dıĢ politika

seccedileneğine yol accedilmıĢtır Ccedilok boyutlu dıĢ politika da Azerbaycan‟ın Tahran-Erivan-

Moskova kuĢatmasından kurtarmakta ve kendini bağımsız bir devlet olarak

kanıtlamada stratejik oumlnemi bulunmaktadır Bu bağlamda 4 Haziran 2003‟de Ccedilin‟in

Sengli petrol Ģirketi ile Azerbaycan‟ın SOCAR arasında Pirsaat petrol yatağı ile ilgili

80 milyon dolarlık anlamsa imzalandı Ccedilin devleti aynı zamanda Bakuuml-Tiflis-Kars

demiryolunun yapımında destek verebileceğini accedilıkladı Ccedilin projenin doğu-batı

iĢbirliğini artıracağını ve tarihi Ġpek Yolu uumlzerinden de ticareti artıracağını

duumlĢuumlnmektedir 1990‟ların basında Ccedilin‟in Ermenistan‟la daha iyi iliĢkileri

bulunurken Azerbaycan-Ccedilin enerji iliĢkilerinin geliĢmesi ile birlikte bu dengenin

değiĢtiğini goumlrmekteyiz30

Azerbaycan‟ın dıĢ politikasının genel oumlzelliğine uygun olarak Azerbaycan-

Ccedilin iliĢkileri iniĢli ccedilıkıĢlı bir seyir izlemiĢtir Ccedilin uzun suumlre Azerbaycan‟ı kendisine

youmlnelik tehditlerin geccediliĢ noktası olarak goumlrmuumlĢtuumlr Haydar Aliyev iktidarının

yuumlruumlttuumlğuuml politikaların bunu bir oumllccediluumlde değiĢtirdiği goumlruumllse de Ccedilin‟in algılarının

tamamen değiĢtiği iddia edilemez Ccedilin‟in Ermenistan‟a fuumlze satması olayında Ccedilin

yetkililerinin konudan haberdar olmadıkları Ģeklindeki accedilıklamalarının

inandırıcılıktan uzak olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinde en

oumlnemli noktayı ise kuĢkusuz Haydar Aliyev‟in 7-10 Mart 1994 tarihlerinde

gerccedilekleĢtirdiği Ccedilin ziyareti teĢkil etmiĢtir

Ccedilin son doumlnemlerde bu defa da Azerbaycan‟ın Batı ile geliĢtirdiği iliĢkiler

nedeniyle Azerbaycan‟dan rahatsızlık duymaya devam ettiği duumlĢuumlnuumllmektedir

Bunun en oumlnemli goumlstergelerinden birisi de Azerbaycan toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml suumlrekli

vurgulamalarına rağmen Azerbaycan topraklarını iĢgal altında tutan ve Azerbaycan

ile savaĢ halinde olan Ermenistan ile askeri iliĢkilerini geliĢtirme konusundaki ısrarlı

30

VELĠEV age s 190

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

tutumlarını suumlrduumlrmeleri olmuĢtur Hedeflerinin tamamına eriĢilmiĢ olmasa Haydar

Aliyev doumlneminde Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin belirli bir zemine oturtulduğu

iliĢkilere belirli bir ccedilerccedileve kazandırıldığı iliĢkiler accedilısından mevcut ve doğabilecek

sorunların bu ccedilerccedilevede Azerbaycan‟ın ccedilıkarları da goumlzetilerek ccediloumlzuumllmesinin

muumlmkuumln olduğu duumlĢuumlnuumllmektedir31

Bu zeminde oturan Azerbaycan-Ccedilin iliĢkileri guumlnuumlmuumlze kadar artan bir seyir

izlemiĢtir Oumlyle ki Asya Siyasi Partileri Uluslararası Konferansı (ICAPP) 7 Genel

Kurulu‟na katılan Ccedilin Komuumlnist Partisi Halk Siyasi DayanıĢma Konferansı Ulusal

Komitesi BaĢkanı ve Parti Sekreteri Jia Qingin Ccedilin ile Azerbaycan arasında

iliĢkilerin koumlkluuml bir tarihi olduğunu belirtmiĢtir Bununla birlikte Azerbaycan

BaĢbakanı Artur Rasizade Azerbaycan-Ccedilin iliĢkilerinin uumlst duumlzeyde olduğunu

bildirmiĢ ve iki uumllke arasında siyasi ve ekonomik iliĢkilerin giderek geliĢtiğini

soumlyleyerek Azerbaycan-Ccedilin Huumlkuumlmetlerarası Karma Komisyonu‟nun ccedilalıĢmasını

olumlu değerlendirdiğini kaydetmiĢtir32

Ermenistan

Ermenistan ya da resmicirc adıyla Ermenistan Cumhuriyeti Guumlney Kafkasya‟da

denize kıyısı olmayan bir uumllkedir Daha oumlnce Sovyetler Birliği‟ne bağlı bir

cumhuriyet iken Eyluumll 1991‟de bağımsızlığını ilan etmiĢtir Kuzeyinde Guumlrcistan

doğusunda Azerbaycan guumlneyinde Ġran Batısında Tuumlrkiye ve Azerbaycan‟ın

egemenliği altındaki Nahccedilıvan boumllgesi bulunur

Tamamen dağlık boumllgede yerleĢen Ermenistan doğal madenlerden daha ccedilok

altın yatakları bakır molibden ccedilinko ve aluumlminyum‟a sahiptir Topraklarının sadece

17‟si tarıma uygundur Kuraklık ve deprem sıklığı nedeniyle ccedileĢitli sıkıntılar

yasayan Ermenistan ekonomisi boumllgedeki diğer uumllkelere nazaran daha koumltuumlduumlr

Yuumlksek issizlik oranı (20‟den fazla) ve duumlĢuumlk uumlcretlerin sebep olduğu goumlccediller

ekonominin ccedilok yavaĢ geliĢmesinin temel nedenlerindendir Azerbaycan ile yaĢadığı

Dağlık Karabağ sorunu ve Tuumlrkiye ile Azerbaycan tarafından uygulanan ekonomik

31

Araz Arslanlı ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo Kafkasya Uluslararası

ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi (KUĠSAM) 21 Aralık 2011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR EriĢim Tarihi 25112012 32

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3 EriĢim Tarihi 24112012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

ambargo ile sınırları kapatılan Ermenistan‟ın en temel geccedilim kaynağının yurtdıĢından

gelen yardımlar olduğu soumlylenebilir33

Sovyetler Birliği‟nde baĢlayan reformlar Ermenistan‟da da koumlkluuml

değiĢikliklere sebep oldu Ġlk ccedilok partili seccedilimler 1990‟da yapıldı Uumllke yeni bir

siyasi ve ekonomik doumlneme girdi 1991 Eyluumlluumlnde yapılan halk oylamasından sonra

Ermenistan bağımsızlığını ilan etti Aynı sene Bağımsız Devletler Topluluğuna

katıldı Ermenilerin de yaĢadığı Dağlık Karabağ boumllgesinin Ermenistan‟a bağlanması

iccedilin baĢlatılan goumlsteriler Azerbaycan ile iliĢkilerin bozulmasına sebep oldu

Goumlsteriler bir suumlre sonra iki devlet arasında savaĢın ccedilıkmasına yol accediltı34

ġiddetlenen

Ermeni-Azeri savaĢında Ermenistan D Karabağ ile Ermenistan arasındaki Laccedilin

Koridorunu da iĢgal ederek D Karabağı fiilen kendisine ilhak etti Azerbaycanın

Ermenistana uyguladığı ekonomik ambargo uumllkede buumlyuumlk sıkıntılara yol

accediltı 1993te Tuumlrkiye de Ermenistana karĢı ambargoya katıldı D Karabağ savaĢı

1994te Rusyanın dikte ettiği ateĢkesle sona erdi Ancak guumlnuumlmuumlzde yer yer sıcak

ccedilatıĢmaların yaĢanığı hala kanayan bir yara olarak devam eden savaĢ bir yandan da

iki uumllkenin bir soğuk savaĢ yaĢamasına neden oluyor Oumlyle ki iki uumllke de kendisine

muumlttefik aramakta ve bir takım ekonomik ve askeri anlaĢmalar imzalamaktadır

Ermenistan‟ın NATO uumlyesi olması bu kapsamda en ccedilok oumlne ccedilıkan unsurdur Oumlyle ki

ABD‟nin Ermenistan Buumlyuumlkelccedilisi John Heffem Ermenistan‟ın karmaĢık bir

jeopolitik durumda olduğunu ve jeopolitik tutumunun ccedileĢitlendirme gerekliliğini

vurgulamıĢtır Ermenistan da NATO ile aktif iĢbirliği ccedilerccedilevesinde BarıĢ Guumlcuuml

Misyonu‟na Ermenistan ordusundan bdquoMavi Bereli‟ birlikler Kosova ve

Afganistan‟daki BarıĢ Guumlcuuml misyonlarında goumlrev yapmaktadır35

Diğer yandan Ermenistan Rusya ile de sıkı iliĢkiler iccedilindedir Rusya‟nın

Kafkasya‟daki geleneksel ve guumlvenilir muumlttefiki olan Ermenistan oumlzel bir jeopolitik

rol oynamaktadır Tuumlrkiye‟nin kuzeye ve doğuya yani Orta Asya Tuumlrk duumlnyasına

yayılıĢının oumlnuumlne set ccedilekilmesinde Ermenistan muumlhim bir stratejik uumls vazifesini

yerine getirmektedir Ayrıca Rusya‟ya Karabağ sorununda birtakım goumlrevler

duumlĢmektedir Tuumlm boumllgenin istikrara kavuĢabilmesi iccedilin Moskova‟nın Karabağ‟la en

33

httpwwwulkelernetermenistanhtm EriĢim Tarihi 22112012 34

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm EriĢim Tarihi 27112012 35

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

kestirme iliĢkileri geliĢtirmesi gerekir ki bu toprakları Kafkas jeopolitik sisteminin

tamamının denge noktası yapabilsin 36

Rusya‟nın Kafkasya‟daki etkinliğini artırdığı bir doumlnemde oumlnemli bir

boumllgesel guumlccedil olan Tuumlrkiye‟nin Kafkasya‟da ortaya koyduğu yeni accedilılımları olan

