nieuwsbrief aan(ge)dacht 21
DESCRIPTION
ÂTRANSCRIPT
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 1
Vragen kritiek bijdragen of
andere reacties altijd welkom
aangedachtskynetbe In- of uitschrijven op
bovenstaande adres
Links Het blijft zinvol om af en toe
eens een bezoekje te brengen
aan volgende websites
wwwzorgzaamomgaanbe
wwwletope
wwwspraeacutenkelbe
wwwzitstilbe
Boek
isbn 978-90-209-7153-8
prijs 1995 EUR
uitg Lannoo
Beste Lezer
2007 is voorbij Heeft het gebracht wat je dacht Heb je ook jouw
topmomenten op een rij geplaatst Of kijk je liever vooruit Nieuwe
uitdagingen staan te wachten Lastige momenten zijn onvermijdelijk
in het opvoeden ndash zeker wanneer je kind ADHD of ADD heeft
Maar nieuwe tijden kondigen zich aan Binnenkort kan je jouw zoon
of dochter wellicht op Ebay plaatsen of via een advertentie laten
overnemen Ik ben daar geen voorstander van maar ja misschien
bezit ik nog ouderwetse principes De Nederlandse Consul in
Hongkong is op dat vlak veel ruimdenkender dan ik Jade was vier
maand toen zij het meisje adopteerden maar nu na 7 jaar hebben ze
hun dochter achtergelaten bij welzijnwerkers Het was niet te doen
met dat kind Officieel was de reden bdquohet kind weigerde hun voedsel
te eten‟ Daar valt toch niet mee te leven ofwel Dit hooggeeumlerde
diplomaten koppel had kort na de adoptie van Jade hun eigen tweede
zoon Ze hebben nu nog twee kinderen over
Misschien moeten wij er aan denken om ouders te koop aan te bieden
in het Tehuis voor Buitengewoon Lastige ouders zoals in het
kinderboek bdquoZullen we deze dan maar houden‟ van Rindert
Kromhout Alleen is dit laatste fictie Het verhaal van de consul is
echter realiteit
Waar blijven de waarden en respect voor het leven van elk individu
Ik wens jullie alvast veel begrip uit de omgeving van jullie kind voor
zijn of haar problemen Het maakt het opvoeden alvast makkelijker
Anders moet je ook daar nog tegen optornen Aan de beleidsmensen
wens ik het nodige gezond verstand en de kwaliteit om zichzelf weg
te cijferen bij het uitvoeren van hun taken
Jan
Inhoud
o Zorgzaam Omgaan vzw hield in het najaar enkele
gespreksavonden Peter Glorieux schreef daar een verslag over
dat je trouwens ook op de website wwwzorgzaamomgaanbe
kan lezen Daar is nog zoveel meer te zien
o Er bestaan sinds een 10-tal jaar richtlijnen voor artsen bij de
behandeling van ADHD Prof Danckaerts is de drijvende
kracht in Belgieuml We baseerden ons op een voordracht van haar
om hierover een stukje te schrijven
aan dacht ge
Nieuwsbrief 21 januari 2008
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 2
Ik hoop dat je met mij door een
frisse bril wil kijken naar
opvoeden Het is geen kookboek
met kant-en-klaarrecepten Maar
het staat wel vol aanwijzingen en
tips in welke richting je
oplossingen en uitwegen kunt
creeumlren In dit boek breng ik
twintig jaar ervaring als
kinderpsychiater 25 jaar huwelijk
en ervaring met vier dochters
mijn vele lezingen en contacten
met jongeren en ouders op
vormingsavonden tot synthese in
een verhaal dat vooral zeggen
wil opvoeden heeft mijn leven
zoveel rijker gemaakt Ik hoop dat
het ook voor jou als lezer die weg
mag opgaan
Peter Adriaenssens
zie ook wwopvoedingsboekenbe
ADHD-wijzer Psychiatrisch centrum De
Korbeel kent al langer een
goede werking rondom ADHD
bij kinderen en jongeren Zo
loopt nu bijna 10 jaar een
programma ldquoSamen Bewegenrdquo
waar kinderen met ADHD en
hun ouders terug leren op een
positieve manier in relatie te
treden Omdat de omgeving
goed geiumlnformeerd moet
worden ontwikkelden zij een
paar jaar terug een info-map
ADHD-wijzer voor de lagere
school Recent biedt men nu
een ADHD-wijzer voor het
secundair onderwijs aan Naast
verscheidene brochures zit er
tevens een CD-rom met
praktisch materiaal
Een aanrader Wie meer info
wenst of een bestelling wil
plaatsen neemt contact op met
Frank Dejonghe
frankdejonghedekorbeelbe
05624 52 59
o ADHD is geen geschenk maar hoeft geen drama te worden
Van vzw Sprankel en de auteurs Evelien amp Eveline kregen we
de toestemming om hun artikel ldquoNaar een positieve kijk op
ADHDrdquo op te nemen
o We wensen de aandacht te vestigen op twee interessante
activiteiten die eigenlijk voor de hulpverleners uit ons
lezersbestand bedoeld zijn
Het gaat om een vorming met Prof David Tzuriel
georganiseerd door vzw CeBCO aanvankelijk bedoeld voor
februari maar wegens persoonlijke redenen van de spreker
verplaatst naar begin april
De tweede activiteit handelt over Zokla een psycho-educatieve
les een creatie van vzw ZorgzaamOmgaan
o De laatste bijdrage is gewijd aan een nieuw spel dat het denken
stimuleert Rollebolle of Ball2Move
Enkele berichten o Enkele weken geleden verscheen een artikel in Humo over
ADHD De openingszin van dit artikel gaf al dadelijk aan dat
zij een aanval gepland hadden op medicatie meer bepaald
Rilatine reg bdquoRilatine de wonderpil tegen ADHD werkt niet op
lange termijn‟ Maar die uitspraak is fout Correcter zou
zijn‟Ook na drie jaar blijven de symptomen van ADHD
milder bij gebruik van medicatie maar het verschil in effect
met andere begeleidingsvormen is verdwenen‟ Het artikel in
Humo verscheen als reactie op een BBC uitzending die op
haar beurt zich baseerde op de laatste resultaten van de
MTA studie waarvan een uitgebreider verslag te lezen is in
de volgende nieuwsbrief Het is immers duidelijk dat andere
begeleidingsvormen (samen met medicatie) erg belangrijk
zijn bij ADHD
De uitdrukking van Prof William Pelham alsof medicatie op
lange termijn niet beter zou zijn dan niks blijkt niet uit de
MTA studie - integendeel Alleen wordt dit uit de context
gehaald Wanneer men uit het onderzoek vaststelt dat
effecten van gedragstherapie beter zijn dan een jaar
geleden komt dit zeker ook omdat nu bijna de helft (43)
van deze groep kinderen ook medicatie namen terwijl dit een
jaar terug nog 14 bedroeg
In het artikel wordt ongenuanceerd melding gemaakt van een
groeiachterstand bij kinderen met ADHD die medicatie
nemen In de rand van het MTA onderzoek werd de groei
opgevolgd bij 88 kinderen met ADHD die medicatie namen
en 65 kinderen die geen medicatie namen Na 2 jaar
medicatie ziet men inderdaad een groeiachterstand van 189
cm Maar daarna neemt die achterstand niet meer toe Er is
dus enkel bij aanvang een lichte achterstand waarna de
groeicurve zich weer normaliseert
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 3
Agenda
dinsd 15-01-2008
Dyslexie in zijn complexiteit
Linda Van Wichelen
Prov Noord-Zuid
HVerrieststraat Roeselare
20 u inr vzw Sprankel
05082 33 54
Maand21-01-2008
Aangeleerde Hulpeloosheid
Lieven Coppens psycholoog
Centr Ten Berg Halve
Maanstraat 94 St-Amandsberg
20u vzw Sprankel
09282 70 33
Dinsd 22-01-2008
rdquoNiet te doen voor schoolrdquo
Workshop ADHD
CC de Valkaart A Rodenbach-
straat 42 Oostkamp
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Dinsd 19-02-2008
rdquoNiet te doen voor schoolrdquo
Workshop ADHD
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Dinsd 26-02-2008
Compenserende Maatregelen
voor Hogeschool Studenten
Gaspar Haenecaert VLEHO
Hoge School West-Vl dep
Vesalius Oostende
20u inr vzw Sprankel
05082 33 54
Dinsd 04-03-2008
rdquoTE KOOPbroer zus met
ADHDrdquo Workshop
CC de Valkaart A Rodenbach-
straat 42 Oostkamp
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
In de paragraaf bdquoSlechte Ouders‟ stelt men het probleem
zwartwit Ofwel ligt het probleem bij het kind ofwel bij de
ouders en met een oudercursus is het opgelost en moet
Jantje niet aan de pil Men heeft duidelijk geen respect voor
de ouder die met extra zorg en met superopvoedkundige
vaardigheden samen met (eventuele) medicatie hun kind
proberen op te voeden tot een evenwichtig persoon Men
induceert een schuldgevoel alsof ouders die hun kind Rilatine
laten nemen slechte ouders zouden zijn Bovendien is het
taalgebruik beschamend woorden als bdquopokkepillen‟ hoeft niet
Al te graag associeert men Rilatine met doping binnen de
sport Er wordt een voorbeeld vermeld van een jongen die
zonder medicatie niet kon voetballen Inderdaad op jonge
leeftijd kan dit nog wel het geval zijn Maar er zijn mij heel
wat kinderen bekend die hun Rilatine juist als heel vervelend
ervaren bij het sporten en dit dan ook niet gebruiken Zo
vertelde mij een puber dat hij als keeper met Rilatine te
weinig reflexen had En ook een jonge spurter had helemaal
geen nood aan Rilatine om snel uit de startblokken te komen
Zijn impulsiviteit kon hij best gebruiken (zolang hij niet te
vroeg vertrok) Uiteraard kan oneigenlijk gebruik (bijv
zonder diagnose of met hoge hoeveelheden ) wel een
stimulerend effect hebben maar dan gaat het niet meer
uitsluitend over de groep van jongeren met ADHD maar gaat
het over sport en doping in het algemeen Andere medicijnen
mogen dan ook de revue passeren
Wat mij tenslotte weer ergerde in zo‟n vulgariserend
artikeltje is het beeld dat men over het kind met ADHD
weer voorschotelt Alsof een kind met ADHD per se een
bdquostoutbdquo kind is En wat gezegd van het kind met ADD (de niet
hyperactieve vorm) Die kinderen zijn weliswaar stil niet
storend maar hun aandachtstoornis werkt negatief zowel op
het leren als op hun persoonlijk beleven
Hopelijk kunnen de lezers voldoende relativeren wat in het
artikel verscheen en zullen ze zich bij twijfel goed
informeren bij deskundigen met ervaring Anderzijds blijft
het duidelijk dat een diagnose ADHD geen kinderspel mag
zijn Een multidisciplinaire onderzoek blijft aangewezen
vooraleer men iemand het label ADHD meegeeft De
gevolgen van die stoornis en de impact op de gehele
ontwikkeling en de omgeving van het kind moeten in het licht
van een eventuele proeftherapie bekeken worden
De Computer-Kleurenklok is een handig hulpmiddel om de
kinderen verheldering te brengen in de tijd Zeker bij
jonge kinderen die nog weinig tijdsbesef hebben is een
gewone klok niet zo probaat Een mama vertelde mij dat
zij om een keukenklok papieren stroken aanbracht om een
kwartier of een half uur aan te duiden Ze bevestigde die
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 4
Dinsd 11-03-2008
