nöropsikoloji - Çankaya...
TRANSCRIPT
1
NÖROPSİKOLOJİK TESTLER
Nöropsikoloji, sinir sistemi ve beynin yapı ve süreçleri ile davranışsal
(bilişsel, duygusal / güdüsel) süreçler arasındaki ilişkileri
inceleyen disiplinler-arası uzmanlık alanıdır.
Nöropsikoloji, bedendeki doğumsal, travmatik, tümoral, enfeksiyoz, ve
dejeneratif süreçler sonucu oluşan bilişsel ve davranışsal değişikliklerle
ilgilenmektedir.
Nöropsikolojik Değerlendirme: Zihinsel durum değerlendirmeleri, genellikle her bir zihinsel işlevin (dil becerisi, bellek, akıl yürütme, problem çözme,
dikkat) tek tek test edilmesi şeklinde düzenlenir.
Örneğin; bellek görsel, sözel, anlık, uzun süreli...
bilginin kodlanması, depolanması, saklanması, geri çağrılması, tanınması.
Nöropsikoloji
NPjik Test Bilişsel (ayrıca duygusal / güdüsel) özellikler konusundaki
ölçümler yoluyla beyin yapılarının işlevselliği konusunda
bilgi veren psikometrik araçlardır.
Nöropsikolojik testler: • Zihinsel süreçleri ölçer • Ölçülen sürecin temelinde yatan beyin yapısının işlevselliği
konusunda bilgi verir.
Nöropsikolojik değerlendirme, beyinsel hasarın zihinsel değişikliklerle
olan ilişkisine duyarlı nöropsikolojik testler yoluyla yapılmaktadır. Bu
testler, beyindeki işlev bozukluğuna bağlı olarak oluşan zihinsel
bozuklukları, nesnel puanlarla betimlemektedir.
1. Deneysel/Temel Nöropsikoloji
2. Klinik Nöropsikoloji
Nöropsikolojinin Alt Alanları
2
Deneysel (Temel) NP
TEMEL NÖROPSİKOLOJİ NEDİR?
Temel nöropsikolojide, bilişsel bozukluk bir bilgi işleme
bozukluğu olarak ele alınır ve patoloji bu temelde
incelenir.
• Beyin - davranış ilişkilerinin anlaşılması ve açıklanmasına yönelik bir faaliyet alanıdır.
Deneysel bakış açısı ile laboratuar koşullarında araştırmalar • Hayvanlar
• ‘Sağlıklı’ ve/veya • Çeşitli klinik örneklemler üzerinde
Deneysel/bilişsel psikoloji kapsamında elde edilmiş olan
• çeşitli bilişsel süreçlere ilişkin yoğun veri tabanı, • öne sürülmüş olan model ve kuramlar,
Bilişsel/davranışsal psikolojinin
• standart test, görev ve paradigmaları • beyin işlevselliğine duyarlı nöropsikolojik testler
• ileri istatistiksel analiz teknikleri • çeşitli ileri teknolojik beyin görüntüleme yöntemleri (EEG, ERP, MEG,
fMRI vd.)
bütünleşik bir şekilde ele alınmaktadır.
• Araştırma amaçlı yapılan nöropsikolojik çalışmalarda, beynin
organizasyonunun anlaşılmasına yönelik çeşitli araştırmalar yapılır.
Araştırmalar, yeni nöropsikolojik değerlendirme tekniklerinin
geliştirilmesini, ayrıca, sağlıklı insanlara uygulanan nöropsikolojik
testlerin, birbirleriyle olan ilişkilerinin faktör analitik çalışmalarla veya
modelleme yöntemleri ile ortaya konulmasını amaç edinir.
• Sağlıklı insanın bilişsel süreçlerinin nasıl çalıştığının anlaşılması ve
elde edilen sonuçların beyin hasarı sonucu oluşan davranış
bozukluğunun tanı, tedavi ve rehabilitasyonunda kullanılması bu alanın
en temel amacıdır. Ayrıca, yine beyin hasarı sonucu ortaya çıkan
davranış bozukluğu da, beyin organizasyonunun anlaşılmasında önemli
bilgiler sağlayabilmektedir.
Klinik NP KLİNİK NÖROPSİKOLOJİ NEDİR?