Ermenistan ile iliĢkilerin normalleĢtirilmesi ve Kafkasya Ġstikrar ve ĠĢbirliği

Platformu accedilılımlarının da değerlendirilmesinde buumlyuumlk fayda vardır Kafkasya

boumllgesinde Azerbaycan ve Guumlrcistan ile yakın iliĢkiler kurmuĢ olan Tuumlrkiye‟nin

boumllgesel guumlvenlik politikaları accedilısından en zayıf tarafını Ermenistan ile diplomatik

iliĢkilerin kurulamamıĢ olması oluĢturmaktadır Bu accedilıdan Tuumlrkiye‟nin Ermenistan

ile iliĢkilerin normalleĢtirilmesi aynı zamanda Kafkasya Ġstikrar ve ĠĢbirliği

Platformu accedilılımının da temel bir unsurunu oluĢturmaktadır37

Ermenistan her ne kadar ABD ve Rusya ile yakın iliĢkide olsa da Ccedilin‟i de bir

alternatif olarak goumlrmekte ve onunla birtakım ticari soumlzleĢmeler yapmaktadır Bu

konuda Karabağ Komitesi Uumlyesi AĢot Manuccedilaryan‟ın Karabağ Sorunu hakkındaki

goumlruumlĢlerini ifade etmesi anlamlıdır Manuccedilaryan Karabağ sorununun ccediloumlzuumlmuuml iccedilin

iĢbirliği ve diyalog doğrultusunda alternatifler aranması gerektiğini buguumln baĢlıca

konunun Rusya ile muumlzakereler oluğunu ancak sonuccedil vermezse perspektifin Ccedilin

veya NATO‟ya youmlneltmenin de muumlmkuumln olduğunu belirtmiĢtir38

Ermenistan Ccedilin ile iliĢkilerini geliĢtirerek bir taraftan duumlĢtuumlğuuml yalnızlıktan

kurtulmanın yollarını ararken diğer taraftan Dağlık Karabağ konusunda da destek

beklemektedir Ermenistan Tayvan ve Tibet konusunda Ccedilin‟in ldquoSadece Ccedilinrdquo

politikasına accedilık desteğini ifade ederek bu tutumuyla kendisinin Dağlık Karabağ

politikasında ldquohalkların kendi kaderini tayin hakkırdquo tutumuna ters duumlĢen bir davranıĢ

sergilemektedir Ccedilin Dağlık Karabağ konusunda Azerbaycan‟ın toprak buumltuumlnluumlğuumlnuuml

desteklemektedir Ccedilin‟in Dağlık Karabağ konusundaki tutumu Ermenistan‟a karĢı

gelmek veya Azerbaycan‟ı desteklemekten ziyade kendisinin karĢı karĢıya kaldığı

toprak buumltuumlnluumlğuuml sorununa youmlneliktir Bu ccedilerccedilevede davranan Ccedilin muumlttefiki

36

DUGIN age s 180 37

Oktay F Tanrısever ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik Eski CcedilatıĢmalar ve Yeni

Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11 İstanbul 2011 s 9 38

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html EriĢim Tarihi 22112012

Rusya‟nın ısrarlarına rağmen Abhazya ve Guumlney Osetya‟nın da bağımsızlığını

tanımamıĢtır 39

Bu arada Ccedilin de Ermenistan ile iliĢkilerini geliĢtirmek iccedilin adımlar

atmaktadır Bu amaccedilla 26 Nisan 2000‟de Ccedilin‟in Erivan Buumlyuumlkelccedilisi Jao ġun

Ermenistan BaĢbakanı Aram Sarkisyan ile bir toplantı yapmıĢtır Soumlz konusu

toplantıda BDT‟nin en buumlyuumlk kauccediluk-lastik uumlretim tesislerine sahip olan

Ermenistan‟ın Nairit firması ile Ccedilin‟in kimya sanayisi temsilcilerinin iĢbirliği

talepleri ele alınmıĢtır Ccedilin aynı ay iccedilinde Kafkasya‟daki boumllgesel projelere talip

olmaya devam etmiĢtir Erivan‟a giden Ccedilin‟in Uanbao Engineering firması

Ermenistan Enerji Maliye ve Ekonomi Bakanları ile yaptığı goumlruumlĢmeler de Ġran-

Ermenistan arasında yapılması duumlĢuumlnuumllen doğalgaz boru hattını 120 milyon dolar

krediyi temin ederek inĢa etmek istediğini belirtmiĢtir Ccedilin Mayıs 1999‟da

Rusya‟nın izni ve yardımıyla Ermenistan‟a 60-80 km menzilli 8 adet ldquoTayfunrdquo fuumlzesi

de satmıĢtır 3 Haziran‟da Azerbaycan‟ın bu durumu nota ile protesto etmesi sonrası

Ccedilin Halk Kongresi BaĢkanı Lee Pen‟in Doğu Avrupa uumllkelerini kapsayan 11-26

Haziran 2000 tarihli gezisi kapsamında 22 Haziran‟da ziyaret ettiği Azerbaycan‟da

ldquoCcedilin‟in Azerbaycan‟ın bağımsızlık ve toprak buumltuumlnluumlğuumlnden yana olduğunu ve

Azerbaycan‟la aktif iĢbirliğini istediklerinirdquo belirterek Azerbaycan‟ı kuumlstuumlrmemeye

oumlzen goumlstermiĢtir Ancak Batı‟nın desteğini alan ve BDT iccedilinde Moskova‟nın

bulunmadığı tek oumlrguumltlenme olan GUUAM‟a (Guumlrcistan Ukrayna Oumlzbekistan

Azerbaycan Moldova) karĢı Guumlney Kafkasya‟da Rusya‟nın Ermenistan ve Ġran‟ı

desteklemesi politikasını Ccedilin ve Yunanistan‟ın da benimsediği accedilıktır Ccedilin‟in

Guumlney Kafkasya‟nın tamamen Batı kontroluumlne girmesinden rahatsız olması ve

Yunanistan‟ın Tuumlrkiye‟nin boumllgedeki artan etkinliğini kırmak ve Tuumlrkiye‟yi

ccedilevrelemek politikasına oumlnem vermesi bu iki uumllkeyi Guumlney Kafkasya‟da Rusya ile

aynı cephede buluĢturmaktadır40

Ccedilin Ermenistan ile ekonomik iliĢkilerini derinleĢtirmek iccedilin her geccedilen guumln

daha aktif bir politika izleme yoluna gitmiĢtir Bu iliĢkileri tarihi seyrini 12 Ekim

2012‟de gerccedilekleĢen Ermenistan ve Ccedilin Ortak Menfaate Dayalı ĠĢbirliği Konferansı

esnasında Ccedilin‟in Erivan Buumlyuumlkelccedilisi Tian Changchun Ģoumlyle oumlzetlemektedir ldquoĠki halk

39

Sertaccedil Kantarcı ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84ampy=32 EriĢim Tarihi

23112012 40

KANBOLAT ndash AĞACAM age

arasındaki iĢbirliği zemini iki kuumlltuumlruumln Ġpek Yolu‟nu birleĢtirdiği asırların

derinliğinden gelmektedir Ayrıca Sovyet askeri kuvvetleri buumlnyesindeki Ermeni

askerlerin Ccedilin‟in kurtuluĢuna katkıları vardır 6 Nisan 1992‟de iki uumllke arasında

diplomatik iliĢkiler tesis oldu boumlylece iĢbirliğinde yeni bir sayfa accedilıldı Tuumlm bu

sebeplerden oumltuumlruuml Ermenistan Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki en oumlnemli partneri

olduğunu vurgulamak isterimrdquo

Gerccedilekten de 2011 yılında iki uumllke arasındaki ticaret hacmi 420 milyon olar

duumlzeyinde gerccedilekleĢmiĢtir Bu yıl ise hedefin 500 milyon dolara ccedilıkması

hedeflenmektedir Ermenistan ve Ccedilin arasında 40‟ı aĢkın anlaĢma ve memorandum

imzalanmıĢtır Ayrıca Ermenistan‟da Ccedilin sermayeli 41 teĢebbuumls bulunmaktadır 41

Bunlara ek olarak Erivan Kent Youmlnetimi Ermenistan‟a Ccedilin uumlretimi 400 otobuumls ithal

etme duumlĢuumlncesindedir (YaklaĢık 35 Milyonluk Ermeni nuumlfusu duumlĢuumlnuumllduumlğuumlnde Bu

400 otobuumls Ermenistan iccedilin buumlyuumlk bir ithalat olacaktır) Ayrıca Erivan Belediye BĢk

ziyareti ccedilerccedilevesinde Ġnovasyon ve Telekomuumlnikasyon teknolojileri alanında

tanınmıĢ firmalardan biri olan PrimeHuawei TechnologiesPrime Ģirketi CEO‟suyla bir

buluĢma gerccedilekleĢtirdi BuluĢmada Erivan‟da Huawei TechnologiesPrime Merkezi

kurulması yanı sıra alanda olası iĢbirliğine iliĢkin konular mercek altına alındı Bu

alanda ortak ccedilalıĢmalar yuumlruumltuumllmesi yolunda bir ĠĢbirliği Memorandumu imzalandı42

2009 yılında Pekin Ccedilin‟den Ermenistan‟ın ithalatını 9‟a ccedilıkarması ve

yaklaĢık 110 milyon dolara ulaĢan ticaret hacmiyle Rusya‟dan sonra ikinci buumlyuumlk

ticari partner olarak Berlin‟i geccedilmiĢtir Ccedilin‟den yapılan ithalat (87 Milyon $) iki

taraflı ticarete ve Ermenistan‟ın ilk ihracat partnerleri Almanya (169) ve Rusya‟ya

(159) baskın oluyorken Ermenistan Ccedilin‟e olan ihracatında on misliden daha fazla

bir artıĢ goumlrmuumlĢtuumlr

Pekin ve Ermenistan ġanzi-Nairit silgi fabrikasını ortak bir Ģekilde

kurmuĢlardır Dahası Pekin Batı Guumlrcistan yoluyla olan tek geccediliĢten baĢka bir

demiryolu geccediliĢi ve enerji kaynaklarının taĢınması iccedilin Erivan‟ı dahil eden

Ermenistan-Ġran demiryolu sisteminin inĢasına katılmayı duumlĢuumlnmektedir

41

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12 Ekim 2012

wwwnewsam EriĢim Tarihi 20112012 42

httpteam-aowdiscuforuminfot8914-Ermenistan-a-Cin-uretimi-400-otobus-ithal-edilecekhtm

EriĢim Tarihi 27112012

Rusya‟nın ısrarlarına rağmen Abhazya ve Guumlney Osetya‟nın da bağımsızlığını

tanımamıĢtır 39

Bu arada Ccedilin de Ermenistan ile iliĢkilerini geliĢtirmek iccedilin adımlar

atmaktadır Bu amaccedilla 26 Nisan 2000‟de Ccedilin‟in Erivan Buumlyuumlkelccedilisi Jao ġun

Ermenistan BaĢbakanı Aram Sarkisyan ile bir toplantı yapmıĢtır Soumlz konusu

toplantıda BDT‟nin en buumlyuumlk kauccediluk-lastik uumlretim tesislerine sahip olan

Ermenistan‟ın Nairit firması ile Ccedilin‟in kimya sanayisi temsilcilerinin iĢbirliği

talepleri ele alınmıĢtır Ccedilin aynı ay iccedilinde Kafkasya‟daki boumllgesel projelere talip

olmaya devam etmiĢtir Erivan‟a giden Ccedilin‟in Uanbao Engineering firması

Ermenistan Enerji Maliye ve Ekonomi Bakanları ile yaptığı goumlruumlĢmeler de Ġran-