rdquoTE KOOPbroerzus met
ADHDrdquo Workshop
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Vrijdag 29 februari 2008
Opleiding ZOKLA
Zorgzame klas Enkel nog plaats in de
voormiddag 9u15 onthaal
tot 12u30 prijs euro 60
CC De Spil te Roeselare
Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
7-8-9 april 2008
Diagnostiek van de
leerbaarheid bij jonge
leerlingen
Prof David Tzuriel
Den Achtkanter Kortrijk
inr vzw CeBCO
info mail infocebcobe
Extra sessie opleiding
ZOKLA Zorgzame Klas
Vrijdag 11 april 2008
in het SIG te Destelbergen
van 13u15 (onthaal) tot
16u30 prijs euro 70 alle
materialen (DVDCD
handboek inbegrepen Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
stroken met een paperclip vast met de grote
wijzer bij het begin van de strook Eigenlijk is
de Computer-Klok op ditzelfde principe
gebouwd Alleen is het wel handig - tenminste
als je een computer bij de hand hebt- om de
tijd zo aan te duiden Je brengt het tijdsblok
aan wanneer een activiteit moet starten of eindigen Er
bestaan ook andere modellen een kleurenklok
wandmodel tafelmodel of als polshorloge Op zo‟n klok
zijn geen minuten te zien maar wel een tijdsblok (in en
bepaald kleur) De kleuren klok kan je bestellen voor
ongeveer euro20 bij wwwkleurenkloknl Je kan er een
proefversie downloaden Dit middel is zeker nuttig bij
kinderen met autisme ADHD en is niet alleen thuis
toepasbaar maar zeker ook op school bij een therapeut
Andere middelen blijven nuttig We denken aan de
kookwekker maar het nadeel is hier dat het kind
moeilijker de tijd kan volgen De duur van een liedje
geeft de kinderen ook soms een idee van wat met bijv 4
minuten bedoeld wordt Indien je het kind wil aanzetten
om door te werken zet je het liedje op je draait de
volume knop op stil en het kind start met bijv de
rekensommen Indien het klaar is draait het de volume
knop weer aan en als het liedje nog speelt was hijzij
binnen de tijd klaar
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 5
Verslag van de gespreksavonden verzorgd door Zorgzaam omgaan vzw
Peter Glorieux
donderdag 0410 2007 GESPREKSAVOND voor ouders met lagere school -
kinderen met ADHD
Jan Vanthomme gaf eerst uitleg bij het princiep opvoeden is een spel van
vraag en aanbod Daarna toonde hij interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van het kind uit de basisschool aangenamer kan maken zeker
als het te maken krijgt met leerproblemen
Verslag van een boeiend gesprek
Er werd uitleg gegeven over het rebound-effect van Rilatinereg het is
normaal dat het kind gedurende een half uur een energiestoot krijgt als
het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt vanzelf weg Belangrijk als je
op een te laat tijdstip medicatie geeft kan dit inslaapproblemen
veroorzaken
Ouders en kinderen lijden er onder als ze merken dat ze uitgesloten
worden -vaak door de ouders van klasgenoten- op bijvoorbeeld
verjaardagfeestjes
Een grote bezorgdheid van de ouders de lagere schooltijd is zograve voorbij Velen hebben schrik dat hun kinderen de trein zullen missen t Is
makkelijk gezegd punten zijn niet belangrijk maar als volwassene zal je
kind wel op zijn diplomas afgerekend worden
Ouders getuigen over hoe ze bepaalde problemen aanpakken Wij
onthouden enkele concrete voorbeelden en tips
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen Het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren Leg desnoods een lijst aan
met prioriteiten want je kunt niet alle gedrag tegelijkertijd
behandelen Beloningssystemen zijn waardevol mits correct gebruik
dus informeer je voor je er mee begint
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen het prijzen een eenvoudige
beloning de manier waarop je het aanspreekt zijn zeer belangrijk
Je kan reminders gebruiken bv als het steeds wil weglopen van tafel
kan je een cartoon voor zijn bord leggen dat hem er aan helpt
herinneren blijf zitten
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 6
Donderdag 1110 2007 GESPREKSAVOND exclusief voor ouders met
adolescenten met ADHD
Met op de achtergrond het tromgeroffel en vibrerende paukenslagen gaf Jan
Vanthomme een demonstratie over interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van adolescenten op school aangenamer kan maken zeker als
leerproblemen om de hoek komen kijken Softwarepakketten zoals mindmapping
doen een beroep op de Rechter Hersenhelft ttz op die centra die de visuele
vermogens aanspreken Dergelijke software is dan ook uitermate geschikt voor
kinderen jongeren en volwassenen met een duidelijke visuele ingesteldheid
Nadien volgde een boeiend gesprek
Het rebound-effect van Rilatinereg blijft voor veel ouders en jongeren een
onbekende het is normaal dat ook adolescenten gedurende een half uur
een energiestoot krijgen als het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt
vanzelf weg Belangrijk als je op een te laat tijdstip medicatie geeft kan
dit inslaapproblemen veroorzaken
Ouders stellen zich vragen over de effecten van langdurig
Methylphenidatengebruik Als het kind groter wordt ervaart het kind in
elk geval een dualiteit in zichzelf Bij kleine kinderen is ADHD vooral een
syndroom dat van buitenaf wordt opgemerkt Nochtans kan je aannemen
dat op de duur ook het kind twee ikken kent eacuteeacuten met en eacuteeacuten zonder
Rilatine En het is niet uitgesloten dat het zijn functioneren zonder
Rilatine soms als veel natuurlijker ervaart Er is immers de voortdurende
dualiteit tussen wat de omgeving opmerkt (stilzitten beter
studeervermogen betere impulsbeheersing ten aanzien van de sociale
omgeving) en hoe het kind dit bij zichzelf ervaart Het is belangrijk om
in elk geval het ietwat oudere kind hierover goed voor te lichten vindt
Martijn
Martijn vervolgt Het is belangrijk dat je als adolescent de chaos in je
hoofd leert aanvaarden Van hieruit kan je keuzes maken ivm je eigen
functioneren Veel personen met ADHD hebben immers problemen met
hun zelfbeeld De psychische littekens opgelopen in de kindertijd zijn
immers veel groter dan algemeen wordt aangenomen vergeet het
ldquoKinderen met ADHD hebben GEEN met olie ingesmeerd olifantenvel al
komen ze soms zo over
Leerkrachten ldquoAls je in het Secundair Onderwijs straffen uitspreekt in
de aard van schrijf 10 bladzijden besef dan dat je eerder de ouders
straft dan het kind Leer om straffen af te wegen aan de aard van het
vergrijp en laat je niet meeslepen door je eigen impulsiviteit van het
momentrdquo
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 2
Ik hoop dat je met mij door een
frisse bril wil kijken naar
opvoeden Het is geen kookboek
met kant-en-klaarrecepten Maar
het staat wel vol aanwijzingen en
tips in welke richting je
oplossingen en uitwegen kunt
creeumlren In dit boek breng ik
twintig jaar ervaring als
kinderpsychiater 25 jaar huwelijk
en ervaring met vier dochters
mijn vele lezingen en contacten
met jongeren en ouders op
vormingsavonden tot synthese in
een verhaal dat vooral zeggen
wil opvoeden heeft mijn leven
zoveel rijker gemaakt Ik hoop dat
het ook voor jou als lezer die weg
mag opgaan
Peter Adriaenssens
zie ook wwopvoedingsboekenbe
ADHD-wijzer Psychiatrisch centrum De
Korbeel kent al langer een
goede werking rondom ADHD
bij kinderen en jongeren Zo
loopt nu bijna 10 jaar een
programma ldquoSamen Bewegenrdquo
waar kinderen met ADHD en
hun ouders terug leren op een
positieve manier in relatie te
treden Omdat de omgeving
goed geiumlnformeerd moet
worden ontwikkelden zij een
paar jaar terug een info-map
ADHD-wijzer voor de lagere
school Recent biedt men nu
een ADHD-wijzer voor het
secundair onderwijs aan Naast
verscheidene brochures zit er
tevens een CD-rom met
praktisch materiaal
Een aanrader Wie meer info
wenst of een bestelling wil
plaatsen neemt contact op met
Frank Dejonghe
frankdejonghedekorbeelbe
05624 52 59
o ADHD is geen geschenk maar hoeft geen drama te worden
Van vzw Sprankel en de auteurs Evelien amp Eveline kregen we
de toestemming om hun artikel ldquoNaar een positieve kijk op
ADHDrdquo op te nemen
o We wensen de aandacht te vestigen op twee interessante
activiteiten die eigenlijk voor de hulpverleners uit ons
lezersbestand bedoeld zijn
Het gaat om een vorming met Prof David Tzuriel
georganiseerd door vzw CeBCO aanvankelijk bedoeld voor
februari maar wegens persoonlijke redenen van de spreker
verplaatst naar begin april
De tweede activiteit handelt over Zokla een psycho-educatieve
les een creatie van vzw ZorgzaamOmgaan
o De laatste bijdrage is gewijd aan een nieuw spel dat het denken
stimuleert Rollebolle of Ball2Move
Enkele berichten o Enkele weken geleden verscheen een artikel in Humo over
ADHD De openingszin van dit artikel gaf al dadelijk aan dat
zij een aanval gepland hadden op medicatie meer bepaald
Rilatine reg bdquoRilatine de wonderpil tegen ADHD werkt niet op
lange termijn‟ Maar die uitspraak is fout Correcter zou
zijn‟Ook na drie jaar blijven de symptomen van ADHD
milder bij gebruik van medicatie maar het verschil in effect
met andere begeleidingsvormen is verdwenen‟ Het artikel in
Humo verscheen als reactie op een BBC uitzending die op
haar beurt zich baseerde op de laatste resultaten van de
MTA studie waarvan een uitgebreider verslag te lezen is in
de volgende nieuwsbrief Het is immers duidelijk dat andere
begeleidingsvormen (samen met medicatie) erg belangrijk
zijn bij ADHD
De uitdrukking van Prof William Pelham alsof medicatie op
lange termijn niet beter zou zijn dan niks blijkt niet uit de
MTA studie - integendeel Alleen wordt dit uit de context
gehaald Wanneer men uit het onderzoek vaststelt dat
effecten van gedragstherapie beter zijn dan een jaar
geleden komt dit zeker ook omdat nu bijna de helft (43)
van deze groep kinderen ook medicatie namen terwijl dit een
jaar terug nog 14 bedroeg
In het artikel wordt ongenuanceerd melding gemaakt van een
groeiachterstand bij kinderen met ADHD die medicatie
nemen In de rand van het MTA onderzoek werd de groei
opgevolgd bij 88 kinderen met ADHD die medicatie namen
en 65 kinderen die geen medicatie namen Na 2 jaar
medicatie ziet men inderdaad een groeiachterstand van 189