Klinik nöropsikoloji, beyinde (genelde sinir sisteminin
bütününde) tümoral, enfeksiyoz nedenlerle oluşan hasar
ve bozuklukların bilişsel (ayrıca duygusal / güdüsel)
süreçlere etkisini inceler.
• Beyin hasarlı hastaların tanı, değerlendirme ve
rehabilitasyon süreçlerine ilişkin çeşitli uygulamalar
yapmak, bir klinik nöropsikoloğun temel görevleri
arasındadır.
• Klinik nöropsikolojide, beynin işlev bozukluğu, davranışsal
düzeyde, nöropsikolojik testler aracılığıyla ortaya konur
ve nöropsikolog tarafından bir değerlendirme yapılır.
3
1.Pediatrik Nöropsikoloji: Bilişsel işlevlerin kazanılmasındaki
bozukluklar, çocukluk çağına özgü nörolojik sendromlar ve bunların davranışsal
dışavurumlarının değerlendirilmesi ile ilgilidir.
2.Yetişkin Nöropsikolojisi: Yerleşmiş davranış paternlerinde
(algılama, dikkat, bellek vd.) beyinsel bir patoloji nedeniyle ortaya çıkan
davranış değişikliklerinin değerlendirilmesi ile ilgidir.
Klinik NP
Tanı – Ayırt edici tanı
Nörolojik hastalıkların davranışsal profilinin belirlenmesi
Hastanın izlenmesi/tedavinin etkililiğinin değerlendirilmesi
Rehabilitasyonun planlanması ve yürütülmesi
Lezyon-davranış korelasyonu yaklaşımı ile araştırmalar
Nöropsikolojik Değerlendirme (Nöropsikoloğun İşlevleri, Nöropsikoloğun Görev Alanları)
(Öktem, 2004)
Tanı/Ayırt Edici Tanı
Nörolojik sendromların tanısında
Psikiyatrik sendromlarla nörolojik hastalıkların ayırt edilmesinde
Örn., Alzheimer demansının en erken döneminde olduğu gibi, henüz nörolojik muayene
bulgusu vermeyen, görüntülemeye de yansımayan hastalıklarda tek bulgu,
nöropsikolojik değerlendirmeden gelebilir.
Prediktif yorumlarda bulunma, bir nörolojik hastalığın ilerde ortaya çıkıp
çıkmayacağını öngörmede
Örn., Depresyon ile demansın ayırt edilmesinde
Örn., Ailesinde, Alzheimer Demansı gibi genetik geçişli olabilen bir hastalık olduğunda,
kişinin kendisinin de ilerde bu hastalığa tutulabileceği konusundaki ipuçları, frontal
yönetici (executive) işlevleri değerlendiren nöropsikolojik testlerden gelebilir.
Nörolojik Hastalıkların Davranışsal Profilinin Ortaya Konulması
Çeşitli nörolojik hastalık ve sendromlarda, birbirinden farklı ve kendine özgü bir nöropsikolojik
tablo ortaya çıkar.
Örn.,
Sendrom Bilişsel Profili
Posterior serebral arter tıkanmaları Çeşitli görsel agnoziler (biri veya birkaçı)
Primer tipte bir bellek bozulması
Yönetici işlev bozulmaları
Multipl Skleroz Frontal bulgular
Dikkate sekonder bellek bulguları (geri
getirmede bozukluk)
Sol hemisfer orta serebral arter olayları Çeşitli afazi sendromları
4
Hastanın İzlenmesi,
Hastalığın seyrinin izlenmesi,
Tedavinin planlanması ve
Tedavinin değerlendirilmesi
Bu değerlendirmenin belli aralıklarla tekrarlanması, hastalığın ne yönde ve
ne hızda geliştiğini, iyileşmekte mi, kötüleşmekte mi olduğunu, bunun
ne hızla gittiğini göstererek, tedavide yapılacak değişikliklere ışık tutar.
Cerrahi girişim öncesi yapılan ve girişim sonrası tekrarlanan nöropsikolojik
muayene, cerrahinin ne getirdiğini, ne götürdüğünü aydınlatır.
