naqd quran رەخنەگرتن لەقورئان

رەخىەگرته لە قىرئان

دکتۆر سىها :وىسیىی

سىارە محەمەد :وەرگێڕاوی

واوی کتێب: رەخىەگرته لە قورئان ووسیىی: دکتۆر سوها وەرگێڕاوی: سوارە محەمەد دیزایىی واوەو بەرگ: وەرگێڕ بەرگی یەکەم :داوە ٠١١١تیراژ :سلێماوی ٥١٠٢چاپی یەکەم لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە گشتییەکان

ی پێدراوە( ٥١٠٢ )ی ساڵی) ( یژمارە

[email protected]

پێڕذ

پێەکی پێیذ ثەی یەکەو

ببلی قهئب ثەی كەو

ەڵە ىازییەکبی قهئب

1

پێشەکی وەرگێڕ

هەر دەقێکککک کە لەداەکککک دەەێکککک ککککاەەوی لێککککۆەیىەوەو رەخىەگکککرته و ەەدوادا کککىووە قىرئاوی مىسڵماوان دوای وىسکیىەوەی ەەردەوا

لێکىەیىەوەو رەخىەی ئاراستەکراوە.لێکککۆەەرەواوەی کە دکتککۆر سککىها ەەکککێکە لەو

ەە ێىەەەکی زاوستیی وتەی ئاوەزەی سکەەارە ەەقىرئکککان خسکککتۆتە ەوو ەەراوردککککارەیەکی کککردووە لەوێککىان ئەو پەرنککىواوەی ەککۆ قىرئککان

داتا راوەو لەگەڵ زاوستی ئەمڕۆ .

ئێمەش ەە ەا مان زاوکی ئە کتێک ە وەرەڕێکڕەىە سککەر زمککاوی کککىردی و سککىودن ەەخککىنىەراوی

ەڕەەەویه ئەگەر ی کتێک ەکە لە تیىىی زاوس

2

الپەەە پێکهککککککاتىوە ەەە لەەەر کەمیککککککی ٠٦٨ ەەرگ. ٤تىاوای ماددەی داەە مان کردووە ەۆ

ەاسکککی ە لەەەرگکککی ەەکەمکککباو لەەە کککی ەەک)واسکاوبوی قىرئککاند دەکککا تککاوەکى ەەر ککاو روووییەکی ەاش ەبا ەەخىنىەر کە واوەەۆک و

ەە کککی دەقکککی قىرئکککان لە کککی پێکهکککاتىوە لەدووەمکککککبا) هەەە زاوسکککککتییەکاوی قىرئکککککاند ەەراوردکککککارەیەکی ورد و زاوسککککتییاوەەە ەککککۆ

دەقەکاوی قىرئان و زاوستی ئەمڕۆ.

3

پێەکی پێیذ

ثەەەەەەەەەهغلا نەەی کە ئەەەەەەەبی ەنێ ی ى ه نەعیبلا ەیە کەبێ ی ى هی ثەكهێژایی يێەەژ پوپبنەەەلەی پێەەيجەهییەەب کەەوكە

ئەەەێە ثڕیەەەبه كەكاد کە ئەەەبیە ئبەى)ػەقەەە ی عیباىەکەەەب ثەثەەەگ ییە ەەەوی ەەەەهغلای ئەەبەىی ىاەەزی ثقەیەەە کێەەو نێ ەە ڵیەە ئەنەه ئبیێەەد كهەەذ ثەەگ کەيکەە ی ثەە ئەا پەیەەەەەڕەی ث ەیەەەەە ەهەەەەەەب ئەنەه فەەەكایەە نەو عیەەەبەكا ەثێەەەذ ثیەێەەەذ یەەلایەری ئەەێە ثەەلاد نەثەەەلەکبی ەيەەب

ەیە ئەو کزێەەجە ثەكای ەيەەب چەەبە ای کبهكا كەنە ێذ.

ئەنەه قهئب کزێجی فكا ثێذ كەثێەذ یەی ەو .ربیجەرەەەەەەەەەەلی ثە ەرەەەەەەەەەی ەثێەەەەەەەەەذ

یەکەو: نەەەەكا ەەەك نەەيەە ییەەەێ ەە

4

رەا ثەثەەەەگ کەيکەەەە ی ثێەەەەذ چەەەە ە رە)کەیو ی فەەەەەەەەكایە فەەەەەەەەكا ىاەەەەەەەەب

ئبەىيەل)ػبق ە ەڵە بکبد.

: كەثێەەەذ راەەەبی پەهع)يەەەػغیيە ی كەوذ ارە ز ەنێد ثب ث بد کە نەرابی ێەث

يو ڤ ثەكەه ثێذ چ ە كەهثڕی یب یی ثبثەرێەەد ثەثەەگ ەڵە نەییە يەەو ەەە يەؽەەب ەەیە نەییەکەەی رەەوەە كەکوێەەذ نەیەە کبرەەلا ەيەەە كافاىییەکەەەبی کزێجێەەەد ثەكهەەەزی

ا نەثەهئەەی ث نەثەهچب ث یوێذ. پبب فكثەەەلەکبی ه ث ەەبرەە کە ئەو کزێەەجە فەەكا فبەێزی كەثێەذ پێەەيەجەهەکەی ەبپەهع ث بد ثەربیجەری پەهعەیەکی پەزە کە ەيەب کزێجی فكا ثێذ ثەيبەبیەکی رەو کزێجەی فەكا

كەثێذ پەهعی رێلاثێذ.

5

قهئەەەب كەڵێەەەذ کە پەهعەەەە یەکێەەەد نە ەی ەيەە ەەزێ ە ثەڵ ەەبەی کەقهئەەب فەەب

ئیزەەو ئەو نەەەەكا ەەەك هاەەزە ئەەیە کە ەەی کە براێذ هەرێ ی ەە قهئب ثێێەذ

یب ثێذ.

ئە ئبیەربەی کە پوپبنەلەی ثەی ەيە ی قهئب پێیبه كەکە ثویزیە نە:زج

لددده بل ددد ددد اددد - ن لقدد ادددن ددده م دددةم أودددال ب دث ادد ب دد ودثن ث لنددن د ث لبدد داو حد ثا

م ثؤ نن )ثسف اح ةا لق و (شهء ه ا

نەەهنهزەی ئەيبە پەەل ەیە ثە ارە:ثەئەەبەىا ارەیەکەەی ەڵجەەەزە ەەیە ثەڵ ەە

ثەهكەەەزیلایە ]هاەەزەب ثەەبە كەکەەب ثەەی نە ەەەی ەهەەی ەيەەە ەەەزە هێیەەەبلەهە

ثەىەییە ث ئە کەبەی ثەثبە .

6

اح دددةا - و هددد ا دددك لنددد وناددد لاددد شدددهء لنددد أ نزب شاو ل س ثن ) (النحل

ارە: ئەو کزێجەب ث بهكی ەي ەذ ێێی كن ەبی يەژكەیە ه كەکبرەە

.ث يڵبب

ەيەەەە ەەەەذ )ەڵەثەەەەی پوپبنەەەەەلەی ه ئبە وایە ەيە رێلاثی قهئەب

ەەذ نە ەىاها کزێجیەەلا بنغێەەذ عەەبی نەکزێجێ ەەەلا ئەو پوپبنەەەەلەیە هاەەکەەەبهای ری كەهكەەهی کەوكە ەەلێ یب كەڵەێ

ەيەە ەەذ کە يەثەەەزی ەيەە ەەذ ثەەپێیەەزە ثەە ێەەێیی يەەو ڤ نەیی فەەكاە ثێەەەذ ثەئو ئەو پوپبنەەەەلەیە ك کێەەەەی .ثە ەرەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەی ەیە

"قهئەب یەکەو: يەنەه فكا ەیەلەرای ثڵێەذ

7

ەي زێ ی ث یلایەد رێلایە" ثەکبهێبی ەيەە ەەذ ارە ەيەە ەەذ ثەەەێەیەکی

ەهك نەەزی. كەو: ئەو نێ ەەلاەەیە نەنە ئەەەبیەرەکەی پێەەە یەکەەەبنوەە چەەە ە ەهك ئبیەرەکە نەكای ەي ذ ێەێی پێیبهکوكە ارە قهئەب نەفە نوی ەيە

نەفەە نوی هێێیەەە ارە هێەەێی ەەزێ ەعیەەەباىە نە ەيەەە ەەەذ. ەەەەهثبهی ئەيە نەيەەەەەەەبەی فێەەەەەەەلەەی ئەو کزێەەەەەەەجەی

ە قهئەب ەرەب ذ کیثەهكەزلایە ئبنبكاه كەثنەەي زێ ی ث هێەێی رێەلایە ثە ەە قهئەەەب ەەەی ثەڵ ەیەکەەەی ثەەەبە پێ وای ثەەە

ەەی يوكەکەەب ثەەی فەەكا ىیەەلث ەؽی رێلایە.

کە نەكا ەەی ذێقهئەەب ەيیەەە هایەەلەنەیە .د ەڵەیەکی رێلا یەێیكا

8

أج لب - بقن ) لز ا ماآنا أاب غثا (عبةم ث

ی رێەلا فێچارە: قهئبێ ە ثەػبهەثی فاه یە ثە نەفكا ثزو.

- ثةرالانثاا جددددددددددددد ان نعن غثا لبة ل نلقاآن وبا أالث

() لنسء

ارە: ئەەبف ئەيەەبە نەقهئەەب هك ەەبثەە غی هاەکێەەببئ ئەنەه قهئەەب کەەبهی ]ەەەه

رو ثایە غەیوە فكا كیەبهە يەثەەزی کەێ ی ب ێد كک یەکزویب فوە رێیلا پەیلا كەکوك.

پێەەزو نرەەب ەڵەەجەرە ثەەيەەب ەەێە کەئەنەه قهئب کزێجەی فەكا ثێەذ كەثێەذ ەەكا

ی ئەەێەەەەك ثەەگ ەڵە ثێەەذ ثەئو ئەو کزێەەجە

9

ىەق نە قهئبەلا یەب ىیبرو نەەىاه ەڵەی كەكاد.

ەهەەەب قهئەەب فەڵ ەەی ثب ێەەذ كەکەەبد کە بێەی ئە ثێ ەەهەرب نە ەیبهەکەبی كاا كەکبد کە كە هەری ەە قهئب ثێ پبب كااکەی کەو كەکبرەە ث یەە هەد:

ا - عشددا سدد دد ددا ل مدد لددن اادد أم ق دد م دددد مثن إن اندددد ددددن ن لبددددد م ع ددددن سدددد أدددد

﴾هود ﴿

ارە: یەەب ئێەەژ: ەڵیجەەەز ە. ثێەەژە: قەەە هاەەزە كەەەب ئێەەە ثە یەەبهيەری ەه کەەەگ

كە ەهەری -غەیەوە فەكا–كەز كەکەێ ەڵجەزە ەهەە ئەو ثێ

10

لندد أدد : ٣٤-٣٢ثەقەهە - دد نزب م دده اادد ب ن اندد دددن ن شدددة ءام أددد ددد دددن ا سددد ددد أوددد ن

م دد مثن ﴿ إن اندد لبددد عدد لددن عدد ددنن لبددم ﴾ ه لنبس م لنبا لبه لناان بق لحجا ل أأ ب

﴿﴾

ارە:ئەنەه نەيەی کە ئەەێە ثەە ػەثەەلی ف يەەب بهك رە فاه ثەنيب پێەزب ایە هاەزی

كەەەەەەب ئێەەەەەە ێەەەەەڕای ەەەەەزثەەەەە عە ە –بثبە ەکبزب ثە نەنەک يەکی یەکزو

ئەنەه ٣٢هەرێ ی ەە ئە ثێەژ) –نە فا ەەب –نیەەي ث ەەزب ەەبکوێ کە ەه – ەەوك رە

ثزوەەە نە ئەەەبنوەی كەەەەزەچیهەی رەە نەەەەەی يەەەەو یە ەه ثەەەە فكاەبەەەەەکب

. ]رەە: ثەهكب٣٤ەڵ واە)

11

ئەو ثب ێەەزە ثەە ثەهە ەەبهثەەی قهئەەب ەڵەیە چ ە یی ەه کە ەک فە ی ربیجەرە ثە ربە ث ە ەیؼوی فیوكەەی

غەىەنەەی ؽەەبفي ەرەەب پەفەەبی ەەەػلی ثەهكی ىازی یەکب رەکبی کەەی ئببیی ربیجەد ثەربکەکەە ەی کەەێد براێذ یؼوی ؽبفي یەب پەفەبی ەەػلی یب یؼوی فیوكەەی ثەێزەە ئەكیجەبی عیەەباى ەڵیبەەلاە یەەبییب ثەە ەەە ثەئو ەهکەر ەث ئبیەب ئەيە ثەگ يبەبیە کەەەیؼوی ؽەەبفي پەفەەبی ەەەػلی ەەیؼوی

فیوكەی پەهعئ ثگ ی بیبێد.

ەڵجەرە كەرای ثەبکبهی يەؾەيەكەە ثێیەذ ئەو ثب ێزە ث ثەهە بهثەەی قهئەب ثەەەەێاىێ ی نغەەەب ث ەەە ی ثەەە ەەەە كەرایەەذ ثڵێەەی هاەەزە کە ەەوای ەەبػیوا

12

ەئو نە ی ب ربیجەرەل ثەربکەکەەە ث ەەەکەد نە ی پەەهە پەەبیە نەهەیەەی كاێب نەنە یەکزو بیەزەی ەڵەە بلە ثەەە ەەەە ەه ەەەێ یب نە قەئی ئەكەثیەەەبری فبهەەەیلا عێ یەەەو كەثەەە ئەنەهچەەەی ثەەەەی

بیبێد ەە یەە ی.

نەەئيەەەەەەی ئەو ثب ێەەەەەەزەی قهئەەەەەەبی ذ کە ثەفێەەەەەلەەی ئەو کزێەەەەەجە رێەەەەەلەنەی

ەەواەکبی قهئەەب ىیەەبرو ثبەەزو نەا نەعیەەەبی ئێەەەزبكا ثەەەی ەیە نەاە ەەەەیؼوی ؽەەەەبفي کە نەرو پ ەەەەی ئەكەثیەەەەبری عیبەەلایە. پبەەب نە اەە ەی ەەبە کەە نەەەر یەەەبفك ەەەی یەەەزواێ ە پەەەڕ نە کەيکەەەە ی ەڵە ەه کەەەەەێد ثەهەيەەەەی

ە. ثێێەەذ پێیەەزی ثە ؽەەبفي ەەەػلی ەەیەهەب وای عەازو پەڕ ەبە کزو نە

13

قهئەەەب ثەەەی ەیە ثەەە ەەەە يەەەەەی يەیب.

:هەی ثەڵ ەێبەە)ازلیل ی ئەو کزێجە

هەەەەەەی ثەڵ ەێەەەەەبەەی ئەو کزێەەەەەجە ى ه بكەیە:

نەهە: ئەنەه قهئەەەب ەەەی فەەەكایە ثەثەەەگ - ەڵە کەيکهریە فبە پەهعە.

قهئب پڕە نەەڵە کەيکەهری ثچە: - پەهعی رێلایە.

ئەغبو: قهئب ی فكا یە. -

کبهی ئەو کزێجە ەنبلی )ثچە ە.

14

:ەهچبەکبی ئەو کزێجە

ەهچبەکبی ئیەمو نەك ەذ ىیەبرو ەیە یەکیب قهئب ئەیزو ەری يؾەيەك ئەو کزێەەجە نەثەهئەەی نێ ەە ڵیەەیە نەقهئەەب ەهچبەی یەکەيەی ثەرەای قهئەبە ئەنەه ئبیەرێ ی ه ەث ث رێ ەیز ئەا ثە رێ ەیز نەيبەبکەی ەەد)ؽلیش كەکەیەە

ەهچبە.

ێ وا پەەەەد رەەەەب ثەئو ەەەەری ثەەەبە کزێجەەەی ثەەەبە پێ وای ؽەكیەەەەەکبی رەای

پێەەيجەه ثەربیجەد ەەؽیؾەکبی ثفەبهی يهیى ەهەب )یوەی هل انهە ی ئیەج اەەەؾبق ئیەەەج یەەەبو يێەەەژی رەثەهی پێەەەلاچەە ثەکەەە ی ئە ی وكەە)ر ەەەیو

15

ثەەەبە پێ وااەكا كەکەیەەە ثەەە ئەەی يبەەەبی ەد ئبیەرەکەەب ثەەەەهغلا نەقهئەەب ەە

هزو ثێذ ەە نەها ەی ی ەهەە)ي ەو ثڕیبهی نەەه ثلهێذ.

16

ثەی یەکەو

ببلی قهئب

پێییزە ئە کەەی ئەو کزێەجە كەفەێێزەە یی ەو یەکغبه ثەكیقەرەە يبەبی ئبیەرەکەبی قهئەەەبی فێەەەلثێزەە. ثەئو ئەيە نەەيەەە

جەد کبرێ لا ەە یەە ەیە نەو ثەەەكا ثەرەبی قهئب كەبێی.

:پەیبيە ثە ەرییەکبی قهئب

قهئب کزێجێ ە کە ثەپێی پوپبنەلەی يەؾەيەك ەەەب پەەەێ ٠٤١١کەەە ی ػەثەەەلئ نەەەەيی ەی

17

ەەەەب ثەەەە يەەەەؾەيەك ٣٢نە يەەەەبەی ئێەەەەزب كاثەىیە نثی قهئب ثویزیە نە:

قجەەڵی ثەەی فەەكایەە کە ربیجەرەەەلی -نەنە یوە لەیی ەیە يهمگ فثە

ثزپەهزیلا قجڵی ثی قیبيەد -قجەەەەەڵی قهئەەەەەب ەە کزێجێەەەەەد فەەەەەكا -

هاەەەزەف ثەەە يەەەؾەيەكی پەەەێەەيەثەهی بهكە

ئەؽ بيی ع هاع ه کە پوپبنەەلەی ئەە -كەکەەەەبد هێ ەچەەەەبهەی ک رەەەەبیی ەيەەەە

کێەکبی يو ەەپێیزە ثگ ثەل يەهط نێڕایەڵی فكا -

يؾەيەك ثیذە ئەغەەبيی کەەبهی ثبەەە کە كڵیەەبثەە ن -

ەيب كەزهی قهئب يؾەيەكە

18

پێیزی -نو ەەەەی كڵیەەەەبکوكەە نەعەەەەە ثەەەە -

پبهێينەەەەبهی نەئیەەەەمو ثەکەەەەوكەەی ئیمو نەعیبلا.

:عای رەی قهئب

عەەەەەەاە قهئەەەەەەب نە ی رەکەەەەەەبییەەثەربیجەری هەرە کهرەکەبی يەکە نەەێەی

یەەوكایە. ئەو ەەهەربە پەفەەبە ەەیؼوی كڵ ەە ەەیؼوی ەەێ ەە واەرەە. ەههەەەب نەيێژی ئیميلا یەکێەد نەەهغڕاکێەییە نو ەکەەەبی قهئەەەب ثەەە ەەەی وكەە)اػواة عای ئە ثە. ەڵجەرە نە ەيە ەێێ ی قهئبەەلا نە ی عەەاییەە ەە یەە ەەیە. هزەنەنێ ی ثگ يبەب ەبە ە ثەەێەیەکی

واا نێەەەوە نەێ ەیە نە قهئبەەەلا نەو فەەە

19

ثەەەەبهەیەە نە ثەەەەەی )ەڵە ەەەەواییەکبی ثبی كەکەی. قهئب

:كثبهەثەەی قهئب

پەیەەبيە ثە ەرییەکەەبی قهئەەب ەەەكا عەەبه ثبهە ث رەە نە ەه یپە ەیەکی قهئبەلا ك

ەيەەەی یەەەب ثەەەەێ ذ ثەهچەەەب كەکەێەەەذ. نەەيەەەەی ىیەەەەبرو روەەەەب نەه کی ەەەەەئ )قیبيەد كڵیەبکوكەە نە یەکجەی فەكا كکایەری نەنە بثەی ثە فەكا ثزپەهەزی نەكا كثبهە ثە رەە. ثەيی ەیەی ئەەزەيە کە

زەە ئبيەبکەی ثە یپە ەیەکی قهئەب ثقەێیئەو ك ثەەەەەبثەرە ەکوكثێەەەەەذ. نەقهئبەەەەەلا كەەەزەاکەی کەو ەیە کە یەکغەەبه ەەواثێذ. نەاەیە قهئب كثبهەروی کزێت ثێەذ. ئەنەه

20

کەەەێد ەەهەرێ ی كهێەەژی قهئەەب ثەە ەەە )انجقەەەوح ثقەەەێێزەە ئەا ثەفێەەەلەەی ەي قهئب زێ ی ىیبرو ث ىایی ئە ىیبك

بکبد.

چەل ەیەە نەكثبهەثەکبی قهئب:

عەەبه نەقهئبەەلا كثەەبهە ٠٢٦ەەبی يەەب -کواەرەە چیو کی يەب ثەەێەی کەهد

هەری قهئبلا كثبهە ث رەە. ٢٤كهێژ نە

كەزەاکەی " عبد رغوی ي رؾزب ایبه -هثبهەکەەبی " ارە ) ثبفەکەەبی ثەەەەذ کە

عبه كثبهە ٤١كە اد کريذ يی ەی كا وثەکێ ث رەە.

كەزەاکەی " ي اظهى ي افزوی ػهی انهە -ان ناة " ارە ) کەێد نە کەە ىاڵزوە کە

عەەەبه ٩كه نەنە انەەەهەكا كەکەەەبد کريەەەذ

21

عەەەبهیزو ٠٢اێ ی کەو نەكەهثڕیەەەلا نەنە نەەە ثبهە ث رەە.ك

ی یضوى ث چی "یؼجل ي ك انه يب -ی یەەەە ؼى " ارە )عەەەە ە نە انهەەەە ەەەەزێد كەپەهەەز کە قەەبىاظ ىەهەهیەەب پێبنەیەێەەذ

ثبهە كەثێزەە.عبه ك٠١یی ەو

كەەەەزەاکەی "انهەەە انەەەنم فهەەە انەەەاد -ایه في زە اییبو" ارە )انهە ئبەبەکب

عەەبه ٧ ىەی نە ەەە ه کكا كهەەز وكە ث رەە.ثبهە نەقهئبلا ك

كەرەەای ثڵێەەی کە رەای ەەبە کی قهئەەب نەقەثەبهەی ئەو ٣١ثبهەثەە رەب ٪ثەثگ ك

کزێجە پێ لەێێذ.

22

:کەو بە کی قهئب

قهئەەب کزێجێ ەەی کەو ەەبە ە هکەەەە. ثەكااکبهی ع هاع ه نەهکەەی رێ ەیەزی فەڵ ەەەی ئبەەەبیی ىەيەەەبی يەەەؾەيەك ەەەیچە

ەثەەەی كەهكەفەەەبد ثەثەەەگ ثەڵەەە ەی كهنەی ػەهنغەب رێڕايەبی رەا. ثە ەە کبرێەد نە يؾەيەك كەپو ث چی يب ەێەی عیەباىی ەیەئ ئە نەقهئبلا كەڵێذ: ث ئەەی کيەبهەی ەەبڵەکب ثەەيا. ئەنەه ئەيەەڕ ەيەەب پوەەیبه نەفێوفاىێ ی ىا ثپوەیذ نەەئيەلا كەڵێەذ

ەیی چەەەەە ە ثەەەەەەی عیەەەەەباى نەيبەەەەە نثەئو يەەؾەيەك ەهنیەەي ئەو ەەزەی فەە هەەیە

ەىایە ى ه ەفبيبە ئەو ەئيەی كاەرەە. ەیەکەەەی كثەەەبهەثەە نەەەەب قهئبەەەلا ثەڵ

نەەو ە ثەە کەو ەەبە کی قهئەەب يەەؾەيەك ک يەڵە ثبێ ی نە کزێجەی پیەو ىی یەەكیی

23

يەەەیؾییەکب ەهنورەەە کەە يەڵێ ی رەەو نە هثەهی فەەەە ی یەەەەب ئەەی کهزەەەەهەکەی كە

ثەهنەەەێی کەرەەەە ەڵەەەجەرە نەەەەەهكەيی كاکەریی نە یچە كهنەی ػەهەثیی کە یەکێەەەد ثەەەە نە كاکەرەەەروی ەەەبچەی ىەی ەەەەەەەەەزێ ی ى ه ثەەەەەەەەە فێوثەەەەەەەەە ەك ىهاەرەە يەەەەەەؾەيەك یەەەەەەزیەری ئەو

٣٢ؽی بیەد هێبییە كیەبهی وااە نەيەبەی ث ەەەبد ەڵەەەجەرە ەەەب ثەەە فەڵ ەەەی ثەەەب

هێ ەچەەەەەبهەیەە عەەەەە ە نە كثەەەەەبهەثەە ەثەەەە ئەيە ثەڵ ەیەکەەەی هە کە قهئەەەب کەەەبهی يەەەؾەيەكە ەە فەەەكا ىاەەەزی فەەەكا

كیبهی وا برەا ییە.

24

بچەی كەهکەری قهئب

قهئەەب ثەرەەكی نەکێەەو کەەبهی ەهیی کهزەەه ەهیزەەەەی ىيەەەەبی ػەهەثیەەەەلایە ثەەەە ەەەەە رێ ەیەەزی ى هێەەد نەەەەکب چەي ەکەەبی قهئب پێیزی ەبهەىایی نەکهزەه ەهیزەی ػەهەثەەی نەىەيەەبی يەەؾەيەكا ەیە ى هێەەد نە كاة ەهیزی ػەهەثیەی ثەبیەبی ئەؽ ەبيی

ەاە يەەب ە قهئەەب ئیەەمو ثبەە واە نؽەهاي واەکب کە یمیەری ىەثە وكی ک ەڵ ربە ەه قبفڵە ثبىهنبییەکب ەێاىی

ثەەەە ەەەەە پێ ەەەەلاكا نەنە كکيەکەەەەب هەاعەەەەی يەکە ى هثزپەهەەەەزی نە كەهثەهی

).ە ەثە نەکبرێ لا نەئێەوا کهكەزبییەە فەەەەەكا پەهەەەەەزواە یی ه يەکەەەەەبی

هەاعەەی ەثەەە. ثەئو يەەؾەيەك يەەەیؾییەدنەکێو کەبهی ەهی رەلی ەبچەکەی رەەهەی

25

ەەەەەەهەکی قهئەەەەەبی ثەكکایەری ەەەەەوك نەنە ە ثەەگ ئبنەەب نەەی ئەو ثزپەهەەزیلا كا ەەز

ەيەە ثبەەە نەثەەبهەی ثزپەهەەزی ثەکەڵ ەەی بچەکەەبی رەەوی عیەەب یەەب ئبیەەلەی يەەو ڤ

بیەد.

ثەە کە ەیەکی رو ئە کەزییە نە کبەنەەەەهكەيی يەەؾەيەككا ثەەب ثەەە. ەەەلێغبه نەقهئبەەەلا ثەەەەێەی ثەەەب نە عئەەەلەەی کەزییەکب ئبيبکەی ث کواە ئەە ثەفازی

فكا ىاواە ە:

م ددده انددد سدددثاام ددده لودددا ل حدددا ل حبددد إ هددد لبدددجاان وةم و ك نس ﴿ ااح ث ة ل ﴾ث

ارە:

ثێئبنەەب نەەی ثەىیەەی ثەەيێەهی ع هاعەە ه عەەەەێ ەی ثەەەەب كەنەەەەوێزەە ئەو فەهيەەەەبە

26

یبهيەریەەەەلەهە ثەەەە ئەەی کە قهئەەەەب کەەەەبهی يەەؾەيەكە ەە فەەكا چەە ە فەەكا ئبنەەبكاهی

ئبیلەیە.

ثەەەێ ی ى هی قهئەەب نەەئيەەی هكاەکەەبی كاثەىیەەە. ثەە ه کاەی ەەبچەی يەكیەەە يەکە

ەەە هكاێەەد ەەبر رە پەەێ یەەب عە ێەەد هیەەلاە يەەؾەيەك پەەب ئە هكاە چەەەل ئەەەبیەرێ ی نە ثەەەبهەیەە كاثەىاەەەلە. ەرەەەب ى هێد نە ئبیەرەکب ث ه ەوكەەی کیەبی ربیجەری يؾەيەكە ەک ئبیەرەکبی افد )افەد ثەارەەبی نەهەرەەوی كه كێەەذ کە نەەەهەری

ثبەە واە. ەهنێەەڕ ٣١رەەب ٠٠ئەەبیەری انەەهنەثەەبهەی رەە يەری ىیەەبکوك نەییە ػبئیەەە ثەەەەەەێەیەکی كه كهێەەەەەژ قەەەەەە كەکەەەەەبد ثەێەیەە کە ئەو ع هە کبهاە ی ەكێ ی

ث ەهكەيەکبی رو بثێذ.

27

ثەنەەەەزی يەەەەؾەيەك ەیزایەەەەە کە کزێجێ ەەەەی فوەکهزه نز یو ثەكەذ ثێێذ.

:پوىەیی قهئب

نە اەەەە ەی كەەەەەزەاکەکب ثبثەرەکەەەەب واەکب قهئب پوىەروی کزێەجە کە يە ثییيە كافاىییەکبی قهئب ثەێەی پچڕ پچەەڕ ب ێەەد نەكای یەە ەەبرە کبرێەەد رەەەەەب نە یەە ئبیەرەەەەلا ك یەەەەب چەەەەەل كەەەەزەاکەی بپەیەەەەذ نەرەیەەەذ یەکەە

ە ە ثەپێەەی ەەبر هێ قەەزی كافەەاىییەک ثبثەد ە ثەپێی يێژی كاثەىیێزی.

28

ثبهەکبی پوىەیی:

کبهثەەبهی ى ه ع هاعەە ه نە ثیوێەەبەە - ەه هەرێ ی ربیجەد نە هەرە نەهەکب

ەثەەی ثەكاكاچەەی ثەەبثەرێ ی رەەبیجەد -ەڵەکەبی ثەبثەرە عیباىەکەب ثیوێبەەی

ثەێەیەە کە ئەنەه ثزەێذ ث چی قهئەب نەثبهەی ثبثەرێ ی رەبیجەرەە ثيایەذ پێیەزە

رەای قهئب ث ە ێیذ.

ثەكاكاەەەەبری چەەەەەل ئبیەرێەەەەد کە ەەەەی - پەیەلییەکیب پێ ەە یە.

هیيکوكی چەل كەزەاکەیەکی بپەیەەذ - نەیەە ئبیەرلا. نەرەیذ یەکەە ەرب

29

:ب ێ جی قهئب

نەكەهثڕیەەی كافاىییەکەەب قهئەەب هكییەکەەی رەای ثەکبهەثوكە. ث ەە كافەاىییەە نەئبیەرێ ەەەلا ثەەەەێەیەکی نەەەزی ەەەواە چەەەەل ەەەب كارەەەو ەەەەهغلهاە کە رەای ئەەبیەرەکەی پێەە ەڵە ثەەە نەثەهئەە نە

كااکەەبهی كەزیەەب ئەەبیەرێ ی رەەوكا ەيەەب ثبثەرەبە ثە هكثیەی کواەرەە. ى هێد نە

چبهەەه ەکەواە ثە ەە كەڵێەذ: "" ارە: ثەكڵیەەەەەەبیی نەكای ەه بف ەەەەییەە ف ەەەەییەە كێەەەەذ. ئەو كێەەەەڕە ثەەەەێەیەکی نەەەزی نەرەای ییەەکەەەبەە

رەوی ئەو هاز یە. ثەئو نەی عێ ەیەکیەڵەیە چبە ەکواەرەە ەڵجەرە هاەەکەبها ەهػياەکب ث یبهيەری يؾەيەك ئبيەبكە نەچەەبکوكەەی ئەو ەەبهكثیییەكا ثەئەەبیەری

30

كارو یب ؽەكیەێد یەب ثەەك ەهنەور نە ث چەکەەەەبی يەەەە كەهیبێەەەەبە ەڵەەەەی ى هیبەەەلاە. ەهەە ەەەبهكثیی نەەەەیە

ی ئەيەەڕ ەنغەەبە. نێ ڵەهێەەد ىاەەزییەکبكەثێذ هەزەی فەثەهی ثەەيبەێە ثڵێەذ کە هاذ ثێذ ەە یەی هاەذ یەەی ەڵە پەەەب ك ەەەب كثەەەبهە ەيەەەب ەەەذ چەەەبە

ث برەە.

:ب ی قهئب

ىیەەەەەبرو ئبیەرەکەەەەەبی قهئەەەەەب پێیەەەەەزیب ثەەەی وكەە ەەیە ثەڵ ەە ثەفێەەلەەیب

ەیەەذ ثەئو نەقهئبەەلا كەرایەەذ نێیەەب رێجەەب ییەکی ى هیەە ەیە ئەو ب ییەەبە ثەڵ ەی عیباىیب ەیە نە هزەی ەپوىەیی

31

رلی قهئب كەهفزی كافەاىی بكهەذ ەەەب ی نە ەهیزەەەی عیەەەباى ەەەبهكثیی نەكەهفەەزی كافەەاىی ەەڕیەەی ەەبثەعێی فەەەەەەەواا عێبەکەەەەەەەب نەنە کەەەەەەەبهێی

وا هەەزەنەنی ئەەبێزە ثەەگ يبەەب كیەەبهیەکپوپبنەەەلەی يێژیەەی ثەثەەگ ثەڵەە ە ەەب ثەهاه ێ ثەکبهثوكی ىيبی ەبػەهەثی ػەهەثەەەەەی ثێ ەەەەەبە ثەەەەەەێەیەە رەەەەەەبەد هاەەکبهێ ی نەهەی ەە ئیج ػەثب كچەبهی نيەەب ثەەە. ەەەهە ای ئەاە كەزیەەب نەثەهنەەەەەەەورەەی ەەەەەەەب ی قهئبیەەەەەەەب

بكکوكە. ثەەيبەەێە کيەەبهەیەکی ى هی ىیەەئبیەرەکەەەەەەەبی قهئەەەەەەەب ثە نە اەە ثەەەەەەە ەد)ؽەكی ی برایذ نەاە رێج ەیذ چ ە ئەەی نە ەرلا ثب واە برایەذ ثبە ی پەگ ث ەیەذ. ثە ەە ەەكا ئەبیەری

32

کهری چەل ەیی نە هەرە يەکەییەکبلا یەيی قهئبەەلا ثەرەەبیجەری نەثە)عەەيس ی ەەێ

ئبيبكە کە ثەرەای ەب ە ئەو ئبیەرەبە عەەێ ەی ثەەب ن زنەە ی رەەلی هاەەکەەبهاە

چەەەەەەەە ە ە نە هفەەەەەەەەبهی ئەاە ە نە ەریەەەەلا يبەەەەبیەکی رەا ثەكەەەەەزەە ەەەەبكە. ئەو ثەەەەبثەرە نە ثەەەەەی كاەەەەبركا

ثب واە.

33

:قهئبنە رێ ەیز

ەهچبەکبی ئیمو رەب ك ەز: قهئەب ەد. يەثەذ نە ەەد رە کەوكاهی يەەؾەيەكە کە نە کزێجەەی ؽەكیەە ەەەد یوەكا ئبيبكەیە. بهەىایبی كیی ثەكهێژایەی

بڵی هاثوك ثە ازی ئبثڕیەب ٠٤١١يێژی ثەئیمو كاە. قهئب پەهرەاىە ثەە کەبری

یەەەەەەەەەەەەەەەب وك رەە نەەەەەەەەەەەەەەەەبچ کر يبهیەەەب وك رەە. رەکەەەب ؽەكیەەەەکبی يؾەيەك ثەهكی پە وای ک یەب وك رەە هێ قواە. ەرەکبی يەؾەيەك ثەەێەیەکی ثەەەەەەەەەبە پێەکوا کەەەەەەەەە کواەرەە. نە رە ەڵجەزوا كکیەکەکبی يؾەيەك كەەز بیەکی نو ەەی ەەەهػییب كايەىهاەەلە. نە کبرێ ەەلا

لا زێد ثەبی فەنەەفەە ەیە ثە نەئیمينەثەهنورەەی فەنەەفە پەهەهكەی ی ەب

34

فەنەفە کەیيی ئیەميیب كهەذ کەوكە. ەهچەلە نە رە کوكاهی يؾەيەككا ەزێد نە ػیوفب فی ەهی ثی ەیە ثەەڵجەژاهك نە ػیوفەەەەبی ئەەەەبیی یەەەەل يەەەەەیؾییەد

ەەەەەەميیب ثیەەەەەەبیەکی نەهەی ػیوفەەەەەەبی ئیكهەەەەز وكە. ثەەەەەیی ەەەەەكا کزێجەەەەی ئەفمقەەەەی ثە نەثەهنەەەەورەەی ئەلێەەەەەی ىابیەەەەب يەەەەیههەرە عیباىەکەەەەب ثەرەەەەبیجەد ی بییەکەەەب ئەفمقەەەی ئیەەەميیب پەهەهكە کوكە هاەەەزی ەەە ڵی نێەکەەەوا ئەەیە کە ئیمو پەهەهكەیەکی ثەهەو ێبە نەبیەی

ازو ەڵقەڵەرێەه ىابکبی ئیمو ى ه عرو رەارو هاززو ئەفمقی رەو يوەەبەرو نە ئیەەميی يەەؾەيەك. نەثەه ئەو ثەڵەە ەیە ثەە يی جەەەەەە نە يبەەەەب هاەەەەزی)اقؼییەد قهئب كەثێذ ەهچی ىیبرو نە فەكی قهئەب

35

ثەثەەەگ ئبهایەەەذ ەەەەری هاەەەزی )ؽەەەلیش ەەەؾیؼ پەەەذ ثجەەەەزی ثەەە ەەەەهچبەی

یمو ث ە ێیەە.ثە ەری ئ

نەثەهئەە هێەە ەی كڵیەەبکەهەە نەرێ ەیەەزی قهئەەب ەەك ەهنەەورە نەفەەكی قهئەەب ەەەد ئەنەهچەەی ئەو هێەە ەیە ثە فەەبه ئبەەب كێەەزە ثەهچەەب ثەئو ئەەەەلە ئبەەب ەەەەەیە نێەەەەەوەكا ثەنو زەەەەەوی کێەەەەەەکب

هێ ەچبهەکبی ئەاە كەنەی.

نەقهئب:ک پەکبی ثەهكەو رێ ەیز

نەنەهەرەەوی ک ەەپەکبی ثەهكەو ەەب ێ یی -رێ ەیەەەزە نەقهئەەەب. پەەەبهچە پەەەبهچەثی كافاىییەکب پەهرەاىەیەی ەه كافەاىییەە

ئەەەەبیەد کەەەەبهی رێ ەیەەەەز ٦٦١١نەێەەەەا

36

نەقهئب نەچاهچێەی یەە ثەبثەری ربیجەرەلا ى ه ئەەەزەو كەکەەبد. هێ ەچەەبهەی ثە ەرەەی ثەە

ی ئەو نەوفزە ئەەیە کە رەای هثە ثەەئە ئبیەرەەەبەی پەیەەەەز ثە ثەەەبثەرێ ەە نە رەیذ یەکەە كاثێەی. ئەو کەبهە پێەزو ى ه کێەەەەی ەثەەەە ثەئو ئەيەەەڕ ثەەەە ی ەەەك

ەهنور نە ک يپیرەه ى ه ئبب ثە.

ثەپێەەەی رێڕایەەەی قهئەەەب ثەپێەەەی کەەەبد: -رێپە ثەەەی کەەەبد قهئەەەب نەەە ای ثەەەەەهكا

برە ەک نەەهەربی ثب ێزلا كافاىی عە ەثە ثەئو نە يەكیە عە ثەيەبی ثب ێەەزەکەی يەەؾەيەك ثەەە. ئەو نەە اە نە چەەەەل ییەکەەەی رەەەوەە یەەەب كەكهێەەەذ ثەەە هثە ثەە نەنە ئەو کێەیە ىایی کبری كاثەىیەەی ئبیەرەکەەب پێیەەزە. ثەنە اەە ثەە

37

اەکەەەەبی قهئەەەەب ثەەەەەەه ئەو هاەە ثبە پێ و کێەیەكا ىا ثیذ.

نەەەەەەەلێ ییەەەەەەی بەەەەەـ يەەەەەەؿ: فەهيبەکەەبی پێەەی قهئەەب نەچاهچێەەەی ئبیەرەکبی كاروكا هەد)ەەـ کواەرەە ثە ە نە ەەهەربی ثب ێەزەکەی يەؾەيەك نە يەکە ئەەەبىاكی ثەەەبە نەقهئبەەەلا قجەەەڵ وا ثەەەەەە ثەئو نە يەكیەەەەەە ئەەەەەبىاكی ثەەەەەبە هەر ەەەەواەرەە کە ئەو هەر ەەەەوكەەی كایەەەەی

و نە ەك ئبیەری پێ کەبهی ەهی نەەه ىیبركابە. کێەەکە نێەوەكایە کە نەەی ئبیەرێەد ئبيەەبکە ثەە ەکەەواە کە ئەيە )بەەـ ە یەەب )يەؿ . ث چبهەەەهی ئەو نەوفزە نە اەە ث کزێجی بـ يەەؿ پێیەزە. ەڵەجەرە نو زەەەوی ییەەەەی ەەەەـ نە ەيەەەب کزێجەەەلا

ەەەەەەەەی کەەەەەەەە کواەرەە ثەەەەەەەە ەه يو ەێ

38

بربیجەرەل)يزقەەەە ثەەەەەەهغلا نەو ییەە نو ە ثەە.

پێیزی پێ ەی ەلێ نە ئبیەرەکب -

یەکێد نەثبزوی هێ بکبی پەیجوك ثە يبەبی ئەەەبیەرە ب ەکەەەب ەەەەهغلاە نە پەەەێ ەی كاثەىیەەەەەی ئەەەەەبیەرەکەیە. ارە ئەەی کە ئەو ئەەبیەرە نەەئيەەی اقؼەەێ ەە كاثەىیەەە. نەو

رەكا كثەەەەەبهە ثە نە اەە ثەەەەە ەەەەەەه کەەەەەب هاەەکوك)ر یو كەرای نەپێ ەی كاثەىیی

ثيای.

39

چبکبىییەکبی ەهنێڕەکب هاەەکبها -

ئەنەهچەەی ەهنێڕاەەی قهئەەب ثەە کەەەێد کە ػەهەثی بىاێەذ پێیەزە ەی وكەەکبی ث ه وكەەی ئەبیەرە ب ەکەب پێیەزە ثەئو کەەەەەەبهی هاەەکەەەەەەبها ەهنێڕاەکەەەەەەب پیەکوكە. هازی بهاە ئەەیە کە نەى هثەی هكاەکەەب ئیبەەلاه ه ؽەەبی ەەی كیێەەد

ازی ثێذ نەكیی ف ی. براێذ نێ ڵەهێ ی هثەەە نێ ەەە ڵیەەیەکی ثێمیبەەەبە نێ ەەە ڵەه پێیزە ثبە ی ثەی كیید ەثێذ. ثەبە ی پێەەەفزە ثە ەەزێد ثە يبەەبی ئەەیە کە رەە پەەەەێ نێ ەەەە ڵیەە كاكەهیزەەەەب کەەەەوكە. نەثەهئەيە نێ ە ڵیەەی كارەو ەزێد عە ە نە كپبر وكەەی ثبە ی پێەرب ىیەبك بثێەذ.

40

ەو كافەەەەەەاىییە نە اەەەەەە ەی كەهبەەەەەەی ئ ي كێڕەە ثبە پێ واە.

نەثەهئەە هاەەکەەبها ەەبهەىایبی ئیەەميیی ەهنیي نێ ڵەهی ثێمیەی قهئب ی. ئەاە پەەەێ پێەەەلاچەە نێ ەەە ڵیەە نە قهئەەەب ثبە یەەب ثەقئەەب ێەەبە رەەەب ثەچەەبی ەهنورەەەی يەػەەەوی ە هێەەەێی پیبەڵەەەلا ثەقهئبەەلا كەیجیەەی ئەاە ثەپەەێ كاكەهی رەەەەب ثبەەەی نەئەەەەلاىە ثەكەه نەقهئبەەەلا كەثیەەە ەه نەثەه ئەيەیە کەەەبهی هاەەکەەەبها پیەکەەوكە. ئەاە نەپێەەلا ثبە یەەب ایە کە قئەەەەب رەی فەەەەكایە نە رەی فكاەەەەلا کەيکهری ەڵە ثەی ەیە ثە یە یەکەو

ی پیبەڵەەەلا پەەەە چەەە ە رەەەەب ثەچەەەبەەەیوی قهئەەب كەکە ەڵەکەەبی ەەبثی. كەو ئەنەه ەڵەیەکەەەی ى ه ئبەەە وا ثجیەەە

41

چەەە ە ثبە یەەەب ایە کە ەڵەی رێەەەلا ەەەیە نەثەهئەە ئە ەڵەرە رێەەەەەەەەەەەەەەەەەلەپە ێ نەثەهچەەبی ئەایزەەو كەیەەبهەە ەهەکەە

)ؽبفيی یواىی كەڵێذ:

وفذپیو يب ن ذ فطب ثو قهى غ آفوی ثو ظو پبە فطبپ ثبك

ارە) ێقی ئێە كەڵگ ەڵە نەپێی فبنقلا ەەەیە ئەەەبفەهی ثەەە ئە کەەەەەی ەەەڕییەە

ەڵەکەی پ یە

هاەەکبها قهئەەەب ثەكەهبیەەەزەی پێەەەی فەەبڵ كەىاەە ەڵەەجەرە نەكا ەڵە ەەبثی ئەنەه ثییەەیب ئەا كەیپ ەە. نەثەهئەە نە

ەەکەەبەە ەهنێەەڕا هاەەکوكەەی ى هثەی ییقهئب ەە رێجیەی ىیەبك كەکە رەب يبەبی ئەەبیەرەکە نەكیەەلی ف یەەبەە هاەەذ ثەە ەەە ەەەلێغبه يبەەبی ىيەەبەای كەنەە ثەە

42

ەەە ەەی وكەەیەکى ثیەەی کە ىيەەبی فێەە يببکەی ن ی ثە نەثەهئەەی ثەپەێچەاەی

ەکەێەەذ. قهئەەب ئەو فەەێڵە پەە ی ثەه فەەكا ەهغڕاکێە ى هثەی ەهنێڕەکب هاەەکبها پەهەەەەەەەزبهێ ی كڵەەەەەەە ىرو نە كای ەەەەەەەب ثەێەیەە ەەلێ نە ئبیەرەکەب پبکەبىی چبکبىی كەکە کە نەيبەبی هاەزی ئەبیەرەکە كەهكەچەەە. نەو کەەەبرەكا پێەەەلاچەە ثەهاهك نەنە هاەەکەەەبی پێەەەرو ثەەەبە پێ وارو

ێزەە. ثەئو چبهەەەەەهی كەراوێەەەذ هێ جقەەەوک رەەەبیی ئەە ثەكافەە پێیەەەزی ثەىایەەەی

ىيبی ػەهەثی ئببثی هاەەکبە.

ى هثەی ه ەەەجیوای يەەەڵبب پەەەبهەكىێ ی يەەە كێڕ. ثەى هیەەەی نە قهئەەەب ەەەەهچبە كیییەکب ثگ ىایبهی یب کەو ىایەبهیی ثەئو ثەەبە ی رەایەەب ثەئیەەمو ەیە. نەثەهئەە

43

ثەەهنورەەەی چەەەەل كێڕێەەەد نە قهئەەەب یەەەب ەد بفزەکوكی ەکب يببکبیەب ثەهنەەی يەە كێڕە نەعەەەزەی ئیەەمو كەپ ەە. ئەا ثەپێی ي كی ه ک هاەەی ەێ ثە ئیەمو كەکە نەەەەەغە ثێچەەەەبهە يەەەەڵبەکب نە چەپە ێیەکەە ثە چەپە ێیەکی رەو ەب كەكە.