cm Maar daarna neemt die achterstand niet meer toe Er is
dus enkel bij aanvang een lichte achterstand waarna de
groeicurve zich weer normaliseert
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 3
Agenda
dinsd 15-01-2008
Dyslexie in zijn complexiteit
Linda Van Wichelen
Prov Noord-Zuid
HVerrieststraat Roeselare
20 u inr vzw Sprankel
05082 33 54
Maand21-01-2008
Aangeleerde Hulpeloosheid
Lieven Coppens psycholoog
Centr Ten Berg Halve
Maanstraat 94 St-Amandsberg
20u vzw Sprankel
09282 70 33
Dinsd 22-01-2008
rdquoNiet te doen voor schoolrdquo
Workshop ADHD
CC de Valkaart A Rodenbach-
straat 42 Oostkamp
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Dinsd 19-02-2008
rdquoNiet te doen voor schoolrdquo
Workshop ADHD
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Dinsd 26-02-2008
Compenserende Maatregelen
voor Hogeschool Studenten
Gaspar Haenecaert VLEHO
Hoge School West-Vl dep
Vesalius Oostende
20u inr vzw Sprankel
05082 33 54
Dinsd 04-03-2008
rdquoTE KOOPbroer zus met
ADHDrdquo Workshop
CC de Valkaart A Rodenbach-
straat 42 Oostkamp
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
In de paragraaf bdquoSlechte Ouders‟ stelt men het probleem
zwartwit Ofwel ligt het probleem bij het kind ofwel bij de
ouders en met een oudercursus is het opgelost en moet
Jantje niet aan de pil Men heeft duidelijk geen respect voor
de ouder die met extra zorg en met superopvoedkundige
vaardigheden samen met (eventuele) medicatie hun kind
proberen op te voeden tot een evenwichtig persoon Men
induceert een schuldgevoel alsof ouders die hun kind Rilatine
laten nemen slechte ouders zouden zijn Bovendien is het
taalgebruik beschamend woorden als bdquopokkepillen‟ hoeft niet
Al te graag associeert men Rilatine met doping binnen de
sport Er wordt een voorbeeld vermeld van een jongen die
zonder medicatie niet kon voetballen Inderdaad op jonge
leeftijd kan dit nog wel het geval zijn Maar er zijn mij heel
wat kinderen bekend die hun Rilatine juist als heel vervelend
ervaren bij het sporten en dit dan ook niet gebruiken Zo
vertelde mij een puber dat hij als keeper met Rilatine te
weinig reflexen had En ook een jonge spurter had helemaal
geen nood aan Rilatine om snel uit de startblokken te komen
Zijn impulsiviteit kon hij best gebruiken (zolang hij niet te
vroeg vertrok) Uiteraard kan oneigenlijk gebruik (bijv
zonder diagnose of met hoge hoeveelheden ) wel een
stimulerend effect hebben maar dan gaat het niet meer
uitsluitend over de groep van jongeren met ADHD maar gaat
het over sport en doping in het algemeen Andere medicijnen
mogen dan ook de revue passeren
Wat mij tenslotte weer ergerde in zo‟n vulgariserend
artikeltje is het beeld dat men over het kind met ADHD
weer voorschotelt Alsof een kind met ADHD per se een
bdquostoutbdquo kind is En wat gezegd van het kind met ADD (de niet
hyperactieve vorm) Die kinderen zijn weliswaar stil niet
storend maar hun aandachtstoornis werkt negatief zowel op
het leren als op hun persoonlijk beleven
Hopelijk kunnen de lezers voldoende relativeren wat in het
artikel verscheen en zullen ze zich bij twijfel goed
informeren bij deskundigen met ervaring Anderzijds blijft
het duidelijk dat een diagnose ADHD geen kinderspel mag
zijn Een multidisciplinaire onderzoek blijft aangewezen
vooraleer men iemand het label ADHD meegeeft De
gevolgen van die stoornis en de impact op de gehele
ontwikkeling en de omgeving van het kind moeten in het licht
van een eventuele proeftherapie bekeken worden
De Computer-Kleurenklok is een handig hulpmiddel om de
kinderen verheldering te brengen in de tijd Zeker bij
jonge kinderen die nog weinig tijdsbesef hebben is een
gewone klok niet zo probaat Een mama vertelde mij dat
zij om een keukenklok papieren stroken aanbracht om een
kwartier of een half uur aan te duiden Ze bevestigde die
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 4
Dinsd 11-03-2008
rdquoTE KOOPbroerzus met
ADHDrdquo Workshop
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Vrijdag 29 februari 2008
Opleiding ZOKLA
Zorgzame klas Enkel nog plaats in de
voormiddag 9u15 onthaal
tot 12u30 prijs euro 60
CC De Spil te Roeselare
Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
7-8-9 april 2008
Diagnostiek van de
leerbaarheid bij jonge
leerlingen
Prof David Tzuriel
Den Achtkanter Kortrijk
inr vzw CeBCO
info mail infocebcobe
Extra sessie opleiding
ZOKLA Zorgzame Klas
Vrijdag 11 april 2008
in het SIG te Destelbergen
van 13u15 (onthaal) tot
16u30 prijs euro 70 alle
materialen (DVDCD
handboek inbegrepen Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
stroken met een paperclip vast met de grote
wijzer bij het begin van de strook Eigenlijk is
de Computer-Klok op ditzelfde principe
gebouwd Alleen is het wel handig - tenminste
als je een computer bij de hand hebt- om de
tijd zo aan te duiden Je brengt het tijdsblok
aan wanneer een activiteit moet starten of eindigen Er
bestaan ook andere modellen een kleurenklok
wandmodel tafelmodel of als polshorloge Op zo‟n klok
zijn geen minuten te zien maar wel een tijdsblok (in en
bepaald kleur) De kleuren klok kan je bestellen voor
ongeveer euro20 bij wwwkleurenkloknl Je kan er een
proefversie downloaden Dit middel is zeker nuttig bij
kinderen met autisme ADHD en is niet alleen thuis
toepasbaar maar zeker ook op school bij een therapeut
Andere middelen blijven nuttig We denken aan de
kookwekker maar het nadeel is hier dat het kind
moeilijker de tijd kan volgen De duur van een liedje
geeft de kinderen ook soms een idee van wat met bijv 4
minuten bedoeld wordt Indien je het kind wil aanzetten
om door te werken zet je het liedje op je draait de
volume knop op stil en het kind start met bijv de
rekensommen Indien het klaar is draait het de volume
knop weer aan en als het liedje nog speelt was hijzij
binnen de tijd klaar
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 5
Verslag van de gespreksavonden verzorgd door Zorgzaam omgaan vzw
Peter Glorieux
donderdag 0410 2007 GESPREKSAVOND voor ouders met lagere school -
kinderen met ADHD
Jan Vanthomme gaf eerst uitleg bij het princiep opvoeden is een spel van
vraag en aanbod Daarna toonde hij interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van het kind uit de basisschool aangenamer kan maken zeker
als het te maken krijgt met leerproblemen
Verslag van een boeiend gesprek
Er werd uitleg gegeven over het rebound-effect van Rilatinereg het is
normaal dat het kind gedurende een half uur een energiestoot krijgt als
het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt vanzelf weg Belangrijk als je
op een te laat tijdstip medicatie geeft kan dit inslaapproblemen
veroorzaken
Ouders en kinderen lijden er onder als ze merken dat ze uitgesloten
worden -vaak door de ouders van klasgenoten- op bijvoorbeeld
verjaardagfeestjes
Een grote bezorgdheid van de ouders de lagere schooltijd is zograve voorbij Velen hebben schrik dat hun kinderen de trein zullen missen t Is
makkelijk gezegd punten zijn niet belangrijk maar als volwassene zal je
kind wel op zijn diplomas afgerekend worden
Ouders getuigen over hoe ze bepaalde problemen aanpakken Wij
onthouden enkele concrete voorbeelden en tips
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen Het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren Leg desnoods een lijst aan
met prioriteiten want je kunt niet alle gedrag tegelijkertijd
behandelen Beloningssystemen zijn waardevol mits correct gebruik
dus informeer je voor je er mee begint
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen het prijzen een eenvoudige
beloning de manier waarop je het aanspreekt zijn zeer belangrijk
Je kan reminders gebruiken bv als het steeds wil weglopen van tafel
kan je een cartoon voor zijn bord leggen dat hem er aan helpt
herinneren blijf zitten
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 6
Donderdag 1110 2007 GESPREKSAVOND exclusief voor ouders met
adolescenten met ADHD
Met op de achtergrond het tromgeroffel en vibrerende paukenslagen gaf Jan
Vanthomme een demonstratie over interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van adolescenten op school aangenamer kan maken zeker als
leerproblemen om de hoek komen kijken Softwarepakketten zoals mindmapping
doen een beroep op de Rechter Hersenhelft ttz op die centra die de visuele
vermogens aanspreken Dergelijke software is dan ook uitermate geschikt voor
kinderen jongeren en volwassenen met een duidelijke visuele ingesteldheid
Nadien volgde een boeiend gesprek
Het rebound-effect van Rilatinereg blijft voor veel ouders en jongeren een
onbekende het is normaal dat ook adolescenten gedurende een half uur
een energiestoot krijgen als het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt
vanzelf weg Belangrijk als je op een te laat tijdstip medicatie geeft kan
dit inslaapproblemen veroorzaken
Ouders stellen zich vragen over de effecten van langdurig
Methylphenidatengebruik Als het kind groter wordt ervaart het kind in
elk geval een dualiteit in zichzelf Bij kleine kinderen is ADHD vooral een
syndroom dat van buitenaf wordt opgemerkt Nochtans kan je aannemen
dat op de duur ook het kind twee ikken kent eacuteeacuten met en eacuteeacuten zonder
Rilatine En het is niet uitgesloten dat het zijn functioneren zonder
Rilatine soms als veel natuurlijker ervaart Er is immers de voortdurende
dualiteit tussen wat de omgeving opmerkt (stilzitten beter
studeervermogen betere impulsbeheersing ten aanzien van de sociale
omgeving) en hoe het kind dit bij zichzelf ervaart Het is belangrijk om
in elk geval het ietwat oudere kind hierover goed voor te lichten vindt
Martijn
Martijn vervolgt Het is belangrijk dat je als adolescent de chaos in je
hoofd leert aanvaarden Van hieruit kan je keuzes maken ivm je eigen
functioneren Veel personen met ADHD hebben immers problemen met
hun zelfbeeld De psychische littekens opgelopen in de kindertijd zijn
immers veel groter dan algemeen wordt aangenomen vergeet het
ldquoKinderen met ADHD hebben GEEN met olie ingesmeerd olifantenvel al
komen ze soms zo over
Leerkrachten ldquoAls je in het Secundair Onderwijs straffen uitspreekt in
