nwo-jaarverslag 2016a strategievorming en samenwerking 13 samenwerken op alle niveaus en over...

NWO-jaarverslag 2016

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

NWO-jaarverslag 2016

Den Haag, mei 2017

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Colofon

Dit gedrukte jaarverslag bevat de bestuurlijke verantwoording over 2016 van de raad van bestuur van

NWO op basis van de prestatie-indicatoren en de jaarrekening. Het is in het bijzonder bedoeld voor de

opdrachtgevers van NWO en haar bestuurlijke relaties in de wetenschap. Het jaarverslag is ook op

internet te vinden op www.nwo.nl/jaarverslag2016. Met deze online-versie wil NWO de toeganke-

lijkheid van haar jaarverslaginformatie verbeteren voor de brede kring van relaties in wetenschap en

samenleving.

NWODe Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek is een van de belangrijkste weten-

schapsfinanciers in Nederland en zorgt voor kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap. NWO

investeert jaarlijks zo‘n 850 miljoen in nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek, onderzoek met

betrekking tot maatschappelijke uitdagingen en onderzoeksinfrastructuur. Op basis van adviezen van

deskundige wetenschappers en experts uit binnen- en buitenland selecteert en financiert NWO

onderzoeksvoorstellen. NWO stimuleert nationale en internationale samenwerking, investeert in

grote onderzoeksfaciliteiten, bevordert kennisbenutting en beheert onderzoeksinstituten. NWO

financiert bijna 6.000 onderzoeksprojecten aan universiteiten en kennisinstellingen.

UitgeverNederlandse Organisatie voor

Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

Postbus 93138

2509 AC Den Haag

Telefoon +31 (0)70 344 06 40

[email protected]

www.nwo.nl/jaarverslag2016

Den Haag, juni 2016

PortretfotografieMonique van Zeijl

Inhoudsopgave

Voorwoord 5

NWO in het kort 7

Bestuurverslag

1 Beleid en programma’s 13

A Strategievorming en samenwerking 13

Samenwerken op alle niveaus en over grenzen heen 13

Uitgelicht 14

CSI in de wetenschap: van psychologie en chemie tot geneeskunde en ICT 14

Lessen voor de gouden driehoek: eindevaluatie programma Zee- en Kust Onderzoek 15

Millenniumdoelstellingen: onderzoek en wereldwijde gezondheidszorgsystemen verbinden 16

B Talent en vrij onderzoek 18

Talent stimuleren 18

Ruimte voor vrij onderzoek 22

Uitgelicht 23

Vidi-project: Wolven, beren, lynxen, grenshekken en … juristen 23

Nederlands kolonialisme in Sri Lanka: Belastingregisters bieden zicht de geschiedenis 24

Spinozalaureaat bouwt aan levende cel 25

C Onderzoek aan maatschappelijke en economische uitdagingen 27

Van Nationale Wetenschapsagenda naar Investeringsagenda 27

Topsectoren 28

Regieorganen als bruggenhoofden tussen onderzoek en praktijk 31

Kennisbenutting belonen 32

Uitgelicht 33

Bouwstenen van leven: 10 miljoen euro voor cross-sectoraal onderzoek binnen 16 consortia 33

Kennisrotondes: Kennismakelaar beantwoorden vragen onderwijsbegeleiders online 34

Klimaatbestendige stad 35

Hersenkennis voor onderwijs: Van neuropsychologie naar apps en games in de klas 35

De Simon Stevinmeesters van 2016 35

D Grote onderzoeksfaciliteiten 37

Strategie ten aanzien van onderzoeksfacilititen 37

Apparatuur, dataverzamelingen en andere faciliteiten 37

Uitgelicht 38

113 grote Nederlandse onderzoeksfaciliteiten op één digitale kaart 38

Nieuwe Nationale Roadmap: samenwerking als leidraad 39

Feestelijke lancering dataplatform Odissei 40

E Instituten 42

Acht onderzoeksinstituten 42

Naar een nieuwe institutenorganisatie 42

Enkele instituten uitgelicht 43

Dynamisering van het institutenstelsel 43

Voortzetting ILO-Net 43

Uitgelicht 44

Portfolio-evaluatie van de NWO- en KNAW-instituten: nulmeting 2016 44

Fontys Hogescholen starten nieuw avontuur met institutenlector 44

F Internationaal beleid 46

Faciliteren 46

Verbinden 46

Beïnvloeden 47

Uitgelicht 47

Sport- en gezondheidsonderzoek verbindt Nederlandse en Braziliaanse onderzoekers 47