كی ه ک ثەەە ه کنبهێەەەد کە ەەەیبنیيو يەەە ثەهنی یبنیييیب ث ئیمو كەپ ی ەه ئەەی کە كکزەە ه ەەەهیؼەری نەئێەەوا کەەوكی ئەيەەڕ کە كیکواەەی يەە كی ه کە ثەهنەەی كیکواەەەەی نەثەەەەبئی ئیەەەەمو كەپ ەەەە ثەەيبەەەێە ئەيەەەڕ نەەەوپە یبەەەییەکبی ئیەەەەمي ەهیی عیەەەەبی ػەهەثەەەەی ەە ئەە

کەەەەەەەەەەەەەب نەرەای كەکە. نە ى هثەی ییەەکزێجێ ەلا ئبیەرێەەد نەقهئەەب یەەب ؽەكیەەێ ی يەەؾەيەك بثییەەذ. ى هثەی ئەاە فەیبڵەکەەبی

44

ف یەەب ثەهايەەجەه ئیەەمو كەپ ەە. ه ؽەەبییە ربىەنەهەکبی ه ڵێ ی کەيزویب نە ه جیوە

يڵبەکب نە بفزەکوكی ئیمو یە.

ەەەەهە ای ئە کێەەەبەی نەەەەەهەە ثبەەەب ثەەەەەەبهە پێەەەەەەیبه كەکەیەەەەەە کە کەەەەەەوك ك

نەفێلەەی قهئب ەهاب ەثیەذ چە ە ثەفێەەلەەیەکی ەەبكەی قهئەەب ىیەەبرو پەی ثەيبەەەبی ئبیەرەکەەەب كەثەیەەەذ. ەڵەەەجەرە ى ه ثبەەەەزوە کە ئە ئبیەرەەەەبەی کە اثەەەەەزەی ثەەەەبثەرێ ە نەنە یەکەەەەلا ثیقەەەەێیزەە. ثەئو ە نەکبری پێ پەب یەب كکیەە كەثێەذ ثە هاە

ثبە پێ واەکەەەب ث ە ێیەەەزەە. يەەە هاەەکەەەبی پێەەەەزو)ک پەەەەذ ثەەەەەز ثە ەەەەەد ەەەیوكەکەو چەە ە هاەەکوكەەی ئبیەرەکەەب نە ەەەەبەئ )ەەەەەؽبثە یەەەەبفك ەەەەێ ەرا

45

)ربثؼی كەناىەە. ث ەە هاەەی بجەوی انله انضه.

فبڵێ ی رو ئەەیە کە ئەنەه قهئەب ثە ػەە ە ثقەێیزەە ەيە ەزێ ی ئە ثە ئیبە

ث چزەەەەەب هاەەەەەزە ئەنەه ثە ەفەەەەەوەرەە ثیقێیزەە ەي ەزێ یزب پەگ ەڵەیە نە کبرێ لا ە ئەيە ە ئە. کەێد پوپبنەلەی پێەەيجەهثی کوكە کزێجێ ی ثەبیەبی فەەەەكاە بەەەەبلە. رەەەە كەثێەەەەذ ثەثەەەەگ ف ەیەەەەەەەەزی هق ئە ثەەەەەەەەەێەی هكثقەەەەێیزەە. ثیەەەەو نە ث ەیەەەەزەە کە نەنە ىاەەذ اقؼەەیەد ئەەبەى )ػەقەە ثپێیەەذ ئەنەه نەكا هاەەزی پەهعیەکەەذ ثیەەی ئەا ەەەەەەێ ەرەی ثە ئەنەهەەەەەەب ئە ثەەەەەەقەهە

کەبهەە.

46

ەوكثەی

ەڵە ىازییەکبی قهئب

ئە ەئەی نێەەوەكا كەیێیەەە ثەه ثبەە وك رێ ەیەەەزی ئەەەێەیە نە كیەەەبی پەیەەەەذ ثە

كەهثەهيەەەب کە ثە ىاەەەزی ئەىيەەەیی )ػهەەەى رغوثی ب كەثوێذ. ەەهەرب پێیەزە ثەيای کە ث چی قهئب نەثبهەی ىازی ئەىيەیی

چییە.

ىاذ نە ها ەی قهئبەە

پەەەبری نو ەەەی ثەەەەبی نە قهئبەەەلا ى ه كرێ ەەەەوی ئەەەەبەى ىاەەەەذ کەەەەواەرەە

47

ەيبێە نە ەری ئەو نو ییە كثبهە ثە ث رەە. نێوەكا چەل ەیەە كەفەیە :

ثن ل ع ن - ثن ع ن لب إنب د م ه س لبل بل ) لز ا ا أ اب (ث

ثێەەەژە: ئەەەبف ىاەەەب ەىا ثەهاەەەجەهئ ەه ىیل كەرا ثیوث ەەە.ئەاەی ثە ك

ثن ل عقدن - دم لد ام لبد ل أند لبدد إنب شاب ل ب () لنل

فواپزوی ىیلەەها نە یی فەكا ئە کە یئە کە ا ی رێبنە.

دددد با آل عمرررر: دددد لسب دددده ر رددددال إنب لدددده بل دددد ثن ﴾﴿ لبثدددد لنبةددددا لدددد ب لبدددد

دان ده اب ا بةم أ جن ا مع م ا اان لبد ث

http://tanzil.net/#3:190

48

دددد با اببندددد ددد لسب دددد الا ر دددد رقدددد هددددد لنبا قن أ ﴾﴿ س حنك

نەئبفوالی ئببەکب ىەيیلا ئبڵن ی ەەە ه کا ى ه یەەبەی پەەزە ەیە ثەە ئەاەی کە فبە كڵی یبه. ئەاەی ثە

ە عێەەە نەەەەه رەیەەذ ێەەزبی نەه یبكی فكا كەکە نەەبىكای –كەفە

ئەو ئبەەب ىەيیەەە هاكەيێەە. كەڵەەێ: ئەی پەهەهكنبهيب! ر ئەو كەىنبیەد ثەفیەڕ ەبى ەكاە پەەبکی ثەەگ ػەیجەەی ثەە رەە یە ەه ثەە

ف ذ نە ئبىاهی ثەئبنويب ثپبهێيە.

دپێەەيجەه كەڵێذ: د ن سك ااقا أ ا د د ااقا ن اق لجنبة . سك

کەێد هێە ەیەە نە ىاەزلا رەی ث ەبد فەكا هێ ەی ثەەزی ث ئبب كەکبد.


49

ثەئو ئبیەەب يەثەەەذ نە ىاەەزی ثبیەفەەلاه نە ئیميلا ەي ىازەکب كەنوێزەەئ ەفێەو.

ىاەەذ يەثەەەذ نەو ەيەە كپەەبر وكەەی ىازی كی کیویەی رێ ەوی نە رێڕایەی

ئیمو کیویی رێ ویە نە كی.

ث ەنبلی ئەو فەهيبە بیلی ى ه ثی ەیە نەاە:

یەکەو: ئەنەه نە رەای ئە ئبیەرەەەەەەەەەەبە کە نەاەەەلا ىاەەەذ رێ ەەەوی کیویەەەی رێەەەلا ەەواە ەەەهغجلە نەچاهچێەەەی ثەەبە

ثەئیمو. ث ە ەیو ئەو ئەبیەرەی کوكاهە فاهەە ث ە:

ا لردا - ح مئ ا أ بن ه من ل آنء لبث سج ا ااجدددد اح ددددة ابدددد ثن ع ددددن لبدددد مدددد هدددد سدددد

50

ثن ل ع ددن لدد لبدد ا أ اب دد ﴿ لز ددا بل دد إنب دد ث﴾

ارە: ئەەبف ئەيە نەنە کەەەێ ب کە ەەەنبها ه ثە فەەەكا هاەەەەزبە ەەەکكە كەثەەەب ثەهفەهيبە نە ه کی ەئ كەروەگ یەای ایە ثەه ثەىەیەەی پەهەهەەلەی فەە ی ثەە ەێ

ەىا ەکەەەەە یەکەئ ثێەەەەەژە: ئەەەەەبف ىاەەەەەب ثەهاەەەەەجەهئ ەه ئەاەی ثە ك ىیەەەەەل

كەرا ثیوث ەەە.

يەثەەەەەزی ئەەەەەبیەرەکە ثەرەای هە ارە کەبێد ثەكهێژایی ە ثە نێڕایەڵی)اببػذ فەەكاە ەەەهقبڵ ىاەەزیب ەیە)یؼهەە ثەهايەەەجەه ثە کەەەەبێد کە نەەەێڕایەڵی فەەەكا

هەە ەەبکە ىاەەذ یەەب ىاییەەب یە)ییؼ



51

نەثەهئەە يەثەەەەەذ نەو ىاەەەەزە ىاەەەەزی رێ ەیزە نە فكا كی.

آل ػوا کە ٠٩٠-٠٩١ثەەيبێە ئبیەرەکبی نەەهەە ثبب کەوك ەەیەکی ثبەە ثە ئەەی کە رێ وی نەها ەی قهئب هايبە نە

فكی ثبە )ئیب :

ددددد با - ددددد لسب ردددددال لبثددددد إنب ددددده رله بل ﴾﴿ لنبةا ل ب

ارە: نەئبفواەەەلی ئبەەەبەکب ىەيیەەەلا ئەەبڵن ی ەەە ه کا ى ه یەەبەی پەەزە ەیە ثەەە ئەاەی کە فەەەبە كڵەەەی ەەەیبه.

ی نە عێەەەەەە ئەاەی ثە ێەەەەەزبەه یەەبكی فەەكا –نەەەەه رەیەەذ كەفە

كەکە نەەەەبىكای ئەو ئبەەەبب ىەيیەەەە هاكەيێەە. كەڵەەێ: ئەی پەهەهكەيەەب! رەە ئەو


52

كەىنەەبیەد ثەفیەەڕ ەەبى ەكاە پەەبکی ثەەگ ػەیجەەی ثەە رەە یە ەه ثەە ف ەەذ نە ئەەبىاهی

ثەئبنويب ثپبهێيە.

ەهەری )ئە ەبل ی كەو: ئەو ك ئبیەرەی كەفەیە پبڵی:

ثن ل ددددددددم لدددددددد ام لبدددددددد ل أندددددددد لبددددددددد إنب شدددددددداب لدددددددد ب ﴾﴿ لنل عقن

ارە: فواپزەەەوی ىیەەەلەەه نە یی فەەەكا ئە کە یئە کە ا ی رێبنە

ةدددددددددم ل إنب شددددددددد دددددددددا ثن ا لبددددددددد أنددددددددد لبدددددددددد اب لددددددددد ب ﴾﴿ لنل ثؤ نن

ارە: فواپزەەەوی ىیەەەلەەه نە یی فەەەكا ئە کەبە کە فكایب ەبیە ئیزوی ثەڕا

بێ.



53

ئبەى ئەغبو ئەيەیە: کفو ثێجبە یی = ثگ ثەكەهثڕیێ ی رو: ثبە = ئبەى

عقدن ێیەو: اهم سد عن أ إن أم حس أنب أن ﴾ ﴿ لامن سوالا أض هم و ابنعم إلب هم

ب نێ ەم كەکە ارە: یب پێزایە کە ى هثەی رێەەەلەنەئ ئەاە ێەەەەی ئەەەبکەڵ ث ەەەوە

نەی نيڕارو.

نەو ئەەبیەرەی ەەەهەە ثێجبە )کەەبفو ثێەەجە کەەەەواە نە ئبەى)ػەقەەەە ثەارەەەەبیەکی رەەەەو

ثێجبە )کفو = ثگ ئبەى )ثگ ػەق

چەەاهەو:

ثی ثەەەبی ارە: )کبفوا ئەەەەڵێ: ئەنەه نەەەێنەیجەەەبی ەكەثەەەیە یەەەبهای ئەو یەەەبف رگ ئبنوكاە.



54

نەو ئەەەبیەرەكا یەەەبهای ك ىەؿ ثە ثەەەگ ئەەەبەى كەىاێذ.

كەرایذ ئەو پ یە نە ثبقی ئبیەرەکەبی رەو کە ىيبی رێڕايب یەب ئەبەى یەب ىاەزی ەیە ثەهكەايی پگ ثلەیذ ثەەيب ئەغبو كەنەیەذ. نەثەهئەە ثەەهغلا نە رەای ئبیەرەکەبی پەیەەەذ ثە ىاەەذ ئەەبەى نەقهئبەەلا)کە چەەەەل كاەیەکەەەب ەە ەەەە ێەەەبیەە

ە ی یە ثگ ئەبەى رێڕايەب کەێد کە ثبىاذ كەکيێوكهێەذ ەهچەەلە يبي ەزبیەکی ثیوکبهی یب ئەزێوەبیی یب فیيیبیی ثێەذ. ثە ارەەەبیەکی رەەەو ىاەەەزێد کە فێوکەەەوك رەەەبقی وكەەی كهەەەذ ثێەەەذ يبي ەەەزب

فێوفاىی ثە ێي ىابی كی.

ەهەب نەای نە ؽەكیەکبەە:

55

ده غثدا أضد وغد لعدم نەڵێذ: پێەەيجەه ك (\)سثا أشی

ارە: کەەەەێد ثەەە ىاەەەذ عەەە ە نە قهئەەەب ث ە ێزەە فكا ئە نيڕا كەکبد.

ئەو ؽەكیەەەەە ثە ه ەەەەی هایەەەەلەنەیەێذ کە ىاەەذ ەهئەەیە کە نە قهئبەەلا ەیە ەه کەێد ثەكای ىاەزلا كەنە ێەذ نەعێ ەبیەە

نيڕا كەثێذ ارە ث ىاەذ ع ە نە قهئب كەذ ەثبد ث ەهچبەیزو.

و لددك ةدد : پێەەيەەجەه كەڵێەەذ دد سدد لعددم الددة )سدنن ض آة حا ة أ سدنة مئ دة أ ااضدة أ لدة

وه (\ سنن ون ج \

ارە: نەيؾەيەكەە كەنێەڕەە کە ىاەذ ەگ ع هە: ئبیەرێ ی ف نور)يؾ ى یب ئەهکێ ی

http://library.islamweb.net/newlibrary/display_book.php?flag=1&bk_no=55&ID=4968#docu



56

ئیمەەی یەکەەب یەەب ەەەرێ ی پەەزە عەە ە نەاە پەەل ەکواە.

کەایە پێەەيەەجەه عەە ە نەىاەەزی كیەە ەەی ىازێ ی روی ەىایە. رەای ىاەزەکب ثە

نو ی كەىاێذ. بنو ی ثەاربی ىیەبكە ثەگ بەەەك. ثەەەەەهغلا نە ەەەبە کی قەەەەکەی پێەەيەەجەه كەنەیەەە ئە ثەەبە ەی کە يەثەەەزی

ئە ىیبكەی ثگ کەڵد ثە.

ث چەەی ى هثەی يیەەد نە ەەب ایی پیەەبای كییی ەيب زە نێوە ث ە ث چی ك

کەی بكاه كەێەە:

ەروی ػبهفی ئیميیی كەڵێذ:يەنەی نەه

فوكە کبهیبی ػهى لە

یب غو ػهى بت فه ە

57

کب رؼه ثب ی كییز

هە ثە زى اب ثو یز

ای ە ػهى ثبی آفهاذ

کە ػبك ثك نب ازو اذ

ثو ازجقبی ؽیا چل هى

بو آ کوكل ای نیغب هيى

كەڵێذ:نە ێێ ی روكا

ػهى بی ام ؽ ل پىثل

رب یوك یو ىا ػهى ثهل

ارە ثەەيبێە کە كەيجەذ)قەيزەه ی ثەهؿ یب نێوەکە هێ ە كەنوێذ نە یو فاهكەە نە ناەکەەبی كای ەەی ىاەەزێد عەە ە نە ەەی

58

فەەەكا كەيجەەەەەزی ىیەەەەبرو یچیزەەەەو ەەەەی کە كەثەەەە ی هێ ەەەوی نەثیوێەەەبەەی ىاەەەزی

فكا.

)ەەەەەله انزەەەەەبنی ەەەەەیواىی نەهەرەەەەەوی فەیهەەەفی يێەەژی ئیەەميە ثە ئەثەە ػەنەەی ەەیب هەفەەە كەنوێەەذ كەڵێەەذ ثەە چی ػەەيەه ثەەبیەفی فەە نە ىاەەزلا ثەەگ ثەەەبی ىاەەزی پيیەەەەەە ی ثیوکەەەەەەبهیی بەەەەەەێەکبی

ثەەهثوكە.

نەثەهئەە ىاەەەزە بكیییەکەەەب نە ئیەەەميلا ىاەەەەەزی ەەەەەی ثەەەەەەبیەکی ەەەەەیە نەاە

ئەىيیی. نەقهئب ەرلا ەی ئبیەرێەد یەەب ؽەكیەەێد ەەبك ىهێزەە کە ثەكڵیەەبییەە ثزایەەەەەذ ثڵێەەەەەی نەچاهچێەەەەەەی ىاەەەەەزی ئەىيیلایە ئەيە کەبهێ ی ئبەبییە چە ە

ەب ٣١١ىازی ئەىيەی نەئێەزبكا ەيی ەی

59

رەيەێزەەی نە ىەيەەبی يەەؾەيەككا ەبەەوا ی ئەىيەەی ثەرێ ەیەەزی ثەەە. ثەە یە ىاەەز

ئەيەەەەەڕ نە ئیەەەەەميلا ەبەەەەەواە ئەنەه ثبوێذ ئەا كەثێزە ئبف ثگ ثەب كەثێذ.

ثیويەلا كەىا کە:

ىاەەەزی ئەىيەەەی)ػهى رغوثەەەي نەەهی -يو ەەەەی پێەەە ەرە كه نە كاکەرەەەییە. ەيەە بهەەزبییەری يەەو ڤ نە کەەزکبڵەە

ی رەەبقی وكەە ەرەەب پیەەەبىی پيیەە پەهەهكە ثە ێەەەەثوكی ەيەەەی كەەەەزبری ىاەەەەزی ئەىيەەەەییە پێەەەە ەری ئرەەەەب بجەەەبی پێەە ەری ئەا نە رێ ەیەەز

كەهنور نە ىازی ئەىيییە.

ىازی ئەىيەیی بثەب زوی ىاەزەکبی -يەەو ەە هكثیەەی رەلهەەزی ىاەەزی رەەو

60

ی بکەەبهی ئەا نەنە اثەەەزەی بەەە ىازی ئەىيییە.

ىاەەزی ئەىيەەیی ثەەبە ە فهافییەکەەبی -يو ەەەی ئبەە وا کەەوك راەەبی هەفەنەەور نە كیەکەەبی فەهاەو کەەوك. ارە ثەە كیەەبهی وكی ئەەی کەەەەێد کە پوپبنەەەەلەی پێەەيەەەجەهی كەکەەەبد هاەەەذ كەکەەەەبد یەەەب كه ىاەەەەزی

ثەهكەەەەەذ ئەىيەەەەییە کە ثبەەەەزوی پێەەەەەه كەفبد.

کەەەێد کە قەەەی کەەوك نەنە كەهکەرەکەەبی ئەىيیی پێچەاە ث ئب وایە کە پێەەيەجەه

یە.

ثەپەەەەەەێچەاەی ئی ەەەەەەبهیی ەەەەەەەلێ نە -فەیهەەەفەکب ىاەەزی ئەىيەەیی ى هێەەد نە فهافەکەەەەب هكاەکەەەەب نيەەەەبە ثەەەەگ

61

ثەيبکەەەبی نە فەنەەەەفەكا ثەەە ئەەەێە ئبەەە وا کوكە.

اەەەەەزی ئەىيەەەەەیی ەرەەەەەب ئەلێەەەەەە ى -ئەفمقییەکەەەبی ئەەەێەی ن یەەەە ئەەەێەی ثە

ئەفمقی اقیغ هازیزو هێبیی کوكە.

ىاەەزی ئەىيەەیی يەەبفی ەەبكاكپەهەهاەی -کەە ی ن یەەە نەعەەێ ەی ئە يەەبفی يەەو ڤ يبفی عێ وەەی كابە. ثە ەە نە هاثەوككا

اكەکەەب ثە ک یهەکەەب کەەب ەەەلێد نە ەکەەەەەەەەبيو ڤ نەقەڵەو كها ثەئو ىاەەەەەەەەزی ئەىيەەەیی یەەەبی كاە کە ئەاە يەەەو ە ەهەکەە ئەەێە ثەڵەە ەیەە ەەیە ثەە عیەەباىی

يبف نەێا يو ەەکب.

ىاەەەزی ئەىيەەەیی ؽ ەەەيەری ى هەيهێەەەی -نەکبهفەەەەەذ یەەەەەبیلا کە پبكەەەەەبکب

62

ه ؽبییەکەەەەب ەەەەەهثبىییەکب یچیەەەەب کبی رو ىیەبرو یەیە نەثەهئەە يەبفی نەيو ەە

ربیجەری ث ؽ يەد ثەەه فەڵ ەە ییە.

ثەەەەەهغلا نەو نو یەەەلاە ى هەی ىاەەەزی ئەىيەەەیی ەبەەەیی ئەو ىاەەەەزە نەییە قهئبەە یەکێ ە نە نەهەروی فەەەکبی قهئەەەەەب ثەڵ ەیەکەەەەەی هە کە قهئەەەەەب

نەه كهەەەەز وای يەەەەؾەيەكە ەە فەەەەكا. يەكەەەێذ كیێەەد کە كااکەەبهە رەای کێەەەکبی يو ڤ رەب قیەبيەد چبهەەەه ث ەبد ثبەزوی یزەيی يبف ئەفمقی یبی ئەبثهی پەهەهكەیەەی ثەە يەەو ڤ ێەەبە ەرەەب نە ثەەی ەەزێد ثەەەبی ىاەەزی ئەىيەەیی ثەەگ ىایەەبهیی ثێەەذ نەکبرێ ەەلا رەای ەەهەکبی

ەکبی بهەەەزبی ەەەەهەە ئەایزەەەو ەەەهيەەەەو ڤ ەەەەەهچبەی نورەەەەە نە ىاەەەەزی

63

ئەىيەەیی. ئەنەه قهئەەب نەفەەكاە ەەبرە فەەەەكا ثەىاەەەەزی ئەىيەەەەیی عەەەەێ ەی ئە ئبنەەەبكاهە نە کزێجەکەیەەەلا ثەەەەێ ی ەەەەهەکی نەکیبی يو ەی پز ێ ەكەفەذ. نەثەهئەە ەثی ىایبهی قهئەب نە ىاەزی ئەىيەیی

قهئب كەز وكی يو ەێ ە یبەی ئەەیە کەەكەی پێزوكا کە نەثە ەرلا ىاەزێ ی ٠٤نە

رەا ثی ەثە عبی ىازی ئەىيیی.

نەثەهئەەی کە هاثەەەەوك ئەەەەێە نە قهئەەەەب چەەەەبە ای ەەەەبکەی کە نەثەەەەبهەی ىاەەەەزی ئەىيەەیی قەەە ث ەەبد ثەئو ەهچ ێەەد ثێەەذ قهئەەەب ثەەەەێەی پچەەەڕ پچەەەڕ ئبيەەەبکەی ثەەە

هكەکبی وذ کوكە. ەهچەلە کهد كیبربیجەرەەەلییەکبی ئبەەب فەە ه ىەی ئەەب يو ەەەی ثبەە وكە. ئەنەه قهئەەب نە فكاەیە كەثێذ ئە ربە هازج ئەنەه ەب

64

ثەڵ ەیەکەەی ثەەڕاەیە ثەە ئەەی کە قهئەەب نە فەەكاە ەەیە. نە ک رەەبیی ئەو ثەەەەكا یەەبی

هكاەکەەەبی کە قهئەەەب كەكەیەەە کە ى هثەی ثبی کوكە نەثەبهەی وەذ ەڵەیە يەنەه نەچاهچێەەەەی ى هێەەەد نەپێەەەبرەکب ەە ئەەی فەەە ه هەەەبکییە یەەەب ئەەەب ثەەە کیەەەب پێیزە. ئەو ەئە ثڕاەروی ثەڵە ە ثە ەب

فكایی ثی قهئب.

پڕی ر نەکب

يەی)ر ئبێ ی کەو ثبیەؿ


65

ارە: نەپبەەەب ئەيەەەی نەپەەەبئرەی ئەەەبێ ی کەيجبیەؿ ەكیێب.

ئەيەەەڕ كەزیەەەب واە کە ەەەپێوو یەکەەەێ ە نەەەەەەهەکیزوی كیبهكەکەەەەبی کیەەەەب. نە ەه

يی ىیل نەثەبهی كڵ پێ ی ئەكا يهی ب پێوچبیکی نەنە ەيە يەبكە پێیەزەکبی ەە فاهك ئەب يەبكەی ثەهنویەی ثەی ەیە. ثەئو يو ەی ثگ ىایەبهی نە هاثەوككا نيەبی کەەوكە کە يەەەی ئەەبێ ی ثەەگ ثەەەب ەفەەوەد نێ ەەواە ەيەەب ث چەەی ەڵە يؾەيەكیەە ێەەبیەرە ەەب قهئەەبەە. ئەنەه ئەو ئەەبیەرە نەییە فكاەیە ەڵجەرە كەیيای کە يەی نە يەىییەکەەبی كهەەزجە ەەباىە ثەەەبكاهە ئەی ثە کەيجەەەەەبیەؿ ثێ ەڵەەەەەد ەكەىاەەەەەی. نەثەهئەە ئەو ئەەەبیەرە قەەەەی يەەەؾەيەكە ەە

فكا.

66

كەهچەەەەەەەی يەەەەەەەەی نەێەەەەەەەا ەەەەەەەزی ثڕثڕەکب)فقواد پەهاەکب

نسدن دانطبهق: ثنظدا إ دء ﴾﴿ مب رد رد دن ب لبا ئ ﴾﴿ ﴾﴿ ثراج ن وثن ل

هاثێێەەذ کە نەچەەی ارە: ثەەب يەەو ڤ نەفەە ی نەێەەا ٦ نەرەەواێ فەەڕکە كەکەەب)٥رەەبە) ەكی

٧پذ ثەهيم كێزە كەهێ)

نەو ئبیەرەی فاهەەلا كەڵێذ ەەهی ئەبكەو نەپزی يو ڤ كێزە كەهەە کە پبڵپزی ەيەب

ئبیەری ەهەەیە.

ةم - ابدددددد ا اهم ابددددددك ددددددن وندددددده آ م ددددددن ظةدددددد أردددددد سدددددددددددةم ألسددددددددددد ودددددددددددابام أشدددددددددددة هم أددددددددددد أن ل مدددددددددددل




67

شددة ن ودد م لق ددة إنبدد انبدد أددن هددد ثدد لدد أن ق ﴾﴿ لأا غثن

ارە:ئەەەب پەهەهەەلەی رەە نە پەەزی ەەیئەەبكەو ثەەەچەی ثەهەيێەەب نەەەەه ف یەەب ەەەەەبیەری ەه ثە ف یبەەەەەلا. نەەەەەری: يەەەەە پەهەهێزەەەبىئ نریەەەب: ثەڵەەەگ ئەەەێە نەە ئبنبكاهی. ەکب ه کی ەئ ثێژ: ەيبيای.

ئب وایە ئەيڕ كەزیب کەواە کە يەەی نە نەەی ێەەویەە كهەەذ كەثێەەذ نە کیەەەی

ە يیەەەيە ە يەیەەەلا پبەەەەکەد كەثێەەەذ نكەکەەەەەەوێزە كەهەە ەەەەەەێی كهەەەەەەزج کەەەوكەكەهەەی ەەەی پەیەەەەلی ثە ەەەزی ثڕثڕەی پذ ەە یە. ئەو رەی قهئەب

ەڵەیەکی ىەقە.


68

ئەو ەڵەیە هیەی نە فهافبری ک لا ەیە. پيیەە ی ی ەەبی نە Hippocratesثەە ەەە

ەەب پێەە ثەەڕای اثەە کە يەەەی نە ٣٥١١غەە ەهچبە كەنوێذ پبب كێزە يە ؿ كەيب

نەەەەب ثڕثەەەڕەی پەەەذ نەێەەەەە كەچێەەەزە نەەەەهچیهە نەەەە نەيیەەەەيە ە كەچێەەەەزەە

ەب ٢١١١. ثەەيبێە نە رەهارەلا )1كەهەەپێزو نە ییەی كیبهی وا ئبيەبکە ثەو ثەبثەرە كەكاد نەاە فەەەەەكا نەن زنەەەەە ی نەنە

ثەیەب نە پەزی یەػقة كەڵێەذ" پبەبکب ى ه. ئەو ەڵەیە نەێەەا 2رەە ەەبرەرە ثەە"

ػەهەثەکەەەبی نە ک ەەەلا ەرەەەب ئەيەەەڕ ثەهثەە. كەثیی يؾەيەك ەڵەیەکی ثبی ەب فەڵ ی ثەبی فكاە ێەبەرە ەب قهئەب.

1- Hippocratic Writings, Penguin Classics, 1993, pgs.317-318

2- Torah, Genesis 35:11

69

ثێچەەبهە فەەكایەە کە بىاێەەذ يەەەی نەکەەێ كهذ كەثێذ كەهكەچێذ.

ی ەهەری انطەبهق ەڵەی هزو نە ئبیەرەکەبئەەیە کە كەڵێذ يو ڤ نە يەی پیەب كهەذ كەثێذ. چە ە كەڵێەذ يەو ڤ نە ئەبی ثەبىكەه كهەەەەذ كەثێەەەەذ. ئەەەەبی كەهپە یەەەە رەەەەەب نەچاهچێەەەەی يەەەەی نەپیەەەبێ ی هاەەەز یە. چەە ە ک ەهنیەەي ەەی يەەەی ەەیە رەەەب كەهكهاێ ەەی نە كیەەاهی ىاىێ هەؽەەلا ەیە

پێوو ئببزو كەکبد. ێه ەی کە نازەەیکی ثە پەبهچەثی نە كیەاهەێه ەكا ئەبىاك كەثێذ ئبی كەهپە ی ەیە. نەییەکەی رەوەە ئەنەه ثیەێەەذ ثڵێەەذ کە يەەو ڤ نە يەەەی ک پیب كهذ كەثێەذ ئەبی كەهپە یە ثەەێەی ك ییەە ثێەەەەەەەەەەەەەەەذ ەە یەە ییەە. ثە

لا ه ڵەی ک ثەڵ ەیەی نەی عێ ەیەکی قهئبە

70

نە پێوو )ط ە كا ئبيبکەی ثە ەکەواە. ئەيە ثبە ێ ی ەڵەی ک ثە کە يەلا رەەب ثە ثەهەيەەەی يەەەەی پیەەەب ىایەەەە ەرەەەب ئەو كاییبە نەب ک يەڵ بکەب ثەبىا ی ەثە. كیەەب كەثیەەی يەەؾەيەك ئەو ەڵە ثەەبىا ییەی ێەەبەرە ەەب قهئەەب كایەرە پەەب فەەكا.

یەەزە ثەثیەەوی ثێیەەەە نەهیایەرەکبەەلا پێثەەب نە يەەەی ک پیەەب کەەواە. نە ؽەكیەەە پزواەەز واەکب )ؽەەلیش ەەؾیؼ كا يەەؾەيەك ەهغی ئەو ەڵەیەی ف ی كاە نەقهئبەلا نە ؽەكیەەەێ لا ەڵەەەی چەەەبک وكەەی كاە ثەئو ەهچ ێەەد ثێەەذ ئەو ەڵەیە نەقهئبەەلا

ئبيبكەیە.

ێو يگ نەپب ػەنەقەكیبهی وكی

71

ندده ندد انقیبيەەخ : - ددن ب ددةا ددمب ﴾﴿ ألددم ددك ن جثن ﴾﴿ اددددن أقددددةا ردددد سددددبو لددددزب جعدددد ندددد

با ل ﴾﴿ ا بن

ارە: ئبف ئە كڵ پێد ەث کە كە کێەزە ەب كایەی ثە ثە چەڵەزە فەێ ٢٧يبڵلاەە)

ئەەەەەب ەه نە ٢٨كهەەەەزی وك ەەەەبىیلا) ٢٩ر کەە عرەی ێو يێی كهز وكە)

ەهەەكا چەەل نەی وكەەی ئەو ئبیەربەی ؽەكیەەێد کە یەە بە کیەەب ەیە ەەبرە

نەاە:

پێەەيجەه ری: كڵ پە )ط ە نە يبڵلالا ث -ەەەەە عێ یەەەەو كەثێەەەەذ پبەەەەب ٤١يەەەەبەی

فویەەزەیەە كێەەزە یی .. فویەەزەکە كەپوەەێذ




72

ئەی فایە ێو ثێذ یب يگئ پبب فكا ثڕیبه .1كەكاد ێو ثێذ یب يگ

ەڵێذ ێو يگ ثەی ر نەکەب ئەو ئبیەربە كپەەەەب ق ەەەەبغی ەڵجەەەەەزوا)ػهقە كیەەەەبهی كەکوێەەەەذ ئەيە ەڵەیەکەەەەی ىەقە چەەەە ە هەنەىی ر نەکەەەب بکەەەبد نەنە پێ ێەەەبی فبەکبی ێه ە )هێ قزی پێوو ەێه ە نە چەەەەل کەەەبرژيێوی یەکەيەەەی كای ئەغبيەەەلای

کوكاهی ێ ی كیبهی كەکوێذ.

نەەی ر نەکبق بغەکبی

قهئەەب نەئبیەرەکەەبی فەەاهەە ق بغەکەەبی پێ ەیزی ر نەکبی ثب وكە:

1 ٥٤٦٢حدیث ٣صحیح مسلم ج -

73

دددددن انؤيەەەەە: نسدددددن دددددن سددددداللة لقددددد رقنددددد إ دةا ده مدا ا بادثن ﴾﴿ ثن ند ن دمب ﴾﴿ مب جع

دة أقددةا رقند لعقدة ضددغةا رقند ل ضددغة رقند لن ددددددددد ن رقا ددددددددد دددددددددمب أنشددددددددد ن لعظدددددددددم لح ا ددددددددد اسددددددددد أظ ا

أحسن لرلقثن آرا اك لبد ﴿﴾

ارە: ئەەەێەی يو ەەەەب نەقەەە ێ ی ف ەەە وا ئەەەب کوكيەەبە ر کێەەد ٠٣كهەەز وكە)

پبەەەەەب ەه نە ٠٢نەث ەیەکەەەەەی پەەەەەزەكا )رەەەە کەە فەەەەێی پەەەەلهيب پێ ێەەەەب نە فێەە پهەن زێ ب ەبى کەوك ئەەب نە

چگ کەوك ئێ ەکەەب پهەن زەکە ئێ بفزە ب پ ەگ نەن ذ. نەپبب کوكيبە

رو. كەزوە یی ەه ثە فەایە کە چێ واێ ی ی ەزبیە پێی بنب.




74

ئەو ق بغەەبەی ثبەە وا ثەەویزی نە: نەە ای ط ە ثە ر پەڵە فێ )ػهقە پبەب نە ای ث ن زێ ی کروا )يضە پبب كەن ێذ

ەەد كارەەو ئێەەد نەییە ن ەەزەە ثە ئێكاكەپ وێذ پبب ئەەلايەکبی رەو كهەذ

كەث.

ؽەكیەەێ ی هاەەذ )ؽەەلیش ەەؾیؼ کەە ای نەەەەهە نەثەەبهەی ەەی وكەەی ئەو ئەەبیەرە

بێەکبی برە:

ن - هدددد ل دددد ق ل دددد ق مددددل حدددد ن اسددددل دد دددم أقدددة ددد حدد ام ثج دددب ددده ددن ددد ابعدددثن ث

لك م ان ضغة د لدك دم ث عدم ند ثدؤ ا ن حدد ام جدد شددقه سددعث دد ابعددة وازمدد بثنةد لاجد ع د ع د هد لندا حد د ادن وثند غثا د ا سدو أد لند ع د ع د هد

75

ن لاجدد لع دد ع دد هدد لجنددة حدد لجنددة ثدد رة بثنةدد غثددا ا ا أددثن سددو أدد دد اددن وثندد لن ع د ع د هد لندا ثد رة ) دحح وردا

ددددددحح وددددددن 5366/7 ددددددحح سددددددم 5766/6 سنن 74/47حن

ارە: پێەەيەەەجەه نەەەری ەه یەکە نە ئێەەەە نە ه ک ٤١ پە كەثێەذ ثە يەبەی ی كای یلا ر

پبب كەثێەزە رە پەڵە فەێ )ػهەقە ثەەيەب ه ک پبب كەثێەزە ن ەزی کەروا ٤١يبە )

)يضەەەە كارەەو فەەكا فویەەزەیەە كەێوێەەذ فەهيەەەب ثەچەەەاه ەەەذ كەكاد هىق يەه

فەيجبه یب كڵق ث.

ه کە ٤١ثەپێەەی ئەو ؽەكیەەە يەەبەی )طەە ە ه کە ٤١ەهەب يبەی )ػهقە ثەەيبەێە

ه کە. ثەئو يەثەەەذ نە ٤١يەەبەی )يضەەەە

76

كهەەەەزجی ئەایزەەەەو ه ػ ثە ثەهكاکوكەەەەی رەەە نەیە) ثەناەەەزەە نە چەەەەلی ەەەبە )ەەؾبثە نەاە اثەە ػجەەب نە رەفەەیوی

ه انغمنی .رەثەهیلا کبف انله انض

ثەە ثەهاهكکوكەەی ق بغەکەەبی ثبەە وا نەنە اقؼیەرەەی نەەەەی رەە نە كەرایەەذ ثچیەەزەە ەەەه ەه کزێجێ ەەی رەە نە بەەی ىا کەەب. ثەە ئبەەەب وكی ثەەەبثەرەکە نێەەەوەكا ثەرەەەبیجەری ق بغەکبی نەەەی رە نە نەەێەی فەاهەە ثبەەەب وكە. نەەەەەی رەەە نە نە كەەەەزپێ ی

ه ک ٦١) ەيی ەی ٨ک ربیی ەفزەی پیزبل رب ٣٢کە ەەێەی نەەزی رەە نە كهەەذ ثەەە ثەە

ق ەەبؽ كاثە كەثێەەذ. نە یی چەپەەی فەەزەکە کەەبد قەثەەبهەی رەە نە stageق بغەکەەبی )

ثەنەەێوەی يهیەرەەو نە یی هاەەزەە عەە هی ن ا بهی نو نە ەه ق بغێد كێزە پێەە

77

رەەە نە ەفزەیەەەی ٨یەەەب كەكهێەەەذ. پەەەب ثەفێوایی نەە كەکەبد رەای ثەەەکبی ئەەەەلايەکبی ەەەبەە ەەەبەکب ثەفێەەەوای پەهەكەەەێێذ رەەب ە ەەبی نەكای ج)ک رەەب ەەێە . ەڵەەجەرە ق بغەکەەبی نەەەە ثەەەێد نەەەەبە ئەەەەلايەکب ثەرەەەبیجەد یەەەزەيی كەيبهیی نەپب نەكای جە ثەهكەايەی كەثێەذ.

یەذ رە نە ەيیەە نە ثەەيبێەی کە كەیجیثەەبهی نەە ا پەهەەەەللایە نەنە ئەە کبيەیە ق بغەکبی ػەنقە کبيیب يضەەەیە کبيە ئێد کبيەیە ه ػ ثە ثەهكاەبر. ەی یەکێد نەو ق بغەبە نە يەبەی نەەەی رە نە ثەەەی ەەەیە. رەەە نە ەەەی ق بغێەەەد فەەەێی يەیی)کڵەە فەەێ ەەیە نەەەی ق بغێ یەەلا

ێەی ن زی کروا)عێوا یە نەی نە

78

ق بغێ یەەلا ئێەەد ەەیە. نەثە ەرەەلا نەەەەی رەای بەکب

Carnegie Stage Table

Stage Days(approx) Size

(mm)

Images

(not to

scale)

Events

1

1

(week 1)

0.1 -

0.15

fertilized oocyte, zygote,

pronuclei

2 2 - 3 0.1 -

0.2

morula cell division with

reduction in cytoplasmic

volume,blastocyst formation

of inner and outer cell mass

3 4 - 5 0.1 -

0.2

loss of zona pellucida,

free blastocyst

4 5 - 6 0.1 -

0.2

attaching blastocyst

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Carnegie_stage_1

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Week_1

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Zygote


https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Morula

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Blastocyst





















79

5

7 - 12

(week 2)

0.1 -

0.2

implantation

6 13 - 15 0.2

extraembryonic mesoderm,

primitive

streak, gastrulation

7

15 - 17

(week 3) 0.4

gastrulation, notochordal

process

8 17 - 19 1.0 -

1.5

primitive pit, notochordal

canal

9 19 - 21 1.5 -

2.5

Somitogenesis Somite

Number 1 - 3 neural folds,

cardiac primordium, head

fold

10

22 - 23

(week 4)

2 -

3.5

Somite Number 4 -

12 neural fold fuses

11 23 - 26 2.5 -

4.5

Somite Number 13 -

20 rostral neuropore closes



https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Implantation


https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Gastrulation



https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Gastrulation

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Notochord

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Notochord



https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Somitogenesis





















































80

12 26 - 30 3 - 5

Somite Number 21 -

29 caudal neuropore closes

13

28 - 32

(week 5) 4 - 6

Somite Number 30 leg buds,

lens placode, pharyngeal

arches

Stage 13/14 shown in serial embryo sections series of

Embryology Program

14 31 - 35 5 - 7

lens pit, optic cup

15 35 - 38 7 - 9

lens vesicle, nasal pit, hand

plate

16

37 - 42

(week 6)

8 -

11

nasal pits moved ventrally,

auricular hillocks, foot plate

17 42 - 44 11 -

14

finger rays

18

44 - 48

(week 7)

13 -

17

ossification commences

19 48 - 51 16 -

18

straightening of trunk




https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Musculoskeletal_System_-_Limb_Development

https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Carnegie_stage_13_-_serial_sections















https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/File:Stage16_bf1c.jpg




























































81

20

51 - 53

(week 8)

18 -

22

upper limbs longer and bent

at elbow

21 53 - 54 22 -

24

hands and feet turned

inward

Stage 22 shown in serial embryo sections series of Embryology

Program

22 54 - 56 23 -

28

eyelids, external ears

23 56 - 60 27 -

31

rounded head, body

and limbs

Following this stage Fetal Development occurs until birth

(approx 37 weeks)

نەاە كەيەەبه ئێەەد نەنە ئەەكا كەچەەە پێەەەەە ەە ئەەی ەەەەهەرب ث كهێەەەذ ثەەە

ن ذ نەچاهكەهی ئێ ەکب ئێد پبب كهذ ثجێذ.





https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Carnegie_stage_22_-_serial_sections




https://embryology.med.unsw.edu.au/embryology/index.php/Fetal_Development

















82

ثەەيبێە ەی ن اێەد کە یەبەی ه ػ ثە ثەهكابر ثێذ كەهبکەێذ.

ثەەەەەبهێ ی نەە فواپزەەەەەو ئەەیە کە ئەنەه ئە ؽەكیەەەی ەەەهەە نەنە ئبیەرەکەەب ثەهاهك

٤١ث ەیەەذ ؽەكیەەەکە كەڵێەەذ کە پەەێ ػهەەقە ه کی كەێەەەذ رەەەب كهەەەذ كەثێەەەذ ثەنەەەێوەی

ه کە ثەە ٤١ئبیەرەکەەبی ەەەهەە ئەو يەەبەی طەە ە ثەەە. ئەنەه طەە ە )پیزبەەلی ەەپێوو

ەەەێه ە نە ەەەێه ە ەەەێەنوری فبەکەەەبی ٤١ثەەەەێد نە یەە ه کكا پێ ەەەلێذ. ەهەەەەب

ق ەەبؽ كەن ێەەذ. چەە كەثێەەذ ٠٦ه کی رەا ئەو ەيەەەە ق ەەەەبغە ثە طەەەە ە بثجوێەەەەذ.

ه کی ٤١رەەب ٠٦ثەنەەێوەی ؽەكیەە نە ق ەەبغی كارو رە نە ثەەێەی ػهەقە ) کڵە فەێ ە کە

ه کیەی ٠٣١ه کیی ثەكاە رەب ٨١ثێببیە نە برێ ەلا نە رەای ئەو يەبەیەكا يضەەیە نە ک

83

رەەەە نە راەەەەبی ەەەەێەنوری رەای يەەەەو ەە )ەەێەنوری ک رەەبیی ەەی نێ چەەێ ی ثە ن ەەەزی عەەەێوا بچێەەەذ. نەثەهئەە رەای ئەەی نە ئبیەرەکەەەەەەەەەب ؽەكیەەەەەەەەەەکبلا نەچاهچێەەەەی ق بغەکەەەبی نەەەەەی رەەە نە

برە ەڵەیە.

ەەەەها کيەەەبهەیەە نە پەهع)يەەەػغیيە كاربەڵیبەەلاە ثەبەەبی يەەؾەيەكەە ثەەێ نەو ەيەە ەڵەیە پەهعەە كهەەذ ثەە ە. كەڵەەێ يەثەەەذ نە ػهەەقە ىانەەە ەە فەەێی يەیەە. ارە قهئەەەەب یەەەەزیەری ثڵێەەەەذ کە رەەەە نە نەێەی ىانكایە. چ ە ەک ىان ثەكیاهی يلاڵەەەەلاەە كەەەەەێذ. ثەئو ئەو ث چەەەەە

: پەەێچەاەی ث چەە پەەچەڵە چەە ە یەکەورێ ەیزی رەای هاەەکبها پیبای كیەی

ەەەبڵی هاثەەەوككا. ەهەە ٠٤١١ەەەبەئە نە

84

ئەەی )ەەەیبی نە هاەەکوكەکەیەەەلا كەڵێەەەذ )ػهەەەقە کەەە کواەی )ػهەەە ثەيبەەەبی فەەەێی فەەەەەزە. كەو: ئەنەه اكاثێەەەەی کە رەای پێە ەکبی كیە ەڵەیەب کەوكە يەثەەذنە ىانە كثبهە ثەبثەرەکە چبهەەەه بثێەذ ٩چ ە ر نە پب ەفەزەی یەکەو رەب ک رەبیی

يەەەەەب ی ثەكیەەەەەاهی يبڵەەەەەلاەە ەەەەەبە. نەثەهئەە كەثێەەذ ثڵێەەی ػهەەقە رەای يەەبەی رەە نە نەفەە كەنوێەەذ کە پەەێچەاەی قهئەەبە. كەنغێەەذ ثڵێەەی کە ىانەە ەەبی رەە نەیە ەە

ەە ثەڵ ەێەنوری نەثەه بی ثەيبڵلا چەيبەی ر نەیە.

85

ثەئو ئە کێەەەەیە چبهەەەەەه بثێەەەذ چەەە ە یەکەو ەەێەی ئبەەبیی ىانەە چەيەەبە ەەیە كەو رەە نە نە ەفەەزەی ەەێیەو رەەب ک رەەبیی

يبەەە فەەە هيی چەيەەەبەی ەیە نەثەهئەە ٩كەثێذ ثڵێی کە ػهقە نەف هنوی رەای يبەی

بە.ر نەیە کە پێچەاەی كەقی قهئ

ەهغڕاکێەەەەزو نەە ئەەیە کە ثيایەەەەذ ئەو رەیەی قهئب كەهثبهەی ق بغەکەبی نەەەی رەەەەە نە نە ەەەەەەكەکبی پەەەەەێ ئیەەەەەمو نە

86

ک يەڵ ەکبی ئە ىەيبەكا ثەهثە ثە. نەبن پيی ی ەبكاهی ی ەبی نە كەهثەهی ەبڵی

ەب پەێ يەؾەيەك نە ٤٥١ی پب ىایە ) ٠٥١ ییەری:رهکیبی ئێزبكا

"كهەەزجی رەە نە ثەە چەەاه ق ەەبؽ كاثە كەثێەەەەذ. ق ەەەەبغی یەکەو کە ەەەەێەی يەەەەەی )نەثەهايەەەجەه طەەە ە ىاڵە... کبرێەەەد کە نەنە فەەێ رەەێ ە كەثێەەذ )نەثەهايەەجەه ػهەەقە نە کبرەكا ك كەيبؽ ع ەه كهذ ەثە ثەگ ێەیە ثەئو فبەی ەیە ەنە قەثەبهەیەکی

ەيە ق ەەبغی كەيە ەەیبی رێجیەەی ەیە ئێەی ن ەزی ەیە)نەثەهايەجەه يضەەە ەە يەی.... ق بغی ێیەو ثەكاكا كێەذ... کە نە ەەەگ ثە كیەەەبهی واە یەە ەەەێەی نەەەزی نەكی ەي ثەەکبی رو یبی یبلاە. پەیلاثی گ ثەی كیبهی وا هزو كەیجییذ

87

نەپەب نەكە ب ە نەنە كەذ پێیەکەب. ئەاە پەل )ثەهعەەەەەەزەیی کە كەەەەەەزەکب پێیەکەەەب كهەەەذ كەثێەەەذ ثەهەو كێێەەەذ. نە چاهەيی ق بغی ک ربیی ەيە ثەەەکبی ئەلايەکبی عەزە كیبهی كەکوێەذ... عەڵە كەکەەەبد ەکەەە نیبەەەلاهێ ی ثەەەەێەی رەا كهذ ثە... کبری ئەە ث وذ كهەذ

ثەەەێەی هێەەد پێەەد ثەەە کە ئەەەلايەکب پێ ەە ثه ێ کبي ثێەذ. نەثەهئەە وەذ کبهە کە ن ذ نە ثە هەکبی ئیە لا نەەەەەەە ث ەەەەەبد نە ک رەەەەەبیی ئێەەەەە ەکب ثەزەهەکب عێ یوثە کە ئێ ەکب ثەیەکەە كەثەزێزەە نەەهاەهی ثەەکبی ئێەد پەهكەیەە عێ یەەەەەو ثەەەەەە کە پێەەەەەی كەڵەەەەەێ

1ثەهنەئێد."

