Nguyn Mnh Tng

Qua nhng sai lm trong Ci cch Rung t - Xy dng quan im lnh o

1 2

Lut s Nguyn Mnh Tng (1909-1996), nm 23 tui u hai bng Tin s Vn khoa v Lut khoa i hc Montpellier, Php. Sau khi v nc, ng dy hc ti trng Trung hc Bo h (Lyce du Protectorat). Bt mn v chnh sch k th ca Php, ng b ngh dy ra m vn phng lut s. Nm 1946, ng tham d Hi ngh Vit-Php ti Lt nhng khng c c i d Hi ngh Fontainebleau. ng theo chnh ph H Ch Minh khng chin chng Php ti ngy k Hip nh Genve 1954 th tr v H Ni dy hc trng i hc Vn khoa. Vi t cch thnh vin ca Mt trn T quc, L.S. Nguyn Mnh Tng c bi din vn ny trong mt phin hp ca Mt trn T quc H Ni, ngy 30 thng Mi, 1956. Cng nn nhc li rng bi din vn ny c c sau khi Trung ng ng h lnh chm dt chin dch Ci cch Rung t ngy 20.7.1956 v sau ban hnh cc bin php sa sai. V bi din vn ny, ng Tng b tc ht mi chc v v danh v ngh nghip v phi sng mt cuc i v cng thiu thn. Nm 1991, nhn dp c php sang Php ng a cho nh xut bn Qu M Paris in v pht hnh cun sch t thut Lexcommuni (K b khai tr) nm 1992. ng tr v H Ni v mt nm 1996, th 87 tui.

Tha cc qu v,

Hi ngh Mt trn Trung ng hp nghin cu cc sai lm trong Ci cch Rung t v chnh sch sa cha sai lm y. Hm nay ti c c kt trc ton th Hi ngh cc kin m trong mi ngy va qua ti trnh by trong t tho lun, vi tinh thn thn trng ca ngi tr thc khng bao gi qun trch nhim ca mnh trc nhn dn v lch s nc nh.

Ti phn khi c nghe bn ph bnh ca ng Lao ng do ng Trng Chinh c trc Hi ngh. Nhng ti cng phi th rng lng phn khi ca ti mt phn b gim i, v ti nh li kt qu tai hi ca cc sai lm phm trong cng cuc Ci cch Rung t. Ti xin php cc v c knh cn nghing mnh trc k nim nhng ngi v ti cht oan, khng phi v bn tay ca ch m chnh ca ta. Trong cuc khng chin anh dng ca ta, nhng ng bo hi sinh, c th ni c, cht vi trong lng chan cha ni vui sng v cht cho s nghip gii phng dn tc khi nanh vut ca ch. H cht v ch, cho ta, l ci cht tch cc, ci cht v vang, ci cht oanh lit m T quc ghi nh mun thu. Tri li, cc ngi cht oan v cc sai lm trong cuc Ci cch Rung t ny, lc tt th, cay ng au xt v cht vi mt danh. Chng ta xo b ci danh , nhng con chu ca cc nn nhn ti no m khng ngm ngi? au n hn, by gi ta lm th no m bin ci kh cc ca ngi tt th thnh mt nim an i cho h c? Nu chng ta duy tm v tin rng linh hn cn tn ti th mt phn no ta chuc li c ti li ca ta. Nhng ta duy vt v cc ngi y lc cht cng l duy vt. Do , ci ni kh cc ca h ta bit r rng by gi ta khng th no th tiu c na. Quyn hn ca ta khng ti . Nhng ci g ta c th lm c, ta cn lm, nh l n b mt phn no s tn thit ca cc ngi y, v chng minh ta thm tha ni au kh ca h khi h t trn l ta cng quyt rt bi hc kinh nghim au n v sa cha cc sai lm nghim trng m h l nn nhn.

Vi tinh thn ca mt ngi trong qun chng, ca mt ngi cng dn au kh trc bao nhiu ci cht oan ca ngi v ti, ti xin php trnh by my kin xy dng. Ch yu ti s ph phn v truy nguyn cc sai lm trong Ci cch Rung t, nhng theo ti cc sai lm ny ch l biu hin in hnh v bi t nht ca nhng thiu st trong s lnh o ca ng Lao ng. Do ti xin c gp kin xy dng quan im lnh o ca ng Lao ng.

Ti sao ti li tin nh vy? L v, khng nhng trong Ci cch Rung t chng ta phm sai lm nghim trng m c trong nhiu khu vc khc na. Trong cc khu vc ny, sai lm cng a mt s ngi trong qun chng n ci cht th thm. Do , nu ch cc b ha cc sai lm, chng ta khng th rt c bi hc kinh nghim, chng ta s khim khuyt vi s tn nhim ca tt c cc ng vin ng Lao ng, vi s mong i ca ton dn. Chng ta phi kin quyt khng cho cc sai lm y ti din v tc hi na. l nhim v ti thiu ca chng ta i vi cc ngi cht oan.

Tnh hnh nc ta hin thi ra sao? Tnh hnh y c bi quan khng? l vn nhn nh thi. Nhng ci ch yu l ta khng nhn tnh hnh y vi con mt bi quan. Vy s tht khch quan nh th no? Nhn vo nng thn, ta thy hin thi tnh trng thiu on kt rt ph bin. V thi hnh sai chnh sch ci cch, ta i lp cc tng lp trong giai cp nng dn, cn b c v mi, chi b c v mi ca ng. Trong khi p tan giai cp a ch, ta khng phn bit i x, ta cho cht chc th thm nhng ngi hoc gi c hoc th u m ta khng ch trng tiu dit. Ta ch cn c li cc bi gio hun cho ng bo nng thn trong bo Nhn Dn l ta hiu mt mi nng thn hin gi ra sao. Nhn vo cc cng xng, cng trng, ta thy g? C c bo Nhn Dn thi, ta thy Chnh ph gi cc phi on i thm cc anh ch em cng nhn, y lo h, bt buc thi hnh quy ch lao ng m Chnh ph ban ra. Ngha l th no? Ngha l giai cp cng nhn phi lao ng sn xut hai nm nay m khng c bi dng ng mc. Lng nghe d lun ng bo H Ni thi, ta c bit rng c it ra mt doanh nghip quc gia lng ph bao nhiu triu trong khi di ch Php thuc, cng doanh nghip y mang li cho thc dn quc cc s li khng l.

V Mu dch na nm nay, ng bo ca thn nh th no, ta bit. No chn p cc nh kinh doanh t nhn, no lng ph bao nghn triu trong khi thc hin chnh sch, no tn nhn vi cc ngi bn sc lao ng cho mnh, no a ra th trng sa h m khng bao gi ngh n tnh mnh ca ngi m, ca tr s sinh, no tung ra b hng, thuc l mc, phm n sc khe ca nhn dn, no bt lc trc hin tng vt gi ngy cng ln trong khi nhim v ca mnh l phi bnh n n. C th ni c, sut ngy m khng u l khng c li on trch Mu dch.

V h khu th cn b t v khng phi l nhm duy tr trt t an ninh, ph v c s ca ch, tri li quy nhiu nhn dn, to ra mt i sng thnh th iu ng cho tt c. Nu cc v cn nhng dn chng c th, ti ch xin nhc li h s mnh mng, thu lm cc thc mc cay ng ca ng bo Th trong i hi ln th ba ca nhn dn H Ni va hp cch y hai thng.