Nöropsikolojik Rehabilitasyon
Rehabilitasyonun planlanması
Yapılan rehabilitasyonun sonucunun değerlendirilmesi
Zaman içinde rehabilitasyon programında yapılacak
değişikliklerin kararlaştırılmasında
Lezyon-Davranış Korelasyonu Yaklaşımı ile Araştırmalar
PET, fMRI gibi ileri teknolojik beyin görüntüleme teknikleri
daha yüksek detayda bilgi vermeleri,
deneysel nöropsikolojideki ilerlemeler
(bilişsel işlevlerin ölçümünde standardize işlemlerin gelişiminde ; vb)
Nöro-görüntüleme teknikleri bilişsel işlevlerin nöral karşılıklarının detaylı
analizini sağlamaktadır.
Nöropsikoloğun Bilgi Yapısı ve Donanımı
Klinik nöropsikologdan, “Temel Psikolojiden” “Klinik Psikolojiye”,
“Gelişim Psikolojisinden” “Nöroanatomiye” pek çok alanda çeşitli
düzeylerde bilgi sahibi olması beklenmektedir.
Klinik nöropsikologun esnek, meraklı, yaratıcı olması gerekir. Bir klinik
psikolog kadar, görüşme ve danışma tekniklerini bilmesi, sosyal
kültürel değişkenleri iyi tanıyıp bunları değerlendirebilmesi,
psikometrik açıdan testleri iyi tanıması, sinir sistemini ve bunun
normal işleyişini ve patolojilerini pratisyen bir hekim kadar iyi
bilmesi gerekir.
5
Klinik Nöropsikolojinin Sorunları
• Hastaya testlerin veriliş sırası sorunu
• Yeniden test etme sorunu
• Hastanın en iyi performansını elde etme sorunu
• Testlerin “standardizasyonunun” olup olmaması sorunu*
• Zihinsel ve/veya fiziksel özürü olan olan kişiye test verilmesi sorunu
• Performansın, depresyon gibi duygusal etkenlerden etkilenmesi
sorunu
Test Standardizasyonu
1. Test malzemesinin (testin kendisi, yönergesi, kayıt formu) çevirisinin
yapılması.
2. Test malzemesinin uyarlamasının yapılması.
3. Testin güvenirlik katsayısının hesaplanması.
4. Testin geçerlik katsayısının hesaplanması.
5. Testin kullanılacağı kültür için norm değerlerin belirlenmesi.
Test Standardizasyonu Test Standardizasyonu
6
Test Standardizasyonu
Karakaş, S., Erdoğan Bakar, E., Doğutepe
Dinçer, E. (2013). BİLNOT Bataryası El Kitabı:
Nöropsikolojik Testlerin Yetişkinler için
Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları: BİLNOT-
Yetişkin (Cilt I). Konya: Eğitim Yayınevi.
Karakaş, S., Erdoğan Bakar, E., Doğutepe
Dinçer, E. (2013). BİLNOT- Yetişkin: Ekler
(Cilt II). Konya: Eğitim Yayınevi.
Çeviri Çalışmaları
Test malzemesinin (testin kendisi, kayıt formu, uygulama yönergesi,
vb. gibi) kullanılacak dile çevrilmesi işlemleri
TANIMI:
Uyarlama Çalışmaları
Sözel testlerin standardizasyonu, basit bir çeviri işleminin çok ötesindeki
uyarlama çalışmalarını gerektirmektedir.
TANIMI:
Anna Thompson Ayşe Öztürk (kullanım sıklığı)
City Hall Station Merkez Karakolu (işlevsel benzerlik)
School Cafeteria Okul Yemekhanesi (yersel benzerlik)
Aynı koşullar altında yapılan tekrarlı ölçümlerde kişinin testten aynı
puanı alabilme derecesi: testin ilgili olduğu özelliği ne derece tutarlı
olarak ölçtüğü.
