1

Nr. 29 - september - oktober 2017Magazine voor slimme oplossingen

PB- PP BELGIE(N) - BELGIQUE

Afgiftekantoor : Antwerpen XErkenningnummer: P508727

ECONOMIE

NATO HEADQUARTERSSOM and Assar have created an imposing and transparant headquarters for the military alliance.VK Architects & Engineers can look back on the successful completion of one of the most complex assignments in its history. The project with the largest application of slab cooling in Europe, designed at a moment that this technique was brand new. The kind of pioneering and challenge our engineers are looking for.

ARCHITECTS& ENGINEERS

Do you want to share your passion and experience to build tomorrow’s world ? VK will be proud to o� er you the opportunity to work on challenging projects. Check out how you can realize your ambitions on www.vkgroup.be/nl/career and send your cv to Martine Decock on martine.d@vkgroup.be.

Always looking for great people

& ENGINEERS

HR_ad_ Ilya_VK_201710.indd 1 2/10/2017 9:46:10

3

INDUSTRIE 4.0: OPPORTUNITEIT OFBEDREIGING VOOR INGENIEURS?Industrie 4.0.

U heeft wellicht de klok al horen luiden. Maar weet u ook waar de klepel hangt?

Nee? U bent niet de enige. Het is voor velen nog onduidelijk wat het concreet betekent voor onze maatschappij. Wel is duidelijk dat het een impact zal hebben op de huidige werksituatie, op de nood aan kennis, skills, attitudes én goed opgeleide ingenieurs.

Als ingenieursvereniging kunnen we de transitie naar Industrie 4.0 – die volop aan de gang is – niet negeren. Daarom organiseert ie-net van 20 tot 26 november 2017 de Week van de Ingenieur, met als centrale thema ‘Industrie 4.0’.

Tijdens deze week worden tal van activiteiten georganiseerd: lezingen, opleidingen, bedrijfsbezoeken,…

Op 20 november stellen we de resultaten van de Ingenieursradar voor. Met deze enquête wil ie-net de arbeidsmarkt voor ingenieurs en de impact van industrie 4.0 op de maatschappij, bedrijven, en ingenieurs in kaart brengen. De resultaten van de Ingenieursradar vormen het onderwerp van het ingenieursdebat ‘Industrie 4.0’. Een panel bestaande uit stakeholders, bedrijven en ingenieurs laten tijdens dit debat hun stem horen over de transitie. Net zoals bij de voorgaande debatten, wordt het uitgezonden op Actua TV en zal het via live streaming via Youtube te volgen zijn.

Het succes van de Ingenieursradar steunt op uw input. Dus surf naar www.ie-net.be en vul zeker de enquête in.

Uiteraard denken we ook aan ingenieurs in spé. Met initiatieven zoals het Repair Café, Coderdojo,We Go Stem, van analoog naar digitaal, … willen we hen tijdens de Week van de Ingenieur extra stimuleren en sensibiliseren voor het belang van STEM.

De Week van de Ingenieur biedt aan bedrijven ook de kans om in die week hun ingenieurs onder de aandacht te brengen en in de bloemetjes te zetten. Informeer uw werkgever dus zeker over dit initiatief en laat ons via wvdi@ie-net.be weten wat uw werkgever voor zijn ingenieurs doet.

Op p. 28 van dit nummer vindt u het algemene programma van de Week van de Ingenieur. De details verschijnen eerstdaags op onze website.

Is Industrie 4.0 een opportuniteit of bedreiging voor ingenieurs? Hoe kunnen ingenieurs een leidersrol spelen? Worden ingenieurs goed voorbereid op het digitaal tijdperk?

Dit en nog veel meer komt u te weten van 20 tot 26 november.

Wij hopen alvast u te mogen ontmoeten op een of meerdere van onze activiteiten!

Nancy Vercammen Algemeen directeur

4

INHOUD

IN DIT NUMMER

EN VERDER

IVAN VAN DE CLOOTOVER DE OBSTAKELS NAAREEN CIRCULAIRE ECONOMIE

URBAIN VANDEURZENOVER SMILE INVEST

VAN CONSUMENTNAAR PROSUMENT

08 16 20

23

03 Voorwoord

05 Actua

12 EIT RawMaterials

27 Ledenkatern

38 Debat ingenieurs en politiek

42 Robotchirurgie

45 Opleidingen

49 Activiteiten

BEVEILIGING ONLINE BETALINGSSYSTEMENNOG LANG NIET WATERDICHT

COLOFONAdres van de redactie Desguinlei 214 - 2018 Antwerpen T 03 260 08 40E-mail ilya@ie-net.be Verantwoordelijke uitgever Nancy Vercammen - algemeen directeur ie-net ingenieursvereniging vzw Coördinatie en contact Karolien Van Wiele, ie-net Karolien.van.wiele@ie-net.beT 03 260 08 58 Redactieraad Jaak Blocken, Ivan Born, Bart Demol, Marc Demolder, Filip De Sutter, Niek Dobbels, Hendrik Goossen, Clement Noé, Frederik Ronsse, Guy Roymans, Luc Taerwe, Werner Vancayseele, Luc Vander Elst, Jos Vander Sloten, Nancy Vercammen, Johan Vyncke Vormgeving Bold & pepper  nv ‘t Hofveld 6c4 1702 Groot-Bijgaarden T 02 325 64 64info@boldandpepper.be www.boldandpepper.be Druk De Bie Printing Reclameregie Trevi nv Meerlaan 9 9620 Zottegem T 09 360 62 16Willem.holemans@trevi-regie.be

Strategische partner ie-net:

5

ACTUA

HUIS-, TUIN- EN KEUKENTOEPASSINGEN VAN DE TOEKOMST WORDEN VOORTAAN GETEST EN ONTWIKKELD IN HOMELAB

Op 18/10 openden de UGent en imec HomeLab, een digitale leef- en leeromge-ving die de woning van de toekomst als uitgangspunt neemt. Bedenkers, desig-ners, ontwikkelaars en testgebruikers kunnen er slimme diensten en producten testen en ontwikkelen.

Uniek in EuropaHomeLab is een co-innovatieruimte; een creatief lab waar onderzoekers nauw samenwerken met bedrijven én gebruikers om concepten als Internet of Things en Smart Living om te zetten in de huis-, tuin- en keukentoepassingen van de toekomst. Van projecten rond zorg, comfort of energie over mobiliteit en media, tot veiligheid. In HomeLab wordt innovatie op alle niveaus ondersteund, vanaf het concept en co-creatie met potentiële gebruikers, tot en met het testen van prototypes in een echte leefomgeving. Een dergelijk initiatief, waarbij niet enkel wetenschappers maar ook gebruikers tijdelijk in het HomeLab zullen wonen, is uniek in Europa!

In het meinummer van ILYA kon je reeds een uitgebreid artikel lezen over dit HomeLab. Je kan het nalezen via www.ie-net.be -> Magazine

Overwin ontwerpuitdagingen eenvoudig met behulp vanCOMSOL Multiphysics®. Maak gebruik van de krachtige wiskundige modelleringstools en solvertechnologie om accurate en uitgebreide simulatieresultaten te leveren.

Ontwikkel maatwerk applicaties met behulp van de Application Builder en verspreid ze binnen uw organisatie of naar uw wereldwijde klanten met een eigen installatie van COMSOL Server™.

Profi teer van de kracht van multifysica en vraag vandaag nog een live demonstratie aan op comsol.nl

De evolutie van numerieke simulatiesoftware heeft een belangrijke mijlpaal bereikt.

VERIFIEER EN OPTIMALISEER UW ONTWERP

met COMSOL Multiphysics®

© Copyright 2017 COMSOL.

INSTANTBETALINGEN WORDEN REALITEIT IN BELGIË

Consumenten toelaten om snel én continu, 7/7 en 24/24, betalingen uit te voeren: dat is de ambitie die de Belgische banken vanaf november 2018 willen waarmaken. Met het Instant Payments ini-tiatief toont ons land zich opnieuw een sterke speler in het betaalverkeer: het wordt een van de eersten op het Europese vasteland om Instant Payments aan te bieden.De snelheid waarmee banken betalingen uitvoeren zal dankzij Instant Pay-ments aanzienlijk verhogen. Betalingen zullen dag en nacht en het hele jaar door verwerkt kunnen worden, ook op feestdagen en in het weekend.Bovendien zal het geld binnen enkele seconden op de rekening van de begunstigde staan, zelfs wanneer die een rekening bij een andere bank heeft. De consument zal – met andere woorden – 7/7 en 24/24 instant geld kunnen overschrijven en ontvangen.

6

ACTUA

2017-1228 GHA Ilya 2017/10.indd 1

VIER BELGISCHE INGENIEURS OP DE LIJST VAN MEEST TALENTVOLLE VERNIEUWERS IN EUROPA

Vier Belgen staan op de lijst ‘Innovators under 35 Europe’ van MIT Technology Review, het magazine van het Massachusetts Institute of Technology (MIT), de prestigieuze Amerikaanse universiteit in Boston. Het magazine bekroont 35 talentvolle Europese vernieuwers en ondernemers die nieuwe technologieën ontwikkelen om dwingende maatschappelijke problemen op te lossen.De laureaten werden gekozen uit meer dan 1.100 inzendingen. Voor België gaat het om Victor Dillard, Vincent Spruyt, Julien De Wit en Damya Laoui.Dillard (28) ontwikkelde een artifi ciële-intelligentieplatform dat helpt veilige en effi ciënte genoombewerkingstherapieën te bedenken en tot stand te brengen. Hij is de oprichter van het bedrijf Desktop Genetics.Vincent Spruyt (32) ontwikkelde een machinaal leerplatform dat menselijk gedrag (lifestylegewoontes, rijstijl, balans tussen werk en privé, gezondheid) via big data verklaart en voorspelt. Zijn Sentiance-platform gebruikt data van smartphonesensoren (zoals gyroscopen en versnellingsmeters) en telt al 500.000 gebruikers.Julien De Wit (29) ontwikkelde nieuwe technieken om bewoonbare planeten te identifi ceren en te bestuderen die rond andere sterren dan de zon draaien. Hij maakte deel uit van het team dat de drie leefbare planeten rond de ster Trappist-1 ontdekte. Hij zet de zoek-tocht naar gelijkaardige zonnestelsels voort aan het MIT.Damya Laoui (32) is onderzoekster aan het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Daar ontwikkelt ze een methode om cellen uit verwij-derde tumoren in te zetten als persoonlijk vaccin tegen toekomstige uitzaaiingen. Het gaat om dendritische cellen die deel uitmaken van het immuunsysteem. In tumoren worden veel van die cellen onderdrukt of zelfs door de tumor gebruikt om tegen het lichaam in te werken. Maar enkele cellen blijven weerstand bieden. Laoui ontdekte twee soorten cellen die elk inzetbaar zijn tegen specifi eke kankers. De nieuwe immunotherapie is enkel op muizen getest. Haar team zoekt bedrijven en mensen voor klinische studies. De methode is ongezien in kankerbestrijding. En vaccin wordt over vijf à tien jaar verwacht.Het is voor het eerst dat MIT Technology Review in heel Europa op zoek ging naar talent. De 35 kandidaten worden onderverdeeld in vijf groepen: uitvinders, ondernemers, visionairen, pioniers en weldoe-ners. Op 14 september, tijdens een feestelijk evenement in Parijs, zal per categorie het beste project worden gekozen dat een speciale vermelding krijgt. Er is overigens nog een Belg op de MIT-uitreiking. Koenraad Debackere, afgevaardigd bestuurder van KU Leuven Research & Development, zetelt in de jury.

BELGISCH SOLAR TEAM DERDEOP WK VOOR ZONNEWAGENSDe studenten van het Belgische Solar Team hebben brons behaald op het WK voor zonnewagens in Australië. Ze reden een 3021 kilometer lange tocht van Dar-win naar Adelaide met een zelfgebouwde zonnewagen. Er namen 42 teams uit 21 landen deel aan de race. Na een spannen-de laatste dag eindigden de Belgen enkele minuten voor het team van de Japanse universiteit van Tokai. Aan de fi nish waren de studenten door het dolle heen.

CUSTOM8 ONTWIKKELT SLIMBED DAT VOOR IEDEREEN IN ELKE SLAAPHOUDING DE JUISTE ONDERSTEUNING BIEDT

Custom8, een spin-off van KU Leuven, ontwierp een volledig nieuw slaapsysteem met 7 onafhan-kelijke zones die automatisch worden ingesteld in functie van je lichaam en slaaphouding. SlimBed kan de zones afzonderlijk van bijzonder hard tot zeer zacht instellen en dit terwijl je op het bed ligt. Dit bed biedt voor elk lichaam een ergono-

misch correcte ondersteuning en zorgt ervoor dat je niet langer voor complexe keuzes staat bij de aankoop van een nieuw bed. Ook als je lichaamsbouw in de toekomst verandert, blijft het bed je correct ondersteunen door de instellingen van de 7 zones aan te passen. SlimBed kan bovendien uitgerust worden met een module die je slaaphouding tijdens de nacht registreert en actief de hardheid van de verschillende modules aanpast. Zo geniet je lichaam de hele nacht door van een ergonomisch optimale ondersteuning.

Geen keuzestress meer. Eén bed voor iedereenWetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat een bed een gezonde nachtrust kan bevorderen als het je lichaam ergonomisch correct ondersteunt. Je lichaam is uniek en vereist dan ook de nodige instel- en aanpassingsmogelijkheden van je bed om deze correcte ondersteuning te garanderen. In de praktijk is het nochtans moeilijk om een bed te vinden dat gedurende 10 jaar een perfecte ondersteuning biedt aan jouw lichaam en aan dat van je partner. Om een slaapsysteem op een objectieve manier te kiezen of in te stellen moet de verkoper in de winkel niet alleen de nodige wetenschappelijke achtergrond hebben maar ook gespecialiseerde meetapparatuur. De eerste versies van SlimBed waren complexe machines voor onderzoeksdoeleinden en werden vanaf 2005 gebruikt voor slaaponderzoek in ziekenhuizen en universiteiten. Vandaag is het product klaar voor de slaapkamer en bereikbaar voor de consument.

7

LASERSENSOR DETECTEERT KLEINSTE ANTIBIOTICADEELTJES

Werken voor een wereldhaven, kan dat

jou inspireren?Vind je inspiratie op www.portofantwerp.com/jobs

2017-1228 GHA Ilya 2017/10.indd 1 4/10/17 11:14

De strijd tegen overmatig en foutief gebruik van antibiotica is nog lang niet gestreden. Een nieuwe, hoogtechnologische sensor, ontwikkeld aan de Univer-siteit Antwerpen onder leiding van Karolien De Wael, maakt het detecteren van antibiotica veel eenvoudiger. Dat kan voortaan ter plekke gebeuren, bijvoorbeeld in afvalwater of op een boerderij.Antibioticaresistentie wordt een steeds groter probleem. Onderzoekers schatten dat er in 2050 wereldwijd per jaar zowat 10 miljoen mensen zullen overlijden aan ‘antimicrobiële resistentie’. Stilaan groeit het bewustzijn dat de mens op een andere manier met antibiotica moet omgaan, maar de weg is nog erg lang.Een van de grote uitdagingen is het opsporen van ongewenst en verboden antibi-oticagebruik, bijvoorbeeld in het afvalwater van een bedrijf. “Dat gebeurt vandaag al, maar een dergelijke test neemt meerdere uren in beslag”, vertelt prof. Karolien De Wael (UAntwerpen, AXES onderzoeksgroep). “Bovendien is het met de huidige methodes heel moeilijk om ter plaatse te achterhalen om welke antibiotica het precies gaat.”Daar komt verandering in dankzij nieuw onderzoek van De Wael en haar Amerikaanse collega Sergiu M. Gorun (Seton Hall University). “Wij ontwikkelden een techniek om antibiotica te detecteren met de hulp van laserlicht”, legt de

Antwerpse chemieprofessor uit. “Met een sensorstrip van enkele centimeter, een rode laserpointer en een uitleesapparaatje kunnen we ter plaatse metingen doen.”De nieuwe technologie maakt het mogelijk om zeer lage concentraties op nano-moleculair niveau te detecteren, en kan zo een effi ciënt wapen worden in de strijd tegen antibioticamisbruik. De Wael: “Deze nieuwe technologie biedt bovendien ook heel wat mogelijkheden op andere terreinen. Zo kan ze ook worden ingezet voor het detecteren van biomerkers die wijzen op kanker of cardiovasculaire ziektes.”

8

INTERVIEW

Ivan Van de Cloot is hoofdeconoom bij Itinera, de denktank die beleidsaanbevelingen doet. Hij schetst voor Ilya de aandachtspunten bij de overgang naar een circulaire economie.

“Circulaire economie is typisch zo’n thema waar iedereen voor te vinden is, maar dat we toch niet zomaar van de grond krijgen. Dan moet je je afvragen welke obstakels we moeten overwinnen om tot een haalbare circulaire economie te komen. De opportuniteiten zijn duidelijk: economisch werkt circulaire economie efficiënter: we springen zuiniger en verstandiger om met grondstoffen en verbruiken minder. Zo’n systeem is ook veel beter voor het leefmilieu, want puur economisch bekeken verspillen we vandaag veel te veel. Het kan dus veel renda-beler. Circulaire economie biedt enorme kansen als optimalisatieoefening om ons economisch systeem efficiënter te maken. Het uitgangspunt is dat econo-mie en ecologie hand in hand kunnen gaan, maar er zijn wel wat knelpunten te overwinnen.”

Precies door die obstakels te identificeren komen we tot echte doorbraken en creëren we echte kansen?“Juist, want anders blijft het bij een mooie droom. Engineering is in deze context heel belangrijk. Vaak

DE HOBBELIGE WEG NAAR NIEUWE BUSINESSMODELLEN Ons gedrag als consument legt een grote claim op het milieu en zo brengen we onze eigen toekomst in het gedrang. Het is voor vrijwel iedereen duidelijk dat we dringend moeten evolueren naar een circulaire economie, waarbij we efficiënter omspringen met grondstoffen, materialen, energie, water, ruimte en voedsel. Een circulaire economie sluit de kringloop en hergebruikt zoveel mogelijk de natuurlijke hulpbronnen. AUTEUR: LUC VANDER ELST

IVAN VAN DE CLOOT (ITINERA) OVER DE OBSTAKELS NAAR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE

zijn er innovatieve technieken nodig en moeten we zorgvuldig de volledige levenscyclus van een product analyseren. Je kent de klassieke vragen: wat is er ecologischer: petflessen of herbruikbare flessen, gewone batterijen of herlaadbare batterijen, ... Voor circulaire economie reken je alles mee, ook het transport, de opslagruimte, enz. Zelfs als de eerste generatie vernieuwende producten niet voldoet, hoef je het hele concept nog niet af te voeren. Je moet ook aansturen op leereffecten en een leercurve doorlopen. De eerste generatie zonnepanelen was helemaal niet zo ecologisch, maar we hadden die fase wel nodig om tot nieuwe inzichten te komen, die dan weer hebben geleid naar de nieuwere generaties zonnepanelen.”

Sommige mensen zijn heel fundamenteel bezig rond circulaire economie?“Daar is niks mis mee, maar je moet je dan wel afvragen hoe realistisch dat is. Wie heel zuiver in de leer is, heeft weinig impact en zit wellicht in een nichemarkt. Dat mag niet de ambitie zijn. Heel wat economische en technische systemen functioneren in onze complexe economie alleen maar als ze een kritische drempel overschrijden, als er een zekere schaalgrootte is. Bij nichemarkten of nicheproducten is dat zelden het geval. Circulaire economie moet

een basisstramien worden voor heel onze economie. Pas als we dat principe kunnen toepassen op grote schaal, gaan we er zowel economisch als ecologisch sterk op vooruit.”

COMPLEXITEIT“Een eerste moeilijkheid om tot een circulaire eco-nomie te komen is de complexiteit van de producten vandaag. Een eenvoudige tandenborstel bestaat uit veertig componenten. Het is dus al niet eenvoudig om elk onderdeel daarvan in een cyclus te stoppen voor een andere toepassing of hergebruik. Die com-plexiteit van materialen is echt iets voor ingenieurs. Er zal heel veel engineering nodig zijn om die cyclus effectief te sluiten. Dat is een obstakel, maar tegelijk is het voor ingenieurs een grote kans.”

“Daarnaast heb je het mondiale aspect. De waar-deketting is vandaag niet meer lokaal. Globalisering gaat niet alleen over meer exporteren en importeren. Globalisering heeft de structuur van onze economie omgegooid. Vroeger speelde de waardeketting van een product zich meestal volledig binnen één land af: onderzoek, ontwerp, marketing, productie, ... Vandaag vindt dat proces plaats op Europese of zelfs wereldschaal. Als we die cyclus moeten sluiten, moe-ten we in dat reverse network dan elk onderdeel naar

9

het land van oorsprong terugsturen? Belangrijk daar-bij is dat transport en logistiek zelf ook ecologisch heel belastend zijn. Dat moet men dus zeker mee in rekening brengen bij een circulair economiemodel. Vandaag kennen we een gigantische productietrafiek van China naar Europa. Het is een uitdaging om ervoor te zorgen dat al die containerschepen niet leeg moeten terugkeren. En moeten die producten uit China op het einde van hun levenscyclus dan ook effectief terug naar China? Dat soort vragen toont die complexiteit duidelijk aan: in hoeverre is een ecologi-sche economie verenigbaar met transport over grote afstanden?”

LOCK-INVoor we toe zijn aan een circulaire economie op grote schaal hebben we nog een hele weg af te leggen?

“Het fenomeen van de lineaire lock-in is een belangrijk obstakel. Als we oplossingen zoeken voor een systeemprobleem zoals dit, dan moeten we ook naar systeemoplossingen zoeken. Wie in zijn eigen kleine hoekje bezig is, maakt weinig kans op een succesverhaal als ook de rest niet mee verandert. Als je wil overschakelen van één systeem naar een ander systeem, dan moet iedereen in die keten mee bewegen. En dan mag je de dominantie van het be-staande systeem niet onderschatten. Om een plaats te veroveren in de markteconomie is heel wat meer nodig dan een geniaal technologisch idee. Dat heeft te maken met schaal en coördinatie. Soms wordt naar de overheid gekeken voor die coördinatie, maar ook daar zijn risico’s aan verbonden. Een concreet voorbeeld is de omschakeling naar herbruikbare flessen. Vandaag zijn bedrijven gericht op zo weinig mogelijk stockageruimte. Dat is een logica die ook

“Pas als we circulaire economie kunnen toepassen op grote schaal, gaan we er zowel economisch als ecologisch sterk op vooruit.”

ingenieurs heel goed kennen: logistieke optimalisatie, floor space optimisation. Als we naar herbruikbare flessen willen gaan , moeten we heel dat systeem daar dus op aanpassen.”