Ni v chnh sch khi phc kinh t, ta thy g? S vn m cc nh cng thng mang ra kinh doanh ch l mt phn ti tiu, s cng nhn lm vic trong cc doanh nghip t nhn khng c ngha l g. Tri li ta thy tt c mt phong tro cc nh t bn thu hp hot ng ca h, hoc chuyn hng bng cch m ra quay ch, bn nc ma, hay dt vi thc vi v vn, hoc ng ca n vo vn khi ng chm n S Lao ng v vn cng nhn, vi S Cng thng v vn ng k v nguyn liu sn xut, vi S Ti chnh v thu kho c bit. Thu b sung a bao nhiu ngi n ch ph sn, c k n ch t st. Cc ngi tiu thng bun thng bn mt, y chic xe hng tiu ty trong ph, cng c np thu, cng nh cc ngi sut ngy lm vic cng s hay cng xng, ti v thc m dt vi thc kim thm tin thn. Hng trm, hng nghn cng chc c v hu, vi gia nh ca h, trc y sng bng lng hu tr, hai nm nay khng c ai chiu c n, cht dn cht mn, c ngi m u xung sng t t, c ngi hai ln ung c dc quyn sinh.

Cn nh cc cn b th ta c cn ni n khng? Ta c trng mt mi, qun o h, ta ch cn hi con s nhng ngi qua cc phng khm bnh, cc bnh vin, ta lic mt nhn h n ung nhng g trong ba cm, l ta hiu kh cc ca h.

Ta qun th no c cc ng bo tp kt ra ngoi Bc, s phn con ci h H Ni, Hi Phng, s phn chnh ca h bi t qu ni! Kh cc nht cho cc anh ch em l khng nng ta uc vo mt i sng gia nh khuy kha trong lc thm su.

Cc hin tng trn y c ng khng, ti ch yu cu cc v c bo Nhn Dn, nghin cu cc h s chng cht ln Mt trn Thnh H Ni sau i hi ln th 3 va ri, nghe ngng li than phin ca qun chng, nhn nhn cc quang cnh din ra di mt ca cc v l cc v hiu ri. Qu thc nh ng Trng Chinh tuyn b, uy tn ca chnh ph, ca ng b tn thit rt nhiu. Th ti sao ng bo chng ta li kh cc? Phi chng v cn b ca chng ta non, hp hi, cha thm nhun l lun cch mng, khng tn trng gi tr ca con ngi, cc nhu cu v i hi chnh ng ca n? Phi chng v ta ang mc trm trng bnh u tr ca cch mng? Cc iu l c, ta khng h chi v ta cng khng th chi ci c. Nhng nhn nh nh vy vn cn hi ht. Ta phi i su hn na. Khi trong Ci cch Rung t ca ta, ta thy bao nhiu ngi b t ti, b git oan, trong bao nhiu ngi dn u t tng gp phn khng nh vo s nghip cch mng, khi hin thi nng thn vn c ngi b nh p, ngc i, khi ta khng xy dng c on kt gia cc ng bo, th ta phi nhn nh rng cc sai lm ta mc trong cuc Ci cch Rung t ny ch l nhng biu hiu cc ca cc sai lm ta phm, v cc sai lm y nu ln, nh ti trnh by trn y, mt vn cc k quan trng l vn lnh o ca ng Lao ng.

Do , ti yu cu cc v cho php ti bt u nghin cu cc sai lm trong Ci cch ri sau khi truy nguyn cc sai lm y, t my kin v vn lnh o.

I. Vn php l trong Ci cch Rung t

Ta sai lm nghim trng trong Ci cch Rung t, ta c th trnh c sai lm y m vn bo m c ng li cn bn ca cch mng khng? Ti gi nhi cng quyt rng c.

ng li cch mng ca ta i hi g? Rung phi tr v ngi cy. iu ny rt ng khng ai c th chi ci c. Nng dn l i a s trong nhn dn, nng dn l qun i ch lc ca cch mng, nht nh cch mng khng th no thnh cng c nu ta khng tha mn nhu cu thit yu v cp bch ca nng dn. Khng cn phi l mt nh chnh tr cao, mt nh cch mng tho, cng nhn thy iu y. Ch cn nhn lch s cch mng t thi k c i n gi l hiu ri.

Nh vy v nguyn tc, ta tn thnh ch trng Ci cch Rung t.

V phng php, ta c nn ban n cho nng dn khng? Nht nh l khng. Nng dn ta trong bao nghn nm kh cc di ch bc lt phong kin v mt trm nm nay di ch bc lt thc dn. ng bo nng thn ta lm than nh vy, mt ht kh th con ngi. Ta cn khi phc kh th ca ngi nng dn, xy dng cho h tinh thn ch nhn ng trn t nc. Do ta thy cn thit phi pht ng t tng ca h h nhn c phn minh k th ca h, h vng giy nm ly quyn th nng thn.

Nhng t y tr i, ta thy khi pht cc sai lm. Sai lm ny, ng Trng Chinh nhn thy l ch: ta qun hn ta hin thi nm chnh quyn v chnh quyn y, nu ta bit s dng n, khai thc n mt cch sng sut, nht nh ta vn thnh cng nhng ta trnh c bao tai ha lm ta au kh hin thi.

Con ng ng Trng Chinh i tin ti kt lun y l con ng chnh tr. Cc anh em ti l nhng nh lut hc, ch l nh chuyn mn v l lun trn c s chuyn mn thi, trng thy kt lun y ngay t khi chnh sch pht ng v Ci cch c ra. Ti sao? V gii php chnh quyn c th l gii php php l, m bo thng li hon ton ca cch mng nu ta bit mang n ra phc v chnh tr v cch mng.

Ta mun g? Tm k th ca nng dn, ca cch mng tiu dit n. Nhng ng thi nu ta bit lo xa, nhn xa, ta cng khng qun rng cng l ca cch mng, mun bo ton c uy tn v thng li ca cch mng, phi bit nh ng ch. Khi a ra khu hiu th cht 10 ngi oan cn hn st mt ch th khu hiu ny khng nhng qu t mt cch v l m phn li cch mng l ng khc na. Mun chng minh iu ny ta ch cn nhn thc t: kt qu sai lm ta phm khi thc hin khu hiu ny rt tn thit cho uy tn ca cch mng v cho bn thn bao nhiu chin s cch mng. Nu khng phi l phn li cch mng th l g?

Khu hiu ca php l th khc hn: Th 10 ch st cn hn mt ngi b kt n oan. Th ta c lo ngi rng 10 ch st khng? Khng, v ta nm chnh quyn, v cch mng ta thnh cng. Nh vy k th ca cch mng chng sm th chm, nht nh hoc ci thin, gic ng, hoc lt vo li ca ta. Khu hiu ny li ch: khng mt ngi oan no b kt n. Do , khng c cc kt qu cc k tai hi din ra hin thi.

Lm th no thc hin c khu hiu y? Kinh nghim php l ca hng nghn nm lch s th gii cho ta bit rng ta c phng php tm ng ch m nh, khng nh trn lan, khng nh ngi v ti. Ti xin php nhc tm tt sau y cc nguyn tc cn bn m php l nu ln t mc ch y.

Mt nguyn tc u tin l khng hnh pht cc ti phm qu lu ri m by gi mi khm ph ra. Ti sao? V rng vn bng chng kh gii quyt c, tang vt mt, nhn chng c ngi t trn, c ngi khng nh r cc s vic h mc kch. Hn na, s d hnh lut pht cc ti, l v cc ti y xm phm vo trt t x hi: tc hi cho nn nhn v gy tc dng xu trong qun chng. Nhng khi ti phm qu lu, trt t x hi ht b xm phm ri, nn nhn khng cn au kh, tc dng xu ca ti cng ht, thi gian hn gn cc vt thng. By gi li vch chuyn c th khng nhng kh thu thp c bng chng kt ti m li gy mt s no ng trong x hi khng cn thit. Chnh x hi thy qun li hn l nh.