TANIMI:
Güvenirlik Çalışmaları
7
GÜVENİRLİK ÇEŞİTLERİ VE İLGİLİ İŞLEMLER: 1. Test - tekrar test güvenirliği; kararlılık katsayısı (coefficient of stability) İşlem: Testin aynı kişilere farklı zaman aralıklarında iki veya daha fazla kere uygulanması. 2. Paralel / eşdeğerli formlar güvenirliği (paralel forms); eşdeğerlik katsayısı (coefficient of equivalence) İşlem: Testin benzer tür ve zorluktaki maddelerinden paralel formların oluşturulması. 3. İki - yarım güvenirliği (split half); İç - tutarlık katsayısı (coefficient of internal consistency) İşlem: Testin tek ve çift maddeler, madde blokları veya seçkisiz olarak iki yarıya ayrılması.
BİLNOT Bataryası Testlerinin Güvenirliği, test-tekrar test tekniği ile incelenmiştir.
Testin ölçmeyi amaçladığı özelliği ölçme derecesi.
TANIMI:
Geçerlik Çalışmaları
GEÇERLİK ÇEŞİTLERİ VE İLGİLİ İŞLEMLER:
1. Sağduyusal / a priori / görünüm geçerliği (common-sense / a priori / face validity) İşlem: Uzmanlarca testin görünümüne bakılarak ön-değerlendirme yapılması.
2. Kapsam geçerliği (content validity) İşlem: Test maddelerinin içerikleri bakımından testin bütününe uygunluğunun uzmanlarca, sistematik bir biçimde değerlendirilmesi.
3. Kurultu geçerliği (construct validity) İşlem: Testin ilişkili olduğu hipotetik özellik ve treytleri ölçme durumunun deneysel veya faktör analitik çalışmalarla araştırılması. 4. Ölçüt geçerliği (criterion-related validity) a. Hemzaman geçerlik (concurrent validity) İşlem: Test puanlarının, test performansına ilişkin bir alandaki ölçümlerle ilişkilendirilmesi.
b. Yordayıcı geçerlik (predictive validity) İşlem: Test puanlarında, testin ilişkili olduğu alandaki performansın yordanması. 5. Uyuşma geçerliği (congruent validity) İşlem: Testin, aynı özelliği ölçen, geçerliği kanıtlanmış bir başka testle ilişkilendirilmesi.
8
BİLNOT Bataryası Testlerinin Geçerliği, Kurultu geçerliği (construct) tekniği ile incelenmiştir.
Kurultu geçerliği (construct validity): testin ilişkili
olduğu özellikleri ölçme durumunun; deneysel, korelatif
veya faktör analitik çalışmalarla araştırılması temeline
dayanır.
Kurultu geçerliğini belirlemeye yönelik çalışmalarda
çeşitli yaklaşımlar izlenebilir.
1. Yaşla birlikte değiştiği, yani gelişimden etkilendiği bilinen özellikleri
ölçen testlerde, test puanlarının yaşa göre değişmekte olduğunu
göstermek’tir.
2. Faktör analizi (factor analysis: FA) yoluyla testin yapısını
incelemektir.
3. Testin, söz konusu özelliğe sahip olma açısından aşırı uçlarda
bulunan bireylerde (uygun tanı gruplarında) sınanması’dır.
Normalizasyon Çalışmaları
İlgili testten elde edilmiş olan sayısal değerlerin, söz konusu kişiyi,
kullanılacağa kültürde, benzerleri arasında nasıl bir sıraya koyduğunun
belirlenmesi.
TANIMI:
9
Normalizasyon Çalışmaları Eğitim
Yaş
5-8 yıl 9-11 yıl 12 +
20 - 24 yaş K
E
25 - 34 yaş K
E
35 - 44 yaş K
E
45 - 54 yaş K
E
55 + K
E
73 test puanın, Eğitim, Yaş ve Cinsiyet değişkenlerinden etkilenme durumu.
67.12
42.46
20.55
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Eğitim Yaş Cinsiyet
Puanlar %
-20
0
20
16-19 20-34 35-54 55-69 70+
Yaş
z-p
ua
nı
16 17 18 20-34
GİSD-B Puanlarının yetişkinlerde yaşa göre değişimi
NP.jik Değerlendirmede Hastanın Yaşını bilmek...
NP.jik Değerlendirmede Hastanın Eğitimini bilmek...