Ermenistan arasında yapılması duumlĢuumlnuumllen doğalgaz boru hattını 120 milyon dolar

krediyi temin ederek inĢa etmek istediğini belirtmiĢtir Ccedilin Mayıs 1999‟da

Rusya‟nın izni ve yardımıyla Ermenistan‟a 60-80 km menzilli 8 adet ldquoTayfunrdquo fuumlzesi

de satmıĢtır 3 Haziran‟da Azerbaycan‟ın bu durumu nota ile protesto etmesi sonrası

Ccedilin Halk Kongresi BaĢkanı Lee Pen‟in Doğu Avrupa uumllkelerini kapsayan 11-26

Haziran 2000 tarihli gezisi kapsamında 22 Haziran‟da ziyaret ettiği Azerbaycan‟da

ldquoCcedilin‟in Azerbaycan‟ın bağımsızlık ve toprak buumltuumlnluumlğuumlnden yana olduğunu ve

Azerbaycan‟la aktif iĢbirliğini istediklerinirdquo belirterek Azerbaycan‟ı kuumlstuumlrmemeye

oumlzen goumlstermiĢtir Ancak Batı‟nın desteğini alan ve BDT iccedilinde Moskova‟nın

bulunmadığı tek oumlrguumltlenme olan GUUAM‟a (Guumlrcistan Ukrayna Oumlzbekistan

Azerbaycan Moldova) karĢı Guumlney Kafkasya‟da Rusya‟nın Ermenistan ve Ġran‟ı

desteklemesi politikasını Ccedilin ve Yunanistan‟ın da benimsediği accedilıktır Ccedilin‟in

Guumlney Kafkasya‟nın tamamen Batı kontroluumlne girmesinden rahatsız olması ve

Yunanistan‟ın Tuumlrkiye‟nin boumllgedeki artan etkinliğini kırmak ve Tuumlrkiye‟yi

ccedilevrelemek politikasına oumlnem vermesi bu iki uumllkeyi Guumlney Kafkasya‟da Rusya ile

aynı cephede buluĢturmaktadır40

Ccedilin Ermenistan ile ekonomik iliĢkilerini derinleĢtirmek iccedilin her geccedilen guumln

daha aktif bir politika izleme yoluna gitmiĢtir Bu iliĢkileri tarihi seyrini 12 Ekim

2012‟de gerccedilekleĢen Ermenistan ve Ccedilin Ortak Menfaate Dayalı ĠĢbirliği Konferansı

esnasında Ccedilin‟in Erivan Buumlyuumlkelccedilisi Tian Changchun Ģoumlyle oumlzetlemektedir ldquoĠki halk

39

Sertaccedil Kantarcı ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84ampy=32 EriĢim Tarihi

23112012 40

KANBOLAT ndash AĞACAM age

arasındaki iĢbirliği zemini iki kuumlltuumlruumln Ġpek Yolu‟nu birleĢtirdiği asırların

derinliğinden gelmektedir Ayrıca Sovyet askeri kuvvetleri buumlnyesindeki Ermeni

askerlerin Ccedilin‟in kurtuluĢuna katkıları vardır 6 Nisan 1992‟de iki uumllke arasında

diplomatik iliĢkiler tesis oldu boumlylece iĢbirliğinde yeni bir sayfa accedilıldı Tuumlm bu

sebeplerden oumltuumlruuml Ermenistan Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki en oumlnemli partneri

olduğunu vurgulamak isterimrdquo

Gerccedilekten de 2011 yılında iki uumllke arasındaki ticaret hacmi 420 milyon olar

duumlzeyinde gerccedilekleĢmiĢtir Bu yıl ise hedefin 500 milyon dolara ccedilıkması

hedeflenmektedir Ermenistan ve Ccedilin arasında 40‟ı aĢkın anlaĢma ve memorandum

imzalanmıĢtır Ayrıca Ermenistan‟da Ccedilin sermayeli 41 teĢebbuumls bulunmaktadır 41

Bunlara ek olarak Erivan Kent Youmlnetimi Ermenistan‟a Ccedilin uumlretimi 400 otobuumls ithal

etme duumlĢuumlncesindedir (YaklaĢık 35 Milyonluk Ermeni nuumlfusu duumlĢuumlnuumllduumlğuumlnde Bu

400 otobuumls Ermenistan iccedilin buumlyuumlk bir ithalat olacaktır) Ayrıca Erivan Belediye BĢk

ziyareti ccedilerccedilevesinde Ġnovasyon ve Telekomuumlnikasyon teknolojileri alanında

tanınmıĢ firmalardan biri olan PrimeHuawei TechnologiesPrime Ģirketi CEO‟suyla bir

buluĢma gerccedilekleĢtirdi BuluĢmada Erivan‟da Huawei TechnologiesPrime Merkezi

kurulması yanı sıra alanda olası iĢbirliğine iliĢkin konular mercek altına alındı Bu

alanda ortak ccedilalıĢmalar yuumlruumltuumllmesi yolunda bir ĠĢbirliği Memorandumu imzalandı42

2009 yılında Pekin Ccedilin‟den Ermenistan‟ın ithalatını 9‟a ccedilıkarması ve

yaklaĢık 110 milyon dolara ulaĢan ticaret hacmiyle Rusya‟dan sonra ikinci buumlyuumlk

ticari partner olarak Berlin‟i geccedilmiĢtir Ccedilin‟den yapılan ithalat (87 Milyon $) iki

taraflı ticarete ve Ermenistan‟ın ilk ihracat partnerleri Almanya (169) ve Rusya‟ya

(159) baskın oluyorken Ermenistan Ccedilin‟e olan ihracatında on misliden daha fazla

bir artıĢ goumlrmuumlĢtuumlr

Pekin ve Ermenistan ġanzi-Nairit silgi fabrikasını ortak bir Ģekilde

kurmuĢlardır Dahası Pekin Batı Guumlrcistan yoluyla olan tek geccediliĢten baĢka bir

demiryolu geccediliĢi ve enerji kaynaklarının taĢınması iccedilin Erivan‟ı dahil eden

Ermenistan-Ġran demiryolu sisteminin inĢasına katılmayı duumlĢuumlnmektedir

41

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12 Ekim 2012

wwwnewsam EriĢim Tarihi 20112012 42

httpteam-aowdiscuforuminfot8914-Ermenistan-a-Cin-uretimi-400-otobus-ithal-edilecekhtm

EriĢim Tarihi 27112012

arasındaki iĢbirliği zemini iki kuumlltuumlruumln Ġpek Yolu‟nu birleĢtirdiği asırların

derinliğinden gelmektedir Ayrıca Sovyet askeri kuvvetleri buumlnyesindeki Ermeni

askerlerin Ccedilin‟in kurtuluĢuna katkıları vardır 6 Nisan 1992‟de iki uumllke arasında

diplomatik iliĢkiler tesis oldu boumlylece iĢbirliğinde yeni bir sayfa accedilıldı Tuumlm bu

sebeplerden oumltuumlruuml Ermenistan Ccedilin‟in Guumlney Kafkasya‟daki en oumlnemli partneri

olduğunu vurgulamak isterimrdquo

Gerccedilekten de 2011 yılında iki uumllke arasındaki ticaret hacmi 420 milyon olar

duumlzeyinde gerccedilekleĢmiĢtir Bu yıl ise hedefin 500 milyon dolara ccedilıkması

hedeflenmektedir Ermenistan ve Ccedilin arasında 40‟ı aĢkın anlaĢma ve memorandum

imzalanmıĢtır Ayrıca Ermenistan‟da Ccedilin sermayeli 41 teĢebbuumls bulunmaktadır 41

Bunlara ek olarak Erivan Kent Youmlnetimi Ermenistan‟a Ccedilin uumlretimi 400 otobuumls ithal

etme duumlĢuumlncesindedir (YaklaĢık 35 Milyonluk Ermeni nuumlfusu duumlĢuumlnuumllduumlğuumlnde Bu

400 otobuumls Ermenistan iccedilin buumlyuumlk bir ithalat olacaktır) Ayrıca Erivan Belediye BĢk

ziyareti ccedilerccedilevesinde Ġnovasyon ve Telekomuumlnikasyon teknolojileri alanında

tanınmıĢ firmalardan biri olan PrimeHuawei TechnologiesPrime Ģirketi CEO‟suyla bir

buluĢma gerccedilekleĢtirdi BuluĢmada Erivan‟da Huawei TechnologiesPrime Merkezi

kurulması yanı sıra alanda olası iĢbirliğine iliĢkin konular mercek altına alındı Bu

alanda ortak ccedilalıĢmalar yuumlruumltuumllmesi yolunda bir ĠĢbirliği Memorandumu imzalandı42

2009 yılında Pekin Ccedilin‟den Ermenistan‟ın ithalatını 9‟a ccedilıkarması ve

yaklaĢık 110 milyon dolara ulaĢan ticaret hacmiyle Rusya‟dan sonra ikinci buumlyuumlk

ticari partner olarak Berlin‟i geccedilmiĢtir Ccedilin‟den yapılan ithalat (87 Milyon $) iki

taraflı ticarete ve Ermenistan‟ın ilk ihracat partnerleri Almanya (169) ve Rusya‟ya

(159) baskın oluyorken Ermenistan Ccedilin‟e olan ihracatında on misliden daha fazla

bir artıĢ goumlrmuumlĢtuumlr

Pekin ve Ermenistan ġanzi-Nairit silgi fabrikasını ortak bir Ģekilde

kurmuĢlardır Dahası Pekin Batı Guumlrcistan yoluyla olan tek geccediliĢten baĢka bir

demiryolu geccediliĢi ve enerji kaynaklarının taĢınması iccedilin Erivan‟ı dahil eden

Ermenistan-Ġran demiryolu sisteminin inĢasına katılmayı duumlĢuumlnmektedir

41

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12 Ekim 2012

wwwnewsam EriĢim Tarihi 20112012 42

httpteam-aowdiscuforuminfot8914-Ermenistan-a-Cin-uretimi-400-otobus-ithal-edilecekhtm

EriĢim Tarihi 27112012

Ccedilin‟in Ġran ile accedilık bir Ģekilde uyuĢmayı taahhuumlt etmesi onun Hazar ve

Guumlney Kafkasya boumllgesindeki politikaları iccedilin bir platform zemini sağlar Ccedilinli lider

Hu Jintao‟ya goumlre Ccedilin ve Ermenistan uluslararası sorunlarda ldquo Dengeli olarak

birbirleriyle daima anlaĢmıĢrdquo ve ldquobirbirlerini destekleyenrdquodir Oumlrneğin 2008‟de Ccedilin

iĢgal altındaki Azerbaycan‟ın topraklarından ldquoErmeni askerlerinin acilen tamamen

ve Ģartsız geri ccedilekilmesirdquoni gerektiren Azerbaycan tarafından BirleĢmiĢ Milletler‟e

goumlnderilen ccediloumlzuumlmuuml veto etmiĢtir Bu Ccedilin‟in Ermenistan‟a 8 Typhoon ccediloklu roket

sistemleri sattığında 1999‟da zarar goumlren Bakuuml ile Pekin‟in iliĢkilerini daha da

karmaĢık hale getirmiĢtir43

Guumlrcistan

Federal bir yapıya sahip olan Guumlrcistan‟ın sınırları iccedilinde Abhazya ve Acara