Mt nguyn tc th hai l trch nhim ca phm nhn th ch mt mnh phm nhn phi chu, khng c trch nhim chung ca v con, ca gia nh. Nu trch nhim truc hnh lut ca cc ngi c quan h vi phm nhn khng nhng l bt cng m li cn gy cc s rung ng v ch trong x hi. Hn 400 nm nay khng mt nc Ty phng no lm vic na. Trch nhim trc hnh lut ch l mt trch nhim c nhn m thi. Khng nhng th, v phng din nhn o, th cc phm nhn qu gi c min ngh, min t v cc v thnh nin c chiu c.

Mt nguyn tc th ba l mun kt n mt ngi phi c bng chng xc ng. Phi c nhn chng l nhng k mc kch s phm php v cung khai mt cch c th, r rng, chc chn. Mt nhn chng thi cha , t ra cng phi c hai nhn chng cung khai ph hp vi nhau mi c coi l ng k. Cung khai ca cc nhn chng phi n khp vi nhau v trong qu trnh phm php cc tang vt thu c phi c tc dng hp l, st hp vi kt qu do cuc i tra mang li.

Mt nguyn tc th t l th tc iu tra, xt x phi bo m quyn li ca b t nhn. B t nhn c quyn nh lut s bo cha cho mnh, v khi thiu iu kin nh lut s, khi no l mt trng ti, Ta phi c lut s bo cha khng, cho b can. Trong tt c, giai on iu tra trnh cng an thm vn trong phng d thm, buc ti trc ta, quyn li ca cng t vin ngang vi quyn li b can, ngha l nu cng t vin a ht l l buc ti, b can a ht l l minh oan. Cuc u l din ra trong tt c qu trnh iu tra, truy t, xt x gia cng t vin v lut s. Cc v thm phn ngi xt x phi l v t, ng gia theo ri cuc u l din ra di mt mnh. Nh th mi nhn nh ng v x cng minh. To n xt x khng chu lnh ca ai trong khi xt x, ch bit xt x theo lng tm ca mnh v cn c vo ti liu trong h s, sau khi nghe hai ting chung buc ti v g ti. Ngi thm phn phi c m bo lm nhim v ca mnh m khng s ai khin trch hay gy kh khn cho mnh c. Khi iu tra thm vn, tuyt i cm khng c dng phng php tra kho, nh p, hnh h b can, mm cung cho b can, da nt hay d d hn. Khi no c iu nghi ng th b can c min ngh. Nu b kt n th cn quyn chng n ln ta trn. Nu b kt n t hnh th li cn quyn xin n gim trc v Ch tch Chnh ph. Con ngi ca b can, trong tt c qu trnh truy t v xt x phi c tn trng trit , khi b can ra trc ta th khng c xing xch h v khng lc no c dng nhc hnh i x vi h.

Theo mt nguyn tc cn bn, khng phi v mt ngi tc hi cho mt ngi khc m ngi y phi chu trch nhim trc hnh lut. Tc hi cho ai th ch nu trch nhim v phng din dn s, ngha l bi thng thi ca ngi tc hi. Mun truy t ngi y thi hnh hnh lut i vi hn th phi chng minh rng hn phm mt ti, ngha l phm vo mt iu khon no qui nh trong hnh lut, v hnh lut khng bao gi c tc dng i vi qu kh c: nu hnh ng ca mt ngi din ra trong thi k m hnh lut cha quan nim l mt ti th ngi y khng th mang ra truy t c. Khng nhng b can phi phm mt ti qui nh ri trong php lut, m ta li cn phi xt xem rng lc phm ti y b can c thc, c ch phm php hay khng, hay l v tnh m phm php. S i x trong hai trng hp y khc nhau.

Lc ti nhc li cc nguyn tc ny th c v cho rng nh th l phin phc, phc tp. D nhin ri, nhng tt c vn l: ta c mun git ngi v ti khng? Nu khng th khng th no lm khc c. Hn na, mun nhn nh vn cho ng, ta khng nn ng vo v tr mt ngi hin thi khng dy da vi php lut, mt ngi mt cng v chnh quyn. Ta phi ng vo cng v ca b t nhn; lc y vn rt sng t, khng nhng ta i thi hnh cc nguyn tc php lut, ta cn c gng tm hiu thm cc nguyn tc mi m bo ngi oan khi b cht.

Nu mang ra p dng cc nguyn tc y vo cuc Ci cch rung t ca ta, ta s lm th no? Th tc ci cch c din bi nhng s trng tr bn cng ho gian c hay phn ng, ta s khng giao cho mt ta n nhn dn, c bit nh ta lm vi tt c s thiu st v phng din php l m ta bit. Tri li, sau khi pht ng t tng ca nng dn, ta s nghe li h t co k th ca h. Ta s y nhim to n nhn dn thng lp cc h s, ta n, vi b my v kinh nghim ca n, tip tc iu tra, kim tra, ly cung chng, truy t, lun ti, xt x. Ta m bo trit cho b t nhn quyn bo cha ca h, ta yu cu cc lut s lm trn nhim v ca h, ta tn trng trit con ngi ca b t nhn. Ta ch th ght v kt n, trng pht ti ca n phm thi. Ta tin tng ta n, ta m bo cho cc v thm phn lm vic ngoi s iu khin ca chnh quyn, mt cch bit lp, ti ni bit lp ch khng phi c lp, theo lng tm ca cc v v cn c vo h s v kt qu ca cuc thm vn.

Nguyn Mnh Tng

Qua nhng sai lm trong Ci cch Rung t - Xy dng quan im lnh o

1 2

II. Cc nguyn nhn sai lm

Theo nh ti nhn nh, vi ch quan ca ti, cc nguyn nhn sai lm thuc hai loi, c loi trc tip, nhng nu ta phn tch loi ny th ta s i ti mt loi th hai m theo ti l nhng nguyn nhn chnh, ta cn ch .

Cc nguyn nhn trc tip ta trng thy ngay. S d khi nghin cu chnh sch ci cch, ta khng ngh n gii php php l a ra iu ha vi gii php chnh tr, phi chng l v ta khng bit gii php php l? Nu khng th l s thiu st nghim trng ca cp lnh o. Nhng ti tin rng khng phi nh th u. S d ta khng n gii php php l l v ba l do:

1. Quan im ta-ch, th-bn ca ta rt m h

2. Ta bt chp php lut, ly chnh tr ln t php l

3. Ta bt chp chuyn mn

Quan im bn-th, ta-ch m h Cc hin tng trn trng quc t v trong nc rt nhiu v r rt.

Trn trng quc t, trong cc nc dn ch ca ta thi, ta thy nhng iu lm ta suy ngh. Ta thy chng hn nhng ngi sut i hi sinh cho s nghip cch mng, gi nhng trng trch trong chnh th cch mng, ri bng nhin phi trut quyn, khai tr ra khi ng, tng giam, thm ch c khi b git na. Ri t lu sau, ta li thy cc ngi y c khi phc cng quyn, ng tch, cng v, ngi no b kt n t hnh ri th c an tng li cc i k nim cc lit s m T quc ghi tn mun i.