Wat kan ervoor zorgen dat de rest van de markt mee volgt?“Platformen. En ie-net is bijvoorbeeld zo’n platform: een vereniging van ingenieurs. Daar kunnen stan-daarden worden ontwikkeld en naar voor geschoven als de nieuwe standaard. Om te kunnen overstappen van de oude naar de nieuwe standaard maak je af-spraken die gevolgd moeten worden, maar dan moet je als platform ook een zekere impact en dominantie hebben. Voor de ontwikkeling van zulke standaarden mogen we niet altijd naar de overheid kijken, want dat is niet altijd een garantie voor de juiste keuze of de nodige efficiëntie. Wie standaarden wil ontwik-kelen, moet voldoende expertise aan boord hebben en die standaarden kunnen doorduwen zonder grote dwang. Het systeem moet op zichzelf zo sterk zijn dat mensen nauwelijks dwang nodig hebben om het te adopteren.”

PERCEPTIE“Mensen denken vaak dat hun eigen bijdrage verwaarloosbaar is. Maar als iedereen zo denkt,

Ivan Van de Cloot is hoofdeconoom bij Itinera

verandert er nooit iets. Onze maatschappij kan alleen maar draaien op basis van burgerschap. We moeten er niet voor terugdeinzen om ook van bedrijven burgerschap en een zekere verantwoordelijkheidszin te eisen. Dingen moeten vaak ook rijpen en dus mogen we bepaalde evoluties niet te snel willen doorvoeren. Dat geldt ook voor bedrijven. Men is een bepaalde manier van werken gewoon en iedereen weet hoe moeilijk verandering is. Om die perceptie te kunnen overwinnen moet je kunnen aantonen dat iets haalbaar is en dat het op termijn ook alleen maar beter en efficiënter is.”

Moet iedereen mee aan boord, als we naar een globale circulaire economie willen?“Dat is ook vaak een obstakel: wie levert welke inspanningen? De lasten moeten worden gedeeld en iedereen moet zijn steentje bijdragen. Sommigen denken geen bijdrage te moeten leveren, als de an-deren dat al doen. Dat is individueel rationeel, maar collectief irrationeel. Het is een klassiek fenomeen dat kan worden aangepakt vanuit die coördinerende platformen, of die nu privé zijn of van de overheid uitgaan. Het standaardrecept van economen daarbij is het internaliseren van de externe kosten. Als sommige spelers geen goodwill of goede intenties tonen om mee te evolueren in de juiste richting, dan wordt er een prijs geplakt op wat vandaag vaak nog kosteloos is: het vervuilen van de lucht of het werken met niet-herwinbare materialen bijvoorbeeld. Als dat geen prijs heeft, zullen sommige bedrijven daar nau-welijks op inzetten. Maar zo wentelen zij die kosten af op de rest. En dus moet dat financieel worden gecompenseerd. Maar om delocalisatie van bedrijven te voorkomen moet dat probleem wel wereldwijd worden aangepakt.”

BUSINESSMODEL“Om tot een circulaire economie te kunnen komen moeten we andere businessmodellen ontwikkelen. De romantische tijd dat alles hersteld werd is voorbij. Je hebt daar een bepaalde kritische drempel nodig: als te weinig mensen hun spullen voor herstelling binnenbrengen, dan gaat die reparatiesector voor

de bijl en dan word je verplicht om weg te gooien en nieuw te kopen. Daar spelen ook de loonkosten, die ervoor zorgen dat het meestal goedkoper is om nieu-we producten te kopen dan iets te laten repareren. Dat betekent dat de producent nu verantwoordelijk wordt voor zijn product in de ketting: het product dat hij heeft afgeleverd, zal hij op het einde van de rit ook moeten terugnemen.”

“Ingenieurs moeten zich heel goed bewust zijn van het verschil tussen technische levensduur en econo-mische levensduur. Er is enerzijds het fenomeen van de geplande veroudering, waarbij producten bewust worden ontworpen met een beperkte levensduur. Dat is uiteraard helemaal niet compatibel met circulaire economie. Maar vaak ook schaft de consument zich al een nieuw product aan, als zijn product technisch nog helemaal in orde is. Gewoon omdat er een nieuw model op de markt is of omdat een nieuw toestel meer mogelijkheden biedt. Technische levensduur is dus iets anders dan economische levensduur en daar ligt er een opdracht in het doorgeven van waarden aan de volgende generaties.”

REBOUND“Een ander obstakel voor circulaire economie zijn de reboundeffecten. We slagen erin om minder vervuilende, meer ecologische producten te maken, maar de ecologische winst verdwijnt in het niets doordat er een veel groter volume van het product op de markt komt. Vandaag stoot een auto veel minder CO

2 uit dan vroeger, maar er rijden veel meer auto’s

en zo wordt die ecologische winst tenietgedaan. Dat reboundeffect is zeer reëel en economen vinden dat je dat alleen kunt aanpakken door een prijs te plakken op het gebruik van producten, eerder dan op het bezit ervan.”

Als we de keten willen sluiten, dan moeten we ook weten waar alles zit?“Ook informatie is een mogelijk obstakel. Mensen weten niet meer hoeveel apparaten ze in huis heb-ben. Laat staan dat ze die ook daadwerkelijk terug-brengen naar de winkel. Als we circulaire economie

ernstig willen nemen, dan moet elk apparaat dat zijn weg vindt naar de klant, op het einde van de cyclus ook terug bij die producent terechtkomen. Alleen zo kunnen we die ketting effectief sluiten. Dat betekent dat we voortaan totale transparantie moeten hebben over waar alle verkochte apparaten zich bevinden.”

“In Nederland heeft men bijvoorbeeld een value chain agreement gemaakt voor fosfaat. Daar engageren alle betrokken partijen, van boer tot afvalverwerker, er zich eensgezind toe om de fosfaatcyclusketen te sluiten. Maar het is een gigantisch werk om dat voor alle producten te regelen. Er moet dus eerst worden ingezet op de meest relevante ontsporingen. Maar op termijn moet dat voor heel de economie worden uitgerold. Er bestaan al heel wat coördinatieplatfor-men en kenniscentra die daarrond werken.”“De nieuwe businessmodellen die we daarvoor nodig hebben, zijn vaak niet zo nieuw. Garantiesys-temen bijvoorbeeld kunnen we een bredere invulling geven. Sommige bedrijven hanteren garantie als een belangrijk commercieel argument. Dat moeten we aanmoedigen, want zo sluiten we de ketting. Of er is de deeleconomie als businessmodel: eerder kiezen voor het gebruik van een product dan voor het bezit ervan. Denk maar aan Cambio met autodelen. Zulke businessmodellen worden duurzaam, als je ze economisch kunt verankeren. Renting, leasing, servicecontracten: we gaan minder een product verkopen, maar eerder een dienst ter beschikking stellen. Denk maar aan de muziekindustrie: we kopen geen cd’s meer, maar streamen muziek online.”

TAKE BACK“En er is meer. Er zijn de ‘take backmodellen’, waarbij de producent producten terugneemt en ze opnieuw in de cyclus brengt. Dure producten kopen we samen aan en we betalen naargelang het gebruik. Andere platformen rekenen het gebruik aan van bijvoorbeeld kantoorruimte. Het principe van idle capacity, waarbij je niet per se zelf nog kantoorruimte bezit, maar die huurt op een gemeenschappelijke locatie. Dat principe is inmiddels al sterk gerentabi-liseerd.”

INTERVIEW

10

“De economie heeft constant vernieuwing nodig en de lobbyisten van het status-quo zijn vaak te machtig.”

11

ITINERAItinera is een denktank die beleidsaanbevelin-gen geeft. Ze baseert die op objectief en onaf-hankelijk onderzoek van grote maatschappelijke vraagstukken. Itinera focust op welvaartcreatie, goed bestuur en democratische inclusie. Om haar taken uit te voeren beschikt Itinera over een team van erkende experts. Op regelma-tige basis publiceert Itinera rapporten over de beleidsdomeinen waar ze de vinger aan de pols houdt. Op www.itinerainstitute.org vindt u bijvoorbeeld recente publicaties over digitalise-ring, industrie en ondernemerschap.

Van circulaire economie spreekt men het vaakst als de economie stagneert. Maar om tot een echte circulaire economie te komen hebben we een positief klimaat nodig. Hoe geraken we daar?“In een breder industrieel beleidsverhaal hebben we platformen nodig die vernieuwing brengen: waar mensen elkaar ontmoeten die niet hetzelfde doen. Interdisciplinaire platformen met mensen uit verschillende sectoren die durven over het muurtje kijken. Nieuwe kennis is vaak het hercombineren van bestaande kennis, maar die zit meestal niet in een groep van gelijkgestemden.”

“En het klopt dat debatten over circulaire economie en duurzaamheid vaak opduiken, als er weinig economische vooruitgang is. Nochtans moeten we dit proces echt proberen te verankeren in de maat-schappij en ervoor zorgen dat mensen er funda-menteel van overtuigd geraken dat we een andere insteek in de maatschappij en de economie nodig hebben. Circulaire economie mag geen modegril zijn. Het is de enige manier om onze economie en onze ecologie op lange termijn veilig te stellen.”

Hoe moet het beleid omspringen met de evolutie naar circulaire economie?“De overheid meent soms de toekomst te moeten be-palen. Niemand weet hoe die toekomst er zal uitzien. We moeten vooral veel ruimte laten voor experimen-teren. Als we veel kansen geven, dan wordt op termijn duidelijker wat realistisch is en wat zal verdwijnen. De meeste dingen die we vandaag kennen, staan nog niet helemaal op punt. De overheid moet die vooral laten rijpen en mag dan geen voortijdige keuze maken voor één optie. Als ze dat doet, ontneemt ze de andere spelers alle kansen. Zo sluit ze veel meer deuren dan dat ze er opent. Terwijl juist heel veel dingen nog in be-weging zijn en we veel ruimte nodig hebben voor trial and error. Daarnaast zijn er ook altijd zaken waarvan economen vinden dat ze maatschappelijk nodig zijn, maar nooit kans zullen maken om rendabel te worden. Als dat maatschappelijk voldoende verantwoord is, kan dat een argument zijn om die wel te subsidiëren.”

“Enerzijds hebben we grote infrastructuren nodig en daar kan de overheid een rol spelen, want als de overheid dat niet doet, doet wellicht niemand het. Aan de andere kant moeten de ondernemers veel ruimte krijgen om te experimenteren. En wie experimenteert of uitprobeert, moet ook tijdig bijsturen en evalueren. Dat is geen taak voor de overheid, want zij kan met belastinggeld niet levensvatbare initiatieven toch jarenlang overeind houden. Ondernemers sturen direct bij, als iets niet goed gaat, want voor hen is dat een economisch verhaal. De overheid kan innovatie ook stimuleren als consument door in scholen, ziekenhui-zen of rusthuizen bijvoorbeeld bepaalde technologieën te adopteren. Zo krijg je al een bepaalde kritische massa voor een product of een dienst zonder dat je dat onmiddellijk vertaalt in stringente regels. De overheid heeft ook een voorbeeldfunctie. Als we praten over elektrische wagens, heeft ze dan niet de taak om haar eigen wagenpark op die manier uit te rusten, bijvoorbeeld? Ze moet meer sturen op de vraag en minder op het aanbod. Ze moet ervoor zorgen dat de markt iets kan adopteren. Ondernemers hebben een voorspelbare reglementaire omgeving nodig en een speelveld dat voor iedereen gelijk is. Ook labels kun-

nen een verschil maken en ook daar kan de overheid een rol spelen.”

LOBBYDe weerstand komt vaak vanuit bestaande busi-nessmodellen. Betekent dat dan dat technische expertise bij innovatie niet volstaat? “De minder aangename kant van de economische ontwikkeling is creative destruction. Van wat vandaag bestaat zijn er altijd delen die moeten plaats maken voor iets nieuws. Bestaande businessmodellen wor-den aangepast of maken plaats voor iets nieuws. Als de politiek dan te veel oor heeft voor het bestaande en niet voor het nieuwe, dan werkt dat contraproduc-tief. Dat is vaak een rem voor innovatieve ontwikke-lingen. De politiek moet dat kunnen overstijgen en creatieve destructie toelaten. Ons economisch model moet zich constant aanpassen en meer een ecolo-gische richting uitgaan. De overheid mag dus niet te veel voordeel geven aan bestaande economische bedrijvigheid, want zo remt ze mogelijke vernieuwing af. We hebben geen ondernemingsbeleid nodig, maar ondernemerschapsbeleid. De economie heeft constant vernieuwing nodig en de lobbyisten van het status-quo zijn vaak te machtig.”

“Circulaire economie mag geen modegril zijn. Het is de enige manier om onze economie en onze ecologie op lange termijn veilig te stellen.”

Ivan Van de Cloot.

12

CIRCULAIRE ECONOMIE

EIT RAWMATERIALS DELFT NAAR NIEUWE OPLOSSINGEN VOOR GRONDSTOFFENPROBLEMATIEKAls Europa zijn industrie morgen draaiende wil houden, dan moet het ervoor zorgen dat die nog steeds de nodige grondstoffen vindt om haar productie te voeden. Met dat cruciale vraagstuk houdt EIT RawMaterials zich bezig. Het antwoord zal voor een groot deel van meer innovatie en nieuwe businessmodellen komen, zegt Karl Vrancken.AUTEUR: JEAN-LOUIS VANDEVOORDE

INNOVATIE EN TECHNOLOGIE ALS HEFBOOM

Karl Vrancken, research manager sustainable materials bij de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), stond mee aan de wieg van EIT RawMaterials, de knowledge and innovation community (KIC) die het Europees Instituut voor Innovatie en Technologie (EIT) lanceerde rond metalen en mineralen. “VITO was via Energyville al partner van de KIC InnoEnergy rond duurzame energie en intelligente

energiesystemen. We wisten al in 2012 dat er een call zou komen voor RawMaterials. Samen met de universiteiten van Leuven en Gent en Umicore hebben we dat project naar Vlaanderen willen halen. We hebben het voortouw genomen in de uitbouw van een Europees consortium met 120 partners in 23 landen die de call uiteindelijk gewonnen heeft. Sinds vorig jaar zijn we operationeel”.

SENSE OF URGENCYEIT RawMaterials vertrekt van de idee dat bepaalde grondstoffen een kritiek element zijn voor de Euro-pese economie en dat Europa beter zo snel mogelijk werk maakt van een strategie om te vermijden dat de bevoorrading van zijn industrie stokt. De focus ligt bij EIT RawMaterials op metalen en mineralen.“Europa is heel afhankelijk van de aanvoer van

13

grondstoffen uit de rest van de wereld. Als de wereld-bevolking morgen stijgt naar negen miljard mensen en zeven miljard daarvan bereikt het consumptiepeil dat Europa nu heeft, dan ontstaat er een heel grote druk op de beschikbare voorraden”, schetst de VITO-man de uitdaging. “Onze missie bestaat er in van grondstoffen een strategische kracht van Europa te maken”.Kriticiteit is niet noodzakelijk hetzelfde als schaar-ste, onderstreept Karl Vrancken. “Vanuit geologisch standpunt zijn weinig materialen echt schaars, al was het maar omdat we nog maar de eerste 800 meter van de aardschors aangeboord hebben, nog niet aan sea-bed mining doen, enz. Kriticiteit wordt sterk bepaald door economische en geopolitieke parameters en door toegankelijkheid. Als een bepaald mineraal alleen in een politiek instabiel land gewonnen wordt, dan kan de bevoorrading in gevaar komen. Als nieuwe technologieën om een bepaalde grondstof vragen, als een continent als Afrika meer van zijn grondstoffen zelf gaat verbruiken …, dan zal de vraag en dus de prijs toenemen”.

HELE KETENEIT RawMaterials zoekt naar oplossingen die Europa zelf kan formuleren door innovatie en technologie als hefboom te gebruiken. Het overspant in die context de volledige grondstoffenketen, van exploratie en ontginning over productie en processing tot recyclage en urban mining. “Het gaat over veel meer dan over het veiligstellen van import”, stelt Vrancken.Het begint bij een beter beheer van de eigen voorraden, bijvoorbeeld via re-mining. “Het is niet evident om in het midden van Europa een mijn te heractiveren, maar het kan een mogelijkheid zijn.” Nieuwe exploratie- en ontginningstechnologie kan die deur helpen openzetten. “Een van de gedefinieerde hoofdthema’s is mining in challenging environments. “Challenging” slaat dan niet alleen op het technisch aspect, maar ook op zaken als milieu, maatschap-pelijk draagvlak, werkomstandigheden. Een deel van de programma’s kijkt bijvoorbeeld naar unmanned mining en robotisering, wat zou kunnen toelaten om dieper te gaan werken en alle operaties vanop afstand vanuit een controlekamer boven de grond te sturen”.Recycling, landfill mining, urban mining zijn aan het andere uiteinde een voor de hand liggende keuze en ook daar is innovatie de weg naar de toekomst. “Re-sidu’s die vandaag een te lage economische waarde hebben, kunnen morgen in een veranderende

markt en dankzij nieuwe technologie wel ontginbaar worden. Niet alleen om het resterende metaal eruit te halen, maar ook om nog iets te doen met de reststof, die vaak het gros van het volume uitmaakt, bijvoor-beeld door er bouwmaterialen van te maken”.Nieuwe automatische herkennings-, sorteer- en scheidingstechnieken kunnen dan weer leiden tot beter recycleerbare stromen. Het past perfect in het streven naar een circulaire economie.

DUURZAAM BEHEER EN SUBSTITUTIEMaar EIT RawMaterials bewandelt ook andere pistes. Duurzaam beheer van materialen en verduurzaming van het materiaalgebruik kunnen de druk op de bevoorradingsketel verlichten. Ook substitutie is een manier om kriticiteit op te vangen. “Als we lichtgewicht auto’s willen bouwen, kunnen we staal misschien deels vervangen door compo-sietmaterialen of biogebaseerde polymeren”. Die

SPELEN MET CIRCULAIRE ECONOMIEMet de steun van EIT RawMaterials ontwikkelde VITO een bordspel rond de kansen en uitdagingen van de circulaire economie. ‘Risk & Race’ heet het spel dat Karl Vrancken omschrijft als “een soort Monopoly waarbij ondernemers kennis kunnen maken en experimenteren met de nieuwe businessmodellen die draaien om circulaire economie. De spelers moeten een marktstrategie ontwikkelen die rekening houdt met externe factoren zoals beschikbaarheid van grondstoffen en veranderende wetgeving. Zij verwerven zo op een ludieke manier een inzicht in de verschillen met de lineaire economie”. “Het is een andere manier om het entrepreneurschap in dat vlak te stimuleren, wat volledig binnen de doelstellingen van EIT RawMaterials valt. We zetten sterk in op opleiding, maar we denken breder dan de zuiver universitaire trajecten.”“Gamification as a learning tool”, noemt VITO die aanpak. “Mensen onthouden slechts 10% van wat ze horen, 20% van wat ze lezen, 50% van wat ze doen, en 80% van wat ze zelf ontdekken”, luidt het uitgangspunt.

Karl Vrancken: “Onze missie bestaat er in van grondstoffen een strategische kracht van Europa te maken.”

“EIT RawMaterials heeft de wereld van de mijnbouw en die van de recyclage dichter bij elkaar gebracht.”

14

zitten niet in de scope van EIT RawMaterials als het gaat over basisonderzoek of de core processen van chemie, wel als het gaat om het uitdenken van alternatieven voor metalen en mineralen en om de recyclage van plastics die een nevenstroom vormen van recuperatie van die materialen”.“We sluiten geen enkele optie uit die bijdraagt tot duurzaamheid. Het is de combinatie van dat alles die zal maken dat Europa morgen nog over de grond-stoffen beschikt die het nodig heeft”. Een verbod op de export van afgedankte materialen staat niet op de agenda. “Daar wordt wel over nagedacht, maar handel en wetgeving liggen buiten ons actieterrein”.

OPLEIDING EN COACHING EIT RawMaterials levert verder veel werk in de oplei-dings- en bewustmakingssfeer. “In de circulaire economie is het in de eerste plaats belangrijk anders na te denken over je businesscon-cept. Een garage die auto’s verkoopt, heeft een heel ander businessmodel dan Cambio, dat autodelen nastreeft. In plaats van een product te maken en gewoon te verkopen, wil je in de circulaire economie gaan naar lease- en share-concepten, waarbij je het product na gebruik terugneemt of deelt. Om die circulaire economie ingang te doen vinden, is nog werk nodig rond vragen zoals: Waar zit de winst? Wie financiert wat? Hoe wordt dat verzekerd? ...”. Coaching van start-ups past eveneens in dat plaatje. “Een daarvan houdt zich bezig met het aanbrengen van QR-codes op elektronische toestellen waarmee de gebruiker handleidingen kan opvragen voor de bediening of informatie vinden over welke materialen in het toestel zitten en hoe die gerecycleerd kunnen worden”.

INTERACTIE EN POOLINGPartners leren ook veel van elkaar. “De KIC heeft de wereld van de mijnbouw en die van de recyclage dichter bij elkaar gebracht. Door ze met elkaar te verbinden ontstaat er - en dat is een van de doel-stellingen - een uitwisseling van kennis. Als we te recycleren materialen willen opzuiveren of de urban mine willen ontginnen, dan kan expertise inzake extractie van complexe ertsen misschien van pas

komen. Andersom: primary mining kan iets opsteken van de recyclagesector op het stuk van omgang met de residus die naast mijnen opgestapeld liggen en waar weinig mee gebeurt. Misschien kan daar met recycling waarde uit gehaald worden”.Niet alleen kennis kan gedeeld worden. “De KIC maakt ook werk van het poolen van labo-infrastruc-tuur. We mikken in dat sterk versnipperd landschap op meer complementariteit en samenwerking, met een webtool die de gebruiker vertelt waar hij de apparatuur vindt die hij nodig heeft voor het uittesten van zijn processen. Naar bedrijven toe is dat heel interessant en het zorgt tevens voor betere investe-ringsbeslissingen.”