Oumlzerk Cumhuriyetleri ile Guumlney Osetya Oumlzerk Boumllgesi bulunmaktadır Yuumlzoumllccediluumlmuuml

69700 km2 nuumlfusu 43821001 ve baĢkenti Tiflis‟tir (Tblisi) Guumlneyinde Tuumlrkiye ve

Ermenistan doğusunda Azerbaycan batısında Karadeniz kuzeyinde ise Rusya

Federasyonu yer almaktadır

Guumlrcistan Guumlney Kafkasya‟da iki kıta uumlzerinde Avrupa ve Asya

sınırındadır Eski ccedilağlarda Doğu‟yu Batı‟ya bağlayan ticaret yollarının

Guumlrcistan‟dan geccedilmesi nedeniyle pek ccedilok uumllke Guumlrcistan‟ı ele geccedilirmek istemiĢtir44

Guumlrcistan Trans-Kafkasya‟da accedilık denizlere ccedilıkıĢı olan tek uumllke olması nedeniyle

jeopolitik accedilıdan diğerlerine nazaran daha oumlnemlidir ve boumllgenin anahtarı

konumundadır Aslında Guumlrcistan yalnız Trans-Kafkasya iccedilin değil Karadeniz ve

Hazar Havzası iccedilin de kilit oumlneme sahip bir devlettir Coğrafi konumundan dolayı

stratejik oumlneme sahip olan Kafkasya aynı zamanda zengin doğalgaz ve petrol

yataklarıyla da devletlerin ilgisini ccedilekmektedir Hazar Havzası‟nda ve Orta Asyada

ccedilıkan petrol ve doğalgaz Kafkaslardaki boru hatlarıyla Karadenize oradan da

duumlnyaya ulaĢtırılmaktadır ABDnin desteklediği Bakuuml-Tiflis-Ceyhan boru hattı son

yıllarda boumllgedeki en oumlnemli boru hattıdır Bu nedenle de Guumlrcistan haritadaki

yerine bakıldığında Karadenizde kıyısının olması ve Hazar Havzası‟na kolay

43

MUZALEVSKY age 44

httpwwwchveneburinettrprintaspbpgpid=829 EriĢim Tarihi 23112012

ulaĢılabilmesi accedilısından oumlnem kazanmaktadır Ayrıca yine coğrafi konumu

sebebiyle stratejik oumlneme de sahiptir45

Guumlney Kafkasya rotasının rekabet edilirliğini artırmak iccedilin Avrupa-

Kafkaslar-Orta Asya TaĢıma Koridoru Projesi (TRACECA)‟yı hızlandırmak ve

Guumlrcistan AB ve Ccedilin arasında olan ortaklık anlaĢmalarını guumlccedillendirmek gerekir

Buumlyuumlk Ġpek Yolu‟nu ıslah eden diğer araccedillar Tuumlrkiye Guumlrcistan Ermenistan ve

Azerbaycan‟ın dahil olduğu bir Kafkasya Ġstikrar Paktı‟nın oluĢturmasıyla olabilir

Bu Ġstikrar Paktı boumllge ccedilapında ticaret ve restore edilen normal seyahat iccedilin bir

emsal olarak Tuumlrkiye ve Ermenistan arasında sınır kapısının accedilılmasına odaklanmıĢ

olmalıdır Demiryolu taĢımacılığını iyileĢtirme ve demiryolu oranlarını hızlı bir Ģekle

artırma guumlney-kuzey bağlarını artırma oumlnceliklidir ġahdeniz doğal gaz boru hattı

projesi altyapı sanayileriyle ilgili olduğu kadar enerji sektoumlruumlnde de yatırımcılar iccedilin

fırsatlar sunar Bakuuml-Tiflis-Erzurum boru hattının hızlı geliĢimi oumlzellikle Rusya‟dan

alınan doğal gaza Guumlrcistan‟ın guumlveninin artıĢının ek faydasını sunuyorken Rus gaz

Ģirketi Gazprom ve Guumlrcistan arasındaki 2003 anlaĢmasını tamamlamaktadır Bir

kuzey-guumlney boru hattı gaz supplylarını ccedilok daha farklılaĢtıracaktır46

Guumlrcistan‟daki en erken Ccedilin maceralarının ccediloğu doğrudan devlet giriĢimli ya

da devlet finansmanlı olmuĢtur 1990‟ların baĢında accedilılan Oasis Otel Guumlrcistan‟daki

ilk Ccedilin Lokantası‟ydı Otel Xinjiang‟tan bir adam tarafından accedilıldı ve Xinjiang

Otonom Boumllgesi‟nin youmlnetimi tarafından finanse edildi 1996‟da Rusccedila bilen 6 iĢ

adamıyla doğrudan devlet kanalıyla yapılan ticaretin parccedilası olarak Guumlrcistan‟a

goumlnderildi ve orada yerel bir Ġthalat-Ġhracat ġirketi olan Heibei‟nin Guumlrcistan Ģubesi

accedilıldı

Eski bir Sovyet uumllkesinde tuumlketici malları iccedilin bir pazar olabileceğine inanıldı

ve Ģirket giysiler oyuncaklar hatta gıda maddeleri bile ihraccedil etme konusunda anlaĢtı

Liang Yuang zamanında Guumlrcistan‟da yaĢayan diğer Ccedilinli yaĢamının kuumlccediluumlk bir

parccedilası olduğu anlatılan buguumlnkuuml Guumlrcistan‟da yaĢayan 6 orijinal devlet

teĢebbuumlsuumlnuumln arasında yalnızca biridir Onlar ya ticaret Ģirketlerine dahil olan

bağımsız teĢebbuumlslerdir ya da restoran zinciridir onların ccediloğu emek piyasasının

45 Figen Tavil Alsirt ldquoBağımsızlık Sonrası Guumlrcistan‟ın Yeniden Yapılanması ve Bu Suumlreccedilte Tuumlrkiye

Ġle ĠliĢkilerirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Atılım Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2009 s 4-6 46

David L Phillips ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of Georgiardquo Council of

Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg EriĢim Tarihi 23112012

baĢlangıcındadır Ekonomik goumlccedilmenler yani Pazar satıcıları ve baihuo duumlkkancıları

2003 sonrasına kadar Guumlrcistan‟a gelmeye baĢlamadılar Ccedilinli goumlccedilmenler 90‟larda

Guumlrcistan‟da oldukccedila kontrol altında tutulmuĢtur Sosyalizmin ccediloumlkuumlĢuumlnuumln baĢlaması

esnasında ldquozayıf bir Ģekilde duumlzenlenmiĢ serbest pazarlar liberal goumlccedil politikaları ve

ucuz tuumlketici malları iccedilin taleprdquo yoluyla dikkat ccedilekilen Ccedilinli ekonomik goumlccedilmenlerin

akınını oumlzellikle Doğu Avrupa olmak uumlzere eski Sovyetler Birliği‟nin diğer parccedilaları

tecruumlbe ediyordu Ekonomik goumlccedilmenleri Zamanında Guumlrcistan‟da ilgi ccedilekmemesinin

nedeni accedilık değildir ancak muhtemeldir ki Ccedilinlilerin herhangi bir baĢ Ģebekesi

olmadan uumllke ve onun pazarı az eriĢilebilirdir Dolayısıyla Guumlrcistan Ccedilin

teĢebbuumlsleri iccedilin bile hala ccedilok karmaĢık ve bilinmeyen bir konumdadır 47

SONUCcedil

1970‟lere kadar duumlnyaya kendini kapatmıĢ olan Ccedilin adeta bir uyku

iccedilerisindeydi Napolyon‟un ldquoOrada uyuyan bir dev var Bırakın uyusun zira

uyandığında duumlnyayı sarsacakrdquo Soumlzuuml bu durumu oumlzetlemektedir aslında Ccediluumlnkuuml

gerccedilekten de oumlncelikle hanedanlık doumlneminde daha sonra komuumlnist rejimi ile uyku

iccedilerisinde olan Ccedilin 70‟ler BM‟ye uumlyeliği ve atağa kalkan ekonomisi ile uyanmaya

baĢlamıĢ ve guumlnuumlmuumlzde de duumlnyanın en buumlyuumlk ekonomileri arasında yer almıĢtır

Hatta birccedilok uzmanın goumlruumlĢuumlne goumlre Ccedilin gelecek 20-30 yılda ABD‟yi de geccedilerek

duumlnyanın en buumlyuumlk ekonomisi olacaktır ĠĢte bu buumlyuumlmekte olan Ccedilin iccedilin hayati

derecede oumlnemli olan bir konu vardır Enerji Sanayisi buumlyuumlduumlkccedile enerjiye ihtiyaccedil

duyan Ccedilin oumlz kaynakları yeterli olmadığı iccedilin duumlnyadaki enerji (oumlzellikle petrol ve

doğal gaz) alanlarına sahip uumllkelerle ile yakın temasa girmektedir Bu kapsamda

Rusya ile oumlzellikle daha ccedilok iliĢkiye girmektedir Ancak Ccedilin Rusya‟ya enerji

konusundaki bağımlılığını azaltmak adın alternatif kaynak arayıĢı iccediline girmiĢtir Bu

ccedilerccedilevede Orta Asya baĢta olmak uumlzere Hazar ve Orta Doğu‟ya nuumlfuz ederek o

boumllgelerdeki uumllkelerle ccedileĢitli enerji anlaĢmaları imzalamaktadır Ayrıca Ccedilin enerjinin

yanı sıra bu uumllkelerle ticari ve kuumlltuumlrel accedilıdan da iliĢkiye girmektedir Oumlyle ki

tasarladığı ldquoBuumlyuumlk Ġpek Yolurdquo projesi bunun en ccedilarpıcı oumlrneğidir Bu proje tarihte

adı geccedilen ldquoĠpek Yolurdquonun teknolojik imkacircnlarla donatılmıĢ ve daha geniĢ kapsamlı

bir Ģekilde guumlnuumlmuumlze yansımıĢ bir tezahuumlruumlduumlr Boumlylece Ccedilin Japonya‟dan

47

Jiayi Zhou ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues (ECMI) Working Paper 54