1 - Corpus Medicorum Graecorum: Galeni de Semine (Galen: On

88

یژكایە كەثییذ کە نبن ق بغەکبی ثب وا نەییە قهئەەەبەە ثەكیقەرزەەەو كهەەەزیەکی ىیەەەبروەە ثبەەە وكە. كهەەەزی ىیەەەبرو ثە ثەڵەەەە ەیەی کە پڕثەەەە نەفەەەەێ ئەنەهچەەەەی ثەرەای هاەەەەەەذ ەەەەەەیە ثەئو ثە ث چەەەەەەی ک هپەنەبەەەەەی يەەەەەبیەی قجەەەەەڵە چەەەەە ە يننەکەەەبی فەەەێی نە كەهثەه ەەەبەەیكهزجی ەەهەربی کە هپەنە پێ ەلێذ ثەئو فێی ثەز ەڵەیە. نەق بغەکبی كارەوكا چەکەهەی كەەەەزەکب پێیەکەەەب کەەەبيڵجی ئەاە ثەكهەەەەەەزی ه ەەەەەەواەرەە ثەئو نەقهئەەەب ؽەكیەەەلا ەەەی ثەەەب ەکەەەواە. ثەەيبەەەەەێە نەەەەەەەی ن ەەەەەذ نە كەهی

هەەذ ئێەە ەکب ثبەە واە ثەەەێەیەکی كثەئو يەەؾەيەك ثەعەەێ ەی رە هاەەزەکەی نەەبن

Semen) (Greek text with English trans. Phillip de Lacy, AkademicVerlag, 1992) section I:9:1-10 pp. 92-95, 101.

89

رەیەکەەەی ەڵەی نەقهئبەەەلا ثبەەە وكە کە يضەە كەن ێذ ثە ئێەد )ارە نەو ق ەبغەكا ک هپەنە نەهەنەىی ئێ ە کە ەڵەیە پبەب ن ەەەەذ نەكەهثەهیەەەەلا كهەەەەذ كەثێەەەەذ. اكەهكەکەێەەذ ئەو ثیو کەەبەی نەەبن نەهێەە ەی

یە ەە نە رهکیەبە ثە ثبىهنبی ثەزەهی كبچەکەەەەەبی رەەەەەو ناەەەەەزواثێزەە نەاە ەەەؼكیە يەەەؾەيەك ئەاەی ثەەەەێەی کەو کەهد ثیەزە ەه ثەەيبەێە نەقهئبەەلا ثبەەی کەەوكە ەڵەەجەرە ثەە يەەو ڤ کەەبهێ ی ئبەەبییە ەە ثەە فەەكا كەثێەەذ نەيەەػغیيە كاربەەەەها ثپوەەەیذ: ئەيە پەهعەەەیەکە کە

کەەەهد نەاەەەی رەەەو قەهىی ثەەەەێەی کەو ەهنورەەەەە. ئەو قەهىکەەەەوكە کەو کەەەەهرە نەییە يەەەؾەيەكەە ثەڵ ەیەکەەەی ثەەەڕاەیە کە

قهئب ی پەیەلییەکی ثەفكاە یە.

90

يب ٦يبەی پڕیی

نەو ئبیەرەی فاهەە ک يەڵەی يبەی پڕیی يب ثب واە: ٢١ یوكای

نسدددن و - دددثن إ ب إحسدددنا ددد ااهاددد ل ل ددد أ ددد ح ااها ضع الدن شدةاا ل ح ﴿ لحقد ل

﴾

ارە: ئێە ثەيو يب ئەەپبه کە كەنە كایەد ثەەەبثی فەەە ی چەەەبکە ث ەەەبد كای ەەەی ثە رەەەنی

ب هەغەی ەڵی ود هەغەی کێەب کە كاەی نە يەيد)ەیو ثڕیەەەی کێب ەڵ ەور ی يب ی ثوك.

نەو ئبیەرەی رو کە نەفاهەە ەبرە يەبەی يب برە. ٣٤یوكا ثە ك ب )

91

هددن - هنادد أدد دد أ دد ح دد نسددن و ل ددثن إ ب ل لددددددد ك ددددددده أددددددد ثن أن شددددددداا لددددددده دددددددل إلدددددددهب

﴾﴿لق ن ل ثا

ارە: ئبي کنەەبهیی يو ەەەب کەەوك ەەەثبهەد ثە كایەەەد ثەەەبکی كای ەەەی کە ثەەە كنیەەەب ثەەەەەە چەەەەەەلی کەەەەەێوەەهی كیەەەەەە نە يەيد)ەەەیو ثڕیەەەەەی ك ەەەب ەفزەەەی

فبیبلە.

= ٦يبە )٢١ا نە ثەکەي وكەەی يبەی یوكيبە كەثێەذ ٦ يبەی پڕیی )ؽم ٢١ - ٣٤

کە ئەيە ەڵەیە. کيبهەیەە نە هاەەکەبهای ەەەهغی ئەو ەڵەیبەەلاە ثە نەەرە قەەەی

ب ەا کەرەرە ثەهنویی وك.


92

كەهچی یو نەێا یبکە فێ

نب لنم ه بنعم - دن لعواا ند لنسقام ب ه ابثن سئغا لشب م لبونا رل ا ﴾﴿ وثن ام

ارە: نە ئبکەئیەەلا ثەە ئێەەە پەەەلێد ەیە ا نەەەب ەە یب نەیەەای ەەیبکە فەەێ

هەا كەهفاهك ئەكەیە ثە یوێ ی پبە ئەاەی كەیق ەە ناهایە.

هە کە كەهچەەەی ەەەیو نەێەەەا ەەەیبکە فێ قەیەکی ثگ يبب ەڵەیە کە برایذ

ثڵێی قەی فكایە.

ئبب ىەی

پەەێ ئەەی کەثچیەەە ەەب ثبەەەکبی قهئەەب نەثەەەەبهەی ئبەەەەب ىەی پەەەەفزەیەە نە


93

بی رب ىەيبی يؾەيەك ثەب يێژی ئەزێوە كەکەی.

کهرە يێژیەکی ئەزێوەبیی

نەەەەەهەربی يێەەەژی ثەەەەەه يو ەەکەەەب -نيبیەەەەەب کەەەەەوكە کە ئبەەەەەب ەەەەەزێ ی هی)ەەەەە بف کەاەیەەەەەیە ئەەەەەەزێوەکب

1ثەکێویلا چەپێوا.

ث چی فیبن ه )ەكەی ەەيی پەێ -يەەیمك ئەە ثەەە کە ئەەەزێوەکب ثە رەێ ەەی هی کەاەیی )ئبب فەنەە چەەپیی کە ییەەکەەەبی ىەی كەنە ێەەە. ەه کەەەبو نە ؽەد ئەەەەزێوەکە )يبەەە فەەە ه ػەرەەەبهك ىەەوە يەهیەەـ يەەزەهی ىؽەل نە یەە 1 A. Berry, A short history of astronomy, 1899, New York Charles

scribner’s sons, p-4

94

)ؽەد ئبەەەب)فەنەە ی رەەەبیجەد ثەف یەەەب ئبب .

ئە كەڵێذ ىەی فەڕە پێیەزی ثە انەو ەیە. ئە يب یەەی ثە فەەڕ ىایەەە هەەبکی يەەب ی ەەەهچبە نورەەە نە ریەە ی فەە ه كەڵێەەذ ێە عیباىەکەبی يبە ثەثەڵە ەی ثەەێد

1نەیەی هبکیی يب ە کە نەیی ئێەەیە.

فیهەەی ) ەەەكەی پێغەەی پەەێ يەەیمك : -فی وەی عئی ثبه نازەەی ىەی نيب

2کوكە.

پێ يەیمك : ثەبە ی ٥-٤ئەفمر )ەكەی -ثەە ثەەەە کە ىەی چەقەەەەی عیەەەەبە ؽەد ئەەەەزێوە نە ؽەد ئبەەەب نەثەكەهی ئەكا

1 Ibid, p-24-25

2ibid, p-25

95

كەنە ێەەەە. ئە فەنەکەەەەی ەزەيیەەەەی ثەەەە 1عێ یوەکب ىیبكکوكە.

ێوەی پەێ يەیمك : ثەنە ٤ئەهز ) ەكەی -ێەی ێجەهی ىەی نەيبە نیواەلا ىەی ثە فڕ ىایەە ەکە ئەفمرە ىەی ثەچەقەی عیەەب فەنەکەکەەب نەكەهی ئەا نەثەەبهی

2نە الا ىایە.

نە ەەەەكەی Aristarchusئەهیەەەزبهف -ەەێیەيی پەەێ يەەیمك ەە ای ىەی ثەكەهی ف یلا ای ىەی ثەكەهی ف هكا پێەیبه

3وكە.ک

نە ەەەكەی كەيەەی Ptolemyثەرهیەە ) -ەەەب پەەەێ ٤١١پەەەێ يەەەیمك کیبە)ىیەەەبرو نە

1ibid, p-27

2 A. Berry, A short history of astronomy, 1899, New York Charles

scribner’s sons, p-29-33 3ibid, p-26

96

كەهکەرەەی ئیەەمو كارەەوی ئەزێوەبەەی كیەەبهی ی ەەبی ثەەە. نەكای فەە ی کزێجێ ەەی

ثەعێێەەەەەەزە کە المجسطططططط ثەبیەەەەەەبی )نو زوی ثەهفواازوی کزێجی ئەزێوەبەی

ی ٠٦ئەو کزێەەجە رەەب ەەەكەی ی ەەبە. كافەەاىیيیمكی )كەهکەری ک پەهید نە ەهاەەهی كیبی ي كێوی ئە ەهكەيە ثی ەثەە رەب ئەەی ک پەهیەەەد یەەەزەيەکەی ثەرهی ەەەی هەر ەەەوكەە. ئەو کزێەەەجەی ئەغەەەبيی ەڵەەەی ث چەکەەبی فەیهەەەفەکبی پێەەزوی ی ەەب

ثە ەەەەەەەەەهثبهی Hipparchusثەرەەەەەەەەبیجەری کەەبی ثەرهیەە . ثەرهیەە ىەی ثە كاێبە

نەەە یەکی عێ یەەەو چەقەەەی عیەەەبی ىایەەەە چەی)ەە ٨ئببەکبی ثەچیەکبی ن یی نە

چیەکەەبی پیەەبى كەىاەەی کە ثەكەهی ىەیەەلا كەەەە ێەە. ئبەەەبەکب یەەەب فەنەکەکەەەب

97

ثەرهی ؽەد ئببی ثە ؽەد ئەەزێوە )يبەەە ػەرەەەبهك ىەەەوە فەەە ه يەهیەەەـ يزەهیی ىؽەل یەە ئبەب نەک رەبیی ث ئەزێوە عێ یوەکەب )فەنەکەی عێ یو ثەە. ەڵەەجەرە نەىەيەەبی يؾەيەكیەە ئەو ث چەەە نەكیبی ي كێوی ئە کبرەكا ثبیەفی ەثەە

1بیەی قجڵ وك ثە.

ئبب ثی )ەقف ە

بحظا - ء سقا جعن لسب ﴾ ﴿ لنو

ارە: ئببیب کوكە يیچێ ی پبهێيها

1 A. Berry,(1899) A short history of astronomy, New York Charles

scribner’s sons, p-64; Pannekoek, A., A history of astronomy (1961); Tauber, G.E., Man’s View of the Universe: Astronomy from Babylonian Times to the present(1979)


98

دد ء - ددن لسب ةددم دد ر ددم ثددا إلدد دد وددثن أثدد ثةم أ نسددقي أددثةم با نرسددف وةددم با أ إن نبشد

ددددددد ء دددددددن لسب لدددددددك لدددددددةا لاددددددد أوددددددد اسدددددددا إنب ددددددده ﴾﴿سون نث

ارە: ئبف ئەيب نەپێەە پبەەی ف یەب ە ای نەو ئبب ىەيیەەكائ ئەنەه ئەێە ثبەێ ا كەکەی ىەی قریبلا یەب چەەلکرێ ی ئببیب ثەەەهكا كەفەیەە فەاهێ. نەيەكا ثەڵەەەەە ەیەە ەیە ثەەەەە ەه ػەثەەەەەلێ

كەفاىێ ث ە ێزەە.

نەو ئەەبیەرەكا ثەەەێەی ثەەی كەثیێەەذ کە كەراێەەەذ پەەەبهچەیەە نە ث ەەەبرەە ثەەەەەه فەڵ ەەەی نبجبهیەەەلا ث ێەەەێذ. ئەيە ەڵەیە چەە ە ثیچێەەد نەەەەه یەەب كەهی ىەیەەلا

. عیەەەب کەەە يەڵێ ە نە ن کەەەب ثەەەی ەەەیە


99

كايەىهاەکب کبکێبەکب. ئببی ی کە كێەەزە ەەب چبەکەەبی ئەەێەە هە ێ ەەی ەەیی عاە نە چڕیی ەای كەهثەهی ىەی پەیەلا كەثێەەذ. ئەو رەیەی قهئەەب ەيەەب ث چەەی ەڵەی يەەەو ەە ەەەەهەربییەکبە کە نيبیەەەب

ە کەەەەوكە ئبەەەەب ەەەەزێ ی ه)ەەەە بف نەەهەەيبە.

ئبب نەەهەە هانیواە

- قف ل ا ا لسب ﴾﴿ ل

ارە: ێل ثەئبب کە ثیچێ ی نەەەهەە هانیواە.


100

قەە ثەە ەەبػلح ئەو ئەەبیەرە هەەە ە نە رەی )ەەەبػیوی عەەەبیهی ەهنیواثێەەەذ کە 1 اإليەەەبكم

2نەیؼوەکەیلا كەڵێذ " قف يوفع"

ء اثف اع - ل لسب ﴾﴿ لغشة

ارە: ]ئەيبە چە هاەيەبب نە ئبەبە کە چ ا ثڵلکواە

ضب ل ثز ن - ء اعة ﴾﴿ لاح ن لسب

ارە: ئبەەەەەەبی ثەهىکەەەەەەوك رەە رەهاىی لەكايەىها

ثەهىثەەی ئبەب ەڵەیە. ثێەثەهچەبد کە ن ی ىەی ثەێەی ەڵاەوا نە فەىاكا

1قس بن ساعدة االیادي یەکێک بووە لە وتاربێژو شاعیرە بەناوبانگەکانی عەرەب پێش

محەمەد، ئەو باوەڕی بە یەک خودایی هەبوو، شیعرەکان و وتارەکانی پڕ بوون بووەو لەوتەی حەکیمانە. لەپێش پەیامی ئیسالم مردووە. محەمەد پەیوەندی لەگەڵدا هە

پێش مەرگی هەندێک لەوتارەکانی بەراستەوخۆیی گوێبیست بووەو زۆرێک لە وتەکان ( ٢/٢٢٥و دروشمەکانی لەبەرکردبوو)االصابە

2 ٥/٥٠٣دالئل النبوە اثر حافظ بیهقی

https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B3_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D9%8A





101

ەه فاهی یە ئەێە ثەەێە ثڕیبهيبەلاە )هازی ئەە نەرەیزی ىەییە یب فەاهەەی ىەی فەەەەەاه یرەیەەەەەذ کە نەىەی كه كەکەێەەزەە ثە ەەەهەە ەەبی كەثەیەە ئەيە

يزەەەەبەیی ەەەەباقؼییە ثێەەەەە ثڕیەەەەبهكاێ یپێەەەچبد ئەنەه نەکەەەبری یەەەە كا ئبەەەب نەەەەه ەەەهيب ثێەەذ نەکەەبری ف هئەەباث نەه کەئرەەەبەەیە ەە ەەەەهەە نەکەەەبری ەەە ئبەەب نە کێوەەيەەبە ثەئو نەەيەە کبرەکبەەەلا ئەەەێە ئبەەەب ثەەڵە نەەەەەهەە كەىاەەەی. ئەيە ەڵەیەکەەەی كیەەەبهی رەەەوە کە

ەك بێەی اثییی يو ەێ ی ب ئبنەبی يؾەي ەهەربیی نە قهئبلا ثبی کوكە.

102

ک ڵەکەکبی ئبب

ئێەەەەزب ئە پوەەەەیبهە كێەەەەزە پێەەەەەە کە کبهێەەەەد ثیچەەەەی ئبەەەەبی نەەەەەەهەە

هانورەئ

قهئب ثەيێە ەئو كەكارەە:

ل - ددد با أن دددز سدددك لسب لدددئن إنب لبدددد إن أ ساة ن أح ن ع ﴾ ﴿ ا ز ل

ارە: انەەەەەهەیە کە ئەو ئبەەەەەب ىەیەەەەەیەی نە –هانورەەەەە کە ەەەەبکە ئەنەه کەرەەەە

کەیزو یە هانیویب ث بد. -ثەكەه

ء أن قب أ با ﴿ لحج - سك لسب ﴾

ارە: ئەو ئببەی هانورە ەکەێذ ثەەەه ىەیلا.



103

ئەو رێەەەەەەەڕایە ەڵەیە نە ئەفەەەەەەەبە ى ه ثە ەە نە ک ەکبی ثەەەهی ثەی ەیە

ىەی panguربیييەەەلا ەەەبر کە پەەەب )ئببی نەیەە عیبکوكەە نەێەای ىەی

. 1ئبەەەەب ەەەەەزب ئبەەەەبی ثەهىکەەەەواەرێڕایەەەی يەەەؾەيەك ەە ەه يو ەێ ەەەی ثەەەگ ىایەەبهیی رەەو ئەە ثەەە کە ئبەەب ىەی ەهكکیەەب نێەەد عیەەبکواەرەە ەەبكەروی ەئيی يو ەێ ی كیلاه )يزلی ئەەیە کە فكا ئەاەی هانورە. ەهظ ثەلە نەو ئەبیەرەكا ەڵەیەکەەەی نوەەە ەیە ئەیەەە ئەەیە کە

ە کە ی ەزێد براێەذ ثێژەه نيبی کوكفضەب ەڵاەواثێذ –نە ث بیی )ئبب

ەيەەە ەەەزەکب ثەەە یی فەەەاهەە كەیەێەەەذ عیبیج ەەەەبرەە ەڵەەەەجەرە ىەی ئبەەەەب

1 Bodde, Derk 1961. “Myths of Ancient China” , in Mythologies of

the Acient world, ed. By Samuel Noah Kramer, pp. 367 - 408

104

ەهكکیەەب كەثێەەذ عیەەبثجەە فەەكا كەثێەەذ ئەاە هاث وێەەەەەذ. نەکبرێ ەەەەەلا ئەو ث چەەەەەە ەڵەیە نەێەەەا رەەکەەەب ێەەەيی کێەەە وك

ەیە ثەە ەەە ئەنەه ىەی نەعەەڵە ثەەی ث ەێذ ىەی ثەفێەوای ثە یی فە ه ثچێەذ نەنە ئەكا پێ ەەلاكا هكەكاد نەکبرێ ەەلا کە ثە ث چەەەی ئەەەێە فەەە ه نەەەەەهەەیە ەە

نە رێڕایەەەی فیيیەەەبییەە ىەی فەەەاهەە. رەە كەهکەر نە کێە وك عەڵەىەە

ێی ئبەەەەبییەکب نەەەەەەه ێچەەەە ە ەەەەە ثەە ەەە ربیجەرییەەب ثەهە پێەەەە كەثەەبد

کێ وك كەفاىێذ ىەی ثەهە فە ه ث ێەێذ ێيی كهفزەە نە بەەلی كەهکەرە نە عڵەی ە اەەی ىەی كەفاىێەذ ىەی نە فەە ه كه ثقەەبرەە. نەثەه ئەو ك ێەەيە

ىەی نەێی ربیجەری ف ی هانیو ثە.

105

ەكا هاەەەزبی ئبەەبی نەو ئەەبیەرەی فەەاهە ثە زەە پەیەذ کوكە:

نة )لق ن - غثا أ ا (ر لسبێب ثەثگ ارە: ئببەکبی نە ثەهىە ەكی

ئەەی ی زێ ی ەثێذ.

يؾەيەك نيبی کوكە کە ئببەکب ثیچی ثەهكییەەەەیە کە ەەەەزە بكیبهەکەەەەب ئەاەەەەیهانورەەەە رەەەب ەکە ثەەەەەه ىەیەەەلا ئەو ث چەەە نە ك یە ەڵەیە یەکەو ئبەەب زێد یە رب ەز)ک ڵەکە ی پێیەذ ثێەذ كەو زێد ث هانوری ەبهەکب ثی یە پێیزە ثەثیوی ثێیەەە کە ەەلێ نە

Anaximanderثیويەەەەلای ی ەەەبی ەکەەە ىیەبرو نەەىاه )ەكەی ەەەيی پەێ ىایە

ەەەەب پەەەەێ يەەەەؾەيەك ەەەەەهغی كاە کە رەەکەەبی ئبەەب پێیەەزی ثە ەەز ەەیە

106

يەؾەيەك 1ێيێد ئەای ثەیەکبی هانورەرەەەەەەەبەد ثە رێ ەیەەەەەەزی ئەو ثیويەەەەەەەلە

ب پێ ف ی ەنەیزە. ٠٣١١ی بییەی

ەلێ کە كەفاى ثەەه ثەبیەە ثە ث ثزبەە كەڵەەێ يەثەەەذ قهئەەب پەهعەە كا

نەەەزی ەثیەەوا ێەەيی کێەە وكە ثەئو ێەەەەيی کێەەەە وك ثەپەەەەێچەاەی ەەەەزەە کبهكەکبد چ ە ز نەنە ێيی کێ وك هثە كەثێەەەەەەەەزەە نەثەهئەە ەەەەەەەەز براێذ ێيی کێ وك ثێذ ئەێە ثە بەبی پەهعەەە كاربەەەێەهاەە كەچەەەی نەاەیە

ز ێيی كکەبەەل ثێەذ ثەئو يەثەذ نەكیەەەەب ەڵەیە چەەەە ە ێەەەەيی كکە بەەەەەل ەڵەەلەكاد ەەزێد نەەەەه ێڵێ ەەی هاەەذ ثەە پێەەەە پەەبڵپێە ثێەەذ کە نەنە ەەزلا یەە 1 J.P. Vernart (1982) Les origins de la pensee grecque. PUF Pariw. P

128.J.P.

107

ەەەەبنوەە كثەەەەبهە ئەنەه نویەەەەبەی ئەە ث ەیەە کە يەثەەەذ نەەەز یەکەەبی ێەەا ێەەەيی کێەەە وك كهکەرەەەەە نەبەەەەل

: یەکەو ئەيە ەه ەڵەیە چەەەەە ە ثێەەەەەذیەکەەبیی ئەو كاە ارە ە كهکەرەەەە نە بەەەەل ە کێەەە وك ثەرەەەەب نە ىيەەەبی فیيیب ثە ک کوكەەی ئەو كاە ێي ثەكەەذ كێەەذ کە رەێ ەەی ئبەەبی نە ەەێی رەەبیجەری ف ی )ث ە ە اەە كەعەڵێزەە ارە

ی )ەز ەبيێێزەە كثبهە ەزێد ثەعێ یویەچ ە کەبهکوكی ەز نە یی فەاهەەیە کە

: نە كەونەێی ک کوكەەی ك ێي یە ى هێەەد ییەەە یەکەەبیی نەێەەا ئەو ك ێيەكا ثی یە ث ەە رەێ ەی ئبەبیی نەعەەەەەەەێ ەی عەەەەەەەئییەە ەهکبرێەەەەەەەد نە ەەەەبهەیەە يیەەەد كەثێەەەزەە نەکێەەەو ێەەەيی

108

ی ەبهەکە كەراێذ ێ ث ێەذ کێ وكیب نەنە ەەبهەکە پێ ەلاكا هثەلاد یەب كه کەرەەەەەەی فێەەەەوای کبکێەەەەبەکب نە یەکێ ەەەەی رەەەەو ىاڵجەەەەی عەەەەڵەىە نەەەەەەه کێەە وكی ێەەا کبکێەەبەکب یەەبی كەكاد نەکبرێ ەەەەەلا نە ئبەەەەەب)فەىا ی ثێەەەەەهكا اثەەەەەەەەەزە نەەه هیەکەە نە ەەەەەەەەی

ێ ەە برایەەەەذ ەەەەزی ەثیەەەەوا ثە ەەەەەهپەهعەەەەەەەەە نەقەڵەو ثەەەەەەەەەلەیذ ثەئو ئەيە كەز ەری يو ەێ ەی ەبكەی ثەگ ىایەبهییە کە نيەەب كەکەەبد ەه ەەزێد ثەچەەب ەثیوێەەذ كەکەێذ کەاثە ىەی ئبەبی كەثێەذ ث ە ثەئو نەثەهئەەی بکە كەثێذ زێد

ێد یەب ئەای هانورجێذ کە فایە یب ەزەهكکەەەی كەثیەەەی ەيەەە ئەو فەیەەەبئە

ەڵەیە.

109

فبڵێ ی روی نو کە كەثێەذ ثەثیەوی پەهعە كاربەەەەهالا ثێەەەوێزەە کە يەەە نە پێەەەەکی کزێەەجەکەكا نەەەەه ئەە كپەەبرى کەەوك رەە کە قهئەەب كەثێەەذ ثە قهئەەب ؽەكیەە رێج ەیەەذ ەە ثەفەیەەەەەەەبڵپەی ە نەقهئەەەەەەەب ە

ثچەەکزوی ئبيەەبکە ثەە کێەە وك نەؽەكیەەلاثی یە ئەنەه يؾەيەك نە ێێ ی قهئب یەەب ؽەكیەە ئبيەەبکەی ثەە ێەەيی کێەە وك کوكثەەەبیە ئەا کەەەبهێ ی ى ه نوەەە نەهەی كەکەەەوك ەهەە یەەەر ئیزەەەو ئەە پەهعەەە

ەث چ ە یر پەهعی ەکوكە.

110

ئبب یەکپبهچە ثگ ەڵە ه بییە

زابنبهدد - مةم اثددف ونثنهدد دد دد ء إلدد لسب ددم ثنظددا أج لة ن ا ﴾﴿ق

ارە: ئبف ئەا ث ئببیب ە ایەە کە ێەبە ثەەه ەهیبەەیە چ ەكیەب

رەە ی کەنێی رێلایە.چه ب هاىال

ثەەيبێە ئبیەرەکبی کە قڵیەبی ئبەب نە قیبيەرەەلا ثەەب كەکەەبد پبڵپەەزی ثیچەەی

یەکپبهچە ثی ئببە ەک:

ء ان أو ا - ح لسب ﴾﴿ لنون

و ئبەەەبە كەکەەەوێزەە ارە: )نەقیبيەرەەەلا ئە كەهنب كەثێزەە. –كەهنب

ماء انفطرت - ﴾﴿اإلنفطار إذا الس




111

ارە: ەهکبرگ ئبب كهىی رگ ث )قڵیب

ماء فهي يومئذ واهية - ﴾١﴿الحاقة وانشقت الس

ارە: ئبەەەەەب قڵەەەەەی كەثەەەەەگ نە ه کەكا )قیبيەد فەڵە

ئەيە ێبکوكێ ی ەڵەیە نەنەهكەلا ث ەبیی ثگ ک ربیی نەێا ئەەزێوەکب ثەی ەیە ثی )ەەەقف ەەیە کە یەکپەەبهچە ثەەگ كەه

ەی ثێذ ئەيە ەڵەیەکەی ثەهچەبە کە نە اەهکەەەەی ەەەەهەربیی کە نە ثەەەبە ەكا ثەەە نەثیچەەی ئبەەبلا كەهنەەب یەەب پەەەغەهەیەە ەیە ئەو یەە پەەەەبهچەیی ثەەەەگ كەهیە نە ئەلێەەەەی فەیهەەەەفە ک ەکبەەەلا پێەەەیبه

کواە.


112

ربئێوە ئەەيب ثیی کە نە اە ەی قهئەبەە ئبب ثیچێ ی یەکپەبهچەیە نەەەهەەیە

ە ەڵە.ەي ئەيب

ئەزێوەکب چوای هاىالەەی ئبب

ئێەەزب کە ئبەەب ثیچێ ەەی یەکپەەبهچەی ثەەگ كەهە پبب ئەەزێوەکب كەثێەذ ثەثیچەی ئبەەەەەەەبەە چەەەەەەەەپبث ئبەەەەەەەبیب هاىالثێزەە ثەەيب ەێەی کەئەێە ثیچەی يبڵەکبەەەەەەب كە اىێیەەەەەەەە ئەيە ەهەە ث چەەی يو ەەەی كێەەویە ثە ەەێەی پێەەزو

ی ئبيبکەيەەەب پێ ەەەوك کە نەەەەەهەربی يێەەەژثەەهیی يو ەەکب نيبیەب کەوك کە ئبەب رەێ ەەی ه )ەە بف ی نەە ییە ئەەەزێوەکب ثەکێویەەەلا چەەەەپی ث چەەەی فیەەەبن ه

113

)فەیهەەەفی ی ەەبی ەەەكەی ەەەەيی پەەێ ىای ئەە ثە کە ئەزێوەکب ثەرەی هی نەەەە یی )ئبەەەەب فەنەە ەە چەەەەەپی کە

1ثەكەهی ىەیلا كەنە ێ.

هظ ثلە:ە

ن وزانة لن ن - ء ل ﴾ لصافات﴿ إنب زابنب لسب

ارە: ئەەەەێە ئبەەەەبی يی ەەەەب هاىاەەەەلەە ثەئەزێوەکب.

ن وح﴿ - ء ل زابنب لسب ﴾

ە ئببی كیب ثەچواکب.ارە: هاىاليبە

ن وح﴿ - ء ل لق زابنب لسب ﴾ ل ک

ارە: هاىاليبەە ئببی كیب ثەچواکب.

1 A. Berry,(1899) A short history of astronomy, New York Charles

scribner’s sons, p-4


114

ەڵەەجەرە ئەەەزێوەکب ەە ی عەەای ئبەەب ثەئو ئبیەەب ئەەی کە ئەەەزێوەکب چەەوا یەەبفك نڵ پ ەیەکی هازەئ ئەنەه کەێد نەئێە ثپوێذ کە ئەزێوەکب چیەئ ئبیب ئێە كەڵێ چوا ئ یب كەڵێ نە یەک ەە ىەی يبە فەە ه کە یەەب هەەبکی ثەهەو كێەە ەە

كەكەەە ەە يبەەە فەەە ه یەەەب هەەەبکیيؾەيەك ەیيایەە کە ئەەزێوەکب نە ی ەکە ىەیەە ەەزێ ی ەەبكەی ەەەهەربیی ثەثیویەەلا ەەبرە کە ئەەەزێوەکب چەەوای هاىاەەلەەی ئبب ەيبەێە کە ػەهەثەی ثیبثەب ەه ثە ەەێە ێبیەەب كەکەەوك نەییەکەەی رەەوەە چواثەەی ئەەەزێوەکب ەڵەیە چەە ە چەەوا

ە کە هبکی ثەهەو كەێێەذ نەکبرێ ەلا زێى هێەەد نەئەەەزێوەکب ثێجەەە نەهەەبکیی هەەەەەبکیی ثەهەو ەەەەەبێ كەنغێەەەەەذ

115

هەەبکییەکی یاى کە نەئەەەزێوەیەکی رەەوەە پێی كەنبد پێچەاەی ث برەە.

ؽەد ئبب ػەه ) رەفزی پببیی

ؽەد نەقهئبەەلا ثەەەێەی كثەەبهەکوكەە ئبب ثب واە ث ە:

ددددددددن با - ردددددددد سدددددددد ب سدددددددد لبدددددددد لبددددددددد﴿ ل الق ﴾ ةنب

ارە: ئە فكایە)انه ی ؽەد ئبب ەە ێب. ئەاە ىەی ەكی

ؽەد ئبب چیەکبی نەەه یەک

ر س ب س - ﴾ ل ک ما﴿ لب

116

ارە: ئە کەەەەی)انه ؽەد ئبەەبی چەەی نەەه چی بىكاە.

سددد ب سددد ماددد - ﴿ ألدددم دددا اثدددف رددد لبدددد نددد﴾

ارە: ئبف ثەچب ەربەلیە فكا)انهە چە –رێ نەەەه رەێ –ب ؽەد ثەهىایی)ئب

ئبفوالەئ.

ثی ؽەد ئبەب کە هێە ەی عەئی ؽەد ەەەەبهەکە كێەەەزە ەهيەەەبهکوك ەيبەەەێە ثەەی ػەه کهەەی )نەقهئبەەلا ەەبرە 1نە ەهكەيی عبیهیەد پێ يؾەيەك ثب ثە

يؾەيەك ثەەيب رێ ەیەزی كەەەهی ثەكەی بی کوكە.ەهی ورە نەقهئبلا ث

1 س٣/٥٥٦بلوغ االرب ف معرفة احوال العرب لاللوسی ج



117

نەؽەكیەەلا ئەو ؽەد ئبەەبی چەەی چیەەە ػەه ثەەەێەیەکی ه ثبەە واە ەەەهظ

ثلە:

قدل دح لسب ند : نعدم هد م ان سم هد أ ل ددددزن لعنددددن سدددبم : هدددد دددد ددددب ب أ اسدددل ب

ندد : ل أ دد ء با م دد ان اددم عدد دد وددثن لسبد دالمل ندثن ب ل أ د حد مدل : دننب عد د وثنة د إ بلك حبددد أددد ب سددد ب مةددد اددد ددد ء سددد عن سدددنةا لسب

ق أأدال س عة حدال إنب د ودثن أسد لسب ء با أ ظةا لعاش ودثن ا وثن لسبجد ب أأال ا ودثن سد ء إلد سد ء ب أدزب أس

لك ق

ەبەڵەکەەەبی ئبیەەەب ارە: پێەەيەەەجەه رەەەی )ثكەىا يەكای ێەا ئبەب ىەی چەەلەئ

118

رەەب فەەكا پێەەيەەجەهەکەی ئبنەەبكاه رەەی ەەب كەثێەەذ ەه ٥١١ێەەای ئەاە ثەپەەگ هێ

ئبەەبێد ثەە ئبەەبێ ی رو)نەەەەه ئە: ەەەب ٥١١نێەەەڕاەەی ئەثەەەی كاك ثەپەەەگ هێ ەەب ٥١١كەثێەەذ ئەەەزهیی ەه ئبەەبێد

نەپب ئببی ؽەرەو كەهیەبیەکە نە كەثێذ هثەهەکەیەە رەەەەەب ک رەەەەەبیی ثەهىیەەەەەیەکەی یەکەەەەەەەەەەەبە ثەيەكای ێەەەەەەەەەەەا ىەی

فەەەەود ٨ئبەەەەب ئیغب نەەەەەەه ئەەە )ەەەبثوی نەکێێ ەەەلا عێ یەەەو کەەەواە يەكای ێەەا ەەى ئەک یەەب ەکەە يەكای ێەەا ئبب ىەیەیە پبەب نەەەه ئەاەە

زیبەە: نێەەڕاەەی ئەثەەی كاك ػەه )نەپەەثەەەەەی ەیە کە يەكای ێەەەەەا ک رەەەەەبیی ەهەەی ئە یەکبە ثە يەكای ێەا ىەی ئبەەب فەەكای نەهە نەەەەه ػەهەەەکەی

119

كایزە ی زێد نەکوكاهەکبی يو ڤ نە ئە بهەە یە.

ثەەەەی ؽەد ئبەەەەب ئەەی کە رەفزەەەەی نەەه ئبەبی ؽەرەو پببیی فكا)ػەه

عێ یو ثە نەیچە كهنەی ػەهەثیی پەێ يەەؾەيەك ثبەە واە ەهەە )ايەەیە ثەە اثەەي

هذ ی بػیوی عبیهی كەڵێذ:

نە يب هأد ػی انجیو فقە

)ەهیەە نەاە چەەەەبی ثیەەەەب كەیجیێەەەەذ نەبە اذ ثەهىرو نە

بس اینە فق جغ بئیب

نەەه ؽەرەو ئبب )ئببی فكا

120

عێ یوثی ػەه نەەه هی ئب نەقهئبلا برە:

ان - با ه سبة أبم ر لسب ه لب أ ل ء﴿ه ﴾أاش

ىەی نەەە ارە: ەه ئەیە کە ئبب ه کكا كهەەەەەز وك رەفزەەەەەی فەهيەەەەەبڕەایی

)ػەه ی ئە نەەه ئب ث.

ثەەيبێە ەڵ وری ػەهەی فەكا نەییە ثەەهەە برە: ٨

سددددد حن ح ددددد - لددددد دددددن ح ثن ح دددددن لعددددداش لبدددد ﴾غا ابةم﴿

ارە: ئە کەبەی رەفزی فكایب ەڵ ەود ئەاەی ثەكەهی ئەكا ثەپبەەەەەەەەەەەەەەەی

پەهەهلەیب فەهی .



121

مةم ل دددك أددد أاجئةددد - ددد ح ددد أددداش ابدددك ئ نةل ﴾ لحمة ﴿ ث

ارە: فویەەەەزە كەچەەەەە کەەەەەبها رەفزەەەەی نە –پەهەهلەی ر نەەەه ەەهی ئەاەە

ەذ فویزە ەڵیلەنو. –ه کەكا

عێ یوثەەی فكا)انهەە نەەەەه هی ػەه نەفكی قهئبلا عبهێ ی رو برە:

دددد با - ردددد لسب لبدددد وثنة دددد دددده لبددددد ﴾ لسج ﴿ سبة أبم مب سو أ لعاش

ارە: ئە فكایە)انه ی ئببەکب ىەی ەهچەەەەەی نەەەەەەب ئە كەكا ثەەەەەەە ه ک

ێەەەب پبەەەب نەەەەەه ػەهەەەی فەەە ی ەكی عێ یوث.



122

ەەەهئەغبو نەرێڕایەەی يەەؾەيەككا )قهئەەب ؽەكیەە نەەەەه ىەیەەیەە ؽەد ئبەەب عێ یو ثە پبب كەهیبیەە كارەو ەەذ فەەود پبەەب ػەه نەەەەه هی ػەه فەەەكای نێەەەیە يەەەؾەيەك نەعەەەێ ەی ئبەەەبی ەزەو کە نەیەزەيی ثەرهی )ثطهیە

ػەه فەنەە عێ یوە كەهیب ەذ فەود عێ یو ث ئب وایە ؽەد ئبەب ثەهاهك ثەث چەەەەەکەی ثەرهیەەەە کە ثەەەەب ثەەەەە نەەهكەيی يؾەيەككا كەنغێەذ ثەئو كەهیەب ەەەەەەەبثویەکب ػەه نە ث چەەەەەەەەکەی ثەرهی لا ثی یە ەەهە ای ث چەەکەی ثەرهی کە رب هێد ثیبك واث نەەه

ی ئبفێواە نە كیەی ەهغلا ئەفبەکبنەپەەێ يەەؾەيەك نەثەەبهەی ؽەد ئبەەبەە كاە ثەە ەەە نەئەەبیی ل ەەیلا ؽەد

123

عیەەەبی ەهەە)ئبەەەب ؽەد عیەەەبی ەيبەەێە نە يیەەوی 1کێەەوەە ثەەی ەیە

ا 2ک ەەلا ثەەی ؽەد ئبەەب ثبەە واەكەهكەکەێذ يؾەيەك ەز ەنێ ی نە كەهثەهە

ێبثێذ ف ەەەەی ەەەەەلێ ی ثەەەە ثەكەەەەەزىیبكکوكثێەەەەذ كەىاەەەەی کە ەيەەەە ئەيەەەەبە

: ەهەکەەەە پێەەەەزو نرەەەەب یەکەوەڵەیە ئبەەبێد ثەەی ەەیە کە کيەەبهەی چیەکەەبی

: ثبەەیو ث ەیە ثەيای ئە كەوكاە ثێذ ٧يەكایبەی يؾەيەك ثبی کوك ئەغبيێد

كەهكەچێذ:

ببەکبەب فواای ئ ٢٥١١= ٥١١* ٧

ەەەەەەەەەەب يەكای ێەەەەەەەەەەا ٢٥١١= ٥١١* ٧ ئببەکبە

1Sushil mittal, G.R Thursby, The Hindu world, 2004, Routledge New

York 2 Scott Leonard, Myths and Religion. P-330

124

ب قڵیی كەهیب ٥١١

ب ثەهىی فود)ەجبهی ەکب ٣١١١= ٥١١* ٤ئەەەەلەی يەكای ەەگ ٤)ثەهىی ەه فورێەەد

كاە ئەک نەثەهچب نیواە

ب فواای ػەه ٥١١

ب كەکبد. ٩٥١١ک ی نزی

نەێا فەڵ یلا ثەربیجەد نە اثوك ثب ثەە ەیە کە يەكاکەەب ثەپێەەی کەەبد كەپێەەی کە ثەپێی كهیی ث ە كەڵەێ يەبەی ێەا

کەەەەبرژيێوە ثە ٧-٦ثەهیزبیەەەەب ئەيوی ەەەەب يبەەەبیەی کە ئەنەه ثەفەەەڕ کە ەەەەفەه ث ەیەەە ئەەلە کبد كەفبیەێذ نەىەيەبی هاثەوككا

ئە كهیەەیەی کە ئەەەن یەەب يبەکەەب ثەپێەەی ێەەزو ؽەەزو پێەەهاە نە ؽەكیەەەکەی ەهەە ئەو هەە ثەکەبهثواە ثەەەهغلا

125

ثەەی کە چاهپێی ەەهەکی ثە نەەز وك نە ػەهەثزب)ەەەؼكیە نەىەيەەەبی يەەەؾەيەككا ؽەەەەەزو ثەەەەەە ئەو كهیەەەەەیە ثەهاهك ثە ەەەهكەيی يەەؾەيەك ثەپێەەی ئە كهیەەیەی کە

ەیجڕێذ ەکيبه كەکەی:ؽزو ك

کیهەەە يەروە نە ٦١ثەهىرەەەوی فێوایەەەی ؽەەەزو کەەەبرژيێوە ٨٧٦٦کبرژيێوێ ەەەلا ەه ەەەبڵێد

ەهث یە:

کیه يەرو نەبڵێ لا ٥٣٥٩٦١= ٦١* ٨٧٦٦

کیه يەرو ٤٩٩٦٦٣١١١١= ٩٥١١* ٥٣٥٩٦١

ارە هثەهی ىەی رەەەەەەەەەەەەەەەەەب هی ػەه کیهەەە يەرو كەثێەەەذ ثە ەەەەهغلا ٤٩٩٦٦٣١١١١

کیهەەە يەرو نە ٢١١١١١فێەەەوای هەەەبکیی نەەی چوکەیەکلایە:

126

چوکەی هبکیی ٠٦٦٥٥= ٢١١١١١/ ٤٩٩٦٦٣١١١١ کبرژيێوی هبکیی. ٦/٤کە یەکبە ثە

ارە يؾەيەك فواای کەەی )عە ە نەفەكا ثە کەەبرژيێوی هەەبکیی ىایەەە ثەئو ئەيەەڕ ٦/٤

يەەەو ڤ رەەەب يهیبهكەەەەب ەەەبڵی هەەەبکیی ثە کبکێەەەەبەکب نەیەەەەزە ئەەەەەزێوەکب

ەەەەەێەاهێد نە ئبەەەەەبی ؽەد چەەەەەی ەەێەاهێد نە كەهیەەب ەەبثوی ػەهەەی ەك ىیەەەەەەەرەە نەثەهئەە رەی يەەەەەەؾەيەك ەڵەیەکەەی ه ىیەەبرو ەەیە کە هیەەەکەی نە

ئەفبەکب يهی ی بییە.

127

فەەەە ه يبەەەە نە فەنەە)كەەەه ی ف یەەەەب كەعڵێەە

لج لنبةدا ده ألم ا - اد لج لبثد ده لنبةدا ث أنب لبدد س لق دا اد ثجدا إلد أجد سد ا لشب سرب لبث

ع ن روثال أنب لبد ﴾لق ن ﴿

رە: ث ەرلیە فا ە نە ه ک ەڵلەکێەگ ا ه کی نە ە ەڵلەکێگئ ف ه يب یەی کەی کوك ەهیەکەیب رب يەبەیەکی كیەبهی وا نە ەەە اەەی ثەهكەايەەەلا فەەەكا نە ەه

کبهێ ثی ە ئبنبكاهە.

دد س لق ددا - ردد لبثدد لنبةددا لشب هدد لبدد لادد ك س حن ﴾﴿ بنوء ه



128

ارە: ەه ف یەری ە ه ک ف ه ەیڤەی كهذ کوك ەهیەە نەێی ف یبەلا يەنە

كەکە.

مممس ينغيممي لهمما أن كممدرم القمممر ول البيممل سمما ل - الش ﴾٠يس وكل في فبم يسغحون﴿ النهار

ارە: ە فەەە ه راەەەبی ێەەەلەی ەیە ث ەەەب ثە يبەەەەەە ە ەەەەەەە ەپەەەەەەێ ه ک كەکەێ

بێد يەنە كەکە.ەهنەثەهی نە ئب

كەاث ەهیەکە نە يبە فە ه نە فەنەکەی ربیجەد ثەف یب كەعڵێەە

رەثەهی)بجەەەوی كەڵێەەەذ کە نەثەەەبهەی يبەەەبی فەنەە ەەەزێد نە ؽەكیەەەلا ثەەەی ەەەیە فەنەە نە ػەهەثیەەەلا ثەيبەەەبی ەه ەەەزێد نە ثبىەیەکەەلا ث ە ێەەذ یەەبفك ەکەە ثەەبىە ثێەەذ

.٠٧/٣٢)رەفیوی رەثەهی


129

ئەەەبیەری ٧ئەەەبیەد نە ٦ثەەەەەهغلا نەەی کە عئی ف ه يب ەبرە ەە ه کیە ثب واە کەایە يەثەەذ نە عەڵەی فە ه يب عئێ ە کە ە ه ک اثەەزە كەثە نەثەهئەە يەثەذ نە ئەو ئبیەربە ئەەیە کە يب ف ه ەهیەکە نە ب هێچە ەی چەيەبە

ەرە عەەئی فەە ه نەیەەزە كەعەەڵێزەە ەڵەەجكەهکەرەەی ه ک كەثێەەزەە کە ئەيە ەڵەیەکەەی هە ئەو ث چەەەەەەەی يؾەيەكیەەەەەە نەنە

یزەيی ثەرهی كەنغێذ.