CLC IN VLAANDERENVlaanderen kreeg een van de zes regionale hubs toegewezen die EIT RawMaterials rijk is. Toeval is dat niet, onderstreept Vrancken, die voorzitter is van de stuurgroep binnen dat “co-locatiecentrum West”. “De expertise van Vlaanderen op het vlak van recyclage wordt Europees erkend. Dat is binnen het consortium nooit in vraag gesteld”.Vanuit Leuven bestrijkt het CLC West België, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en een deel van Duitsland. “De bedoeling is dicht bij de bedrijven te gaan zitten. Het is ook niet zo dat elke hub een eigen specialisatie heeft. De werking is Europees, de thema’s zijn gemeenschappelijk, de partners werken over de grenzen van de regionale hubs heen. Maar elk CLC heeft wel zijn key strengths. Bij het CLC West kom je dan uit bij recycling, urban mining, recupe-ratie van kritieke grondstoffen, procesoptimalisatie … Dat betekent niet dat wij alles rond die thema’s bepalen”.Het CLC West telt een twintigtal partners, vrij evenredig verdeeld tussen universiteiten, onder-zoeksinstellingen en bedrijven. In België zijn dat UGent, de KU Leuven, VITO, Umicore en het Gentse onderzoekscentrum voor staalapplicaties OCAS aan Vlaamse zijde en de Universiteit van Luik en het Centre de Recherches Métallurgiques (CRM) aan Waalse kant. “Bedrijven zijn bij ons nog wat ondervertegenwoordigd. We zouden er graag nog een paar aantrekken”.

“De expertise van Vlaanderen op het vlak van recyclage wordt Europees erkend.”

EIT IS EUROPESE MIT Het Europees Instituut voor Innovatie en Tech-nology (EIT) is in 2008 opgericht met een dui-delijke opdracht: “Making innovation happen” en langs die weg bijdragen tot de competitiviteit en de duurzame ontwikkeling van de Europese economie.

“In Europa wou men iets zoals het befaamde MIT (Massachusetts Institute of Technology), een instituut waar technologie naar de markt wordt gebracht”, legt Karl Vrancken uit. “De klemtoon ligt heel sterk op implementatie van nieuwe technologie en op entrepreneurschap. Europa zit op dat vlak met een mismatch: er gaat heel veel geld naar ontwikkeling en onderzoek, maar dat vertaalt zich minder dan elders in economische groei. In de VS ligt het multiplicatoreffect veel hoger”.EIT is een soort virtueel instituut met hoofd-kwartier en coördinatiecentrum in Budapest. Rond specifieke thema’s die belangrijk zijn voor innovatie in Europa, richt het knowledge and innovation communities -afgekort KIC’s - op. Die brengen rond een bepaald domein experten uit universiteiten, onderzoek en industrie - zeg maar de key players in Europa - samen. Zij hebben een (eenmalig hernieuwbare) looptijd van zeven jaar.In 2010 kwamen al de KIC’s InnoEnergy, Climate en Digital van de grond. In een tweede golf kwamen daar Health en Raw Materials bij en vorig jaar is een KIC rond Food opgestart. Momenteel loopt een nieuwe call rond Mobility en Manufacturing. Elke KIC heeft een eigen hoofdkwartier - dat van Raw Materials is Berlijn - en organiseert zijn werk in Co-Location Centers. RawMaterials heeft CLC’s in België, Finland, Frankrijk, Italië, Polen en Zweden. De KIC’s krijgen een budget waarmee ze met hun partners concrete initiatieven moeten ontwikkelen die gericht zijn op implementatie van technologie, opleiding en het vergroten van het kennispeil binnen het betrokken domein. Bedoeling is dat de eerste zeven jaar dienen om alles goed op de sporen te krijgen - de subsidies stijgen in die fase geleidelijk naar 80 à 90 miljoen euro per jaar - om in de volgende zeven jaar die betoelaging af te bouwen en zelfbedruipend te gaan. Partners betalen voor hun lidmaatschap: bij Raw Materials gaat het om 100.000 euro per jaar voor core partners en 30.000 euro voor associate partners.

Meer info: eit.europa.eu

15

G-STIC, RAW MATERIALS WEEK EN CIRCULAR ECONOMY DAYEen eigen grote conferentie heeft EIT RawMaterials nog niet opgezet, maar het sluit wel aan bij andere evenementen om zijn boodschap aan de man te brengen. In ons land gaat het in oktober en november onder meer om:- G-STIC (Global Science, Technology & Innovations Conferences), van 23 tot en met 25 oktober. Die conferentie handelt over technologische oplossingen om de

duurzame ontwikkelingsdoelen (sustainable development goals of SDG’s) te halen. EIT RawMaterials vult mee het luik “circulaire economie” in.- de “Raw Materials Week 2017”, die de Europese Commissie dit jaar voor de tweede maal organiseert, van 6 tot en met 10 november.- de “Circular Economy Day Belgium” van Agoria op dinsdag 21 november.

Die drie evenementen vinden telkens in Brussel plaats.

16

INVESTERINGSFONDS

Waarom was er nood aan een investeringsfonds zoals Smile Invest?Vandeurzen: “Smile wil, zoals de naam het zegt, iets positiefs uitdrukken. In het private-equitygebeuren vind je vandaag heel wat aanbiedingen voor kleinere participaties, bijvoorbeeld voor startende onderne-mingen. Dan gaat het om investeringen van enkele honderdduizenden euro zaaikapitaal tot enkele mil-joenen euro. Aan de andere kant heb je de zeer grote deals, van 100 tot 250 miljoen euro tickets waarvoor je doorgaans een beroep moet doen op de grote Angelsaksische fondsen. Maar het middensegment – met investeringen van 10 tot 50 miljoen euro – is onderbedeeld. Daarmee kun je inzetten op heel wat groeibedrijven die naar een versnelde groei kunnen gaan via internationalisering, acquisitie, enz. Dat wordt onze doelmarkt. We onderscheiden ons daarbij op heel wat punten van de klassieke fondsen. We zijn ondernemers voor ondernemers: de investeerders in Smile zijn allemaal succesvolle ondernemers, die ook hun ervaring ter beschikking stellen, die een klankbord zijn voor die groeiondernemingen. Ten tweede zijn we ook een langetermijnfonds, een evergreen. Een groot deel van de meerwaarde zal opnieuw worden geherinvesteerd. We willen als investeringsmaatschappij blijven doorgroeien en

SMILE INVEST MIKT OP INDUSTRIE 4.0 EN INNOVATIEVE GEZONDHEIDSZORGZowat halverwege dit jaar zag Smile Invest het levenslicht, een privaat investeringsfonds. Smile Invest staat voor Smart Money for Innovation Leaders en is het jongste troetelkind van ‘captain of industry’ Urbain Vandeurzen.AUTEUR: LUC VANDER ELST

NIEUW INVESTERINGSFONDS WIL JAARLIJKS INVESTEREN IN TWEE TOT DRIE GROEIBEDRIJVEN

steeds belangrijker worden. En een derde belangrijk punt is dat we echt mikken op de zogenaamde ‘hidden champions’: bedrijven die al top zijn in hun sector of die het potentieel hebben om marktleider te worden. Of bedrijven, die internationaal doorbreken, die technologie of innovatie als kernactiviteit hebben en die dat koppelen aan een sterke internationale commerciële aanpak. Dat is ook altijd mijn motto geweest en ik blijf die filosofie trouw.”

NETWERKSmile Invest heeft al een stevige basis op korte tijd?“Met onze fundraising zitten we nu al ver boven de 300 miljoen euro. Zo zijn we nu een van de grootste nieuwe privé-initiatieven in de Benelux en ik leg de nadruk op privé-initiatief, want het gaat uiteraard over privékapitaal. We hebben een plafond vooropgesteld van 350 miljoen euro en dat ligt binnen handbereik. Als sommige partijen later hun participatie willen te gelde maken, dan hebben bestaande investeerders een voorkooprecht. Wordt dat niet uitgeoefend, dan bekijken we welke partij het kapitaal kan aanvullen. De vraag om te participeren is nu al groter dan wat we kunnen opnemen. Maar in principe gaan we met de bestaande groep door.”

De fundraising is heel vlot gegaan. Dat heeft te maken met uw netwerk en uw ervaring bij Voka, LMS, Gimv, …?“Dat is zeker een belangrijke factor waarom inves-teerders vertrouwen hebben in Smile. Met LMS heb ik bewezen dat ik het kan en er is de bredere uitstra-ling met mijn maatschappelijke mandaten: bij Voka, Agoria, Gimv. Maar dat geldt ook voor de andere non-executive leden van het Smile investeringscomi-té met kleppers als Dirk Boogmans en Rudi Pauwels. Daarnaast hebben we een topteam van ervaren investeringsmanagers aangetrokken die het vak heel goed kennen. Enerzijds zijn er dus de ondernemen-de, vermogende families met een reputatie en een netwerk en anderzijds is er een zeer professioneel team. Dat is een heel sterke combinatie. Bovendien kunnen voor grotere deals de Smile-aandeelhouders ook co-investeren en praten we ook met andere fondsen over samenwerking. Dat alles geeft ons zeer veel mogelijkheden om te investeren.

40-40-20Het gaat niet alleen om mee investeren. Het gaat om veel meer?“Wij willen inderdaad actief partneren met de ondernemer en onze kennis en ervaring binnen-

17

brengen: het businessmodel en het verdienmodel bekijken, nagaan hoe we kunnen versnellen, enz. Naast visie en strategie bekijken we hoe performant een bedrijf is ten opzichte van de benchmark en ten opzichte van de concurrentie. Hoe kunnen we verder professionaliseren, zowel in management, als in bestuur. We willen dus een heel actieve partner zijn, maar we zijn selectief. We willen ongeveer 40% van ons kapitaal investeren in bedrijven die werken rond technologie, industrie of software, zowat de koepel van industrie 4.0. Nog eens ongeveer 40% gaat naar de markt van de gezondheidszorg: nieuwe diagnosti-ca, de combinatie van nanotechnologie en medische toepassingen, maar we sluiten daar wel life sciences uit, omdat dat een heel specifieke business is. En nog zo’n 20% investeren we tot slot in de nieuwe digitale aanpak rond consumer en retail: alles wat te maken heeft met nieuwe lifestyleconcepten, profiling van klanten, toepassingen met big data, het e-com-merceverhaal.”

Smile Invest mikt voornamelijk op kmo’s?“Ja, kmo’s, doorgroeibedrijven, bedrijven op een kantelmoment, die internationaal willen doorbreken of relatief jonge bedrijven die snel groeien. Ze moeten wel al een product in de markt hebben. De inves-

teringscriteria zijn duidelijk bepaald. We mikken op een minimumomzet van tien miljoen euro. Er moet een kwalitatief managementteam zijn en voldoende bandbreedte om te groeien. We gaan na welke visie ze hebben op lange termijn, wat willen ze betekenen in de maatschappij, zien zij een meerwaarde en hoe willen ze het verschil maken? Welke passie en gedre-venheid straalt het team uit. Heeft het management-team ervaring? Is het complementair en is er naast de technische competentie ook voldoende financiële en commerciële competentie? We evalueren de kwaliteit van het team en de mogelijkheden van de sector. Heeft het bedrijf een trackrecord? Hoe duurzaam is het concurrentievoordeel? Heeft het product bewezen kwaliteiten? Hoe ziet de marktgroei eruit? Welke re-gio’s en welke markten hebben ze al bezet en is daar potentieel voor uitbreiding? We maken afspraken over het bestuur en over hoe de middelen die we investe-ren, worden gebruikt. Eerst is er een kennismaking langs twee kanten. Dan blijkt al heel snel of het bedrijf past binnen het verhaal. Als dat positief is, dan worden er afspraken gemaakt over een traject en volgen er verschillende fasen, die almaar concreter worden. Komen we uiteindelijk tot een positieve conclusie, dan gaan we ons initieel bod formaliseren en dan komen we tot een contractonderhandeling.”

ONDERNEMERSCHAPHoe kan een bedrijf een aanvraag indienen?“Het neemt gewoon contact op met ons manage-mentteam. Na het eerste kennismakingsgesprek betrekken we een van onze investeerders of experts die het in de betrokken sector al heeft waargemaakt. Zo krijg je een heel ander contact met dat bedrijf dan wanneer je alleen maar het financiële of de transac-tie bekijkt. Smile brengt echt ondernemerschap aan tafel. Dat is ook een meerwaarde.”

Vreest u niet voor wat koudwatervrees bij bedrijven die toch al een zeker traject hebben afgelegd?“Bedrijven zijn dat stadium vandaag voorbij, zeker als ze internationaal opereren. De meeste bedrijven hebben door dat het belangrijk is om externe mensen binnen te halen in de raad van bestuur. Een bedrijf heeft vaak ook zijn redenen waarom het naar een externe partner uitkijkt: mensen van het eerste uur die willen uitstappen, het bedrijf zelf dat op een kantelmoment zit, enz. We willen voor Smile een portefeuille van pakweg 15 bedrijven op een termijn van vier tot vijf jaar. Dat zou neerkomen op twee tot drie investeringen per jaar. Voor de selectie van die bedrijven bekijk je honderden dossiers, maar een

“ Investeerders in Smile zijn allemaal succesvolle ondernemers, die ook hun ervaring ter beschikking stellen en die een klankbord zijn voor die groeiondernemingen.”

beslissing nemen samen met een ‘due diligence on-derzoek’ is vaak een kwestie van een paar maanden. Zodra we vanuit het team evenwel aanvoelen dat de onderneming op korte termijn een oplossing zoekt, kunnen wij het ook sneller laten gaan. Smile Invest is een privaat initiatief: we hebben geen overheids-aandeelhouders en geen zware structuur. We hebben snelle beslissingstrajecten en we kunnen ook heel flexibel zijn in de deals. We zijn niet beursgenoteerd en we hebben ook daar geen verplichtingen. We zijn heel gedreven, professioneel, ondernemend, met een nieuw fris team, zonder agenda, zonder verleden, maar wel met al heel veel ervaring.”

INGENIEURSVERHAALDoor te participeren in bedrijven ontwikkelen jullie het eigen kapitaal. Wordt dat geheel of gedeelte-lijk opnieuw geïnvesteerd?“Een deel van de nettomeerwaarde die we realiseren willen we herinvesteren. Het businessmodel is dat we investeren in een bedrijf en dat op een gegeven mo-ment na de groeifase loslaten en doorplaatsen, waarbij we de mogelijkheid openhouden om ook een tweede traject te lopen en het bedrijf langer aan te houden. Maar in principe wordt dat na 5 tot 7 jaar doorge-plaatst. Van de nettomeerwaarde wordt een stukje uitgekeerd aan de aandeelhouders en een ander deel geherinvesteerd, zodat het fonds blijft groeien.”

U mikt op technologie en innovatie, een typisch ingenieursverhaal? “Wel, naar welke sector je ook kijkt, je ontkomt er niet aan dat je met digitalisering echt voor transformatie zorgt. In de industrie zijn we al heel lang bezig met automatisering, met digitale processen, met virtuele simulaties, maar Industrie 4.0 biedt vele mogelijkhe-den voor nieuwe nichebedrijven, voor nieuwe spelers. Je ziet dat nu overigens ook in de dienstensector opkomen en zeker in de gezondheidszorg. Op het snijpunt van ingenieurstechnologie, digitalisering, nanotechnologie en heel wat medische toepassingen hebben we echt nog veel perspectief. Een nieuwe ge-neratie bedrijven binnen de gezondheidszorg, die daar qua diagnostica, imageprocessing, digitalisering van processen en informatica hun naam en faam kunnen maken als leidende bedrijven.”

POTENTIEEL“We moeten fier zijn op zulke bedrijven, maar het huidige potentieel krijgt vandaag misschien minder tijd om zich te ontwikkelen, omdat het allemaal veel

sneller moet gaan. We moeten ervoor zorgen dat we die goede bedrijven minder snel uit handen moeten geven en we moeten ze de kans geven om met minder risico door de groeicurves te gaan. Dat is ook een van de krachtige punten van Smile Invest: we bieden die bedrijven ervaring, geld en de managementkennis van ervaren ondernemers en investeerders aan.”

Is het ook de bedoeling om de Belgische bedrijven Belgisch te houden?“In elk geval willen we langer waarde creëren bij de bedrijven en voorkomen dat ze te snel worden overgenomen. Er is niks verkeerds mee dat een bedrijf op een gegeven moment deel gaat uitmaken van een groter geheel. Maar wel pas nadat je tien tot vijftien

jaar waarde hebt gecreëerd, inzake tewerkstelling, maar ook fiscaal en voor de investeerders. Als je dat kunt doen met een aantal bedrijven, dan betekent dat een enorme economische meerwaarde die wij als investeringsfonds aanreiken. En rond de bedrijven waarin we investeren heb je ook nog veel toeleveran-ciers, kleine bedrijven, dienstenbedrijven. Dan heb je dus echt een impact gecreëerd.”

Verbleekt de rol van de overheid bij wat jullie doen?“Ik denk niet dat de overheid vandaag nog een rol te spelen heeft als actieve investeerder in privé-bedrijven. Maar de overheid heeft wel een andere belangrijke rol. De overheid moet blijven investeren in onderzoek en ontwikkeling, in innovatie. Ze moet zorgen dat ons onderwijs performant blijft. De univer-siteit van Leuven is op het vlak van innovatie voor het tweede jaar op rij de meest innovatieve universiteit van Europa. We doen het dus goed en dat moeten we een aantal jaren volhouden, want dan zal men Vlaanderen erkennen als een belangrijke regio voor kenniseconomie. Om te investeren zijn er vandaag gigantisch veel private initiatieven en een toenemend aantal ondernemers is bereid om te herinvesteren. Dan moet de overheid zich toeleggen op het creëren van het juiste kader: een stabiel fiscaal klimaat waarin ondernemers die bedrijven groot maken en daar risico’s voor nemen, niet worden bestraft met meer belastingen. Zelfs als onze vennootschapsbe-lasting naar 25% zou gaan zakken, is dat maar een eerste stap. Andere landen gaan nu al ver onder die 25%. Ik zie de overheid veel meer een rol spelen om ervoor te zorgen dat de privé initiatieven kan nemen binnen een attractief kader en binnen een stabiele fiscaliteit.”

Waar willen jullie over tien jaar staan met Smile Invest?“Die prognoses en simulaties zijn duidelijk. Als we de juiste investeringen doen, hebben we tegen die tijd het geïnvesteerde kapitaal met ongeveer een factor 3 of meer vergroot. Dan moeten we een mooie portefeuille hebben uitgebouwd en een bewezen trackrecord hebben opgebouwd. Er moet een stevig team staan in de Benelux en we zouden dan moeten klaar staan om een volgende stap te zetten naar een nog grotere schaal met ook Europese ambities. Het fonds moet dan ongeveer een miljard euro groot zijn. Dat zou betekenen dat we in de Benelux een topspeler zijn en dat we aankloppen bij het Europese niveau.”

INVESTERINGSFONDS

18

Urbain Vandeurzen studeerde aan de KU  Leuven af als burgerlijk ingenieur werktuigkunde en behaalde er zijn doctoraat in de toegepaste wetenschappen. In 1980 werd hij vennoot en medezaakvoerder van LMS en vanaf 1991 voorzitter en CEO van LMS International. Maar we kennen hem ook als oud-voorzitter van Voka en Gimv en als initiatiefnemer en voorzitter van het strategisch onderzoekscentrum voor de maakindustrie Flanders Make. Vandaag is hij de initiatiefnemer van Smile Invest, een nieuw investeringsfonds voor groeibedrijven.

young potentialweekend 2017

invitation

Zaterdag 09/12/2017Zondag 10/12/2017

leopolod hotelquinten matsijslei 252018 Antwerpen

young potentialweekend

infoW: www.youngpotentialweekend.beM: youngpotentialweekend@ie-net.be

locatie

20

EVOLUEREN VAN CONSUMENT NAAR PROSUMENTDuurzaamheid is een duur woord dat door veelvuldig gebruik goedkoop is geworden. We verstaan er niet langer onder dat materiaal- en energiegebruik geen enkele hypotheek op onze toekomst mag leggen. Het begrip wordt vandaag veel ruimer geïnterpreteerd en opportunistisch voor elke kar gespannen. Nochtans zijn we stilaan toe aan een systeemverandering en de circulaire economie is er zo één. AUTEUR: LUC VANDER ELST

SLAAGKANSEN EN VORMEN VAN CIRCULAIRE ECONOMIE IN ANTWERPEN EN ROTTERDAM

CIRCULAIRE ECONOMIE

Circulaire economie maakt van klanten circulaire consumenten of prosumenten. Zo vermindert de afvalstroom en producten die op het eind van hun levensduur zijn, worden gerecycleerd of hergebruikt en gaan zo terug de keten in. Nochtans krijgen het comfort en de lagere aankoopprijs van mainstreamproducten en –diensten die weinig duurzaam zijn, nog al te vaak voorrang boven meer ecologi-sche alternatieven. Hoe zou het zijn als echt circulaire producten en diensten de stadsmarkt zouden gaan overheersen en effectief mainstream zouden worden? Welke effecten zou dat hebben op de stad en op haar ruimtelijke context? We vroegen het aan Lieve Custers, zaakvoerder van Buro Boris. Zij heeft van 2014 tot 2016 samen met David Dooghe onderzocht wat circulaire economie voor een havenstad zou kunnen betekenen. Dat onderzoek vloeide voort uit de open oproep: ‘Het metabolisme van de stad’ van het Nederlandse Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. Antwerpen en Rotterdam werden de onderzoeksobjecten.

Lieve Custers: “Ik ben geïnteresseerd geraakt in duurzaamheid, toen ik voor Dubolimburg werkte. Daarna was ik projectleider duurzaamheid in het team van de Antwerpse stadsbouwmeester. Na een jaar bij de dienst energie en milieu als projectleider duurzame stedenbouw werk ik sinds een paar jaar opnieuw voor het team van de stadsbouwmeester en rond ik ook mijn opleiding stedenbouw af.”