January 2012 Page 4

Ġngiltere‟ye kadar uzanacak olan bu yolda enerji iletiĢim hatları ve ticaret ağlarıyla

doğu-batı arasında kopmaz bir bağ oluĢturmak istemektedir Bu uğurda bu hat

uumlzerindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girmekte ve onlarla bu projenin hayata geccedilirilmesi

iccedilin anlaĢmalar imzalamaktadır Bunu yaparken de bu yolun guumlvenliğinin sağlanması

konusuna oumlzellikle hassasiyet goumlstermektedir Zira guumlzergacirch uumlzerinde yer alan

birtakım uumllkelerde savaĢ kuumlresel muumlcadele ve ccedilatıĢmalar yer almaktadır Bu

alanların baĢında ise Kafkasya boumllgesi birincil sırayı teĢkil etmektedir

Kafkasya boumllgesi doğu-batı arasında adeta bir koumlpruuml gibi yer alan jeopolitik

accedilıdan ccedilok fazla oumlneme haiz olan bir boumllgedir Enerji nakil hatlarının oumlnemli bir geccediliĢ

koridoru olan Kafkasya aynı zamanda ccedilatıĢmaların istikrarsızlıkların ve kuumlresel

muumlcadelelerin yaĢandığı bir kriz boumllgesidir Sovyetler Birliği hacirckimiyetinde iken pek

dikkate alınmayan boumllge Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra duumlnyanın guumlndeminde

oumlnemli bir yere sahip olmuĢtur Ancak aynı zamanda boumllgede bağımsızlığını kazanan

Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir savaĢa da sahne olan boumllgenin Kuzeyinde de

bir Rus-Ccedileccedilen gibi savaĢ Oset-ĠnguĢ Dağıstan Karaccedilay-Ccedilerkez Cumhuriyeti

Adıgey vs etnik ccedilatıĢmalar vardır Bunlardan oumlzellikle Rus-Ccedileccedilen savaĢı boumllgede

bulunan enerji nakil hatlarına oumlnemli oumllccediluumlde zarar vermektedir Oumlyle ki Ccedileccedilen

direniĢccedililer zaman zaman boru hatlarına sabotajlar duumlzenlemektedir Bu yuumlzen Rusya

ldquoMavi Akımrdquo ldquoGuumlney Akımrdquo gibi boru hattı projelerini boumllgenin daha da kuzeyinde

ccedilatıĢmalardan uzak bir yerde inĢa etmiĢtir

Boumllge aynı zamanda kuumlresel guumlccedillerin de karĢı karĢıya geldiği bir oumlneme de

sahiptir Oumlyle ki Rusya eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar boumllgede yaratmak isterken

Ccedilin ise ABD‟nin ccedilevreleme politikasından sıyrılıp alternatif geccediliĢ guumlzergahları iccedilin

Kafkasya‟ya youmlnelmektedir Ccediluumlnkuuml ABD‟nin Orta Doğu enerji kaynakları uumlzerindeki

hacirckimiyeti ve Orta Asya‟ya nuumlfuz etme ccedilabaları Ccedilin iccedilin bir darboğaz

oluĢturmaktadır ABD‟nin Afganistan‟daki varlığı Oumlzbekistan ve Pakistan‟daki uumlssuuml

ve Japonya‟daki ordusu Ccedilin‟i adeta bir kıskaca almıĢ gibi bir goumlruumlntuuml

oluĢturmaktadır Ancak Ccedilin tuumlm bunlara rağmen geliĢimini suumlrduumlrmekte ve etki

alanlarını geniĢletmektedir Soğuk SavaĢ doumlnemi boyunca ABD‟ye karĢı var olan

Ccedilin-Rus yakınlaĢması guumlnuumlmuumlzde Ccedilin‟e karĢı ABD ve Rusya‟yı yan yana

getirebilmektedir

Ccedilin Kafkasya boumllgesindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girerken Rusya buna sessiz

kalmamakta ve boumllgeyi elinde tutabilmek iccedilin nuumlfuzunu artırma ccedilabalarına

giriĢmektedir Ancak boumllge uumllkeleri her ne kadar Rusya ile yakın temas halinde

olsalar da eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar istemedikleri iccedilin bir alternatif arayıĢı iccediline

girmiĢlerdir Oumlrneğin Ermenistan NATO uumlyesi olmuĢtur Azerbaycan ise Atlantikccedili

bloğa yakınlaĢmıĢ ve aynı zamanda a Ccedilin ile iliĢkilerini oumlzellikle son yıllarda

derinleĢtirme yoluna gitmiĢtir Guumlrcistan ise hala Rus etkisinde olmakla birlikte

oumlzellikle 2008‟deki Guumlney Osetya sorunu yuumlzuumlnden savaĢtığı Rusya‟dan kopmak

iccedilin Ccedilin‟e ve ABD‟ye uumllkesini ticari anlamda accedilmıĢtır

Tuumlm bunlar bize Ģunu goumlsteriyor ki Ccedilin buumlyuumlmesini devam ettirdiği suumlrece

enerji ihtiyacı artacak Enerji ihtiyacı artan Ccedilin nuumlfuz alanlarını geniĢletecek veduumlnya

ccedilapında uumllkelerin oumlnemli bir ticari partneri olacaktır Kafkasya‟daki uumllkeler de bu

kapsam da Ccedilin‟in birer partneri olmaya devam edecek ve iliĢkilerini daha da

derinleĢtirmek iccedilin ccedilaba goumlstereceklerdir

KAYNAKCcedilA BRZEZINSKI Zbigniew Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev) Yelda Tuumlredi Ġstanbul

Ġnkılap Kitabevi 2005

DAVUTOĞLU Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası

Konumu 39Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 39Baskı2009

DUGIN Aleksandr Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) Vuumlgar Ġmanov 7

Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2010

OumlZTUNA Murat ldquoCcedilin Ejderin UyanıĢırdquo (Der) Fatma Sel Turhan Kuumlresel

Guumlccediller 3Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2005

PAMĠR Necdet ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde

Boumllgedeki Enerji Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) ldquo21 Yuumlzyılda

Tuumlrk DıĢ Politikasırdquo 3Baskı Ankara Lalezar Kitabevi 2006

USTAOĞLU Bilge ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo M Seyfettin Erol (Der)

Kuumlresel Guumlccedil Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni

Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları 2009

ldquoThe Internal Logic of the United States and Russias Foreign Policy and Its

Impact on Chinardquo16012003

httpbig5chinacomcnzhuanti2005txt2003116content_5262862htm

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682

June 18 - 24 2006

ALSIRT Figen Tavil ldquoBağımsızlık Sonrası Guumlrcistan‟ın Yeniden Yapılanması

ve Bu Suumlreccedilte Tuumlrkiye Ġle ĠliĢkilerirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Atılım

Uumlniversitesi SBE Ankara 2009

ARAS Osman Nuri ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji

Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo 2023 Dergisi 27 Sayı 15

Temmuz 2003

ARSLANLI Araz ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo

Kafkasya Uluslararası ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi 21122011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR

AZER Oumlzlem Arzu ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya

Politikasırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012

Oturum 4B ldquoEnerji ve Tabii Kaynaklarrdquo

CcedilOLAKOĞLU Selccediluk ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin- Orta

Asya ĠliĢkilerirdquo USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006

DURAN Hasan ndash YILMAZ Kadir KuumlrĢat ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta

Asya Enerji Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine

Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B Uluslararası ĠliĢkiler

GERMAN Tracey C ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo

Caucasian Review of International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008

KANBOLAT Hasan Kanbolat ndash AĞACAM Kamil ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin

Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve Ekonomik Boyutlarırdquo

httpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cu

mhuriyetinin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm

KANTARCI Sertaccedil ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84

ampy=32

LACcedilĠNER Sedat ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK

Yayınları Cilt1 No1 İstanbul 2006

MUZALEVSKY Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South

Caucasus Limitations an Prospectsrdquo CACI Analyst 06092010

httpcacianalystorgq=node5342

OĞAN Sinan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo

TUumlRKSAM 18 Ekim 2010 httpwwwturksamorgtra2211html

PALA Cenk ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri

ve Oumlnemi Hazar Boru Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo

Avrasya Dosyası Cilt 9 Sayı 1 Bahar 2003

PHILLIPS David L ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of

Georgiardquo Council of Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg

ġAHĠN Mehmet ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni E

Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009

httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-isbirligiaspx

TANRISEVER Oktay F ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik E Eski

CcedilatıĢmalar Ve Yeni Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11

İstanbul 2011

TAVKUL Ufuk ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo

wwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0090_kafkasyanin_cograf

i_konumu_vehtm

TOUMARKINE Alexandre ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın J

JeopolitikOumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=

ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafkasyanın=jeopolitik=oumlnemi

VELIEV Cavid ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2006

YILDIRIM Habip ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstiuumlsuuml Temmuz 2007

ZHOU Jiayi ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues

(ECMI) Working Paper 54 January 2012

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12

Ekim 2012 wwwnewsam

baĢlangıcındadır Ekonomik goumlccedilmenler yani Pazar satıcıları ve baihuo duumlkkancıları

2003 sonrasına kadar Guumlrcistan‟a gelmeye baĢlamadılar Ccedilinli goumlccedilmenler 90‟larda

Guumlrcistan‟da oldukccedila kontrol altında tutulmuĢtur Sosyalizmin ccediloumlkuumlĢuumlnuumln baĢlaması

esnasında ldquozayıf bir Ģekilde duumlzenlenmiĢ serbest pazarlar liberal goumlccedil politikaları ve

ucuz tuumlketici malları iccedilin taleprdquo yoluyla dikkat ccedilekilen Ccedilinli ekonomik goumlccedilmenlerin

akınını oumlzellikle Doğu Avrupa olmak uumlzere eski Sovyetler Birliği‟nin diğer parccedilaları

tecruumlbe ediyordu Ekonomik goumlccedilmenleri Zamanında Guumlrcistan‟da ilgi ccedilekmemesinin

nedeni accedilık değildir ancak muhtemeldir ki Ccedilinlilerin herhangi bir baĢ Ģebekesi

olmadan uumllke ve onun pazarı az eriĢilebilirdir Dolayısıyla Guumlrcistan Ccedilin

teĢebbuumlsleri iccedilin bile hala ccedilok karmaĢık ve bilinmeyen bir konumdadır 47

SONUCcedil

1970‟lere kadar duumlnyaya kendini kapatmıĢ olan Ccedilin adeta bir uyku

iccedilerisindeydi Napolyon‟un ldquoOrada uyuyan bir dev var Bırakın uyusun zira

uyandığında duumlnyayı sarsacakrdquo Soumlzuuml bu durumu oumlzetlemektedir aslında Ccediluumlnkuuml

gerccedilekten de oumlncelikle hanedanlık doumlneminde daha sonra komuumlnist rejimi ile uyku

iccedilerisinde olan Ccedilin 70‟ler BM‟ye uumlyeliği ve atağa kalkan ekonomisi ile uyanmaya

baĢlamıĢ ve guumlnuumlmuumlzde de duumlnyanın en buumlyuumlk ekonomileri arasında yer almıĢtır

Hatta birccedilok uzmanın goumlruumlĢuumlne goumlre Ccedilin gelecek 20-30 yılda ABD‟yi de geccedilerek

duumlnyanın en buumlyuumlk ekonomisi olacaktır ĠĢte bu buumlyuumlmekte olan Ccedilin iccedilin hayati

derecede oumlnemli olan bir konu vardır Enerji Sanayisi buumlyuumlduumlkccedile enerjiye ihtiyaccedil

duyan Ccedilin oumlz kaynakları yeterli olmadığı iccedilin duumlnyadaki enerji (oumlzellikle petrol ve

doğal gaz) alanlarına sahip uumllkelerle ile yakın temasa girmektedir Bu kapsamda