Eğitim (yıl) 5-8 9-11 12
Dikkat
Algısal kurulumu değiştirme
Bozucu etkiye karşı koyabilme
Tepki hızı
Testler: STROOP -TBAG
Görsel- mekansal algılama
Yönlenim ve görselleştirme
İrdeleme
Genel yetenek
Testler: RSPM, ÇYBT, WCST)
Öğrenme
Değişik bellek türleri
Kavramsallaştırma
Zihinsel esneklik
(Testler: WMS-R, SDÖT, WCST)
10
NP.jik Değerlendirmede Hastanın Cinsiyetini bilmek...
YAŞ
55 + 45-54 35-44 25-34 20-24
ÇY
BT
(O
RT
ALA
MA
PU
AN
)
26
25
24
23
22
21
20
CİNSİYET
KADIN
ERKEK
(Karakaş ve diğ., 2004)
Np.jik Değerlendirmede...
Genel Özellikler Sessiz ortam
En iyi performans için hastanın teşviki
Hasta yakınının ilk görüşmede bulunması
Niceliksel değerlendirme yanında niteliksel değerlendirme de yapmak
Vb...
Np.jik Değerlendirmede...
• Test uygulanan odanın yeterince aydınlatılmış, iyi havalandırılmış, sessiz
ve test uygulanan kişinin ilgisini teste yönlendirebildiği bir ortamı olmalıdır.
• Uygulama denek ve testörün karşılıklı oturduğu bir masada yapılmalı,
masanın boyu uygulama için uygun olmalı, deneğin oturduğu sandalye
rahat olmalıdır.
• Odaya hiç kimsenin girip çıkmaması sağlanmalıdır.
• Test malzemeleri kullanıma uygun olarak masanın üzerinde durmalı, gereksiz malzeme masanın üstünde bırakılmamalıdır.
• Uygulamadan önce deneğin renk körü olup olmadığı, gözlük kullanıp
kullanmadığına ve teste ilişkin görevleri yapmasına engel olabilecek
fiziksel bir engelinin olup olmadığına ilişkin gerekli bilgiler alınmalıdır.
• Teste ilişkin görevler deneğe anlatılırken, onu sıkmadan, acele etmeden göz teması kurarak anlatılmalıdır.
Np.jik Değerlendirmede...
• Yönergenin denek tarafından doğru anlaşıldığından emin olmak
gereklidir.
• Test uygulayıcı, deneğin en iyi performansını göstermesini sağlamaya çalışmalıdır.
• Test uygulama sırasında, deneğin teste olan ilgisi canlı tutulmalıdır.
• Test uygulanırken deneğin davranışları çok iyi gözlemlenmeli, deneğin
problemi nasıl çözdüğüne dikkat edilmeli, gerekli notlar alınmalıdır.
• Niceliksel değerlendirmenin yanısıra, niteliksel gözlemlerde yapılmalıdır.
• Uygulama sırasında denekler, bazen, verdikleri cevapların doğru olup
olmadığını ya da başarılı olup olmadıklarını sorabilirler. Böyle bir durumda, deneğin test performansını etkileyecek bir durumdan özellikle
kaçınılmalıdır.
• Soruların test uygulaması bittikten sonra cevaplanacağı, uygun bir şekilde
anlatılmalıdır.
11
Np.jik Değerlendirmede... • Eğer uygulanacak test deneğin çok çaba harcayacağı ve yorulacağı bir
test ise, deneğe önceden bu durumu uygun şekilde anlatmak yararlı
sonuçlar verebilmektedir.
• Arka arkaya birkaç test uygulanacaksa, testler arasında yeterli zaman
aralıkları verilmelidir.
• Testlerin birbirlerinin performansını etkilemeyecek sırada, uygulanmasına
dikkat edilmelidir.
• Nöropsikolojik testler araştırma amaçlı kullanılacaksa, araştırmada yer
alan deneklerin/hastaların yaş, eğitim ve cinsiyet açısından eşdeğerliğini
sağlamak ve grupları bu açıdan sabitlemek yöntem açısından daha doğru
bir yaklaşımdır.
Psikolojik Test Kullanımı
Psikolojik testlerin kullanım ve dağıtımını denetim altında tutmanın amacı, testlerin
yanlış olarak kullanılıp yanlış kararlara varılmasını önlemek ve testleri bu konuda
yetişmiş kişilerin kullanmasını sağlamaktır.