Trong nc ta, qua cuc Ci cch Rung t ta thy bao nhiu cc chin s cch mng thnh tch lng ly, c ngi ngc gn ti hai huy chng khng chin ( ngoi thnh H Ni) b kt n l phn ng, cng ho gian c v, sau khi nhn ti, b tng giam hay b hnh hnh. y l khng ni n cc ngi trong qun chng b hi sinh oan. i vi cc nn nhn ny, ta c th mt phn no hiu cc sai lm phm, v h thiu hay khng c thnh tch cch mng hay khng chin. Nhng i vi cc ng vin u t, tinh hoa ca dn tc, lc b x tr nh ta bit, th ta t hi trong u c ca nhng ngi x h c ci g m ta gi l l tnh khng? Ngay mt thng dn, khng phi l mt nh chnh tr hay vn ha, ch s dng ci l phi ca mnh thi, cng khng th no hn hp ngi xu vi k tt nh vy c. Ta phi t vn rng cn b t trn xung di, tham gia Ci cch Rung t, khng phi l ngi in cung, cng khng phi l ngi ch mu, dng tm ph hoi. Nu nh th th ta s gi h n bc s chuyn mn cha bnh thn kinh, hay n cng t vin ca cc ta n. Nhng khng phi nh th, ta tin nh vy. Do , kt lun m ta tin ti, d mun hay khng, l cc cc cn b y c mt quan im rt m h v ta-th, bn-ch.

Cn g au n hn l cu ta c nghe ta nh c ta na. Nu nh vy th ta cn phi nhn rng ta khng phn bit c bn v th. Ta c li cc bi gn y ng trong bo Nhn Dn ca cc ng ch b x tr oan, hoc cc ng chn y ni, hoc khng ni, nhng ta u hiu cc ng ch y nghi ng nhng ngi kt n cc ng ch, khng phn bit c bn v th. V vy nn nh c bn, git c bn.

Ti thy y l mt iu cc k quan trng. Nguyn do u? Phi chng mt tinh thn cnh gic qu cao n ni m qung, mt t khuynh m ta thng mc trong giai on u tr ca cch mng? y khng phi l ni v lc m ta cn phn tch su sc iu y. Ch yu l ta nhn thy rng mt nguyn nhn sai lm l trong quan im th bn rt m h. Nu ta khng kp sa cha sai lm, xy dng li quan im th bn, mt ngy kia ta s li phi khc trn k nim ca nhng v c cng nht vi cch mng, vi nhn dn. Ta cng quyt khng th no tnh trng y ti din ra c.

Bt chp php lut Gio s Ba Lan Mahelli ni chuyn B T php, cho ta bit rng bn Ba Lan, khi cch mng thnh cng, cc nh chnh tr bt chp php lut. H quan nim rng h ti nng m nhn cc cng v lnh o trong ngnh t php, b buc t php phc v trit chnh tr m khng m xa n cc nguyn tc cn bn ca php l. Kt qu l chng bao lu b my t php sc sch, khng nhng khng cng c c chnh th cch mng, ngc li, tc hi qu nhiu gy bao nhiu kh khn cho chnh quyn cch mng. Sai lm y uc un nn kp thi: hon cnh khch quan dy mt bi hc cho ch quan cc nh chnh tr, lnh o chuyn mn phi nhp trng hc tp, trc non 2 nm, sau 5 nm, qua php l, phc v chnh tr v cch mng.

iu ny khng lm chng ta ngc nhin. Trong giai on u tin, chnh tr say sa vi cc thng li thu v d nhin cc thng li y v i lm vo tnh trng t mn v bao bin.

Nhng qun tr mt nc, c bit mt nc ang xy dng chnh quyn cch mng, ngha l mt ci g v cng mi m v kh khn khng ging nh l ra ng li v khu hiu tranh u cch mng v vn ng qun chng lm cch mng. Hai khu vc hot ng y tuy quan h mt thit vi nhau, nhng mi ngnh hot ng c k thut v quy lut ca n. Lc nh chnh tr bao bin, bt chp hon cnh khch quan kinh nghim xng mu ca lch s, th chng sm th mun ta thy din ra nhng tai hi hin thi lm chng ta au xt. Trn con ng bao bin v t mn y, cc nh chnh tr b thc y bi nhng thnh kin i vi php l v tin rng php l l ci gy ch dng chc bnh xe, khng hiu rng, tri li, chnh php l gip xe khi lt, khi gy tai nn. Nguy hi hn l chnh tr t t mnh ln trn php lut. Ngay trong trng hp chnh tr sau khi t mnh ln trn php lut, cn gi vng thi chn chnh, cng gy ra bao kh khn ri. Php lut ch yu ra nhng ci g c th lm c, ci g khng c php lm, do nhn dn vng tm bit r ng m i. Nhng tm hn qun chng ch c n nh khi no qun chng bit r rng ci g b buc mnh cng ng thi b buc nh cm quyn. Tri li, khi php lut ch g b qun chng m khng g b nh cm quyn th nh cm quyn mi lc c th v ra cc ng mi m qun chng cha tng bit. V vy qun chng hoang mang: ci g hm qua lm c, ngy mai vi s c on ca nh cm quyn c th b coi l phi php. Hoang mang y ln ti cc khi tc dng ca s thay i thi ny ca nh cm quyn khng nhng nh hng n tng lai, m l nh hng c v qu kh na. l trng hp nh cm quyn, lc t t mnh ln trn php lut, gi thi chn chnh ng mc, hung h l khi nh cm quyn s dng quyn th ca mnh mt cch lng quyn, nh ng Trng Chinh nhn nh. Quyn x t ngi mt cch n gin nh vy tri vi lut php: ch l mt gii php chnh tr m thi. Nu m cc ngi s dng quyn y li khng s dng vi tinh thn chnh sch ca lnh o, s dng mt cch lng quyn th kt qu th no, hin thi ta trng thy r.

Bt chp chuyn mn Cc nh chnh tr bt chp php lut. Nhng nu cc v y tranh th kin ca cc nh chuyn mn v cho php cc nh chuyn mn t kin th cc nh chuyn mn cng s yu cu cc nh chnh tr nn ch n php lut, v dng php lut phc v cch mng.

Nhng tic thay, trong 10 nm va qua, ta thy mt tnh trng qui g. Chnh tr m nh u c chng ta n ni hai ch lp trng lm ta mt n mt ng. Nu c dng mt hnh nh duy tm, ti v lp trng nh ci oan hn ngy m theo ui k no hm hi ngi ch ca n. C mt iu l, l cc anh em cng nng, cc v lnh t khng bao gi ni n lp trng trong sinh hot hng ngy. Tri li, cc cn b v ng vin tiu t sn khng lo ngi g bng s mt lp trng. V vy, nh n n, m ming ra l nu lp trng ri. l tinh thn t ti ca mt giai cp mt kh th, qun rng mnh ng trong hng ng cch mng. D sao, Vit Nam chng ta cng xy ra nhng s vic nh sau y, ta cn ghi nh con chu ta ci mun thu: khi chn mt ngi vn li t, ta khng hi ngi y c bng vn li v vn li bao nm, ta ch hi: C lp trng khng? Kt qu l t hai nm nay, ring trong th H Ni, hng trm tai nn xy ra do cc ngi vn li t c lp trng m khng nm chuyn mn. Khi a ti bnh vin mt bnh nhn cp cu, vn mang ra tho lun trc tin l: Bnh nhn thuc thnh phn giai cp no? Cha cho a ch th mt lp trng. n cht mi chng minh mnh c lp trng giai cp (hin tng do B.S. Nguyn Xun Nguyn a ra).

Ti sao c nhng hin tng qui g nh vy? L v chnh tr chim ng tt c cc khu vc trong nhn thc ca chng ta lm chng ta mt c ci nhn o ti thiu ca con ngi, lm chng ta khc t cc chn l. Chn l cho bit rng chnh tr khng th no thay th c cho chuyn mn, khng lm c vic ca chuyn mn. Nu nh vy th t ra chnh tr cng hi ca chuyn mn mi l phi. Nhng khng. Chnh tr nghi ng chuyn mn, khng tin chuyn mn. Lc th cho rng chuyn mn l do vn ho v khoa hc t sn quc xy dng, l v dng ( l mt sai lm nghim trng cc ngi tin nh vy cha c Lenin). Lc th cho rng cc nh chuyn mn khng phi xut hin tng lp c bn, cng hay nng, th khng c m bo v thi lng chng, lp trng lng lo, d l 10 nm nay h bc chn vo ng cch mng v chng minh nhit tnh ca mnh i vi s nghip gii phng dn tc, kin thit quc gia.