عەەئی فەە ه ثەە كهەەزجی ەەە ه ک نە ئبیەد ؽەكیی روكا برە ەهظ ثلە:

فەە هە کە كەعەەڵێزەە ه ک ەەە كهەەذ كەکبد ەە ىەی

چیو کی )مانقوی نە قهئبلا برە:نە

130

لقددانثن - نك أددن ل سدد ل ندد ام أدد مدد سددااا ﴿ ثند دن اد شدهء آ ده با نبد لد ﴾إنب اب ب سددددو ا ﴾﴿ سددددو ا دددد غددددا ﴾﴿ ودددد حبدددد إ

جددددد أنددددد ه جددددد ه غددددا ددددده أدددددثن ح ئددددة دددد س لشبددد ددد أ م ا لقدددانثن إ ب نددد ددد م برددد ددد أن ب ن عددد

مب ثدا ﴾﴿ ثةم حسنا نع مل أ ب ن ظم س ا نادداا أدد دد ع أ دد ﴾﴿ إلدد ابدد دد ددن آ ددن أ ب جدددددز ءا لحسدددددن ددددد دددددن أ انددددد ل دددددلحا سدددددنقل لددددد

دددب سدددو ا ﴾﴿ سددداا ﴾﴿ دددمب أ وددد دددب حبددد إنةدد ددن م لبددم نجعدد لبةددم جدد ه ددب أدد مدد دد س لشب

لنةف﴾ ﴿ ساا

ارە: نێەەذ كەپوەە: ئەكی ىنقەهەیەە چەە ثەئ ثێژە: ا كەهثەبهەی ئەیە ەزێ زب ثە

ايب کوك نەو ىەيیەكا كەەزی ٨٢كەفێەە) ەب ٨٤ثڕا نذ یەکیب ثە هەفەبل)









131

رەەب نەیەەزە یی ٨٥ثەەەێ يەثەەەزیلا چەە)ف هەەەەی یی ا ثەەەە نەەەەەب کەەەەبییەکی

ییە رەی ىێەد ق ە ەە ئبا كەثەگ نە – رەەی: ثەئو ەه کەەەگ ەەبەقی ث ەەب ٨٦ثەە)

ئێە ئبىاهی كەكەی پبەبی –نەكا ه کكا كەثەەوێزەە یی پەهەهەەلەی ئەەەب ئەیەە

ەهکەەەی ثەەبە ی ٨٧ثەرەەلی ئەەبىاهی كەكا)ێب ئبکبه چبە ث پبكاەزی چەبە ثەەی كەثەەەەەەەەگ کەەەەەەەەبهی نەەەەەەەەەەه ئبەەەەەەەەب

ەرەب ٨٩ی هێ ەی نورە ثەه) كیب٨٨كەکەی)نەیەەەزە فەەە هەئد كیزەەەی ریەەە ی ثەەەەەه نەنێ ەەلا كەثەەبهێ کە عیەەب نە ەەی ەەزبهێ ب

. ٩١ەكاگ)

132

نە ؽەكییلا ئەو ثبە ثی ەیە:

ا اضددده ب أندد مددل انددد ا ثددف اسدددل » :أددن أودده دد سددبم أدد ج دد دد دد س حددثن ددب ب أ اأو لشب

ا أثددن غددا هدد مدد قددل أدد ا دد أ دد غودد ننبةددد غدددا ددده أدددثن ح ة)سدددثا ل أأدددم مدددل: اسددد

(/کش

ارە: نە ئەثەە ىە ەە نەەزواەرەە کە رەەی: ي نەكای پێەەيجەهەە)نەەه چەاهپگ ەاه

ەەەلا فەەە ه ئەەەبا كەثەەە ثثەەەو نەکبرێپێەەيجەه ری: ئەی ئەث ىە ئبیەب كەىایەذ کە فەەە ه نە کەەەێ ئەەەبا كەثێەەەذئ. رەەەى فەەەا پێەەيجەهەکەی ئبنەبكاه پێەەيەجەه رەی فە ه

نە کبییەکی ە ئبا كەثێذ.

ەئری فە ه نە فەبڵێ ی ىەی ئەباثی نە کبیەەبێ ی ە)ق ە ەەەە ێەکوكێ ەەی ى ه

133

کە ەه يو ەێكی ثێئبنەب ئە ثەچەب ەهەربییە كەثیێەەەذ ئەنەه نەثیبثەەەبێ ی رەفزەەەلا ثیەەەذ كەثییەەذ کە فەە ه نەثەیبیبەەلا نەفەەبڵێ ی ى ه كه نە ىەییەە كەهكەچێذ ثەكهێژایی ه ک پبەەبیی ئبەەب ثەەەێەی چەيەەبە كەنە ێەەذ نەکەەبری ئەەباث ثەرەەبیجەری نەثیبثبەکەەبی

هكەکەێذ کە ف ه ؼكیە ەهاثێد ربهید كەثەپەەهە پەەهە نەكا كەەەبهێزەە ئەيە ەەزێ ە کە يەەەؾەيەك ەه ػەهەثێ ەەەی رەەەو نە ەئرەەە ئەەباثی فەە هكا كەیجیەە يەەؾەيەك ەيەەب رەەە يەری ەڵەی ثەەەگ ئبنەەەبیی ێەەەبەرە ەەەب

قهئبەە كایەریە پب فكا.

ثەەهؽەەەب نە ئبیەرەکەەەبی ەەەەهەەكا ەەەە ەیە ئەای:ەڵەی ئب وا ثیب

یەکەو كەو: فەەەە ه ەەەەێێ ی ەئرەەەە ئباثی ەیە ەهكکیب ەڵەیە.

134

ەئری ەەێیەو: فەە هە کە كەعڵێەەذ نەفەە هىەیەەیەە ەەەه كەهكەێێەەذ نە ف هئەەبەە نەکبیبێ ەەەەەلا كەەەەەەبهێزەە ەەەەەە ه ک

پێ لەێێذ کە ەڵەیە.

چاهەو: ئباثی ف ه نەەب کبیەبێ ی ە ەڵەیە.

پێغەو: پێیزی چی ف ه ث ب کبیبێ ی ە ثەهکەرەەە نەێەەەا فەەە ه ىەیەەەلا

كهذ كەثێذ ئەيە ەڵەیەکی هە.

ەەو: پێیزی ثەيەێە ەئرە ئەباث ەئرەە یەەبفك ئەەباث نە ەيەە ئەەیە کە

عێ ەەبیەکی ىەیەەیەە نەیەە کبرەەلا هثەەلاد ە کبرەەەەلا كەچێەەەەزە ەەەەب چەەەە ە فەەەە ه نەیە

کبیەەەەەبێ ی ەەەەەەەە ثەەەەە ەهکەەەەەەێد نەەهکەەێیەکی ىەی ثێەەذ نەکەەبری ئەەباث

135

فەە ه كەچێەەزە ەەب کبیەەبێ ی ەەەەە ەە ئەەی نە ثەەکبی روی ىەی ثەبهكهێزەە پێیزی ئەو بکبرییە پبزبیی ىەیەیە ەە نەە یی چەە ە نە ىەی نەە یی ئەەەزەيە کە

ەە ەئرەە یەەب ئەەباث نەەيەە ەەێێ نەیەە کبرەەەلا هثەەەلاد ثەەە یە ئەو ئبیەرەەەبە ەڵەی پبزەەبیی ىەی کە نەئبیەرەکەەبی رەەوكا

ئبيبكە كپبد كەکبرەە.

ئبیەرێ ی رو کە ثە ی عڵەی ف ه نە ه کكا كپبد كەکبرەە ئەو ئبیەرەی فاهەەیە:

سدننا - شدء لجعد ل ألم ا إل ابك اثف ب لظ ب لالا س أ ﴾﴿ لامن مب جعن لشب

ارە: ث ەرلیە پەهەهەلەد كهێەژە ثەەێجەه ای كەکەەەوك كەكائ ئەنەه فەەە ی ؽەىی ەکوكثەەەب


136

نەعێەەی فەە ی ەثەەيێ ف هیەەب کەەوك رە ثەڵ ەی.

ئەو ئەەبیەرە كەيەەب ەیەێزە ئەەی کە ثەڵەە ەی عئی ێجەه عەئی فە هە کەپبڵپەزە ثە

عئی ف ه ەە ىەی.

عەەەەەێ ەی ەثیوێەەەەەبەەیە کە ەەەەەەلێ نە يەەػغیيە كاربەەێەها ریەەبە يەثەەەذ نە

عەڵەی ئە عئی ف ه نەئەبیەری عیەباىكا ەيەەە یەەەزەيی فەەە هە نە کبکێەەەب ئەو پەهعەەەەیەکی نەهەیە ثەئو ئەو پەهعەەەەە

كاربواە هەر وارەە نەثەه:

یەکەو: نەقهئب ؽەكیلا ثچەکزوی ئبيەبکە ثەعەەەڵەی کبکێەەەبەکب ەەەیە نەهاەەەزیلا نە قهئەەەب ؽەكیەەەلا يەفەەەيی کبکێەەەب ەه

137

عەڵەی ئەاە ثی یە عەبی ئبيەبکە ثە برای ثەفەیەب پەەی ەزێد ثەلەیە پەبڵی قهئەەەب قهئەەەب ثەرەای كەثێەەەذ نەەەەەه ثەيبی ف ی )قهئب ؽەكی نێی رێج ەی.

كەو: نەب ئبیەرەکەبی کە ثەب نە عەڵەی فەە ه كەکەەبد ثبەەی عەەڵەی فەە ه برەەبیە نەنە ثبی ه ک ەە کە كپەبری كەکەبرەە

هەکی يەەؾەيەك عەەڵەی ه کاەی ئبيەەبغی ەەە ف ه ثە ە:

دد س ثن غدده لةدد أن دد اك لق ددا ل لبثدد سددو - ل لشبك س حن ﴿ ا ه ﴾ لنبةا

ارە: ە فەەەە ه راەەەەبی ێەەەەلەی ەیە ث ەەەەب ثەيبەەەەە ە ەەەەەە ەپەەەەەێ ه ک كەکەێ

بێد يەنە كەکە.ەهنەثەهی نە ئب

138

ا - سددرب لج لنبةددا دده لبثدد ادد لج لبثدد دده لنبةددا ثدد س لق ا ا ثجا بج س ﴿ ا ﴾ لشب

ارە: ەەە كەفەەبیە ەەب ه کەە ه کیەە كە هاكەکب ف ه ەیڤیی کەی کوك ەه ەێ

کبيی رب کبری كیبهكە كێ كەچ.

ددد با دددلح - ا رددد لسب أددد لبثددد ادددا لنبةدددددا اددددد ا لنبةدددددا أددددد لبثددددد سدددددرب ددددد س لشب ادددد لق ددددا سدددد بجدددد ثجددددا أل لعزاددددز هددددا ﴾ ﴿ لز ا لغب

ارە: ئبەەەەەەبەکب ىەی ثە اەەەەەەذ ەكی ێەەەبە ەەەەێ كە ه کێ كەپێچەەەگ ه ک كە ەێ ف ه ەیڤیی هاو کوك ەه کبيی رەب کەەەبری كیەەەبهكە كێەەە كەچەەە ثەەەب ثەەەيا!

فەربپ ەه ف ری. ثەكەەئد



139

ەەەێیەو: ئبیەرەکەەەبی مانقەەەوی نەەەەەهەە )ەهەەەەەەەەەب ؽەكیەەەەەەەەەکبی ثە ەەەەەەەەی كپەەبر وكەەیە نە عەەڵەی فەە ه ثەە كهەەذ

ثی ە ه ک.

ەەهەری یەە )ەهەەەب ٢٨چەەاهەو: ئەەبیەری ؽەكیەەەەەەەەەەەکبی پەیەەەەەەەەەەەذ ثەەە کە نەبیبی كابركا ثب كەکوێذ كەڵێذ کە

ەەەاە نە عەەێ ەیەە عێ یەەو كەثێەەذ کە فەە ه ئەيە كپەەەەبری هاەەەەزی عەەەەڵەی فەەەە ه

پەیلاثی ە ه ک كەکبد.

140

ف ه نە ەەالا ثە عێ ەیەکەی ئەبهاو )نەکێەو ػەهلا ث علە كە اد

هدددددددددم - دددددددددن لنبةدددددددددا آدددددددددةل لبةدددددددددم لبثددددددددد نسددددددددد نددددددددد قا ﴾﴿دددددددددددس ظ دددددددددددن ددددددددددد س جدددددددددددا ل سددددددددددد لشب

لك لبة ﴾ ﴿س لعم لعزاز ق ثا

ارە: ث ئەاە ەەی یەکەێ ە نەیەبەکب ئێە کی نگ كاكە ەی نەبکەب ربهی بیەب

فەە هی ثەهە عەەێ ەی فەە ی ٢٧ثەەەەهكا كێ)نەنە الایە کە نە فبە كەەەئری ىاەبەیە

ئە فەهيبەی پگ كهاە.

ثەپێی ئبیەرەکەبی ەەهەە فە ه نەەەكا ثە پەەەەەبنەیەە كەچێەەەەذ چەەەە ە نە قهئبەەەەلا ه وكەەیەە ث چی ف ه ث پەبنەیەە ثەەب ەکەەواە ثەە رێ ەیەەز نەيبەەبی ئەو

بیەرە كەنە ێیەەەەەە ەەەەەه ؽەكیەەەە نە ئەەەە



141

ؽەكیێ لا برە کە ف ه نەەەالا كەچێەزە کێو ػەه ث علە ثوك ث فكا:

ن بأ ددش أدددن - 7035 لورددا ددحح م حددد ب ن أودد نعدد حددد با أددن أودد دد أددن أودد ب مددل -اضدد أندد -إوددا هم ل

قل ان ب لنبو س د أ د » ل سج أن غا لشب او أثن غا س ا أ أأم مدل « لشب ل اس » م ب

عدددل ) لددد لك م ددد ه حبددد سدددج حددد لعددداش ننبةددد ددد لك ق ثا لعزاز لعم س جاو ل سقا لة (« لشب

ەرەە کە نەکبری ارە:نە ئەث ىە ەە نازوافەەە ه ئەەەباث نەنە پێەەيەەەجەه نەيەەەينەد ثەەو پێەەيەەجەه رەەی: ئەی ئەثەە ىە ئبیەەب كەىایەذ فەە ه نەکەێ ئباكەثێەەذئ رەى فەەا پێەەيجەهەکەی ثبەزو كەىاە فە ه كە اد نەکێو ػەهی فكا کڕ ث كەثبد ئەيەیە رەی فا کە ف ه ث عێ ەی ئبهايیی كە اد.

142

ەيەەب ؽەكیەە ٦/٣٧١١ؾیؼ ثقەەبهم نە )ەەثەکەيێد ىیبكەە ەبرە ثەو ەبە کەی کە فەە ه )پەەێ ەئرەەەەی كثەەبهە نەفەەكاە ي ڵەد ەهكەنوێذ فكا كەڵێەذ ث ە ێەە ثە ەيب عەێ ەی نێەەی ەبری ئەو ؽەكیەە نەەەەهچبەی ثەەبە پێ وای رەەوی ەەبرە

ؽیەب ؾیؼ اث٠/٠٢٩نەاە: ؾیؼ يهى ٣٢/٥ ر یو بجوم ٦/٤١٩ بئي ٠٤/٣١

چەل ەهچبەیەکی رو.

نەثەهئەە ئەەەەبیەد ؽەكیەەەەی ەەەەەهەە كەيب ەیەێزە اەذ هەی ئەەی کە فە ه كەعڵێذ ە ه ک كەێێزە ثە فە ه نە ەەەالا ثەە ەەێی ئەەبهاي وی كە اد کە ە ەهك يەثەەەەەەزەکە ەڵەیە ئەە ىەیەەەەەی

ثەكەهی فەەەە هكا كەەەەە ێزەە ەەەەە ه ک ثەكەذ كەێێەذ نەثەهئەە فە ه ەئرە

143

ئەەەباث بکەەەبد کە ثەەە ەەەێی ئەەەبهاي وری ثڕاد.

ەەەەەهە ای ئەە نە ؽەكیەەەەەکەی ەەەەەهەەكا ەڵەیەکی رو ەیە ثەێەی کە ف ه كەثێەذ ەاە هێ بی ؽەد ئبب ثجڕێذ رب ث برە

ە ێەەەەزەە ارە فەەەە ه ػەه ثەیبیەەەەب ثەەەا نەىەی كه كەکەێەەزەە رەەب ثەػەه ث بد ثەپێچەاەە ئەيە ع ە نە رەەەيێ ی

ەنغب یچی رو یە.

ئبیب ىەی رەفذ)ثگ ثەهى ييیی ە

لك حه - ﴾﴿ با ع ئەە ئەو ىەیەەەیەی ثەرهەەەلاەە ارە: نەپەەەب

پب وكەە


144

ىەیلی ث ػەيوی بػیو كەڵێذ:

سدد اآهد د حه

لج ل أثة أاس ل ء أ

ارە: ىەی پب وكەە ەک كهذ ث ئەی ثەكەزی ف ی ثەێيی کوك کەکەکبی نەەه

ثزە کوكە.

ئە كێڕە یؼوە ئەە یب كەكاد کە رەفزجی ىەی )ارە ىەی ن یی یە ثەڵ رەفزە نەیچە كهنەی ػەهەثیلا پێ يؾەيەك ثب ثە ع ە نەە هە ە يؾەيەك

نەەيب ئە كێڕەە ەهی ورجێذ.

س ح - لىباضا ﴾﴿ لغشة

ی بكە چ رەفذ ارە: ئەی ەهغی ىە کواە.


145

ەهەە هاەەکب نە رەفزجی ىەی نەو ە ٠/٨١٥ئبیەرە رێ ەیز هاەەی عمنی)

کيبهەیەە نە هاەەکبها ثەەهغلا نەەی كەىا کە ەرب نە یزەيی ثەرهی یلا ىەی ن ییە ثەىیوەکبە نە کەبهی ئەو ئبیەرەە رێپە یب کوكە ئەیب

ی بكە یب رەفزجی ەلێ ثەيببیەکبچەی ىەی كابە نەکبرێ لا ئبیەرەکە ثەێەیەکی نزی ثب نەىەی كەکبد ەە ثەێ ی ىەی ارە ىەی رەفزە ە ثەێ ی نە ؽەكیلا زێد كەهثبهەی ئەو ئبیەرە ثی

یە.

نەچیو کی مانقویی رەفزجی ىەی پێزو ەک هثەێەی ثڕاە ثب واە ە

ثبب وكە نەو ئبیەرەكا ثی ەیە:

146

﴾ حكى إذا بغ ميرب ٥٨فأكغع س غا ﴿ الکهف: -مس وجدها كيرب في عين حمئة ووجد عندها قوما الش

ما أن ككخ ا أن كعذب وا ذ فيهم حسنا قبنا يا ذا القرنين إم﴾ قال أما من ظبم فسوف نعذغه ثم يرد إلى ربه ٥١﴿

﴾ وأما من آمن وعمل صالحا ٥٨فيعذغه عذاغا نكرا ﴿﴾ ثم ٥٥فبه جزاء الحسنى وسنقول له من أمرنا يسرا ﴿

مس وجدها ٥٨غع س غا ﴿أك ﴾ حكى إذا بغ مطبع الش ﴾٨كطبع عبى قوم لم نجعل لهم من دونها سكرا ﴿

ب ثەێ يەثەزیلا چ ربنەیزە ارە: یی ف هی یی اث نەب کبییەکی

ىێد ق ە ەە ئبا كەثگ نە ییەكا ری ث نرب: ىیهقەهەی كەرای ئبىاه ثلەی ث ذ ەیە چبکەیب نەنەئ ث ەی كیب هێ ەی نورە ثەه ەرب نەیزە ف هەئد

147

كیزی ری ی ثەەه نەنێ لا كەثبهێ کە عیب نە ی زبهێ ب ەكاگ.

قزە کە كەثیی قهئب ثە ی كەهیث ف هەئد لا عبهێدمانقوی نە نەزەکەی

نەزێ ی رو ث ێی ئباثی ف ه ه زە ئەيە ەڵەیەکی ئب وایە نە ن ی ىەیلا ی ێێد ث ئباث ەئر ثی یە پبب عێ ەیەە ث ەئر ئباث رەب نە ىەی رەفزلا كەنغێذ ە نەنە ىەی ن یی چ ە ەە پێزو

باثی ف ه نە ثبب وك پێیزی ئق اێ لا بکبد ئباث نە ەهاەهی ىەیە ئەيە رەب نەنە رەفزجی ىەی

كەنغێذ.

148

رەفزجی ىەی ەيب رێ ەیزی يو ەی ەهەربیی ثە نە ی بی ک لا ثب واە

نێوە ئبيبکەیەکی کهد ثەو يێژە كەكەی.

بهزبێزی ك 1نەيیوی ک -بهەکە ێە کواە کە ىەی ثبىەیەکی هث

رەفزە نە هی ئ قیبێ ی ثێه نە ئب ەهئب كەکەێذ ى هێد نەفەیهەفەکبی پێ قواد نەاە

Leucippus Democritus2 3Anaximander ىەییب ثە رەفذ ىایە

)ەكەی ەەيی پێ ثەەيبیە ربنی نە ئب ەهچبەی ىەی رەفزەىای كەڵێذ

1 H. and H. A. Frankfort, J. A. Wilson, and T. Jacobsen, Before

Philosophy (Baltimore: Penguin, 1949) 54. 2 De Fontaine, Didier (2002). "Flat worlds: Today and in antiquity".

Memorie della Società Astronomica Italiana, special issue 1 (3): 257–62 3 Anaximander; Fairbanks (editor and translator), Arthur.

"Fragments and Commentary". The Hanover Historical Texts Project. (Plut., Strom. 2 ; Dox. 579).

149

نورە كەڵێذ عیب نە زێد ەهچبەی نورە کە نيب كەکبد ئب ثێذ ىەی نە ەه هی ئ قیبێ ی ثێهە نە ئب

.1ەهئب کەرە

Hebrew bibleکزێجی پیو ىی عنەکە ) -ىەی ثە رەفذ ىایە نەنە ثیچێ ی ه هاەزب نەەهەەی ئە کە نە کێو ە

.56هیلا ئبی عێ یو ثە

فیبن ه )ەكەی ەەيی پێ ىای -نەەه ثچیەی ێجەهی چەيبەی ىەی نە هی يب نەکبری يب نیوالا ىەی

)ەكەی چاهەيی ئەهز2ثەن یی ىایەەەه ثچیەی ی ىەی نجپێ ىای ن ی

1 De Fontaine, Didier (2002). "Flat worlds: Today and in antiquity".

Memorie della Società Astronomica Italiana, special issue 1 (3): 257–62. 2 Seeley The Geographical Meaning of "Earth" and "Seas" in

Genesis 1:10, Westminster Theological Journal 59 (1997), p.246

150

ثەرهی نە 1 وك رەەكەهکەرەکب كپبرەكەی كەيی پێ ىای نەەه ثەيبی

ی ىەی جڵ ەی ى هەە ن یثیوا ثە .2ەەنبل

ەهەە ئەەی رێجییب کوك ث چی ب پێ يؾەيەك ٠٣١١ىەی نە رەفزجی

ی ىەی جثب واە ەڵەبەرەە ن ینور رەە ثەئو يؾەيەك ێزب عێ ەی

هەثیی ەيب ثەوزی یچە كهنەی ػە) ث چی ەڵەی ەثە.

كەنغێذ ثڵێ کە ئباثێد ەئرێد ەثگ ىەی نەنە ىەی ن یی کە نە ییەکەە

ف ه كەعڵێذ ئەيەیب نەنەڵیلا كەنغێذ. 1 Paul H. Seely, The Firmament and the Water Above, Westminster

Theological Journal 53 (1991) 2 Ptolemy. Almagest. pp. I.4. as quoted in Grant, Edward (1974). A

Source Book in Medieval Science. Harvard University Press. pp. 63–4.

151

ثەئو ئەو ث چە نەنە ئبیەرەکب ؽەكیەکبی ەهەە یەکبنوەە رێجیب

نە ؽەكیلا کوكە کە يؾەيەك نە قهئب ثە ئەث ىە د کە ینە کبرێ لا ئباثی ف ه

ف ه نە ق اێ لا ئبا كەثێذ پێیزی ئەو قەیە ئەەیە کە ئباثی ف ه نەەهاەهی ىەی نەیەە کبرلا ثێذ ئەو ئباثە نەیەە کبرلا نەەي ێێ ەە ثجیوێذ ئەيە رەب نە ىەی رەفزلا كەنغێذ ئەنەه

ەی ن یی ثێذ ەه بچەیەکی عنوافیی ث ىئەنەهچی باثی كەێذ, ف ی کبرێ ی ئ

ربکەکبی بچەیەە كەیجی ف ه ئبا كەثێذ ثەئو ف ه نە یی ه کئبای ئە بچەیە ێزب ئبا ەثە ێزب ەچ رە ب ق اەکە کە پێچەاەی كێڕەکەی قهئبە کە

ب ق اێ ەە ف ه نە ئباثلا كەچێزە

152

چ ە ث كهزی ئەو كێڕەی قهئب كەثێذ نە ەي عێ ەیەە کبرگ ف ه ئبا كەثێذ ثچێزە ب ق اەکەە ئەنەه ب ئەو كێڕەی قهئب نەەلێ عێ ە هازە نەەلێ ی رو ەڵەیە

ىەی ن یی ثێذ ەئر پبب ئەنەه ەکب ثی یە ف هەئرئباث,

هئباثەکب نویبەی ى هيب ەیە کە ف ئەيبە نەنە ئبیەرەکبی ەهەەكا یەە

بنوەە.

ەڵەی هزو کە نەو ئبیەربەكا ثەكەزی كەێی ئەەیە نە ییەکەە ىەی ) ن یی

ی یە ارە ف ه رەفذ ەهنیي ه ک ث كەهبکەێذ کە ئەيە ەڵەیە.

ەکبرەە ىەی رەفزە ئبیەرێ ی رو کە كپبری كەب كەهیلەفبد ەي پێیبهەکبی ه ە

ی ثە:یيؾەيەك ەز

153

ء ونه ﴿ - م أش رقا أم لسب ﴾ لنزأ : أأنأراج ضحه اب س اة سب ه ﴿ أغ ش لثة ﴾

﴿﴾

ئبف چێ وكی ئێە كکاهروە یب ئە ارە:ئببەی ئە كهزی کوكەئ قەاهەی ثەهى کوكەە کەثبهی ثوك ەەکەی ربهید کوك

چێزە بیی نگ كەهفذ.

ە ەڵە نەەهە ەەهگ ئبیەرەکەی ەهئبب پێزو هب کوكەە ثی ثیچی

ی ی نەعێ ەی ف یلا ه٣٧بیەری نە ث كەکەیەە ثەئو ئبب نەەكا ربهی ە اربی چییەئ ەهظ ثلە نەکبری ەكا رەب نەییەکی ىەی کە پزی نەف هە قچەکێ ی هبکیی ثی ەیە پببەی عێ ەکبی روی کە ث ە ێێد کە يب یب

154

ف ه یب ئەزێوەکبی رو یزەيی ف ه ەکی یە ی ەیە ە ی يببیثەە نە ثەهئەە ە رەب نە ییەکی ىەیەنە

ئبب ثەكەهثڕیێ ی رو ە رەب نە اثەزە ثەئەزێوەکبی کە نەكەهی ف ه ثقنێەە يببی ەیە ەە نە پبزبیی ئبب ئەو ئبیەرە كپبری ث چی يؾەيەك كەکبرەە کە ىەی رەفزە نەەه ئەەە

ی ەیە ەڵجەرە كاکبی ؽەد ئبب ثف ه نەب ق اێ لا كەثێذ رەای ئبب ربهید ثجێذ نەثەهئەە ئبیەرەکب ەڵە

كپبری ەڵەیەکی ى ه نەهە كەکبرەە.

ؽبڵەری ەئر ئباث ك ٧نە قهئبلا ؽبڵەری ٢ؽبڵەری ەئرەکب ئباثەکب

–بهق يەبهة ەئرەکب ئباثەکب )ينەىيبی کهكیلا/ های ک کوكەەی ك

155

ذ یب ىیبرو ەهەە یەکە كەب ئە كەو ى كەث ارە كەو ث ك ا ێیەو عیب

ی زە ێیەو ث ک ی چەل زێ ە ثکە ىەی ەیە ەيیب ەڵە هە

یە ە یەکێد ە ەئر ئباثی هاذ ە چەل كاە ئەنەه يەثەزی يؾەيەك كا

نە ەئر ئباثی هازی ثێذ ئەا ەي ئبیەرەکبی ەهەە ەڵە كکیەک نەک ی ئەو ئبیەربەە رەب ئبیەرەکبی مانقوی نە ؽبڵەری ەئر ئباثی هازی ثگ پێ پەبیە چەي ی ەئر ئباث ەئرەکب

ب نە ئبیەرەکبی روكا ه یە ئباثەکی ؽەكیی فكی يؾەيەك نەو ثبهەیەە ث

یە ەڵجەرە هاەەکبها ەلێ نەبئ)ؾبثە نەاە ئیج ػەثب ث چی عیباىی ەیە ەک ەئرەکبی ثە عێ بی

156

عیباىی كەهکەری ف ه نە ه کە عیباىەکبی ی ی بب ەئرەکب ثە ف هەئر

ی ىزب یب ەئری ف ه يب ف هەئرهاەەکوكە کە نەێا ئەو هاەەیەكا عیباىی

ی ەیە ەک ثەڵ ەی ؽەكی )نەفكی ثثی یە یبی يؾەيەكەە ث ئەاە

ە ثە ەيب ثەڵ ە ئبیەرەکبی ثبە پێ وك یمانقوی کە ئباثی اقؼی ثب كەکبد

ەیبب ەڵجژاهكە.ئێە ئە

ؽەد ىەی

نەقهئبلا نەەي ێێد بی یەە ىەی ثوكە ثەئو نەعێ ەیەکلا ثبی ؽەد ىەی

کوكە:

157

ن با ةنب - ر س ب س لب لبدل ب ا وثنةنب ﴿ ل الق نزب ﴾ث

ؽەد ئبب ەە ئە فكایە ارە: ئەاە ىەيیی ەكیێب فەهيبی ثەێایبلا كێذ كەچگ ربثيا فا ث ەي ذ رابیە ىازی فا ەي زی

كەهە كاە.

ثەەهغلا نەەی کە رێ ەیزی هازی نەقهئبلا ه یە ث یە كەچیە یی ىەی

ؽەكی يؾەيەك نە ؽەكیێ ی كهێژكا ؽەد ئبب يبەی ێا ثەەيب ێەی کەپێزو نازبەە ثبی كەکبد پبب

نە بەئی كەپوێذ:

ل أم - اس ن ه حکم من م مل ان حة من ل أأم مل مل ا ا اس


158

ل اس بثنة من ن کم وثنة أا أرای أ اأأم مل سثا ر س ئة أم حی أ س ب اضثن م أم ل لثم أح کم وجو إلی لا لسی مل

سنن / لس عة لة ي) سن ح ون حنو سثا ل ا / سثا وا /ا ا (/ ل ن

ارە: پبب )پێەەيجەه ری: ئبیب كەىا نەکێو ئێە چی ەیەئ ریب فا پێەەيجەهەکەی ثبزو كەىا )پێەەيجەه ری: ىەی ئبیب كەىا چی زێد نەکێوی ئەكا

ریب فا پێەەيجەهەکەی ثبزو ەیەئكەىا )پێەەيجەه ری: ىەییەکی رو ئبیب

ئەو ىەییبە چەلەئ كەىا يبەی ێا ریب فا پێەەيجەهەکەی ثبزو

ب ٥١١كەىا )پێەەيجەه ری: يبەی

159

ثەەيب بە ە رب ؽەد ىەی کيبهك ری: ێل ثەفا ئەنەه کەێد ثەؽەثهێد

ثڕارە ىەی ؽەرەو رێ لە ێذ.

ثەرێڕای نە ئبیەد ؽەكیی ەهەە ی ەیە کە ؽەد ىەی چی چی ث

ەڵەیەکی ئب وایە ئەنەه کەێد ثڕاد ث ىەی ؽەرەو رێ لە ێذ کە ئەيەیب ەه ەڵەیە نە ازیلا ێەکوكی ەهەە فاهەەی يو ەی ەهەربیی يؾەيەك ەڵە يو ەی ەهەربیی نيبی كەکوك کە ەهچی ث یی فاهەە ثڕاد رێ لە ێذ ثەەيب

نيبی کوكە کە ئەنەه ثەڵ ە يؾەيەك کەێد ث هافی ىەی ؽەرەو ثڕاد ئەا

ئەنەه ئەو ثبثەرە هاذ ثێذ ئە رێ لە ێذ کەبەی نە ێە عیباىەکبی روی ن یی

160

ىەی كەثێذ رێ ج ێ ارە نە ث بیی ثێهكا ئبىاك كەث!.

نەپێ ىەيبی يؾەيەكی ئەفبەی ئبێزە کێوەە ثی د كیبی نەئبی نە ثبهەی ؽە

ەیە ث ە نە كیی یل یلا ؽەد عیبی ثبئ)ئبب ؽەد عیبی

1ی ەیە ثUnderWorldsکێوەە)ی كیبی ثەەيبێە نەی بی ک لا ث

ەه ەيب ئەفبە 2کێوەە ثب واە نەییە يؾەيەكەە ێواەرە ب قهئبەە.

1 Sushil Mittal, G.R Thursby, The Hindu world, 2004, Routedge New

York 2 Hesiod, Theogony, 116; 123-132

161

نزی عیب نەقهئبلاێەی

ثەەهغلا نە ەي ئبیەد ؽەكیەکبی ا ؽەد كەهەە عیب نەث چی يؾەيەكی ئەو ىەی رەفذ چی چیە نەەه

ىەییبەە ؽەد ئببی یە ن یی چی ی ەیە نەەه ئەەە كەهیبیەە چی ث

نەەهرو ؽەد بثوی کە ػەه)رەفزی پبب یب ەڵ ورە نەەه هی ػەه

فكا نە ەه ػەهەکەی فكا عێ یو ثە نەەهەە ث فاهەە فەهيب كەكاد عیب ثە ێە كەثبد ەهەە نەو ئبیەربەكا

برە:

ر لسب - لب وثنة ه لبد با ل سبة أبم مب سو أ لعاش ن لنم ن

له ل شب ان ن اب ث وا ب ا ﴾﴿ أال


162

ء إ م ان ن لسب ه ث ل با مب عاج إلن لسج ﴾ ﴿ ق ا ألف سنة ب ع

ارە: ئە فكایەی ئببەکب ىەيی ەب ئە كەكا ثە ە ه ک ەهچی ن

فەهيبڕەایی فزی ێب پبب نەەه رەەكیف ی كايەىها غەیوە ئە نەهە ر بکبهێ زب

کبهە نەو ە كەب ث ثیوبکەەە ەهچی یلێگ نە ه کێ لا ئبب ىەییەكا پێ ی

ەڵلەکێزەە ث یی کە ثەپێی کيبهەی ئێە ەىاه بڵە.

ء أن ثرسف ام با - أأ نم بن ه لسب ن ا ء أن ثاس ﴾﴿ هه أم أ نم بن ه لسب

ام ح ا ثا ل أ ل ك ﴿ سع ن اثف ن﴾




163

نەئببە ارە: ئبف ئێە نە کەەی یە کە ثەەهكا ه رب ثەهێ نەپڕ روزب

ە نە کەەی نە ىەی ثێزە نەهىیئ ئبف ئێیە ثبیەکی رلی ىیـ ئببە روزب

ئەب ى پێلەىا چەرب نگ ەڵج بئ ە ەەی ي چ ثە.

كەىای کە ەي ئەيبە ئەفبەیە اەی ىایبهی ئێەیە نەثبهەی عیبەە پێچە

ئەيبە رێ ەڵەیەکە نەث چەکبی ثەرهی ثب ث نە ەهكەيی ئەفبەکبی کە

چی ثەرهی ىەی ا ث ە ئەنەهكيؾەيەكثەئو ێەکوكی ئەو ثبثەرە ,ثەن یی كەىاێذ

ث ػەهەثە كەزەکییەکبی یچە كهنەی ەە كیبهە ئەا رب ػەهەثیی ەفذ ثە

ئێزب ىەی ثە رەفذ كەىا ەهچەلە ئێە ئەنەه نە یچە كهنەی ػەهەثی کیب

164

نە ىازی ئەيڕ ثێجە ثی ث ەی بكەروی ێەی ىەی ث يب ێەی رەفزە ئببی یە ن یی هە کە ئەزێوەکب چوای هبکی ثە ئەەە

ێەکوكی فبيی ذ ئەيەب کزيک )ەهەک کە نە ی بی ى ه ەهەربییە

ثی ەثە ەيب پێزو ثبب وك ی رێڕایی ەهەربییە کە نەقهئبلا ث

ەیە ئبیب ئەو ەي ەڵەیە كەکوێذ نەییە فكاە ثێذئ

كهز وكی عیب نەە یب ەذ ه ک ئ

نەقهئبلا ؽەد ا: كهز وك نەە ه کكجی عیب نە ە ه کكا ئبیەری كهز

ثب واە نەاە:

165

وثنة ه - با ر لسب لب لبد ﴾ سبة أبم مب سو أ لعاش ﴿ لسج

ارە: ئە فایەی ئبب ىەی ەهچی ێب پبب نەب ئە كەكا ثەە ه ک ەكی

نەەه رەفزی فەهيبڕەایی)ػەه ف ی كايەىها.

ثەپێچەاەی ئبیەرەکبی ەهەە نە هەری كهز وكی عیبی ٠٣-٩)فهذ ئبیەرەکبی

ەذ ه ک ثب وكە. ثە

أئنبام م : ٠٣-٩ : فهذه کكا ٨كهز وك نە نان ل ثن ه با ر لب جعن ث للك أن ا جع ﴾﴿ لعل ثن ا ن ا سه ثة مة اك ا ثة م ب ة ثة س ءا أبم أابعة ه أم

ئثن ء إل سو مب ﴾﴿ لسب قل رنل هه لسب


166

للا لة ئ أا ااها أ ثن مل ئعثن أ ثن ه س س ب ﴾ قضهنب ﴿ ح ث أ ه زابنب أ اه س ء ا ء ن لسب وح ل

ظا ح لك ﴾﴿ لعم لعزاز ق ثا

ه ک ئەو كنە کەێ ی کە ثە ئبف ئێەارە: ێب ؽبب كەکە بربی ث ىەییەی ەكی

پەیلا كەکەئ ئەە کە هاێەهی ەي وكەە ی نە ىەی ثەهىکعیبە کەک ک

ه کالا ث چاهقذ ەه نەيبەی پیزی رێثژێی -ثەیەکبیی –ەه کگ ثژێی كەێ

ث كاثی کوك پبب هی ب نەثەهىایی کە ئەب ەه ربهی ب ث ثەا ثەىەی ند: ف یب بف كەثگ ثێە ثەه فەهيبى نریب: ا ثەف یی بری ئەب

ێب ه کكا ەكی كکە ؽەد ئببی نە

167

ەه ئببەی فەهيبی کبهی ف ی ث بهك ی ئببی ثە چوایب هاىالەە يی زو

پبهازب فبە كەەئری ىاب ثڕیبهی ئە کبهەی كاە.

ثەهاهكی ئبیەرەکبی ەهەە نەثبهەی كهز وك)فەن ی ىەی نەك ه کكا ئەغبو

كهز وكی کەکەکبكهاە عێ یوکوكی ه کكا ئەغبو ٤)نیب ئبکەڵەکب ئەایزو نە

ه کی رو كهز وكی ئببەکب كهاە ك ئەيە ەڵە ه ک ٨كهێژەی کێبە کە كەکبرە

ثگ ئبنبیی يؾەيەك یب كەكاد كپبری ئەە كەکبرەە کە قهئب کبهی يؾەيەكە ەە فكا چ ە ئەزەيە فكا ەڵە ث بد نەێا هزەکبیلا كکیەە ەثێذ ئەو

كەەهی كکیەکبە هاەەکبها ری كەهکوكە ەڵیبلاە بە کی ئەاە

168

ی ٠١ث ە كەڵێ نەئبیەری ثپ ه کی ٤ه ک ٤هەیی فهذ يەثەذ نە

یە ٩ثەەهثبهکوكی ك ه کی ئبیەری ك ىیەەیەکی ەه ێەهە! فكا كەڵگ

ه ک كهذ ٤ ه کەکبی نە کەکەکبكا کوكە ئە ثە ێياە كەڵێ يەثەزی ف

ئەە ثە کە نەك ه کكا كهزی کوكە ه کی ثەكاكابری ئەو ك ه کە نەنە ك ه ک.٤ئبیەری پێزو كەثێزە

یەکەو: کە ئەو هەە ثەرەای پێچەاەی ازی ثبە نەێا هەی ىایبهی ه

ػەقەییەکب.كەو: ئەنەه يەثەزی فكا ئەيە ثە

ف ی ث ە ثڵێذ ی ەثە کە يەنەه ىيبه ک" کە ٤ كەثێزە نەنە ك ه کی پێ"

كا كەثێذ ٠٠نەئبیەری ێیەو: ئەيەی ەنرە.

169

ه ک ثەکبهثێێذ رب ٦نەعێ ەی ك ه ک چ ێزی ىایبهیی کيبهەکب نە ەه گ ئبیەرەکە ەيبە ثێذ ئەيەی ەکوكە ەیوکە ئەو كاپ یە ەه ێەهەی

ببی ئبیەرەکب ثە ه کێد هاەەکبها ييەثەذ نە ٩پببكاە كەڵێ: نە ئبیەری

ه کی اقؼییە نە كهز وكی ىەی ٣ك ه ک يەثەذ نە ٠١كهێژەی کێبە نەئبیەری

ه کی پێزو ٣ه کی اقؼییە نەنە ٣ه ک ٤يەثەذ نە ك ه ک ٠٠كثبهە نە ئبیەری

ەەی ه کی اقؼییە ثەثگ ىیبكکوكی ث ئ٣پێزو ثێچبهە فایەە کە يؾەيەك ببلیەری فایەکی ەه ێەهە کە براێذ گ کيبهە ثەێەی نغب

قبرە ه بیەی رێ ەیز ثگ نێڵی ثپێیزە يو ەە یاىەکب ثەەىاه كەهكەەهیی

170

کێەکبی قەی ئە هازج ەەە ەفێو! اى ثێذ ئەزەيە فكا ئەەە ەىا ی

ئەاە قەی يؾەيەك کە ەڵەثی ئەاە وزییە ەک قەی ەه يو ەێ ی رو.

نە کزێجی ه کە٦ثەئو ەهچبەی ئەو )فه ی رەهارە ثەنویبەی كهزج

ى هەە يؾەيەك ئەەی نە رەهارەە ەهنورە.

کە ئەيە ئب وایە ەئه ک چی ٦ئبیب يەثەذ نە ەڵەیەکی هە ئەيڕ كیبهی واە کە رەيەی

ک يەڵەی ف ه کە ثە ێژەیی كەکبرە چەلی هاەەکبهای ێ ه ک ٦يهیبهك ب ەە نەو ەڵە یی ث كەهثبىثه جیوای ئبی

ئب وایە يببی ه کیب ن یە كەڵێ يەثەذ نە ه ک ە ی ىەيبیە.

ە كێزە پێەە يەنەه فكا یەکەو: ئەو پویبه

171

ەیزایە کە ثەعێ ەی ه ک چەي ی ف ی يبیی ثەکبهثجبدئە ی ى

ەک نە پێەکیلا ه واەرەە هكەو: ەهێ ەی هازی رێ ەیز نە ئبیەرە

بهەکب كەثێذ ث ە ێیەە ەه ؽەكیی فكی يؾەيەك ەە فەیبڵپەی ئێزب ەیو

لا چی برە:كەکەی ثيای نەؽەكی

با مل - سئ اسل ه کم رق لس م رق با ه ث ر أل بم بح م إنثن رق لج ل شق بنةا ا بح ة م ا ه ک أا م غاس ه با ل ا

م لالء ی إلی لس ء ث م بابعء م س اأ أ کاه للا ئ هه رن قل لة ثن ه ث مل أثن ئعثن قضهن س ب س م ا م لر س حی ه ک س ء أ اه" ه ث أ

172

م کن آرا لر ه آرا لسأ ث لج عة م لسو لم کن ر ) لج عة کن ث

حح سم / اک أی ححثن ل س ح ثم / حح ون حن /

سثا / سنن نسئی / ل راە (/ وا

ارە: نەپێەەيجەهیب پوی: فكا نە وكئ ەیەکلا ئببەکب ىەی كهزيب

پێەەيجەه نری: فكا یەکەيی ه کەکبی ە یەکەيە ىەی ن یەکەيەی ثڕیبهكاە

ەيە وكە نەه کی گكەيە كهزع ثبهەکبی وك چاهەيە کێەکبی كهز

قەڵی کوك نەىەی يیەکبی چبل ه کی ثە کوكە پبب ەه بچەیەکی چبهەەهەرب كکە ث ئببی كهز وك کە

173

ەه يه ە ث ىەی فەهي پبب ثەئە کیب نریب ث ل يەث ەهكیبفك هەىايە

نێڕایەڵیی يه ەچیی بری پبب ئەای ؽەد ئبب نە ك ه کكا ثەێەی

وك نە ەه ئببێد کبهی ئەی كهزکوك نە ه کەکبی پێغەيە ەیی ەؽی

وك نە کبرژيێوی ک ربیی ه کی ک رب كهزەیی ث چ ە ث ثەه کی ەيە ی

هذ ەکوا.ك

ئەنەه چی پەیەلی ئبفوال نە ییەی ەهەە ثە ه کە ربیجەرییەکب نە ەفزە نەنە ؽەكیەکبی ەهەە عیباىیی ەیە ثەئو بيببی ه ک ه کەکبی ەفزە ەیە نەێایبلا نەثەهئەە هاەەی ئەيڕ

پێچەاەی ؽەكی ثێذ قەیەکی ثگ يببیە.

174

ثەيبی قهئب ؽەكی کەاث نەەه ه کی ەفزە ئبفوالە کە ٦فكا عیبی نە

.ەڵەیەکی رەا ئب وایە

رێ ەیزی ەهەە نەنە قهئب ؽەكی بربیە ثەئو ئێە ك ث چی نویبەیی روی ربقی كەکەیەە نەقهئبلا ه ک)یو

بیی کە ثە گ ەهكەو برە ه کی ئب كەیبەە ه ک کە نەیی فكايو ەەکب

ەىاه ب یب پەغب ەىاه بڵە ەهظ ثلە:

:ه کی ئببیی - ن إ ثن آ ن أثة لب ا اا لبد م لج عة سع إل ال ن ث ل ب

لنم رثال لبنم إن ان لوب لج عة ﴿ م ع ن ﴾



175

! ەه کبرگ نە ی فبە ثبە ارە: ئەی نەیه کی ەیی ث ێژی ەیی ثب ئەكهێ ئێە ثەپەنە ثەهە یبكی فكا ثچ کڕی فو ز ێ ث ە نەه ثیيا ئەيە ث ئێە

فبزوە.

أن ابك الف سنة :بڵەه کی ەىاه - نب ث ا ﴾ لحج ﴿ ب ع ن

ثەقەك ەىاه ارە: ربقە ه کێد نەک پەهەهلە ؽیبثی كەکە.بڵە کە ئێە

ء إل با مب - ث وا ب ا ن لسب عاج إلن م ان ق ا ألف سنة ب ع لسج ﴿ ه ث

﴾




176

کبهە نەو ئبب ىەيیەكا ارە: ەهچی لێگ نە ه کێ لا ەڵلەکێێزە ث یی پێ ی

کە ثەپێی کيبهەی ئێە ەىاه بڵە.

: پەغب ەىاه بڵەه ک - عاج ل الئاة لام ان ق ا ر سثن ألف سنة ه ث ل عاج ﴿ إل

﴾

عثوائیم نە ه کێ ب ثەهە ارە: فویزەکب ەئ كەچ کە هێی پەغب ەىاه بڵە.ئە پێ

ئەغبو: نەكەزپێ ی ئەفوال ىەی)ثەهثبه نیبکب ەە: کێ ثەەکبی

ئبکەڵەکب يو ڤ ع ەنە رب ک ربیی ه کی ەفزە)ث چی ٦ئەفوال ئببەکب

ب )ث چی ٦١١١بێەی ؽەكی یب ەىاه)ث چی ێیەو كهێژە ٢١١كەو یب

كەىای كەکێێذ!ئ کە ەيی ەڵەیە ئەيڕ



177

يهیبهك ب ٥کە رەب ىەی يی ەی رەيەێزی رەيەی نزی عیب رەقیەە

رب ٢/٠٢نەهەکە)ثی ثب رب ئێزب يی ەی .1يهیبهك بڵە ٩/٠٢

ىەی نەپێ ئبب یب ئبب نەپێ ىەی ئبفوێواەئ

ىەی ئبفوێواە:ئببەکب پب

كەڵێذ ٠٣-٩نە ئبیەرەکبی هەری فهذ ئببەکب پب ىەی ئبفوێواە كثبهە

ەهغی ئبیەرەکب ثلە: 1 Komastu, E.; Dunkley, J.; Notla, M.R.; Bennett, C.L.; Gold, B.;

Hinshaw, G.; Jarosik, N.; Larsom, D. et al. (2009). “Five-Year Wilkinson Microwave Anisotropy probe Observations: Cosmological Interpretation”. Astrophysical Journal Supplement 180:330.