Psikolojik testleri kullanacak uzman kişilerin insan davranışı ile ilgili olarak
psikoloji ve psikolojinin alt alanlarına ilişkin temel bilgi ve becerileri, ölçme
tekniği ve istatistik gibi psikometrik bilgilere sahip olması gerekir. Ayrıca
uygulanacak her psikolojik testi özel olarak beceri düzeyinde öğrenmesi de
gerekmektedir.
Psikolojik Test Kullanımı Psikolojik testlerin kullanılmasını denetlemenin iki önemli nedeni vardır:
1- Testler bu konuda gerekli eğitimi almış yeterli kişiler tarafından uygulanmalı,
puanlanmalı ve yorumlanmalıdır.
2- Test uygulanan kişilere testin içeriğine ilişkin bilgi sahibi olmalarını ya da
önceden pratik yapma olasılığını önlemektir.
Psikolojik test malzemelerinin gizliliği vardır. Genel olarak test malzemeleri bu
testleri kullanacak uzman kişilerin elinde ya da denetiminde bulunmalıdır. Ayrıca
test malzemelerinin satımı da denetim altındadır. Bilimsel olarak psikolojik test
geliştiren ve bunları yayan, satan kurumlar test alacak kişilerin belirli konularda
yeterli olup olmadığını araştırdıktan ya da belgeledikten sonra dağıtma satma
işlemini yapmaktadırlar. Testlerle ilgili etik sorumluluk testi dağıtan kişi kadar
testi kullanan ve satan kişilere de düşmektedir.
Psikolojik Test Kullanımı Gizlilik
Test uygulanacak kişinin test hakkında bilgisi olmaması, daha önceleri testi
görmemiş olması, teste yakınlık ve soruları cevaplandırmada yatkınlığının
bulunmamasıdır. Bütün kişiler testleri standart bir durum içinde almalıdırlar. Test
sonuçları özellikle seçme işlemi için kullanılacaksa, gizlilik çok önemlidir.
Testlerin Basım ve Dağıtımı
Testlerin basım ve dağıtımın denetim altında tutulması gerekir. Araştırmalarda
kullanılan ölçme araçları araştırma raporunun ekinde bütünü ile verilmez. Ancak
kısa bir açıklama ve birkaç örnek soru verilebilir.
12
Psikolojik Test Kullanımı Uygulayıcıların Yetişmişlik Gereklerine Göre Psikolojik Testlerin Dereceleri
Testlerin uygun ve geçerli kullanılması teknik bilgi, dikkat ve beceri isteyen bir iştir.
APA’nın psikolojik testler için hazırladığı standartlarda testler üç grup altında
toplanmakta ve her gruptaki testleri kullanacakların nitelik ve yetişmişlik
düzeyleri şöyle saptanmaktadır:
A Derecesindeki Testler: El kitabına uyarak kolayca uygulanabilen, puanlanan ve
yorumlanan testlerdir. Genel başarı ve meslek başarısı testleri bu gruba
girmektedir. Bu gibi testler okul müdürleri, iş idarecileri gibi psikolog ve
danışman olmayan kişiler tarafından kullanılabilmektedir.
Psikolojik Test Kullanımı B Derecesindeki Testler: Testlerin hazırlanışı ve kullanılışına ait teknik bilgileri ve
bunlara dayalı istatistik yöntemler, bireysel farklar, uyum psikolojisi, kişilik
psikolojisi ve danışmanlık gibi alanlarda bilgiyi gerektiren testler bu gruba
girmektedir. Bu testleri kullanmak için bireyin psikoloji, danışma psikolojisi
alanında lisans öğrenimi görmüş ve tecrübe kazanmış olması gerekmektedir.
Genel Yetenek Testleri, Özel Yetenek Testleri, İlgi Envanterleri, Kişilik
Envanterleri vb.
C Derecesindeki Testler: Psikometri, psikolojik testler, test hazırlama tekniklerini
bilmek ve bunu destekleyici olarak yeterli psikoloji bilgisine sahip olmak ve
testlerin kullanılmasında denetimli pratik yapmış olmak, en az psikoloji ve
psikolojik danışman alanında yüksek lisans öğrenimi görmüş olmak koşullarını
yerine getirenlerin kullanabileceği testler bu gruba girmektedir. Bireysel Zeka
Testleri, Kişilik Testleri, nöropsikolojik testler vb.