Theo ti, y l mt vn then cht. Cc anh em tr thc khng chin thng phn nn rng ng Lao ng thiu tn nhim h. H au kh m nhn thy rng mc du h tri qua bao nhiu th thch, chu ng bao nhiu hi sinh, tri qua bao nhiu gian nguy, ng vn cha tin h. No h c yu sch g qu ng u? H c i lm B trng hay i s u? Khng. i a s cc anh em tr thc ni chung, khng m c cc cng v, cng tc lng ly u, h vui lng nhng ch cho cc nh chnh tr, cc ng vin. H ch thit tha i hi c mang kh nng chuyn mn v kinh nghim ca h ra phc v nhn dn m thi. H ch thit tha mong mun c bo ton danh d tr thc ca h v ci t do t tng m h quan nim l cn thit cho nhn phm ca ngi tr thc m thi. H tng nghe thy ng tuyn b: Ngi tr thc l vn qu ca dn tc. Nhng h cm thy vn y qu qu n ni phi ct n i tht k, gi gn n trong mt bn nh, mt hong hn trng cu. Nu c ai cho rng ti ni khng ng, ti c ngh ngi y quay mt nhn chung quanh, cc cng v cng tc trong chnh th ca ta. C mt ch no m ngi tr thc ngoi ng nm c thc quyn khng? Tc dng hiu h hay ci gt th c, m li c nhiu. Nhng ngay cc cng v y, ngoi vai tr hiu h, ci gt, ngi tr thc c mt trch nhim g khng, c quyn ni g lm g khng, qun chng bit v min ti gi nhi.

Chnh tr chn p chuyn mn nh th no, xua ui ngi tr thc ra ngoi con ng cch mng ra sao, lch s khng chin cho ta kinh nghim au n. Nm 1949, phong tro t php lin khu III tan v v chnh quyn quan nim t php phi thuc s iu khin ca mnh. Nm 1951, phong tro qun y, dn y lin khu IV sp v cc chnh tr vin a vo cc bnh vin n p chuyn mn, thc y cc bc s c cng vi cch mng, vi khng chin, phi gt nc mt m ri b khng chin. khng phi l ch trng ca ng Lao ng. Nhng c mt iu lm ta suy ngh: sao mi by gi sau 10 nm ng mi nghin cu mt chnh sch cho tr thc? iu y chng t rng t khi cch mng thnh cng, ta cha nh ng gi ngi tr thc, cha t vn tr thc. Do , lm th no khai thc c tt c kh nng ca ngi tr thc h mang chuyn mn ra phc v nhn dn?

Trn y, ti ni v ngi tr thc t chin khu tr v. i vi ngi tr thc vn trong Th , ta thy s thiu tn nhim y li cn trm trng hn na. Bao ln ta nghe ting chua cay ca cc anh em y phn nn b coi nh l k th, mc du cc anh em v yu nc khc phc mi lo s do tuyn truyn ca ch gy ra v li vi chng ta. Ta cho cn b h khu xm phm n danh d ca cc anh em, ta khng tm cch no sa cha sai lm ta phm i vi anh em. cc cng s tnh trng chn p ca chnh tr i vi chuyn mn a n ci danh t bi t lm cho ta au lng: h Lu, h Khng. Khng on kt c cc anh em, ta li cn c thi p m, nhng nhng (ta tng nh vy l thng sch), thm ch ta li cn nghi ng cc anh em. Ta khng hiu rng lm nh vy, ta bt cng vi cc anh em, ta khng tn trng li ha qua chnh sch tip qun v cng lnh Mt Trn, ta y cc anh em xa ri ta, ta v tnh nm xung b tiu cc ci vn chuyn mn ca cc anh em tr thc trong Th .

l nhng nguyn nhn trc tip. o su hn na, ta thy rng s d c nhng hin tng nh ta va phn tch trn y, chng qua ch v s lnh o ca ta thiu dn ch, xa la qun chng.

Chnh th ta thiu dn ch nh th no, ta tng bit. Vai tr ca cc v B v Th trng ngoi ng nh th no, cc v lm c nhng g trong Hi ng chnh ph, trong cc ngnh chuyn mn m cc v y ph trch, ta khng nn i qu su. Ta ch cn lic mt nhn qua cng vic lm trong mi B, ta ch cn nghe ting than phin ca cc cn b, cng chc lm vic trong cc B l ta hiu. Ta cng bit rng ch trng ca ng c l khng phi nh vy u, nhng trong thc t cng tc, mi anh em ta tip xc vi cc v B hay Th trng ngoi ng, u nhn thy rng quyn hnh ca cc v y hnh nh khng phi l quan trng cho lm. Nhn nh nh vy c l ta lm y. Nht nh ta lm. Nhng d sao c d lun khng ai chi ci c. Do , nu ch trng ca ng khng phi nh vy th t ra ng cng mang trch nhim khng lm th no tiu tan ci d lun tai hi m chng ta thy tn ti t thi k khng chin n gi. Nhng cng c iu chc chn khng ai chi ci c, l cc v B hay Th trng khng c trch nhim g trc Quc hi, trc nhn dn, ch c trch nhim trc Chnh ph m thi. Cha bao gi ta thy v B trung no b lt c. Phi i n cc sai lm c bit nghim trng trong Ci cch mi thy hai v Th trng phi rt lui khi Hi ng Chnh ph. Cc hin tng y chng t rng Chnh ph ta cha thc hin c dn chtrong khi lp Hi ng Chnh ph, v cc v B hay Th trng u c c hay b trut, ngoi s tham gia trc tip hay gin tip (qua Quc hi) ca qun chng.

Tnh trng ca Quc hi li r hn na. Mi nm Quc hi thnh lp. Cc v i biu Quc hi cn phn nh c nguyn ca qun chng khng, qun chng c tn nhim Quc hi na khng, l mt vn . Nhng d vn y ta gii quyt nh th no i na, c mt iu chc chn l mt Quc hi gi 10 nm ri m vn tn ti ngoi s can thip ca qun chng, s la chn ca qun chng, chng minh rng qun chng 10 nm nay b trut quyn c i biu ca mnh ri. D nhin trong thi k khng chin, bu li Quc hi l mt iu khng lm c. V hin thi, Nam-Bc b tm chia ct, do s bu li ton th Quc hi cng l kh khn. Nhng d sao ring cc min gii phng ny, nu ta ch n quyn ngi dn c i biu ca h th nht nh ta phi cho php ngi dn b phiu ri. T khi ha bnh tr li, 2 nm qua, mi by gi trc phong tro qun chng i thc hin dn ch, ta mi ngh n quyn b phiu ca ngi dn v b sung Quc hi.