de aard van schrijf 10 bladzijden besef dan dat je eerder de ouders
straft dan het kind Leer om straffen af te wegen aan de aard van het
vergrijp en laat je niet meeslepen door je eigen impulsiviteit van het
momentrdquo
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 3
Agenda
dinsd 15-01-2008
Dyslexie in zijn complexiteit
Linda Van Wichelen
Prov Noord-Zuid
HVerrieststraat Roeselare
20 u inr vzw Sprankel
05082 33 54
Maand21-01-2008
Aangeleerde Hulpeloosheid
Lieven Coppens psycholoog
Centr Ten Berg Halve
Maanstraat 94 St-Amandsberg
20u vzw Sprankel
09282 70 33
Dinsd 22-01-2008
rdquoNiet te doen voor schoolrdquo
Workshop ADHD
CC de Valkaart A Rodenbach-
straat 42 Oostkamp
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Dinsd 19-02-2008
rdquoNiet te doen voor schoolrdquo
Workshop ADHD
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Dinsd 26-02-2008
Compenserende Maatregelen
voor Hogeschool Studenten
Gaspar Haenecaert VLEHO
Hoge School West-Vl dep
Vesalius Oostende
20u inr vzw Sprankel
05082 33 54
Dinsd 04-03-2008
rdquoTE KOOPbroer zus met
ADHDrdquo Workshop
CC de Valkaart A Rodenbach-
straat 42 Oostkamp
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
In de paragraaf bdquoSlechte Ouders‟ stelt men het probleem
zwartwit Ofwel ligt het probleem bij het kind ofwel bij de
ouders en met een oudercursus is het opgelost en moet
Jantje niet aan de pil Men heeft duidelijk geen respect voor
de ouder die met extra zorg en met superopvoedkundige
vaardigheden samen met (eventuele) medicatie hun kind
proberen op te voeden tot een evenwichtig persoon Men
induceert een schuldgevoel alsof ouders die hun kind Rilatine
laten nemen slechte ouders zouden zijn Bovendien is het
taalgebruik beschamend woorden als bdquopokkepillen‟ hoeft niet
Al te graag associeert men Rilatine met doping binnen de
sport Er wordt een voorbeeld vermeld van een jongen die
zonder medicatie niet kon voetballen Inderdaad op jonge
leeftijd kan dit nog wel het geval zijn Maar er zijn mij heel
wat kinderen bekend die hun Rilatine juist als heel vervelend
ervaren bij het sporten en dit dan ook niet gebruiken Zo
vertelde mij een puber dat hij als keeper met Rilatine te
weinig reflexen had En ook een jonge spurter had helemaal
geen nood aan Rilatine om snel uit de startblokken te komen
Zijn impulsiviteit kon hij best gebruiken (zolang hij niet te
vroeg vertrok) Uiteraard kan oneigenlijk gebruik (bijv
zonder diagnose of met hoge hoeveelheden ) wel een
stimulerend effect hebben maar dan gaat het niet meer
uitsluitend over de groep van jongeren met ADHD maar gaat
het over sport en doping in het algemeen Andere medicijnen
mogen dan ook de revue passeren
Wat mij tenslotte weer ergerde in zo‟n vulgariserend
artikeltje is het beeld dat men over het kind met ADHD
weer voorschotelt Alsof een kind met ADHD per se een
bdquostoutbdquo kind is En wat gezegd van het kind met ADD (de niet
hyperactieve vorm) Die kinderen zijn weliswaar stil niet
storend maar hun aandachtstoornis werkt negatief zowel op
het leren als op hun persoonlijk beleven
Hopelijk kunnen de lezers voldoende relativeren wat in het
artikel verscheen en zullen ze zich bij twijfel goed
informeren bij deskundigen met ervaring Anderzijds blijft
het duidelijk dat een diagnose ADHD geen kinderspel mag
zijn Een multidisciplinaire onderzoek blijft aangewezen
vooraleer men iemand het label ADHD meegeeft De
gevolgen van die stoornis en de impact op de gehele
ontwikkeling en de omgeving van het kind moeten in het licht
van een eventuele proeftherapie bekeken worden
De Computer-Kleurenklok is een handig hulpmiddel om de
kinderen verheldering te brengen in de tijd Zeker bij
jonge kinderen die nog weinig tijdsbesef hebben is een
gewone klok niet zo probaat Een mama vertelde mij dat
zij om een keukenklok papieren stroken aanbracht om een
kwartier of een half uur aan te duiden Ze bevestigde die
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 4
Dinsd 11-03-2008
rdquoTE KOOPbroerzus met
ADHDrdquo Workshop
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Vrijdag 29 februari 2008
Opleiding ZOKLA
Zorgzame klas Enkel nog plaats in de
voormiddag 9u15 onthaal
tot 12u30 prijs euro 60
CC De Spil te Roeselare
Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
7-8-9 april 2008
Diagnostiek van de
leerbaarheid bij jonge
leerlingen
Prof David Tzuriel
Den Achtkanter Kortrijk
inr vzw CeBCO
info mail infocebcobe
Extra sessie opleiding
ZOKLA Zorgzame Klas
Vrijdag 11 april 2008
in het SIG te Destelbergen
van 13u15 (onthaal) tot
16u30 prijs euro 70 alle
materialen (DVDCD
handboek inbegrepen Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
stroken met een paperclip vast met de grote
wijzer bij het begin van de strook Eigenlijk is
de Computer-Klok op ditzelfde principe
gebouwd Alleen is het wel handig - tenminste
als je een computer bij de hand hebt- om de
tijd zo aan te duiden Je brengt het tijdsblok
aan wanneer een activiteit moet starten of eindigen Er
bestaan ook andere modellen een kleurenklok
wandmodel tafelmodel of als polshorloge Op zo‟n klok
zijn geen minuten te zien maar wel een tijdsblok (in en
bepaald kleur) De kleuren klok kan je bestellen voor
ongeveer euro20 bij wwwkleurenkloknl Je kan er een
proefversie downloaden Dit middel is zeker nuttig bij
kinderen met autisme ADHD en is niet alleen thuis
toepasbaar maar zeker ook op school bij een therapeut
Andere middelen blijven nuttig We denken aan de
kookwekker maar het nadeel is hier dat het kind
moeilijker de tijd kan volgen De duur van een liedje
geeft de kinderen ook soms een idee van wat met bijv 4
minuten bedoeld wordt Indien je het kind wil aanzetten
om door te werken zet je het liedje op je draait de
volume knop op stil en het kind start met bijv de
rekensommen Indien het klaar is draait het de volume
knop weer aan en als het liedje nog speelt was hijzij
binnen de tijd klaar
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 5
Verslag van de gespreksavonden verzorgd door Zorgzaam omgaan vzw
Peter Glorieux
donderdag 0410 2007 GESPREKSAVOND voor ouders met lagere school -
kinderen met ADHD
Jan Vanthomme gaf eerst uitleg bij het princiep opvoeden is een spel van
vraag en aanbod Daarna toonde hij interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van het kind uit de basisschool aangenamer kan maken zeker
als het te maken krijgt met leerproblemen
Verslag van een boeiend gesprek
Er werd uitleg gegeven over het rebound-effect van Rilatinereg het is
normaal dat het kind gedurende een half uur een energiestoot krijgt als
het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt vanzelf weg Belangrijk als je
op een te laat tijdstip medicatie geeft kan dit inslaapproblemen
veroorzaken
Ouders en kinderen lijden er onder als ze merken dat ze uitgesloten
worden -vaak door de ouders van klasgenoten- op bijvoorbeeld
verjaardagfeestjes
Een grote bezorgdheid van de ouders de lagere schooltijd is zograve voorbij Velen hebben schrik dat hun kinderen de trein zullen missen t Is
makkelijk gezegd punten zijn niet belangrijk maar als volwassene zal je
kind wel op zijn diplomas afgerekend worden
Ouders getuigen over hoe ze bepaalde problemen aanpakken Wij
onthouden enkele concrete voorbeelden en tips
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen Het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren Leg desnoods een lijst aan
met prioriteiten want je kunt niet alle gedrag tegelijkertijd
behandelen Beloningssystemen zijn waardevol mits correct gebruik
dus informeer je voor je er mee begint
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen het prijzen een eenvoudige
beloning de manier waarop je het aanspreekt zijn zeer belangrijk
Je kan reminders gebruiken bv als het steeds wil weglopen van tafel
kan je een cartoon voor zijn bord leggen dat hem er aan helpt
herinneren blijf zitten
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 6
Donderdag 1110 2007 GESPREKSAVOND exclusief voor ouders met
adolescenten met ADHD
Met op de achtergrond het tromgeroffel en vibrerende paukenslagen gaf Jan
Vanthomme een demonstratie over interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van adolescenten op school aangenamer kan maken zeker als
leerproblemen om de hoek komen kijken Softwarepakketten zoals mindmapping
doen een beroep op de Rechter Hersenhelft ttz op die centra die de visuele
vermogens aanspreken Dergelijke software is dan ook uitermate geschikt voor
kinderen jongeren en volwassenen met een duidelijke visuele ingesteldheid
Nadien volgde een boeiend gesprek
Het rebound-effect van Rilatinereg blijft voor veel ouders en jongeren een
onbekende het is normaal dat ook adolescenten gedurende een half uur
een energiestoot krijgen als het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt
vanzelf weg Belangrijk als je op een te laat tijdstip medicatie geeft kan
dit inslaapproblemen veroorzaken
Ouders stellen zich vragen over de effecten van langdurig
Methylphenidatengebruik Als het kind groter wordt ervaart het kind in
elk geval een dualiteit in zichzelf Bij kleine kinderen is ADHD vooral een
syndroom dat van buitenaf wordt opgemerkt Nochtans kan je aannemen
dat op de duur ook het kind twee ikken kent eacuteeacuten met en eacuteeacuten zonder
Rilatine En het is niet uitgesloten dat het zijn functioneren zonder
Rilatine soms als veel natuurlijker ervaart Er is immers de voortdurende
dualiteit tussen wat de omgeving opmerkt (stilzitten beter
studeervermogen betere impulsbeheersing ten aanzien van de sociale
omgeving) en hoe het kind dit bij zichzelf ervaart Het is belangrijk om
in elk geval het ietwat oudere kind hierover goed voor te lichten vindt
Martijn
Martijn vervolgt Het is belangrijk dat je als adolescent de chaos in je
hoofd leert aanvaarden Van hieruit kan je keuzes maken ivm je eigen
functioneren Veel personen met ADHD hebben immers problemen met
hun zelfbeeld De psychische littekens opgelopen in de kindertijd zijn
immers veel groter dan algemeen wordt aangenomen vergeet het
ldquoKinderen met ADHD hebben GEEN met olie ingesmeerd olifantenvel al