178

نان أئنبام م : ٠٣-٩فهذ ل با ر لب ثن ه جعن ث لك أن ا ل ﴾﴿ لعل ثن ا

جع مة ن ا سه ثة اك ا ثة م ب ثة ة ئثن س ءا أبم أابعة ه أم سو مب ﴾﴿ لسب ء إل للا لة قل رنل هه لسب ئ أا أ ااها ثن مل س س ب قضهنب ﴾ ﴿ ئعثن أ ثن ه ح ث أ زابنب أ اه س ء ا ه ء لسبن ظا وح ل ح لك لعم لعزاز ق ثا ﴿﴾

ه ک ئەو كنە کەێ ی کە ثە ارە: ئبف ئێەكەکە بربی ث ێب ؽببیىەییەی ەك

پەیلا كەکەئ ئەە کە هاێەهی ەي ی نە ىەی ثەهىکوكەە عیبە کەک ک

ه کالا ث چاهقذ ەه نەيبەی پیزی رێثژێی -ثەیەکبیی –ەه کگ ثژێی كەێ

179

ث كاثی کوك پبب هی ب نەثەهىایی کە ئەب ەه ربهی ب ث ثەا ثەىەی

ف یب بف كەثگ ثێە ثەه ند:فەهيبى نریب: ا ثەف یی بری ئەب

ێب ه کكا ەكی كکە ؽەد ئببی نە ەه ئببەی فەهيبی کبهی ف ی ث بهك يی زوی ئببی ثە چوایب هاىالەە پبهازب فبە كەەئری ىاب ثڕیبهی ئە

کبهەی كاە.

ی ئبیەری کێوەە ثەيب ثبثەد نە ەیە:

مب سو - ر لنم ب ه با ج عا ه لب ء سب هنب س ب س ه ا شهء إل لسب

﴾ ل قا ﴿ أمل


180

ی نە ىەيیلا ەیە ەه ف یەری ەهچارە: ثەهەو ێبە ئەب پەهکایە یث ئێە

ثەهىایی ؽەد يی نگ كهذ کوك ەه ئەیە ئبنبی نە ەي ذ ەیە.

ثبە ی ئەفوالی ىەی پێ ئبب نە رەهاد کزێجی ئەفوال ثب واە ثەنویبەی ى ه يؾەيەكی ئەەی نە رەهارەە

ەهنورە.

ثەپێچەاەی ئبیەرەکبی پێ نە كهذ هەری انبىػبد كەڵێذ ٢٢-٣٧ئبیەرەکبی

پێ ىەی ئەفوالە یکە ئببەکب ەهظ ثلە:

ئبب پێ ىەی كهذ ثەئ!:

ددددددددددددددددددددددددددددد أم لنزأددددددددددددددددددددددددددددد : - م أشددددددددددددددددددددددددددددد رقا أأنددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددد ء ددددددددددددددددددددددددددب سدددددددددددددددددددددددددد اة ﴾ونهدددددددددددددددددددددددددد﴿ لسب ا


181

سددددددددددددددددددددددددب ه أردددددددددددددددددددددددداج ﴾﴿ أغ ددددددددددددددددددددددددش لثةدددددددددددددددددددددددد لدك حهدد ﴾﴿ ضدحه أردداج ﴾﴿ با عدد

اأه ﴾﴿ لج ل أاسه ﴾﴿ نة ءه

روە یب ئە وكی ئێە كکاێئبف چارە: وكە قەاهەی ثەهى بەی ئە كهزیئب

کوكەە نەثبهی کوك ەەکەی ربهید کوك چێزە بیی نگ كەهفذ نەپب ئەە ئەو ىەییەی ثەرهلاەە پب وكەە ئبی نگ ێبیە كەه عێهەە ی نگ پەیلا کوك کێایی ثە ثزەی نگ كايەىهال ث کبو

ئبکەڵیزب.هەا نێجی ف رب ث

نە ئبیەرەکبی هەری فهذ كەڵگ کە ىەی پێ ئبب ئبفوێواە کەکەکب ثژێی

ەكا كەڵێذ ىەی ثژێی)ئب يێو نێوی نەپب ئبفوالی ئبب ێبیەرە کەکەکب






182

ئەو كکیەکە هە کبهی ث ئبیب كەنغێذئ عبهێد ثڵگ ىەی پێ ئبب فكا ثێذ

عبهێكی رو ثڵگ ئبب پێ ىەی ب كهز وای ئهئبفوێواەئ! ەفێو! ق

يؾەيەكە ەە فكا يو ڤ كەکوێذ ثەرێپە ثی کبد قە نفزبهی پێی ف ی

نەثیو ثچێذ.

ەهغڕاکێە کە ەهك ئبیەرەکبی ەهەە چ ە ە ئبب پێ ىەی ە ,ەڵە

ەهەە ىەی پێ ئبب برەرە ثئەەی كەهکەرەی ىازی یبی كەكاد کە ئەزێوەکب نەکبری ەكیێب نەنە

پب کبکێبەکب برەرە ث كاێیثی ثب )یو ایغبك ئەزێوەکب

ج ەو پێ بکبد كهز ەبهەکبكای پەیلاثی ىەی ئەزێوە ەبهەی

183

نەثەهئەە كەنو ى ه ێەیب نورەئبفوالی ئببەکب پب ىەی یب پێ ئەا ەڵەیەکی ئب وایە کە نە ئبیەربەكا

.برە

پەیلاثیەە ێەیەکی عیب نەەهەربی ئەثە

ء إل سو مب : - لة قل رنل هه لسبللا ئ أا ااها أ ثن مل ئعثن أ

ثن ه س س ب ﴾ قضهنب ﴿ ﴾﴿ ث

پبب هی ب نەثەهىایی کە ئەب ەه ربهی ب ث ثەا ثەىەی ند: ف یب بف كەثگ ثێە ثەه فەهيبى نریب: ا ثەف یی بری ئەب کە ؽەد ئببی

ێب.ه کكا ەكی كنە

184

ا كەڵێذ کە ئببەکب پب ك٠٠نەئبیەری جیب )كفب ارە كکە ث كهز

ئەيە ەڵەیەکی ئب وایە چ ە ثەنێوەی نوری عیب نە كاروی ری هی فیيیبیی ێە

ێ وكە ارە نە پیثی ثب ەە كەزىە ثە زێ ی ى ه چڕ نە ەهەربكا عیب

ثنەهكیهە نەهكێد ێزب كهزە ی ىەیە ثەێەی رەقیەە ەک كەزپێد ئەو

بکێبەکب نە ێزب کپەهەی ەلە 12کەرەە نەیەکزوؽبڵەری كه

نەکبرێ لا كکەڵی رێ ە نەنبىەکبی يی کیل کبهث كی ئەکیل کبهث ي ن ک ڵەکبی

1 Peacock, John(1999). Cosmological Physics. Cambridge University

Press. 2 Wright, E.L.(9 May 2009). “what us the evidence for the Big

Bang?”. Frequently Asked Questions in Cosmology. UCLA, Division of Astronomy and Astrophysics. Http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmology_faq.html#BBevidence. Retrieved 2009-10-16

http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmology_faq.html#BBevidence

http://www.astro.ucla.edu/~wright/cosmology_faq.html#BBevidence

185

رێ ەئ نە کبهث ي ن ک ڵەکبی رو كکە ێەنوری نیبکب يبكەکبی رەب پب

ەک ەد ربی ئەاە كەنغێذ کە هاثوك یرەب کەيزو نە یەە يهی بڵ

يهیبهك ٠٢نەىەیلا ثیب ەثێذ ارە يی ەی يهیبهك ب ٥ب پب ثی ثب ىیبرو نە

پب پەیلاثی ک يەڵەی ف ه.

ثەئو ئبیب ئەو ثبە ە نەکێە برەئ ثەي نەهی برای ثڵێی ثەئو كەىای کە

اثی عیب نە ب پێ يؾەيەك ثبە ی پەیل نە chaos) ێەەهەربیی ثێنەيبكەیەکی

نە 1بهزبیەری عیباىی ەک ی بی ک یەرە بهزب3 نە چیی ک 2يیوی ک

1 Hesiod. Theogony, 116; 123-132

2 Hans-Gebhard Bethge, Bentley Layton, Societas Coptica

Hierosolymitana, Trans, “On the Origin of the World” The Nag Hammadi Library in English. New York: HarperCollins, 1990, 89-170 3 Mair, Vicotor H.(1990).Tao Te Ching: The Classic Book of Integrity

and the way, By Lao Tzu. Bantan Books. P-90

186

ئەهز يی ەی ثب واە 1ک ەکبی روەىاه ب پێ يؾەيەك ئە يبكە ەهەربییەی

(Prima Materia نەثبە ی يبكەی ب بەێە رب هی هازیی ث ەهەربیی ثێ

ثبە ی يەػقنە ثەئو يؾەيەك نەنازەەی ئەو ثبە ە ث قهئب ئەو ثبە ەی

لە ثەعێ ەی يبكەی ەهەربیی ێا ەێە كکەڵی ثەکبهثوكە ەڵجەرە ئەيثێ

ەڵەیەکی يو ەبەیە ەە فكا.

ەهەربكا پێ ەە ثىەی ئبب نە

لم - ثن ثا أ لب ا أنب ا با لسب اقا انقنه ﴾ ﴿ بنوء ل

1 Myths and Relgion by Scott Leonard p-62


187

ئبف فكاەبب ئەيە بىا کە ارە: ئێە ئببەکب ىەی یەکپبهچە ث

نێ ب ەڵەبل.

)هر ارە كهیەەی ك ذ پێ ەە هێ قزی ك ذ پێ ەە نەثەهئەە يببی ئەو ئبیەرە ئەەیە کە ىەی ئبب نە رەیزی یەکەە یب پێ ەە بث پبب فكا ئەاەی نەیەکزو عیبکوكەە ئبیەرێ ی

رو کە يببی )هر هزو كەکبرەە:

م - ث ء ن ج ا ه لسب و أن ا لن لسل ﴾ ﴿ بنوء نعث ر أب

ارە: ه کێ کە ئێە ئبب نەچەی ر يبهی کبغەى ث یگ ەڵلەپێچی ەهەک

کوك كیب بىی پێزو كهزب كەکەیەە.

188

نەو ئبیەرەكا كەڵێذ نە ه کی كایی)قیبيەد ئببەکب ەک کبغەىی ی

ەک ەيب ێەی پێزو ەڵیلەپێچی وك ارە نە كەزپێ لا كهزجی كهزب

ئببەکبی چی چی ثە ەهەڵلای ٢١ئبفوال نە ئبیەرەکەی پێكا )ایجیبس

ثب واە کە ئبب ىەی ثەێەی )هر ثە نەەی ئبیەری كەيلا )کطی انغم ثەعای كەرایذ رێج ەیذ کە يببی هر

کە عێ یوثی چیەکبی ؽەد ئببەنە ی یەکزو نەهی ىەی چەپبلی ئببەکب ىەی نەنە یەکزو نە ەهەربی

ئەفبەیی ى ه ک ە كهزجیب ثبە ێ یثی کە رب چەل ەىاه ب پێ يؾەيەك

1 ثكایی 1ەثە ئەو ثبە ە نە یل ی

1 H.H Wilson the vishnu purana a system of hindu mythology and

tradition Translated from the original Sanskrit and Illustrated by

189

4 ثبثم 3 ئەفبەکبی چی 2ربئ ئیىثی 6 كاروی نە رەهارلا 5يیوی ک

ەیە ثەنویبەی ى ه يؾەيەك ئەو ثبە ەی نە رەهارەە ەهنورە.

کە نەئبیەرەکەی ەهەە يببیەکی روی بیەی رێ ەیزە نەییە ەلێ بە ثب واە کە ئببەکب ثەێەی یەکپبهچە ث ىەییەکبی یەکپبهچە ث فكا نە ئبب ؽەد ئببی ئبفوالە نە

Notes Derived Chiefly from other Puranas, 1840; Calcutta, India; Punthi Pustak, 1972 1 M. Walsh the long discourses of the Buddha, p-407:”On

knowledge of Beginnings”, Somerville, MASS, 1995. 2 Bodde, Derk. 1961. “Myths of Ancient China”, in Mythologies of

the ancient world, ed. By Samuel Noah Kramer, pp.367-408. 3 Myth and Religion by scott Leonard p-70

4 Bottero, J. (2004). Religion in Ancient Mesopotamia. X. Chicago:

University of Chicago Press. 5 Hans-Gebhard Bethge, Bentley Layton, Societas Coptica

Hierosolymitana, Trans. “On The Origin of the world.” The nag Hammadi Library in English. New York: HarperCollins, 1990 6 Genesis 1:1-2:3

190

ىەی ؽەد ىەی ئبفوالە ەە ئەەی ئبب ىەی پێ ەە چەپبلثێذ.

نەەی قهئب نەئبیەرێ ی روكا ث ی یب ئببەکب ثب كەکبد:

ء - ث ونثنه لسب نب ﴾ ل اا ﴿ ل سعن

بەب ثەێيی فكی ف يب ارە: ئەو ئب لەكەی. پەهەی پێ ەكیێب ثگ

نەییەی يببی ىيبەاییەە )يؼ نە هاەەکب کزێجی ؽەكی گ ث چ

ثب واە.

وك کە نەێا یەکەو: ثەيببی فوااکە نە چبنی ئببەکب ىەی فواا کواە

)ؼە ەە ەهنیواە.

191

هەنەکەی نە كەو: ثەيببی راب کە )غ ەە ەهنیواە.

هىق ثەبهكی ثبها ێیەو: فواا وكی ٤/٧١)انزیم نؼهو انزيیم نەئببەە

٤/٠٨٢٧ ثقبهم ٣٨/٠٩٥انز یو ان جیو ك ئبیەری پێزو یبروی يبب نەنە

ث غێذ فوااجی ێا ىەی ئببە ی ایجیبس کە٠١٤ارە ەيب يببی ئبیەری کە

فكا ئبب ىەی نەیەکزو كه رەە.فز

وك كثبهە چەەیەە یب فوااک کوكەەی عیبی ثبە ێ ی ى ه ک ە

ثب واە. 1 ثكاییلا 1ە نە یل ی

1 H.H Wilson the vishnu purana a system of hindu mythology and

tradition Translated from the original Sanskrit and Illustrated by Notes Derived Chiefly from other Puranas, 1840; Calcutta, India; Punthi Pustak, 1972

192

ەهغڕاکێە کە ەلێ نە پەهع ی ئەە كەکە کە ئەو پوپبنەلەكاربێەها

ئبیەربە پەهع)يؼغيە چ ە )ثی قهئب پێیەی ثەثب ی ثب وكە

ریەری ئببەکب نەەهەربكا كکە ثە يەثەذ نە كکە نبىە ەهەب كەڵێ ئبب ىەی یەە ث نەیەکزو عیب

كەڵێ کە عیب ثەرەە ەهەبجلایە ئەاە یبی نەؽبڵەری فواا

كەكە کە قهئب ری هیەی ثی ثب ی ە ثەئو ثەيێە ثب وكە ەهث یە پەهع

یە ئەو ئبیەربە ەيی ەڵە نە یەکەو ئەفبەکبی پێ ەهنیوا

ثەنێوەی ثەەيبێەی پێزو ثبب وكىەی چڕ عیب نە ری هیەی ثی ثب

1 M. Walsh the long discourses of the Buddha, p-407:”On

knowledge of Beginnings”, Somerville, MASS, 1995.

193

كەزپێ وكە ەە نە كکە یبفك نبى كکە نەکێ ىەی چڕ نەکێئ!! كکە

نە یەە يهیبهك بڵی هاثوك رەب نە کەيزو ك ب يهیبه٠٢كهذ ثە ارە يی ەی

جی عیب.نەكای كهز

كەو: بێەی ری هیەی ثی ثب ىەینە ىەی پەریی ەهچبەی نورە نەکبرێ لا

بب نە كکە نەقهئبلا رەب ئ ەهچبەی نورە.

ێیەو: ەهەە ئەەی نەیپە ەکبی پێ ثب واە کە فكا ٠١ ٩ثییذ نە ئبیەرەکبی

یەکەيغبه ىەی ئبفوالە پبب ئبب کە ئەيە پێچەاەی ری هیە ثەڵ ەکبی ثی ثب ە ىەی ئببەکب نەنە ثی ثب

ن ی کوكە.كەزی ثەپەیلاث

194

بەکب چی چیە چاهەو: نەقهئب ئب ئەيە پێچەاەی فیيیب ثی ثب ە.

پێغەو: نەقهئبلا ئببەکب ثەێەی پە ەی ی یەکپبهچە ثیچی ەیە کە نە ا ەی فیيیبیی ری هیەی ثی ثب زی

ی یە.نە ێە ث

ی ثی ثب ثب واە کە ەەو: نەری هىە ثە, عیب پبهچەیەکی نەهەی ەي

ثەئو قهئب كەڵگ کە ئبب ىەی پێ ەە ث ەک ك پبهچە کە پێ ەە كهاثەە

ەک بێەی ەی فكی قهئب ر يبهێد واەرەە کە چیەکبی نەەهیەە عێ یو ثە کە ئەيە پێچەاەی

ثی ثب ە.

195

ؽەرەو: پێیزی فواا وك ثەيببی یە کە ؽەد ئببەکە نەیەکزو قهئبیی ئەە

نەىەی كه ث ەەە پێیزی ئەو فەهيبە ئەەیە کە ث ە يەكای ف ه يب کە ەهیەکەیب نە ئببێ نە ىەی ىیبكە كەثێذ کە ئەيە پێچەاەی ثی ثب ە چ ە کبکێبەکب نە یەکزو كه كەکەەە ەە ثەەکبی یەە یزەيی

ەک یزەيی ف ه.

ەزەو: چەي ی كەهکەری عیب ؽەكیی هاذ)ؾیؼ کەپێزو رێ ەیزی ثە

ثبب وكە پێچەاەیە:

مل ) لاسل( - من : نعدم هد ان سم ه أ سددبم : هدد دد ددب ب أ قددل اسددل ب ددح لسب

د ء با ل زن لعنن ان ام عد د ودثن لسب أ

196

ددددننب عدددد ندددد : ل مددددل : م ل أ دددد حدددد دددد وثنة دددد إ بلك مةد ادد دد ء سدد عن سدنةا لسب دد دالمل ندثن ب ددد عة حدددال إنب ددد ق لسب ددد حبددد أددد ب سددد ب سددد

دددد ء با أأددددال ا دددد وددددثن لسب أدددد وددددثن أسدددد أأدال ا د ودثن سد ء إلد ظةا لعاش ودثن أسد

لك ق ج ب س ء ب أزب

ارە: پێەەيجەه ری )ثەبەڵەکبی ئبیب كەىا يەكای ێا ئبب ىەی چەلە ئ

ری رب فكا پێەەيجەهەکەی ئبنبكاهب كەثێذ ەه ٥١١ پگێای ئەاە ثە

: ئببێد ث ئببێ ی رو)نەەه ئەب كەثێذ ٥١١ نێڕاەەی ئەثی كاك ثەپگب كەثێذ ٥١١ئەزهیی ەه ئببێد

نەپب ئببی ؽەرەو كەهیبیەکە نە هثەهەکەیەە رب ک ربیی ثەهىییەکەی

197

ی ئبب یەکبە ثەيەكای ێا ىەفود )بثوی ٨ئیغب نەەه ئەەە

نەکێێ لا عێ یو کواە يەكای ێا ى ئەک یب ەک يەكای ێا ئبب ىەییە پبب نەەه ئەاەە )نەپزیبەە: نێڕاەەی ئەثی كاك ػەه ثی ەیە کە يەكای ێا ک ربیی

يەكای ێا ىەی ەهەەی ئە یەکبە ثە ئبب فكای نەهە نەەه ػەهەکەی كایزە ی زێد نەکوكاهەکبی يو ڤ نە

ئە بهەە یە.

نەو ؽەكیەكا يؾەيەك يەكای ئببەکب هەیی ب ئەزهیی)نە ٥١١نەنە یەە ثە

ە ثەئو ثە یب ىا ٥١١ەه ئببێد ثەهكەاو نە رێ ەیزی فواا يەكاکب

198

جلایە ثەكەهثڕیێ ی رو يؾەيەك فواا ث چی پەهع كاربەهای قج یە.

ەي ث چە ىازی نویب کە یەو: هاەەکبی ەهەە چبپ ی نگ ث ەی ەهەک ئەەی پێزو ثبب کوك ەي ثبە ەکبی پەیلاثی عیب نە يبكەیەکی

يؾەيەك نە ەهەربیی ثگ ێە )کەنازەەی ث قهئب ئەەی ێالە كکەڵی ثب وكە ەهەب ثبە ی چەپبلی ىەی ئبب پێ ەە

نە ىیبرو ثەەی ئەا نەییە فكاە عیبپێ يؾەيەك ثب واە ب گ ەىاه

ثبە ێ ی ێ یە ربەک پەهع ثێذ.

199

ثهعەکبی ئبب

یەکی نەهە کە ثبىەەبی ک لا نەئەزێوثە ٠٣كەیجڕێذ ث ف ه ثەكهێژایی ب

كاثە واە ثەئەاە كەڵێ كايە ثهعەکە ەه ثهعێد نەەه ثەيبی ێەی فەنەکی کە ثەئبهازەی ئە كە اد بىەل کواە ئەو ثهعبە نەییە ثەرهی ەە نە ەكەی

پێ لێ نە: كەيی پێ ىایی بوا نب نب كاە قڕکا ێو فەهید

كپد کەا نید ەر رەهاىەە ەڵجەرە يو ەی ک ئەو ثهعبەی ثە اذ ىایە يؾەيەكی ثەەيبێە ثەهازی ىایە نە ئبیەرەکبی فاهەەكا كەڵێذ کە فكا ئەو ثهعبەی نە ئببلا

عێ یو کوكە:

200

زابنبه - جا ء وا لق جعن ه لسب ﴾ لحجا ﴿ لنبظاان

ئببەكا چەل ثهعێ ب ارە: نەو وكە هاىال رەە ث ئەاەی كهز

ەیوی كەکە.

ج - لوا ء ج ﴿ لسب ﴾ لوا

ارە: ێل ثە ئبب کە ثهعەکبی ەیە

ئەو ئبیەرە ثەنویبەی ى هەە نە قەی بػیوی ثەبثب ی ػەهەثی ەهكەيی عبیهی

كەچێذ کە كەڵێذ )ق ث بػلە اییبكم .1بس ماد أثواط " ەهنیواە"

1 ٥/٥٠١دالئل النبوە اثر حافظ بیهقی



201

نەيو ەێ ەەیە ەە ئب وایە کە ئەو ئبیەربە فكا ئەنەهب فكا كەیيای کە ئەيبە

نویبەی ەڵە کە ثەىیی ئب وا كەث.

كا ێڵەەثەكای ه ک

حثا - ﴾ لأا ﴿ غشه لبث لنبةا

ه کی ثەە ه ک كاكەپ گ ارە: ثەنەى)ثەپەنە كەکەێزە ێی ەێ.

نەهازیلا ه ک ثی ه بکییە ەی ەثی هبکییە ەە زێد ەە چبكه كایپ ێذ نەثەهئەە كاپ یی ه ک نەییە ەەە ەڵەیە ثەەيبێە ە ە ه ک كەفاىێذ ە ه کی ە كەفاىێذ

ڵەی ئب وا ئبیەرەكا ك ە وەهث یە نە


202

ەیە کەی ئەەیە کە يؾەيەك ەی ەە فەهيبێ ی ەث)زێد نەاقؼلا ثی ەثێذ ىایە کبهێ ی ربیجەری ثە ئە پبهكە كەنغێذ ثڵێ ئەيە نێ چالێ ی بػیواەیە ثەئو فكا ئەنەه نێ چال ث بد ئەا ثەێەی هاذ كهذ كەی بد

ەە ەڵە.

هبکییە يب

- : س ب س ن ألم ا اثف ر لبد س ﴾﴿ ما جع لشب اا جع لق ا ثةنب ن ﴾﴿ سا جا

ارە: ئبف ثە چب ەربلیە چ فكا –رێ نەەه رێ –ؽەد ثەهىایی

ئبفوالەئ نەبیبلا ەیڤی



203

کوك )فبە ەق هبکیی روی ەكاه ف هیی کوكە چوایەە.

ڵە ەیە.نەو ك ئبیەرەكا یی ەو ك ە

ثەڵ 1یەیەکەو: يب هبکیی هبکیی ەبهەیەکە نەێەی ىەی رەب

ف ه پێچەاە كەکبرەە.

كەو: ئبیب يب هبکیی ؽەد ئببەئ ەي ک يەڵە)یزەو ی ف هی ئێە ىە ەیەکی نچ ەیە نەکبکێبی ئێە

کبکێبەکب کبکێبی ئێە یەکێ ە نەيهیبهكف هی ئێە ئەزێوەیەکی بەلە نە يهیبهكب ئەزێوەی کبکێبی ئێە نەثەهئەە يب نەک يەڵەی ف هكا ثەزێ ی هبکیی ەکيبه بکوێذ عبی ث بد ثەەی کە هبکییەە

1 خوا ر حول قرآن و محمەد، الختیار

204

ەي ث ەهاغڕاکێە ثيایذ ث ثێذ کە ەلێد نەيڵبب كەڵێ ئەو ئبیەرە

ەئ! نەثەه ئەو کبهە "" کە پەهعهاب)عێب ی ک یە کە ثەەڵە ث يب کە ربکە نە ێلهاەرەە پبب هاەەیب کوكە

وكە" بکیی كهزکە "فكا نە يب هعێ یو ثب کە چیئ ئبیب كەهثڕیی هبکیی

ثەێەی ری لاەە نەيب لا کە كەراێذئ ێذ پەهعەیب ەهچبەنور نە ف ی ث

ئبکەڵەکبی كەىا نەيب لا هبکیی ەیە ک یە ث هازیلا عێبی نە ثەئو

ئببەکب كەنە ێزەە يببی ئەەیە کە هبکیی نگ فكا يب ی نەێا ئببەکب

عێ یو کوكە ارە يب نە ەنەىی هبکییە ەيبێە کە يلائ

ەڵەیەکی ئب وایە ثیوكەکەەە ئەيە

205

کبهی ه ؽبییەکب ه جیوە ئەە ئبن یی يببی قهئب یەکب کە نەنە كی

ثوكی ە كەكە فەڵد فوی ثەەڵەكا ثلە.

ف ه ئب وا كەکبد ,ک ه

ضحهان : - س لق ا ﴾﴿ لشب إه ﴾﴿ اله جالب ﴾﴿ لنبةا إ

ارە: ێل ثەف ه ری ی ثەو ەیڤە کە ف هی ثەكیلا كێ ێل ثە ه کە کە

رێلا كەهكەکەێذ

ئبیب ه کە کە ف ه یب كەكاد )ئب و كەکبد ئ ەڵجەرە ەفێو ف هە کە نەکبری كەهکەری ه ک كەثێزەە ارە قهئب




206

ثبەکەی پێچەاە کوك رەە ئەيە ەڵەیەکی ئب وا يلائەیە چ ە يلائ نيب كەکە کە ه ک كەثێزەە ف ه ئب وا

ف ه كەثێذ ث یب ەفزە کە رێج ە كەهكەکەێذ ه ک پەیلا كەثێذ.

ف ه كاكەپ ێذ ,ە

ضحهان : - س ﴾﴿ لشب لق ا إه ﴾﴿ اله جالب ﴾﴿ لنبةا إ لبث إ ﴾﴿ غشه

ارە: ێل ثەف ه ری ی ثەو ەیڤە کە ثەكیلا كێ ێل ثە ه کە کە ف هی رێلا كەهكەکەێذ ثە ەە کە كایلەپ گ.





207

ەفێو عڵەی ئ ئبیب ە ف ه كاكەپ ێذەکەری ف هە نە یەکمی هىەییە کە ی كە

ىەی یب بهكەەی ف هە کە ی پەیلاثی ەە ئەيە ەڵەیەکی ئب وایە

ەە كەکە يلائەیە چ ە يلائ نيبکە ف ه كەبهێزەە يؾەيەك ێەیەکی ەڵە

ە يلائە یب ەهەربیی نە ه ک ە ەثثەثێ ی ەهئەە ع ە نە هبکیی نەث

ەهثەف ی كابە نەهازیلا ه ک كەهثڕیێ ی روە ث ثی هبکیی ف ه ەی كەهثڕیێ ی روە ث ەثی هبکیی ف ه

ئەيبە ثێ ی ەهثەف یب ییە.

208

کڕ)علە ی ێجەهەکب

- سج ن ه لسب لبد ااها أا با ظاللةم لغ ل ل ﴾ لاأ ﴿ ۩

ەهچی ەیە نە ێای ئەو ئبببە ارە: ف یب -فاەفایی –ىەیلایە

ێجەهەکبیب ەي ثەیبی ئێاهاگ .ا كەثەنزیب کكە ث ف

كا ك ەڵەی ئب وا ثی ەیە.نەو ئبیەرە

یەکەو: ێجەه يبكەیەکی ەثە کڕی ئە ثگ يببیە ەە ئەەیە کە ثڵێی و فە کبه كەکبد ەثی رێ ەیزی ئەو ثبثەرە

بڵی پێزو ٠٤١١نەییە ػەهەثی كەزەکی وزییە ەيب ثبثەد كپبری ئەە

ئەو ئبیەرە كهز وای يؾەيەكە كەکبرەە کەەە فكا کێەی كەو: ئەەیە کە نە


209

ی هەری انوػل كەڵێذ ێجەهەکب ٠٥ئبیەری ئەاەی نە ىەی ئبب نە ثەیبی ئێاهەكا کڕ كەثە ئبیب کبکێبەکب ێجەهیب ەیەئ ئبیب فویزەکب )ەڵجەرە ثە

ئ ێجەه ث چی قهئب ێجەهیب ەیەرەب نە ەبهاە ثی ەیە کە ثەكەهی ف هكا ث ێەە ئەو ثبە كثبهە ەهغی کهرجیبەی يؾەيەك ث عیب پیب كەكاد

کە نە كەهثەهی ف ی ەهی ور.

جی ەكهز

ر لبث لنبةا - ه لب ﴾ بنوء ﴿

ارە: ەهف یەری ە ه کی كهذ کوك


210

ەڵەیە کە نەو ئبیەرەكا ثی ەیە ئەەیە کە ئبفوالی كاەرەپب ە ە ەثی

یەری ئبفوال ثە فەهيبی هبکییە ەک ئەەی ثڵێی فكا ەثی كاەرەپب

فبەکبی كهز وك کە ەڵەیە نە ئەیچی .1جی ە کواەی بی ک ثبی كهز

لج لنبةا ه لبث - لج لبث ه لنبةا ﴿آل ﴾ أ ا ن

ب ه کكا ەڵلەكێگ ه ک ارە: ە كە .كەفەیە ب ەەە

ەک ئبیەرەکەی ەهەە چەلی عبه نەقهئبلا كثبهە ث رەە ەيب کێەی

نێوەكا ثی ەیە ە )ەثی پێهبکیی زێد یە کە ثە هبکیی رێ ە

1 Hesiod. Theogony, 116; 123-132


211

ثجێذ ثەكەهثڕیێ ی رو ەثی زێد یە کە ئە ثە ثی رێ ە ث ەیذ ەک نەکبری

هازیی ئەەیە ربهید هبکیی ثەیبیبکە ئبزی هبکیی)ث کەيە ەە ئەەی

ثڕی ربهی یی نەنە هبکیی رێ ە ثثێذ.

ا لنبةا أ لبث - ا ا لبث أ لنبةا ا ﴾ لز ا ﴿

ه ک كە ەێ.ارە: ەێ كە ه کی كەپێچگ

ەيب ەڵەی پێ نێوەكا كثبهە ث رەە ە زێد یە کە هبکیی نەف یلا ثپێچێزەە پێچبلەەی ە ثە ه ک ەو ثگ

يببیە.

ثن - جعن لبث لنبةا آث ن آة لبث ل حجعن آة لنبةا اا ﴾ سا ء﴿ إ



212

ارە: ە ه کيب ثە ك یبە یبلا: یبی ەيب كاککال یبی ه کیب

کوكە ی كیزی.

ە كثبهە ث رەە چ ە كیب ەيب ەڵربهی یی هێ ەرێ ی ەثە براێذ یبەی

ثێذ. یەری یب كهزج

ثەيێەیە کە ە هێ ەرێ ی ث)عك ە نە قهئبلا كثبهە ث رەە ەڵجەرە چبە ا بکوێذ کەێد نە یچە كهنەی ػەهەثی ىەيبی يؾەيەك ئەو ثبە فەنەفییە

ەڵجەرە يؾەيەك ەهغی ئەو ەڵە رێج بد كثبهەیەی ەكاە ثەئو بکوێذ فكا

ەيبە رەی يؾەيەك رێەنبد نەثەهئەە ئ ەە فكا.

213

ەیيەە )ئەزێوەی کب ریوێ ە کە ث ەیزب ع کە كەبێژهێذ

نەو ئبیەربە ثب کواە کە ئەزێوەکب ع ە ی ئببی ەهەەیە نە عایی ث پبهاز

ەیزب کە نێ كەنوێذ نە ەیزب ثەەیيەکی پو لاه ئبيبغەکە كەپێ وێذ.

ن وزانة انبفبد : - ء ل إنب زابنب لسبظا ن ا ش ن با ﴾﴿ لن ن ح لب ﴾﴿

ق ن ن ا سب بعن إل ل ل بأ اا ﴾﴿ جن ل ل ل ح لةم أ إلب ﴾﴿

شة ل م ل ع ة ﴾﴿ ن ر ف لر

ئێە ئببی يی ب ثە ئەزێوا ارە: هاىالەە نەن ەیزبگ بفەهيبیب پبهاذ ]ئیزوب نە ثبئیب ک ڵە بکە نە ن یە ها كەوێ ەرب كهیب






214

ثقەەە ەيیە ئبىاهیب ەیە يەنی زگ ثڕفێگ ئەی –ەه نەپڕ –ئەەی

ێ كەکەێ.ثڵێەی نوێ ی

نەو ئبیەرەی فاهەەلا ثە ئب وایی كەڵێذ ئەزێوەکب ریونەنێ ث ەیزبەکب.

- ا جعنه اج ن وح ء ل لق زابنب لسب ثن عثا لشب لسب ن لةم أ أأ ﴾ ل ک ﴿ ل

ارە: ئێە ئببی كیبيب ثە ى ه چوا زەی ەهاىالەە کوكیب ثە کەه

هاەكبی ەیزبب ئبىاهی نڕپەكاهیب ث بى کوك.

ەهەب نەو ئبیەربەی فاهەەلا ئەزێوەکب ەیيەکی پو لاه كەبێژ


215

ء ل باق انطبهق : - أ ا ك ﴾﴿ لسب ﴾﴿ لنبجم لبم ﴾﴿ ل باق

ف ثە ئببە ثەەی کە ەارە: هاكەگ ک كەىای ئە ەنەهكە کبيەیەئ

ئەزێوەکەی ەهەنەە.

نەهاەەکوكی ئەو ئبیەرەكا ؽەكیێ ی هاذ ) ؾیؼ برە:

سبم أن ون أ س مل وثن لنوه ب أه نا ن بن ا إ ا ه ونجم سنا قل لنوه لن ل ه ه سبم : انم ق ب أ : ان نقل: أظم أ مل لجهة إ اأث

ل أظم مل اسل ب ل ث سبم :نن أ




216

لننب ابن اك س ل لح ثا ل أح إ مض أ اا س ح ح ة لعاش مب س ح أه لس ء لسوح أه نةم ح ثو نةم مب لثن ث لثن ث

لعاش: ه لس ء مب سل أه لس ء لس عة ح ة نةم م سروا أه ا س ء مل ابن ثروار ف لش ثن ح ثوب لروا أه لس ء ل ن

لئةم إل أ ن )سنن لا لس ب ثا ن ق (/ سثا ل وا /

نەب ک يەڵێد ارە: نەکبرێ لا پێەەيجەهێوەیەە نەبەئیلا كایزج ئەز

كەهچ هبکیی كهز وك پێەەيجەه ری: لا ەهکبرێد زێ ی نەو ێەیب رەینەعبه

كیە نەثبهەیەە چییب نرەئ ریب: ئێە كەڵێی کەێ ی نەهە كەيوێذ یب كێزە كیبە پێەەيجەه ری: ث يەه کیبی

217

کەێد ببێژهێذ ثەئو پەهەهكنبه ەهژی کبهێد كەکبد )قضی أيوا کبرێد ثەهبيە ێ

ەڵ وای ػەه پەی ئە كەکە پبب ئەهی ئبب نەنە ئەاە پەی ئە كەکە رب كەنبرە ئەو ئببە)ئببی كیب پبب ئەهی ئببی ەەو نە ئەهی ئببی ؽەرەو كەپو فكای ئێە چی ندئ پبب

ەه ەا ثەا كەكە كارو ئەهی ئببێد نەەاڵەکە كەپو رب ەا ثەئەهی كیب كەنبد ەیزبەکب نێ رەقی

پبب ث كەکە)ثەكىییەە نێ كەنو كەکوێزە بیاە كەبێژهێذ ەهکوكەکەئە

ئبيبظ.

ؽەكیەکەی ەهەە بە کی ئبیەرەکب كثبهە كەکبرەە نە ک ی ئبیەرەکبی ەهەە ك ەڵەی ئب وا ثی ەیە

218

یەکەو ئەەی ئەزێوەکب ەيب ەیيەکە پو لاهەکبە کە ىاواە كەو ئەەی کە

کە كەڵێذ ەیيەکە پو لاهەکب ریونەنێ یب ع کە نەکبری نێ وری ەیزبەکب )

ی هەری انغ كەنیوێزەە ٩نەئبیەری ە كەىای کە ئێ ەیزبەکب ثەئو ئەيڕ

بیی ه ی بێەی ئەزێوەکب ن ی ئبف ه کە ثەربی بەکیی نەهيیی هبکیی ثەهەو كەێ پەیەلییب

ئەەی ئێە ثەەیيەکی پو لاهەە یە ثەبی ەیيەکی پو لاهەە كەیجیی هكە ثەهكی ەهچبەنور نە رەقیەەی ئە

ث بیی)فەىا كا اەی کە نەئەزێوەهکبرێد ىەی ە ثەییثەپەه

نە ێڕەی عڵەیلایە نەو پبهچە ثەهكاەی ثەهكەکەێذ ثەهکەری ثەهكەکب نەنە

219

ثەهنەەای ىەی كەرێ هبکیی كهذ كەکە کبد ێی ثەهکەری ثەهنەەا نەنە ئەو پبهچبەكا یبی کيبهك

ەهئەە ە ئەزێوەکب پێجیی کوكە نەثەیيەک ە ەیيەکی ث نێلای

.ەیزبەکب كەبێژهێذ

ە ەهغڕاکێە کە ثيایذ ئەو ثبە ە فهافییکبیەکبی نە کبری عبهیەد نەییە فەڵ ی

یچە كهنەی ػەهەثییەە ثی ەثە ثەێەی ئب وا یەکێد نەبەئی يؾەيەك كەڵێذ: ه کێد نەیی پێەەيجەه ثبی کبیەکب کوا ي رى ێل ثەثبە كای ى کەێ ى کە نەثبهەی پبهاز چبكێویی ئبب نە ثیزی ەیزب ئبنبكاه ثو

یێد ثەبی )فطو ث پبب ثەقەی کب

220

يبند كەنێڕەە کە ریەری: ەیيەە ثەهك .1ث كهفزەەی ەیزبەکب كەبێژهێ

ەکب ىەی نە نەهىی )بفکەکەکب كەپبهێيێذ

جعن ه با ا سه أن ث وةم ﴿ لنوء - ﴾

ێب نەەه ىەی کەک ک يب ەكیارە: ەەکب ەیبهەهىێگ.

1 عیون األثر ف المغازي والسیر، ابن سید الناس



221

٠٥ انؾم ٠١نە چەل ئبیەرێ ی رو ) نقب ەيب هزە كثبهە ث رەە ئەو رێ ەیزە

ثەنویبەی ثەێيەە نە )ق ث بػلح بػیوی ػەهەة ەهنیواە کە كەڵێذ اییبكم

1"عجبل يوبح"

ەب نە ئبیەری روكا برە کە هە)بفەکب ثەيێقێ ێد كاكەێذ کە کەکەکب

نیو كەکبد:ىەی نە نەهیەە)نەهىی عڵە

ا - ﴾ لن ء ﴿ لج ل أ

ەە يەەەەەێـ کەک چیبکەەەەەبی )ئبیەەەەەب ارە: ئكايبەکرب

ە نە ەیؼوێ ی ەەهەک ەيب ئەبیەری ەەه برە یبی 2ک ی عبیهی )کؼت ث نؤم

1 ٥٠٥هەمان سەرچاوەی پێشوو الپەڕەی

2 کثیر، جزء ثان باب کعب بن لؤي البدایة و النهایة البن


222

كەكاد کە يەەؾەيەك ئەو هەەزەیەی نە ەەیؼوەی نورە.هئەەە ە

ە پیەەەەب كەكاد کە رێ ەیەەەەزی ەهەەەەەب ئجی بفەکب نە پێ يؾەيەك نە یچە يێق

ی ػەهەثیی ثب ثە.كهنە

ثەئو ەهك ئەەەەەبیەرەکەی ەەەەەەهەە ەڵە یەکەو: ەەبفەکب ەکەە يەەێـ ەەی کە هەنێ ەەی كاکربیەەب ەثێەەذ نە ىەیەەلا ثەپەەێچەاەە

کە ەبرەرەكەهەە رێ ڵی ىەیەبفەکب چەەەب ارە رەا پەەەێچەاەی يەەەێـ كەو:

ە بفەکب ئەغبيی عڵەکەبی ىەی چ ڵییەەەەەەێەیەکی نەعێ یوثەەەەەە ەەەەەەیە ثە

پەەێچەاەە نە ەهکەەێیەە ەەبفەکب ەثێەەذ ە نە روەەەەی ثەەەەيەنەهىە ىیەەەەبروە ئەو ثبەەەە

plate tectonicىەیبیلا نەکێەو بیەبیؼیەەی كەثێەەذ رەەێ ڵی یثەپێەەی رەەێژیەەی اق

223

ىەی نە پبهچەی نەهەی عیباى كهذ ثەە ەیەزی کە نەثبهی عڵەكا نەەێی ثەیەک

بە ثيەنەهىە نڕکب)ەبفی ئەبنویئەو چیكێەەە ثەە نەثەهئەە ەەبفەکب کەکەکەەب

كەهکەرەی ەەەەەەەەەەبعێ یویی ىەیەەەەەەەەەەیە ەە عێ یوکوكی ىەی.

کەکەکبعێ یوکوكی بفەکب )

ل لج ل اثف ن و - ﴾ لغشة ﴿

چ ەب كايەىهاەئ نە کەکاە کە ارە:

ئبیب بفەکب زێ ی عیباى ثە نە رەێ ڵی ىەی کە فەەەەكا ئەاەەەەی كاەەەەبە عێ یەەەەوی کوكئ ەفێەو ەبفەکب چیەی كافەهای

ى.ارێ ڵی ىەی ەە ز ەنێ ی عیب


224

بفەکبی ئبب رەهىە كەثبهێێذنە فكا

ل ن - انز ء ن ج ل ثة ن وا ا ﴿ لسب لن﴾

–]ەه فكاەب نە ؽەایە نە کێاە ارە: رەهىە كاكەثبهێگ. –کە نەێلا

نە فەەەەەەەەبهكا چەەەەەەەە ە رەهىە ەە ثەهك ثەەەەز)عبيل ە يەەەؾەيەك نيەەەبی کەەەوكە

ی ثەفوی ەیە کە رەهىەکەب نەئببی بفەکەەە ەهكەثەهكەکەەەب عیەەەبكەثەە كەکەە ەەەەەه ىەی نەهاەەەەزیلا ەڵەی نەو ەەەەێە

ئب وا عێ ەی ەه يبە.



225

رێ ەڵەثی ئبی ێو یویی كەهیب

حل - هد ل ا ل أ اج ل حاان هد ه لب اا أججل حجاا بحج جع وثنة وازرا ﴿ لامن ﴾

فا کەێ ە کە ك كەهیبی ثە یەە ارە:نەیبل یەکگ یوی یەکگ ه نەيپەهێد

ێب ی ى ه ئەزهی نەێایب ثەكیثەهنوێ ]کە رفی یەکزو ەکەب.

قن لاح ن: - وثنة وازخل لب ﴾﴿ اج ل حاان ث ن ﴾﴿ ث غن آلء ابا ن ثراج ﴾﴿

﴾﴿ نة لؤلؤ ل اجن

عەيەەەهی ك كەیبیەەبی نەیبەەلە یەە ارە:ثەهىەکێ یەەەب نە ێاەەەلا کە ثەەەەەه یەکزەەەوكا

پەهەهەلە بیە كەیب ئێە نە کبو چبکەی







226

ب يەەەەواهی یەەەەؽبەەەەب كەکەئ نە ەهكک يەهعب كەهكەچ.

ی ئەە پوپبنەەەەلەنەئبیەرەکەەەبی ەەەەهەەكا كەکبد ك كەهیبی ێو یوی ثی ەیە کە پەێ ەە ثەەەزوا ثەئو ئبەکەیەەب رێ ەڵەەی یەکزو بث یەکێد ەيیە ەیوی یەکێ ەی

ب يواهی رو ەيیە ێوە نە ەهك كەهیيەهعب ها كەکوێذ ەه ەگ فەبڵی ثبە وا ەڵە یەکەو: نەعیبەەەەلا كەهیەەەەبی ەەەەیوی ثەەی ەەیە كەو: كەکوێەەذ ثڵەەێ يەثەەەزی يەەەەؾەيەك ثەیەک ەیەەەەزی ئەەەەبی هثەەەەبهە یویەکب كەهیەبیە نەو کبرەەلا ك ەڵە

چە ە ئە ,ە, كەهیب ەیهثبهە -٠هكەكاد ئبی یوی -٣یب بثوكە ەهكکی ثەكەه

ەەەەەەێو ثەرەای رەەەەەەێ ە كەثەەەەەە ئە یەی قهئەەب کە كەڵەەگ رەەێ ە ەەبث پوپبنەەەلە

227

نەئەەەەبی ەەەەیویلا يەەەەواهی -٢ەڵەیە يەهعب ثی یە رب ها ث وێ)كەهثێوێ .

ثەنویەەەەەەەەەەبەیەکی ى هەە يەەەەەەەەەەؾەيەك نە ە کە نە ەەەەەەێی كەهیباەکەەەەەەبی ثیەەەەەەز

ثبه ثە كەهیب ئەبی ەیوی ثەیەک ەیزی هيەەەؾەيەك ئەو ەەەێو نەرەیەەەذ یەکەە

ەکەوكە ثەو ەێەی ثبەی ثەثبی كهە پێەڵەیە نەقهئبلا ثبی کوكە كاێزیە پبڵی

فكا.

ییەی كڵەەیە نەب لانەثیوکوكەە

نن لةم م ل - ه با م سثا عقن وة أ نل س عن وة آ لد ان ل أ ننبة ل ع ب ا

ا ﴾ لحج ﴿ ع لق لبه ه ل


228

ئبف ێزب ثەىەیلا ەنە ا رب ثجە ارە: ئ یب نێچ ەنەنگ ثجی رێج ە , فبە كئ

نە ازیلا چب ک ه بث ئە كئە ک ه كەث کە عێیب نەب یەکبە.

عنن - اهم نب اببك لعم نن لن ﴿ ﴾

كڵیبلا د نە ەه زگ نەارە: پەهەهلە ە نەەه زگ كەیلهکێ ئبنبكاهە.ێی

- ن عم سا با عم ه لسبا عنن ل أمل و لبد ﴾ لغون﴿

ب ىەيیلایە ئە ارە: ەهچی نەب ئبكەیياگ ەهزێ ی ثبهەە ئب وا کە

ئە كەیياگ فكا نە ێی كئ ئبنبكاهە.




229

نە ئبیەرەکبی ەهەە ى هێد نەئبیەرەکبی روی قهئب ەهەب نە ؽەكیی

کوكەە ئیب ەزەکب وثیە پب ك کە ەڵەیەکی بێەکبی كهاەر

ئب وایە ث ە فەنی ەی چاهەو ػەنی كەڵێذ: ثەهیەکبی كەهی يو ڤ پبهچە

ئەلايی ن زێ ی ەڵاواە کە نو زوی بەە ئەە ئەی كڵە کە ز ەنی ؽی ەد ز ەنی كکی ئە ثی ەیە")ظ ثمغە

نە ی ێێ ی قهئب ٠١٥ؽ ذ رەبەد ئبيبکە ثەيێد ەە بچەی ؽەكی

ثیوکوكەە ەکواە.