No c th thi u? Ngay ci Quc hi ta ang c hin thi, ta c thc hin dn ch vi n khng? Chc chn l khng. Thnh thong ta mi hp Quc hi, v trong cc bui hp ta ch thy Chnh ph a ra cc bo co Quc hi nghin cu, xy dng, hay cc chnh sch Quc hi tn thnh v b khuyt. Quyn lp php ca Quc hi u? Quyn ra ng li, ch trng trong ni tr, ngoi giao, quyn nu trch nhim ca Chnh ph v cc B, quyn la chn nhn vin trong Hi ng Chnh ph, by nhiu quyn, Quc hi c c hng dng khng? D lun qun chng quan nim rng Quc hi ch c quyn thng qua cc chnh sch m thi. Cn nh cc sc lnh hay o lut th thng thng, quyn thng qua y ch thuc ban Thng trc ca Quc hi. Nu Quc hi l t chc cao nht ca qun chng, i din cho qun chng, th ta phi khch quan nhn thy rng, vi vai tr v cng yu t ca Quc hi hin thi, quyn dn ch ca qun chng khng c thc hin.

Ni n Mt trn th tnh hnh cng tng t. Mt trn hin thi l t chc qun chng c l st tnh hnh qun chng nhiu nht. Nhng ta c n ng vai tr ca n khng? Khng. Tc dng ca n l ng vin qun chng tn thnh, ng h v thi hnh cc chnh sch. ng v phng din ny, n lm trn nhim v ca n. N xng ng vi tn nhim ca ng v Chnh ph. Nhng hot ng ca n nh th ch c mt chiu thi. Ta cha khai thc cc kh nng ca n. Ta cha nhn thy bn cht ca n. N c th l lin lc hai chiu gia qun chng v ng, Chnh ph. Mt mt nh n thng lm, n ng vin qun chng thc hin cc ch trng ca ng v Chnh ph. Nhng mt khc, n c th l c quan phn nh ln ng v Chnh ph cc kin, thc mc, nguyn vng ca qun chng, gp phn xy dng cc chnh sch, ni ln ting ni ca qun chng, cung cp ti liu ngun gc qun chng, tch cc gip cp lnh o trnh khi ch quan, tht cht lin lc gia cp lnh o v qun chng. Nhng mun cho n ng vai tr y, ta phi dn ch i vi n, ngha l pht ng t do t tng ca n, n mnh dn ni ln kin ca qun chng, d l cc kin tri ngc vi nhn nh ca cp lnh o. Nhng t trc ti nay, ta khng lm nh vy. Ta thy kh chu khi n th th ch th th thi nhng li lm ta mt pht chc tnh gic mng ch quan m ta trong cp lnh o ang say sa. V vy ta ch thng cho php n, ch khuyn khch n ph ha ta, tn ng ta vi thi ca a con khen hay khi m n ht. Tm li, ta khng dn ch vi n. Do , ta hn ch kh nng ca n, n khng gip ch g cho cp lnh o.

Thiu dn ch l g? L xa ri qun chng, l giam hm mnh vo ngc tht ca ch quan. Ti sao mt chnh th cch mng li c th phm sai lm nghim trng nh vy c?

Trc y, ta khng tr li c. Nhng ngi knh yu cch mng rt ngc nhin khi thy c k i tm t do, ri b hng ng cch mng ln sang pha t bn. Ngay trong th ta hin thi, qua i hi ln th 3 ca Mt trn Thnh, ta thy phn nh mun ca bao nhiu ng bo mun i Nam. Ta ngh n cc ng bo, trong thi k khng chin, gt nc mt m tr v H-ni. Nu cch mng mang li cho h nh sng v hnh phc, sao li c ngi lo ngi trc cch mng, au n v cch mng. Cc ngi y khng phi thuc thnh phn k th ca cch mng, tri li thuc thnh phn c bn trong nhn dn, nh nng dn, cng nhn. Th th u l chn l? l mt vn m trc y ta ch t thi v khng gii quyt c.

By gi sau i hi ln th 20 ca ng Cng sn Lin-s, sau cc cuc bo ng Berlin, Poznan, bn Tip, bn Hung, ta hiu r vn , ta gii quyt c n. Chung quy, mc du cch mng l tt p, mang li hnh phc cho dn tc, s d vn c ngi xa lnh cch mng, chng qua l v chnh th cch mng mc trm trng bnh xa la qun chng, thiu dn ch, do i cng ngy cng su vo tnh trng quan liu, mnh lnh, duy tr mt thi lnh o hp hi, c on, c khi c ti. Thi mt chiu khng mun, khng cho php ai ni ci g tri ngc t nhiu vi kin nhn nh, thnh kin ca mnh. Mnh t ph, t ho mnh c c quyn tm thy v gn gi chn l. l tt t cao t i ca nh cch mng. Ta bay bng ln tri xanh ca o tng, ta ch tin ta. Trong t tng, ta khng khinh qun chng, nhng trong hnh ng, qu tht con mt khch quan nhn thy ta bt chp qun chng. Thm ch, khi ta nghe thy mt ting no t qun chng ni ln rng ta nhm, ta lm nh th ny mi phi, lp tc ta tht ngay l ting ca ch. S d quan im bn th ca ta m h, v u ta cng trng thy ch, chng qua l v ta qu t ph, ta sng bi ta qu ng m thi. By gi ta bit r l nu bnh y ph bin trong hng ng cch mng hin thi th trch nhim chnh l Stalin phi chu. V t cao, t i, t ph, t mn, Stalin khng cho php ai dn ch vi mnh, u cng trng thy ch. Kt qu th no ta bit: khu hiu nu ln, tht ln, go ln l: cao cnh gic. V li dng tnh th y, ta bit Bria lm nhng g, phm ti c nh th no.

Nu khng c quyt ngh ln th 20 ca ng Cng sn Lin-s, nu khng c nhng sai lm cc k tai hi trong Ci cch, ta cha m mt c, ta s cn thy bao nhiu mu oan chy thnh sui thnh sng, bao nhiu ngi knh yu cch mng m vn au st ri b cch mng. Tuy ta phi tr mt gi qu cao, nhng by gi ta bit r nguyn do ca cc au kh ca ta: ta thiu dn ch.

III. Phng hng sa cha cc sai lm

Qua lch s tranh u ca qun chng hai nghn nm nay, ta thy ci g m nhn bn ca loi ngi i hi thit tha nht, l mt i sng vt cht tng i y m m, l mt i sng tinh thn tng i n nh, c m bo v t do. Hnh phc ca loi ngi xy dng trn c s dn sinh v dn quyn. Ti mun nhn mnh y v vn dn quyn. Ta c bit t hai th k nay ch yu trong vn dn quyn l vn dn ch, ngha l quyn ca ngi dn lm ch trn t nc, ng thi l quyn ca con ngi c sng theo cc nhu cu thit yu v chnh ng ca nhn bn. T cuc Cch mng t sn Hoa K cui th k 18, Cch mng t sn Php 1789, ti cuc Cch mng x hi ch ngha ca Nga, qun chng ni giy, mang xng mu ginh k c ch dn ch. Sau cuc i chin ln th hai, Hin chng Lin hip quc c kt nhng thnh qu ca cc phong tro lch s tranh u cho dn ch v t cc nc vn minh trc trch nhim ca h thc hin v m bo cc nguyn tc dn ch. i vi cc nc t bn ta khng ngc nhin thy ch dn ch thc hin vi nhng thiu st quan trng. Nhng ta c quyn ngc nhin khi ta thy cc thiu st y cng xut hin trong cc nc hon thnh cuc Cch mng dn ch nhn dn v x hi ch ngha. i hi ln th 6 ca Hi Quc t cc lut gia dn ch hp trong thng 5 va ri ti Bruxelles ly lm tic m nhn thy rng trong tt c cc nc, d t bn hay x hi ch ngha, mc du cc Hin php, cc b lut tuyn b trnh trng, tn trng thc hin, m bo thc hin cc nguyn tc dn ch, tuy nhin cc nguyn tc ny vn b dy xo. V vy trong tt c cc nc, qun chng tranh u kch lit.