Rusya ile oumlzellikle daha ccedilok iliĢkiye girmektedir Ancak Ccedilin Rusya‟ya enerji

konusundaki bağımlılığını azaltmak adın alternatif kaynak arayıĢı iccediline girmiĢtir Bu

ccedilerccedilevede Orta Asya baĢta olmak uumlzere Hazar ve Orta Doğu‟ya nuumlfuz ederek o

boumllgelerdeki uumllkelerle ccedileĢitli enerji anlaĢmaları imzalamaktadır Ayrıca Ccedilin enerjinin

yanı sıra bu uumllkelerle ticari ve kuumlltuumlrel accedilıdan da iliĢkiye girmektedir Oumlyle ki

tasarladığı ldquoBuumlyuumlk Ġpek Yolurdquo projesi bunun en ccedilarpıcı oumlrneğidir Bu proje tarihte

adı geccedilen ldquoĠpek Yolurdquonun teknolojik imkacircnlarla donatılmıĢ ve daha geniĢ kapsamlı

bir Ģekilde guumlnuumlmuumlze yansımıĢ bir tezahuumlruumlduumlr Boumlylece Ccedilin Japonya‟dan

47

Jiayi Zhou ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues (ECMI) Working Paper 54

January 2012 Page 4

Ġngiltere‟ye kadar uzanacak olan bu yolda enerji iletiĢim hatları ve ticaret ağlarıyla

doğu-batı arasında kopmaz bir bağ oluĢturmak istemektedir Bu uğurda bu hat

uumlzerindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girmekte ve onlarla bu projenin hayata geccedilirilmesi

iccedilin anlaĢmalar imzalamaktadır Bunu yaparken de bu yolun guumlvenliğinin sağlanması

konusuna oumlzellikle hassasiyet goumlstermektedir Zira guumlzergacirch uumlzerinde yer alan

birtakım uumllkelerde savaĢ kuumlresel muumlcadele ve ccedilatıĢmalar yer almaktadır Bu

alanların baĢında ise Kafkasya boumllgesi birincil sırayı teĢkil etmektedir

Kafkasya boumllgesi doğu-batı arasında adeta bir koumlpruuml gibi yer alan jeopolitik

accedilıdan ccedilok fazla oumlneme haiz olan bir boumllgedir Enerji nakil hatlarının oumlnemli bir geccediliĢ

koridoru olan Kafkasya aynı zamanda ccedilatıĢmaların istikrarsızlıkların ve kuumlresel

muumlcadelelerin yaĢandığı bir kriz boumllgesidir Sovyetler Birliği hacirckimiyetinde iken pek

dikkate alınmayan boumllge Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra duumlnyanın guumlndeminde

oumlnemli bir yere sahip olmuĢtur Ancak aynı zamanda boumllgede bağımsızlığını kazanan

Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir savaĢa da sahne olan boumllgenin Kuzeyinde de

bir Rus-Ccedileccedilen gibi savaĢ Oset-ĠnguĢ Dağıstan Karaccedilay-Ccedilerkez Cumhuriyeti

Adıgey vs etnik ccedilatıĢmalar vardır Bunlardan oumlzellikle Rus-Ccedileccedilen savaĢı boumllgede

bulunan enerji nakil hatlarına oumlnemli oumllccediluumlde zarar vermektedir Oumlyle ki Ccedileccedilen

direniĢccedililer zaman zaman boru hatlarına sabotajlar duumlzenlemektedir Bu yuumlzen Rusya

ldquoMavi Akımrdquo ldquoGuumlney Akımrdquo gibi boru hattı projelerini boumllgenin daha da kuzeyinde

ccedilatıĢmalardan uzak bir yerde inĢa etmiĢtir

Boumllge aynı zamanda kuumlresel guumlccedillerin de karĢı karĢıya geldiği bir oumlneme de

sahiptir Oumlyle ki Rusya eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar boumllgede yaratmak isterken

Ccedilin ise ABD‟nin ccedilevreleme politikasından sıyrılıp alternatif geccediliĢ guumlzergahları iccedilin

Kafkasya‟ya youmlnelmektedir Ccediluumlnkuuml ABD‟nin Orta Doğu enerji kaynakları uumlzerindeki

hacirckimiyeti ve Orta Asya‟ya nuumlfuz etme ccedilabaları Ccedilin iccedilin bir darboğaz

oluĢturmaktadır ABD‟nin Afganistan‟daki varlığı Oumlzbekistan ve Pakistan‟daki uumlssuuml

ve Japonya‟daki ordusu Ccedilin‟i adeta bir kıskaca almıĢ gibi bir goumlruumlntuuml

oluĢturmaktadır Ancak Ccedilin tuumlm bunlara rağmen geliĢimini suumlrduumlrmekte ve etki

alanlarını geniĢletmektedir Soğuk SavaĢ doumlnemi boyunca ABD‟ye karĢı var olan

Ccedilin-Rus yakınlaĢması guumlnuumlmuumlzde Ccedilin‟e karĢı ABD ve Rusya‟yı yan yana

getirebilmektedir

Ccedilin Kafkasya boumllgesindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girerken Rusya buna sessiz

kalmamakta ve boumllgeyi elinde tutabilmek iccedilin nuumlfuzunu artırma ccedilabalarına

giriĢmektedir Ancak boumllge uumllkeleri her ne kadar Rusya ile yakın temas halinde

olsalar da eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar istemedikleri iccedilin bir alternatif arayıĢı iccediline

girmiĢlerdir Oumlrneğin Ermenistan NATO uumlyesi olmuĢtur Azerbaycan ise Atlantikccedili

bloğa yakınlaĢmıĢ ve aynı zamanda a Ccedilin ile iliĢkilerini oumlzellikle son yıllarda

derinleĢtirme yoluna gitmiĢtir Guumlrcistan ise hala Rus etkisinde olmakla birlikte

oumlzellikle 2008‟deki Guumlney Osetya sorunu yuumlzuumlnden savaĢtığı Rusya‟dan kopmak

iccedilin Ccedilin‟e ve ABD‟ye uumllkesini ticari anlamda accedilmıĢtır

Tuumlm bunlar bize Ģunu goumlsteriyor ki Ccedilin buumlyuumlmesini devam ettirdiği suumlrece

enerji ihtiyacı artacak Enerji ihtiyacı artan Ccedilin nuumlfuz alanlarını geniĢletecek veduumlnya

ccedilapında uumllkelerin oumlnemli bir ticari partneri olacaktır Kafkasya‟daki uumllkeler de bu

kapsam da Ccedilin‟in birer partneri olmaya devam edecek ve iliĢkilerini daha da

derinleĢtirmek iccedilin ccedilaba goumlstereceklerdir

KAYNAKCcedilA BRZEZINSKI Zbigniew Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev) Yelda Tuumlredi Ġstanbul

Ġnkılap Kitabevi 2005

DAVUTOĞLU Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası

Konumu 39Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 39Baskı2009

DUGIN Aleksandr Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) Vuumlgar Ġmanov 7

Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2010

OumlZTUNA Murat ldquoCcedilin Ejderin UyanıĢırdquo (Der) Fatma Sel Turhan Kuumlresel

Guumlccediller 3Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2005

PAMĠR Necdet ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde

Boumllgedeki Enerji Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) ldquo21 Yuumlzyılda

Tuumlrk DıĢ Politikasırdquo 3Baskı Ankara Lalezar Kitabevi 2006

USTAOĞLU Bilge ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo M Seyfettin Erol (Der)

Kuumlresel Guumlccedil Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni

Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları 2009

ldquoThe Internal Logic of the United States and Russias Foreign Policy and Its

Impact on Chinardquo16012003

httpbig5chinacomcnzhuanti2005txt2003116content_5262862htm

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682

June 18 - 24 2006

ALSIRT Figen Tavil ldquoBağımsızlık Sonrası Guumlrcistan‟ın Yeniden Yapılanması

ve Bu Suumlreccedilte Tuumlrkiye Ġle ĠliĢkilerirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Atılım

Uumlniversitesi SBE Ankara 2009

ARAS Osman Nuri ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji

Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo 2023 Dergisi 27 Sayı 15

Temmuz 2003

ARSLANLI Araz ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo

Kafkasya Uluslararası ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi 21122011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR

AZER Oumlzlem Arzu ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya

Politikasırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012

Oturum 4B ldquoEnerji ve Tabii Kaynaklarrdquo

CcedilOLAKOĞLU Selccediluk ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin- Orta

Asya ĠliĢkilerirdquo USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006

DURAN Hasan ndash YILMAZ Kadir KuumlrĢat ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta

Asya Enerji Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine

Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B Uluslararası ĠliĢkiler

GERMAN Tracey C ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo

Caucasian Review of International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008

KANBOLAT Hasan Kanbolat ndash AĞACAM Kamil ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin

Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve Ekonomik Boyutlarırdquo

httpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cu

mhuriyetinin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm

KANTARCI Sertaccedil ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84

ampy=32

LACcedilĠNER Sedat ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK

Yayınları Cilt1 No1 İstanbul 2006

MUZALEVSKY Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South

Caucasus Limitations an Prospectsrdquo CACI Analyst 06092010

httpcacianalystorgq=node5342

OĞAN Sinan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo

TUumlRKSAM 18 Ekim 2010 httpwwwturksamorgtra2211html

PALA Cenk ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri

ve Oumlnemi Hazar Boru Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo

Avrasya Dosyası Cilt 9 Sayı 1 Bahar 2003

PHILLIPS David L ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of

Georgiardquo Council of Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg

ġAHĠN Mehmet ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni E

Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009

httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-isbirligiaspx

TANRISEVER Oktay F ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik E Eski

CcedilatıĢmalar Ve Yeni Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11

İstanbul 2011

TAVKUL Ufuk ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo

wwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0090_kafkasyanin_cograf

i_konumu_vehtm

TOUMARKINE Alexandre ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın J

JeopolitikOumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=

ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafkasyanın=jeopolitik=oumlnemi

VELIEV Cavid ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2006

YILDIRIM Habip ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstiuumlsuuml Temmuz 2007