Psikolojik Testlerle İlgili Temel İlkeler ve Etik Kurallar
Etik kuralların temel amacı alanda çalışan elemanların mesleklerinde
karşılaşabilecekleri özel durumlarda davranışlarına yol gösterecek ipuçları
vermektir.
1- Yeterlik
Test uygulama konusunda gerekli eğitimlerin alınmasını, tecrübe kazanılmasını, elde
bulunan bilimsel, mesleksel ve teknik kaynakların ışığında ve test alanların (ya da
hasta) iyilik ve çıkarları doğrultusunda en uygun kararların alınmasını içerir. Test
uygulayanlar (veya danışmanlar, terapistler) vb. alanlarda bilimsel ve mesleki
düzeylerini yükseltmeye, bilgilerini sürekli olarak yenilemeye ve yaşam boyunca
kendilerini uzmanlık alanında yetiştirmeye çalışırlar.
Temel Ilkeler 2-Dürüstlük
Test uygulayan kişi bilimsel ve mesleki çalışmalarında dürüstlüğü, gerçekçiliği ön
planda tutar.
Doğru olmayan açıklamalar yapmaz.
Kendini tanıtırken, eğitimlerinden, araştırmalarından ve mesleki niteliklerinden söz
ederken yanlış ve abartılı ifadeler kullanmaz.
Meslek uzmanı kendi değerleri sisteminin, gereksinimlerinin zayıf ya da eksik
yanlarının bilincine varmaya çalışır ve bunun mesleki çalışmalarına nasıl
yansıyabileceğini fark etmeye çalışır.
Duygu, düşünce söz ve davranışlarında tutarlı ve saydam olmaya çalışır.
13
Temel Ilkeler 3- Sevecen ve Saygılı Olma
Test uygulanan kişiye (ya da danışana, hastaya) özellikle sevecen ve saygılıdır.
İnsan ilişkilerinde sevginin ve sevecen olmanın, meslektaşların ve danışanların, test
uygulanan kişilerin kişilik haklarına ve onurlarına saygılı olmanın önemini
kavramışlardir.
Kişilerin sorunlarını kendilerinin çözebileceğine, kendi kararlarını kendilerinin
vermesi gerektiğine, bazen idari ve hukuki zorluklara yol açsa bile danışanların
özel ve kişisel sırlarını korumaya hakları olduğunu bilirler.
4- Kültürel ve Bireysel Farklara Duyarlılık
Test verenler insanların özelliklerinin verecekleri yardım hizmetinin yaş, cinsiyet,
din, dil, sosyoekonomik düzey, değişik etnik gruba ait olma gibi bireysel ve
kültürel özelliklerinin olumsuzluk olarak etkilememesine dikkat ederler. Empati
kurmaya çalışırlar.
Temel Ilkeler 5-Toplumsal Sorumluluk
Bireyi toplumdan soyutlamak imkansızdır. Bireye içinde yaşadığı topluma uyum
sağlaması için yardım etmek gereklidir. Danışmanlar bireye hizmet verirken
aslında topluma hizmet ettiklerinin bilincindedirler. Hizmet toplumun yararlarını
ve haklarını gözeterek verilmelidir.
6-Bilimsel ve Mesleki Sorumluluk
Meslek elemanı etik ve davranış standartlarına bağlı olmayı, görev ve rollerini iyice
kavrayıp bunlara uygun davranma sorumluluğunu üstlenmişlerdir.
Hizmet verilen kişilerin iyilikleri ve çıkarları doğrultusunda ilgili kurumlarla işbirliği
yapar, onları alandaki başka uzmanlara gönderirler.
Aynı zamanda meslektaşların etik kurallara uyup uymadıkları konusuyla da
ilgilidirler. Alandaki gelişmeleri izleyip, kendilerini sürekli olarak geliştirmeye ve
yenilemeye çalışırlar.
Etik 1-Bilgilendirme: Testör, testin uygulanmasından önce testin niteliği ve amacı ile
sonuçların kesin olarak nerede kullanılacağı hakkında testi alana bilgi vermelidir.