komen ze soms zo over
Leerkrachten ldquoAls je in het Secundair Onderwijs straffen uitspreekt in
de aard van schrijf 10 bladzijden besef dan dat je eerder de ouders
straft dan het kind Leer om straffen af te wegen aan de aard van het
vergrijp en laat je niet meeslepen door je eigen impulsiviteit van het
momentrdquo
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 4
Dinsd 11-03-2008
rdquoTE KOOPbroerzus met
ADHDrdquo Workshop
CC Het Spoor Eilandstr 6
Harelbeke
20u inschr vooraf niet-abon
betalen euro5 abonn gratis
Inr Zitstil 03830 30 25
Vrijdag 29 februari 2008
Opleiding ZOKLA
Zorgzame klas Enkel nog plaats in de
voormiddag 9u15 onthaal
tot 12u30 prijs euro 60
CC De Spil te Roeselare
Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
7-8-9 april 2008
Diagnostiek van de
leerbaarheid bij jonge
leerlingen
Prof David Tzuriel
Den Achtkanter Kortrijk
inr vzw CeBCO
info mail infocebcobe
Extra sessie opleiding
ZOKLA Zorgzame Klas
Vrijdag 11 april 2008
in het SIG te Destelbergen
van 13u15 (onthaal) tot
16u30 prijs euro 70 alle
materialen (DVDCD
handboek inbegrepen Vooraf inschrijven via wwwzorgzaamomgaanbe
stroken met een paperclip vast met de grote
wijzer bij het begin van de strook Eigenlijk is
de Computer-Klok op ditzelfde principe
gebouwd Alleen is het wel handig - tenminste
als je een computer bij de hand hebt- om de
tijd zo aan te duiden Je brengt het tijdsblok
aan wanneer een activiteit moet starten of eindigen Er
bestaan ook andere modellen een kleurenklok
wandmodel tafelmodel of als polshorloge Op zo‟n klok
zijn geen minuten te zien maar wel een tijdsblok (in en
bepaald kleur) De kleuren klok kan je bestellen voor
ongeveer euro20 bij wwwkleurenkloknl Je kan er een
proefversie downloaden Dit middel is zeker nuttig bij
kinderen met autisme ADHD en is niet alleen thuis
toepasbaar maar zeker ook op school bij een therapeut
Andere middelen blijven nuttig We denken aan de
kookwekker maar het nadeel is hier dat het kind
moeilijker de tijd kan volgen De duur van een liedje
geeft de kinderen ook soms een idee van wat met bijv 4
minuten bedoeld wordt Indien je het kind wil aanzetten
om door te werken zet je het liedje op je draait de
volume knop op stil en het kind start met bijv de
rekensommen Indien het klaar is draait het de volume
knop weer aan en als het liedje nog speelt was hijzij
binnen de tijd klaar
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 5
Verslag van de gespreksavonden verzorgd door Zorgzaam omgaan vzw
Peter Glorieux
donderdag 0410 2007 GESPREKSAVOND voor ouders met lagere school -
kinderen met ADHD
Jan Vanthomme gaf eerst uitleg bij het princiep opvoeden is een spel van
vraag en aanbod Daarna toonde hij interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van het kind uit de basisschool aangenamer kan maken zeker
als het te maken krijgt met leerproblemen
Verslag van een boeiend gesprek
Er werd uitleg gegeven over het rebound-effect van Rilatinereg het is
normaal dat het kind gedurende een half uur een energiestoot krijgt als
het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt vanzelf weg Belangrijk als je
op een te laat tijdstip medicatie geeft kan dit inslaapproblemen
veroorzaken
Ouders en kinderen lijden er onder als ze merken dat ze uitgesloten
worden -vaak door de ouders van klasgenoten- op bijvoorbeeld
verjaardagfeestjes
Een grote bezorgdheid van de ouders de lagere schooltijd is zograve voorbij Velen hebben schrik dat hun kinderen de trein zullen missen t Is
makkelijk gezegd punten zijn niet belangrijk maar als volwassene zal je
kind wel op zijn diplomas afgerekend worden
Ouders getuigen over hoe ze bepaalde problemen aanpakken Wij
onthouden enkele concrete voorbeelden en tips
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen Het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren Leg desnoods een lijst aan
met prioriteiten want je kunt niet alle gedrag tegelijkertijd
behandelen Beloningssystemen zijn waardevol mits correct gebruik
dus informeer je voor je er mee begint
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen het prijzen een eenvoudige
beloning de manier waarop je het aanspreekt zijn zeer belangrijk
Je kan reminders gebruiken bv als het steeds wil weglopen van tafel
kan je een cartoon voor zijn bord leggen dat hem er aan helpt
herinneren blijf zitten
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 6
Donderdag 1110 2007 GESPREKSAVOND exclusief voor ouders met
adolescenten met ADHD
Met op de achtergrond het tromgeroffel en vibrerende paukenslagen gaf Jan
Vanthomme een demonstratie over interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van adolescenten op school aangenamer kan maken zeker als
leerproblemen om de hoek komen kijken Softwarepakketten zoals mindmapping
doen een beroep op de Rechter Hersenhelft ttz op die centra die de visuele
vermogens aanspreken Dergelijke software is dan ook uitermate geschikt voor
kinderen jongeren en volwassenen met een duidelijke visuele ingesteldheid
Nadien volgde een boeiend gesprek
Het rebound-effect van Rilatinereg blijft voor veel ouders en jongeren een
onbekende het is normaal dat ook adolescenten gedurende een half uur
een energiestoot krijgen als het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt
vanzelf weg Belangrijk als je op een te laat tijdstip medicatie geeft kan
dit inslaapproblemen veroorzaken
Ouders stellen zich vragen over de effecten van langdurig
Methylphenidatengebruik Als het kind groter wordt ervaart het kind in
elk geval een dualiteit in zichzelf Bij kleine kinderen is ADHD vooral een
syndroom dat van buitenaf wordt opgemerkt Nochtans kan je aannemen
dat op de duur ook het kind twee ikken kent eacuteeacuten met en eacuteeacuten zonder
Rilatine En het is niet uitgesloten dat het zijn functioneren zonder
Rilatine soms als veel natuurlijker ervaart Er is immers de voortdurende
dualiteit tussen wat de omgeving opmerkt (stilzitten beter
studeervermogen betere impulsbeheersing ten aanzien van de sociale
omgeving) en hoe het kind dit bij zichzelf ervaart Het is belangrijk om
in elk geval het ietwat oudere kind hierover goed voor te lichten vindt
Martijn
Martijn vervolgt Het is belangrijk dat je als adolescent de chaos in je
hoofd leert aanvaarden Van hieruit kan je keuzes maken ivm je eigen
functioneren Veel personen met ADHD hebben immers problemen met
hun zelfbeeld De psychische littekens opgelopen in de kindertijd zijn
immers veel groter dan algemeen wordt aangenomen vergeet het
ldquoKinderen met ADHD hebben GEEN met olie ingesmeerd olifantenvel al
komen ze soms zo over
Leerkrachten ldquoAls je in het Secundair Onderwijs straffen uitspreekt in
de aard van schrijf 10 bladzijden besef dan dat je eerder de ouders
straft dan het kind Leer om straffen af te wegen aan de aard van het
vergrijp en laat je niet meeslepen door je eigen impulsiviteit van het
momentrdquo
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 5
Verslag van de gespreksavonden verzorgd door Zorgzaam omgaan vzw
Peter Glorieux
donderdag 0410 2007 GESPREKSAVOND voor ouders met lagere school -
kinderen met ADHD
Jan Vanthomme gaf eerst uitleg bij het princiep opvoeden is een spel van
vraag en aanbod Daarna toonde hij interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van het kind uit de basisschool aangenamer kan maken zeker
als het te maken krijgt met leerproblemen
Verslag van een boeiend gesprek
Er werd uitleg gegeven over het rebound-effect van Rilatinereg het is
normaal dat het kind gedurende een half uur een energiestoot krijgt als
het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt vanzelf weg Belangrijk als je
op een te laat tijdstip medicatie geeft kan dit inslaapproblemen
veroorzaken
Ouders en kinderen lijden er onder als ze merken dat ze uitgesloten
worden -vaak door de ouders van klasgenoten- op bijvoorbeeld
verjaardagfeestjes
Een grote bezorgdheid van de ouders de lagere schooltijd is zograve voorbij Velen hebben schrik dat hun kinderen de trein zullen missen t Is
makkelijk gezegd punten zijn niet belangrijk maar als volwassene zal je
kind wel op zijn diplomas afgerekend worden
Ouders getuigen over hoe ze bepaalde problemen aanpakken Wij
onthouden enkele concrete voorbeelden en tips
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen Het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren Leg desnoods een lijst aan
met prioriteiten want je kunt niet alle gedrag tegelijkertijd
behandelen Beloningssystemen zijn waardevol mits correct gebruik
dus informeer je voor je er mee begint
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen het prijzen een eenvoudige
beloning de manier waarop je het aanspreekt zijn zeer belangrijk
Je kan reminders gebruiken bv als het steeds wil weglopen van tafel
kan je een cartoon voor zijn bord leggen dat hem er aan helpt
herinneren blijf zitten
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 6
Donderdag 1110 2007 GESPREKSAVOND exclusief voor ouders met
adolescenten met ADHD
Met op de achtergrond het tromgeroffel en vibrerende paukenslagen gaf Jan
Vanthomme een demonstratie over interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van adolescenten op school aangenamer kan maken zeker als
leerproblemen om de hoek komen kijken Softwarepakketten zoals mindmapping
doen een beroep op de Rechter Hersenhelft ttz op die centra die de visuele
vermogens aanspreken Dergelijke software is dan ook uitermate geschikt voor
kinderen jongeren en volwassenen met een duidelijke visuele ingesteldheid
Nadien volgde een boeiend gesprek
Het rebound-effect van Rilatinereg blijft voor veel ouders en jongeren een
onbekende het is normaal dat ook adolescenten gedurende een half uur
een energiestoot krijgen als het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt
vanzelf weg Belangrijk als je op een te laat tijdstip medicatie geeft kan
dit inslaapproblemen veroorzaken
Ouders stellen zich vragen over de effecten van langdurig
Methylphenidatengebruik Als het kind groter wordt ervaart het kind in
elk geval een dualiteit in zichzelf Bij kleine kinderen is ADHD vooral een