ZHOU Jiayi ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues

(ECMI) Working Paper 54 January 2012

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12

Ekim 2012 wwwnewsam

Ġngiltere‟ye kadar uzanacak olan bu yolda enerji iletiĢim hatları ve ticaret ağlarıyla

doğu-batı arasında kopmaz bir bağ oluĢturmak istemektedir Bu uğurda bu hat

uumlzerindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girmekte ve onlarla bu projenin hayata geccedilirilmesi

iccedilin anlaĢmalar imzalamaktadır Bunu yaparken de bu yolun guumlvenliğinin sağlanması

konusuna oumlzellikle hassasiyet goumlstermektedir Zira guumlzergacirch uumlzerinde yer alan

birtakım uumllkelerde savaĢ kuumlresel muumlcadele ve ccedilatıĢmalar yer almaktadır Bu

alanların baĢında ise Kafkasya boumllgesi birincil sırayı teĢkil etmektedir

Kafkasya boumllgesi doğu-batı arasında adeta bir koumlpruuml gibi yer alan jeopolitik

accedilıdan ccedilok fazla oumlneme haiz olan bir boumllgedir Enerji nakil hatlarının oumlnemli bir geccediliĢ

koridoru olan Kafkasya aynı zamanda ccedilatıĢmaların istikrarsızlıkların ve kuumlresel

muumlcadelelerin yaĢandığı bir kriz boumllgesidir Sovyetler Birliği hacirckimiyetinde iken pek

dikkate alınmayan boumllge Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra duumlnyanın guumlndeminde

oumlnemli bir yere sahip olmuĢtur Ancak aynı zamanda boumllgede bağımsızlığını kazanan

Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir savaĢa da sahne olan boumllgenin Kuzeyinde de

bir Rus-Ccedileccedilen gibi savaĢ Oset-ĠnguĢ Dağıstan Karaccedilay-Ccedilerkez Cumhuriyeti

Adıgey vs etnik ccedilatıĢmalar vardır Bunlardan oumlzellikle Rus-Ccedileccedilen savaĢı boumllgede

bulunan enerji nakil hatlarına oumlnemli oumllccediluumlde zarar vermektedir Oumlyle ki Ccedileccedilen

direniĢccedililer zaman zaman boru hatlarına sabotajlar duumlzenlemektedir Bu yuumlzen Rusya

ldquoMavi Akımrdquo ldquoGuumlney Akımrdquo gibi boru hattı projelerini boumllgenin daha da kuzeyinde

ccedilatıĢmalardan uzak bir yerde inĢa etmiĢtir

Boumllge aynı zamanda kuumlresel guumlccedillerin de karĢı karĢıya geldiği bir oumlneme de

sahiptir Oumlyle ki Rusya eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar boumllgede yaratmak isterken

Ccedilin ise ABD‟nin ccedilevreleme politikasından sıyrılıp alternatif geccediliĢ guumlzergahları iccedilin

Kafkasya‟ya youmlnelmektedir Ccediluumlnkuuml ABD‟nin Orta Doğu enerji kaynakları uumlzerindeki

hacirckimiyeti ve Orta Asya‟ya nuumlfuz etme ccedilabaları Ccedilin iccedilin bir darboğaz

oluĢturmaktadır ABD‟nin Afganistan‟daki varlığı Oumlzbekistan ve Pakistan‟daki uumlssuuml

ve Japonya‟daki ordusu Ccedilin‟i adeta bir kıskaca almıĢ gibi bir goumlruumlntuuml

oluĢturmaktadır Ancak Ccedilin tuumlm bunlara rağmen geliĢimini suumlrduumlrmekte ve etki

alanlarını geniĢletmektedir Soğuk SavaĢ doumlnemi boyunca ABD‟ye karĢı var olan

Ccedilin-Rus yakınlaĢması guumlnuumlmuumlzde Ccedilin‟e karĢı ABD ve Rusya‟yı yan yana

getirebilmektedir

Ccedilin Kafkasya boumllgesindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girerken Rusya buna sessiz

kalmamakta ve boumllgeyi elinde tutabilmek iccedilin nuumlfuzunu artırma ccedilabalarına

giriĢmektedir Ancak boumllge uumllkeleri her ne kadar Rusya ile yakın temas halinde

olsalar da eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar istemedikleri iccedilin bir alternatif arayıĢı iccediline

girmiĢlerdir Oumlrneğin Ermenistan NATO uumlyesi olmuĢtur Azerbaycan ise Atlantikccedili

bloğa yakınlaĢmıĢ ve aynı zamanda a Ccedilin ile iliĢkilerini oumlzellikle son yıllarda

derinleĢtirme yoluna gitmiĢtir Guumlrcistan ise hala Rus etkisinde olmakla birlikte

oumlzellikle 2008‟deki Guumlney Osetya sorunu yuumlzuumlnden savaĢtığı Rusya‟dan kopmak

iccedilin Ccedilin‟e ve ABD‟ye uumllkesini ticari anlamda accedilmıĢtır

Tuumlm bunlar bize Ģunu goumlsteriyor ki Ccedilin buumlyuumlmesini devam ettirdiği suumlrece

enerji ihtiyacı artacak Enerji ihtiyacı artan Ccedilin nuumlfuz alanlarını geniĢletecek veduumlnya

ccedilapında uumllkelerin oumlnemli bir ticari partneri olacaktır Kafkasya‟daki uumllkeler de bu

kapsam da Ccedilin‟in birer partneri olmaya devam edecek ve iliĢkilerini daha da

derinleĢtirmek iccedilin ccedilaba goumlstereceklerdir

KAYNAKCcedilA BRZEZINSKI Zbigniew Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev) Yelda Tuumlredi Ġstanbul

Ġnkılap Kitabevi 2005

DAVUTOĞLU Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası

Konumu 39Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 39Baskı2009

DUGIN Aleksandr Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) Vuumlgar Ġmanov 7

Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2010

OumlZTUNA Murat ldquoCcedilin Ejderin UyanıĢırdquo (Der) Fatma Sel Turhan Kuumlresel

Guumlccediller 3Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2005

PAMĠR Necdet ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde

Boumllgedeki Enerji Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) ldquo21 Yuumlzyılda

Tuumlrk DıĢ Politikasırdquo 3Baskı Ankara Lalezar Kitabevi 2006

USTAOĞLU Bilge ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo M Seyfettin Erol (Der)

Kuumlresel Guumlccedil Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni

Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları 2009

ldquoThe Internal Logic of the United States and Russias Foreign Policy and Its

Impact on Chinardquo16012003

httpbig5chinacomcnzhuanti2005txt2003116content_5262862htm

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682

June 18 - 24 2006

ALSIRT Figen Tavil ldquoBağımsızlık Sonrası Guumlrcistan‟ın Yeniden Yapılanması

ve Bu Suumlreccedilte Tuumlrkiye Ġle ĠliĢkilerirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Atılım

Uumlniversitesi SBE Ankara 2009

ARAS Osman Nuri ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji

Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo 2023 Dergisi 27 Sayı 15

Temmuz 2003

ARSLANLI Araz ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo

Kafkasya Uluslararası ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi 21122011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR

AZER Oumlzlem Arzu ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya

Politikasırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012

Oturum 4B ldquoEnerji ve Tabii Kaynaklarrdquo

CcedilOLAKOĞLU Selccediluk ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin- Orta

Asya ĠliĢkilerirdquo USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006

DURAN Hasan ndash YILMAZ Kadir KuumlrĢat ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta

Asya Enerji Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine

Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B Uluslararası ĠliĢkiler

GERMAN Tracey C ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo

Caucasian Review of International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008

KANBOLAT Hasan Kanbolat ndash AĞACAM Kamil ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin

Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve Ekonomik Boyutlarırdquo

httpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cu

mhuriyetinin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm

KANTARCI Sertaccedil ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84

ampy=32

LACcedilĠNER Sedat ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK

Yayınları Cilt1 No1 İstanbul 2006

MUZALEVSKY Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South

Caucasus Limitations an Prospectsrdquo CACI Analyst 06092010

httpcacianalystorgq=node5342

OĞAN Sinan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo

TUumlRKSAM 18 Ekim 2010 httpwwwturksamorgtra2211html

PALA Cenk ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri

ve Oumlnemi Hazar Boru Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo

Avrasya Dosyası Cilt 9 Sayı 1 Bahar 2003

PHILLIPS David L ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of

Georgiardquo Council of Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg

ġAHĠN Mehmet ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni E

Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009

httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-isbirligiaspx

TANRISEVER Oktay F ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik E Eski

CcedilatıĢmalar Ve Yeni Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11

İstanbul 2011

TAVKUL Ufuk ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo

wwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0090_kafkasyanin_cograf

i_konumu_vehtm

TOUMARKINE Alexandre ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın J

JeopolitikOumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=

ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafkasyanın=jeopolitik=oumlnemi

VELIEV Cavid ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2006

YILDIRIM Habip ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstiuumlsuuml Temmuz 2007

ZHOU Jiayi ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues

(ECMI) Working Paper 54 January 2012

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12

Ekim 2012 wwwnewsam

Ccedilin Kafkasya boumllgesindeki uumllkelerle yakın iliĢkiye girerken Rusya buna sessiz

kalmamakta ve boumllgeyi elinde tutabilmek iccedilin nuumlfuzunu artırma ccedilabalarına

giriĢmektedir Ancak boumllge uumllkeleri her ne kadar Rusya ile yakın temas halinde

olsalar da eski Sovyet hacirckimiyetini tekrar istemedikleri iccedilin bir alternatif arayıĢı iccediline

girmiĢlerdir Oumlrneğin Ermenistan NATO uumlyesi olmuĢtur Azerbaycan ise Atlantikccedili

bloğa yakınlaĢmıĢ ve aynı zamanda a Ccedilin ile iliĢkilerini oumlzellikle son yıllarda

derinleĢtirme yoluna gitmiĢtir Guumlrcistan ise hala Rus etkisinde olmakla birlikte

oumlzellikle 2008‟deki Guumlney Osetya sorunu yuumlzuumlnden savaĢtığı Rusya‟dan kopmak

iccedilin Ccedilin‟e ve ABD‟ye uumllkesini ticari anlamda accedilmıĢtır

Tuumlm bunlar bize Ģunu goumlsteriyor ki Ccedilin buumlyuumlmesini devam ettirdiği suumlrece

enerji ihtiyacı artacak Enerji ihtiyacı artan Ccedilin nuumlfuz alanlarını geniĢletecek veduumlnya

ccedilapında uumllkelerin oumlnemli bir ticari partneri olacaktır Kafkasya‟daki uumllkeler de bu

kapsam da Ccedilin‟in birer partneri olmaya devam edecek ve iliĢkilerini daha da

derinleĢtirmek iccedilin ccedilaba goumlstereceklerdir

KAYNAKCcedilA BRZEZINSKI Zbigniew Buumlyuumlk Satranccedil Tahtası (Ccedilev) Yelda Tuumlredi Ġstanbul

Ġnkılap Kitabevi 2005

DAVUTOĞLU Ahmet Davutoğlu Stratejik Derinlik Tuumlrkiyersquonin Uluslararası

Konumu 39Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 39Baskı2009

DUGIN Aleksandr Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım (Ccedilev) Vuumlgar Ġmanov 7

Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2010

OumlZTUNA Murat ldquoCcedilin Ejderin UyanıĢırdquo (Der) Fatma Sel Turhan Kuumlresel

Guumlccediller 3Baskı Ġstanbul Kuumlre Yayınları 2005

PAMĠR Necdet ldquoOrta Asya ve Kafkasya‟da Guumlvenlik ArayıĢları Suumlrecinde

Boumllgedeki Enerji Kaynaklarının Roluumlrdquo Ġdris Bal (Ed) ldquo21 Yuumlzyılda