nc ta, trong bn Tuyn ngn c lp, trong Hin php cng nh trong cc sc lnh, o lut, nguyn tc dn ch c ban b. Nhng qua phong tro pht huy dn ch m Chnh ph ch trng, qua i hi nhn dn th ln th 3, cc i hi Mt trn Trung ng, Mt trn Thnh, qua thng co ca Hi ngh ln th 10 ca Trung ng ng Lao ng, ca Chnh ph v.v., nhn dn nhn thy, v ng cng nh Chnh ph xc nhn rng ta thiu st v dn ch kh nhiu. V cc thiu st y, ta phm cc sai lm nghim trng trong Ci cch rung t nh ti trnh by trn y. Nguyn nhn su sc ca cc sai lm y, ta c th quy kt c. S d i sng tinh thn ca ta khng c n nh, lc no ta cng nm np lo s cc hnh ng lng quyn ca nh ng cc, l v ta thiu mt ch php tr phn minh, khng ra ngha v v quyn li ca mi ngi, ng thi c ca cp lnh o na. S d cp lnh o c th phm c cc sai lm nghim trng trong Ci cch Rung t, tn tht cho xng mu, m hi nc mt ca ng bo, cho uy tn ca ng v Chnh ph, l v ngi dn khng c quyn, khng c phng tin ni ln kin ca mnh, tham gia xy dng cc chnh sch ca Chnh ph.

Do , phng hng sa cha cc sai lm l mt ch php tr chn chnh, mt ch dn ch thc s.

Mt ch php tr chn chnh y, cha phi lc v ch ti trnh by kin v vn php tr. Ta s c dp khc. y, ti ch mun trnh cc qu v mt nhn xt.

ng Lao ng v chnh ph c nhn thy cn thit, trong chnh sch sa cha cc sai lm trong Ci cch, phi tng cng ch php tr ca ta. Ti e rng trong t tng lnh o, s nhn thc v vn php tr cha c r v y . Chnh tr vn coi php lut nh mt b con ngho. Ch tng cng l mt chng minh. Tuy rng trong nc ta c mt B T php, c cc to n, c lut l, nhng ch php tr hu nh khng c. l mt iu ti s nghin cu su sc hn khi no ti trng by kin v ch php tr, mt ch php tr chn chnh. Theo ti, th vn khng phi l tng cng m l xy dng.

Mt chng minh khc trong chnh sch Sa sai trong Ci cch ny, ti vn thy chnh tr ln p php l. Trc ht bc th ca ng H Vit Thng t ph bnh v xin rt lui khi Mt trn Trung ng ch l mt gii php chnh tr m thi. Trong cuc mn m vi cc v i biu n hp hi ngh ny, ti nhn thy khng ai thng v kin v bin php ng H Vit Thng trnh by c. Ring v phn ti l mt nh lut hc, ti cha th no nhn nh c trch nhim ca ng Thng. C th trch nhim ca ng y rt ln, c th rt nh. ng trn tinh thn php l, s nhn ti li ca mt ngi khng qui nh trch nhim ca ngi y. Trong Ci cch, khi nhng ng vin u t b on Ci cch gn cho l phn ng, ra trc nhn dn, c ngi cng nhn ti trong khi bit l mnh oan. Ta nn rt kinh nghim va qua, sa sai khng phi l phm cc sai lm khc. Do , ng trn mt lp trng php tr chn chnh, ti ngh phi lp mt y ban iu tra gm cc v i biu Quc hi, Mt trn, ng Lao ng vi s cng tc ca cc v thm phn cao cp, giu kinh nghim lp mt h s theo phng php php l nhn nh, trn qu trnh i t lnh o qua ch o n ch thc hin chnh sch, trch nhim ch no v do nhng ai phi chu. Sau khi kt thc cuc iu tra, y ban y s phn tch trch nhim chnh tr v trch nhim php l. Ai chu trch nhim chnh tr s tr li trc Quc hi bin thnh To n ti cao. Ai chu trch nhim php l s tr li trc cc ta n t php. Di con mt ca qun chng theo di xy dng cuc iu tra v xt x, cng l pht huy, khng cn ai thc mc na.

C ngi hi lm th lm g? Ti xin php tr li. Lm th rt kinh nghim. Ti cm thy ngay hin thi ta cha rt c kinh nghim u. Chnh tr khng nhng lnh o php l l ng nhng vn ln t php l, thay th cho php l, nh trong trng hp ng H Vit Thng, nh th l ta vn m ca cho cc sai lm mi cn nguy hi hn na. Khng nhng th, ta bit rng nhu cu cng l thuc nhn bn con ngi vn minh. T ngi b x tr oan cho n cc ngi ch chu thit gin tip v cc sai lm, c th ni c rng ton dn i ch cng l. Mt bin php chnh tr xu xo khng tha mn c ai. Bng chng nng thn, ta c bit tnh hnh cng thng. Phong tro tr th, t x din ra khp mi ni, ko chng ta tr v qu kh ca lch s. Cn nh cc ng vin b x tr sai, tm hn cc anh em nh th no, ta ch cn c li bo Nhn Dn. Tuy rng cc anh em kt thc cc bi tng thut li au kh ca mnh bng nhng li phn khi, nhng cc li ny khng lm ta qun c cc li phn ut, chua xt, cay ng m cc anh em ni li vi ta t u bi. Nhng bi t hn ht l cc chic khn trng cht trn u h hng thn thch ca nhng anh em b x t, nhng bn th vn dng trong nh, cc thn thc ph v im lng ca cc m hiu qunh, cc ngy cng gi nhc li hng nm bi kch th thm din ra trong gia nh v cuc Ci cch. Nhn dn i hi cc ngi c cng c thng v cc ngi c ti phi n ti. Trch nhim ca tt c mi ngi t trn xung di, t di ln trn, phi c qui nh r rng, dt khot. Nh th mi yn c lng dn, nh th mi thu phc c nhn tm. Kinh nghim lch s dy ta iu y. Trong chnh sch sa cha sai lm, ta khng th qun c bi hc lch s. Qun chng im lng i ch cng l.

Chng ta thit tha mong c chnh tr mt nhn nh ng v vai tr ca php lut phc v cch mng. Kinh nghim au n va qua b buc ta phi xy dng li quan im ch trn c s php l v php tr. Cc sai lm nghim trng ta phm bt ngun mt quan im chnh tr v ch. Quan im y linh ng qu, bin chng qu, nn ta khng bit phn tch ch v ta, do ta nh c ta na. Mun trnh cc sai lm hm qua ng ti din ngy mai, ta cn xc nh theo hnh lut th no l ch. Lc ta mi nh ng ch, v c nh ng ch ta mi cng c c ta, n nh c nhn tm, duy tr li trt t v an ninh thn qu, kin thit li on kt gia cc tng lp nhn dn thn qu cng nh thnh th, m bo cho qun chng mt i sng t do, thot khi mi s e da ca lng quyn, bnh vc cc quyn cn bn v thit yu ca con ngi.

Tm li, nu chnh tr gic ng, vui lng tn trng php l, thit lp mt ch php tr trong chnh tr vn lnh o php l, nhng ng thi nu tht cao gng phc tng php l v php tr th nht nh chnh tr khi phc uc uy tn v c qun chng nhit lit ng h.