syndroom dat van buitenaf wordt opgemerkt Nochtans kan je aannemen
dat op de duur ook het kind twee ikken kent eacuteeacuten met en eacuteeacuten zonder
Rilatine En het is niet uitgesloten dat het zijn functioneren zonder
Rilatine soms als veel natuurlijker ervaart Er is immers de voortdurende
dualiteit tussen wat de omgeving opmerkt (stilzitten beter
studeervermogen betere impulsbeheersing ten aanzien van de sociale
omgeving) en hoe het kind dit bij zichzelf ervaart Het is belangrijk om
in elk geval het ietwat oudere kind hierover goed voor te lichten vindt
Martijn
Martijn vervolgt Het is belangrijk dat je als adolescent de chaos in je
hoofd leert aanvaarden Van hieruit kan je keuzes maken ivm je eigen
functioneren Veel personen met ADHD hebben immers problemen met
hun zelfbeeld De psychische littekens opgelopen in de kindertijd zijn
immers veel groter dan algemeen wordt aangenomen vergeet het
ldquoKinderen met ADHD hebben GEEN met olie ingesmeerd olifantenvel al
komen ze soms zo over
Leerkrachten ldquoAls je in het Secundair Onderwijs straffen uitspreekt in
de aard van schrijf 10 bladzijden besef dan dat je eerder de ouders
straft dan het kind Leer om straffen af te wegen aan de aard van het
vergrijp en laat je niet meeslepen door je eigen impulsiviteit van het
momentrdquo
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 6
Donderdag 1110 2007 GESPREKSAVOND exclusief voor ouders met
adolescenten met ADHD
Met op de achtergrond het tromgeroffel en vibrerende paukenslagen gaf Jan
Vanthomme een demonstratie over interessante softwareprogrammas die het
leven en het leren van adolescenten op school aangenamer kan maken zeker als
leerproblemen om de hoek komen kijken Softwarepakketten zoals mindmapping
doen een beroep op de Rechter Hersenhelft ttz op die centra die de visuele
vermogens aanspreken Dergelijke software is dan ook uitermate geschikt voor
kinderen jongeren en volwassenen met een duidelijke visuele ingesteldheid
Nadien volgde een boeiend gesprek
Het rebound-effect van Rilatinereg blijft voor veel ouders en jongeren een
onbekende het is normaal dat ook adolescenten gedurende een half uur
een energiestoot krijgen als het pilletje is uitgewerkt Dit effect ebt
vanzelf weg Belangrijk als je op een te laat tijdstip medicatie geeft kan
dit inslaapproblemen veroorzaken
Ouders stellen zich vragen over de effecten van langdurig
Methylphenidatengebruik Als het kind groter wordt ervaart het kind in
elk geval een dualiteit in zichzelf Bij kleine kinderen is ADHD vooral een
syndroom dat van buitenaf wordt opgemerkt Nochtans kan je aannemen
dat op de duur ook het kind twee ikken kent eacuteeacuten met en eacuteeacuten zonder
Rilatine En het is niet uitgesloten dat het zijn functioneren zonder
Rilatine soms als veel natuurlijker ervaart Er is immers de voortdurende
dualiteit tussen wat de omgeving opmerkt (stilzitten beter
studeervermogen betere impulsbeheersing ten aanzien van de sociale
omgeving) en hoe het kind dit bij zichzelf ervaart Het is belangrijk om
in elk geval het ietwat oudere kind hierover goed voor te lichten vindt
Martijn
Martijn vervolgt Het is belangrijk dat je als adolescent de chaos in je
hoofd leert aanvaarden Van hieruit kan je keuzes maken ivm je eigen
functioneren Veel personen met ADHD hebben immers problemen met
hun zelfbeeld De psychische littekens opgelopen in de kindertijd zijn
immers veel groter dan algemeen wordt aangenomen vergeet het
ldquoKinderen met ADHD hebben GEEN met olie ingesmeerd olifantenvel al
komen ze soms zo over
Leerkrachten ldquoAls je in het Secundair Onderwijs straffen uitspreekt in
de aard van schrijf 10 bladzijden besef dan dat je eerder de ouders
straft dan het kind Leer om straffen af te wegen aan de aard van het
vergrijp en laat je niet meeslepen door je eigen impulsiviteit van het
momentrdquo
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 7
Eeacuten van de ouders merkte ook op dat het belangrijk is dat je jouw kind
leert om zelf zijn problemen op te lossen Bijv de opdracht lees zes
boeken is voor een kind met ADDDyslexie een niet te overzien opdracht
Het kind in kwestie leek echter zelf in staat om dit probleem met de
leerkracht aan te kaarten en er een passende oplossing voor te zoeken
Leerkrachten moeten leren aanvaarden dat omgaan met kinderen met een
ontwikkelingsongelijkheid vooral een kwestie is van begrip opbrengen
niet van uitzonderingen toestaan Begrip is de sleutel voor positieve
oplossingen
ADHD-medicatie eacuten drug- en alcohol (mis)gebruik gaan echt niet samen
Het is aangetoond dat kinderen die cannabis cocaiumlne speed X-tc
combineren met Rilatine reg een verhoogde kans lopen op drugpsychoses
Kinderen die ADHD -medicatie NIET combineren met illegale drugs lopen
deze kans NIET
Eeacuten van de kernopdrachten blijft hoe het kind positief benaderen
Ook bij de groep van ouders met adolescenten benadrukken ouders dat
Gedrag van kinderen kan je niet wijzigen het kan wel evolueren Dit
proces start met een zeer objectieve en eenvoudige beschrijving van
het gedrag dat als storend wordt ervaren
Leer een onderscheid te maken tussen grote belangrijke problemen
en peanuts die vooral als opvoeder jouw dag bederven maar weinig
zoden aan de dijk brengen
Het is zeer belangrijk om positief naar je kind te leren kijken en om
positieve signalen naar je kind te sturen De manier waarop je het
aanspreekt zijn zeer belangrijk
Hou als ouders de neuzen in dezelfde richting Verwen jezelf en je
partner af en toe
Voorzie verwenmomenten voor de andere kinderen uit het gezin egraven
voor het kind met probleemgedrag
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 8
Europese richtlijnen bij de behandeling van ADHD en waarom ze niet gevolgd worden
Eind mei vorig jaar had er in Antwerpen een tweedaags congres plaats rond
ontwikkelingsstoornissen Tal van gerenommeerde sprekers brachten er -elk op
hun domein- verslag uit over hun onderzoeken De organisatie was in handen
van het SIG 1in samenwerking met de universiteit Gent en de Federatie van
Centra voor Ambulante Revalidatie
In een eerste bijdrage pikken we even in op enkele items uit de voordracht(en)
van Prof Marina Danckaerts
Vanuit de hoek van de (kinder)psychiaters ging er de laatste jaren niet alleen aandacht naar het
voorschrijven van medicatie bij de behandeling van ADHD maar benadrukten ze verder het nut
van psycho-educatie Met de laatste resultaten van het MTA 2onderzoek zal dit alleen maar
toenemen denken wij
Enkele tips bij psycho-educatie 3
Bevraag de ouders kinderen en andere opvoeders naar hun visie op het probleem en hun
oplossingen(en) en (probeer) wijzig verkeerde visies
Informeer bij alle betrokkenen naar de ernst en de kernmerken van ADHD en de
geassocieerde problemen (symptomen oorzaken verloop en prognose)
Stimuleer het lsquorouwenrsquo om het verlies van het lsquoidealersquo kind en de band met het lsquoechtersquo kind
Licht alle betrokkenen in over de interventiemogelijkheden en ontwikkel samen een
behandelingsplan
Adviseer ouders en leerkrachten lsquohoersquo ze in het dagelijks leven kunnen omgaan met het kind
Introduceer lsquozelfhulprsquo materialen zoals werkschemarsquos beloningssystemen
Ontwikkel bij het ouder kind of de adolescent mogelijkheden voor lsquozelf-organisatie en
zelfcontrolersquo
Europese richtlijnen 2004 bij het voorschrijven van medicatie
Bij alle producten moeten volgende voorzorgsmaatregelen in acht genomen worden
fysisch onderzoek bloeddruk hartslag
bevraging van de voorgeschiedenis in verband met epilepsie leveraandoeningen aanvallen
van bewusteloosheid hartkloppingen en hartritmestoornissen
Bepaal verder gewicht lengte en bloeddruk
Wat is het verschil tussen Atomoxetine (Strattera )4 en Methylphenidaten (Rilatine Concerta)5
Het effect van een medicament kan je op verschillende manieren nagaan Uit een onderzoek van
Michelson uit 2004 blijkt het volgende
Effectgrootte dwz in welke mate is er verbetering merkbaar
Hier scoren de stimulerende producten zowel de kortdurende als langdurende even goed en
iets beter dan Strattera
Effectvergelijk Wat is de normalisatiegraad maw hoeveel kinderen vertonen na behandeling
normaal gedrag Hoeveel kinderen moet je behandelen om eacuteeacuten te vinden met
genormaliseerd gedrag ten opzichte van placebo (met nepmedicament behandeld persoon)
1 zie wwwsig-netbe
2 MTA staat voor Multimodal Treatment Study of Children with ADHD het is een Amerikaans onderzoek onder
auspicieumln van het Nationaal Instituut van de Geestelijke Gezondheid (NIMH) 3 Dit zijn richtlijnen in de eerste plaats bedoeld voor artsen
4 Niet-stimulerend middel
5 Bevat dezelfde stof als Rilatine reg maar werkt tot 12u Voor Strattera en Concerta bestaat geen tussenkomst in
kosten
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 9
Hier scoren alle middelen ongeveer hetzelfde namelijk een score tussen 3 en 5 Bij
antidepressiva ligt het cijfer op 9 (dus slechter)
Effect op de kwaliteit van het leven
(studie van Kemmer en Lage 2006) Het gaat hier om het vergelijking tussen de gewone
Rilatine en Concerta Bij langwerkende zien we het volgende
langere behandelingsperiode
minder veranderen van therapie
verhoogde trouw
minder gebruik van spoedopname
onderzoek neveneffecten
de inslaapproblemen zijn groter bij methylphenidaten (Concerta Rilatine) dan bij
Strattera
Het misbruik is bij alle medicatievormen laag maar het laagst bij Strattera dan volgen
de langwerkende methylphenidaten en tenslotte de gewone Rilatine6
Effect op co-morbide stoornissen
Oppositionele-opstandige gedragstoornissen en gedragstoornissen
Zowel atomoxetine als methylphenidaten zijn effectief op vlak van de ADHD symptomen
Maar bij gedragstoornissen is gedragstherapie zeker aangewezen Stimulerende
medicatie heeft een goed effect op oppositionele gedragsstoornissen maar is minder
effectief -maar toch nog in voldoende mate- bij gedragstoornissen
AngststoornissenBij ADHD en angststoornissen is de gedragstherapie het belangrijkst
met een groot effect op zowel de angst als op de ADHD Stimulerende medicatie is eerder