Waarom hebben jullie het precies over stedelijke circulaire economie?“We hebben het stedelijk genoemd, omdat we het onderzoek voerden vanuit de positie van de gebruiker en dus niet vanuit de relatie tussen grote bedrijven onderling. Elk onderzoek naar circulaire economie gaat meestal over massama-terialen en grote afvalstromen bij grote bedrijven. De gewone mens heeft daar weinig boodschap aan en krijgt het gevoel dat hij weinig impact heeft op die circulaire economie. Nochtans verbruikt ook de consument heel wat grond-Co

pyrig

ht p

ortre

tfoto

: Fre

derik

Bey

ens

21

stoffen. Welke rol kan een consument als individu opnemen in die heel grote stromen, zoals water, voeding, kledij en huishuisproducten, materialen, verkeersstromen, enz. We namen ons voor om dat ook te bekijken vanuit de bestaande nichemarkten: de vele kleinere initiatieven die sterk inspelen en een heel direct contact hebben met de eindgebruiker. We wilden weten hoe de stad er zou uitzien als circulaire ondernemers in een stedelijke context niet langer een nichemarkt zouden vormen, maar mainstream zouden worden. Wat zou de invloed zijn op publieke en private stedelijke ontwikkelingen? En hoe worden mogelijke klanten sterker betrokken bij zo’n stedelij-ke circulaire economie?”

DRIE SCENARIO’SHet team interviewde Antwerpse en Rotterdamse circulaire ondernemers die hun winst bij de gewone consumenten halen en organiseerde een work-shop met de pioniers die al in een vroeg stadium klant waren. Die ondernemers spelen meer in op deeleconomie en lease-economie dan op inkoop en verkoop.

“Daaruit haalden we drie ruimtelijke toekomstscena-rio’s die we verder wilden onderzoeken: ‘Business (almost) as usual’, ‘Duurzaamheid als zakgeld’ en ‘Duurzaamheid als lifestyle’. Op basis daarvan kregen we een eerste inzicht in de invloed van een stedelijke circulaire economie op de stad en op de stedelijke ontwikkeling van de toekomst. Per scenario werkten we een stedelijk circulair paspoort uit voor Antwerpen en Rotterdam. Dat gaf aan in hoeverre de scenario’s al aanwezig zijn en welke barrières de verdere ontwikkeling bemoeilijken.”

Business (almost) as usual? Is er dan weinig verschil tussen gewone en circulaire economie?“Met ‘Business (almost) as usual’ zitten we bij ondernemers die het product zelf verduurzamen. De keuze wordt voor de consument gemaakt en je wordt sowieso een circulaire consument: alles wat je koopt is circulair, als je dat doortrekt in een extreem scenario. Het tweede scenario – Duurzaamheid als zakgeld – zet meer in op nieuwe verdienmodellen, zoals airbnb en autodelen, maar dan vanuit een verdienmodel voor de consument. Als consument koop je bepaalde producten aan, je deelt die met anderen en je krijgt daarvoor een vergoeding. Of je levert een product in na gebruik en je krijgt daarvoor cash terug. Dat kan je koopgedrag beïnvloeden, om-

product dat je anders alleen niet zou hebben aan-gekocht. Of je sluit gezamenlijk een contract af met één leverancier. We hebben het dan bijvoorbeeld over Cambio, het meest bekende autodeelsysteem, of over het delen van één samen aangekochte auto. Zo kom je in een eigen deelsysteem terecht.”

Hoeveel kans maken zulke nichemarkten om op termijn door te stromen tot mainstream?“Dat hebben we onderzocht in ons ruimtelijk onder-zoek. We hebben al die nichemarkten vertaald naar extreme scenario’s. Zo kregen we ook de knel-punten en kansen beter in kaart: welke scenario’s ondervinden tegenwind en hoe komt dat? Voor zowel Antwerpen als Rotterdam hebben we uitgetekend welke potentie die nichemarkten hebben om ooit mainstream te worden. Dat paspoort kan worden opgesteld op maat van elke stad om sommige scenario’s te ondersteunen, als ze dat wenselijk vindt. Zo kan circulaire economie zich in een stede-

dat je bijvoorbeeld overstapt naar veel duurzamere producten die je anders misschien niet zou kopen, maar die je nu wel koopt. Dat duurdere product gaat doorgaans langer mee en je kunt het vaker uitlenen. Zo levert het meer geld op en door dat verdienmodel stapt men vaker over op zulke producten, die minder snel naar de afvalstromen evolueren. Zo word je als consument een prosument. Als consument koop je producten aan, waarmee je via het nieuwe verdienmodel, iets gaat produceren. Je bent dus tegelijkertijd consument en producent. Je zet iets in de markt.”

LIFESTYLE“Het derde scenario is ‘Duurzaamheid als lifestyle’. Daar krijg je het sharingverhaal. Met een gemeen-schap of een vereniging van consumenten koop je samen één product aan. Doordat je dat met velen deelt, wordt de aankoop interessanter. Zo valt de keuze wellicht op een zwaarder, duurder of beter

22

lijke omgeving stilaan gaan ontwikkelen. Dat je in beide steden een haven en industrie hebt, is wel een groot voordeel.”

Welke zijn dan de belangrijkste hinderpalen op weg naar een stedelijke circulaire economie?“Wetgeving is vaak een spelbreker, bijvoorbeeld voor het zakgeldverhaal. De nieuwe verdienmodellen hebben geen plaats binnen de huidige regelgeving en zitten in een grijze zone. Neem nu ‘Thuis afge-haald’, een minder bekende dienst, waar je de te veel gekookte porties eten via een platform online zet. Anderen kunnen die portie dan bij jou komen kopen. De regelgeving van het federaal voedselagentschap zegt dat de keuken van wie thuis een portie eten ver-koopt, moet voldoen aan de wetgeving die geldt voor restaurants. Geef je dat gratis weg, dan is er geen probleem. Verkoop je het, dan val je onder die wetge-ving. Wetgeving is dus een rem. Ook infrastructuur is vaak niet aangepast. Hier in Antwerpen bijvoorbeeld stoot de haven elke dag voldoende warmte uit om heel de tertiaire en residentiële sector te verwarmen, maar die warmte wordt vandaag niet gecapteerd, omdat er nog geen warmtenet is.”

KRITISCHE MASSARotterdam en Antwerpen zijn vergelijkbare steden: havensteden met ongeveer evenveel inwoners. Waren er verschillen? En zijn de resultaten ook bruikbaar voor andere steden?“Vlaanderen heeft een veel sterker verenigingsleven en dus komt hier het lifestyleverhaal wat meer naar boven, terwijl je in Rotterdam veel meer het zakgeld-verhaal en het ondernemingsverhaal vindt. Circulaire initiatieven hebben een zekere kritische massa nodig om rendabel te zijn. Precies daarom vind je ze doorgaans alleen in grotere steden. Cambio is tot nu toe ook alleen maar rendabel in steden, waar daar voldoende draagkracht voor is. Maar je kunt inderdaad voor elke stad nagaan welke initiatieven meer of minder kans maken.”

De meeste initiatieven rond circulaire economie zitten nog in een niche. Vanaf welk moment wordt zoiets levensvatbaar in een stad?“Het scenario ‘Business almost as usual’ zit vaak al op het niveau van het normale bedrijfsleven, maar zelfs daar is er nog veel technologische innovatie nodig om tot volledig circulaire producten te komen. De consument heeft nog een extra switch nodig om materiaal terug te brengen of te delen. Maar ook de

producenten moeten nog veel meer inzetten op dat leaseverhaal. Neem de switch van Philips, dat geen armatuur meer verkoopt, maar licht least. Dat vraagt ook een nieuwe manier van distributie en dus zit daar ook dat mobiliteitsverhaal in. Er zijn echt nog wel wat transitiedoorbraken nodig, vooraleer een circulaire economie echt een mainstream realiteit zal worden en dan bedoel ik niet alleen technologisch, maar ook mentaal.”

In hoeverre werkt het spanningsveld met econo-mie, mobiliteit, enz. vertragend voor de evolutie naar een circulaire economie in een stad?“De grote structuren zijn de meest rigide. Daardoor zorgen de grote bedrijven zelden voor de innovatie op het vlak van circulaire economie. Ze innoveren wellicht wel technologisch. Ook een haven is zo’n rigide structuur. We merken dat in Rotterdam de haven veel toegankelijker is en veel meer deel uitmaakt van de stad. Hier in Antwerpen is de haven bijna een stad in de stad, terwijl daar juist heel veel potentieel ligt voor circulaire economie. Ik denk dat Umicore vandaag de enige grote speler in Antwerpen is die zich richt op moeilijke recyclage en urban mining.”

EXPERIMENTEERRUIMTEAls we focussen op de kleinere initiatieven, wat mogen we daar dan op termijn van verwachten?“Die kleine initiatieven zijn heel waardevol, maar ze zullen niet zorgen voor de grote economisch-eco-logische omslag. Ze zijn wel heel waardevol om mensen mee te krijgen en als voorbeeldproject. Zij creëren voor zichzelf de nodige experimenteerruim-te, zitten niet binnen rigide structuren en ze kunnen mensen meetrekken in een positief veranderingstra-ject. Maar finaal moet de omslag op de twee sporen zitten: het zal niet alleen van onderuit komen en het zal ook niet alleen van bovenuit komen.”

Die kleine initiatieven blijven grotendeels onder de radar en de meeste zijn er ook niet op voorzien om op een grotere schaal te gaan werken.“Dat is zeker zo. En sommige initiatieven sterven een stille dood, omdat ze botsen op logistieke problemen. Fermette bijvoorbeeld, een Antwerps initiatief voor de verdeling van groenten van lokale boeren in de stad, is ter ziele gegaan. Ook Katrien Van Hecke en Marta, andere initiatieven die wij onderzochten, bestaan nu al niet meer of zijn tijdelijk stopgezet. Transport en logistiek naar de stad

kunnen bij die beslissingen een belangrijkste factor zijn. Voor die verdienmodellen ligt die distributie soms heel moeilijk, als ze niet op korte tijd op een grotere schaal geraken. Dat kantelmoment is dan heel kritisch.”Welke aspecten van circulaire economie maken het meest kans om op een redelijke termijn echt mainstream te worden?“Heel het verhaal van de deeleconomie heeft wel kansen en is al behoorlijk populair in Vlaanderen. Het zakgeldverhaal groeit, maar daar moet de regelgeving dringend volgen. Anders blijft dat in een grijze zone zitten.”

RUIMTELIJKE IMPACTJullie hebben ook de ruimtelijke impact bekeken van circulaire economie. Wat zijn daar de conclusies?“Het openbaar domein zou er anders kunnen gaan uitzien. In het zakgeldverhaal krijgt afval bijvoorbeeld een zekere waarde en wat waarde heeft, ga je beter afschermen. Daar verwachten we een grotere af-scherming of privatisering van het openbaar domein. Bij ‘Business almost as usual’ geef je als consument je gebruikte spullen gewoon terug. De bedrijven zijn dan vaak sterk vragende partij om het afval opnieuw te kunnen omzetten naar nieuwe grondstoffen en alles wordt uit de kast gehaald om dat afval van de circulaire consument zo snel mogelijk bij het recyclagebedrijf te krijgen. Daar zit mogelijk een soort van festivalisering en gamification van het openbaar domein in. Denk maar aan de zingende vuilnisbakken in Antwerpen. Bij de deelsystemen zal het openbaar en privédomein collectiever worden, omdat je bijvoorbeeld samen met anderen een deel van dat domein zult beheren: denk maar aan een samentuin die kan uitgroeien tot een heus park.”

Sommige systemen worden onder de noemer van circulaire economie geduwd, maar hebben ook ne-veneffecten. Ik denk bijvoorbeeld aan onlineverkoop. De consument spaart een verplaatsing uit, maar er rijden wel gigantisch veel bestelwagens naar die klanten. Hoe circulair is zoiets dan?“De neveneffecten zoals toenemende mobiliteits-stromen bij de e-commerce, waar je soms nog met tweede en derde leveringen zit, zijn bekend. En winkels hebben ook voor e-commerce nog altijd grote opslagplaatsen nodig, die vaak ver van de klant liggen. In die logistiek en die mobiliteit zitten nog heel veel optimalisatiemogelijkheden.”

23

IT - ECONOMIE

Baar geld bovenhalen of naar de bank lopen voor een financiële verrichting, het is nog geen voltooid verleden tijd, maar een groeiend deel van het betalingsverkeer gebeurt elektronisch. Thuisbankie-ren, bancontact, krediet-, debet- of prepaid kaarten, systemen als Paypal … ze eisen een steeds grotere rol op in onze omgang met geld.Eén voorbeeld: vorig jaar verwerkte de gespeciali-seerde dienstverlener Worldline alleen al net geen 2 miljard elektronische betaaltransacties in ons land, 10% meer dan in 2015. Verschillende records gingen voor de bijl: het aantal online betalingen voor e-com-merce klom een derde hoger; voor Kerstmis vonden op één dag 8,4 miljoen transacties plaats, met een piek van ruim 17.300 transacties in één minuut, een kleine 600 per seconde. Elektronisch betalen is ook steeds populairder voor kleine bedragen: 28% van de betalingen had bij Worldline vorig jaar betrekking op minder dan vijf euro. Tel daar alle transacties via andere kanalen bij en het eindtotaal klimt naar een veelvoud van wat Worldline zag passeren, al was het maar omdat banken hun klanten zoveel mogelijk de kant van internetbankie-ren op duwen. Maar hoe veilig verloopt dat alles? Het is een vraag

BEVEILIGING ONLINE BETALINGSSYSTEMEN NOG LANG NIET WATERDICHTFacturen en aankopen online betalen is een routine geworden die de meeste mensen vrijwel achteloos uitvoeren. Het loopt zelden fout, maar risicoloos is het nog steeds niet, benadrukt professor Bart Preneel. Hij ziet de balans zelfs opnieuw naar de verkeerde kant overhellen. “We zijn de wedloop tussen bedreiging en beveiliging nog steeds aan het verliezen”.TEKST: JEAN-LOUIS VANDEVOORDE

BEDREIGINGEN NEMEN SNELLER TOE

die professor Bart Preneel, hoofd van de onderzoeks-groep COSIC aan de KU Leuven (zie kader), dagelijks bezighoudt.

BEWEGEND LANDSCHAP“Het is een voortdurend bewegend landschap”, is zijn eerste vaststelling. “Met de dotcomhype van de jaren ’90 zijn tientallen systemen gecreëerd voor betaling via het internet. Het enige dat echt succesvol was, is Paypal. Meer recent doken cryptocurrencies zoals Bitcoin en Ethereum op, waarbij geld de vorm aanneemt van bits. Vandaag zie je grote spelers in IT- en e-commerce zoals Apple en Google eigen betalingssystemen opzetten.”“Wat veiligheid betreft, heeft elk systeem, elke tech-nologie zijn sterktes en zwaktes”, koppelt hij daar als tweede vaststelling aan vast. “Papiergeld moet als-maar sneller vervangen worden omdat valsmunters met de huidige digitale technologieën steeds sneller de ingebouwde “echtheidskenmerken” weten te kopiëren. De eerste eurobiljetten hebben het uitein-delijk geen vijftien jaar volgehouden. De vernieuwde dollarbriefjes van eind vorige eeuw mochten na tien jaar al weer op de schop”.Bitcoins zijn dan weer zeer innovatief en maken het

mogelijk om aan een heel lage kost over heel de wereld betalingen uit te voeren, maar er zijn geen centrale banken die zich voor de waarde van die elektronische munt garant stellen. “Je hebt zo’n centrale bank niet per definitie nodig. Een bitcoin is net als ons huidig geld wat de Engelsen een fiat currency noemen, geld dat maar iets waard is omdat wij geloven dat dit zo is.”

GARANTIESWat voor de consument belangrijk is, is te weten welke garanties hij of zij heeft als er iets fout gaat, onderstreept Preneel. “Een goed voorbeeld is een kredietkaart. Daar zit nu een chip in die werkt volgens het zogeheten EMV-systeem (Europay MasterCard Visa). We hebben daar heel veel reviews voor gedaan. Dat is een vrij veilig systeem. De meeste van de gaten zijn inmiddels gedicht. Eigenlijk moet een dief de kaart én de pincode achterhalen om er rechtstreeks mee te betalen of geld uit de muur te halen.” Intussen zijn al zo’n zes miljard van die chipkaarten in omloop en is het systeem omwille van zijn voordelen ook in opmars in de Verenigde Staten. Gebruik je die kaart online, dan liggen de zaken wel

24

COSIC EN IMECDe onderzoeksgroep Computer Security and Industial Cryptography (COSIC) maakt deel uit van het Departement Elektrotechniek (ESAT) van de KU Leuven. Het is met zijn zes professoren en zijn tachtigtal vorsers een grote onderzoeksafdeling van de Leuvense universiteit.COSIC sprong al in 1979 op de kar van de beveiliging van informatie, op een ogenblik dat dit onderzoeksdomein nog gloednieuw was. Het verrichtte sindsdien veel werk rond dat thema, van ontwikkeling tot evaluatie en implementatie van toepassingen inzake beveiliging van informatiesystemen en gegevensuitwisseling.Naast de overheid en de financiële wereld, lang de hoofdgebruikers van dat soort technologie, heeft COSIC zijn actieterrein al langer opengetrokken naar tal van andere applicaties. Met de nieuwe trends naar big data en het internet of things wordt dat speelveld alsmaar groter.COSIC werkt bij dit alles nauw samen met de onderzoeksgroep DistriNet van het Depar-tement Computerwetenschappen en het Interuniversitair Micro-Elektronica Centrum (imec), waarin het onderdeel is van de pijler ‘Smart Applications and Innovation Services’. Imec is - dixit Wikipedia - “ het grootste onafhankelijke Europese onder-zoekscentrum op het gebied van micro-elektronica, nanotechnologie, ontwerpmethodes en technologieën voor ICT-systemen”. Het brengt naar eigen zeggen 3.500 weten-schappers uit meer dan 75 landen samen, met R&D-groepen die verspreid zitten over universiteiten in Vlaanderen, Nederland, Taiwan, de Verenigde Staten en China. Het heeft daarnaast kantoren in India en Japan.

anders omdat de pincode er niet aan te pas komt. “Je geeft je naam in, je kaartnummer, je geldigheid-speriode en de zogezegd geheime CVC-code (Card Verification Code) op de achterkant van de kaart. Die wordt opgeslagen door een aantal handelaars, die kan onderweg onderschept worden, malware kan die stelen op je computer …”.“Maar het principe is daar dat je je geld terugkrijgt, als je met recht en rede klaagt over een transactie. Als Apple of Google een eigen betalingssysteem uit-bouwen, kunnen zij zelf hun regels bepalen. Die grote spelers zullen hun reputatie hoog willen houden en hun klanten tevreden willen stellen, maar in die zin is het nu een beetje het Wilde Westen. Als je bij Bitcoin slordig omspringt met je digitale sleutel en je geld zo kwijtraakt, dan kan je bij niemand gaan klagen.”

BELGIË KOPLOPER Het eigen bakje dat vrijwel elke Belg in huis heeft om met zijn debetkaart aan thuisbankieren te doen, is online een pak veiliger. “Op dat vlak loopt België vooruit. Er zijn heel weinig andere landen waar ze zo’n systeem gebruiken voor internetbankieren.” “Het nadeel van het systeem is dat het niet zo gebruiksvriendelijk is. Je moet een aantal codes in-

Aanbod voor fi nanciële diensten, bankdiensten en/of verzekeringsdiensten onder voorbehoud van aanvaarding door ING België (of in het laatste geval, door de betrokken verzekeringsmaatschappij) en mits wederzijds akkoord. De voorwaarden en bepalingen (reglementen of algemene voorwaarden, tarieven en alle bijkomende informatie) zijn verkrijgbaar in alle ING-kantoren of op www.ing.be. ING België nv • Bank/Kredietgever • Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel • RPR Brussel • Btw BE 0403.200.393 • BIC : BBRUBEBB • IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nummer 12381A • www.ing.be • Verantwoordelijke uitgever: Marie-Noëlle De Greef • Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.

280x220_ING_STARTERS_BOUTEILLE_2017_PM_NL.indd 1

Ziet u een nieuwe grondstof ?

Aanbod voor fi nanciële diensten, bankdiensten en/of verzekeringsdiensten onder voorbehoud van aanvaarding door ING België (of in het laatste geval, door de betrokken verzekeringsmaatschappij) en mits wederzijds akkoord. De voorwaarden en bepalingen (reglementen of algemene voorwaarden, tarieven en alle bijkomende informatie) zijn verkrijgbaar in alle ING-kantoren of op www.ing.be. ING België nv • Bank/Kredietgever • Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel • RPR Brussel • Btw BE 0403.200.393 • BIC : BBRUBEBB • IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nummer 12381A • www.ing.be • Verantwoordelijke uitgever: Marie-Noëlle De Greef • Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.

U ziet de wereld door de ogen van een ondernemer. Bij ING zien we de oplossingen om uw business te lanceren.Over opportuniteiten gesproken! Maak een afspraak op ing.be/starters

280x220_ING_STARTERS_BOUTEILLE_2017_PM_NL.indd 1 10/10/2017 13:27

BART PRENEEL• geboren in 1963• elektrotechnisch ingenieur van opleiding;

cryptograaf en cryptanalist• gewoon hoogleraar aan de KUL, hoofd van

de onderzoeksgroep Computer Security and Industial Cryptography (COSIC)

• ontwikkelde beveiligings- en versleutelings-technologie die hun weg vonden naar tal van toepassingen in elektronische systemen en apparatuur

typen op je bakje en een aantal codes op je scherm. Sommige banken voegen daar nog een scan van een bewegende code aan toe om zeker te stellen dat je wel degelijk op hun website bent. Want als alles bij jou veilig is maar je je gegevens ingeeft in de verkeerde website, dan kan nog altijd iemand anders in jouw naam transacties gaan doen”.Onze bankkaart in een winkel gebruiken is eveneens vrij veilig, want de kaartlezer is beveiligd en er wordt een link gemaakt met de bank.

VERSCHUIVINGDe zaken zijn ook aan het schuiven. Betalen met smartphones en tablets zit stevig in de lift. Winkels en banken kunnen het dan zonder de dure betaalter-minals stellen, maar de beveiliging van de transacties gaat er niet op vooruit.