ئەو ەڵەیە نەهاثوكی يێژی ثەەهیی نەرەای يیههەرەکب ثبثە نە هاثوككا

يێد نەب کەنهەی ەه کەيو ڤ ەیيایە کبهەیە رەای كەهە ەزی

230

نە ال رەە ث ك نە کبرێ لا ك رويپبیەکی ەيبهییە يؾەيەك ەيب ەڵەی نە بكەی ك

یچە كهنەی ػەهەثیی ەهنورە ثەبی فكاە ێبیەریە ب قهئبەە ئەيە ثەڵ ەیەکی ؽبب ەڵەنوە کە قهئب

كهز وای يؾەيەكە.

ىیلکوكەەی ىەی نەپب يوك

نەکيبهەیەە ئبیەری قهئبلا برە کە فكا ىزبلا نەثەبهكا ی كەيوێێذ)ىەی نەىە

ثەەهە ىیلەکبی ىیلی كەکبرەە)نیب رو كهذ كەکبد ە:

ثا سح ا سقن إل و - ا أاس لا لب لبدة با ع حثثن لك بث ا

ا ﴾ ا ﴿ لنش


231

ەه ئە فكایە ئە ثبیبە ثە ێ كەکب ارە: ئەای ەه كەثيێ ئەب ەه كەکەە ێ ثەهە ەهىەيیێ ی يوك ىەی يوك ثەە ىیل كەکەیەە ەهەب کیبی

پبە کی ەه ئبایە.

اراج ل ث ن لحه ثراج لحهب - ن ل ث ة حثه با ع لك راجن ا م ﴿ لا

﴾

ارە: ]فكاب ىیل نە يوك كەهكەفب يوك ی نە ىیل كەهكێگ ىەی كای ئەە

ئێە ەها ە نیبی ەثەه كێێزەەيوك كێە كەهێ.

نە ىزبلا ر ی نەکبرێ لا ئێە كەىایبەەهەکب ثیب ەیە عنیبکب عڕ

ىیل نە ثەبهكا نە ەنيەهعی نغبكا



232

نەە كەکە نەهازیلا نیب نیبلاهەکب نە فبکی يوككا بیەە ث ئەيە ەڵەی يؾەيەك یب كەكاد کە ەیيایە ث ە ر ی نەى ىیلە ئەيە ثەڵ ەی ئەەیە

کەقەی يؾەيەكە ەە فكا.

عر )ێويگ ئبیب ەي ثەەهەکب

جثن لعبنم - ن ا شهء رقن ز ان اب ﴾ ﴿ ل اا

ێبە ثە ارە: نەەه زگ عرێ ب ەكی .ثیوی نگ ث ەەە

بیەرە ثبی ئەە كەکبد کە ەه زێد ئەو ئنەعیبلا ەیە ثەێەی عد )ارە ێو يگ كهذ کواە کە ەڵەیەکی ى ه هە


233

ئبیب ف ر عرەئ ئبیب ىەی عرەئ ئبیب يب عرەئ ئبیب ف ه عرەئ ەرب ى هێد

ەث چی ثنە ثەەهە ىیلی بكە ثی یە ,رەاکبهیی)ر بيم عد

ى هروی ثەکزویبکب ەبیو ەکب کەنە ن ی ىەیلا فواازوی ثەەهی ىیل

ێ ەیزە عد)ێويگ ی ئەو ر کەچیەڵە نە يو ەێ ی ئببیی ەهكەيی يؾەيەك رب ئبزێد بیەی قجڵ وكە چ ە ئە نیبلاهاەی ئەا نەثەهچبیب ث ەيیب

ىایبهییب نەثبهەی عد)ێويگ ثثەەهەکبی روەە ەثە ثەربیجەد يی و ثەکب يؾەيەك ئەو رێ ەیزە ەڵەیەی

ب قهئب ەڵەیەکی فواپ ف ی ێبەرەروی يؾەيەك ئەە ثە کە ێويێی كاەرە پب

ەي ثەەها)نیبلاه ثگ نیب .

234

کێەیەکی روی ئەو ئبیەرە ئەەیە کە ێويگ پەل پەیەلییەە ەیە نەێا

ئ ئبیب ئەنەه ثەەهەکب عد نورهەیەە ەث برای نەثبهەی ئەاەە ثیوث ە

پەل ەهث ویئ

ئبیب کبری يوكی ەه کەێد نەپێزو ثەێەی ثڕاە عێ یو کواەئ

نەقهئب ؽەكیلا كەڵێذ کە کبری يوكی ەهکە نەپێزو ثڕیبهی نەەه كهاە

ن ای ثەەهكا بیەد ە:

جء أجة - إ سا ن ا لبد لن ثؤر روثال لبد ﴾ ﴿ ل نقن ع ن


235

ارە: ەهکەێ ی ەفزی يوكی برجگ فا ەهنیي ەكهە ی بفب فكا نە ەه کبهێ

كەی ە ئبنبكاهە.

رقنم ن ثن مب مض أجالا - أج ل ل ه لب ﴾ أن ﴿ بنعم س

وك ە: ئە فكایە کە ئێەی نەق چێاريبەی کیی ث كاب ئە کبرەی ثڕیبه

كاە بی بە.

ا - ا ن لبد س أن إلب ون ان لن ﴿آل أ ا ن ﴾ ؤجبالا

ارە: ی کەێ ی ثگ ئیيی فكا بيوێ کە يوكی ەهکەێ ی ەفزەکەی ث كاواە

یی فكا واە.



236

لن ه لبن ن ب ا ن شهء - م إنب ب ا ق لبد سةم ب ل ثو ن لك ثرن ه أن اب لن ل ق

ن ههن ان لن ن ب ا شهءل ب م م لب انم ل إل ثن ا أثةم لق نم لواز لب ه وث

﴾ ﴿آل أ ا نل ضجعةم

ارە: كەیب د: ئبف نەو کبهە چیب ث كەکوێئ ثێژە: ن کبه ثەكەذ فكا ئەاە ێی كڵیب نەیی ر ئب وا بکە ئێژ: ئەنەه ثە كەزە ف يب ثایە ئێە نێوە ەكەککهای ثێژە: ئێە ئەنەه نە يبڵی

ئە کەبەی کزیب نەەه ف زب ثب واە كەبرەە ثەەه ػەهىا کەری

یەکبیب.

برەکبی ەڵەیە نەنە پێ پوپبنەلەئەو فاهكی ثب ئەيڕ كا بنغێذ


237

پبکفبێی كەهيب نەىیبكکوكی يبەی رەيەلا کبهی ەهیی ەیە نەثەه ئەو ثەڵ بەیە

ثە ەەرەيەی يو ەکە نەییەی كهێژیی ئەنەه پەیلاثی ىازی ێ ك ىهاەرەە

يەه ثەێەی ثڕاە پێزو واەرەە يو ڤ پێیزی ثە كەهيب چبكێویی پبکفبێیی ەكەکوك ئەنەه ەف ێد چبهەەه کوا نە ى ه ییەەە ىیل كەيێێزەە رەيەی ىیبرو كەکبد

کبرێد ەف نەثەهئەەیە کە فەڵ ییثەكای چبهەەهكا كەنە ێ نە يەروییەکب ەڵلێ ث پبهازی نیبی ف یب

رێلەک .

238

کەيکهری ثی یەئ لائبیب نەعیب

ر س ب س ما ل ک: - ب او ل لب ل ا ه او اجب ل ه ر لابح د ن ن

ا ثن ثنق إلك ﴾﴿ ن مب اجب ل ا اابه حسثال ﴾﴿ ل ا رسئا

ەه ارە: ئە کەەی ؽە ئببی چی نە بهی ئە فایەكا زچیی بى كاە نە كە

رو ربب کە! ی ب ێ ییەە بثیی عبهێ ی ئبف قەڵێ ی رێلایەئ.

نەو ئبیەربەی ەهەەكا برە کە نە ػەیت عیبلا ثەی ێەیەە كکیەە

یە يڵبب چ ە ثبە یب کەيکهری ایە کە ەي ثەەکبی عیب نەییە

واە كهز ئبفوێەهێ ی ػبق ىابە نەعیبلا کنەثەهئەە برا ثبە ث ە



239

چ ە کهری ثی ەیەػەیت کەيکهری نەنە ىاب ؽی ەری فكا کەي

بنغێذ نەیزەرە ئەەی کە كەڵێ زب كهز وكی عیبێ ی ثبزو نەەی ئێی ەهبنوێذ ثەئو اقؼی ەزپێ وا

ا ئەەیە کە عیب بیەی رێ ەیز ث ەيپڕە نە عایی کەيب بکبد پڕە نە

ب ثەهكەکب ئبیکهریی کەيعیباىیی هكا نەث بیی ثێهكا ثی يبككەی ەهنە

ەئ ئبیب پێ لاكای ەبهەکب نەنە یەە یەبهەکب ئەزێوەکب ەڵەبەەی

ىیبەکبی کیب نەییە یەئ ئبیبثی ەه ەەەیی ف ه كهذ بثێذئ ری ی

ئەنەهی ەڵەی ئبیب کیبی ثەەهەکب نە ەئ ئبیب ەهچبەکبی کیێزی یلا ی

يبكە کیبییەکب ری لەه)هاكی ئەکزیڤ

240

بىكاە ث يبەیی ە عیباىەکب کبهی ثری کهری ێەه نە يەهنجبه یب کەي

هەکب ىیل بثێزەەئ ئبیب ثەە ثيەنەهىە ر فب ع هەکبی ەبیو

یەئ ەىاها ثەکزویبکبی ەف یی ثی ەی رو نەثەهئەە ئبیەرەکبی ەهەە بە کەکەی یەکێ ە نەكیبهروی ەڵە

ەکب.ىازی

ئبیب ئب نە ثەهكەە كێزە كەهەەئ

یەكی نەو ئبیەرەی فاهەە ثەهكی ثە كڵیك ثەه ثەهاهك کوكە كەڵێذ كڵی ئێە نە

واە ەهەە نە كڵی ثەهك ئب كێزە كهز كەهەە.

241

أش - لك ةه الحجا أ ام ن ع مب مس ما بنةا مس ا ن جب نب ن لحجا ل ث نب

ل ء قب ثراج ن نب نة ل ثة ي نة ل شب غ أ ب ع ن ن رشة لبد لبد ل قا ﴿

﴾

نەپب ئەيە ثە كڵڕەقێ ی ەب نە ارە: چەی ثەهك ث وە هەقزوی ث نە ثەهك چ ە رەفزەثەهی ا ە چەل ع ثبهی نەثەه

روەە كەثگ ئبی –كە ەيیە روەە نێە فیچقە كەکب ی ا ەیە نە روی فا عبڵە)ثەهكی نمهەەث نە کێ كەثگ فا نە

نبكاهە.ەه کبهێ ی كەی ە ئب

هە کە نەثەهك ئب ثەهەو بیەد ئب نە ێای قڵیەکبی ثەهكەە رێپە بثێذ بچێزە كەهەە نەثەهئەە ئەيە ەڵەیە ەو



242

ئە رێڕایەی کە نە ازیلا ثەهك ئبی ەیە ەڵەیە.

ع کە یب ەیزب ەبلی كەذ نگ

ب ل - نن لا ثن لب م لب ن إلب ا ق ق ن ن ل س ﴿ لشب ر ب ﴾ ل قا ث

ئە کەبەی يل)هیجب كەف ارە: ب نە كیب ەە هاپە یی هازجەەی

ەیزب كەزی نگ ەبلثگ. ە کەێ

پێیب ەرب ەلێد نە ىە كاکەرەکبی ئەيڕ نە ثبە ەكا کە ەف ییەکب ثەربیجەد ەف ییە كەهییەکب ثە ی پەیەلی یب چە بەەی ع کە یب ەیزب ث ب نەی ربە


243

كهذ ثە يؾەيەك ئەو فهافەرەی ێبەرە ب قهئبەە.

پەهعە یپوپبنەلەربرێ وكی ىازییەکب

م أن لاح ن: - نس إن س ع عشا لجن إ با ن ن أم ا لسب ن ن ل ن

آلء ا ﴾﴿ إلب س ن با ن نحسل ال ﴿ ن ا ش ظل ن نبا ﴾ثاس أ ﴾﴿ ن ا ن

ارە: ئەی نو ی ع کە يو ! نەه رایزب بەکب ىەيیگ ػب )ن ە نە ن ئب ی

كەهثبى ثج كەب ثچ بزا نێیب كەهثچ يەنی ثە كەزەئرەە كەیب ئێە نە




244

کبو چبکەی پەهەهلە ؽبب كەکە نڕی ثە كکەڵی ئبنو كاربلەنوێ ئەب كکە ثگ

کە كە بب بیە.

کبی ن ەنە کواە کە رێپە ی پوپبنەلەبی نەذ ث فەىایە ئبب ىەی ثەيب

ئەنەه ئبنب نەەی نە ئبیەری كاروكا كەڵێذ ثگن ە ئببەکب ىەی كەهثچیذ نەەه ەهرب ئبنو يی كاف وا كەثبهێذ ئبیب کەزیاەکب کە نە ن ی ىەی كەچە كەهەە ێوی ئبنو يی كاف وایب كەکوێزە ەه ئبیب نەث بیی ێا ئەزێوەکب ئبنو يی كاف وا ثی ەیەئ يلائی ئەيڕ رێلەنە کە ئەو

یە ەڵەیە هازی ثبثەرەکە ئەەیە وپبنەلەپ نە ب ەکبی ٢٥ ٢٢کە ك ئبیەری )

245

قهئبە يببی ه ثگ ػەیت بكە ثەكەزەە عبی ثجێزە پەهع.

عڵەی ىەی نەقهئبلای پوپبنەلە

ه ل ک: - لا ش ل جع لنم با ه لب نن زم ن ا ا ا ل وة لنش ل أأ نم ﴾﴿

هه ن ء أن ثرسف ام با بن ه لسبا ﴿﴾

ىەيیەی ث او کوك ارە: ئەە کە ئەوبەب رێیلا ث ە ێ نە ثژیەکەی ثق ەزبەە ث یی ئە ئبف ئێە نە کەەی نە ػببە رو ییە کە ثە ەهكا ه رب ثەهێ نەپڕ ىەی ثێزە نەهیئ.



246

)منل ثەيببی زوی فەهيبجەه هااهە نەثەهئەە كەڵێ ثەکبهثوكی منل

چاهچێەی ىەی يببی ئەەیە کە ىەی نە نەرە جەؽبڵەری عڵەكایە ثەئو هااهە ەڵ

ی ئەو پەهعە ث ثە کەبێد کە پبڵپزثەنویبەی ى هەە یب ثەەڵە ئبقەذ )

کوكە کە چبپ ییب نەئبیەری كارو ٠٦ وكە نە ئبیەری يببی )منل ی كیبهی

او کواە ەییە كەڵێذ فكا كەراێذ ئەو ىەنەهىە ثیقبرە ثيثە ث بد ەه کێو

وك نەثەهايجەه نەهىی پبب اينەهىی)ثيەنەهىە كا برە ەە عڵەی

عێ ەیی یب نازەەی ىەی.

ثەپێ ەە ثەزی نەنە پوپبنەلەەيب ئبیەرێ ی رو نە قهئب ثب واە ەهظ

ثلە:

247

م لن : - ا ز ن ه لسب ا ه ل ثن ن ه با إلب ن شء لبد ا أ

هه ا ﴾﴿ راان ا او لج ل حسوة ج ح قن ا ب شهء اب لسب أ لب نب لبد إنب

عن رثال ﴿ روثال ﴾ ن جء لحسنة ئ آ نن﴿ نة هم ن ز ث ثئة ﴾ ن جء لسب

م ن إلب ان هةم ه لنبا ه جز ج اوب ﴾﴿ ع ن

ارە: ئەێ ه کێ كە کەڵەبؿ كەيێلهێ ػببەکب ىەيیلایە رویب ەهکە نە ثە ىەنیهی كێە ثەه ثبهەنبی كەیگ گن

فكا يەنی کەگ کە ثەه يەیهی فكا کەێ کێیذ ا كێە ثەه چب کە ەه بثي کەچی ەە هەیەەی ەه كە ەەە

كایێ ە ەي زی ى ه ثە ئەيە كە بهی ف





248

وكە ەه ئەیە نە کوكەرب ێچبکی چنە کەگ چبکەیەە ث ب ەه بهەىایە

چبروی كێزەە هێ نە يەروی ئەێ ه کێ ئبهفەیب ەه کەێ ی کبهی فواپی نگ

هكا كەيە كەفوێزە ئبنو.

هكاەکبی کە نە ئبیەرەکبی ەهەە قیبيەرلا هكەكە ثب كەکبد نەاە عڵەی بفەکب ەلێ نە پەهع

پێ پبی عیب كاربێەها ئەو ئبیەرەیب نە یوییب کوكە کە قهئب کوك رەە ئەغبي

كەڵێذ: ەه ئێزب ەە نە قیبيەرلا کە بفەکب ەک ەهەکب عڵە كەکە نەکبرێ لا ەي هاەەکبها ئەو ئبیەرەیب

ەه کەێ ی پەیەذ ثەقیبيەرەە ىایە نەنە ئبیەرەکبی پێ ئببیی ئەو ئبیەرە

کە پەیەزە پبی ثقێێزەە رێلەنبد

249

ثەقیبيەرەە ەهە ای ئەە ک ربیی ەرەکە ئبیەرەکە كپبری ئەە كەکبرەە کە ئبی

ە كەڵێذ "]فكاب پەیەزە ثەقیبيەرەە چەه ئەیە نە کوكەرب بهەىایە" ئەنەه ەهەربی ئبیەرەکە پەیەذ ثێذ ثەعڵەی

ک ربیی ئبیەرەکە پەیەلی ىەی ثەئو چ ە ەهەرب ثەەهەربە ەث

پەیەلی ثەقیبيەرەە ەیە نەنە ک ربیی رەا نغبە ەهەب نە رەای قهئب ؽەكیلا ثچکزوی ئبيبکە ث عڵەی ىەی

ەکواە.

ئەنەه ئبیەرێد نە ئبیەرەکب عیبث ەیەە ئبیب ث چی پەع كاربێەها بى كەثێذئ ەفێو چ ە ئەنەه يەثەذ نە ث چی عڵەی بفەکب ئبيبکە ثەعڵەی عێ ەیی یب نازەەی ىەی ثێذ كەثێذ ثڵێذ"

250

ىەی كەثییذ نيب كەکەیذ هاەزبە هازیلا ثەئو نەعڵەكایە" چ ە نە

نەو کبرەكا عڵە بفەکب ثەێ نەىەی پەیەلی ثە ىەییەە یە نویبەی كەو کە ثبی کوكە ئەەیە يەثەزی عڵەی چیەکبی رێ ڵی ىەی پەیەلی ثەیەکەە ەثێذ نە ىەیبیلا ثب کواە ئەو نویبەیە کێەیەکی علیی ەیە کە

نێوەی بزیەرو عڵەکبی رێ ڵی ىەی ثەبچەی نە بڵلایە ثەی ێەیەە

نەنە عڵەی ەهەکبلا یە ئەو چالە نەو ئبیەرەكا ى ه ەنغبە.

رەای کێەکب ثقەیە یە ەنەه ع ەنەە ئثەئو قهئب ەه پەهعی ەکوكە چ ە عڵەی ێ نازەەی ىەی نەییە

Philolaus ٠٠١١ –)ەكەی پێغەيی پێ ىایی

251

)ەكەی Aristachusب پێ يؾەيەك ب پێ يؾەيەك ٩١١ –ێیەيی پێ ىایی

.1ثب واە

ی ن ییجی ىەیپوپبنەلە

ا كەڵێ ەلێد نەپەهع كاربێەهجی ىەی ثب ئبیەرەکەی فاهەە ن ی

كەکبد.

لك - ﴾ لنزأ ﴿ حه با ع

ارە: نەپب ئەە ئەو ەهكەی ثەرهلاەە پب کوكەە.

ؽی فەهە ەکب ەي هاەەکبها كەڵێ )ك وك كێذ ثەيببی پب وكەە فواا

1 بەپێی مێژووی ئەستێرە ناسی کەپێشتر باسمان کرد، پێداچوونەوەی بکە.


252

پەهع كاربێەها ثەپێچەاەی ەي بب نە )كؽیە ثەيببی ئەاەە كەڵێ نە كؽ

ێه ە كێذ ارە فكا ىەی ەک ێه ە ن یی ئەو کبهەی پەهع كاربێەها كهزی کوك

يببی ىيبەای ەرب يببی هزەکبی كەن ێذ رب ث ەە يەثەزی ف یب ەه کە ثیەێذ يببی ىيبەای رێج بد ث کزێجی و ثبە پێ وای فەهە ث ە ێزەە ثەئ

ئەيبە يببی ىيبەاییب نەف یبەە ێبە.

ی ەڵەیە پەهعیەە پوپبنەلەثەئو ئەو نەئبهاكا یە.

یبی یەکەو: ەهچ پێزو نەکێو بىەی رەفزە" ثبب کوكە ئەو ئبیەرە "

ەيبە نەنە رەای ئبیەرەکبی رو کە ىایە.ىەی ثەرەفذ

253

ئەو رێ ەیزە رەا پێچەاەیە نەنە كەو: چیو کی مانقوی )پێزو هب کوك رەە

جی ثەێەی ثگ پێ پەب ثبی رەفزنە ە ىەی كەکبد ێیەو: نویب قەی ئەا

چ ە پێزو قج ث ەی كیب پەهع یە, ب ٠٣١١بن ه فەیهەفی ی بی فی

1ىەی ثب وكەجی پێ يؾەيەك ن ییەهەب نە یؼوی عبیهیی پێ يؾەيەك يببی ئەو ئبیەرە ثەەيب كەهثڕی "كؽبب"

برە.

:2ىیل ث ػو بػیوی عبیهی كەڵێذ

ش ه حه س

اسی أثة لج ل ث

1 بەپێی مێژووی ئەستێرە ناسی کەپێشتر باسمان کرد، پێداچوونەوەی بکە.

2 سیرە نبوی البن هشام باب شعر زید

254

ارە: ىەی پب کوكەە ەک كهذ ث ئەی ثەكەزی ف ی ثەێي چێی کوك

بفەکبی نەەه پزە کوك.

ەه ثەه و ەهکەری ی پێجیی پوپبنەلە لائێوا

م : - م لا ه أ ن با هم ن ﴾﴿ غو لا

ب ا ه ضب سنثن ﴾﴿ ع غوةم سغون لبد ن ع ا ل ؤ نن ن مو ئ ا ﴿﴾

ه يی ب نەيی زو کەەی ئەو ارە: زو کێوکەرەیب عبهێ ە نەكای ئەوەهىەيی

ەە نەيبەی کەيزو نە كەب ەەکەهكپێ ئە بە نە كایە ەي کبه کبهی فكایە ؽەێ ه کێ ثبە كاها کەی گ

كەکە.




255

ئێوا ه و ك ىنێيی ئە ىەيبە ثەيی ەیی ثەێەیەکی ثەهكەاو نەنە یەکلا

یەە زی نەعە لا ث ەهکەر نەكای یەە نەەهك یە هی كەكاد ئەو کبهە ئببیی ث کە ییەە ئەيب ذ ثقاد نەبڵی كابركا یب چەل بڵی كارو ەهث ەێذ ەڵجەرە ئەو ەهکەر زە ث ی ییەکیب ثڕاە ک ربیی ەثە ەكەنەیزە زی ییەی ثەهايجەه

کە كەذ ثە كەزی پگ رەب بهەکب ثكەکوا ثەيغ هە ەه کەێد كەیزای پێجیی ث بد کە ئەنەه ئەيب ه و ذ ثێێذ نە چەل بڵی ئبیلەكا ەهكەکەێذ يؾەيەك نە ەيب ثبثەد كی ەهنورە ئبیەرەکبی ەهەربی هەری )انوو ی رە

ب ٩-٢یی کوك کە نەچەل )ەلێد = پێج

256

و ەهكەکەێذ يڵبب ئەيە ثەپەهع ه كەىا.

بیبی نو زوی ەهکەر فاهەە نەێەاهی ىەيبی زەکبی ه و ئێوا نە

ثەو ه وكەە 1يؾەيەكا ثبب کوكەکە نە بڵە ەثیوبرەکب نەێا ئەاە كەیب پێ لاكا هیلاە کە پێ ەر

ری ەهك ییب ەە یەە ثە كاکەی پەیەذ ىاواە کە ەهکەر ثەێە

ە.ثەییەێ ەە ثی ی

ىاییی ێوی فبهەکب ث ەه ٦١٢بڵی - ه يەکب

بئی كارو ذ ەهکەرەکب - نەەهك یە

1 The Official history of Heraclius’ Persian campaigns “(in...The

Roman Army in the East”, edited by Edward Dabrowa.

257

ەهکوكەی ه و Domenziolos زی ٦١٧ - نەەه كەزی فبهەکب

يەهيەهە ثەكەزی Edessaبی رێ ٦١٩ - فبهەکب

Antioch Emesaبی رێ ٦٠٠ - ثەكەزی فبهەکب

Caesereaەهکەری کبریی ه و نە ٦٠٣ - ئەزبکیە نەكەزلای ثەێد نە ییم

ەهکەری فبهەکب نە هیب - فەنەزی يیو ئەفویقب

زی ئ هەنیى ثەكەزی فبهەکب ٦٠٤ -

كانیوکوكی يیو ئە ەلەهیە ٦٠٧-٦٠٦ - نیجیب ثەكەزی فبهەکب

258

ەهکوكەی فبه Sahrbaraz زی ٦٣٢ - ثەەه یواکهی ئیپوار هی ه و

كاثڕیی ئەهيەزب نە ئێوا نەییە ٦٣٢ -ه يەکب نەكای كانیوکوكی ئبىەهثبیغب رب

هی ری

ەه ێوی گ پبی فبه ث ٦٣٥ -ه يەکب ثەكای ئە زەی گ ەهکوكەی فبه نەییە یواکهیی

ئیپوار هی ه و

رەق وكی كهێژفبیە ٦٣٦ -ەهەکەری قزەزییە نەییە

فبهەکبەە

زی فبهەکب پێڕەی ٦٣٨-٦٣٧ - فواای پبی ه و نەقەڵڕەی فبهەکبلا

259

ئبزی نەییە فبه هاىیجی ٦٣٩ -فبکەکبی کێوكەزی رب كەنبرە نە اەەی

هیب فەنەزی ئ هەنیى يیو.

ئێزب كثبهە ئبیەرەکە ثەەهغلاەە ەو هزو كەراێذ ثیقێەە ئبیب ن

ئ ه يەکب ەهکەر رب پێجیی ث بدێئ نە کبو يێژئ نەو کبو ئبزێدئ نەک

ەەه فبکی يید يید ئ كەڵێذ نفبکلايەنەه ئە فبکە بی یەئ ەيی نەکێئ

كثبهە كەڵێذ ه يەکب ە ه یەهكەکە رب ئبزێدئ نەکێئ نە

كیب کبرێ لائ كەڵێذ يبەی چەل بڵی روذ چ ەيی ب ە ئەنەه ر پێەەيجەهی

ئ پێجیییەکبی هك كهذ پێجیی بکەیذەهەک پێجیییەکبی فبڵ وەە يؾەيەك

عمری وى يی کل ئەەلە کبیەکبە

260

زی ب بكیبهی وای رێلەئبفێذ کە ثەێ ی ئەاە نەنە ەي کەێد كەنغێذ ث ە كەڵێذ:" ر ئبهەىی نەهەد ەیە ثەئو ثەكەزێبی ئەاە

ی ى ه ەڵی رەای كەێذ نەکیبلا ەفزهثەهد كەثەە کەێ ذ ف لەێ ەڵلەكەیذ پێی ث ەیذ كکيذ ەیە ثەئو ئەا برا ىیبذ پگ ث ەیە نەثەفیهەکب ف د ثپبهێيە ەهکەر چبە ێزە ..." ئەو كێڕاە نەنە ەي ربکەکەێد نەەه ىەيب ێێد

ە ئبنب کەو ی ثب كەنغێذ ربکی ثگثەاە كەکبد يؾەيەكی نەو ییەەە كی ەهنورە ئێزب ئێە ثڵێ کە "ه يەکب زیب فاهكە" ثە کبو یەکێد نە

٦٠٧رب ٦١٢ زەکبی ئەا نە بڵی

261

پەیەلی ەیەئ "ه يەکب ەهكەکە" پەیەلی ەیە ثەکبو یەکێد نە

ئ ٦٣٩رب ٦٣٢ەهکەرەکبی ئەا نە بڵی

يؾەيەك کێەکە كهذ كەکبد ف ی كهەپەهێي كەنوێذ ثەكڵیبیی ەيیە ئەغبو نەیی يڵبب ثەكی ئەە يڵبب ثەەيب ێەی کە نە هزەکبی فبڵ وەەکب غەیت ىای كەهكەێ نە قەکبی يؾەيەكی پەهع كاكەرب كەڵێ

کوكە يؾەيەك ەهکەری ه يەکبی پێجیی ئەيە ث ف ی پەهعە)يػغیيەیە نەکبرێ لا ەه کەێد نەىەيبی يؾەيەك

ەهەک ثبثەرێ ی ئب وا نەەه كەیزای ثەيبی هاثوكی يێژیی ثب ث بد ەهەک ئەەی کە ەه کەێد ئەيڕ كەراێذ کەپێجیی ث بد نە ەفزەی

262

بو كابركا ربنیجب رەقیەەیەکی نەهە ئەغئەنەه ئەو كەكاد کيبهەیەکی ى ه كەککێذ

ع هە پێجیییە رەا ثێذ ئەا ەي فەڵد يڵبب كثبهە كەڵێ کە پێەەيجەه

يؾەيەك كەڵێذ نەچەل يبەی چەل بڵی روكا ئەو ەهکەرە ثەكەذ كێذ ئەيە پەهعی كەيە ئێزب هثە ی کێەیەە كەثەە

بڵە پبب ٩-٢ یێاکە چەل ب ثەێەی كڵقاى ذ ەهکەرەکبی

ب ٠١ەڵلەثژێوێذ کە يەكایب کەيزوە نە نەەه ثەيبیەەئ رب پەهعەکە كەهثێ

پێيبێ ی نغب ث ثەئو ئەنەه ثبەێذ ەڵجژاهكی زێد ەهکەرێد ەڵجژێوی رەب پێەه هىنبهکوكی

چ ە پیو ىروی فبکە ث ه يە ئ هەنیە يەیؾییەکب نەكەزلای ئ هەنیى نەییە

263

ثەكەزێبەەی ٦٠٤ه يەکب نە بڵی پبب ثڕیبهی ئبزییبلا ٦٣٩كثبهە نە

نەو کبرەكا يەكای ێا ذ ەهکەری ب کە قهئب ٩-٢ب كەثێذ ەە ٠٥ه و

يؾەيەك ەڵەی کوكە كەڵێذ كارو نێوەكا ا ەە پەهع.

ی كیبهی وكی کەيزوی ثەهىیی پوپبنەلە فبڵی ىەی

نەو كاییبەكا پەهعیەکی رو نە ئبیەرەکبی ەهەە كەهێواە كەڵێ قهئب ریەری نە زی ه و نە "اكی ایه" هكەكاد ارە نە کەيزوی ثەهىیی نەهی ئبزی

ثەهىیی فبڵی ىەی )ثؾو کەيزوی كەهیبەيەرو نەفاه ئبزی ٤١١انیذ ە کە يی ەی )

264

كەهیبەیە نەهی فەنەزی ئەهكە زی ه و نە کەبهەکبی كەهیبی يەیذ هی

ب پێزو ٠٤١١كاە نەثەهئەە يؾەيەك ئەيەی ىایە کە کەيزوی ثەهىیی بچەی

ىەی )ثؾو انیذ ە کە ئەيە پەهعە.

یە:پوپبنەلەڵیەە نەو نێ

یەکەو: ەی )اكی نە چبنی )كب ثەيببی يی ە )اكی ثەيببی يی زوە رب ئەيڕ بەڵەکب هاەەکبها ەيیب ئەەیب ثەيببی يی زو ىایە نەقهئبلا نە ثیذ ێ نەو ەیە ك ەهنیواە کە نە

ێ ثەيببی يی ە ەک:٠٨

لب جم: لن - سثن أ ﴾﴿ مب ن ان م م ﴾﴿ أ ن



265

ارە: نەپبب يید کەرەە ەە ث ثەقەك يبڵی ك کەاب یب يی زو.

روەە ثەيببی پبب نە ییەکی کەرو)نەها ەی کيبهەییەە برە:

ه - عم ه لسب ألم ا أنب لبد ان ن نبجو الة إلب ه ا عةم ل ل با

لك ل أنا إلب ر سة إلب ه س سةم ل أ ن ن ﴾ ل ج لة ه عةم﴿

ئبف ر ەريایە کە ەهزگ نە ارە: ػببب ىەی ثگ فا كەیياگئ ەرب

کە ثەیەکەە چپە ث ە كیبهە ئە گچاهەيییبە پێظ ث ئە ەەيییبە

کێ ث ئە ەه ێلەرو ث کەکەيزو ث ى ەيیە نەنەڵیبە.


266

کەيزو نە ا ەی ەهەب نەییەکی روەە ثەبە برە:

- ﴿ ه رثال ه أ ن لب سو لن لب ل قا مل أ﴾

ئ كەن ەەری: ئێە فواپ ثە چبە نارە: ەهثەهەکێو ثچە بهێد كڵقاىی ئێە

نەێیە.

كەو: نویب کە ن ای يببی ىيبەای چبپ ی نگ ث ەی ثپ ی کە نەێا چەل زی ەهەە يەثەزی قهئب زی ه و نە ئ هەنیى )ثیذ انقل ە

پبب بچەی زەکە نە ثؾو انیذ یب کەبهەکبی ئە ەثە ثەڵ نەئ هەنیى

يەرو نەەه ٧٥١ثە کە ثەهىییەکەی يی ەی ئبزی هی كەهیبە ثەهىروە کەيزوی



267

ئبزی ثەهىیی بچەی ىەی یە نەثەهئەە عبهێ ی روی ئەو پەهع كاربیە

ەڵقەڵەربلە.

ئبيبکەی قهئب ث ئ کغی پوپبنەلەی

شا ا للسالم - أن ثة ن ل ن ثا لبد ه عب انب ب ثجع ا ضقا حاجا ثا أن ضب

ء﴿ بنعم ﴾ لسب

ارە: ەهکەگ فكا ؽەى ث ب ث ف ی هێ ەی یب كەكا ث ثڕا ثە ئیميەری كڵی نبكی كەكارگ کێ ؽەى ث ب نيڕای ث ب ێلە ەفە رە ی كەکب ەە ثەهە ئبب

.ەهکەێ


268

نێ لاەەی ئەو پڕپبنەلە:

نەکەيجەەی یەکەو: نەاقؼلا ثەو ێە یە چ ە ,ىیبرو كەکێذئ کغی

ەبەكا قڵزو كەثێذ ارە یزەيی جی هێ قزی ەبەكا نەنە فواا

ىیبروی ىیبكثی کيبهەی ەبەكا ەڵلەكاد کە ەای ىیبرو ث ییەکب هاث ێێذ ەهەک چەل برێد ەبەی ف د هاكەنویذ پبب ثەهەئی كەکەیذ

ە ذ نەکبرێ لا ەبەد ەهظ كەكەیذ کثی )ەبە ىیبرو ث ەهەە كەچێذ

ەڵژی ی قڵزو نەنە نەهەی ث ەهەە ىیبرو كەکێذ نەثەهئەە ئەو پەهعە كەن ێذ ث كکی پەهع ارە ئبیەرەکە

پڕپبنەلەیەکی ەڵەیە.

269

كە: ئەەی کە نەو ئبیەرە بەئ کە ەيبێەی هاەەکبها رێ ەیز ئەەیەبنغێذ ثبە کە ه ز ث ئبب

پەیلاکوك ث کەێد فای ەێذ بکوێذ کە يببیەکە نەنە ئبیەرەکبی روی قهئب بع ه ەهەک نە هاەەی )انله انضه

نە )اث ػجب نازواەرەە:

: قل ان ع ه لس ء أن ون أ س -ا ل س ب ون آ م أن ثو لس ء الك ل ق ا إ ن م ح ث ر ه حث أ أن ث ر ل

م

ئبب ث ثەهىثێزەە ئەەی ەەارە: براێذ ئبكەو ثەی چ ەهەە كەڵێذ ئیب یە رابی ئبا ئبب ث برە

270

ەیقبرە فكا ەرب كڵیەە ث برە یەکزبپەهزی .كڵیەە

هاەەی رەثەهی)بجوم هاەەکبهای روی ەيب ث چە.

هاەەی اث ػجب نەنە ك كەزە ئبیەری قهئبیی ثەرەای یەکلەنوەە.

ەيب ێ چی ئبیەرەکبی کە یەکەو:ەنغب ثەکبهثوكە ه ز ث ئببی ثە

ىایە.

ەک:

ن - ك اوا ان أن س ع نن إأا ضةم أغه قا و با ه ن أ ء ه سب ا ثةم لسب آة ل شء ننب ال لة و أ لج عةم لبد ن ﴾ لنعم ﴿ لجهثن ن

271

ئەنەه ر ید نوا كێ کە ثە كە زەە ارە: ەبر ب ئەنەه نە رابرلایە هە ڵێد)رێهێد ی نەو ىەيیەكا ث ڵە یب پەیژەیەە کە پێی ەڵچی ث ئبب ثەڵ ەیەکی پزە ث ئەيبە ثێە ]ثڕاد پگ ث ەب ئەنەه فا ف ی يەیهی نگ ثب ەيیبی بهەىای هازە ێ كەکوك ئیزو

بگ ر نە هێيەی ەىاب ثی.

ثن ا لبن أن ظن ان ن - ن ه لبد لرا ل ء إل سو ثنظا لق ب مب لسب ه ه ونب ث ﴾﴿ غظ اث

ارە: کگ پێی ایە کە فا نە كیب قیبيەری كەببی ]پێەەيجەهب بیە ثب ثە پەرێد ف ی ەڵاگ رب كەف گ كە ثب ثياگ ثەو فێڵە

ئ فەی كڵی كێئ.

272

هاەەی اث ػجب نەنە ئبیەرەکبی کە كەو: یلایەرلا پب نيڕاث نەییە فكاە

ثەئەزەو كەىاێذ یەکلەنوەە ەک:

ض ن - ال لبد ه اهم ل ا غنةم ه ﴾ لأا ﴿ ع ةن

فا هێ نە ەهکە ث ێ ی ارە:هێجەهی كە بکەێ اىیب نگ كێگ ثب ەه

ا نەەه ثيێی ف یبلا ەهنەهكا ث.

ن - ض لبد ﴾ لاأ ﴿ ه ن ل

فكا نيڕای ث ب ی کەگ کە ەه ارە: بهەىای بکب.

عبه ٠٥يببی ئەو ك ئبیەرە يی ەی ثە ی نەقهئبلا كثبهە ث رەە نەثەهئەە

یەک ورەەی رەای ئە ئبیەرەی نێی

273

هئب كەک ڵیەە نەنە ئبیەرەکبی روی قثە اذ هاەەکبها ەيب ث چی اث ػجب

كەىا کە بێەی ئبیەری نێ ڵوا کە ەيبێە کە ث ئبب ه ز ەنغبە یلایەری کەێ ی کە فكا ئەی نيڕای کوكە ەنغبە نەثەهئەە هاەە ثەکەيجەەی ئ کغی هاەەیەکی ثگ

پبیەیە.

کە كێزە پێ ئەونوفزێ ی رو ێیەو: پڕپبنەلەی پەهعە ئەەیە کە ئەنەه

كەهفزی پەهع ثایە يەثەزی قهئبئەە ثە ث کە ثڵێذ کە ث ەهەە كەچی ثەهە ئبب! كچبهی کەيجەەی ەا كەثی کە ث ەبەكا پێیزە يەنەه فكا براێذ يەثەزەکەی ف ی ثە ی ثب

274

ەهئەە ثە ثەڵ ە ثب واەکب ثەو ث بد! نەث پەهع كاربیە بنەیە هێ بیەکی هاذ.

ی ئب

ثەەڵجی -٠ە نە: رەای ی ئب ثویزیعئی ەه -٣ئب نەكەهیب پێ ێبی ەه

كاثبهیی ثبها نەەهەە -٢نەییە )ثب ە نە اەەی ئب ث كەهیب كەڵێ کە رەای -٤

ی ئب نە قهئبلا ثب واە ئەيە پەهعە.

ثەئو نە ق بغەکبی ەهەە رەب ق بغی نەقهئبلا ثب واە: ٣٢

- ه ا ثاس لب وثن شاا لا ث ل اح حب نزلن بث لو سقن قلا سح ا أمب إ

275

راجن ل ء لك لب ا ا ن نراج ا ل ان لعبنم اب ﴿﴾

کە ثەىەییەکە –ارە: ەه ف یەری پێ ثبهاە کب ثبیەکب ثە يينێی ث ەڵلە –نە فاە

ثەهىەە کبرگ ئە ثبیبە ەهی ثبهنوایب کوك ثەهە ئرێ ی يوك كەیقەیە هێ

لەێویە فاهەە ثە ئبەکەی ئەب ئبی پێەي ع هە ثەهثيی ىەيی كە ێی ەه ثەو ع هە يوك ىیل كەکەیەە بیەد

ئێە ثیو نەاە ث ەەە.

ئبیەر ەنێ ی بێە نەيبب نەقهئبلا ەهەکب عێ کگ ى ه ثەئو ئەەی کە ثب

يببیەکی پێلەکبد نە ەه ثبها كەثبهێذ کەییەکبی ئەە كەىا هە يو ەە ەهەرب

یە ەرب نە كەهای عبهی )پێ پەهع

276

ئی ەه نەییە )ثب يؾەيەك عثبهی ها ەی ثبها ی ەهەکب نەككاثە و

ەهەە نە ق بغەکبی 1ەیەثی ە کە کەيێد ٤کە ەفززوە ق بغی ٠ق بغی

هكی ىیبروی كەێذ کە قهئب ثبی پەیبی ک لا نە ٠ەکوكە ەرب ق بغی

نەثەهئەە ٥/٨ە ػبي برە )ە ن یە.پەهع

نەقهئبلا ٠٩پڕپبنەلەی کيبهە

کەێد ثەبی هەبك فەنی ە ٠٩٧٨نەبڵی نەيينەرەکبی ئەيوی ب نەپێ یەکێد

ئەغبيی ەکيبهەکبی ف ی نەقهئبلا نەك نەەه ثەيبی رێی کزێجێ لا ثەکوكەە

1 Quran: Visual presentation of miracle

277

ثە کە ئبیەرەکبی فاهەە ثبە ی ا ی ەیە.٠٩قهئب ک كێ ی بهاەی کيبهە

﴾﴿ أشا سعة أثة - لنبا أ ح جعن الئاةا إلب ن ةم جع نةا إلب أ ب ثن لب ا ا

ثن لسقن لب از لن أ ثن لب إ نا آ نثن ثا ل لب لقل ل ؤ نن لن أ ثن لببةمم ه لنان با ل أا لبد الا وةد لك ض ا اة شء ن لبد شء ن عم إلب ابك جن ه ااو إلب هه ﴾﴿ ل شا

ە نە ع ىكە فویزەی نەەه ئێە ارە:کەب ەکوك رە کبهثەكەزی فویزب

ئبنو ث یە کيبهەکەيب ا كاب رب فكا کزێجیب ەبب ثئەىيی رب ئەاەی کە

رب كهاە ی نيبێ یب ەيێگ پگئەاە ثە ثبە ثبە یب نە ىێلەیی ثگ

278

كهاە پگئە کەبە کە کزێجیب رب ئەاەی ثبە كاه كك ەث

كەغيێ یب نە كڵلایە ئەاەی فكێ ەب ثێژ: فكا نە ە یبلاە چەی یز ەئ ئبا فكا ەهکێی ثێ نيڕای كەکب کێی ثێ –بهەىای كەکب ەهثبى پەهەهلەی ر

کە کيبهەیب بىاگ ثبی –نەفا ثەكەه ه ثەرەیب ث ثیوەەهی يو یە.ك ىەؿ ە

یە ٠٠٤ث ە کيبهەی هەرەکبی قهئب کە نێ لهای کيبهە ىكەیە ثى انه انوؽ انوؽیى کە نەەهەربی هەرەکبی قهئبەە برە ىكە پیزە پڕپبنەلەی ىیبروی ئەو ىایبهییبە نە یەکەو

لا ى ه ەهغڕاکێ يبیەی ەیوکوك وكە ثەئو هازی ئەەیە کە ەه قجڵ

نەەه كەقێ لا ثەكای ثب کەێد كەراێذ

279

ەی ثیوکبهیلا ث ە ێذ هەبك فەنی ە نەهازیلا ثە ەلێد ک كی ىكە ثبە ی ەثە کە كەیقاذ ەه زێد نەقهئب نەو قبڵجەكا ث غێێذ یەکێد نە ییەبە

ئب ث کيبهەی کيبهەی ئبیەرەکبی قه)نەنە ەکيبهکوكی ٦٢٤٨ئبیەرەکبی قهئب

ثى انه ەهەربی هەرەکب یە كاثە هە ە ئەيە بثێذ ثەەه کيبهە ىكەكا

ثەپێی ک كی ثزاێذ ێڵی پچەڵ وكەە ثێذکيبهە ىكە نەقهئبلا ثەئو نەك فی ەهغڕاکێبلا هەبك فەنی ە های ەیبل کە

ئبیەری ک ربیی هەری رەثە ثەێد یە كثەڕیەەی ئەو نەقهئب كەثێذ یثلهێذ

ك ئبیەرە کيبهەی ئبیەرەکبی قهئب كەثێزە کە كاثە كەثێذ ثەەه کيبهە ىكەكا ٦٢٤٦

ئە ەڵەی روی قهئبی ثب کوكە

280

نەاە نەچاهچێەی ئبیەری یەکەيی ەثە ەرلا ئەو ئبیەرە هەری انقهى ) كەڵێذ ن

ثە ثەيغ هە پڕپبنەلەکبی ثەێەی ئە ر ەیی عیبی ئیميی نورەە رب هاكەیەە کە ثەێد نە يفزییە نەهەکب ؽکی کبفوثی ئەیبلاە ەهئەغبو نەییە يڵبەکبی پبکزبەە نە بڵی

نە يينەری ربکب ئبیوىب ثەچەق ٠٩٩١ب ییە وەکبی ئە ف یب ثە زیک

هاكەزجەکب" بىەل کوكە يبڵپە ی "فەهيی ئەا نەئیزەهێزلا ثەەيب بەەیە

(submission.org.

هەبك فەنی ە کبهەکەی نەەی کە ثەەهغلافواازوی کبهە کە نە ا ەی ثیوکبهییەە نە قهئبلا ئەغبيلهاە ئەغبيەکبی ئە نێوەكا كەفەیە ثەهثب كەقی چڕپڕی

281

فاهەە کە نەکزێجەکەی ئەەە ەهنیواە نە يبڵپە ەکەی ٠نەکێو بیبی پب ی

ەهەەكا ەیە ەهەک يبڵپە ەکە عێ یو ازيبەرەە ك فی نێ لاەەن

کواە نەکێوەە ەه پڕپبنەلەیەە ئەغبيی نێ لاەەی ەه

نەکێو بیبی هەفە پڕپبنەلەیەە یيە ثب ەەکبی هەبك فەنی ەنەییە ثەهبيەیەکەە کە نەئیزەهێزلا ەیە

wordچەلی كەقی قهئبی نە ثەهبيەی نەثەهايجەه چەلی كەقی قهئبی نەنە ێەی هێی ػبی ئببیی

ئەغبيلاە.

282

كەزپێ ی ثەێ ی نازواە نە يبڵپە یsubmission.org رەب هەفەکب نەییە

يەەیە.

◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊

ك ىیەەی پەهعی ثیوکبهیی قهئب نەهێ ەی ک يپیرەهەە

برب کە نەقهئبلا ثی ەیە كیبهكەی ثێنە ی کزێجێ لا كەزی يو ڤ بکەێذ ەه

كا زەیەکی ەیە یەە نە ێبکبی قهئب ثیوکبهیی: هەرەکب ئبیەرەکب ەکب کيبهەی پیزەکب کيبهەی ەکبی بيبب کيبهە ع هەکبی بەکبی ئیمیی ێاىی یی ەلێ نەەکب ى هێد نە کبهەکبی روی قهئب ع ە نە بە کەکبیب ەيیب كا زەیەکی

283

ەيی ثیوکبهیی قهئب ربیجەریب ەیە یز كا زی ٠ك ییەی نو ی ەیە: )

ثبڵەفبەی ثیوکبهیی قهئب ٣ثیوکبهیی )کە رەای کيبهەی هەرەکب ئبیەرەکبە ثە ی ئەو ک كی ثیوکبهیی ەيەییەە ثچکزوی ن ا نە بە ە یب ثبڵەفبەی

يەكا ئب وا كەثێذ. كا زەی قهئب ثگ

بهە ىكە كەهچەی بثەی رەای کي یزەيی ثیوکبهیی قهئبە.

بێەی فكی قهئب ک كی ثیوکبهیی قهئب نەبكەرویەە رب ئبڵ ىروی كەن كهێذ هازی بكە ثیوانەنێ نە ثگ ی ئبيواىێد كەراوێذ ئەاە نێ جلهێەە

ؽبیجە یبفك هازی بهاە ثە یبهيەری

284

ەه كەکوێذ ثجیوێذ نێ لاەەی ک يپیرهازیەکبی فاهەە پێیذ ثەی ئبيواىێد یە ثەئو ر بیە نەثیود ثێذ ەي ئەاە

كەقی ػەهەثی ثە ەری ئبيبکەی ث کواە:

كەزپێلەکبد نە ٠:٠ ئبیەد ). یەکەيی٠ پیزە. ٠٩ثى انه ەيی ........"

ث چی كپبر وكەە)رلیل ی )ل نە هەفە:انه ثەك پیذ ەکيبهکواە ثەئو كپبر وكەە نە انوؽ انوؽیى پەهاێي فواە ەیوە ثيایذ کە کەێ ی رو کە

نەقهئبلا ٧كااکبهی پەهعی کيبهە كپبر وكەەکبی ثى انه ثەك پیذ

ثێذ ٣٠ەهنورە رب کيبهەی پیزەکبی كا كاثە ث وێذ.٧ثەەه

285

هەد کە كەکبرە ٠٠٤. قهئب پێ برە نە ٣ .................٦* ٠٩

کە ٦٢٤٦. ک ی ئبیەرەکبی قهئب ٢ ٣٢٤* ٠٩كەکبرە...................

ئبیەد )ثى انه ٠٠٣ئبیەرە ٦٣٢٤ ٠٠٣+ ٦٣٢٤ -٦٣٢٤بکيێوكهێذ کە كەکبرە

٠٩كەکبرە ........ ٦+٤+٢+٦ەهظ ثلە کە

كا ٠٩ئبیەرە ثەەه ٦٣٢٦قهئب ە:هەفکە كەکبرە ٠٠٣كاثە بکوێذ ىیبكکوكی

كاثە ٠٩كیب ئەو کيبهەیە ثەەه ٦٢٤٨ بکوێذ.

عبه كثبهە ث رەە ثەثی ٠٠٤. ثى انه ٤ ٣٧) نەهەری ٩پەبێ ی ئبڵ ى نە هەری .٦* ٠٩ – ٠٠٤كعبه كثبهە ث رەە

286

هەبك فەنی ە ەثی ثى انه ە:هەفنەهەری انزثە كا قجڵی یە ثەئو ثەێەی

ەهكەنوێذ ث ە نەێلا ربکزید كی نگکە كەیەێذ کيبهەی ثى انه نە قهئبلا

كاثە ثجێذ ثى انه هەری ٠٩ثەەه بكیبهی ئە انزثە نەثەهچب كەنوێذ ئەنەه

یە ئەی ث چی نە يبیەی قجڵ وك نە انزثە ەکيبهكلا ثەکبهرەێبە.

رب ثى ٩. نە ثيهثی ثى انه نە هەری ٥ ٠٩ ثەرەای ٣٧انه ىیبكکواەی هەری

هەرە.

ث چی ٠٩هەرە ەە ٠٧يەكاکەی هەفە: ەو ٩ثەپێچەاەی ىاوای ثیوکبهیی ەو

ذ نەکبرێ لا ی نە ێاە ثەکبه كەێی٣٧کيبهکوكی ی کبو نەاە بثێذ نە ە

.یوێيەكاکە نەثەهچب ث

287

٣٧رب ٩. ک ی کيبهەی هەرەکب نە ٦یب .... ٢٤٣ –+ ٠٣+ ٠٠+ ٠١+ ٩.... ٣٧+٣٦)+٠٨* ٩

ەهەک ئەەی ەهەەیە. هەفە:

ەيبێە یەکبە ثە ٢٤٣. ئەو ک کواە )٧ ثى انه هەری ک ی ەکبی ێا ك

٠٨* ٠٩................ -٢٤٣ ٣٧.

كا.٠٩ەیە كاثە بثێذ ثەەه ٢٨٣ هەفە:

: ٩٦. یەکەيی ئبیەد کەكەزپێ ی ەؽییە )٨ ەیە. ٠٩ ەيی ٥-٠

ەیە ٣١ هەفە:

پیذ ٧٦ەیی كەکبرە ٠٩. یەکەيی ەؽی ٩٤* ٠٩

288

ثەثگ نەثەهچبنوری كپبر وكەە هەفە:پیزە ئەنەه ەی )اب ٧٨ )رلیل

ێەی )ا )ا ی ەه ) نەثەهچب ەث پیذ. ٧٦ەنوی كەکبرە

کە ثەێەی هێ قزی کبد ٩٦. هەری ٠١ ٠٩)ىەيب یەکەيی هەرە کە كەکبرە

ئبیەد.

كەهنورێ ی ربکزی ی رو: نە کيبهە هەفە:ث غێذ ثى انه ٠٩ث ئەەی نەنە کيبهە ٢

ثەعیباى نەو ئبیەربە ەهنورە نێوەكا ثى انه ثەعیباى نە ئبیەرەکە ەهەنورە رب

ەيبە ثێذ. ٠٩نەنە کيبهە

. ئەو یەکەيی هەرە نە ها ەی ٠٠هێ قزی کبرەە نەک ربیی

ەيیە.٠٩قهئبەەیە...

289

پیزی ػەهەثییە ٢١٤رەای ثە ٩٦. هەری ٠٣ ٠٦* ٠٩كەکبرە ... ٢١٤

ه واەرەە. ٩پیزە نە کيبهە ٢١٧ هەفە:

٠٠١. كاروی هەد کە كاثەىیە )هەری ٠٢ ەیە. ٠٩ثەرەای

یە ک رب هەد ٠٠١هەی انو) هەفە: .1ثەڵ هەری انزثە ک ربیە

ەىیە . یەکەيی ئبیەد نەک رب هەد كاث٠٤ پیزە.٠٩ ثەرەای ٠:٠٠١)

هەری انو ک رب هەد یە هەفە: .ثلە ٠٢ەهغی ه وكەەی کيبهە

" ٠٤. چاهكە پیزی عیباىی ػەهەثیی ٠٥" )يەثەزی هەبك فەنی ە ئە ی قهئبپبهاف

1 ٥/٣٠و التنزیل ٥/١٥االتقان ف علوم القرآن

290

پیزبەیە کە نەەهەربی ەلێ نەهەرەکبی ا.ل.و نە قهئبلا برە عیباى )نەاە

هەری قهئبلا ەیە ک ی ٣٩ کە نە ٣:٠ ٢* ٠٩یب ٥٧= ٠٤+٠٤+٣٩کبرە ەئەو کيبهاە ك

كەثیی کە هەبك فەنی ە پیزی پچڕای هەفە: كەىاێذ نە ٦٨هەری

ەکيبهکوكەکەیلا ك ) نەثەهچب كەنوێذ ) ێایب فەهاي كەکبد رب

كهذ ثێذ نەەه ئەو ەکيبهکوكەکەی كەثێذ ەە ٠٥ثچیە کيبهەی پیزە ثچڕەکب

ث یە ەکيبهکوكەکەی ەهەە ەڵەیە ٠٤که ێد کە ث ی ىیبك کوكە كثبهە

یە.٠٤ثەەی کيبهە

" ەکبی قهئبپبهافهەد کە " ٣٩. ک ی ٠٦ نەالا برە كەکبرە:

291

٠٤ + ٧+٢+٣................. ٦٨+٥١= + ٨٣٣ + یبفك ٨٢٦ەکب كەکبرە پبهافک ی ٠٤) ٨٣٣٤٤* ٠٩

ئ ە ثەڵ ەیە کيبهەکبی ک کوك رەەث هەفە:ثەثگ ی ٠٤ک بکوێزەە نەثەهئەەی

ثەڵ ەیەە ىیبكی وكە رب ث غێذ ثەنێوەی ث چەکەی ف ی پیزە ثچڕاەکب

كاە ئەنەه ٠٤ثێذ ەە ٠٥كەثێذ کيبهەیب ٠٩ب ک کواەکبەە ئەا كاثەی ث ەیە ٠٥

بثێذ.

ک رب ٣) لاهپبهاف. نەێا یەکەو هەری ٠٧ پبهافهەری ثەثگ ٢٨ ٦٨لاه)پبهافهەری

٣* ٠٩ثی ەیە

انەلە نەنە هەری پە ٢٨ث چی هەفە: ئ ث چی ک ی هەرەکبئەاە ک ث وێزەە

292

ث چی ئ ئەو يەكایەیب نەثەهچب بنوێذپیزی ثچڕای یە نەثەهچب هەرەکبی کە

هە ث ەي قهئب ئ ث چی ئەو کببنوێذئ ەي ئەاەی ثەئەغبو ئەغبو بكاد

كا كەنغێذ.٠٩نەیبلە کە نەنە کيبهە

٠٩لاه پبهاف. نەێا یەکەو ک رب هەری ٠٨ ثی ەیە. پبهافلاه ثەثگ پبهافک يەڵەی

ک يەڵە ثی ٠٧اەكا نەێا ئە ك هەفە:ەیە ث چی ک ی قهئب نەثەهچب بنوێذ کە

كەکبد. ٣٠

کيبهەی عیباى نە قهئبلا كثبهە ٢١. ٠٩ ث رەە:

٠ ٣ ٢ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ٠١ ٠٠ ٠٣ ٥١١١١ ٠٩ ٣١ ٢١ ٤١ ٥١ ٦١ ٧١ ٨١

٩٩ ٠١١ ٣١١ ٢١١ ٠١١١ ٣١١١ ٢١١١ ٥١١١

293

کە كەکبرە ٠٦٣٠٤٦ ک ی ئەيبە كەکبرە ٠١١١١١٨٥٢٤* ٠٩

نەقهئبلا کيبهەکبی كەیی ەک یەە هەفە: نە ك یەە نەگ یەە نەچاه یەە نە پێظ یەە نەە یەە نە ەذ ثی

ا ەیە ث چی ئەاەی نەک کوكەەکەكثەەی ەه كاەبەئ ث چی کيبهەی كثبهە

نە قهئبلا نەثەهچب ەنورەئ کيبهەیەەث چی نێ لا یب كاثەی ەکوكەئ چ ە

بنغێذ ٠٩ی کبو نەاە نەنە کيبهە ئەە ثەثگ ثەڵ ە ئە ەکيبهکوكەنەثەه

نەثەهچب كەنوێذ کە ئەغبيەکەی ثەكڵی ف ی ثێذ.

294

وکبهیییكا زی ث

قهئب كیبهكەی ربیجەد ثگ بربی نەف ە کە ەهنیي نەی کزێجێ ی روكا نور

ک يەڵەی ٠٤ەنە هەد ن ٣٩بیل ىیزەە " )اک ی ەنی قهئبییپبهافعیباى ثەبی "

یەکێد كەهیلەفبد کە ەه بهاەی قهئبیی پیذ ارە ٠٤پیزە ٥رب نەاە رەای یەە

زەکبی ئەنف ثێی ىيبی ػەهەثی نەو یەی پی ثەکبهبرە.ک يەئە

ثەێ ی نو ی پەهعی ەکبی قهئبپبهاف ٠٩ثەيبی کيبهە ثیوکبهیی قهئب نەەه

كهذ كەثێذ.

""ق ی قهئبییپبهاف

. كثبهە ثەەی "ق" نەهەری "ق" ٠ .٠٩* ٢عبهە ٥٧ ٥١)کيبهە

295

ق –لاهی پبهاف. پیزی "ق" نە هەری روی ٣ ث رەە. عبه كثبهە ٥٧ ی ٤٣)هەری

پیزە ثڕنەییەکب ئەو ك هەرە هەفە: ٤٣عیباى پیزە ثڕنەییەکبی هەی

ؽى ػ " ەک پیزە پێ برە نە "ثڕنەییەکب نە قهئبلا رەبیە كەثێذ نە

ثەئو بی بد کيبهەی ,پەیڕەی ث بد ٠٩ک كی ک ی نزی: ٥٧ق: ٥٤: ٩٨ع: ٢١١و: ٥٢ػ: ئەو کيبهاە ەە ثەرەبیی )ع ەنە ق ٥٦٣ارە كاثە بثێذ, ٠٩ێەی ک ثەەه ثە ە

كا ٠٩پیزەکب ثەەه ٥رەب یەە پیذ نە كاثە كەثێذ کە كەراێذ ثەرەای هێ ەد

کبی ثێذ ەهەب ەه یەکێد نە کيبهە روی ثەەه کيبهەکبیلا یبی كاثەجە.

296

. ک ی كثبهەثەکبی "ق" نە ك هەری ٢کە یەکبە ٠٠٤ق كەثێزە –لاهی پبهاف

ثەکيبهەی هەرەکبی قهئب.

عبه كثبهە ٥٧هئبلا . "قوآ" نە ق٤ ە.یبی كاثەج ی ٠٩ث رەە ثەەه

عبه كثبهە ث رە ٧٠ەی "قوآ" هەفە: كا كاثە بثێذ.٠٩عبه ثەەه ٥٧ەە

بی "يغیل" . پببی قهئب ثەبی٥ثەکيبهەی كثبهەی پیزی "ق" نە ەهیەکێد نە

ق پەیەذ كەثێذ –هەرەکبی كلاه .٥٧ثڕی کيبهەی ەی "يغیل"

٤٣+ ٥٢پەغب گ ئبیەرە ٤٣. هەری ٦ .٠٩* ٥ یبفك ٩٥ثێذ كە

ی ەهەربی ئەو ثبەكا ثى ٢نە کيبهە هەفە: ٠٩انه عیباى نەئبیەرەکب ىایە رب نەنە

297

نغب ثێذ نێوەكا ثى انه عیباى ە کە كثبهە کيبهە نەئبیەرەکب ەهیەنور

ئ ثە ثەڵ ەیەە کيبهەی هەد كەنغێذ ٠٩ئ ك رەە کيبهەی ئبیەرەکب پێ ەە ک کو

ئ.ث چی نێ لا یب كاثەی ەکوكە

٥١+ ٤٥ئبیەرە ٤٥فبەی ٥١. هەری ٧ .٠٩* ٥ ٩٥كەثێزە

ی یپە ەی پێ ثى انه ٢نە کيبهە هەفە: ٠٩عیباى نەئبیەرەکب ىایە رب نەنە

نغب ثێذ نێوەكا ثى انه عیباى ە بهنەئبیەرەکب ەهیەنورە کە كثبهە کي

ئ ثە ثەڵ ەیەە کيبهەی هەد كەنغێذ ٠٩ ئ.هەی ئبیەرەکب پێ ەە ک کوك رەە کيب

298

. کيبهەکبی "ق" نەەي ئبیەرەکب کيبهە ٨ ٤ یب ٧٦" نە ەهاەهی قهئب كەکبرە ٠٩" *٠٩.

یبی كاثەج ٠٩كاە کە ثەەه ٧٣ هەفە:یە ەهەب ث چی کيبهەکبی ق نە رەای

٧١٢٧بنغێذ کە ٠٩ب نەنە کيبهە قهئ ە.یبی كاثەج ی ٠٩ەیە ثەەه كا

وکبهیی ث ي ک يەڵێد ئبيبکە كا زی ثیكەهکەد کە قهئب كەهکەد ث ە

فەڵ بێد کە ثە نط کبفوث نە ئبیەری عبه ٠٢برە نەەي قهئب ٠٢:٥١

٣٠:٧٤ ٠٠:٧١ ٧٤ ٨٩ ٧:٨١كثبهە ث رەە ٢٨:٠٤ ٣٩:٣٨ ٣٧:٥٤ ٥٦ ٣٦:٠٦١ ٣٣:٤٢ ٥٤:٢٢ ٥١:٠٢

299

كەهثبهەی قەيی نط نەقهئبلا هەفە:ەی عبه ثب واە ثبی قەيی نط ثەێ٠٣

ثواکبی نط نەقهئبلا ك عێ ە ثەێەی ە نەثەهئەە برعبه ٠١عێبی ک رو ەک

د ێ نەەي ێثب وكەکەی ەڵەیەئەاە ثەبیبی "قو" ئبيبکەی ث کواە

ك عبه نە هەری هەفە: ع ە نە یەە عبه) عێ بیەە کە ئەاە ٥١ق –كلاهی

فا" ئبيبکەی ث کواە ثەبیبی "انە "قو" –هە کە ئەنەه ەی ق

كيەل ثە کيبهەکبی پیزی "ق" نە ئەو كیبهكەیە ثەنزی ٥٨كەکبرە ٥١هەری

نەب كەچێذ هازی كهزی يرڵەقی ثیوکبهیی ثەێەیەکە کە ن یی رەب یەە پیذ ئەو یزەيە ثەرەای نەب

ئەو کبهە یبلەهی ئەەیە کە هەفە:كەثبد )

300

ئەنەه ثی ەثێذ ٠٩ثبثەری کيبهەی کبهی يؾەيەكە ئەنەه کبهی فكا ثێذ ثەثگ ن یی "قو" ث "افا" كەراێذ ئەغبيی ثلاد ەیەکی رو نەو ثبهەیەە ئبيبکە ثە

ثەبیبی "ث ە"! ٢:٩٦يەکەیە نە ئبیەری و بهە بواە هێێ ی ەه ێەهی ئە

چەلی ەكە ئەو ثبثەرە كافاىیی يڵبب ٤٨:٣٤ثە ئەنەه يەکە نەقهئبلا نە ئبیەری

ثە ێی كهذ واە نەعێ ەی پیزی پیزی "ة" ثەکبهثواە ٢:٩٦"و" نە ئبیەری

ی "و" پبهافثە ٢ىاواە کە هەری ٢:٩٦ ئەنەه "يەکە" نە ئبیەری پێلەکبدكەز

هاذ هێ کواث کيبهكی پیزی "و" نەنە یی قهئب كکیەکج پەیلا كەثێذ.ک كی ثیوکبه

ئەو کبهە یبلەهی ئەەیە کە هەفە:

301

کبهی يؾەيەكە ئەنەه کبهی ٠٩ثبثەری کيبهە فكا ثێذ پێیزی ثەو کبهە ەكەکوك .

(

بربیە ە نەع هی ف ی ثگپبهافئەو ٦٨ری ەە ئەی هنەهەرێ لا بر

لا ثەگ پیذ هەەبی ئەو پیزە نەەبی نەثەهئەە ك "" - –هێ کواە

ی ئەو پیزە نە هەری ەكەکيێوكهێذ کيبه ٠٩* ٧كاەیە یب ٠٢٢ –لاهی پبهاف

ە)قە يەثەذ نە ەبی هەهەفە: )ئ نە ەكەکب اهي قهئب کبو ەبە

ثەێەی یی ئببیی ػبی نەییە پەەلکوكی يەكیە بەلە نو ەکبی روی عیبی ئیمو نەەيی

302

ە ەە "" ئب وایە ثەێەی "" برث غێذ ٠٩ئەەی نەنە کيبهە نێوەكا ث

يەعجه ثە كەذ ث قهئب ثجبد .

ئەيە ٠قهئبە )فزەی ی پبهاف"" كاروی هفزەی ربیجەد كەێێزە ث اقؼە كە

یپبهافە کيبهەی ئبیەرەکب نە یەکەيی ث ) نە پبهاف رب ک رب ٣:٠قهئبیی )ا.ل.و نە

هەفە: )٠٩* ٣٧٧ یب ٥٣٦٢ كەکبرە ٦٨:٠یەرەکب پیزی ثڕنەیی ەیە فكی ئب

ث چیئ ث ئەەی ەکيبهی ەکوكە ەکيبهکوكەکەی كهذ ثێذ ەی

عبه نەێا ٠٩* ٠٢٩)٣٦٤٠"فكا")انه یەکەيی پبهاف كاروی پبهاف كثبهە

ەی انه نەو ێاەكا: هەفە ) ث رەەكا ٠٩عبه كثبهە ث رەە کە ثەەه ٣٧١٢

كاثە بکوێذ نێوەكا کە ک ی كثبهەی

303

كاەیە ٣٨١٧هەفە: "ە )٣٦٩٨ەی "فلا" ەکيبهکوكی كارو ەڵەیە نەئەغبيلا كثبهەی ئەە نە كەهەەی پبهافەکب "ا.ل.و"

نەییەە پبهافی "" ٣:٠نە هەری ٥٧كەثێزە نە ییەکی روەە ٦٨:٠نەهەری

كا ٠٩کە ثەەه ٠١٤كەثێزە هەفە: )٠٩* ٢یب كەیەنێێذ ٣١رب ٩كاثە بکوێذ فزەی

هەفە: هافی "" كەثێذ ك "" ثێذ )کە پبكەثێذ پیزێ ی عیباى نە نەو ێەكا ""

ثەەه ٩٦هەرەکە کيبهەکەی كەکبرە كا كاثە بثێذ نەثەهئەە ن یی "" ث ٠٩

كهذ ٠٩"" کێەیەکی رو ث کيبهە كەکبد .

304

(

ئەو پبهافە نەەهەربی گ هەد برە عێ ەی ٠٩* ٨ ٣٩+ ٣٦+ ٩٧= ٠٥٣)

ەی "ثطە" نەنە ٧:٦٩ەهغە کە نە "" كەوێذ نەعێ ەی "" ئەو ن اە ەڵەیە ک كی قهئب نەب كەثبد كەثێذ ەهغێد نە ک زوی قهئب ثەهكەذ

ىاواە کە ەی "ثطە" 1ەبی رب ەلثە ێی كهذ واە ارە نەنە

"."

ک ی پیزی نەی کبو نە گ هەفە: )كا كاثە بثێذ کە كکی ٠٩هەرە ثەەه

ی نێلەهێبە ٠٩ئەەی ئە ث یە ٠٩ک كی کيبهەی نە ەه گ هەرەکە نەنە یەە

1ی شاری تاشکەندی کۆنترین وەشان)نوسخە(ی قورئانە لەیەکێک لەکتێبخانەکان

وەرگێڕ -پایتەختی ئۆزبەکستان

305

نە "ثطە"لا ن یە ک کوك رەە ""یث "" نەییەکی روەە پیزەکبی ثڕنەیی

: ٧هەری ئەو گ هەرە عیباى " ێذ ا: " بر٢٨: کیؼ ٠٩ان

نەو گ ف هيەكا عیب ث برەە نەنە یەە ک ی کوكەرەە پیزەکبی ثڕنەیی ەه کبو

٠٩نەو گ هەرە كەثێذ ثەرەیب نێ لای ٠٥٢٠ل: ٣٢٤٤ا: ٧ثج ثەئو بث" هەری

کە ە ٥٠٢٦ ک ی نزیی: ٩٧: ٠٠٦٤و: ثەێەی ک یبی ە ثەێەی ربە

٠٩ی" "هەری ٠٩كاثەج ثەەه کە ٧٦٤ک : ٣٦: ٠٠٧ع: ٢٢٥ی: ٠٤٩: ٠٢٧:ە:

ثەێەی ک یبی ە ثەێەی ربە ەیە" ک ی پیزە ٠٩كاثەج ثەەه

ثڕنەییەکبی گ هەرەکە نەنە یەە

306

ک ی ئەو كاثە بثێذ ٠٩یە کە ثەەه ٥٩٣٩ یە .٠٩ثبە كکی ک ی

ی. )ی

برە ٢٦ئەو ك پیزە نەەهەربی هەری هەفە:عبهە ) ٣٢٧پیزی "ی" نەو هەرەكا

عبه برە ەکيبهکوكی كاروی ئە ٣٢٦ەڵەیە نەثەهئەە ئەو هەرە نەنە

بنغێذ كثبهە ث رەە پیزی ٠٩ک كی كاەیە ک ی ەهك پیزەکە كەکبرە ٤٨"" ٠٩* ٠٥ ٣٨٥.

307

ػ.و )ؽى

ئبلا ثەپیزەکبی "ػ" ؽەد هەد نەقه ک ی ٤٦رب ٤١پێلەکبد هەری "و" كەز

كثبهەی ئەو پیزبە نەو ؽەد هەرە ٠٩* ٠٢ یب ٣٠٤٧ػ.و كەکبرە –پبهافلاهی

یب كهاە ٢كهێژەی ئەو ثبثەرە نە فزەی "و" ەڵجەرە ن یی رەب یەە پیزی "ػ" یب

–یەکێد نەو ؽەد هەرە پبهافلاهی نە ەه ػ.و ئەو كیبهكە ێییە نەب كەثبد.

٤٣ێزو ثبب وك هەری ەهەک پ هەفە:ثڕنەییەکبی نەنە ثبقی هەری ەهەە پیزە

عیباىی ەیە "ؽى" "ػ " ە نە ثبقی هەری نە ٤٣ک کوكەەی هەری

٥ە نەییەکی روەە نە ەهەە كهذ یچاه پیذ )ػ و ع ٤٣پیزی یەکەيی هەری

308

بکبد ک کوكەەیب ٠٩پبڵپزی ک كی بنغێذ. ٠٩نەنە

309

: كثبهەی پیزەکبی "ػ" "و" نە ٢فزەی ػ.و –ؽەد هەری پبهافلاهی

کيبهەی هەد

كثبهەی پیزەکب ػ + و و ػ

٤٤٤ ٢٨١ ٦٤ ٤١ ٢٣٤ ٣٧٦ ٤٨ ٤٠ ٢٥٢ ٢١١ ٥٢ ٤٣ ٢٦٨ ٢٣٤ ٤٤ ٤٢ ٠٦٦ ٠٥١ ٠٦ ٤٤ ٣٢٠ ٣١١ ٢٠ ٤٥ ٣٦٠ ٣٣٥ ٢٦ ٤٦ ٠٩* ٠٠٢) ٣٠٤٧ ٠٨٥٥ ٣٩٣ ک

310

ع..ق

٤٣نە هەری ٣ئەو پبهافبە ئبیەری پێ لەێ ک ی كثبهەی ئەو پیزبە نەو

"ع" پیزی ٠٩* ٠٠ یب ٣١٩هەرەكا كەکبرە عبه ٥٧عبه پیزی "ق" ٥٤عبه پیزی "" ٩٨

كثبهە ث رەە.

پیزی ثڕنەییە ٥فبەی ٤٣هەری هەفە:"ؽى ػ " کە پێزو ثبب وك کە پبڵپزی

ئەنەه نەەه ثەيبی ک ثێذ بکبد ٠٩ک كی ثەپێی ث چی هەبك فەنی ە كەثێذ ک ی ئەو )

ث وێذ كا كاثە ٠٩ ثەەه ٥٦٣پێظ پیزە)ا ێەئو بثێذ ەهکە كەراێذ نەث

چەلی کيبهە ث ە ێذ کيبهەیەە ثل ىێزەە کە ثەەهیلا كاثە ثجێذ.

311

ا.ل.و )انى

پیزەکبی "ا" "ل" "و" نە پیزبە کە نەىيبی ػەهەثیلا ى هروی كی نێەهنیواە ثەەيب ێە نە پبهافەکبی

نف" پبب "ل" یەکەو "ا –قهئب كەیجیی كارو "و" ئەو پیزبە كەزپێ ی ە

ک ی ٢٣ ٢٠ ٢١ ٣٩ ٢ ٣هەر یەکێد ثەەی ئەو گ پیزە نەەهكثبهە

٩٨٩٩یە ] ٠٩نێ لهای نە ە هەرە(٨٨) ٠٦٧٣ ٠٩* ٣٩٨) ٥٦٦٣ ٠٩* ٥٣٠ *

٢١) ٥٧١ ٠٩* ٤٢) ٨٠٧ ٠٩* ٦٦) ٠٣٥٤ ٠٩ ە یيثەلییب. ث ٠٩*

نەثەهئەە ک ی كثبهەی ئەاە نە ە ن یی ٠٩* ٠١٤٦)٠٩٨٧٤هەرەکە كەکبرە

ەه یەکێد نە پیزبە ئەو كیبهكەیە نەب كەثبد.

312

عیب نە "انف" ا أ إ سهەبك فەنی ە هەفە:ثەئو ؤ ئ ەکيبه ەکوكە کە ,ەکيبهکوكە

"انف"ی ئە ەکيبهکوكی ەڵەیە رەا ەڵەیە نە ئەغبيی هەرەکبی ثبب وك

ثەێەی ک نەنە ە ثەێەی ربە ە بنغێذ. ٠٩ک كی

ا.ل.ه )انو

٠٤ ٠٣ ٠٠ ٠١ئەو پبهافبە نە هەرەکبی ثەهچب كەکە ک ی كثبهەثەەی ٠٥

* ٠٢)٣٤٨٩ئەو پیزبە نەو هەربەكا كەکبرە ٠٩* ٠٣٥)٣٢٧٥ ٠٩* ٠٢٠) ٣٤٨٩ ٠٩

ثە یيثەلیی.٠٩* ٠٢) ٩٠٣ ٠٩* ٦٢)٠٠٩٧

ەهەک پێزو ثبب وك هەبك هەفە:فەنی ە ەێد ثيێی ەکيبه ەکوكە

313

رەای ەکيبهکوكەکەی ئە ث "انف" ەڵەیە نەئەغبيلا هەرەکبی بثوا ە

ک كی ثەێەی ربە ە ثەێەی ک نەنە كا بنغێذ.٠٩

ا ل و ه )انو

ئەو پیزبە نەیەە هەرلا ثیب ەیە ک ی ٠٢ئەی هەری کيبهە

٠٤٨٣كثبهەثەەی ئەو چاه پیزە كەکبرە عبه كثبهە ٦١٥ پیزی "انف" ٠٩* ٧٨یب

عبه ٣٦١عبه پیزی "و" ٤٨١ث رەە پیزی "ل" عبه. ٠٢٧پیزی "ه"

هەفەی پێ ث ئەيی ەيب هەفە: كەنغێذ.

314

ا.ل.و. )ان

رەب یەە هەد ثەو پبهافە كەزی پیزی "انف" نەو ٧پێ وكە هەری

عبه كثبهە ث رەە پیزی "ل" ٣٥٣٩هەرەكا عبه ەهەب پیزی ٠٠٦٤عبه پیزی "و" ٠٥٢١

عبه نەثەهئەە ک ی نزیی ئەو ٩٧"" = ٠٩* ٣٨١رەكا كەکبرە: چاه پیزە نەو هە

٩٧+ ٠٦٤+ ٠٥٢١+ ٣٥٣٩= ٥٢٣١.

ەيب هەفەی پێ ث ئەيی هەفە: كەنغێذ.

ع. )کیؼ یە..ەە.

ئەيە كهێژروی ک يەڵەی پبهافەکبە کە فبەی پێظ پیزە نەیەە هەرلا برە هەری

عبه كثبهە ٠٢٩ ٠٩ ؽوف "ە" نەهەری ٠٩

315

عبه پیزی "یە" ٠٧٥پیزی "ە" ث رەە عبه ەهەب پیزی ٠٠٧عبه پیزی "ع" ٢٤٢عبه نەثەهئەە ک ی ٣٦" "

ثەکبی ئەو پێظ پیزە كەکبرە:كثبهە

٣٦+ ٠٠٧+ ٢٤٢+ ٠٧٥+ ٠٢٧= ٧٩٨= ٠٩* ٤٣.

عبه كثبهە ث رەە ٢٢٢پیزی "یە" هەفە: ک ی پیزەکب كاثە بث ثەەه نەثەهئەە

كا.٠٩

ط..)ب ط )ب ط..و)بى

پەیەلی بهاەی ئەو پبهافبەی قهئب نەنە یەە كەیبىێ ربەک ک يەڵەیەە

كا كاثە ٠٩ثەكەذ ثێذ کە ثەەه کيبهە ثی ٣١ ٠٩ثجێذ پبهافی "" نەهەرەکبی كا برە ٣١ەیە پبهافی "ط." نە هەری

316

كا ٣٧ەهەربی هەری پبهافی "ط." نە برە نەکبرێ لا کە پبهافی "ط..و"

كا برە ٣٨ ٣٦نەەهەربی هەرەکبی ثەەی ئەو پبهافبە نە کيبهەی كثبهە كا فواەرە .٦فزەی کيبهە

: كثبهەی پبهافەکبی قهئب "ػ" ٦فزەی "ط.ػ.." "ط..و" نەهەرەکبیبلا

ەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەەبهەكثەەەەەە کيبهە و ط ە هەد

ەەەەەەەە ەەەەەەەە ەەەەەەەە ٠٧٥ ٠٩ ەەەەەەەە ەەەەەەەە ٣٨ ٣٥٠ ٣١ ٤٨٤ ٩٤ ٢٢ ەەەەەەەە ٣٦ ەەەەەەەە ٩٤ ٣٧ ەەەەەەەە ٣٧ ٤٦١ ٠١٣ ٠٩ ەەەەەەەە ٣٨ ەەەەەەەە ەەەەەەەە ەەەەەەەە ەەەەەەەە ٩٤٤ ٣٩١ ٠١٧ ٤٣٦ ٩٢* ٠٩) ٠٧٦٧= ٩٤٤+ ٣٩١ + ٠١٧+ ٤٣٦

317

قی یزبيە ەکەيێد ەهظ ثلە ئبیب نەي هەفە:رو كەراێذ کبهێد ث بد ک ی پیزەکبی ەهیەە نەهەرەکبی ەهەە ثەێەی

كا كاثە بثێذ هەبك ٠٩ربە ثەەه ٠٩ث ئەەی كاعبه ئەو کبهە ئەغبو ثلاد ثە

,کوك رەەهەری ک ٤ث بد پیزی عیباىی كا كاثە ەثە پبب ٠٩ثەئو ەه ثەەه

پیزی "" نەهەرێ ی روی عیبکوك رەە نەنە ثبقیەکەیلا ک ی قەهىی کوكە

كا كاثە ثجێذ ئەو ٠٩ثەەه رب کوك رەەذ نەنە ەه كەقێد ئەغبيی یە كەراکبها

ثلەیذ.

318

یەیی " چثەبی کيبهە"

ەكە پێزو ئە ٠٤کبرێد قهئب كاثەىی کيبهاەی ئەيڕ كەیيای نە کبرەكا ثی ەثە نە ىەيبەكا ثەێەیەکی نزی

پەیڕە کواە کە نە

أ٠

یی پیزەکبی ئەنف ثەبی کيبهە ٧فزەی ثگ

ة٣

ط٢

ك٤

ە٥

٦

ى٧

ط٨

ط٩

م٠١

ە٣١

ل٢١

و٤١

٥١

٦١

ع٧١

ف٨١

٩١

ق٠١١

ه٣١١

٢١١

د٤١١

س٥١١

ؿ٦١١

م٧١١

٨١١

ظ٩١١

ؽ٠١١١

319

پیزی ػەهەثی ػیجوی ئبهايی ی بی ثەبیبی کيبهە كیب ەهنورە

ثەبی کيبهەی عێ یو ث ەه پیزێد " یی" ثەنێوەی ئەثغەكیی یب ثەپێی کيبهە

یی پیزەکبی ثەبی کيبهەهزەی ئە پیزەیە كا ٧فزەی کيبهە ئەف ثێی ػەهەثی نە

یبلهاە.

ربیجەرەلی ثیوکبهیی روی هەرەکبی پبهافلاه

چاهكە پیزی ػەهەثی یەی ئەنف ثێی ک يەڵەی عیباى ٠٤ػەهەثی نەێەی

ثەبی پبهافەکب بثە ثەىیبكکوكی یەکێد نەو پیزبە ثەکيبهەی یی ەهکيبهە

کە نەنە پبهافەکبی قهئبهەرەکبی

320

ک يەڵەیەە ٣٩پێلەکبد كەکبرە )كەز .٠٩* ٠٩* ٣ یب ٧٣٣ثەكەذ كێذ كەکبرە

ثەەهغلا نەەی کە هەبك فەنی ە هەفە:ثبە ی پێی ەیە کە پیزە ثڕنەییەکبی

) ە ەە ثەێەی ٦٨هەری كاە ٠٥نەثەهئەە کيبهەی پیزە ثڕنەییەکب

) نەێا ا چ ە یەە ٠٤كەثێذ ەە ك ثی ەیە کە نەاەیە هەبك ثەئەقەذ ەکيبهی ەکوكثێذ رب ەکيبهكەکەی كهذ كەهثچێذ ئەنەه ثە قهئببەی ثەهكەزە ثڕا ث بد یەە

نەثەهچب ث وێذ ى هێد نە ەکيبهکوكەکەی پەهاێي ثقبد كەنغێذ ئەنەه

وێذ کە كثبهە بچبهە کە ا نەثەهچب ثەکيبهکوكەکەی كەێێزە فاهەە

ك ی نەثەهئەە هەبك ثەىیوەکیی

321

قزە رب ەهنورە ای پز ێ ەکيبهکوكەکەی هاذ ثێذ.

322

چاهكە پیزە پبهافەکبی قهئبیی ٨فزەی

یەکەيیی ییثەبی کيبهە پیزەکب هەد

٣ ٠ أ ٣ ٢١ ل ٣ ٤١ و ٧ ٩١ ٠١ ٣١١ ه ٠٩ ٣١ ە ٠٩ ٥ ە ٠٩ ٠١ ی ٠٩ ٧١ ع ٣١ ٩ ط ٣٦ ٦١ ٤١ ٨ ە ٤٣ ٠١١ ق ٤٨ ٥١ ٨٦ ٦

323

٦٩٢ ٦٩٩

٣٩٥ ٢٦٢

٥٣* ٠٩) ٩٨٨= ٣٩٥+ ٦٩٢ * ٠٩) ٧٣٣)هەد = ٣٩+ ٦٩٢ێە يبەثە

٠٩* ٣

ث ی ىیبك ٠٥نەەکيبهەکەی ەهەە كەثێذ كا كاثە ٠٩ث ەیذ چ ە ئەغبيەکەی ثەەه

بثێذ ەهەب نەەه ثەيبی پێەهێد كەثێذ ثەيێە ک ث وێزەە ث ە ثەەهغلا نەەی کە ەلێ نەو پیزبە ەلێغبه كثبهە كەثەە نەثە ەرلا كەثێذ

كا ٠٩ کە ثەەه ک ی نزی نەثەهچب ث یوێذكاثە بکوێذ ثەو کيبهاە ئەنەه ثە ەی رو یبهی پێج ەی نەییەی کيبهەییەە کە

یب ثەەه ەه ٧یب ثەەه ٠٩ثەەه کيبهەیەکی روكا یبی كاثە ث ثێذ

324

كەرایذ ثیل ىیزەە ەهە ای ئەە ئەنەه پبهافەکە نەنە ٠٤یی ەي ثەبی کيبهەک ی

ثەىیبكکوكی کيبهەی یەکزو ک ث ەیەە یەکەيی هەرێد کە پبهافی ەیە ک ی

ەی فز٠٩* ٥٣ یب ٩٨٨نزیی كەکبرە یبەیە.یبلەهی ئە ىایبه ٨کيبهە

نەعێ ەی ) رەب ) ەهەک هەبك هەفە:پیزی ٠٥ وكە كەثێذ نەنە ی قجڵ

کە ئەغبو ٠٤ەیی نەثەهچب نورە ەە ثڕنكا ي )ا و ثەێڵی ٠٩كاثە بثێذ ثەەه

ه ىیبكکوكە ث فزەکە ئەی ث چی نێی کەو بکبرەەئ ث چی نێ لای بکبدئ ث چی نەنە کيبهەی ک ربیی هەرەکە ک ی

هغی ئێە هابکێێذ بکبرەەئ چ ە ە كاثە بثێذ. ٠٩ثەەه

325

٠٤ه کيبهەی كثبهەی ەه یەکێد نە ئەنەكا برە ٨پیزەی کە نە فزەی

ثەبیبی پبهاف نەنە ىیبكکوكی کيبهەی هەرەکبی کە پیزەکبی نەب ئەاە ثەببی پبهاف برە ک ی نزی كەکبرە

ەهغی فزەی ٠٩* ٠١٧ یبفك ٣١٢٢ ثلە. ٩کيبهە

٩ا نە فزەی کێەی ىیبكکوكی هەفە: ثەهە ی ه ئبيبکەو پێ وكە ەه ێەهە کە هەبك فەنی ە ك

لەفبد رب پز ێ انەثەهچب كەنوێذ ەکيبهکوكەکەی كهذ كەهثچێذ.

ک ی كثبهەی پبهەفەکبی ٠١فزەی ثەبی قهئبە نەنە ىیبكکوكی ک يەڵەی

کيبهەیی ئەو پیزبە نە رەای هەرەکە یبی كەكاد ک ی نزیی ث ەي

326

ئەو ٠١٨٩٤٧٩هەرەکبی پبهافلاه كەکبرە کيبهە کە ىیبك نە یەە يهی ە یبی

= ٠٩* ٥٧٢٤٠كا )٠٩ كاثە وكە ثەەه ثچکزوی ن ا یب ٠١٨٩٤٧٩ کوكەەی ئەو یزەيە رێ لەچێذ.ئبەک

هێ ەی عێ یوکوكی پبهافەکبی : ٩زەی ف قهئب

کيبهەی پبهاف كثبهە

ریبیلا هەرێد کە كثبهە ث رەە

ک

٠٠+٠٣+٠٢+٠٤+٠٥+٣٩)+ ٠٢ أ+٢١+٢٠+٢٣+٣+٢+٧+٠١

٣٣٣

+٠٠+٠٣+٠٢+٠٤+٠٥+٣٩)+ ٠٢ ل٢١+٢٠+٢٣+٣+٢+٧+٠١

٣٣٣

+٣٦+٣٨+٣٩+٢١+٢٠+٢٣)+ ٠٧ و٤٢+٤٤+٤٥+٤٦+٣+٢+٧+٠٢

+٤١+٤٠+٤٣

٥٠٩

٦٧ + ٧+٠٩+٢٨) ٢ ٨٠ + ٠١+٠٠+٠٣+٠٢+٠٤+٠٥) ٦ ه

327

٣١ + ٠٩) ٠ ە ٤٠ + ٠٩+٢٦) ٣ ە ٥٧ + ٠٩+٤٣) ٣ ی ٦٢ + ٣١+٣٦+٣٧+٣٨) ٣ ع ٠١٥ + ٣٦+٣٧+٣٨+٢٦+٤٣) ٤ ط ٠٦٤ + ٣٦+٣٧+٣٨+٢٦+٤٣) ٥ ٢١٨ + ٤١+٤٠+٤٣+٤٢+٤٤+٤٥+٤٦) ٧ ػ ٩٤ + ٤٣+٥١) ٣ ق ٧١ + ٦٨) ٣ ٦٩ ٦٨ ٠ ٧٩

٨١ ٠٩٥٤ ٣١٣٣

٣١٣٢ ٣٠١٣

(٠١٧* ٠٩ ٣٠١٣

ثەەه كا ٠٩

كاثە بثێذ

328

ثەثیوێبەە: ک ی ثەبی کيبهەیی کيبهەی پبهافەکبی قهئب نە ەه هەرێ لا یەکبە

ێد نێ لای ثە ثەبی کيبهەیی ەه پبهاف كثبهەی ئە پبهافە نەهەرەکەكا.

هەفە:

كثبهە ای نەثەهچب ەنورە ك یەکەو: ی نەثەهچب نورە.

329

: ک ی ثەبی کيبهەیی ەي ٠١فزەی پبهەفەکبی قهئب

هە د

کيبهەی پبهاف كثبهە

ک ی ثەبی کيبهەیی

ەي پبهافەکب هەرەکە

٠٨٨٢٦٣ ٩٨٩٩ أ.ل.و ٣ ٠١٩٣٤٠ ٥٦٦٣ أ.ل.و ٢ ٠١٢٧٠٩ ٥٢٣١ أ.ل.و. ٧ ٨١٠١٩ ٣٤٨٩ أ.ل.ه ٠١ ٩١٠٩١ ٣٤٨٩ أ.ل.ه ٠٠ ٧٧١٦٦ ٣٢٧٥ أ.ل.ه ٠٣ ٥٣٨١٥ ٠٤٨٣ أ.ل.و.ه ٠٢ ٤٦٠٤٥ ٠٠٩٧ أ.ل.ه ٠٤ ٣٩٢٨٢ ٩٠٣ أ.ل.ه ٠٥ە.ە.ی.ع. ٠٩

٠٧٥٧٥ ٧٩٨

٠٥١٧ ٣٧٩ ط . ە ٣١

330

٣٥٣٩٧ ٦٠٠ ط . . و ٣٦ ٥٨٨٢ ٠٣٠ ط . ٣٧ ٣٤٦٩٠ ٥٨٠ ط . . و ٣٨ ٢٠٠٥٤ ٠٦٧٣ أ . ل . و ٣٩ ٣٥١٠٤ ٠٣٥٤ أ . ل . و ٢١ ٥٣٥١ ٣٨٥ ی. ٢٦٣٦٠١ ٣٩ ٢٨ ٠٥٧٠٣ ٤٤٤ ػ.و ٤١ ٠٠٤٣٤ ٢٣٤ ػ.و ٤٠ ٣٨٣٣٤ ٥٦٣ ػ.و.ع..ق ٤٣ ٠٢٢٠٣ ٢٦٨ ػ.و ٤٢ ٦٠٣٨ ٠٦٦ ػ.و ٤٤ ٨٣٤٨ ٣٢٠ ػ.و ٤٥ ٩٣٨٨ ٣٦٠ ػ.و ٤٦ ٥٧١١ ٥٧ ق ٥١٦٦٥١+ ٥٧٦ ٩٦ ٠٢٢+ . . ٦٨ ەەەەەەەەەەەەەە

ەەەەەەەەەەەەەەەەەە

ە

331

٠١٤٨١٩٠ ٤٠٢٨٨ ٥٧٢٤٠* ٠٩) ٠١٨٩٤٧٩= ٤٠٢٨٨+ ٠١٤٨١٩٠

ەکيبهك نەنە نەثەهچبنوری ا ثەێڵی ی کە كەثێزەه نەفزەکەكا یي

كا ٠٩ی نزی ثەەه ئەەی ثڕی ەکيبهکوا كاثە ەثێذ.

كەو: ەهەک پێزو ثبب وك هەبك ف كچبهی نەەکيبهی کيبهەی ئەنفەنی ە

ثيێی چ ە ەلێ ,ەڵە ثەقوربلە ەکيبهکوكە ەلێ ی

نەثەهئەە ەيی ەکيبهکوكێ ی ئەنف ا یبی كاثەج ەڵەیە نەک ی نزیل

ە ەهەک ئەو کێبە نە كا ی٠٩ثەەه نەكاروكا برە ئە فزەیەيب ٠٠فزەی

ەکوكە.كا ثب ەنێو

332

ک كی ثیوکبهی ە ربیجەرییەکب ەی انه

پێزو ثبب وكە کە ب ەيبێە کە٠]عبه كثبهە ٣٦٩٨نە قهئبلا ەی "فكا"

.٠٩* ٠٤٣ث رەە

كاثە ٠٩كاەیە کە ثەەه ٣٨١٧هەفە: بثێذ.

ب ک ی کيبهەی ئە ئبیەربەی کە ەی ٣]کە ٠٠٨٠٣٢كەکبرە "فكا"ی رێلا برە.

٠٩* ٦٣٠٧یە ) ٠٩ نێ لهای

ەهەک نەەکيبهەکەكا کيبهەی ەی هەفە:انه ثەەڵە ییەری ئەو ەکيبهکوكە

ەڵەیە.

333

رب ٣:٠ب نە یەکەيی پبهافی قهئبیی )أ.ل.و ٢] ەی ٠٩* ٠٢٩ ٣٦٤٠ ٦٨:٠ک رب پبهاف )

"فكا" كثبهە ث رەە.

٠٩به كثبهە ث رەە کە ثەەه ع٣٧٠٢ هەفە: كاثە بثێذ.

عبه نەكەهەەی پبهافەکب ٥٧ب ەی انه ٤] برە.

كاثە ٠٩عبه برە کە ثەەه ٩٤ هەفە: بثێذ.