2-Testin Seçimi: Testin geçerlik, güvenirlik düzeyinin yeterli olmasına ve test
uygulanan için hem yasal hem de etik açıdan uygun olmasına dikkat edilir. Test
sonuçlarının çeşitli nedenlerle yayımlanmış olması testin sonuçlarını geçersiz
kılabilir.
3-Uygulama: Testler standardize edilirken belirli koşullar altında uygulanmalıdır.
Ölçme aracının standardize edildiği norm grubu içinde temsil edilmeyen
grupların üyeleri ya da diğer bireylerin performanslarını değerlendirir ve
yorumlarken son derece dikkatli olunmalıdır.
Testlerin posta aracılığıyla kullanılması yeterince kontrol edilmeyen uygulamalar test
kullanma etiğine aykırıdır. Ancak, ilgi envanterleri gibi kendi kendine uygulanıp
puanlanabilen ölçme araçları posta aracılığıyla uygulanabilir.
Etik 4- Yeterlik: Psikolojik testleri ve diğer ölçme tekniklerini uygulayan, puanlayan,
yorumlayan kişilerin kullandıkları tekniğin güvenirliği, geçerliği,
standardizasyonu ve bu araçların çeşitli amaçlar için uygun şekilde kullanımı gibi
konularda yeterli bir anlayış ve beceriye sahip olması gerekir.
Farklı testleri uygulamak puanlama ve yorumlama için farklı yetenek ve hazırlığı
gerektirir.
Psikologlar, testlerin, ilgili normların cinsiyet, yaşam süresi, ulusal köken, din, zihin
seviyesi, dil, sosyo-ekonomik düzey gibi faktörler yönünden bireye uygulanıp
uygulanmamasının uygunluğuna ve yorumlamasının özel bir durum/ayar
gerektirip gerektirmediği konusunda bilinçlidirler.
Psikolojik testleri kullananlar, bireyler hakkında yapılabilecek tanı, yargı ya da
yordamaların kesinliğinin sınırlarını bilirler.
14
Etik 5- Yeterlik ve Sorumluluk: Psikologlar testlerin puanlamasını ve yorumlamasını ister
kendileri ister başka kişilere ya da bilgisayara yaptırsınlar ölçme araçlarının
uygun bir şekilde kullanmanın sorumluluğunu taşırlar.
6- Yanlış ve Hatalı Test Kullanımı: Psikologlar, psikolojik testlerin niteliği yeterli
olmayan kişiler tarafından kullanılmasını desteklemez. Testlerden elde edilen
ham verilerin ya da sonuçların hasta ya da danışanlara uygun olmayan bir şekilde
verilmesinden kaçınırlar.
7-Test ve Test Sonuçlarının Güncelliği: Psikologlar testlerin kullanımında güncel
bilgilere yer verirler. Güncelliğini yitirmiş testleri ve test sonuçlarını
kullanmazlar.
Etik 8-Test ve Değerlendirme Sonuçlarını Yorumlama: Birey hakkında yapılan
değerlendirmeler, tavsiyeler, yazılan raporlar psikolojik tanı ya da değerlendirici
ifadelerin, toplanan bilgilere, bulgulara, sağlanan yeterli kanıtlara, bireyle yapılan
kişisel görüşme sonuçlarına dayandırılması gerekir.
9- Değerlendirme Sonuçlarını Açıklama ve Duyurma: Testi uygulayan kişi, test
verilerini birey ya da gruba açıklarken yeterli ve anlaşılır düzeyde yorum ve
açıklamalar yapar. Sonuçlar hakkında bilgi verilirken yanlış iddia, ve algılamaya
neden olabilecek bilgilerden kaçınılır. Psikologlar yasal olarak yetkili kişilere
açıklama yaparken değerlendirilen kişinin yararına olacak, makul, anlaşılabilir bir
dil kullanırlar.
10-Test Geliştirme: Psikolojik testlerin sınırlılıklarının artması halinde psikologlar
zaman zaman ölçme araçlarını gözden geçirerek güncelleştirir ve bunları amaca
uygun hale getirirler.
Bir testin çeviri ve adaptasyonu yapılırken geliştiren kişiden onay alınmalıdır.
Kafadar, PhD