“Smartphones hebben naast de beveiligde simkaart van de operator vaak ook een secure element. Maar de sleutel wordt aangemaakt door en is enkel toe-gankelijk voor de leverancier. Er is dus een probleem van sleutelbeheer. Wat je vandaag ziet, is dat de meeste financiële toepassingen de sleutel in de soft-ware steken, wat eigenlijk helemaal niet zo veilig is”. “De evolutie van de technologie leidt er zo toe dat wat geleidelijk aan veiliger is geworden, voor een stuk - omwille van gebruiksvriendelijkheid en omwille van de relatie tussen actoren in de markt - opnieuw minder veilig wordt”, betreurt de professor. “Wat de instellingen wel doen, is die risico’s min of meer waarborgen. De consument krijgt ook daar zijn geld terug als het fout zou gaan. Dat kan omdat ze die risico’s goed beheren en met data mining en big data veel beter weten wat iedereen aan het doen is. Ze houden veel beter in het oog wat er allemaal ge-beurt en problematische transacties worden sneller opgespoord en geblokkeerd. Al heb ik zelf ondervon-den dat zelfs bij vrij flagrante fraudegevallen met een gewone bankkaart, niet noodzakelijk een lichtje gaat branden. Als consument blijf je maar beter alert”.“Ikzelf bankier niet op mobiele toestellen, ik vind dat geen goed idee. Gemiddeld ben je als consument echter nog steeds vrij goed beschermd. Het is niet zo dat mensen massaal geld verliezen omdat ze bankieren op hun smartphone. Met hun privacy is het veel erger gesteld.”

AANVAL VS. VERDEDIGING“De kern van het probleem is dat de huidige IT-infra-structuur eigenlijk niet zo veilig is”, onderstreept Bart Preneel. “Beveiliging was bij het ontwikkelen van het internet helemaal niet belangrijk. Het is ontworpen als een open communicatiemedium. De betrokken spelers doen wel inspanningen, maar de bedreigin-gen nemen veel sneller toe dan de beveiliging en werken in the cloud schept nieuwe gevaren. We zijn die wedloop nog steeds aan het verliezen.”Het heersend verdienmodel op het internet gaat lijnrecht in tegen meer beveiliging en meer bescher-ming van de privacy, stipt hij aan. “Je wordt daar rijk door zo snel mogelijk iets uit te rollen dat heel snel viraal gaat en miljoenen gebruikers bereikt van wie je zoveel mogelijk informatie probeert te extraheren om op basis daarvan advertenties te verkopen. In dat model zit alles dichttimmeren er niet echt in. Als je

eerst alles superveilig maakt, groei je helemaal niet snel, ben je minder gebruiksvriendelijk, enz.”.Een andere uitleg ziet hij in het feit dat softwarepro-ducenten niet aansprakelijk zijn voor veiligheidsrisi-co’s. De gebruiker ligt bovendien te weinig wakker van beveiliging en bescherming van de privacy. Hij kijkt eerst naar het prijskaartje dat aan het product hangt dat hij wil kopen. “Wat dat betreft ben ik redelijk pessimistisch. Iedereen investeert substantieel in beveiliging, maar als het aanvalsmodel alsmaar gesofisticeerder wordt en zelfs overheden bedrijven gaan betalen om steeds betere aanvalssoftware uit te werken - bijvoorbeeld om terroristen te kunnen opsporen en volgen - dan gaat dat op een bepaald moment mislopen. Die high tech virussen en hackingtechnologie zijn vaak gewoon op het internet te vinden.”

VEILIGHEIDSTEST“Betalingssystemen zijn a priori zeker niet immuun voor dat soort aanvallen. De grote uitdaging is te beletten dat je economie geschaad wordt. Een land kan vandaag geen week zonder internet, stroom of telecommunicatie. Het is misschien wachten tot zoiets gebeurt in een westers land voor beveiliging van al die systemen echt bovenaan de agenda komt te staan. Dat is het vuur waar we mee aan het spelen zijn.”“Het is een heel complex ecosysteem, maar uitein-delijk zal de overheid zelf moeten ingrijpen”, oordeelt Preneel. ”De markt zelf faalt omdat er onvoldoende incentives zijn om te investeren in beveiliging. De overheid is daar redelijk voorzichtig mee. Dat is niet onbegrijpelijk: als je te snel ingrijpt, kan je techno-logische vooruitgang afremmen en op achterstand komen tegenover concurrenten”.“Perfecte veiligheid bestaat niet. Je zou wel een grote stap voorwaarts kunnen zetten, maar dat vraagt een geïntegreerde aanpak, investeringen in onderzoek en technologie en aansprakelijkheid voor wie systemen en toepassingen op de markt brengt die niet veilig zijn. Nieuwe wagens worden zwaar getest op veiligheid. Er zou iets gelijkaardigs moeten gebeuren voor IT-technologie. De vraag is: kunnen we dat doen zonder de kost zoveel te verhogen dat het onbetaalbaar of ontoegankelijk wordt. Mijn inschatting is dat dit vandaag haalbaar is. We zouden die keuze moeten maken.”

“Beveiliging was bij het ontwikkelen van het internet helemaal niet belangrijk.”

IT-TECHNOLOGIE

27

Strategie 2020

Jaarlijkse AlgemeneVergadering

Ingenieurszonder Grenzen

ie-net energiedebatover het energiepact

Dag Van de Wetenschap

29

31

30

32 35

WEEK VAN DE INGENIEUR

Week van de Ingenieur

Nieuw logo ie-net ingenieursvereniging

28

WEEK VAN DE INGENIEURVan 20 tot 26 november organiseert ie-net

de ‘Week van de Ingenieur’, met als overkoepelend thema:

Wat valt er te beleven?➜ De Ingenieursradar: hoe denken ingenieurs en

werkgevers over dit thema?

➜ Jobdates met enkel de focus op jobs in ‘Industrie 4.0’

➜ Een ingenieursdebat met belangrijke stakeholders

Neem deel aan onze enquête, de jobdates of woon het debat bij: alle info vind je op www.ie-net.be/weekvdingenieur

Op het programma staat onder meer:

• Voorstelling Ingenieursradar op maandag 20 november

• Ingenieursdebat op maandag 20 november

• Jobdates, lezingen en bedrijfsbezoeken op woensdag 22 november

• Slotevent en uitreiking ie-net prijzen op donderdag 23 november

• Dag van de Wetenschap op zondag 26 november

29

REPAIR CAFÉOp zondag 26 november organiseert ie-net een Repair Café. Laat je kleine elektrotoestellen gratis herstellen door ingenieurs. Onze handige Harry’s leggen je graag uit hoe de toestellen werken en wat het probleem is. Aanmelden kan tussen 11u en 16u.In het Ingenieurshuis herstellen ingenieurs gratis jouw kapotte toestellen en geven je graag een woordje uitleg over de werking van het toestel en het probleem. Wat kan je meenemen: kleine elektrotoestellen zoals haardrogers, wafelijzers, mixers, koffiezetapparaten, videospelers, stofzuigers... Je neemt je toestel sowieso (al dan niet gemaakt) mee naar huis. Aanmelden kan tussen 11:00 uur en 16:00 uur. Om 17:00 uur sluit het repair café.

> Meer info: ie-net.be/repaircafe

COOLE WORKSHOPS CODERDOJO & We GO STEMBen je een meisje of jongen tussen 6 en 18 jaar? Gebeten door technologie en alles waar een schermpje aan zit? Wil je je eigen app op je smartphone maken die doet wat JIJ wil, je t-shirt of schoenen pimpen met flashy lichtjes,…? Robots veranderen in brave schoothondjes of omgekeerd, of het coolste computerspel ooit ontwerpen?Speciaal ter gelegenheid van Dag van de Wetenschap organiseert ie-net ingenieursvereniging | Vrouw & Ingenieur ism CoderDojo Belgium een coderdojo met workshops, in mekaar gestoken door CoderDiva’s en Ninja’s uit eigen leeftijdsgroep! Wil je een robot in elkaar knutselen en deze zo programmeren dat hij kan tekenen? Sluit je dan aan bij de Workshops van We Go Stem!

> Meer info ie-net.be/coderdojo en ie-net.be/wegostem

DAG VAN DE WETENSCHAP

30

JAARLIJKSE ALGEMENE VERGADERING –NAJAAR 2017VOLVO CAR GENTDINSDAG 5 DECEMBER 2017

ie-net ingenieursvereniging vzw nodigt haar leden uit op de Jaarlijkse Algemene Vergadering najaar 2017, die plaatsvindt op dinsdag, 5 december 2017 om 19.00 uur. We zijn te gast bij Volvo Car Gent, John F. Kennedylaan 25 in 9000 Gent.

Tijdens deze JAV najaar 2017 worden ook een voorstel van “rotatieprincipe benoeming bestuurders” toegelicht evenals de daartoe benodigde aanpassingen van het huishoudelijk reglement en van de statuten.De stemming over de wijziging van de statuten vereist dat twee derde van de stemgerechtigde leden aanwe-zig of vertegenwoordigd is.

Programma:18.00 uur: bezoek aan Volvo Car Gent afdeling lasfabriek of eindassemblage18.30 uur: ontvangst en broodjesmaaltijd19.00 uur: voordracht Volvo Car19.30 uur: aanvang JAV najaar 2017 Agenda JAV najaar 20171) Verwelkoming door de algemeen voorzitter2) Toelichting werking door de algemeen directeur3) Stemming aanpassing huishoudelijk reglement

Artikel 8.1: schrapping woorden – Titel III. Art. 5: verplaatsen asterisk)

4) Aanstelling van 3 rekeningtoezichthouders voor het boekjaar 2018: voorstelling van de kandidaten en goedkeuring

5) Begroting 2018: voorstelling en goedkeuring6) Rotatieprincipe benoeming bestuurders: voorstelling7) Stemming aanpassing huishoudelijk reglement,

onder opschortende voorwaarde van goedkeuring van de wijziging van artikel 17 van de statuten (Art. 15 Vernieuwing Raad van Bestuur volgens het rotatieprincipe en Titel XII. Overgangsbepalingen: aanpassing i.f.v. rotatieprincipe)

8) Stemming over de wijziging van de statuten(Artikel 17: inlassing: Rotatieprincipe benoeming bestuurders)

9) Vragenronde

IE-NET INGENIEURSVERENIGING VZW

21.00 uur Sluiting van de JAV najaar 201721.10 uur: receptie22.00 uur: Einde

StemrechtUitsluitend leden, die hun bijdrage voor 2017 betaal-den, zijn stemgerechtigd op de JAV.

VolmachtEen stemgerechtigd lid kan maximum één volmacht verlenen/dragen. Het volmachtformulier is geldig wanneer het behoorlijk ingevuld en ondertekend door lastgever en lasthebber uiterlijk op 30 november 2017 of m.a.w. ten minste twee volle werkdagen vóór 5 december (datum van de algemene vergadering), toekomt bij de staf van ie-net ingenieursvereniging vzw bij voorkeur via jav@ie-net.be.Download het volmachtformulier voor de JAV Najaar 2017 d.d. 5 december 2017 via www.ie-net.be/JAV2ienet2017

Kandidatuur rekeningtoezichthouderKandidaturen worden uiterlijk op 4 november om middernacht via e-mail aan de ‘ie-net-staf’ viajav@ie-net.be bezorgd.  Dat bericht omvat naam, voor-naam en adres en, desgevallend, de mededeling dat de kandidaat wenst dat de stemming rond de aanstelling van de rekeningtoezichthouders geheim gebeurt.Enkel personen die de afgelopen drie jaar onafge-broken lid zijn geweest van de vereniging (ie-net ingenieursvereniging of haar rechtsvoorgangers) en die geen bestuurder zijn geweest gedurende het boekjaar waarvoor en het jaar voorafgaand aan het boekjaar waarvoor de rekeningtoezichthouder wordt aange-steld, komen in aanmerking. De aanstelling is geldig gedurende één jaar.

Informatie en inschrijvenVia www.ie-net.be/JAV2ienet2017Deelname aan het bedrijfsbezoek is enkel mogelijk mits uw online inschrijving uiterlijk op 27 novem-ber 2017. Deelname aan het statutaire gedeelte is gratis mits bij voorkeur min. 2 dagen vooraf online inschrijven.

Contact: Christine Beckers, jav@ie-net.be, tel. 03 260 08 50

Met dank aanVolvo Car Gent

BUITENGEWONE ALGEMENE VERGADERINGOP 20 DECEMBER 2017INGENIEURSHUIS – ANTWERPENWOENSDAG, 20 DECEMBER 2017

ie-net ingenieursvereniging vzw nodigt haar leden uit op een Buitengewone Algemene Vergadering. Deze BAV vindt plaats op woensdag, 20 december 2017 –19.00 uur in het Ingenieurshuis te Antwerpen.Tijdens deze BAV wordt de statutenwijziging met betrekking tot de invoering van het “rotatieprincipe benoeming bestuurders” ter stemming voorgelegd. Deze BAV zal doorgaan indien het vereiste aantal stemgerechtigde leden niet gehaald werd tijdens de JAV van 5 december. Tijdens deze BAV kan, ongeacht het aantal aanwezige of vertegen-woordigde stemgerechtigde leden, rechtsgeldig gestemd worden over de statutenwijziging.

Programma18.30 uur: ontvangst en broodjesmaaltijd19.00 uur: aanvang BAV

Agenda Buitengewone Algemene Vergadering op 20 december 20171) Opening van de Buitengewone Algemene Vergadering2) Stemming over de wijziging van de statuten (Artikel 17:

inlassing: Rotatieprincipe benoeming bestuurders)3) Sluiting van de Buitengewone Algemene Vergadering

19.30 uur: receptie

StemrechtUitsluitend leden, die hun bijdrage voor 2017 betaalden, zijn stemgerechtigd op de BAV.

VolmachtEen stemgerechtigd lid kan maximum één volmacht verlenen/dragen. Het volmachtformulier is geldig wanneer het behoorlijk ingevuld en ondertekend door lastgever en lasthebber ten laatste op 15 december 2017 op het secretariaat toekomt via jav@ie-net.be.Download het volmachtformulier voor de BAV d.d. 20 december 2017 via www.ie-net.be/BAVienet2017

Informatie en inschrijvenVia www.ie-net.be/BAVienet2017. Deelname is gratis mits bij voorkeur min. 2 dagen vooraf online inschrijven

Contact: Christine Beckers, jav@ie-net.be, tel. 03 260 08 50

31

De Raad van Bestuur van ie-net ingenieursvereniging heeft in de eerste helft van 2017 een strategische analyse gemaakt waarin de huidige situatie werd geëvalueerd en de fundamentele activiteiten voor ie-net in kaart werden gebracht. De strategische ambities van de huidige Raad van Bestuur zijn vertaald naar een Strategisch plan voor de periode 2017 tot 2022. De implementatie van de strategie gebeurt door de algemeen directeur op basis van een operationeel plan in samenspraak met de Raad van Bestuur. Op de algemene vergadering zal de Raad van Bestuur verslag uitbrengen over de evolutie en realisatie van de strategische ambities.

Surf naar ie-net.be voor het volledige rapport

STRATEGISCH PLAN 2017-2022 RAAD VAN BESTUUR IE-NET INGENIEURSVERENIGING VZW

Het Strategisch plan beschrijft 3 prioritaire activiteitsdomeinen:

LedenwerkingAmbitie: ie-net wil tegen 2022 hét aanspreekpunt zijn voor alles wat met ingenieurs te maken heeft.e Deelgroepen, expertgroepen en de samenwerking met de alumniverenigingen zijn belangrijke actor. e De database: zenuwcentrum van de ledenwerking

KennisdoorstromingAmbitie: ie-net wil tegen 2022 marktleider zijn voor kennisdoorstroming in het domein van de ingenieur in de brede betekenis van het woord.e Investeren in uitgebreide databanke Potentieel van expertgroepen ten volle benuttene Continue monitoren van technische mogelijkheden en trends in het professioneel aanbieden van kennis

Loopbaanbegeleiding & arbeidsbemiddelingAmbitie: ie-net wil tegen 2022 marktleider zijn voor loopbaanbegeleiding voor ingenieurs.e ie-net = levenslange loopbaanpartnere Jobportaale Ondersteunen van bedrijven en overheid in hun zoektocht naar goed opgeleide ingenieurse Belang van databank

32

INGENIEURS ZONDER GRENZEN IN AFRIKA

IzG helpt Irie vzw met elektriciteit en connectiviteit in het tropisch regenwoud

Het project situeert zich in de N’tem-vallei in het tro-pisch regenwoud in het zuiden van Kameroen tegen de grens met Gabon. Dit gebied, met extreme armoede, ligt bijna volledig afgesloten van de buitenwereld. De dichtstbijzijnde kleine stad Ebolowa ligt op 2 uur rijden over aardewegen.Het project, opgestart door Irie, wordt door de lokale bevolking ‘Odin Oto’ genoemd, ‘de plaats waar het goed is om te leven’. Door het inrichten van een Centre de Santé’, de oprichting van de school ‘Les Lionceaux’, de aanleg van een plantage en de installatie van een manuele waterpomp op een gegraven waterput heeft Irie de voorbije jaren voorzien in een aantal basisbe-hoeften.

2016In de zomer van 2016 heeft Irie in samenwerking met IzG zonnepanelen, batterijen en lampen voor de verlichting van de klaslokalen en het bureau van de leraars geïnstalleerd. Ir. Sam Leonard heeft dit project in het voorjaar van 2016 in België voorbereid. In overleg met Irie werd het gewenste elektrisch vermogen en de vereiste grootte van zonnepanelen, batterijen en inverter bepaald. Einde juli 2016 werd de zending uitgevoerd door ir. Luc Stevens vanuit IzG in samenwerking met Myriam Leunens en Jean-Yves Elemva van Irie.De elektriciteitsvoorziening is een ware revolutie voor de streek: er is ’s nachts verlichting! De klaslokalen kunnen optimaal gebruikt worden omdat nu ook ‘s avonds les kan gegeven worden. In Kameroen wordt het immers al donker om 18.00 uur. De mensen gebruiken de installatie eveneens voor het opladen van hun gsm. Dit bespaart hen een voettocht van heel wat kilometers. In Afrika wordt de - bijna levensnoodzakelijke - gsm niet alleen gebruikt om in contact te blijven met familieleden, maar ook om betalingen te doen (banken worden veel minder gebruikt dan in het Westen) en om informatie te bekomen over bijv. landbouw, marktprijzen en weersvoorspellingen, …

2017In de zomer van 2017 ging ir. Luc Stevens op vraag van Irie opnieuw naar Kameroen. De missie in 2017 had drie doelen: 1. Het plaatsen van een gsm-versterkingssysteem en

bliksemafleiders2. Installatie van extra verlichting en opmeten van

de site3. Luchtbeelden van de site

VERVOLGMet het oog op de toekomstige uitbreiding van de site, met o.a. meer klaslokalen, een internaat, extra gebou-wen en arbeiders, werd het advies van IzG gevraagd voor een machinaal geboorde diepere waterput met een elektrische waterpomp en een watertoren. Zo zou men verschillende gebouwen van stromend water kunnen voorzien. Ir.’s Johan Heylen en Jan Cromphout van IzG hebben een grondsondering laten uitvoeren in Kameroen. Irie wil ook een kippen- en varkenskwekerij en een aantal visvijvers op de site opzetten. De men-sen in de N’tem-vallei hebben immers een opgeblazen buik, een symptoom van een eenzijdig dieet met o.a. een tekort aan eiwitten. Bio-ir. Laura Vantornout van IzG maakte hiervoor een verkennende studie en bracht Irie in contact met een Belgische specialiste in visvijvers voor Afrika.

OVER IRIEIrie World (www.irie-world.org ; www.facebook.com/irievzw) is een internationale organisatie (ivzw) met Belgische roots. Irie heeft een holistische visie op ontwikkelingssamenwerking en gelooft dat een samen-leving slechts vooruit kan geholpen worden als er te-gelijkertijd ingezet wordt op verschillende actiepunten: water, voeding, scholing, gezondheidszorg, economie, duurzame infrastructuur, …

OVER IZGIngenieurs zonder Grenzen is gestart in 1992 als initiatief van de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereni-ging (KVIV, nu ie-net). Het doel is technische knowhow van ingenieurs inzetten voor humanitaire hulp in ontwikkelingslanden. IzG ondersteunt niet-commerciële projecten in het domein van water, energie, landbouw, bouw en milieu. Na aanvaarding van een project werken ingenieurs van IzG een technische studie uit (haalbaarheid, bepaling van de noden en mogelijke oplossingen, …). Een project stopt meestal niet bij ‘de studie’: in veel gevallen zendt IzG één of meerdere ingenieurs voor 1 à 3 weken naar het land van uitvoering.

MEEWERKEN MET IZGMomenteel heeft IzG verschillende projecten lopen in Afrika en Zuid-Amerika rond energie, water, landbouw en bouw.

33

Wil je meewerken (in België en/of in het land van uitvoering), kom dan eens langs op een leden-vergadering om kennis te maken.

IZG STEUNENIzG-projecten fi nancieel steunen kan door overschrij-ving op rekeningnummer BE60 3200 8439 0070 van IzG. Giften vanaf 40 euro zijn fi scaal aftrekbaar! Meer informatie op www.izg.be

IZG: THEMA-AVOND“ENERGIEPROBLEMATIEKIN ONTWIKKELINGSLANDEN”

Universiteit Antwerpen – Campus Groenenborgervrijdag 10 november – 18.30 uur

Ingenieurs zonder Grenzen nodigt u uitop haar thema-avond “energieproblematiekin ontwikkelingslanden”.

Programma18.30 uur: onthaal en broodjesmaaltijd19.30 uur: aanvang voordrachtenWelkom en bondige situering van deverschillende hernieuwbare energietechnieken –dr.ir. Luc Stevens, IzGZonne-energie op kleine en middelgrote schaal – ing. Stefan Dewallef, Soltech, www.soltech.beKleinschalige hydro-elektrische centrales -  dr.ir.  Nicolas Parmentier, JLA Hydro, www.jlahydro.beEnergie- en telecommunicatieproject door IzG in Kameroen – dr.ir. Luc Stevens, IzGSlotwoordAansluitend: gelegenheid tot netwerken met een drankje

Deelname is gratis mits ten laatste op 8 november online inschrijven viawww.ie-net.be/izgenergie.

Deze avond is een absolute must voor:• Wie de werking van IzG beter wil leren kennen• Wie steun wil aanvragen voor een project• Wie wil meewerken aan een project• Wie IzG fi nancieel wil steunen

Deze thema-avond wordt georganiseerd i.s.m. samenwerking met de Universiteit Antwerpen, FTI, vakgroep energie.