ب ثەک کوكەەی کيبهەی هەرەکب ٥]عبه ەی "فكا"ی ٥٧ئبیەرەکبی کە ئەو

* ٠٣٨ یبفك ٣٤٢٣رێلا برە ک ی كەکبرە ٠٩.

ەهەک نە ەکيبهکوكەکەی پێ هەفە: ەڵەی کوك ئەيە ثەبيبێە ەڵەیە.

334

هەرلا برە ٨٥ب ەی "فكا" نە ٦]ئەنەه کيبهەی ەه هەرێد نەنە ئبیەری کە نەێا یەکەيی ک رب كثبهەی ەی "فكا" برە نەنە یەکزو ک ث ەیەە

ک رب ەکيبه ثەێەیەە ئبیەری یەکەو * ٤٢١ یب ٨٠٧١ث ەی ک ی نزیی كەکبرە

٠٩.

هەفە: ەی انه نە رەای هەرەکبی قهئبلا ثی ەیە چ ە یی ەو نە ثى

ی كەزپێ ی ەه هەرێد ثی ەیە انهی ث ەرب هەری انزثە کە ثى انه

ی رێلایە ثەئو ەی انه ,ەواە نەثەهئەە ەکيبهی ەهەە ەڵەیە.

ب نو زوی پەیبيی قهئب ئەيەیە کە رەب ٧]"یەە فكا" ەیە ەی "یەە" نە ػەهەثیلا

عبه نەقهئبلا برە ٣٥كەثێزە "اؽل"

335

نە فكا ئبيبکەی عبهی ئەيبە ث ع ە٦)یەە ع هی فاهك یەە كەهنب کوكە

ئەە ئبيبکەیە ث كثبهەی روی ٠٩ع ەنەە ىيبەای فكا ئەو ىایبهییە نەپێڕزی

قهئبلا كەك ىهێزەە نو ی ثەهفواای ەی "اؽل" ثەبیبی پەیبيی ثە ەری قهئب نەەە كەزیب كەکوێذ کە نێ لای

ثەبی کيبهەیی ەی ٠٩بثەی قهئب "اؽل"ە.

به ع ٦٠هەفە: نەقهئبلا ەی اؽل نەثبهەی فكاەیە کە ثەەه عبه٣٣برە

كاثە بثێذ. ٠٩

336

ەی "قوآ"

عبه كثبهە ٥٨قهئبلا ەی "قوآ" نە" ثە ٠١:٠٥ث رەە کە یەکێد نەاە نە

ثەئو ئەو كثبهە قهئبی رو" ئبيبکە كەکبد یثجوێذ نەثەهئەە كثبهەی ربیجەرە كەثێذ

* ٢عبهە یب ٥٧"ئەو قهئبە" نە قهئبلا ی ەی "قوآ" نەها ەی ك ێەی رو٠٩

ئبیەرلا ثی ەیە ئەو ٠٣ەە نە هێييبییە یەکێ ە نەاە بە "قوس اب" "قوس آ"

بيبکەیە ث "قهئبی رو" برە کە ئ ٠٣:٢٠نە ەەی بفەکب ی ی وكکە ث رە

برە ئبيبکە ثە ٤٠:٤٤رو نە یەکێ ی"قهئبی غەیوە ػەهەثی" كەکبد ئەو ك

كثبهەیە ەکيبه بکوێذ.

عبه ٧٠هەفە: ەی قهئب نە کزێجی قهئب عبه كەراێذ ثڵێیذ يببی ٧برە کە

337

ثەزی يەعبه ٦٤قهئبی يؾەيەك بكاد ثەئو كاثە بثێذ. ٠٩ەيب قهئبە ثەەه

ک ڵەکەی پزە

ثەبی فكا یەکەيی ئبیەری قهئب "ثەفلەروی يیوەثبزوی" بوا ثە ثى

پیزە ثەە پێ برەکبی ٠٩انه ثەرەای نە قهئب ثەچەل عبهێد یبەه یەکئەی

یە.٠٩كثبهە کواەرەە کە نێ لای

یەکەيی ە ............... عبه٠٩ى".............كثبهە........"ا

یەکەو ە "ثى"ە ەە "اى" ەی هەفە: لا كثبهە ث رەە کە عبه نەقهئب٠٠٥"ثى" كاثە بثێذ. ٠٩ثەەه

338

كەيی ٣٦٩٨ە........."انه"..........كثبهە........

٠٩* ٠٤٣عبه)

كا یبی ٠٩ە ثەەه كاەیە ک٣٨١٧ هەفە: ە.ی كاثەج

ە......."انوؽ"ێیەيی ٢عبه)٥٧)ثەفلەروی ........كثبهە.......

*٠٩

عبه نەقهئبلا كثبهە ٠٦١انوؽ هەفە: كاثە بثێذ. ٠٩ەه کيبهە ث رەە کە ثە

چاهەيی ە......"انوؽیى")يیوەثبزوی ........كثب

٠٩* ٦عبه )٠٠٤هە.......

به نەقهئبلا كثبهە ع٠٤٦هەفە: انوؽیى یە كا یبی كاثەج ٠٩کە ثەەه ث رەە

339

ي ەهي يبە هەبك فەنی ە ئەو کيبهاەی نەکێە ێبە!.

پێظ ک ڵەکەکەی ئیمو

ئەنەهچی قهئب كەزهێ ی رەاە کە ث ؽکى كەکبد )ث ەي ییەەکبی کیبی ئێە

و پێظ ثلە ثەئ ەهظ ٢٨-٠٧:٣٣ە "ک ڵەکە"ی ثە ەری ەیە نەؽەكیلا كپبد

کواەرەە ئەای ثویزی نە:

بیەريب: بیەریلا ثەەی کە -٠" فكایەکی رو ثی "انه نەرەیذ فكا

ە.ی

ێژ: ثەعێ ەیبلی پب اەەی پەیەلی -٣ عبه نەه کێ لا ٥)ێژفێل

340

يب ی یينور نە ەک ه ک: ه -٢ )هەيەىا . يێوی ئیميییکه ک

نەيب يڵد ثە ٣/٥ىەکبد: پێلای ٪ -٤ کەبەی عێ یوکوا.

کە یەکغبه ثەكهێژایی ەؽەط: ەهكای ي -٥رەيە ث ئە کەبەی کە رابی ثەعێ ەیبلیب ەیە ەک ەي زەکبی

رو ئەيبە هیيثەلی ثیوکبهییب ەیە.

)ەیبريب : . یەە فكایی٠

ەی کە پێزو ئبيبکەيب ث کوك ێەيب عبه برە.٠٩"اؽل" کە ئبيبکەیە ث فكا

عبه برە ٦٠نەقهئبلا ەی اؽل هەفە: عبه نەثبهەی فكاەیە.٣٣

341

عبهە ک ی ٥ئەو ئبيبکەیە ثە"رەب" فكا یەرەکبی کە ئەو پێظ کيبهەی هەرەکب ئب

٢٦٠بهە ث رەە كەکبرە عبهەی رێلا كث .٠٩* ٠٩یبفك

عبه برە ٦ەی اؽل نەقهئبلا هەفە: ەکيبهکوكەکەی ەهەە ەڵەیە.

برە "ی ٢:٠٨"یەکەيی ک ڵەکەی ئیمو" نە فكایەکی رو ان ای " )ثەرەیزی فكا

هەرلا ٠٩ە ئەيە نو زوی ئبيبکەیە نە ییە ک رب نە ٣:٠٦٢ثبهە برە یەکەيی ك

یبی كەكاد کە ک ی ٣٣ فزەی کيبهە ٧٢:٩کيبهەی هەرەکب ثەىیبكکوكی ئبیەرەکبی ەهەرب رب ک رب كثبهە نەنە ىیبكکوكی ک ی

یبفك ٢٠٦٥١٣کيبهەی ئەو ئبیەربە كەکبد

342

٠٩ ع ەنەە ثەىیبكکوكی کيبهە ٠٩* ٠٦٦٥٨نەكا كثبهە هەرێد کە )ی ان ای

کوكی ئبیەرەکبی کە ئەو كث رەە ثەىیبهزەی رێلا كثبهە ث رەە نەنە ىیبكکوكی

ک ی نزیی ٣٩ک ی کيبهەی كثبهە ) كهێژەکەی نە ٠٩* ٠٠٣ یب ٣٠٣٨كەکبرە ثب واە. ٣٣فزەی

هزەی "ی ان ای " نەقهئبلا هەفە: عبه ەڵجەرە ٣٩عبه كثبهە ث رەە ەە ٢١ ەڵە. ٣٢ ٣٣ەکيبهەکبی فزەی

: ەي هەرەکب ئبیەرەکب نە ٣٣فزەی یەکەيی كثبهەی ی ان ای رب ک ربیزوی

كثبهەی ئە

ک.هە د

کيبهەی ئبیەرەکب

ک ی کيبهەی ئبیەرەکب

ک ی نزیی

343

٣٧٨١١ ٣٧٦٧٥ ٠٣٢ ٣ ٣١٢١٢ ٣١٠١١ ٣١١ ٢

ەەەەەەەەەە ەەەەەەەەەە ەەەەەەەەە ەەەەەە٨٣٦٤ ٨٠٣٨ ٠٣٧ ٩

ەەەەەەەەە ەەەەەەە ەەەەەەەەە ەەەەەە٥١٦ ٤١٦ ٣٨ ٧٣ ٠٣٧ ٤٥ ٩ ٧٢ ەەەەەەەەەەەەەەەەەە ەەەەەەەەەەەە ەەەەەەە

ە ەەەەەەەەەەەەە

٢٠٦٥١٣ ٢١٨٤٩١ ٥٢٠٣ ٣٧١١(٠٩ *

٠٦٦٥٨

344

: پێڕزی كثبهەی هزەی "ی ان ٣٢فزەی " نەرەای قهئبلاای

ک. کيبهە هەد

ئبیەد نەنە هزەی بیەريب

ک. كثبهەی بیەريب

٣ ٣٣٥ ٠٦٢ ٣ ٠ ٦ ٣ ٢ ٣

كعبه )٠٨ ٤

٠ ٨٧ ٤ ٢ ٣ ٠١٦ ٠١٣ ٦ ٤ ٠ ٠٥٨ ٧ ٥ ٠ ٢٠ ٩ ٦ ٠ ٠٤ ٠٠ ٧ ٠ ٢١ ٠٢ ٨ ٣ ٩٨ ٨ ٣١ ٩ ٠ ٠٠٦ ٣٢ ٠١ ٠ ٣٦ ٣٧ ٠٠ ٣ ٨٨ ٧١ ٣٨ ٠٣

345

٠ ٢ ٢٥ ٠٢ ٠ ٦ ٢٩ ٠٤ ٢ ٦٥ ٦٣ ٢ ٤١ ٠٥ ٠ ٨ ٤٤ ٠٦ ٣ ٣٢ ٣٣ ٥٩ ٠٧ ٠ ٠٢ ٦٤ ٠٨ ٠ ٩ ٧٢ ٠٩ ٣٩ ٠٥٩٣ ٥١٧ ٠٠٣* ٠٩= ٣٠٣٨= ٣٩+ ٠٥٩٣+ ٥١٧

م)ێژ

عبه كثبهە ٦٧ەی "م" نەقهئبلا ث رەە کبرێد ئێە کيبهەی هەد

یەە ک كثبهە نەنە ٦٧ئبیەرەکبی ئەو .٠٩* ٣٤٦ یب ٤٦٧٤ث ەیەە كەکبرە

346

برە کە عبه ٧٨هەفە: م نەقهئبلا وی ەکبەەیە ثەەه یەکێد ثبهەی ێژی ي

ە ثەەه ێەیەە ەکيبهی ەهەە ەڵەی كاثە بثێذ. ٠٩

ه ک )یبو

٠٩٦نور نە ئبیەرەکبی كەزهی ه ک٥:٢٥ ٥:٨٩ ٩٥ ٤:٩٣ ٣:٠٨٢ ٠٨٤ ٠٨٥

كا برە ک ی ئەو ٥٨:٤ەهەب ٢٢:٢٥ يبیەی ٠٩* ٧٢ یبفك ٠٢٨٧کيبهاە كەکبرە

ه ک كعبه ٢٢:٢٥ەهغلاە کە نەئبیەری كثبهە ث رەە یەکێد ث پیبای يڵب

ئەیزو ث کبی يڵب.

347

عبه برە ەە ٠٢ه ک نەقهئبلا هەفە:ەکيبهی ەهەە ەڵەیە عبه نەثەهئەە ٠١

كاثە بثێذ. ٠٩ثەەه

ىەکبد ؽەط

نەکبرێ لا گ ک ڵەکەی یەکەيی ئیمو ث ەي ک پیبە يڵبەکب ئەهە)اعت ە ىەکبد ؽەط رەب ث

ئەهکە ,کەبێ ە کە ئە رابیەیب ەیەئەيە كیبهكەیەکی ثیوکبهیی ەه ێ ثب

ەیە ثەىەکبد ؽەعەە.كەکبد کە پەیەلی

٠٦٣ ٣:٤٢ ٠٠١ ٣٧٧ىەکبد نە ئبیەرەکبی ٩:٥ ٠٠ ٠٨ ٧٠ ٧:٠٥٦ ٥:٥٥ ٠٣ ٤:٧٧ ٣٢:٤ ٣٣:٤٠ ٣٠:٧٢ ٠٩:٠٢ ٥٥ ٢٠ ٠٨:٨٠

٢٢:٢٢ ٢٠:٤ ٢١:٢٩ ٣٧:٢ ٣٤:٢٧ ٥٦

348

برە ٩٨:٥ ەهەب ٧٢:٣١ ٥٨:٠٢ ٤٠:٧ک يەڵە كەکبد ئەو ٣٢٩٥ک ی ئەو کيبهاە كا یبی كاثەجە ٠٩ثەهكی ثەەه کيبهەیەە ىیبكەیە.

٩:٢ ٣:٠٨٩ ٠٩٦ ٠٩٧ؽەط نەئبیەرەکبی ٦٤٥كا برە ک ی ئەيبە كەکبرە ٣٣:٣٧

كاثە كەثێذ کيبهەیەکی ٠٩ەه ئەيە ثەکەيە نەثەهئەە ىەکبد ؽەط نەنە

.٣٢٩٥+ ٦٤٥= ٢١٤١= ٠٩* ٠٦١یەکزو كەکبرە

هەبك فەنی ە ثەەه ێەیەکی هەفە: ثەكەذ ٠٩ەنغب كەزی ثوكە رب کيبهە

ثێێذ كثبهە ەڵەی کوكە چ ە کيبهەی كثبهەی ەی ؽەط نەقهئبلا

ەکيبهكەی عبه ئەو ٥عبه ەە ٠٠ ەكەکبر كاثە بثێذ. ٠٩ئە ەڵەیە ثەەه

349

ەی ەنی ثیوکبهی قهئب

هەرەکب ئبیەرەکب ەکب پیزەکبی ثەڵ ەە رەب كاهێژهاێ ی ثیوکبهی قهئب

ثەێەی ەی ەل ثبڵەفبەیەە نەەه يو ەەە هیي کواە کە ثەرەای ثیوکبهییە

پەیەلی بە کە ئەكەثییەکەی ئە ی یە نێوەكا کە نەنە ئەو ثبڵەفبەیە

یب ثیوکبهییە چبە ا رەثبڵەفبەی قهئب كەکوێذ کە کيبهەنەنێد کە نەقهئبلا

ی قهئب ٠٩بر كەثێذ نە ثەيبی ک ی كاەی ربیجەد ٢١کيبهەی ەيجەهی ەثێذ

ەي كەکبرە نەقهئبلا برە ک ی ٠٩* ٨٥٢٤كاثە كەثێذ ٠٩کە ثەەه ٠٦٣٠٤٦

پێڕزی ەي ئەو ٣٤ فزەی ٠٦٣٠٠٤٦= ئبلا یب كەكاد هكثبهاە نەقکيبهە

ثەثگ كثبهەی چەل عبهە ئە کيبهاەی

350

نەقهئبلا رەب یەکغبه كثبهە ث رەە ٩٩ ٨١ ٦١ ٥١ ٣١ ٠٩ ٠٠ثویزی نە:

٠١١١١١ ٥١١١١ ٥١١١ ٢١١١ ٣١١١ ٢١١ ەي کيبهە كثبهە ثەکب نەقهئب نەنە

كثبهە عبه٣٨٥كثبهەی چەلعبهە ثەرەە ئەو کيبهەیە یبی كاثەجە

.٠٩* ٠٥كا ٠٩ثەەه

نەقهئبلا کيبهەی كەییەکب ەلێ ی هەفە: یەە گەه یەە نەەه كەە یەە نە

نەەه چاه یەە نەەه پێظ یەە نەەه ە یەە نەەه ەذ ثی ەیە ثەئو

ی فز رە هەبك فەنی ە ثەثگ ثەڵ ە ئەا چ ە ەکيبهکوكەکەی ەكەنغب. ,یە

351

کيبهەی هەرەکب ئبیەرەکب

نەیزەيی کيبهەکوكی هەرەکب پبهێينبهیی ئبیەرەکبی قهئب ثەرەای

کواە رەب چبپێد پبڵپزی ەکواە ى ه ثەربیجەری نەنە یزەيی یببیی کە

نێ واە عیباىی نە ێ ەی فكاە پبهێينبهیی ەیە کبرێد ئێە ەي کيبهەی هەرەکب نەنە یەە ک كەکەیەە نەنە ىیبكکوكی کيبهەی ئبیەرەکب نەب ەه هەرێد ەهەب ثەىیبكکوكی ک ی کيبهەی ئبیەرەکب

* ٩٥٩ یب ٣٤٦٠٩٩ک ی ەي قهئب كەکبرە ٠٩.

ی ئەيە ک کوكەەیەکی كڵقاىاە هەفە:ثبهە ک كەکبرەە كرو کيبهەی ئبیەرەکب

يبهەی هەرەکب! ث چیئ کثەىیبكکوكی نەەه ثەيبی پێەهێدئ ثەئو ئەغبيەکەی

352

چ ە ک ی نزی ئبیەرەکبی ثب بکبد, كاثە ٠٩کە ثەەه کيبهە ٦٣٢٦كەکبرە قهئب

کيبهەی )ثى انه کە٠٠٣کوكی بثێذ ىیبكغبيە نەکبرێ لا هەبك ە ئەيە ثگ ئەی

كەىاێذ ٦٢٤٦فەنی ە کيبهەی ئبیەرەکبی ثە ی ئەو نەەهەرب ٢)ث ە ێە ث کيبهەی

ی ەهەە ەڵەیە.ثبەكا نەثەهئەە ەکيبه

ذ ەهغی ک يەڵێ ی كی ەی ێئێزب كەثپەهع کە نەنە کيبهەی هەرەکب

هەرەکە ئبیەرەکب پەیەلی ەیە ثلەی ثە ثەكای ئەكا کيبهەی ئبیەرەکب نە هەرەكا پبب کيبهەی ەه ئبیەرێد كاعبه ک ی کيبهەی ئبیەرەکب پبب ث

ث کيبهەی هەرەکە ٠ ثە ٠هەری ث ٠٣٢٤٥٦٧کيبهەی ئبیەرەکب ث ٧كارو

ث ک ی ٣٨کيبهەی ئبیەرەکب كاعبه

353

ث ک ی ٣٨ ثەيێەیە کيبهەی ئبیەرەکب ٧ ٠٣٢٤٥٦٧ ٣٨کيبهەی ئبیەرەکب ثەيێەیە

ثەو ێەیە كەهكەچێذ: ٣کيبهەی هەری ٠ ەيب کبه ث ٣ ٣٨٦ ٠٣٢٤٥٦.....٤٠١٤٠ ٣٨٥

هەرەکە ئەغبو ثلە پبب ئەو ٠٠٤ەه ک ی كەکبرە کيبهاە نەنە یەکزو ک ث ەهەە

كاثە كەثێذ. ٠٩کيبهە ثەەه ٧٥٩

هەفە:

یەکەو: نەەه ثەيبی پێەهێد ئەو کبهەی ئەغبو كاەئ ثەكڵیبیی یبهی وك ثەو کيبهاە

كا یب ٠٩ەەه كاعبه كەنبرە کيبهەیەە کە ث ەه کيبهەیەکی رو كاثە ثجێذ.

چ ە ەە ,ەئەو کبهە ئەغبيی یكەو: پێزو ثبب وك هەبك فەنی ە کيبهەی

ەکيبه کوكە نەثەهئەە ئبیەرەکبی ثەەڵە

354

ک ی ەکيبهکوكەکەی ثەكڵی ف ی ثە ئە نەنە کيبهەی كهێژ کە نەەي ئبیەرەکب

كا یبی ٠٩ ثەەه رێجیی کواە ەڵەیەیە ثەەيب ثەڵ ە نەثب وكی كاثەج

ەکيبهەکبی كابر ئە نەنە ئبیەرەکب چبپ یى نگ کوكە.

نازواە نە ک ربیی ثەی http://submission.org

◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊◊

ئەغبو

355

ئەيغ هە نێ لاەەی ئبیەرەکب ەکبی - پیزەکبی قهئب ثێ ەڵد ثگ ئەغبيە یەکێد نە کبهە نو ەکب عیباىییەکبە نەكەقی وای قهئبلا عیباىییەکب ؽەد فێەهەەکە عیباىی ی نە

نەنە کبرەکبی كارو 1ەهەربی ئیمویی ػبیی ئببیی عیباىی

ە کكەيی ئێزبكا كەثێزە ی عێ یویی نەەهكەزی پێەنبد رب ثزایذ ثەێەی ەيەییەە ثڕای پگ ث ەیذ ەرب پیزەکبی ئەی كەکيێوكهێذ ەهثبهی ئەە نەە بی ک کوكەەی ک ربیی قهئبلا

كەهکەری نەەهەربی ئیميلان ا بهییەکب ەک یثوك)ڕیەە ی ئبیەرەکب عێ کێی ئبیەرەکب ڕیەە

1سەرەتای ئیسالم )صدر اسالم(: بەو ماوەیە دەگوترێت کە دەستپێدەکات لەسەرەتای

سەرهەڵدانی ئیسالم لەمحەمەدەوە تا کۆتا خەلیفەی راشدین.وەرگێڕ

356

ثڕاەرەە عێ کێی ەکبی قهئب نەثەهئەە ەرب ث کەبێد ثبە یب ەیە

قهئب ەؽی فكایە كەقێ ی ەك نە کە ەكی نەثەهكەذ یە کە ەرب نە ا ەیکيبهەی ەکب پیزەکب عێ یو ثێذ نەثەه

وکبهییەکبی قهئب ەيب ثەڵ ە نێ لاەە ثی یە.بیەی ثبە پێ وك

هەبك فەنی ە يهی ەب ەکيبهی نەنە -کيبهەی ەکب پیزەکبی هەرەکب ئەغبيلاە کە ىیبرویی ئەاە ثگ ئەغبو

ي ث ثەئو ەڵجەرە نەیا ئەو ە ٠٩كا ەلێ ئەغبو ثەەه کيبهە ەکيبهکوكە

كاثە كەثێذ ەهەک ئەەی ەلێ ی یب ەه کيبهەیەکی روكا ٧یبفك ٠٢ثەەه

کبرەی ئە ییەەی یبی كاثەكوكە ئە كەثێذ ثەبیبی پەهع كاثە ٠٩ه ثەە

357

وكە هازییەکەی ئەەیە ئەو کبهە ثبیئەغبيی رو كەرایذ نەنە ەه كەقێ ی

ثی ث ەیذ.ثلەیذ ثب ەەی پەهع

نە پێەهە نغبە هەبك فەنی ە -ئب واکبی نە نێ لاەەکەیلا كيەل ەثە ىیبرو ەکيبهکوكەکەی یبهی ثە نەنە کيبهەکب ئە ثەێەی ربکزی ی هکەی ەکيبهکوكەکەی ن یە ثەثگ

ئەو غب ثقبرە ئەەی ثەڵ ەیەکی ن ي نە هەفەکب ,ن ا بهییە ربکزی یە

یبلاە ەک ئە ثى انه نەهەری رەثە قج یە ثەئو ثەێەی ربکزی ی كی نێەهنورە ئەی کبرێد كەیەێذ

كاثە ٠٩ی ثى انه نەقهئبلا ثەەه کيبهەهەری رەثە نەثەهچب ی ثجێذ ثى انه

ذ ئە پێەهێ ی ئب وا کە ث رەای كەنوێ

358

ەکيبهکوكەکەی ث غێذ پیب بكاد ث یە كەذ كەثبد ەه ٠٩ث نغبل نەنە کيبهە

ئەغبو ەکيبهکوكەکەی رب اىێدێث ە ث ئەەی پیزی ثڕنەیی ) ث ث وێذهە

کە ئە ثەپبهافەکبی قهئب بی ثوكە ەهەرب کيبهەی ەه پیزێد ع ه نە ٠٩نەنە

نەهەرەکە ک كەکبرەە ئەنەه ەئيی ەث ەي پیزە ثڕنەییەکبی ەهەربی هەرێد نەنە یەکزو ک كەکبرەە كثبهە ئەنەه ەئيی ەث رەای هەرەکبی کە پیزی ثڕنەیی بێەی ەیە ک یب كەکبرەە ئەنەه ەه ەئيی ەث ئە

ە کە نە یەە یب ك پیزی ثڕنەیی هەرببثە نەنە یەکزو ک یب كەکبرەە كاعبه ئەنەه ەه ەئيی كەذ ەکەد پیزێ ی ثڕنەیی نەهەرێ ی رو قەهى كەکبد

359

٠٩ەکە رب ثەەه كەیقبرە ەه ک کوكەكاثە ثجێذ ئەنەه كەقی ەهەە هەفەکب

کە هەبك ثەكیقەرەە ثقێیزەە رێلەنەیذ ئەو ێاىەی کزيذ ثەکبهێبە ئەيە هەی نزی کەبێ ە کە كەفاى پەهعی

ثەەه ثیوکبهیی رێەڵ ێی قهئب ث ەكەقێد كەرا ثەيێە ث ە نەكا پەهع ثل ىەە ەیەکی ەهغڕاکێ کيبهەی

یە ه وكەەی ئەەی پیزەکبی ثى انهی ػەثلنلائیى ئەن ەؽیم کە کەێد ثەب

ی نەقهئبلا ثب وكە ٧پەهعی کيبهەی نەبیبی كابری ئەو ثەەكا

ی ئێزب ەیوکە ئەو ی وكەەی ث كەکەهەبك ئەنەکؾیم چییب ثەەه ك کەە )

ثى انهەكا ێبە هەبك کيبهەی پیزەکبی بهە كەىاێذ رب نەنە ک كی کي ٠٩ثى انه ثە

360

كا ث غێذ ئەن ەؽیم کيبهەی ئەی ثە ٠٩ ٧كەىاێذ ث ئەەی ثڵێذ نێ لهای کيبهە ٣٠

یە كەڵێذ ٠٣ەیەکی رو پەهعی کيبهە عبه ٠٣ی يب كێذ نەقهئبلا ب"و" ثەيب

برە کبرێد پێچەەی قهئب كەکەی كا زەکبی رو کە "و"ی كەثیی نەرەای )ەک وی ه رێلا برە

نەثەهچبیب ەنورە ربەک کايوەکەیب هعە ەپێیەی کەێ ى ئەو پ ثێذ ثە٠٣ەه

ثیوکبهییە پڕپبنەلاەو ثەكیقەرەە فێل رەە ەکيبهکوكە ەهەک نە ك بیبی ئەو ثەەكا یبلا كەڵێى ئەو هەە ثگ پێەهە ربکزی ی ەي

اربێەهاە نە قهئبلا زێد پەهچك ە.ەبی پەهعی ثیوکبهیی ثی یث

361

ە ەەهەک نە هەفەکبی ەه -ثەپێچەاەی یاىییە یببلا

ثە ەرییەکبی ەهەە پێچەاەی ن ا بهییە ثەییەکبی قهئب كثبهە

ەلەکبی هەبك فەنی ە ەڵە ەي پڕپبنەی کێوەە ثبهی ئە ە نە فزث

هەربەی کە پیزی ثڕنەییب ەیە پیب كەكهێذ.

یبی پیزە ثڕنەییەکب هەدكاثەج

كا٠٩ثەەه ییە انى ٣ ییە انى ٢ ییە ان ٧

ییە انو ٠١

ییە انو ٠٠

ییە انو ٠٣

362

ییە انو ٠٢

ییە انو ٠٤

ییە انو ٠٥

ییە کیؼ ٠٩

ییە ب ٠٩

ییە بى ٣١

ییە ب ٣٦

ییە بى ٣٧

ییە انى ٣٨

ییە انى ٣٩

ییە انى ٢٠

ییە انى ٢٣

ییە ی ٢٦

ییە ٢٨

ییە ؽى ٤١

ییە ؽى ٤٠

ییە ؽى ػ ٤٢

ییە ؽى ٤٤

363

سورەت ٧کۆی هەموو )حم(ەکانی

دا شیاوی دابەشبوونە٥٩ بەسەر

هەتا بەزیادکردنی یەک )ن(یش ئەنجام

نادات بەدەستەوە

ییە ؽى ٤٥

ییە ؽى ٤٦

ییە ق ٥١

ییە ٦٨

نە ک ی نزی ئەيبەكا کيبهەیەکی کەو یبی ەرە كا ثەرەای هێ ٠٩كاثەجە ثەەه

ە نەەه كەقێ ی ی پەهعیەە نەئبهاكا ی روكا كەرایذ ەيب ثڕ یب ىیبرو ثل ىیزەە.

کە اىروی ەیە ثەو ێەیە نویبەیەکی یی هەری ٢٠ ٢١ثەەهغلا نەئبیەری

انلصو کە نەەهەربی ئەو نێ ڵیەەكا ثب واە كەنغێذ يؾەيەك پێیبهێ ی ث

نەقهئبلا كەهفزجێذ رب ث ئبیلە ٠٩کيبهە ەە پەهع ەیو ث وێذ ث ە كەنغێذ ئە يەثەزی ثێذ کە کيبهەی پیزە

364

كاثە ٠٩ێد ثەەه ثڕنەییەکب نە ەه هەرثجێذ ئەيە کبهی ى ه بكەیە نهىەی

ەەئبیەرەکب نە ەه هەرێد ثەێەیکە کيبهەی پیزەکب نەچاهچێەی لاەثڕیبهی

ئەو کبهە پێیزی ٠٩ثێذ یب نێ لهای ٠٩ە هكی رەای پیزەکبی هەرێد یثەکيب

ئبیەرەکب ث رەب کبفییە ەه عبهێد کەهەرێد ىیبكکواە پیزە ربیجەرییەکب ئە

ثێذ ئەيە يو ڤ ٠٩یب نێ لهای ٠٩غبيی ثلاد چ ە كەراێذ ثەئببی ئە

لەکبد ەهثبهی ئەە ئەيڕ كە ەکەی كیبهینێ ڵەهەای ثێمیە يؾەيەك ثەەفێلەاه

ب ٠٥بىا يەنەه كەێذ کەێد کە ثبىهنبی فەكیغە ثێذ ەيیە ثە ێەثەهی

نە نەزی ثبىهنبی ێا ئرب ثێذ ەراێذ زێد ثێذ رەبەد ەراێذ

365

ەکيبهە بكەکبی ئە ىەيبە ئەغبو ثلادئ غێذ يؾەيەك ثبی ێەیەە كەن ثەەهف ی یبیی کوكە ثەئو نەیی ٠٩کيبهە

ەڵە ف یەە ث ەکيبهەکوكەکە كچبهی ث رەە نەکبری ک کوكەەی قهئبی ەلێ نەئبیەرەکب یثواە یبفك عێ کێی پێ واە پێیبهەکەی يؾەيەك نەثە ەرەە

ثەەهؽب نەبثواثێذ پفزەیەکی يبەرە یە.ی پەهعیەکی رێلا

نەقهئبلا ٧پڕپبنەلەی پەهعی کيبهە

کەێد ثەبی ػەثلنلائیى ان ؾیم نەبڵی کزێجێ ی نەکێو بیبی "اواقبد انوقى ٣١١٦

جؼە في انقوآ ان ویى" ثەکوك رەە ثبی ثەێەی پەهع ٧ئەەی کوكە کە کيبهە

366

نەقهئبلا ثەکبهێواە پڕپبنەلەیەە ی هەبك فەنی ە نە ٠٩بێەی کيبهە

هی نە ێاىی هەبك کزێجەیلا كی ى ثەی فەنی ە ەلێ ی رو ەهنورە

وكە ثە کيبهە نەهەی ئەو کزێجە یبهی یەکی چڕرو نەەی کە هەبك فەنی ەثەێە

ثەەلێ فبڵی نو ثەکبهیێبە نێوەكا کزێجە كەنوی. هەفە نە

پیزە کە ٣٠بی ثى انه کيبهەی پیزەک - كاثە كەثێذ. ٧ثەەه

پیزەکبی کە ٣٠ث ئەەی کيبهەکە ثجێزە :هەفەكپبر وكەە"ل"ی نەەهە نەثەهچبی

ئەاە نە پە ەی ەه ێەهە کە 1نورەکەی ث پەهع بىکوك ەکزێج ٠١١

1جۆربیت، لەکاتی ٥٩رەشاد خەلیفە بۆئەوەی پیتەکانی بسم هللا لەگەڵ

دووپاتکردنەوە"شدە" تەنها یەک پیتیانی وەرگرتووە.

367

فازیەری کە كپبر وكەەکبی ثى انه پیزی ەهث وێذ كیبهە ئەو یەە

كەىا.ەڵ یی ثەنەيژە فپەهعبىێەهاە

یەکەيی هەری قهئب "ان برؾخ" فبەی - .٧ع ه پیزە کە نێ لهای کيبهە ٣٠ئبیەد ٧

كاثە ٧پیز کە ثەەه ٠٤ثڕنەییەکب پیزە - كەث.

عبه ٧ه کكا ٦ نە وكی ئببەکبكهز - كثبهە ث رەە.

كهز وكی ئببەکب ثەێەی هەفە:رەە كثبهە ثعبه نەقهئبلا ٢١زی ن

ئه كەکبدكا ەکيب٦ث چی رەب ئبفوال نە

ئبیەری قهئبلا برە. ٧جغ باد نە -

ئبیەرلا برە. ٩نە هەفە:

368

کيبهەی هەرەکب نەیەکەيی ەی - ٧٧ ٧٨ رب ک ربیی )انجبس ٣٩جغ)انجقوح

.٧کە نێ لهای کيبهە ,هەرە

٥٦٤٩ ەه کيبهەی ئبیەرەکب نەهی - .٧كاەیە کە نێ لهای

ثەئو ,)ثى انهە کبی ەکيبه ەکوكە هەفە:چ ە ثى انه ئبیەرێ ە نە ەه هەرێد ئەنەهچی کيبهە ەکواە كەثێذ ەکيبه ث وێذ

كاثە ٧ئبیەد كەثێذ ثەەه ٥٧٣٤کە بثێذ.

کيبهەی ئبیەرەکب نە كەزپێد انجقوح) -رێلایە رب ک رب هەری غ یەکەيی ەی ج

کە كاروی ەی جغ رێلایە انجبس ) .٧کە نێ لهای کيبهە ٥٧١٥کيبهەیب

369

كەثێذ ثى انه نەثەهچب ث وێذ کە هەفە:یبی ٧ثێذ ثەەه كە ٥٧٨٠کيبهەیب

یە.كاثەج

کيبهەی ئبیەرەکب نەەهەربی انجقوح رب -رەکب نە یەکەيی ەی جغ کيبهەی ئبیە

ە کە ٣٨ک رب جغ رب ک ربیی هەری انجبس چ ە هەری ان برؾخ فبەی ٧نێ لهای

ئبیەرە ئەنەه نەەهەربی قهئبەە ٧ كەفاىێذ. ٧ەکيبهی ث ەی نێ لهای

ب ث وێذ کە كەثێذ ثى انه نەثەهچ هەفە:كاثە بثێذ رەب ٧ك ییەی ثەەه

٣٨هەری انجبس نەكا جغ رب ک ربییاثەجە كا یبی ك٧ئبیەرە کە ثەەه

ەهەب ئەنەه ەکيبهەکە نەەهەربی قهئبەە نەثەهچب ث ویذ كەثێذ نەییەی

370

ثەهكەايیی پێجلەیذ روەە رب ک ربیی قهئب كاثە بثێذ. ٧کە ثەەه

عبه ک رب ٣٣یەکەيی ەی قهئب "ثى " -نەقهئبلا كثبهە عبه ٣٤٠ب" ە "ان

ەرەە ئەنەه ئەاە نەرەیزی یەکەە ث .٧نێ لهای ٣٤٠٣٣ثی

عبه ٠٠٥کيبهەی ەی ثى نە قهئبلا هەفە:عبه كثبهە ث رەە ە ثەرەب ٠٩١ انب

ە ە نەرەیزی یەکەە ە ثەک کوكە كاثە بثێذ. ٧ثەەه

ثەذ رەب بقی کزێجەکە ثەيەكافاىیی ث -ەیەە ئەاەو وكە ثەکيبهە نەو ها یبهی

قزە.پز ێ

371

ئەغبو

فە ػەیجەکبی نەئەغبيەکەی پێ -نەثبهەی هەبك فەنی ەە ثبب وك ث

ئێوە ەه هازە.

ی ئەەی ئە ثب ەەی ث كەکبد پێچەاە - ثەکبهەبرە قهئب ەی ەنینە ٧کيبهە ەک:

ە.ی ٧ی ثەەکبی قهئب نێ لهای کيبهە -

ە.ی ٧ئبیەرەکبی قهئب نێ لهای ک ی -

یەکەيی هەری قهئب کە کيبهە ؽەد -ک ی ئبیەرەکبی نی لهای "جغ"ی رێلایە

ە.ؽەد ی

372

"جغ" یكاروی هەد کە کيبهە ؽەر - ە.ی ٧رێ ڕای ئبیەرەکبی نێ لهای رێلایە

رو کە کيبهە ؽەری رێلایە هەرەکبی - یە. ٧ی ی کبيیب نێ لهای ئبیەرەکب

کيبهەی هەرەکبی کە کيبهە ؽەری - ە.ی ٧رێلایە ی کبيیب نێ لهای

٧ەرەکبی ەک یەک نێ لهای ک ی ئبی - ە.ی

ەك نەالا بی يؾەي ک ی ئبیەرەکبی کە - ە.ی ٧برە نێ لهای

ە ئەهکبەکبی ئیمو ئبیەری ی کبو ن -ه ک ىەکبد ؽەط )بیەريب ێژ

یە. ٧نێ لهای

373

ئبیەرەکبی پەیەذ ثەپێەەيجەها - ی. ٧نێ لهای

كەیب ؽبڵەری رو. -

پەهع كاربی نەیؼوێ ی ؽبفيەە

٧ ٠٩نەهەفەی پەهعكاربیی ثیوکبهیی ثبب وك کە ثەێ ی نەهەی کبهەکبیب

یبهی کيبهەییە ٧ثەربیجەد نەثبهەی کيبهە پوێذ یبهی وك ثەکيبهە كەکوێذ فێەهێد ث

ەئ نەو ثەەكا ث یبلای اربی چی ەیەکی یبهی نەنە کيبهە ي ثەثەکبهێبی ەلێ نەهەەکبی هەبك

پەهعو نە ٠٤فەنی ە ان ؾیم یی ەو بە ئەنەه یەکەيی ثەیزی كیای ؽبفي كەهێ

374

ثەهكەاو ثثبیەو كەیب پەهعی كی ەو كەذ كەکەد ەهظ ثلە:

**************************

ای یب ایب انبقی اكه کبب بنب

کە ػ آب ك ال نی افزبك ي هب

ەیە ٠٦کيبهەی پیزەکبی ئەو ثەیزە ٥٩کيبهەی پیزەکب ثەثگ كپبر وكەە "لە"

پیزە ئەو ٦٣یە پیزەکب ثەكپبر وكەە ەی کيبهەی ثەیزە چ ە یەکەيی ثەیزە نە ا

.٠ثەیزەکبەە کيبهە

ەکب )نەنە ئەنەه کيبهەی پیز -٠ ث ەی ث کيبهەی ثەیذ كپبر وكەە ىیبك

٦٣+٠= ٦٢= ٧* ٩كەکبد ٧نێ لهای

375

ئەنەه کيبهەی ەکب پیزەکب ثەثگ -٣بر وكەە نەرەیذ یەکەە كاثێی كپ

٠٦٥٩= ٧* ٣٢٧كەکبد: ٧نێ لهای

كا ەکزوی نەنە ٠٦٥٩ کبیئەنەه کيبهە -٢ كەکبد: ٧ک ث ەیەە نێ لهای

٠ + ٦+ ٥+ ٩= ٣٠= ٧* ٢

ثە ربە ربە ک ٠٦٥٩ئەنەه کيبهەی -٤ :٧ث ەیەە كەکبرە نێ لهای

٠+ ٦+ ٥+ ٩+ ٠٦٥٩= ٠٦٨١= ٧* ٣٤١

ئەنەه کيبهەی ەهەە ثەێەی پێچەاە -٥ ٠٣٢ : ٧)نە ازەە ث چەپ ثی نێ لهای

*١٨٦٠= ٧

ئەنەه کيبهەی پیزەکب نەنە -٦بهەی ەکب نەرەیزی كپبر وكەە کي

376

ئەاە نەنە ٠٦٦٣ثێی)یەکەە كاکيبهەی كپبر وكەە کيبهەی ثەیذ

= ٧* ٣٢٨كەکبد: ٧های ک ث ەیەە نێ ل٠٦٦٣+ ٢+ ٠= ٠٦٦٦

ثەەهغلا نەەی کە ەی ثە ەری -٧یە ئێزب بقیيەثەزی ؽبفي نەو ثەیزەكا

ئەنەه کيبهەی كثبهە )نەنە كپبر وكەە ا ق ی نەو ثەیزەكا ەکيبه

كەکبد. ٧ث ەی نێ لهای

= ٤

٠٨ا =

٣ق =

٤ی =

______

377

٣٨= ٧* ٤

ئەنەه کيبهەی كثبهەی پیزەکبی بقی -٨كێڕی یەکەو ثەكەذ ثێی کيبهەیەە یەنە

كەکبد. ٧كەكاد ثەكەزەە کە نێ لهای

ای یب ایب انبقی اكه کبب بنب

٣ ١ ٣ ٠ ٥ ٣٠٣

٣١٣٠٥٣٠٣= ٧* ٣٨٨٧٨٨٧

ئەنەه کيبهەی ثەكەزبر پێچەاە -٩ كەکبد: ٧ثی كثبهە نێ لهای

٣٠٣٥٣٠٣= ٧* ٢١٢٥٨٨٦

ئەنەه کيبهەی كثبهەی پیزەکبی بقی -٠١نە یە كێڕی كەو ثەكەذ ثێی کيبهەیەە

كەکبد: ٧كەكاد ثەكەزەە کە نێ لهای

378

کە ػ آب ك ال نی افزبك ي هب

٠ ٣ ٠ ٠ ١ ٢ ٠ ١

٠٣٠٠١٢٠١= ٧* ٠٧٢١١٤٤

ثەیزی ئەنەه کيبهەی ثەكەزبر نە -٠٠یەکەو كەو نەنە یەکزو ک ث ەیەە

كەکبد: ٧نێ لهای

٣١٣٠٥٣٠٣= ٢٣٢٣٥٥٣٣= ٧* ٤٦٠٧٩٢٣ +٠٣٠٠١٢٠١

ی ەهەە رئەنەه کيبهەی ثەكەزب -٠٣ كەکبد: ٧پێچەاە ثی كثبهە نێ لهای

٣٣٥٥٣٢٣٢= ٧* ٢٣٣٠٧٦١

ئەنەه ك کيبهەی ثەكەزبر نە ك -٠٢ثێی یە كێڕەکە نەرەیذ یەکەە كا

379

٧ەچێذ کە نێ لهای كکيبهەیەکی نەهە كەه كەکبد:

٣١٣٠٥٣٠٣٠٣٠٠١٢٠١= ٧* ٣٨٨٧٨٨٤٤٥٨٧٠٨٧

ئەنەه ك کيبهەی ثەكەزبر نە ك -٠٤ثەئو ,یە كێڕەکە نەرەیذ یەکەە ثی

نەعێ ەی ك کيبهەکە ث ی كثبهە ەكاد ثەكەزەە کە کيبهەیەکی نەهە ك

كەکبد: ٧نێ لهای

٠٣٠٠١٢٠١٣١٣٠٥٣٠١= ٧* ٠٧٢١١٤٤٢٠٤٥٩٢٠٦

ئێزب يی كەراى ثب ەەی ئەە ث ەو کە ٠٤کبرێد نە ثەیزێ ی كیای ؽبفي یی ەو

يجەهە.و كەهێبە کەایە ؽبفي پێەەپەهع

***************************

380

ەه ئێە ئەو هەەی یبهی وك نەنەكەقێ ی رو ث ەه کيبهەیەە كەرا ثەکبهثێ ربکزی ی کهیهی نەو ع هە پەهع كاربیە کە ئێە کيبهەیەکی ربیجەری نەثەهچب ث و نەنە ئبيبظ ك ىیەەی ئە کيبهە یبهییەکە كەذ پێلەکبد کيبهەکب ثە ەی عیباى نەرەیذ یەکەە

ای ث ە پێچەاەی كاثگ ک ی ث ەهەە نێ لث ەە ئێزب ئەو کيبهە ثەكەزبرە ئەاە ەڵجژێوە کە ثەەه کيبهەی كڵقاىی ف د یبی كاثەج ثێذ ثەەيب

بكەیی.

381

ئەغبيی ثە

ثب وكەکبی قهئب نەثبهەی وزەە -ى ه بكە ثگ ی ربیجەرەلییەکی ثەکەڵ ە

نەک رب بڵی ثەێەی ئببیی يلائ زو نە زفێلی ثە ەری ئەاە ثبزو ها

قهئب كەىا.

ثەيی ەیی قهئب نەەه ێێد ئبيبکەی -ث وذ کوكثێذ ەڵەی کوكە يەنەه

پەبی ەە ف ه هبکە هازیەکی ثگ پێچ ئب ث کیب پێیزە.

ەهەک نەو ثەەكا یببلاە يؾەيەك -ی ەي ثبەکبی پەیەذ ثەيی ەی

ثەوذ نە كەهثەهی ف ی ەهی ورە ب قهئبەە کە ەهەک ەێبیەری

چبە ا كەکوێذ ئەو ثببە ى هرویی

382

ى ه ییەەە کەيێد زی ث ەڵە نەکوكە ث ە ئەەی کە ف ه ەاە ىیبك

كە ارە کێو ػەهەە کە ئەە ەڵەیە نەە ەلێد نە ثبەکبی قهئب فواپزو

ەڵەرو نە كەهثەه ثبی کوكە ث ە جی برێ لا فەیهەفەکبی ی ب ن ینەک

رو نەەىاه ب پێ يؾەيەك ىەییب ىیب وكە قهئب ىەی ثەرەفذ كەىاێذ ثب

عیەکبە کە يؾەيەك ەی رو نەەی ئەەی ثەئو ,ەهەک كەهثەه ەهی ورە

يؾەيەك نازیەرییەە یاىرو ەڵەروە نە ئەڵی ثبەکە ئەيە ثەڵ ەی رەاە کە ئەو ثببە ی فكا یە ثەێەی نازەەی كەيبكەو ثە يؾەيەك نەیزە ەڵجەرە ثەێد نەثبەکە نە نازەەی رە

كثبهەکب نەكەزچ.

383

نەقهئبلا ی پەهعیەکی ىازیی -ىازیی ەرب ی فبڵێ ی ربىەی هازی

كارب ڵببی پەهعە يثی ینەنە ن یی يببی ەکب هزەکب نە ى هێد ییە ثەپێچەاەی كەقەکبی قهئب ؽەكی ثب ەەی ثگ ثەڵ ەیب ێبە کە ییەی ى هی ئەاە نەو ثەەكا ەک هەفە

کە ئەەی ثب واە ثب واە یبلهاەثەڵ كکی پەهع ,ەپەهع یەە رەب

ە.ەیەنێێذ کە قهئب ی فكا یارە ك

نەک ربییلا ەڵەثی ثەێ ی ى هی ثبە -ئەەیە کە ئەو ىازییەکبی قهئب ثەڵ ەی

قهئبە كهز وای فكی يؾەيەكە ەە فكا بنغێذ فكا ئەەە ەىا ثێذ.

naqd quran رەخنەگرتن لەقورئان

Documents