angstverhogend en atomoxetine eerder angst verminderend
Depressie In eerste instantie wordt nagegaan wat het meeste impact heeft de ADHD of
de depressie Atomoxetine heeft geen effect op de depressie Stimulerende middelen
kunnen negatieve gedachten of depressie opwekken
Ticstoornis stimulerende medicatie is niet verboden bij een ticstoornis Maar als de tics
verergeren is de atomoxetine de beste keus Als de ADHD beperkt is en de tics ernstig
dan start men met tic medicijnen
Autisme zowel Rilatine Concerta of Strattera kunnen de ADHD ndashsymptomen bij autisme
verminderen Let wel de methylphenidaten worden trager opgenomen (titratie) Deze
medicatie moet strenger opgevolgd worden omdat de nevenwerkingen heviger zijn
Kostenplaatje
7dagenweek
medicatie Rilatine 10 mg
3 dosissendag
terugbetaling
Rilat MR 7 + gewone
20 mg + 10 mg
Terugbet + niet
Concerta 36 mg 8
Niet terugbetaald
Strattera 40 mg
Niet terugbetaald
Kost per
maand euro 73 euro 785 +euro 978
euro 176
euro 69 euro 933
6 De Dextroamfetamine scoort eigenlijk het laagst maar laten we hier buiten beschouwing
7 Rilatine Modified Released of langwerkende Rilatine ongeveer 8 uur
8 Concerta bevat dezelfde werkzame stof als Rilatine maar werkt 12 u
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 10
Wanneer overstappen op langdurend werkende medicatie
Als de schoollast te hoog is en er geen goede begeleiding en controle mogelijk is
Als het nemen van de medicatie over de middag op school stigmatiserend werkt
Als er gevaar is van ontrouw en onregelmatig gebruik van de medicatie over de middag
Als een adolescent daar duidelijk de voorkeur aan geeft
Als er sprake is van rebound-effect na de uitwerking van de medicatie Bijv extra prikkelbaar
of wat neerslachtig gedrag Met langwerkende medicatie zijn de schommelingen minder
uitgesproken
Waarom volgen artsen deze richtlijnen niet op 9
Er is twijfel rond de waarde en de wetenschappelijke basis van de richtlijnen De vraag is dan
op welke wetenschappelijke gronden de artsen zich dan wel baseren Ze zien de richtlijnen
als een gids en niet als een voorschrift
De arts volgt de richtlijnen niet omdat hij het niet ziet zitten om de patieumlnt te motiveren tot
een bepaalde behandeling
Het volgen van de richtlijnen zorgt voor extra werkdruk Dus liever snel werk al is het dan ook
maar half werk
Men heeft een eigen plan
De richtlijnen zijn te complex te moeilijk Dus ook hier liever eacuteeacutenvoudig ook al is dat op een
kwalitatief minder hoog niveau Liever het werk eenvoudig houden in plaats van goed
Er is een tendens om toe te geven aan een minder geschikte tussenkomst die de voorkeur
van de patieumlnt wegdraagt en dit om conflicten te vermijden Misschien mogen we hier ook
wel onder verstaan dat er artsen zijn die om de vrede te bewaren toch maar medicatie
voorschrijven ook al vinden ze een andere behandeling beter
Tenslotte voegen wij hier nog een opmerking toe van Prof Danckaerts die wees op impliciete
patieumlnten categorisering Wij interpreteren dit als de houding waarbij op voorhand bepaalde
therapieeumln niet worden voorgesteld omdat men meent dat de aangemelde patieumlnt toch
geen belangstelling of profijt zal hebben Vaak is dit gebaseerd op subjectieve indrukken of
door interpretaties van sociale status of diploma
9 Onderzoek in Nederland in 2001 door Grol Maar met een persoonlijke interpretatie
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 11
NAAR EEN POSITIEVE KIJK OP ADHD
Evelien Eeckman amp Eveline De Winter 10
I Uitgangspunten
Tegenwoordig hebben ze allemaal wat meneerAls ze op school niet meekunnen hebben ze dyslexie en als ze de winkel half afbreken zijn ze hyperactief zijn uitspraken die meer dan eens worden gehoord De termen dyslexie en hyperactief zijn dus in brede lagen van de bevolking gekend maar weet men ook wat ze eigenlijk inhouden
t Is omdat ze zoveel aan die computer hangen zoveel met die game boy bezig zijn dat ze
zichzelf niet meer kunnen beheersen is een populaire stelling In wetenschappelijke
literatuur heeft men evenwel iets heel anders kunnen aantonen Door middel van goed
gestructureerde computerspelletjes kan men het concentratievermogen van kinderen met
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) duidelijk verbeteren In de media krijgen
cultuurpessimisten ruime aandacht terwijl wetenschappelijke studies steevast als saai of
belerend worden gepresenteerd
De kern van de zaak is echter het verschil tussen geloven en weten Hoe vaak kiest men voor
emo-geloof en hoe vaak voor wetenschappelijk denken
Der is nen hoek afrdquo zegden ze vroeger ldquoAwel heacute tegenwoordig is er altijd meer dan enen
hoek af is een mooie getuigenis Ze verwijst duidelijk naar de ingewikkelde problematiek
van de comorbiditeit Dit is het samen voorkomen van meer dan eacuteeacuten probleem Een patieumlnt
kan cataract hebben en tegelijkertijd nierstenen Dit samengaan is zeer waarschijnlijk
toevallig In andere gevallen lijkt het samen voorkomen van problemen minder toevallig Bij
kinderen met dyslexie is er 15 die ook nog een andere leerstoornis hebben waaronder
ADHD Bij kinderen met dyscalculie zijn er 17 die ook met dyslexie en 26 die ook met
ADHD kampen Bij patieumlntjes met dyspraxie zegt men dat er 25 tot 38 ook nog een andere
leerstoornis hebben waaronder ADHD De cijfers verschillen duidelijk van studie tot studie
Hoe verwarrend moet dit cijfermateriaal over komen
2 Methode
1 Eerst hebben we informatie gesprokkeld over het onderwerp (boeken media
internet)
2 In een tweede stap hebben we een 5O-tal mensen geiumlnterviewd in drukke
winkelstraten van een grootstedelijke agglomeratie Hierbij hebben we er naar
gestreefd een gelijkmatige mix van leeftijden geslachten en cultuurgemeenschappen
te bekomen
3 Tot slot hebben we een interview kunnen organiseren met neuropsycholoog-
neurolinguiumlst dr Peter van Vugt gespecialiseerd in leerproblemen en
gedragsstoornissen
10
Overgenomen met toestemming van de redactie van vzw Sprankel zie ook wwwsprankelbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 12
3 Besluiten en aanbevelingen
Wanneer we onze bevindingen samen leggen komen we tot volgende inzichten
Een belangrijk deel van de bevolking blijkt steekproefsgewijs niet voldoende op de hoogte
van wat ADHD juist inhoudt De term hyperactiviteit doet bij iedereen wel een belletje
rinkelen maar daar stopt het vaak Er is nood aan een betere voorlichting over ADHD
Informatieve campagnes toegankelijk voor iedereen zouden een start kunnen zijn
Niet enkel kinderen en jongeren kunnen lijden aan ADHD er zijn ook ADHD-volwassenen
ADHD is evenwel moeilijker vast te stellen bij volwassenen dan bij kinderen De WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie van de Verenigde Naties) pleit voor een meer zorgvuldige
screening van de mogelijke aanwezigheid van ADHD bij volwassenen Er is een aparte
diagnostische lijst met aangepaste criteria voor de diagnose bij volwassenen in de maak
Volwassen ADHDers hebben meer dan eens te kampen met problemen op de werkvloer Ze
kunnen niet lang dezelfde job houden er is sprake van een ingebakken ongedurigheid
waardoor ze nood hebben aan veel afwisseling Volwassen ADHDers kiezen dus vaak voor
jobs met voldoende pit Jobs met veel crisismomenten gaan zij niet uit de weg zij vinden dit
vaak net spannend en motiverend
Een volwassen ADHDer wordt zelden bibliothecaris of psychiater Een hele dag stil zitten
lukt niet echt Zij kunnen wel uitstekende bakkers koks brandweermannen spoedartsen
helpdesk- medewerkers zijn Kortom ze kiezen vaak voor beroepen waarin er afwisseling
is en er plaats is voor creatieve ideeeumln
ADHDers kunnen perfect functioneren in de steeds snellere maatschappij Het zijn diegenen
die het best stand houden Iemand die geen ADHD heeft riskeert in paniek-situaties buiten
zichzelf moedeloos radeloos of depressief te worden
Hoe zou de wereldorde er hebben uitgezien zonder ADHDers Creativiteit lage
gevarendrempel energie geen angst hebben van nieuwe ontwikkelingen impulsiviteit (ttz
niet treuzelen) zijn enkele eigenschappen die ADHDers bezitten Van grote uitvinders tot de
heldhaftige verkenners uit de oorlogen velen van hen zouden in deze tijd ADHDers gebleken
zijn
ADHDers voeren vaak een lang gevecht om hun leven onder controle te krijgen
Eens de controle er is kan een ADHDer alles bereiken waartoe hij gemotiveerd is De
invloed van de familie vriendenkring en partnerkeuze kan hier niet onderschat worden
ADHD is geen excuus Het is een wereldwijd bekend fenomeen Soms is het lastig voor de
omstaanders maar het heeft ook enkele duidelijke voordelen Daarom verdient het zowel
nationaal als internationaal meer positieve aandacht
Uit het tijdschrift van Sprankel 18de jaargang nr 4 (oktober -december 2007)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 13
DYNAMIC ASSESSMENT DIAGNOSTIEK VAN DE LEERBAARHEID VAN JONGE LEERLINGEN Workshop met Prof David Tzuriel Kortrijk 7-8-9 april 2008
Dynamic Assessment (of interactieve diagnostiek) staat voor methodes die de
leerbaarheid en de mate waarin leerlingen kunnen leren-leren denken en
problemen oplossen in kaart brengen Deze methodes verschillen van het klassieke
intelligentie-onderzoek in die zin dat het lsquolerenrsquo zelf (het leerproces) onderwerp is van
onderzoek De onderzoeker is geiumlnteresseerd in de cognitieve vaardigheden die aan
de basis liggen van leren en ndash wanneer hier problemen opgemerkt worden - in de
wijze waarop hij hierin verandering kan brengen Dit is bijzonder relevant tav
actuele themarsquos als lsquoleren lerenrsquo en inclusief onderwijs
Prof David Tzuriel is een autoriteit op het vlak van dynamic assessment Hij
ontwierp meerdere leertests die voornamelijk voor oudere kleuters en leerlingen van
de basisschool werden ontwikkeld Zijn boeken en artikels zijn niet te tellen David
Tzuriel was reeds 10 keer te gast te Kortrijk iedere keer brengt hij met vele demorsquos
en praktische tips zijn enthousiasme over op de deelnemers
De workshop is bedoeld voor therapeuten remedial teachers en CLB-
medewerkers Het aantal deelnemers wordt strikt beperkt De voertaal is Engels