34

REISVERSLAG IE-NET KVIV SENIOREN

BASKISCHE CUISINE, ARCHITECTUUR EN MEER

Met onze gids Elke Panneels trokken wij, de ie-net KVIV Senioren, doorheen het Spaans Basken-land waar veel te beleven viel. De laatste 10 à 15 jaar hebben de Baskische autoriteiten begre-pen dat zij op toeristisch vlak veel te bieden hebben en dat doet hun economie geen kwaad.Bilbao en San Sebastian worden terecht in alle talen aangeprezen, maar ook een aantal gemeenten - omwille van hun cultureel en historisch verleden - staan met stip op de folders van de toeristische diensten vermeld. Het thema was ‘kunst en gastronomie’. Concreet werden er een aantal proeverijen voorzien en diners in bekende restaurants. Wij zagen ook hoe moderne architectuur in harmonie kan gebracht worden met de natuur. En wat het resultaat is van een doorgedreven visie inzake stadsvernieuwing en urbanisatie .Het Spaans Baskenland telt slechts 2 miljoen inwoners en economisch en industrieel hebben zij de laatste jaren flink gescoord.Frank Roos> Lees het volledige verslag op ie-net.be/baskenland

VAN 11 JUNI TOT 17 JUNI 2017 TROKKEN 35 IE-NET KVIV SENIOREN DOORHEEN HET SPAANS BASKENLAND!

Guernica

Guggenheim Museum Bilbao – Maman spinsculptuur van Louise Bourgeois

Groepsfoto bij Gaintxa

Groepsfoto bij Monte Igueldo

Guggenheim Museum Bilbao– Puppy van Jeff Koons

Sculptuur van Eduardo Chillida

35

VERSLAG BEZOEK IE-NET KEMPEN AAN ABDIJ POSTEL

Op 15 juni, tweede Pinksterdag, stonden onder leiding van collega Paul Nuyts, 35 ingenieurs klaar voor een wandeling van 7 km over de gronden van de Abdij. We zagen de tiendenschuur, een van de eerste volledig automatische koemelkinstallaties voor honderden koeien, hun irrigatieproject voor hun landbouw en akkergebied.

Na de wandeling versterkten we de innerlijke mens, met een gesmaakt etentje. Daarna bezoch-ten we de abdij zelf. De abdij van Postel ontstond omstreeks 1134, toen een Nederlandse groot-grondbezitter ongeveer een derde van zijn gronden in de buurt van Postel schonk aan de abdij van Floreffe. Enkele norbertijnen werden naar Postel gestuurd om er een kerk te bouwen. In 1190 werd deze kerk geconsacreerd en is vandaag de oudste nog in gebruik zijnde Norbertijnenkerk. In 1618 werd het een zelfstandige abdij met een eigen abt.

We bezochten de wereldberoemde bibliotheek. Deze bevat een schat aan bijzondere boeken: handschriften, incunabelen en uitzonderlijke druk-ken. Rijk verluchte manuscripten, wiegedrukken uit de vijftiende eeuw, atlassen en prachtige religieuze en wetenschappelijke werken uit de 16de tot de 18de eeuw, waaronder de sublieme ‘Atlas Major’ van Johannes Blaeu, de indrukwekkende ‘Polyglot-bijbel’, het meesterwerk van Christoffel Plantin, en de invloedrijke ‘Palazzo di Genova’ van Pieter Paul Rubens.

Verder bezochten we het binnenplein met de Beiaardtoren (1610), de voorgevel, de kerk, de kruidentuin en we eindigden het bezoek met een film over het leven in de abdij en ook van de kaasmakerij (die zelf om hygiënische redenen niet mag bezocht worden). De abdij produceert 4200kg kaas per week!

Kortom, een interessant en leerrijk bezoek en iedereen was zeer tevreden.Guy Roymans

IE-NET ENERGIEDEBAT:

‘HET ENERGIEPACT: WAT NU?’

Over enkele weken zal het befaamde energiepact gepresenteerd worden. De onderhandelingen over dit pact lopen niet over een leien dakje. Waarom kost het de 4 bevoegde regeringen zoveel moeite om tot een gemeenschappelijke energievisie te komen?Dat er veel op het spel staat is duidelijk: het energie-pact moet richting en een minimale zekerheid geven aan investeerders en uitbaters van zowel grote en kleine productie-eenheden van energie. Het uitblijven van een helder plan zorgt ervoor dat de bevoorra-dingszekerheid in België op lange termijn steeds meer onder drukt komt te staan, tenzij bestaande grote centrale eenheden niet of later sluiten.Hoe moet het nu verder? Op woensdag 6 december organiseert ie-net ingenieursvereniging een groot energiedebat om alles in kaart te brengen. Eerst schetsen Thomas Leysen (KBC) en Annemie Bollen (Serv) een beeld van de huidige situatie.

Nadien laten we volgende stakeholders aan het woord:Bram Claeys (ODE) – Vlaams energiebeleid – PV-installatiesMichael Corten (BEE) – Vlaams energiebeleid – BiomassaAnnemie Vermeylen (BOP) – Federaal energiebeleid – OffshoreJan Desmet (UGent) – Federaal energiebeleid – Bevoorradingszekerheid

Aansluitend gaan volgende 6 Vlaamse politici uit de Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Energie, Ruimtelijke Ordening en Dierenwelzijn met elkaar in debat: Johan Danen (Groen), Willem-Frederik Schiltz (Open VLD), Bruno Tobback (Sp.a), Andries Gryffroy (N-VA), Stefaan Sintobin (Vlaams Belang) en Robrecht Bothuyne (CD&V). Als slot wordt er ook een receptie voorzien.

PROGRAMMA:19u15: Verwelkoming (Nancy Vercammen IE-net) & interview Thomas Leysen (KBC)19u30: Inleiding: beleid – Annemie Bollen (Serv)19u50: Presentaties door:• Bram Claeys (ODE)• Michael Corten (BEE)• Annemie Vermeylen (BOP)• Jan Desmet (UGent)20u50: Debat met Vlaamse politici21u35: Receptie

LOCATIE:Auditorium hoofdzetel KBCHavenlaan 21080 Brussel

PRAKTISCH:Deelname aan het evenement is gratis voor ie-net-leden, inschrijven is verplicht.Niet-leden betalen 10 euro.Opgelet, er is een no show fee van 30 euro voorzien.

> Inschrijven via ie-net.be/content/ ie-net-energiedebat-energiepact-wat-nu

WWWWWetenschapsquizWWetenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizWWetenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizWetenschapsquizWin

etenschapsquizetenschapsquizin in in in T

etenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizetenschapsquizTTTTTTTTechnopolis

DeurenDeurenDeuren open: 18h00 Start quiz: 19h30

25 euro 25 euro 25 euro per per per ploegploegploeg van 5 van 5 van 5 personen

BezoekBezoekBezoek aanaanaan TechnopolisTechnopolisTechnopolis inbegrepen

Info en Info en Info en inschrijvinginschrijvinginschrijving via via via http://www.wetenschapsquiz.be

Van Van Van Mendeljev

echnopolisechnopolis

MendeljevMendeljev13de

echnopolisechnopolisechnopolisechnopolis13de 13de editie

MendeljevMendeljevtot

MendeljevMendeljevMendeljevMendeljevtottottottot Mechelen

Vrijdag 17 november 2017

Presentatie: Sabine Hagedoren

Wetenschapsquizin Technopolis

Deuren open: 18h00 Start quiz: 19h30

25 euro per ploeg van 5 personen

Bezoek aan Technopolis inbegrepen

Info en inschrijving via http://www.wetenschapsquiz.be

Van Mendeljev13de editie

tot Mechelen

Vrijdag 17 november 2017

Presentatie: Sabine Hagedoren

37

WETENSCHAPSQUIZ

VAN MENDELJEV TOT MECHELEN

MET SABINE HAGEDOREN

Als voorproefje op de 13de editievan de wetenschapsquiz zoals

steeds in Technopolis.Test je kennis!

En tot 17 november 2017!

10. Dolby 3D, de techniek die onder andere door Kinepolis gebruikt wordt voor 3D-fi lms, is gebaseerd op Anaglyph. Dit is een vorm van stereoscopie die mogelijk gemaakt wordt door kleurfi lters te gebruiken in de bril, klassiek rood en blauw, zodat elk oog een verschillend beeld ziet. Deze techniek heeft een groot voordeel tegenover andere technologieën: het kan namelijk op een klassiek projec-tiescherm getoond worden. Waarom is er voor andere technieken als RealD, XPAND, IMAX 3D, een speciaal zilver-scherm nodig?

2. De stof die we zoeken blokkeert de shikiminezuurroute bij planten en wordt als niet-selectief herbicide ge-bruikt ter bestrijding van onkruiden op akkers sinds de jaren ‘70. Naar welke stof van 9 letters met brutoformule C3H8NO5P zijn we op zoek?

4. The Ocean Cleanup is een ambitieus project om plastic afval op te ruimen uit oceanen. Door een drijvende instal-latie met lange armen op strategische plaatsen in de oceaan te plaatsen kan men plastic concentreren tot 1 punt en gemakkelijk uit het water fi lteren. Wie bedacht dit project?

1. De Okavangodelta is de grootste binnenlandse rivierdelta op Aarde. Zij is tevens de duizendste toevoeging op de Werelderfgoedlijst. In welk land bevindt zich deze delta?

3. In de bouwkunde is men steeds op zoek naar innovatieve en duurzame materialen. In Londen zijn plannen bekend gemaakt voor wat in London de hoogste wolkenkrabber zou moeten worden. Uit welk materiaal zal dit gebouw, dat al liefkozend de bijnaam “Toothpick” kreeg, voornamelijk worden opgebouwd?

6. “The quick brown fox jumps over the lazy dog.” Deze zin duikt sinds 1885 geregeld op in leerboeken of IQ testjes. Waarom wordt deze zin wereldwijd gebruikt voor dergelijke testen?

5. Hyena’s zijn een familie van mid-delgrote roofdieren in Afrika en Azië. Met welke familie roofdieren zijn de hyena’s het meest verwant?

8. Deze diertjes, behorende tot de klasse der hogere kreeftachtigen, kunnen hun scharen zo snel dichtklappen dat het water ertussen aan hoge snelheid wegschiet, waardoor een vacuümbel ontstaat die nadien met een knal implodeert. Deze implosies produceren een geluidssterkte die vissen in de nabijheid kan doden. Over welke zeediertjes gaat het hier?

7. De oudste van de vier versies van De Schreeuw vertoont 2 witte vlekjes onder een X-stralenfl uorescentiescan. Er werden microstalen genomen van deze vlekjes. Wat werd er destijds op het schilderij gemorst en veroorzaakt deze vlekjes?

Antwoorden: 1. Botswana - 2. Glyfosfaat - 3. Hout - 4. Boyan Slat - 5. Katachtigen - 6. Deze zin bevat alle letters van het alfabet - 7. Kaarsvet 8. Pistoolgarnalen - 9 De Weber - 10. Om de polarisatie van het geprojecteerde licht te behouden na refl ectie op het scherm

9. Deze Duitse natuurkundige en fi losoof geboren in 1804 is vooral bekend om zijn invloedrijk werk op het vlak van magnetisme. Hij gaf zijn naam aan de SI-eenheid van de magnetische fl ux, die gedefi nieerd kan worden als:“Een fl uxverandering met één eenheid per seconde induceert een elektromotorische kracht van 1 Volt”. Naar welke natuurkundige en éénheid zijn we op zoek?

38

DEBAT

Dat is een gemis omdat ingenieurs vanuit hun eigen opleiding, ervaring en invalshoek inzichten en een aanpak kunnen aandragen die ook in maatschap-pelijke dossiers probleemoplossend werken, vindt ie-net. De vereniging organiseerde eind juni onder de titel “Ingenieurs en politiek” een debat over dit thema. Het debat vond plaats aan de Vrije Universiteit Brussel, in samenwerking met Brussels Engineering Alumni (BrEA) “Ingenieurs verdienen een stem in het politiek debat”, gaf algemeen directeur Nancy

INGENIEURS EN POLITIEK ZOEKEN NAAR DE JUISTE MATCHIn de politieke wereld lopen juristen, economisten en politieke wetenschappers elkaar voor de voeten. Ook artsen zijn geen uitzondering. Naar mensen met een ingenieursdiploma is het daarentegen vaak zoeken met een vergrootglas. Politieke functies lijken ingenieurs maar matig te interesseren.AUTEUR: JEAN-LOUIS VANDEVOORDE

DEBAT INGENIEURS EN POLITIEK

Vercammen als aanzet. “Er bestaat een onevenwicht in de samenstelling van het politiek personeel in ons land. Opvallend zelden hebben onze beleidsmakers een achtergrond in wetenschap en technologie. Inge-nieurs kunnen een meerwaarde bieden op bestuur-sniveau. Om grote, complexe puzzels aan te pakken of bijvoorbeeld een gefundeerde lange termijnvisie te ontwikkelen over het energiebeleid, infrastructuur, mobiliteit, industrie en innovatie”.In het debat dat volgde, kregen de sprekers

(Zie  kader 1) drie stellingen voor de voeten ge-worpen, waarover ook het publiek zijn stem mocht uitbrengen (Zie kader 2).

NOOD AAN INGENIEURSAls antwoord op de vraag naar de nood aan meer ingenieurs in het politiek bedrijf legde Peter Dedecker vooral de klemtoon op de behoefte aan een mix van mensen die verschillende invalshoeken naast elkaar kunnen zetten. “Zo krijg je een sterker team”. Ingenieurs zijn creatief en oplossingsgericht, maar net het samenspel met juristen, economisten en menswetenschappers kan in zijn ogen bijzonder vruchtbaar zijn.Zijn partijgenoot Andries Gryffoy sloot zich daar bij aan. Hij legde de juristen even over de knie - ‘voor juristen is één plus één niet twee’ - en sprak zijn afkeer uit voor ‘ballonnetjespolitiek’, maar gaf even grif toe dat hij ‘geen parlement zou willen dat alleen maar bestaat uit ingenieurs’. Ingenieurs verliezen soms de visie op het groter geheel, liet hij iets later optekenen.Els Ampe trad Dedecker en Gryffoy op die twee punten bij. “Ingenieurs gaan er van uit dat elk probleem een oplossing heeft, terwijl mensweten-schappers rekening houden met de mogelijkheid dat dit voor menselijke problemen niet altijd zo is. De starthypothese én de vorming zijn verschillend. Juristen komen met nieuwe regels aandraven. Daar is de tegenstelling vrij groot”. Maar “de meerderheid van de bevolking denkt zoals de juristen” en met een

39

DRIE POLITICI, TWEE PROFESSOREN EN EEN RADIOPRESENTATRICEZe mogen dan al schaars zijn, ie-net had voor het debat toch drie ingenieurs met een politiek mandaat weten te vinden (van rechts naar links op de foto):

Andries Gryffoy, volksvertegenwoordiger voor N-VA in het Vlaams Parlement en deelstaatsenator in de Senaat. Hij studeerde in 1989 af als industrieel ingenieur elektromechanica aan de KUL (1989). Hij verkocht eind 2014 zijn bedrijf om zich toe te leggen op zijn politiek werk, maar blijft actief als consultant.

Els Ampe, volksvertegenwoordiger en fractievoorzitter voor Open VLD in het Brussels Parlement en schepen voor Mobiliteit, Openbare Werken en Wagenpark in Brussel Stad. Zij behaalde in 2002 een diploma burgerlijk ingenieur aan de VUB en zette kort daarna haar eerste stappen in de politiek.

Peter Dedecker, volksvertegenwoordiger voor N-VA in de Kamer sinds 2010. Hij studeerde in 2006 af aan de UGent als burgerlijk ingenieur in de computerwetenschapper en bouwde daarna een academische carrière op.

Professor Stefaan Caenepeel, decaan van de Faculteit Ingenieurswetenschappen van de VUB, vulde het panel aan samen met Clement Hiel.

Het debat stond onder leiding van radiopresentatrice Friedl’ Lesage (Radio 1).

“Ingenieurs gaan er van uit dat elk probleem een oplossing heeft. Voor menswetenschappers is dat niet altijd zo. De starthypothese is verschillend”Els Ampe

DEBAT

40

CLEMENT HIEL: “POLITIEK GAAT LINEAIR, TECHNOLOGIE EXPONENTIEEL”Meer ingenieurs in de politiek, het is iets waar ook Clement Hiel voor pleit. Hij liet als aanloop naar het debat over ‘Ingenieurs & Politiek’ het publiek delen in zijn ervaring als uitvinder, ondernemer, NASA-onderzoeker en docent aan de VUB en de universiteit van Los Angeles. Aan de UCLA geeft hij met het vak ‘Engineering for future presidents’ beleidsmakers van morgen voeling met de manier van denken van ingenieurs. Doel is ze bewust te maken van een aantal innovatieve principes.De internationaal gerenommeerd ingenieur én “laatste Belg die op bezoek mocht bij Barack Obama toen hij nog in het Witte Huis zat”, nam zijn toehoorders op sleeptouw met een betoog over radicale innovatie en exponentiële groei. Hij combineerde daarbij grote ideeën (“dream big”, “stay hungry, stay foolish”, “simplicity is the ultimate sophistication”), gevatte commentaar (“innovatie is voor koppige mensen”, “een land moet zijn jonge mensen vertrouwen en beslissingen laten nemen”), kleine anekdotes (the hotdog eating contest) en praktische illustraties (de Fosbury flop in het hoogspringen, waarbij het zwaartepunt onder de lat blijft terwijl het lichaam er over passeert).Hij trok ook vaak de grens met de politiek over. “Politici hebben geen tijd om nieuwe dingen te zien die hen voordeel zouden kunnen brengen”, vindt Clement Hiel. “Technologie gaat niet lineair maar exponentieel. In dertig stappen sta je lineair achteraan in dit auditorium, exponentieel ga je dertien keer de aarde rond. Dat is technologie tegenover politiek”, klonk het iets later.“Vertrouw op het resultaat van 3,8 miljard jaar evolutie. Hoe doet de natuur het?”, was een van zijn raadgevingen. “Denk anders”, bijvoorbeeld door ook vrouwen in een team op te nemen, was een andere.Hiel hield voor zijn toehoorders een mooie afsluiter uit zijn NASA-verleden in petto. Hij relativeerde het hele aards gedoe en zelfs de ingenieurswetenschap ingenieurs met de film”‘A Pale Blue Dot” - en de boodschap die de Amerikaanse astronoom Carl Sagan vastknoopte aan die foto van de aarde getrokken door de ruimtesonde “Voyager 1” vanop een afstand van 6 miljard kilometer. Moeiteloos te vinden op YouTube en het bekijken waard.Tijdens het debat verscheen op het scherm een uitspraak van Tim Sweeney na de uitstap van de Verenigde Staten uit het klimaatakkoord van Parijs: “Politicians were never going to save the world. It’s a job for engineers and scientists”. De boodschap van Hiel was misschien wel dat politici en wetenschappers de wereld samen moeten redden.

parlement dat uitsluitend door ingenieurs bevolkt zou worden, zou niemand daarbuiten mee zijn”, oordeelde zij.Stefaan Caenepeel stelde van zijn kant vast dat we-tenschappers die in de politiek gegaan zijn, het soms bijzonder ver hebben geschopt, zoals Elio di Rupo of Angela Merkel, terwijl anderen er niet konden aarden, zoals Christine Van Broeckhoven. Hetzelfde lot is economen vergaan. “Geniale wetenschappers en economen maken het in de politiek niet altijd”.

OP DE JUISTE PLAATSZitten ingenieurs wel op hun plaats in de politiek? Kunnen ze niet beter ingezet worden in de economie en industrie? Andries Gryffoy putte uit zijn persoonlijke ervaring: “Ik heb de twee gedaan en het zijn twee totaal verschil-lende zaken. Politiek en ondernemen combineren is niet mogelijk”. Politici af en toe terugzetten in een bedrijfsomgeving, vindt hij een goed idee. “Maar het omgekeerde zou ook goed zijn”.Caenepeel vond de stelling wat mank lopen. “Er zijn te weinig ingenieurs en zeker te weinig vrouwelijke ingenieurs. Maar ze zijn ook nodig in de politiek”.“Als ingenieur heb ik ook heel veel geleerd uit de politiek”, getuigde Els Ampe. “Bijvoorbeeld dat niet iedereen de bezetenheid bezit om problemen op te lossen. Voor bepaalde partijen is dat zelfs hun handelskapitaal”, verklaarde ze.“Onze economie smacht naar ingenieurs en techni-sche profielen en we moeten daar blijven op inzetten. Het is echter geen of/of- maar een en/en-verhaal”, opperde Dedecker, die grif toegaf dat het voor hem een handicap is dat hij niet in de privé-sector gewerkt heeft. “Het is een ervaring die ik als een gemis ervaar””

“Je moet de mensen besmetten met de politieke microbe”Peter Dedecker

41

Clement Hiel stipte aan dat hij nooit het politieke pad bewandeld heeft maar als wetenschapper en ingenieur niettemin het grootste deel van zijn leven gespendeerd heeft aan “dingen die niet werken” om slechts af en toe op een doorbraak of innovatie uit te komen.

BEHOEFTE AAN KENNISOver de behoefte aan meer wetenschappelijke kennis op besluitvormingsniveau was de eensge-zindheid voorspelbaar groot.“Het algemeen gebrek aan wetenschappelijke kennis in de wereld is een van mijn grootste ergernissen”, betreurde Els Ampe. “De wereld wordt steeds complexer. Wetenschap speelt een steeds grotere rol. In het onderwijs moeten de basics beter uitgelegd worden”.Caenepeel benadrukte evenzeer de rol van het

DRIE STELLINGENDe aanwezigen mochten tijdens het debat meestemmen over de stellingen die aan de sprekers werden voorgelegd. Het leverde twee-maal een duidelijke meerderheid op.

Stelling 1: “Er is nood aan meer ingenieurs in de politiek omwille van hun optimisti-sche instelling en creatieve inbreng.” Veel twijfel was er bij het (ingenieurs)publiek niet. Akkoord: 92%. Niet akkoord: 8%

Stelling 2: “Ingenieurs en hun kwaliteiten zijn veel harder nodig op andere plaatsen, zoals in het bedrijfsleven, en kunnen daar ook meer in beweging brengen.” De menin-gen waren hier bijna netjes in twee verdeeld.Akkoord: 47%. Niet akkoord: 53%

Stelling 3: “Er is nood aan meer weten-schappelijke kennis op besluitvormings-niveau.” Opvallend: een toehoorder op tien was het daar toch niet mee eens.Akkoord: 89%. Niet akkoord: 11%.

onderwijs. “Ik heb mij stevig geërgerd aan de evo-lutie over de voorbije dertig jaar”. Emoties mogen in de politiek niet te ver gaan, het rationeel inzicht behouden is belangrijk, is zijn mening.Ingenieurs missen soms wel de kunst om moeilijke vraagstukken te vertalen naar verstaanbare taal, gaf Andries Gryffoy dan weer aan. “Mensen die de juiste kennis hebben, moeten hun verhaal verstaan-baar maken voor politici.” vulde Peter Dedecker die visie aan.