Mt ch thc s dn ch Th no l mt ch thc s dn ch? l mt ch trong ngi dn c lm ch trn t nc khng nhng trong hin php, m c trong thc t na. y khng phi l lc, l ch, m ta i su vo vn . Ta ch cn nhn thy rng trong giai on hin thi, qun chng c i hi ci g qu ng u, ch yu cu c mt iu thi, l c m thoi vi cp lnh o, c t ln cp lnh o, kin v cc chnh sch do cp lnh o xy dng. Cc v lnh t bao ln khen dn ta tt. M dn ta tt tht. Bng chng l iu ti va nhc li y. Trong khi qun chng c quyn i hi mt chnh th cch mng rt nhiu, nhn dn ta ch c mt yu cu m ai cng phi nhn l chnh ng. Ti sao nhn dn ch c ci yu cu nhn nhn y m thi? L v nhn dn thng cm vi cp lnh o phi ng u vi bao kh khn. Nhng nu nhn dn ch ra c mt yu cu, yu cu y thit yu. Ti tin rng cp lnh o cng nhn thy nh vy. Ti khng qun li ca ng Trng Chinh c bn t ph ca ng Lao ng ti Hi ngh ny. Ta nghe thy cp lnh o th nhn trc Hi ngh rng Trung ng ng phm sai lm l xa qun chng, ch tip xc vi qun chng qua bo co ca cc cn b ng vin m thi. Ta phi nhn nh rng y l mt sai lm nghim trng. Do , cuc Ci cch Rung t ca ta gp cc tht bi cay ng. Tri vi li ta thng ni, ta thiu dn ch vi nhn dn.

Nhn dn nht nh khng tnh trng tai hi y ko di na. Ti xin php Hi ngh gp mt s kin chm dt tnh trng . Ti khng t vn dn ch ni chung. Ti ch ch n yu cu thit tha nht hin thi ca qun chng l c phn nh ln nguyn ca mnh. Theo ti, thc hin v m bo yu cu v cng chnh ng y, ch cn ba gii php.

1. Mt ch bo co ca cn b. ng tn nhim cn b. ng! Khng ti no khc c. Vy phi t cc cn b c nhim v bo co trc trch nhim ca h. Mt bo co khng phn nh trung thnh s thc vi cc kha cnh ca n, vi cc u v khuyt im ca n, rt tai hi. Cp lnh o cn cao cnh gic vi cc con s thng k, cc ng c bt chnh ca cn b mun thi ua thnh tch, v m di, va la trn, do a ra mt hnh nh qu hp ca thc t. Ta phi tin ti gii php nhn nh rng ngi no hu xuyn tc s tht v ng c bt chnh, c th b truy t v ti gi mo c.

2. Mt ch cho cc on th nhn dn c quyn mnh dn ni ln kin ca qun chng m h tp hp. T trc ti nay, ta c th v ng Lao ng nh mt cy rt to, l rum r che ht nh sng ca mt tri, khin ngay mt ngn c cng khng mc di chn n c. V vy, Quc hi cng nh Mt trn khng th ng c vai tr ca mnh. y, ti ch xin php ni v Mt trn ca ta thi. Cc v thy rng t khi thnh lp Mt trn Lin Vit cho n Mt trn T quc, chng ta ch c nhim v ng vin qun chng thi hnh chnh sch m thi. l mt nhim v. Nhng d sao ch c mt chiu. Ta l giy lin lc gia cc cp lnh o v qun chng. Nu ngc li, ta c quyn lin lc gia qun chng v cp lnh o, ngha l phn nh ln ng v Chnh ph kin thc mc, nguyn vng ca qun chng, cng tc ca ta th no cng tt p hn, hon ho hn. Ta gn lin lnh o v qun chng, do lnh o st hp vi thc t hn. Ti xin php t mi v y vin trc trch nhim ca mnh. Chng ta ng h Chnh ph, nhng chng ta cng l i biu ca nhn dn. Cng tc ca chng ta c hai mt, chng ta khng th ch lch v mt bn c. Qun chng khng cho php chng ta lm nh vy, mun theo ri cng vic ta lm v chng ta lm i biu ca qun chng, c qun chng tn nhim. Qun chng giao quyn cho chng ta, chng ta phi xng ng vi s y quyn y. Ta s dng quyn y th no, qun chng i kim sot ta.

t mc ch ny, ti xin php ngh: mt l mi y vin phi c nhim v phn nh ln Mt trn kin ca qun chng. Mt trn phi c nhim v t ln cp lnh o nhng phn nh ca cc y vin v bo cho cc v y thi ca cp lnh o gii quyt vn ra sao, s dng cc phn nh y nh th no. Khi Mt trn hp hi ngh, phi cho php qun chng n bng thnh: qun chng kim sot cng vic ca Mt trn lm v thi ca cc y vin. D nhin cc ngi bng thnh y khng c quyn tham gia tho lun, ch c nhp hi trng cho ti khi ht s gh dnh cho qun chng, v phi tn trng k lut ca hi ngh. Ngoi ra, bo ch, c bit bo ch ca Mt trn nh t Cu Quc, phi phn nh trung thnh ni dung ca cc cuc tho lun v ng cc tham lun ca cc v y vin.

3. Mt ch t do ngn lun, xut bn bo ch Ta phi phng trng hp cc cn b khng bo co, cc y vin Mt trn khng phn nh kin ca qun chng. Do , ta thy cn thit phi cho php qun chng ni ln ting ni ca mnh qua bo ch. C ngi lo ngi rng t do ngn lun ny m ai cng thy cn thit c th b s dng mt cch ba bi. V iu ny ta phi suy ngh. Mi lo ngi trn y xut pht t ng c no? Nu l ng c tt ngha l do mt nhit tnh i vi cch mng gy ra ta hoan nghnh. Nhng ta cng s tr li rng trong mt chnh th dn ch mun s dng t do no, d nhin phi nu trch nhim ca ngi s dng t do y trc php lut. Nu s dng vi tinh thn trch nhim hp php, ta khng c quyn ku ca g, tri li, ta hoan nghnh. Nu lm dng mt cch v trch nhim, ta c ta n nghim tr. Vy ta khng lo ngi. Nhng nu mi lo ngi xut pht t mt ng c bt chnh, nhm mc ch th tiu cc t do dn ch, th ti ch cn khuyn nh ngi lo ngi nh vy nn c li lch s cc phong tro cch mng trong hn mt th k nay. H s nhn thy rng cha bao gi, cha ai c th ngn cn c mt phong tro qun chng tranh u i cc t do dn ch.

Khng nhng ta cng nhn cc t do dn ch, ta li cn cung cp phng tin thc hin cc t do y. Th d t do ngn lun. Ta c cc bo ca Chnh ph, ca ng, ca Mt trn, ta li c cc bo ca t nhn, ta gip cho cc bo y giy v mc in y , ta li cn qung co cho cc bo y l ng khc na. Cc c quan tuyn truyn, bo ch ca ta khng bao gi tm kh d cho cc bo y, v khi no cc bo c hng vn c gi hoan nghnh, ta rt ly lm sung sng v trong thm tm ta, ta l nhng ngi dn ch.

Cc bin php ti ngh trn y u nhm mc ch cng hin cc cp lnh o mt nhn thc ng v st thc t m cp lnh o khng c iu kin bit n mt cch trc tip. St vi thc t ca qun chng, cp lnh o thng cm vi qun chng, i ng ng li ca qun chng, c qun chng tn nhim, ng h, mn yu.

Tha cc qu v,

Ti ni qu lu, nhng ti tin cc v cng tha th cho, v bit rng ti l mt ngi thit tha n s nghip ca cch mng v tin ca dn tc. Cc kin ca ti, d sai hay ng, ti c thnh khn t ln cc v, gi l gp phn vo hi ngh, mt phn nh mn nhng chan cha mt nim hi vng v tin tng v bin tng lai ca t nc.

H-ni, ngy 30.10.1956

Ngun: Ph lc C trong tc phm Vit Nam 1945-1995: Chin tranh, t nn v bi hc lch s ca Gio s L Xun Khoa, Tin Rng xut bn, 2004