Tuumlrk DıĢ Politikasırdquo 3Baskı Ankara Lalezar Kitabevi 2006

USTAOĞLU Bilge ldquoCcedilin‟in Orta Asya Politikasırdquo M Seyfettin Erol (Der)

Kuumlresel Guumlccedil Muumlcadelesinde Avrasyarsquonın Değişen Jeopolitiği Yeni

Buumlyuumlk Oyun 1Baskı Ankara Platin Yayınları 2009

ldquoThe Internal Logic of the United States and Russias Foreign Policy and Its

Impact on Chinardquo16012003

httpbig5chinacomcnzhuanti2005txt2003116content_5262862htm

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682

June 18 - 24 2006

ALSIRT Figen Tavil ldquoBağımsızlık Sonrası Guumlrcistan‟ın Yeniden Yapılanması

ve Bu Suumlreccedilte Tuumlrkiye Ġle ĠliĢkilerirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Atılım

Uumlniversitesi SBE Ankara 2009

ARAS Osman Nuri ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji

Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo 2023 Dergisi 27 Sayı 15

Temmuz 2003

ARSLANLI Araz ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo

Kafkasya Uluslararası ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi 21122011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR

AZER Oumlzlem Arzu ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya

Politikasırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012

Oturum 4B ldquoEnerji ve Tabii Kaynaklarrdquo

CcedilOLAKOĞLU Selccediluk ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin- Orta

Asya ĠliĢkilerirdquo USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006

DURAN Hasan ndash YILMAZ Kadir KuumlrĢat ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta

Asya Enerji Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine

Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B Uluslararası ĠliĢkiler

GERMAN Tracey C ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo

Caucasian Review of International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008

KANBOLAT Hasan Kanbolat ndash AĞACAM Kamil ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin

Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve Ekonomik Boyutlarırdquo

httpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cu

mhuriyetinin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm

KANTARCI Sertaccedil ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84

ampy=32

LACcedilĠNER Sedat ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK

Yayınları Cilt1 No1 İstanbul 2006

MUZALEVSKY Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South

Caucasus Limitations an Prospectsrdquo CACI Analyst 06092010

httpcacianalystorgq=node5342

OĞAN Sinan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo

TUumlRKSAM 18 Ekim 2010 httpwwwturksamorgtra2211html

PALA Cenk ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri

ve Oumlnemi Hazar Boru Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo

Avrasya Dosyası Cilt 9 Sayı 1 Bahar 2003

PHILLIPS David L ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of

Georgiardquo Council of Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg

ġAHĠN Mehmet ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni E

Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009

httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-isbirligiaspx

TANRISEVER Oktay F ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik E Eski

CcedilatıĢmalar Ve Yeni Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11

İstanbul 2011

TAVKUL Ufuk ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo

wwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0090_kafkasyanin_cograf

i_konumu_vehtm

TOUMARKINE Alexandre ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın J

JeopolitikOumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=

ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafkasyanın=jeopolitik=oumlnemi

VELIEV Cavid ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2006

YILDIRIM Habip ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstiuumlsuuml Temmuz 2007

ZHOU Jiayi ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues

(ECMI) Working Paper 54 January 2012

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12

Ekim 2012 wwwnewsam

ldquoOil gas production to double in 2007rdquo The European Weekly Issue Number 682

June 18 - 24 2006

ALSIRT Figen Tavil ldquoBağımsızlık Sonrası Guumlrcistan‟ın Yeniden Yapılanması

ve Bu Suumlreccedilte Tuumlrkiye Ġle ĠliĢkilerirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Atılım

Uumlniversitesi SBE Ankara 2009

ARAS Osman Nuri ldquoAzerbaycan‟ın Ekonomik Yapısı ve Enerji

Kaynaklarının Ekonomik Oumlnemirdquo 2023 Dergisi 27 Sayı 15

Temmuz 2003

ARSLANLI Araz ldquoHaydar Aliyev Doumlneminde Oumlnemli Uumllkelerle Ġkili ĠliĢkilerrdquo

Kafkasya Uluslararası ĠliĢkiler Stratejik AraĢtırmalar Merkezi 21122011

wwwekoavrasyanetduyuruaspxdid=39ampPid=10ampLang=TR

AZER Oumlzlem Arzu ldquoCcedilin‟in Enerji Guumlvenliği Bağlamında Kafkasya ve Orta Asya

Politikasırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine Uluslararası Konferans 2012

Oturum 4B ldquoEnerji ve Tabii Kaynaklarrdquo

CcedilOLAKOĞLU Selccediluk ldquo11 Eyluumll Sonrası DeğiĢen Avrasya Dengeleri ve Ccedilin- Orta

Asya ĠliĢkilerirdquo USAK Yayınları Cilt1 Sayı2 İstanbul 2006

DURAN Hasan ndash YILMAZ Kadir KuumlrĢat ldquoDevi Bağlayan Bağlar Ccedilin‟in Orta

Asya Enerji Kaynaklarındaki Ccedilıkarırdquo Avrasya Ekonomileri Uumlzerine

Uluslararası Konferans 2011 Oturum 1B Uluslararası ĠliĢkiler

GERMAN Tracey C ldquoCorridor of Power The Caucasus And Energy Securityrdquo

Caucasian Review of International Affairs Vol 2 (2) ndash Spring 2008

KANBOLAT Hasan Kanbolat ndash AĞACAM Kamil ldquoCcedilin Halk Cumhuriyeti‟nin

Kafkasya‟ya Artan Ġlgisi ve Ekonomik Boyutlarırdquo

httpwwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0055_cin_halk_cu

mhuriyetinin_kafkasyaya_artan_ilgisihtm

KANTARCI Sertaccedil ldquoErmenistan Muumlttefik Arıyorrdquo 8 Nisan 2009

httpwwwekonometricomtrindexphppage=habergosteramphbrID=84

ampy=32

LACcedilĠNER Sedat ldquoHazar Enerji Kaynakları ve Enerji-Siyaset ĠliĢkisirdquo USAK

Yayınları Cilt1 No1 İstanbul 2006

MUZALEVSKY Roman Muzalevsky ldquoChina‟s Engagement with the South

Caucasus Limitations an Prospectsrdquo CACI Analyst 06092010

httpcacianalystorgq=node5342

OĞAN Sinan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo

TUumlRKSAM 18 Ekim 2010 httpwwwturksamorgtra2211html

PALA Cenk ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri

ve Oumlnemi Hazar Boru Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo

Avrasya Dosyası Cilt 9 Sayı 1 Bahar 2003

PHILLIPS David L ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of

Georgiardquo Council of Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg

ġAHĠN Mehmet ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni E

Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009

httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-isbirligiaspx

TANRISEVER Oktay F ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik E Eski

CcedilatıĢmalar Ve Yeni Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11

İstanbul 2011

TAVKUL Ufuk ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo

wwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0090_kafkasyanin_cograf

i_konumu_vehtm

TOUMARKINE Alexandre ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın J

JeopolitikOumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=

ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafkasyanın=jeopolitik=oumlnemi

VELIEV Cavid ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2006

YILDIRIM Habip ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstiuumlsuuml Temmuz 2007

ZHOU Jiayi ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues

(ECMI) Working Paper 54 January 2012

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12

Ekim 2012 wwwnewsam

OĞAN Sinan ldquoYuumlkselen Değer Ccedilin‟e KarĢı Yeni Ġttifaklar mı Kurulacakrdquo

TUumlRKSAM 18 Ekim 2010 httpwwwturksamorgtra2211html

PALA Cenk ldquo21 Yuumlzyıl Duumlnya Enerji Dengesinde Petrol ve Doğalgazın Yeri

ve Oumlnemi Hazar Boru Hatlarının KesiĢme Noktasında Tuumlrkiyerdquo

Avrasya Dosyası Cilt 9 Sayı 1 Bahar 2003

PHILLIPS David L ldquoStability Security And Soverignty in the Republic of

Georgiardquo Council of Foreign Relations 15 Ocak 2004 wwwcfrorg

ġAHĠN Mehmet ldquoRusya-Ccedilin Enerji ĠĢbirliğirdquo Suumlleyman Demirel Uumlni E

Ekonomi ndash Enerji - Ccedilevre AraĢtırmaları Masası 15 Ekim 2009

httpwwwsdeorgtrhaberler277rusya-ndash-cin-enerji-isbirligiaspx

TANRISEVER Oktay F ldquo11 Eyluumll Sonrası Doumlnemde Boumllgesel Guumlvenlik E Eski

CcedilatıĢmalar Ve Yeni Accedilılımlarrdquo USAK Yayınları Cilt6 Sayı11

İstanbul 2011

TAVKUL Ufuk ldquoKafkasya‟nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Oumlnemirdquo

wwwcircassiancentercomccturkiyearastirma0090_kafkasyanin_cograf

i_konumu_vehtm

TOUMARKINE Alexandre ldquoGeccedilmiĢte Ve Guumlnuumlmuumlzde Kuzey Kafkasya‟nın J

JeopolitikOumlnemirdquo

wwwsamsunbkdorgindexphpoption=k2view=itemamp235geccedilmiĢte=

ve=guumlnuumlmuumlzde=kuzey=kafkasyanın=jeopolitik=oumlnemi

VELIEV Cavid ldquoAzerbaycan DıĢ Politikasının Enerji Boyuturdquo Yuumlksek

Lisans Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ankara 2006

YILDIRIM Habip ldquoKafkasya‟da Etnik CcedilatıĢmalar ve Tuumlrkiye Accedilısından

Boumllgenin Oumlnemirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Sakarya Uumlniversitesi Sosyal

Bilimler Enstiuumlsuuml Temmuz 2007

ZHOU Jiayi ldquoChinese in Georgiardquo European Centre for Minority Issues

(ECMI) Working Paper 54 January 2012

ldquoAĢot Manuccedilaryan Rusya Ġstemiyor Ccedilin‟le AnlaĢabilirizrdquo 19 Ekim 2012

newsamturprint125440html

ldquoAzerbaycanndashCcedilin ĠliĢkileri GoumlruumlĢuumllduumlrdquo Bakuuml-1newscomtr 23112012

www1newscomtrprintphpitem_id=20121123082203803ampsec_id=3

ldquoErmenistan ve Ccedilin Arasındaki Ticaret Hacmi 05 Milyar Dolara UlaĢabilirrdquo 12

Ekim 2012 wwwnewsam

ldquoErmenistan‟ın NATO‟daki Varlığı Oumlnemlirdquo Agos Gazetesi 06 Kasım 2012

ldquoRusya ve Ccedilin‟in Uygur-Ccedileccedilen Korkusurdquo 22 Temmuz 2009

wwwdunyabulteninetaType=haberYazdirampArtic|e|D=84011amptip=ahaber

httpteam-aowdiscuforuminfot8914-Ermenistan-a-Cin-uretimi-400-otobus-ithal-

edilecekhtm

httpwwwchveneburinettrprintaspbpgpid=829

httpwwwcografyagentrsiyasidevletlerermenistanhtm