POLITIEK AANTREKKELIJK MAKENHoe kan politiek aantrekkelijker worden voor jonge ingenieurs, luidde de open slotvraag.“Geen enkele student weet hoe politiek werkt”, zei Clement Hiel. Er is nood aan meer en betere communicatie, liet hij verstaan. “Andere faculteiten investeren daar meer in dan de ingenieurswe-

“Ik zou geen parlement willen dat alleen maar bestaat uit ingenieurs”Andries Gryffoy

tenschappen, al doen we de jongste jaren meer inspanningen”, besefte Stefaan Caenepeel. “Partici-patie kan een eerste stap zijn. Maar de belangstel-ling bij onze studenten is niet altijd even groot”.Een boek “Politics for engineers” zou helpen, vond Els Ampe, die zei geen spijt te hebben dat ze via de studentenraad aan de VUB in de politiek beland is. Peter Dedecker kent het gevoel: “Je moet de mensen besmetten met de politieke microbe. Dat kan je niet in een vak op school geven of topdown aanbrengen.”Gryffoy besloot van zijn kant met de opmerking dat hij “in de politiek gerold is”, maar dat politiek overal is, ook binnen bedrijven en universiteiten. Het kan volgens hem zeker geen kwaad de studenten daarvan bewust te maken. Hij verwees net niet naar de bekende oneliner: “als je je niet bemoeit met de politiek, zal de politiek zich wel met jou bemoeien.”

42

TECHNOLOGIE - GENEESKUNDE

Orsi Academie biedt in de eerste plaats opleidingen en trainingen aan rond robotchirurgie en minimale invasieve chirurgie. Door te werken met hoogtechno-logische simulatoren en simulaties met proefdieren en menselijke organen krijgen chirurgen de kans om zich de apparatuur en de innovatieve technieken eigen te maken in een veilige, maar zeer realistische omgeving.

Korneel Vandenbroucke, algemeen manager van Orsi Academie: “Onze academie is ontstaan onder impuls van dokter Mottrie, wereldvermaard uroloog. Aanvankelijk was Orsi een spin-off van het Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis in Aalst, omdat dokter Mottrie daar werkt. Vandaag is Orsi Academy een onafhankelijk instituut, maar we hebben heel wat partnerschappen. Zo werken we samen met de universiteiten van Gent en Leuven. Maar ook met de provincie Oost-Vlaanderen, met de Vlaamse overheid en we krijgen steun van Europa via het Regionaal Fonds voor Regionale Ontwikkeling (Efro). Daarnaast werken we ook samen met enkele andere Europese universiteiten, maar eerder in een los-vastverband. Door die samenwerkingsverbanden kunnen we topexperts engageren om de trainingen te geven en krijgen onze cursisten de kans om de knepen van het vak te leren van toppers in hun discipline. Onze scoop is vandaag breder dan alleen maar robotchi-rurgie en urologie. Nieuwe ontwikkelingen en andere

ROBOTCHIRURGIE IN DE PRAKTIJK GEBRACHTOrsi Academy in Melle brengt chirurgen, bedrijven, studenten en de academische wereld samen rond minimale invasieve chirurgie, een vorm van chirurgie van de toekomst. De academie slaagt daarin, omdat ze op elk moment beschikt over de meest geavanceerde apparatuur die op dat moment voorhanden is. AUTEUR: LUC VANDER ELST

ORSI ACADEMY BRENGT TECHNOLOGIE EN GENEESKUNDE SAMEN IN TRAININGSPROGRAMMA’S

disciplines dienden zich aan en vandaag zijn we een expertisecentrum voor minimale invasieve chirurgie, een vorm van hoogtechnologische chirurgie, waarbij je zo min mogelijk moet snijden of wegsnijden en waarbij je heel precies kunt werken.”

WIN-WINDe samenwerking met universiteiten is voor beide partijen interessant?“Dat spreekt voor zich. Wij waren op zoek naar structurele partners die ook financieel wilden investeren, onder meer met het oog op onze nieuwe huisvesting. Maar anderzijds biedt de samenwerking met het onderwijsniveau ons op termijn wellicht de mogelijkheid om onze opleidingen officieel te laten erkennen, zodat we hier ook officiële diploma’s kun-nen uitreiken. Onze opleidingen zijn complementair aan de academische opleiding en niet concurrerend. De samenwerking is ook voor de universiteiten inte-ressant, omdat alle technologie waarop wij hier leren werken, niet in het curriculum van een arts zit. Het gaat om een heel kapitaalsintensieve industrie en de technologie gaat ontzettend snel, waardoor het voor een universiteit moeilijk zou zijn om al die evoluties op de voet te volgen. Wie vandaag bij geneeskunde afstudeert, heeft nog niet met een robot geopereerd of een andere minimaal invasieve techniek gebruikt, terwijl dat heel cruciaal en heel standaard aan het worden is in hun discipline. Wij willen daaraan

tegemoetkomen. In het beste geval kunnen de universiteiten dat stuk van de leercurve naar hier delegeren op het moment dat die technieken wel in het curriculum terechtkomen.”

Orsi Academy staat voor training, maar ook onder-zoek en ontwikkeling behoort tot de corebusiness.“Wij faciliteren onderzoek en ontwikkeling, maar doen dat voorlopig niet zelf. Maar heel onze omge-ving, de context met de trainingslabo’s, de proeven op dieren, de verkregen goedkeuringen, de ethische dossiers – allemaal CE-gelabeld – kunnen ook erg interessant zijn voor de bedrijfswereld en voor initi-atieven in de geneeskunde die aan onderzoek doen, maar nog niet zo’n CE-label hebben. Voor procedures en devices, die in de testfase zitten net voor ze kun-nen worden getest op mensen, is onze faciliteit heel nuttig. Voor projecten die passen in onze visie en missie, stellen wij dan graag onze expertise en onze infrastructuur ter beschikking voor onderzoek. Op dit moment lopen er zo zeven projecten: van prototypes van robots over fluorescentietechnieken tot een klein Gents bedrijf dat laparoscopie-instrumenten ont-wikkelt. Zodra we naar onze nieuwbouw verhuizen, willen we die onderzoekspoot uitbreiden.”

De trainingen bij Orsi Academy worden gegeven met de meest progressieve apparatuur die momenteel ter beschikking is. Die trainingsapparaten worden ter

43

beschikking gesteld vanuit de industrie. “We werken nauw samen met de industrie. Orsi is een open en inclusief platform dat industrie, dokters en verpleegkundigen en universiteiten verenigt. De industrie gebruikt ons centrum om klanten te leren omgaan met hun apparatuur. Op elk apparaat zit een leercurve, maar in de medische sector kun je fouten maar beter voorkomen. Producenten van apparaten weten dat ze daar ook een verantwoordelijkheid in hebben. En daarom leren zij hun klanten bij Orsi op een systematische, wetenschappelijke en veilige ma-nier aan hoe ze met hun toestellen moeten omgaan. Zo zijn we tot die wisselwerking gekomen: zij plaat-sen hun toestellen hier in bruikleen en wij werken daar grondige opleidingen voor uit. Orsi zorgt voor de doorgedreven wetenschappelijk ondersteunde opleidingen om te leren wetenschappelijk medisch te werken met die apparatuur. De bedrijven leggen zich meestal toe op het technisch juiste gebruik van de

apparatuur. Voor die technische opleidingen worden doorgaans eigen technici van het bedrijf ingescha-keld. Producenten nemen nooit de verantwoordelijk-heid over het medische aspect. De opleidingen van Orsi zijn van dokter tot dokter en gaan echt medisch in detail binnen een bepaalde procedure.”

TOEKOMSTMinimale invasieve technologie en robotchirurgie zijn nichemarkten, maar wel nichemarkten met toekomst?“Met heel veel toekomst. Het is een vak waar je heel moeilijk zomaar kan instappen. Wie met zo’n trainingscentrum zou willen beginnen, moet niet alleen met al die verschillende trainingsmodellen kunnen werken, maar je hebt ook heel de logistiek en de regelgeving rond ethisch werken met proefdieren, met menselijke organen, enz. In ons nieuwe gebouw krijgen we vier clusters. Twee daarvan zijn bestemd

“Orsi Academy is een expertisecentrum voor minimale invasieve chirurgie, een vorm van hoogtechnologische chirurgie, waarbij je zo min mogelijk moet snijden of wegsnijden en waarbij je heel precies kunt werken.”

voor robotchirurgie, omdat we verwachten dat die markt de volgende jaren zal boomen. De twee ove-rige reserveren we dan voor de andere technieken, zoals laparoscopie en endovasculaire geneeskunde.”

Zijn jullie ook klaar voor chirurgie op afstand?“Dat is een hot topic, maar die technologie is nog niet helemaal klaar. Wij monitoren dat en zodra de technologie voldoende stabiel is, wordt dat zeker een issue. Maar vandaag is die technologie nog niet stabiel genoeg om ze echt breed uit te rollen in de medische wereld. Het probleem van de aansprake-lijkheid speelt daar: wie is er verantwoordelijk, als er iets verkeerd loopt en de rechtspraak van welk land is dan van toepassing? Telechirurgie is nog niet voor morgen, maar telementoring, waarbij een chirurg van op afstand wordt begeleid, is iets anders. Daar zitten wel wat mogelijkheden in. Een Amerikaanse firma werkt bijvoorbeeld aan een 3D-bril, waarmee je vooraf

virtueel een operatie kunt uitvoeren voor een patiënt die je daags nadien live opereert. Of je kunt collega’s vragen om mee in te loggen op jouw operatiezaal en mee te adviseren. In plaats van een topexpert overal ter wereld te laten opereren, zou dat veel kosteneffici-enter zijn. Maar het is nog in ontwikkeling.”

Jullie hebben heel wat specialiteiten in het gam-ma. Bestrijken jullie de volledige geneeskunde?“We concentreren ons met de minimale invasieve chirurgie in hoofdbrok op urologie, gynaecologie, endovasculaire geneeskunde, endo-urologie, bari-atrische chirurgie, bypasses en hernia-repair. Maar bijvoorbeeld voor orthopedie beweegt er veel op de markt. Daar willen we straks ook klaar voor zijn. Het probleem is dat we voor elk van die disciplines een topper in huis willen hebben. Voor urologie hebben we bijvoorbeeld onze oprichter, dokter Mottrie, een wereldtopper. Het wordt de kunst om voor elk van onze disciplines iemand te vinden met een gelijkaar-dig profiel: iemand die top is, bekend in zijn wereld, die gerespecteerd wordt, die wetenschappelijk al wat gepubliceerd heeft en die ook de drive heeft om zijn kennis door te geven aan anderen. Dat zijn behoorlijk zeldzame profielen waar we voortdurend naar op zoek zijn.”

Wat brengt de toekomst voor jullie?“Duizend en een dingen. Voor robotchirurgie komen er de volgende jaren nieuwe concurrenten op de markt van de technologieën. Dat zou heel disruptief

kunnen zijn, want robotchirurgie is al bijna 15 jaar lang een monopolie van één Amerikaans bedrijf. Metronic is zo’n nieuwe grote speler die met een robotprogramma begint in de medische sector. Zij hebben besloten om hun belangrijkste trainings-centrum aan deze kant van de Atlantische oceaan bij Orsi Academy onder te brengen. Doordat het feitelijke monopolie wordt doorbroken, zal er heel wat bewegen in de markt. Er komen ook robots op de markt van kleinere firma’s die een heel ander concept hanteren van robotica en minimale invasieve chirurgie. Het worden dus spannende tijden.”

JUNIOR ORSIIn een tijd waarin alles technologisch snel evolueert, ook in de medische wereld, komt het erop aan mee te zijn met de vooruitgang en de innovatie. Daarom lanceerde de Orsi Academy Junior Orsi.“Junior Orsi is nog maar pas uit de startblokken geschoten, maar ik draag dat een heel warm hart toe. We brengen daar enthousiaste geneeskunde-studenten van de KU Leuven en de UGent samen om ze de innovatieve en verrassende kant van de geneeskunde te laten ontdekken. Dat doen we door voor hen een netwerk te creëren met ervaren dokters, ingenieurs en ontwikkelaars. Junior Orsi is een denktank over hoe we de medische zorg in de toekomst kunnen verbeteren. In een open sfeer brengen we geneeskunde en technologie samen, niet alleen via onze opleidingen in minimale invasieve chirurgie, maar ook door lezingen, bedrijfsbezoeken,

presentaties, enz. In de zomerperiode wordt onze infrastructuur wat minder gebruikt. Dat is een kans om jonge, gemotiveerde mensen toegang te geven tot die technieken. En we mikken niet op om het even wie. We gaan voor een selecte groep studenten die hun interesse laten blijken voor innovatie, voor ondernemerschap en techniek. De studenten mogen onderling de verdere criteria bepalen, maar we verwachten wel een engagement. Passieve leden van Junior Orsi komen enkele keren per jaar naar een lezing met een inspirerende spreker of naar een ini-tiatiesessie. Actievere leden betrekken we bij stages, bedrijfsbezoeken en wetenschappelijk onderzoek.”

ONLINE“Momenteel investeren we ook in een online educa-tief platform. Mensen uit ons netwerk, studenten en bezoekers kunnen dan inloggen en via ons platform bijvoorbeeld met elkaar connecteren. Ze vinden er video’s waarin procedures stap voor stap worden uitgelegd: best practices en worst practices. Ze kunnen er live meekijken met operaties of ze vinden er materiaal dat ze tijdens de cursus hebben gezien of waarmee ze net hun cursus kunnen voorbereiden. Sommige mensen komen van ver om hier te trainen. We willen dat ze de tijd die ze hier doorbrengen, ook zo effectief en efficiënt mogelijk kunnen gebruiken. Heel de omkadering – de voorbereiding en de documentatie achteraf – vinden ze online op het digitaal leerplatform. De praktijk krijgen ze dan in de Orsi Academy.”

TECHNOLOGIE

44

“We creëren een netwerk met ervaren dokters, ingenieurs en ontwikkelaars. Junior Orsi is een denktank over hoe we de medische zorg in de toekomst kunnen verbeteren.”

45

VORMINGSAGENDA

45

NOVEMBER 2017Hogere cursus Akoestiek (44ste editie) Blok Bouwakoestiek 06/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/akoestiek44

Drukvaten, warmtewisselaars en opslagtanks07/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/drukvaten/N2017

Lijmtechniek anno 201707/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/lijm/N2017

Project Management & Planning07/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/projectmanagement/N2017

Geotechniekdag 2017: Doorgrond je omgeving 07/11/2017 Breda studiedag ie-net.be/kivi

Beheersen van shutdowns08/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/shutdown/N2017

Reliability Engineering09/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/reliability/N2017

Chemische procesengineering10/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/chemproces/N2017

De PID regelaar, weet je het nog ?14/11/2017 Antwerpen voordracht ie-net.be/pid-regelaar

Bezoek chemiebedrijf CovestroAntwerpen14/11/2017 Antwerpen bedrijfsbezoek ie-net.be/covestro

Moderne Smeertechnieken15/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/smeertechniek/N2017

EEX / ATEX16/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/eex-atex/N2017

PINCH methodologie 16/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/pinch2017

Functionele veiligheid17/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/FunctVeilig/N2017

Inzicht in lastechniek20/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/lastechniek/N2017

Inkoop & negotiatietechnieken22/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/inkoop/N2017

Ingenieurs en privacy : hoe ermee omgaan ?22/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/privacy

Van Ingenieur Tot Manager VITM, volledige cursus27/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/VITM/N2017

VITM: creatief denken27/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/creatiefdenken/N2017

Teammanagement27/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/team/N2017

Cleaning and Disinfection in the Food Industry28/11/2017 Geel studiedag ie-net.be/cleaning

Gevaarlijke stoffen in de wegenbouw28/11/2017 Antwerpen info-en debatavond ie-net.be/gevaarlijke-stoffen

46

Reach registratie deadline 201830/11/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/reachregistratie/N2017

Water 4.0: digitale technologieën voor de waterzuivering30/11/2017 Antwerpen studienamiddag ie-net.be/water4.0

DECEMBER 2017 Hogere Cursus Akoestiek (Blok Lawaaibeheersing)04/12/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/akoestiek44

VITM: creativiteitstechnieken04/12/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/creativiteitstechnieken/N2017

Precisiebemesting voor Precisielandbouw05/12/2017 Antwerpen studiedag ie-net.be/precisie

VITM: Presentatietechnieken voor ingenieurs11/12/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/Presentatietechnieken/N2017

Focusmanagement12/12/2017 Antwerpen cursus ie-net.be/MYDL/N2017

JANUARI 2018 VITM: De kracht van de stem 08/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/stemkracht/N2017

VITM: Time Management 15/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/timemanagement/N2017

Isoleren van bestaande hellende daken en zoldervloeren16/01/2018 Antwerpen studiedag ie-net.be/zoldervloer

Biogebaseerde industrie18/01/2018 Antwerpen voordracht ie-net.be/bio

Hogere Cursus Akoestiek (Blok Audio-Engineering)22/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/akoestiek44

VITM: Succesvol Onderhandelen 22/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/succesvolonderhandelen/N2017

Plat dak specialist23/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/platdak2018

Bouwmanager 18de promotie 23/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/bouwmanager2018

VITM: Mindmapping29/01/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/mindmapping/N2017

FEBRUARI 2018Juridische aansprakelijkheid van de bouwheer, architect, aannemer en veiligheidscoördinator bij veiligheidscoördinatie01/02/2018 Antwerpen Studiedag ie-net.be/vc

VITM: Personal & Team Effectiveness05/02/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/effectiveness/N2017

VORMINGSAGENDA

47

Meet en Regeltechniek in de praktijk07/02/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/MnR/V2018

Cross Laminated Timber Engineering08/02/2018 Gent studiedag ie-net.be/clt

VITM: Powerreading 19/02/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/powerreading/N2017

Industriële gassen22/02/2018 Antwerpen voordracht ie-net.be/indgas

VITM: Assertieve Communicatie 26/02/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/assertievecommunicatie/N2017

PID-Regeltechniek en geavanceerde procescontrole(februari 2018) Antwerpen cursus ie-net.be/PID

MAART 2018VITM: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen 05/03/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/LSD/N2017

Wapeningsdetaillering08/03/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/wapening2018

VITM: Grip op je gedrag 12/03/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/grip/N2017

Belgisch Octrooirecht15/03/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/BOR2018

Total Raffi naderij Antwerpen15/03/2018 Antwerpen Bedrijfsbezoek ie-net.be/total

VITM: Stress Management - Hartcoherentie training 19/03/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/stressmanagement/N2017

VITM: Zelfkennis - de kracht van je succes 26/03/2018 Antwerpen cursus ie-net.be/zelfkennis/N2017

OP DE PLANNINGVerwarmingstechnische calculaties

Bedrijfsmanagement

Collaboration Tools

Big Data Foundation

Industriële koeltechniek

Materiaalkunde

Toepassingen van composieten in bruggen en waterbouw

Bodemsanering

Oosterweelverbinding

Asbest

Good Manufacturing Practices (GMP)

Kaaimuren en aanlegsteigers

VAN INGENIEUR TOT MANAGER

Start 27 november ie-net.be/vitm/2017

Modules

Creatief denken

Creativiteitstechnieken

Presentatietechnieken voor ingenieurs

De kracht van de stem

Time Management

Succesvol onderhandelen NIEUW

Mindmapping

Personal & team effectiveness

Powerreading

Assertieve communicatie

Luisteren, samenvatten en doorvragen

Grip op je gedrag NIEUW

Stress Management / Hartcoherentie training

Zelfkennis NIEUWModulair inschrijven mogelijk !

Tevredenheid over ‘Creatief Denken’

van de vorige editie

Tevredenheid over ‘De kracht van de Stem’

van de vorige editie

“Inspirerende opleiding! Het zet aan om elke dag aan jezelf te werken.”

Katrien Van Goethem

“Op een interactieve manier de skills van een manager leren kennen.”

Robby Maes

“Niet alleen brengt de cursus een goed overzicht over de belangrijkste facetten van manager zijn. De cursus heeft mijn visie op

goed leiderschap bevestigd! Dit geeft mij het gevoel klaar te zijn voor een volgende stap in

mijn loopbaan...”Ruben Vandenheede

EXTRATRO E F

Interactie tussen docenten en cursisten!

n Zeer tevreden (71,43 %)n Tevreden (28,57%)

n Zeer tevreden (83,33 %)n Tevreden (16,67%)

Editie 2Nieuwe formule!

49

ACTIVITEITENNeem je agenda bij de hand en bekijk welke activiteiten uit het rijkelijke aanbod van onze ie-net-deelgroepen je voorkeur wegdragen.

Boeken-caféIE-NET/VROUW ÉN INGENIEUR

Ben je op zoek naar leuke boeken, heb je zelf een inspirerend boek gelezen dat je graag wil delen met anderen of wil je graag gewoon een babbeltje doen met collega-ingenieurs in een aangename en inspirerende omgeving? Kom dan zeker naar het “Boeken-café” in Barbóék te Leuven.

Vrijdag 27 oktober 2017, 20.00 – 22.30 uurBarboek, Schrijnmakersstraat 17, 3000 LeuvenGratis voor ie-net-leden; 20 euro / niet-lid.ie-net.be/barboek

80 topstukken, 800 jaar Sint-NiklaasIE-NET/ WAASLAND

Een verrassend parcours langsheen bijzondere, zelden getoonde en veelal originele kunstvoorwerpen in de statige, neogotische trouwzaal van het meest prestigieuze gebouw van de stad. Dat is wat de expo ’80 topstukken, 1217 – 2017’ u te bieden heeft.