maar de spreker houdt rekening met de anderstaligheid van de toehoorders
Info Stuur een mail naar infocebcobe voor een folder
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 14
Zorgzame Klas Kinderen met ADHD zijn vaak temperamentvolle kinderen Als peuter vallen ze op Soms zijn ze heel alert hebben alles gehoord zijn overal bij en reageren constant Bij volwassenen wekken ze sympathie op Een dergelijk pittig mensje wekt geregeld een lach op Tenminste wanneer het niet te erg wordt Afhankelijk van de leeftijd van de andere kinderen verstoren ze de rust in de groep bij familie bijeenkomsten Bij oudere kinderen zijn ze vaak in de buurt Ze krijgen aandacht en zijn tenslotte makkelijk beiumlnvloedbaar Bij jongere kinderen lukt het contact meestal zo lang zij de bovenhand krijgen Moeilijker wordt het bij leeftijdsgenoten en zeker wanneer het toezicht van een ouder kind of volwassene ontbreekt Als peuter stelt dit nog niet zoveel problemen omdat die kinderen op die leeftijd nog sterk op zichzelf gericht zijn In de kleuterleeftijd verandert dit Oudere kleuters spelen meer met elkaar hoewel de relaties sterk wisselen Deze trend zet zich verder in de lagere school Kinderen vergelijken zichzelf met de anderen Er wordt meer gereageerd op verschillen zowel qua uiterlijk als op schoolse prestaties Maar net als bij de volwassene krijgen de leeftijdsgenoten het moeilijker met het drukke overweldigend gedrag van het kind met ADHD Wat vroeger sympathiek of leuk was wordt nu als vervelend beschouwd Kinderen met ADHD lopen vanaf de leeftijd van 9 jaar meer kans op isolement of pesterijen Hun impulsiviteit zorgt voor negatieve reacties en op den duur gaat bij ieder conflict de eerste gedachte rond de schuld naar het kind met ADHD Met de toename van de negatieve reacties is er een omgekeerd evenredige evolutie merkbaar qua zelfbeeld Zeker indien vanuit de omgeving van het kind weinig inzicht of aanvaarding bestaat betreffende deze gedragsstoornis daalt de zelfwaarde sterk Het lijkt ons daarom belangrijk om in de begeleiding rekening te houden met de reacties van de omgeving 1 Verantwoording
We waren dan eigenlijk niet totaal verrast toen wij gevraagd werden om in een zesde leerjaar een gesprek te hebben over ADHD De directe aanleiding was Katrien een meisje met ADHD dat absoluut niet goed in de klasgroep zat Kinderen met ADHD kunnen immers op een groep wegen We aarzelden om op de vraag van school in te gaan Zou dergelijk gesprek zich niet tegen Katrien keren Zal dit geen pestgedrag uitlokken Krijgt Katrien zo geen carte-blanche om druk-impulsief gedrag te vertonen De informatie die we vooraf inwonnen overtuigde ons Voorzichtig maar met stijgend enthousiasme bereidden we een les voor en na een tiental proeflessen vormde zich een lesmodel
2 Zorgzame klas een psycho-educatief project
Wij deelden het project op in drie blokken 21 Een voorbereidende fase waarbij gegevens verzameld worden over het
hulpvragende kind zijn ouders de klassengroep de directie en de leerkracht van de school en CLB ndashomkadering Bedoeling de hulpvraag zo goed als mogelijk definieumlren en filters inbouwen zodat nadelige effecten kunnen ondervangen worden Hier wordt uiteindelijk beslist of het klassengesprek kan doorgaan
22 Het eigenlijke klassengesprek Aan de hand van een ervaringsgericht model krijgen de leerlingen inzicht in de werking van de hersenen zichzelf en de medeleerling(en) met ongelijke kansen Er zijn werkbladen voorzien en audio-visuele middelen ondersteunen de les Er is een leskoffer ontwikkeld met didactische materialen Door middel van concrete oefeningen wordt het inzicht van de leerlingen in het gedrag van klasgenoten die net anders zijn aangescherpt Ze ervaren hoe ze hierbij een positieve rol kunnen spelen Het lessenpakket omvat plusmn 3 lestijden en eindigt met zeer concrete casussen waarin handvaten worden aangereikt om lsquohulpcoachrsquo te worden binnen het klassengebeuren
23 De opvolgingsfase waarin de kinderen naderhand worden uitgenodigd om een vragenlijstje in te vullen Ook de betrokken schooldirecties en de leerkracht evalueren de
ZoKla ndashinterventie Bij wijze van reminder ontvangen de kinderen een individuele ZoKla ndash
badge en krijgt de totale klassegroep een lsquocertificaat van Zorgzame Klasrsquo
Het ZoKla -model onderging sinds zijn ontstaan heel wat aanpassingen Het model werd
meermaals uitgetest bij klassen van het 4deg 5deg en 6deg leerjaar met leerlingen met ADHD en met Gilles de la Tourette
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 15
3 Korte beschrijving van het klassengesprek
Aan de hand van enkele technieken gestoeld op ervaringsgericht leren komen we tot theoretische inzichten in de werking van de hersenen en de ADHD-problematiek De concrete technieken de powerpointquiz de powerpoint-theorieopbouw en de verhalen kunnen hierbij helpenhellip
Het klassengesprek leidt naar zeer concrete klassituaties die te maken hebben met ADHD en hoe de kinderen uit de klas hierop kunnen reageren Hoe kunnen ze mee helpen coachen Wat kunnen ze zeer concreet doen Wat betekent voor hen lsquogeduldrsquo hebben aanvaarden dat er lsquobegriprsquo is voor het kind met ADHD in plaats van dit als een lsquouitzonderingrsquo te zien Voor deze concrete situaties kunnen de begeleiders putten uit het sociogram de vragenlijsten de observaties tijdens de ervaringsoefeningen en het klassengesprek enz
Terugkoppelingsmoment met de klas bv door een chatsessie met de begeleiders een nagesprek met de klassenleerkracht enzovoorts
Besluit Deze les werd al een tiental keer uitgeprobeerd en werd onlangs in zijn definitieve vorm gegoten De respons is positief en heeft ons ertoe aangezet om andere diensten mee te laten delen in dit project Uiteindelijk zoekt de begeleider met alle leerlingen uit de klas naar handvatten waardoor ze medestanders worden in plaats van tegenstanders De ZoKla ndashinterventie neemt ongeveer drie lestijden in beslag Ze wordt begeleid door een CLB-medewerker een zorgcooumlrdinator een leerkracht of een andere therapeut Een leskoffer wordt gratis ter beschikking gesteld voor de cursisten door vzw ZorgzaamOmgaan en omvat alle materialen zoals instructie DVD audiomateriaal Power Point telegeleid wagentje step hellip
Opmerking Naast het begeleiden van de klas met een kind met een ontwikkelingsongelijkheid waarvoor dat lesmodel werd ontwikkeld zijn de materialen en de oefeningen uitermate bruikbaar voor psycho-educatie bij ADHD of GTS individueel of in groep Daarom willen wij therapeuten ook introduceren in dit lesmodel Een aanpassing voor de eerste graad in het beroepsonderwijs is op vraag van enkele scholen in voorbereiding
Zorgzaam Omgaan vzw organiseert een opleiding lsquoBegeleider Zorgzame Klasrsquo Deze vorming ging reeds door De sessie van 25012008 en de namiddagsessie van 29022008 zijn reeds volzet De bijkomende voormiddagsessie op 29022008 staat nog open Deze gaat door van 9u15 tot 12u30 in cc De Spil te Roeselare Er zijn nog plaatsen vrij Op 11 april 2008 gaat er een sessie door in de gebouwen van het SIG te Destelbergen van 13u30 (onthaal 13u15) tot 16u30 Uitgebreidere informatie vindt u op de website wwwzorgzaamomgaanbe
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 16
Ball2Move is spelmateriaal dat zich bijzonder goed leent bij het leren denken in stappen In zijn eenvoudigste aanbieding kan je met jonge kinderen patronen leren nabouwen Bij oudere kinderen ga je meer strategische taken aan Bovendien kan je met het materiaal zelf creatief omgaan Zo kan je met dit materiaal het geheugen makkelijk stimuleren De combinatiemogelijkheid met een zelfinstructiemethode spreekt voor zich
Doel
patronen analyseren volgens plaats en kleur
ruimtelijke orieumlntatie en structuratie
strategisch plan uitdenken
sequentieel denken
hypothetisch denken en hypothese toetsing
denken op materieel perceptueel en abstract niveau
Inhoud
spelbord met 49 gaten
4 rode 4 gele 4 groene en 4 blauwe houten bollen
24 zwarte cilinders
24 patroonkaarten dubbelzijdig bedrukt
kopieerblad om een stappenplan op te maken
handleiding met voorbeeld van een stappenplan
Spelvormen met zwarte cilinders aan de rand
(spelbord met 25 speelvelden)
Spel 1 Maak de patronen van de opdrachtkaart na met de gekleurde bollen
Spel 2 Verrol de bollen vanuit de startpositie naar een nieuw patroon in zo weinig
mogelijk beurten Door de beperkte bewegingsmogelijkheden van de bollen moet
je op zoek naar een goed plan Bekijk het als een uitdaging om opnieuw te
proberen in noacuteg minder stappen
Spel 3 Plan de stappen vooraf op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo weinig
mogelijk stappen te plannen
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)
aangedacht nummer 21 januari 2008 Jan Vanthomme 17
Spelvormen waarin zwarte cilinders over het
speelbord verspreid staan
(spelbord met 49 speelvelden)
Voor spel 4 en 5 worden de cilinders volgens het
model op het spelbord geplaatst De vaste plaats
van de cilinders bemoeilijken de bewegingen van de
bollen
Spel 4 bouw de patronen na door de bollen te rollen in zo weinig mogelijk stappen
Opgelet nu moet je rollen tussen de muurtjes en op zoek naar een bruikbare
doorgang Ook nu heb je nood aan een goed plan Bekijk het als een uitdaging om
opnieuw te proberen in noacuteg minder stappen
Spel 5 werkt nu je plan eerst uit op papier Ook hier bestaat de uitdaging in het zo
weinig mogelijk stappen te plannen
Spelbord gebruiken als gezelschapsspel
Er liggen nu slechts 2 bollen van elke kleur op het spelbord de zwarte cilinders staan
volgens het patroon
Spel 6 elke speler krijgt een opdrachtkaart plaats eacuteeacuten twee of vier bollen op de
aangegeven plaats Per spelbeurt krijgt een speler een afgesproken aantal
stappen (bv je mag in je beurt 7 stapjes zetten met eacuteeacuten of meer bollen) Wie
zijn opdracht volbracht heeft krijgt een nieuwe opdracht
Ontwerper Jannes Baert
Producent wwwjegronl (productnummer 50620 richtprijs euro 8000)
Verdeler in Belgieuml wwwmarsivalbe (productnummer J50620)