Zaterdag, 4 november, 2017 - 14:00 tot 16:00Stadhuis Sint-Niklaas (inkomhal), Grote Markt, 9100 Sint-Niklaas€ 5,00 p.p. ie-net-leden / partner

€ 25,00 p.p. voor niet-ledenie-net.be/sintniklaas800

Bezoek Kempenatlas TurnhoutIE-NET/ VIK KEMPEN

De Kempenatlas brengt de Antwerpse Kempen grondig in kaart, als boek en als tentoonstelling. De kaarten geven een inzicht in de ruimtelijke ontwikkeling en de toekomstmogelijkheden van de regio. Het is hét referentiewerk en inspiratiebron voor iedereen die mee de schouders wil zetten onder een duurzame toekomst voor de regio. 

Zaterdag 4 november, 2017 – 15.00 – 17.00 uurCultureel Centrum De Warande, Warandestraat 42, 2300 Turnhout5 euro/persoon voor ie-net-leden / partner30 euro/persoon voor niet-ledenie-net.be/kempenatlas

KULeuven: Onderzoek op bananen en op gedragingen van mens en dierIE-NET/KVIV SENIOREN

Op dinsdag 7 november 2017 bezoeken de ie-net  KVIV senioren twee onderzoeksdomeinen van de faculteit Bio- Ingenieurswetenschappen van de KU Leuven. Voormiddag: het wereldvermaard onderzoek op bananen, 4e belangrijkste voedsel Boeken-café

50

ACTIVITEITEN

van 1 miljard consumenten. Leiding: Prof. Dr. ir Rony Swennen.Namiddag: onderzoek op gedragingen van mens en dier, door Prof.Dr. ir. Daniel Berckmans

Dinsdag 7 november 2017.Vertrek Gentbrugge 8.00 uur; vertrek Antwerpen 9.00 uur.Voor ie-net leden en partner: 75 euro/persoon met bus; 70 euro/persoon eigen vervoer.Voor niet leden: 85 euro/persoon met bus; 80 euro/persoon eigen vervoer.ie-net.be/kul-onderzoek

Bitumen en asfalt: materiaal uit het verleden, maar ook met een duurzame toekomstIE-NET/VIK SENIOR INGENIEURS IN SAMENWERKING MET DE VLAAMSE VERENIGING VOOR INDUSTRIËLE ARCHEOLOGIE (VVIA) - AFDELING ANTWERPEN

In deze lezing neemt prof. Dr. Ing. Wim Van den bergh je mee naar de oorsprong van deze materialen en de verschillende hedendaagse toepassingen

Dinsdag 7 november 2017,  19.00 – 21.15 uUniversiteit Antwerpen Campus Groenenborger - Gebouw Z 2020 Antwerpen5 euro/persoon. voor ie-net-leden en hun partner10 euro/persoon voor niet-ledenie-net.be/bitumen-asfalt

Tweedaagse champagnetrip naar ReimsIE-NET/KVIV LIMBURG

Met o.a. bezoek champagne Mathieu-Princet.

Zaterdag 11 en zondag 12 november 2017Plaats van vertrek op 11 november tussen 7.30 – 8.00 uur: garage Witte Merel, Sint-Truiden (route beschrijving en tijdstip van vertrek wordt later medegedeeld aan de deelnemers); terug op 12 november omstreeks 21.45 uur.

Verblijf in hotel Holiday Inn Centre Reims.De all-in prijs van 230 euro/persoon (bus, lunches en avondeten incl. drank, hotel en ontbijt).Voorschot bij inschrijving van 60 euro/persoonie-net.be/Champagne

Wetenschapsquiz 2017IE-NET/JONGEREN

ie-net jongeren en KVCV organiseren in samenwerking met Technopolis voor de 13de maal de grote wetenschapsquiz. Kom toetsen wat je je nog herinnert van de schoolbanken en redeneer mee over de strikvragen van de wetenschap!

Vrijdag 17 november 2017, 18.00 – 23.45 uurTechnopolis (zaal Einstein), Technologielaan 1, 2800 Mechelen20 euro/ploeg voor ie-net-leden en partners; 25 euro/ploeg voor KVCV-leden en anderen.ie-net.be/wetenschapsquiz2017

ie-net Kaffee: voordracht Sutong BridgeIE-NET/VIK OOST-VLAANDEREN

In de reeks met grote overspanningen is de Sutong brug zeker kenmerkend voor de wijze waarop onze Chinese collega´s dergelijke werken aanpakken. Deze tuikabelbrug is onderdeel  van het ‘Suzhou-Nantong Yangtze River bridge Project’, in feite het sluitstuk in de kustsnelweg G15 naar Shanghai.Spreker: ere prof. Ir arch. Jan Ritzen

Woensdag, 22 november 2017,  19.00 – 21.30 uurHuis van de Bouw, Tramstraat 59 9052 Zwijnaarde

Tweedaagse champagnetrip naar Reims

Wetenschapsquiz 2017

51

5 euro/persoon voor ie-net-leden / partner25 euro/persoon voor niet-ledenie-net.be/sutong-bridge-2017

Lezing prof. Marc Van Ranst: Infectiezieken, terug van nooit weggeweest IE-NET/KVIV LIMBURG

Ebola-uitbraken, de opkomst van het Zika-virus, AIDS in Afrika, resistentie tegen tuberculose, een recente mazelenuitbraak in Europa,... Bijna dagelijks worden we geconfronteerd met nieuwe infectieziekten, of infectieziekten waarvan we dachten ze onder controle te hebben. 

Donderdag 23 november 2017, 19.30 – 22.00 uurUHasselt, Campus Diepenbeek, Auditorium H2, gebouw D, Agoralaan, 3590 Diepenbeek.10 euro/persoon voor Ie-net-leden/partner; 12 euro/niet-lid; 5 euro/studentie-net.be/vanranst

Dag van de wetenschap 2017IE-NET/VIK MECHELEN

De opzet is een workshop in 3 delen om, in de geest van de STEM-academie, interactieve experimenten te doen met jongeren tussen 10 en

18 jaar. De bedoeling is om ze te laten ervaren dat techniek ook best leuk kan zijn zodat ze er door geënthousiasmeerd zouden worden zodat zich dat later in hun studiekeuze zou kunnen vertalen.

Zondag, 26 november 2017, 10.00 – 17.00 uurTechnopolis Mechelen (inkomhal) Technologielaan 1 2800 Mechelengratisie-net.be/dvdw2017mechelen

Federaal Planbureau – organisatie en werkingIE-NET/VIK SENIOR INGENIEURS

Deze voordrachtavond over het Federaal Planbureau (FPB) heeft als doel een beeld te schetsen van de organisatie, de werking en de verantwoordelijkheden van dit federaal overheidsorgaan.Voordrachtgever is Lic.Jan Verschooten Commissaris Adjunct van het FPB.

Dinsdag 28 november 2017, 18.30 – 22.00 uurIngenieurshuis, Antwerpen.10 euro/persoon voor ie-net-leden en gezinsleden; 15 euro/niet-lid.ie-net.be/fpb

Lezing prof. Marc Van Ranst: Infectiezieken, terug van nooit weggeweest

52

Bezoek La Lorraine Bakery Group in NinoveIE-NET/KVIV OOST-VLAANDEREN + AIG

We zijn te gast bij La Lorraine Bakery Groupdie al zo’n 75 jaar dagvers brood, lekkere taarten en heerlijke ontbijtkoeken bakt en Belgisch marktleider is.

Woensdag 29 november 2017, 18.00 – 21.30 uurLa Lorraine Bakery Group NV,Elisabethlaan 143, 9400 Ninove5 euro/persoon voor ie-net-leden en familie; 20 euro/niet-lid.ie-net.be/lalorraine

Toneel: Echt Mechels Theater:”ge-tic-t”IE-NET/VIK MECHELEN

Dokter Stern is de beroemdste en de beste psychiater ter wereld om mensen te helpen bij het controleren en overwinnen van hun tics.

In zijn wachtkamer zitten een aantal patiënten te wachten op hun consultatie.Wanneer dokter Stern blijkt opgehouden te zijn op de luchthaven, besluiten de patiënten om zelf een groepstherapie te organiseren, met alle hilarische gevolgen vandien.

Vrijdag 1 december 2017, 20.15 – 22.30 uurEcht Mechels Theater,Olivetenvest 16, 2800 MechelenEnkel toneel: 15 euro/persoon voor ie-net-leden en gezinsleden; 15 euro/persoon voor KVIM-leden/VAM-leden; 20 EUR/niet-lid.Avondeten Foyer (facultatief): 15 euro/persoon

extra op de bovenvermelde prijzen.(exclusief dranken).ie-net.be/emt2017

Quiz der ingenieursIE-NET/KVIV OOST-VLAANDEREN + AIG

VBIG en ie-net KVIV Oost-Vlaanderen slaan de handen in elkaar voor een bijzondere editie van de jaarlijkse Verbondsquiz: de quiz der ingenieurs. In een spannende quiz bepalen we welke ingenieurs zich een jaar lang de slimste ingenieurs van Vlaanderen mogen noemen.

Zaterdag 2 december 2017, 19.00 – 23.45 uurFaculteit Bio-Ingenieurswetenschappen UGent, Blok A, Lokaal A041, Coupure Links 653,9000 Gent.20 EUR/team dat minstens 1 van volgende personen bevat: ie-net-leden, VBIG-leden, AIG-leden en studenten, Alumni, Personeel van de ingenieursfaculteiten UGent; 25 EUR/team dat geen enkel lid bevat.ie-net.be/quizderingenieurs2017

Bezoek Falk Culinair -top potten en pannen!IE-NET/BRABANT-BRUSSEL

Ambachten, handwerk en topkwaliteit gereedschap voor in de keuken. Pottenkijkers zijn welkom!Bij FALK Culinair hebben ze een hele familie traditie van koperen potten en pannen voor uw beste gerechten.

ACTIVITEITEN

Bezoek La Lorraine Bakery Group in Ninove

Bezoek Falk Culinair

53

Donderdag 7 december 2017, 19.30 – 21.30 uur.Falkculinair, Dijkstraat 52, 3150 Wespelaar (Haacht).5 EUR/persoon voor ie-net-leden en gezinsleden; 20 EUR/niet-lid.ie-net.be/falkculinair

Werfbezoek NoorderlijnIE-NET/WAASLAND

Noorderlijn brengt een vlotte tramverbinding tussen het centrum van de stad, het Eilandje en het noorden van de stad. Langsheen de route van Noorderlijn worden ook verschillende wegen opnieuw aangelegd.

vrijdag, 8 december, 2017 - 15:45 tot 18:00Theaterbuilding (Hall gelijkvloers), Italiëlei 122, 2000 AntwerpenGratis voor ie-net-leden / partner€ 20,00 voor niet-ledenie-net.be/noorderlijn

Van Big Bang tot het aardse levenIE-NET/KVIV OOST-VLAANDEREN + AIG

Een wetenschappelijk “Genesis”-verhaal door ir. ing. Hugo Moors (SCK), die tracht om op een bevattelijke wijze het chronologische verloop te schetsen vanaf het ontstaan van materie in ons Heelal en de daar-opvolgende belangrijke gebeurtenissen en processen die nodig waren om tot het huidige aardse leven te komen.Deze activiteit  wordt georganiseerd  i.s.m. UGent - Volkssterrenwacht Armand Pien (http://armandpien.be)

Zaterdag 9 december 2017, 14.15 – 17.00 uur.UGent, Volkssterrenwacht Armand Pien, - Plateau, ingang Gezusters Lovelingstraat 1, 9000 Gent.Gratis voor ie-net-leden en familie maar inschrijven is verplicht.ie-net.be/bigbang

JaareindebanketIE-NET/KVIV SENIOREN

Dit jaar organiseren we het Jaareindebanket in het bekende restaurant  ’s Graevenhof in Schilde. Als gastspreker brengt Hermann Clerincx ons een ludiek verhaal over oude en nieuwe Kelten !

Donderdag 14 december 2017, 10.00 – 18.00 uur.’s Graevenhof (zaal Commanderie), Turnhoutsebaan 439, 2970 Schilde.75 EUR/persoon.ie-net.be/jaareindebanket2017

Nieuwjaarsreceptie met Dirk DenoyelleIE-NET/BRABANT-BRUSSEL + MOTARDS

ie-net Brabant-Brussel en ie-net Motards nodigen u uit op een spetterende nieuwjaarsreceptie met collega ir. en cabaratier Dirk Denoyelle. Van op de vrachtwagenhefbrug in het atelier van Nissan Garage Peeters in Vilvoorde zal Dirk ons in zijn onnavolgbare stijl wijze raad en andere onzin voor het nieuwe jaar verkopen, en dat alles gratis en voor niets! 

Zondag 14 januari 2018, 10.00 – 13.15 uur.Nissan Garage Peeters Vilvoorde,

Leuvensesteenweg 240, 1800 Vilvoorde.Verrassingsact en receptie gratis voor ie-net-leden. Lunch is kostendelend, zal ongeveer 45 à 55 EUR zijn, all-in (drie gangen, wijn, water, koffie).ie-net.be/nieuwjaarbrabant201

Bezoek Volkssterrenwacht MIRAIE-NET/VIK MECHELEN

De bedoeling van dit bezoek is kennis te maken met de elementaire sterrenkunde en het middel dat gebruikt wordt om meer te zien en te ontdekken dan met het blote oog of de verrekijker mogelijk is: de telescoop. De winter is de periode bij uitstek om het fascinerende hemelruim gade te slaan! De kans is groot dat tegen die tijd de nieuwe grote telescoop “up-and-running” is !!

donderdag, 15 februari, 2018 - 19:45 tot 22:30Volkssterrenwacht Mira, Abdijstraat 22, 1850 Grimbergen€ 10,00 p.p. voor ie-net-leden / gezinsleden€ 10,00 p.p. voor leden KVIM / VAM € 15,00 p.p. voor niet-ledenie-net.be/mira2018

Bezoek Volkssterrenwacht MIRA

54

Bezoek Isotopolis DesselIE-NET/VIK KEMPEN

Isotopolis is een initiatief van Niras, de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en Verrijkte Splijtstoffen, en Belgoprocess een dochter van Niras, die sinds 1984 alle technische verrichtingen uitvoert die noodzakelijk zijn voor de verwerking en tussentijdse opslag van radioactief afval.

zaterdag, 24 februari, 2018 - 14:00 tot 17:00Belgoproces Gravenstraat 73, 2480 DesselGratis voor ie-net-leden / partner€ 25,00 p.p. voor niet-ledenie-net.be/isotopolis-2018

Gecombineerd bezoek Train World en Labo Materiaalkunde InfrabelIE-NET/VIK MECHELEN

Infrabel is de beheerder van het Belgische spoornet. Op de site van Schaarbeek is er naast Train World ook een technische dienst van Infrabel waar onder andere het Laboratorium Materiaalkunde is gevestigd. Het bezoek combineert de 2 locaties met lunch inbegrepen. Het is een unieke gelegenheid om dit labo te kunnen bezoeken.

vrijdag, 2 maart, 2018 - 10:00 tot 17:00Train World / Labo Materiaalkunde Infrabel (naast station Schaarbeek) Prinses Elisabethplein 7,1030 Schaarbeel€ 50,00 p.p. voor ie-net-leden en gezinsleden € 60,00 p.p. voor niet-ledenie-net.be/infrabel

Peer coaching 2018IE-NET/VROUW ÉN INGENIEUR

Ben jij een vrouwelijk ingenieur en wil je samen met een coach aan je persoonlijke ontwikkeling werken? Schrijf je dan zeker in voor ons Peer Coaching traject! Met een 20-tal duo’s doorlopen we een traject dat een jaar zal duren. We starten op 24 maart 2018

met een dag waarin je ondergedompeld wordt in de wereld van het coachen en waarbij je jouw peer coach ontmoet.

Zaterdag 24 maart 2018, 9.30 – 16.00 uur.Ingenieurshuis, Desguinlei 214, 2018 Antwerpen.100 EUR/persoon voor vrouwelijke ie-net-leden; 150 EUR/persoon voor vrouwelijke niet-leden.ie-net.be/peer-coaching-2018

Reis naar Toscaneen UmbriëIE-NET/KVIV SENIOREN

De reis naar Toscane & Umbrië van 10 tot 16 juni 2018, is volzet.Men kan nog wel inschrijven op een reservelijst.ie-net.be/toscane

Brains & Games IE-NET/KEMPEN JONGEREN

ie-net l Kempen Jongeren start met een nieuw regionaal pilootproject om jonge leden (tot 35jr) op een laagdrempelige manier samen te brengen. Onder de noemer Brains & Games plannen we elke 2de vrijdagavond van de maand voor de jonge ingenieurs een informatief en actief ontspannen netwerkmoment in de Kempen. Er wordt telkens gewerkt rond een breed thema; op een ludieke en interactieve manier aangesneden, wetenschappelijk onderbouwd en gekaderd binnen de regionale én grotere context. Daarna volgt actieve netwerking via gamifi cation rond het thema. We hopen zo de inzichten van jonge ingenieurs aan te scherpen en netwerking te stimuleren.

Noteer alvast de volgende data in je agenda: 10 november, 8 december, 9 februari, 9 maart, 13 april, 11 mei en 8 juni. De eerste “Brains & Games” gaat door te Geel met als thema ‘The science of C’. ie-net.be/brains

Brains & Games

ACTIVITEITEN

55

ACTIVITEITEN IN DE KIJKER

Bezoek DAF Oevel

Ingenieurshappening 2017IE-NET/VIK WEST-VLAANDEREN

Op zaterdagavond 25 november 2017 organiseert ie-net West-Vlaanderen de 13e Ingenieurshappening. Deze gaat door in zaal De Leest in Izegem. Het aantal plaatsen is beperkt tot 450. De voorstelling start om 19u00. Na een culturele voorstelling worden de sponsors en alle aanwezigen door beide verenigingen uitgenodigd in de foyer op een champagnereceptie.  Deze keer staat Alles behalve Stand-up! van Dirk Denoyelle & Kris De Jean op het programma ! 

Zaterdag 25 november, 2017 –19.00 -  23.15 uurCultureel Centrum De Leest Izegem,Sint-Jorisstraat 62, 8870 Izegem15 euro/persoon voor ie-net-leden / partner20 euro/persoon voor niet-ledenie-net.be/ingenieurshappening-2017

Bezoek DAF OevelIE-NET/ VIK KEMPEN

In de herfst van 2017 zal er een volledig nieuw state-of the-art lakstraat op volle kracht draaien. Bij de oplevering zal het de modernste lakstraat voor vrachtwagencabines ter wereld zijn. ie-net VIK Kempen nodigt je graag uit op dit uitzonderlijk bedrijfsbezoek.De nieuwe lakstraat wordt 144 meter lang, 85 meter breed en 26 meter hoog en wordt ondergebracht in een volledig nieuwe gebouw van drie niveaus. Deze lakstraat wordt zodanig ontworpen dat mogelijke toekomstige cabine-afmetingen ook nog zullen passen. Hiermee is deze lakstraat klaar om het werk van de 30 jaar oude lakstraat over te nemen voor de volgende decennia. Goed voor een investering van 100 miljoen euro. Door deze investering groeit de productiecapaciteit van de cabinefabriek met zo’n 50 procent.

Dinsdag 5 december, 2017 –16.30 tot 21:30 uurDAF Trucks Vlaanderen N.V.-A PACCAR COMPANYVan Doornelaan 1, 2260 WesterloGratis voor ie-net-leden / partner25 euro/persoon voor niet-ledenie-net.be/daf-oevel

Verrassend KortrijkIE-NET/KVIV SENIOREN

Gedurende deze daguitstap herontdekken we de guldensporenstad Kortrijk en zijn vernieuwde industrie. We bezoeken Libeco, hofl everancier en marktleider in modern linnen. We ervaren hoe de streekgebonden vlasindustrie en linnenproductie zich heeft omgevormd tot een hoogtechnologische productie. Na het bezoek houden we halt voor een uitgebreide lunch in een kwaliteitsrestaurant van de streek. Indien het weer en de tijd ons toelaat maken we vervolgens een korte historische wandeling in het centrum van Kortrijk. Ten slotte worden we opgewacht aan de nieuwe campus van Barco, een wereldleider in beeldtechnologie. Bij Barco worden ons hun nieuwste technologieën en hun toepassingen (ontspanning, sport, gezondheidswezen, enz ) op een unieke wijze voorgesteld.

Dinsdag 30 januari 2018Binnenkort meer info op de website

• STRATEGISCH BEDRIJFSADVIES • STRATEGISCH HRM-ADVIES • TALENT MANAGEMENT • REKRUTERING • SELECTIE

Een integrale aanpak

Vanuit de visie, de strategische doelstellingen en de kennis van uw bedrijf leiden wij u doorheen een gestroomlijnd proces. Wij willen uw organisatie grondig leren kennen. Wij bekijken elke medewerker als een individu met zijn eigen verwachtingen en ambities. Wij stippelen samen met u een strategie uit die u ondersteunt in het uitvoeren van uw job. Hierdoor voelt u zich geïnspireerd om meer te bereiken en kan u de investeringen van uw onderneming laten renderen.

Uw succes is onze maatstaf

CPM helpt u de beste medewerkers aan te trekken en te behouden, hun motivatie te verbeteren en aangepaste ontwikkelingsadviezen te formuleren. Al jarenlang evalueren we dagelijks de competenties van mensen en geven we vorm aan hun persoonlijke ontwikkeling. Dat is onze JOB. En voor ons is het een passie. Samen met u werkt CPM aan de toekomst van uw bedrijf. Uw resultaten zijn de maatstaf van ons succes.

Mensenwerk op maat

Uw mensen zijn het ‘hart’ van uw onderneming en bepalen mee haar persoonlijkheid en cultuur. Hoe bepaalt en implementeert u de ‘best practices’ binnen uw onderneming? Hoe schept u een werkomgeving waarin uw onderneming haar ambities kan waarmaken en tegelijkertijd ook aan de behoeften van elk individu kan voldoen? Dat is waar CPM voor gaat.

• BRUSSEL 02 756 08 10 • GENT 09 231 42 42 • HASSELT 011 20 18 52 • ANTWERPEN 03 218 69 27 • GORINCHEM (NEDERLAND) +31 1 837 660 10

managing peoplemeeting aspirations

Maatschappelijke zetelBrusselsesteenweg 115

9090 Melle-GentT +32 9 252 63 58F +32 9 252 63 59

www.cpm-hrm.be

CPMpartner vooringenieurs

CPM_ILYA_Adv_.indd 1 01/04/16 14:44