NWO en het Nederlandse EU-voorzitterschap 48

Evaluatie Horizon 2020 49

G Open Science 50

Open access publishing 50

Optimale toegang tot data 50

Wetenschappelijke integriteit 51

Uitgelicht 52

NWO neemt voortouw in wereldwijde transitie naar open access publiceren 52

Onderzoekers krijgen voorlichting over open access en datamanagement 53

Uitdagingen om datamanagement in goede banen te leiden 54

2 Werkwijze 55

Procedures en honoreringskansen evalueren en verbeteren 55

Aanvraagdruk 55

Kennisbenutting 55

Gelijke kansen voor vrouwen en mannen 55

Peer review 56

Bezwaren 56

Uitgelicht 56

Stimulans voor replicatiestudies 56

Verantwoorde onderzoekspraktijken bevorderen 57

Women In Science Excel: Eerste WISE-toekenningen 58

3 Organisatie en Bedrijfsvoering 59

A NWO-organisatie, governance en transitie 59

NWO organisatie 59

Algemeen bestuur en algemene directie 59

NWO in transitie 59

Organogram 61

B Personeel 62

C Financiën 64

Jaarrekening

4 Jaarrekening 81

Overige gegevens

Overige gegevens 149

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Bijlage 1: Exploitatie overzicht 2016 specifieke bijdragen 156

Bijlage 2: Samenstelling besturen NWO-koepel in 2016 159

5Voorwoord

Voorwoord

NWO staat voor excellentie van onderzoek en voor samen-

werking over grenzen van wetenschap. Disciplinair en

interdisciplinair, nationaal en internationaal, fundamenteel en

toepassingsgericht, publiek en privaat, wetenschappelijk

onderzoek en onderzoek gericht op verbetering van onderwijs.

Vele spannende projecten, zowel ongebonden als thematisch

onderzoek, gingen in 2016 dankzij de financiering van NWO van

start. En onder Nederlands voorzitterschap werd een mijlpaal

bereikt op het gebied van open science. Onder andere naar

aanleiding van een grote conferentie bij NWO, spraken de

lidstaten van de Europese Unie af dat met publiek geld

gefinancierde wetenschappelijke publicaties per 2020 open

toegankelijk moeten zijn. In het jaarverslag blikken we

uitgebreid terug op wat NWO in 2016 heeft gedaan en bereikt.

Het nieuwe NWO. Daar is in 2016 heel veel energie in gaan zitten. Over de volle breedte van de

organisatie hebben veel mensen veel werk verzet om de in 2015 aangekondigde transitie voor te

bereiden. Met de realisatie van het nieuwe NWO zelf wordt in 2017 een begin gemaakt.

Dat er goed werk is verricht, blijkt wel uit het feit dat de medezeggenschap binnen NWO en de

vakbonden eind 2016 hebben ingestemd met de plannen voor de transitie en het sociaal plan.

NWO blijft staan voor excellentie van onderzoek. Daarom gaan we met het nieuwe NWO nadruk-

kelijker de regie nemen met betrekking tot het wetenschapsbeleid, gaan we de makelaarsrol meer

vormgeven. NWO moet een sleutelrol gaan vervullen op het gebied van kennis en innovatie. We

willen het beste onderzoek stimuleren. Dat doen we samen met kennisinstituten, onderwijsinstel-

lingen en maatschappelijke partners. En door domeinoverstijgend onderzoek meer kansen te bieden,

terwijl binnen de domeinen zelf de disciplines goed zijn geborgd.

Een solide kennisbasis, een gedegen opleiding van studenten, excellent onderzoek en innovatie zijn

belangrijk voor de samenleving. Ze hebben ook een prijs. Daarom heeft NWO zich met haar partners

in de Kenniscoalitie sterk gemaakt voor één miljard euro extra per jaar voor onderzoek en innovatie:

zowel ongebonden onderzoek als onderzoek samen met maatschappelijke partijen. Deze extra

middelen zijn nodig om de sterke positie van Nederland in de wetenschap te behouden en belang-

rijke economische kansen niet mis te lopen. De kennisinfrastructuur mogen we niet verwaarlozen.

Mensen met hoogwaardige kennis zijn een belangrijke reden waarom bedrijven in Nederland blijven

of zich er vestigen. Wetenschap is één van de weinige grondstoffen die Nederland rijk is. Zij staat aan

de basis van onze dienstensector, economie en welvaart. Ik hoop dat we, nog meer dan in het

verleden, in staat zullen zijn dit uit te dragen.

Prof. dr. C.C.A.M. Gielen

Voorzitter raad van bestuur NWO

7NWO in het kort

NWO in het kort

In 2016 werkte NWO voor het tweede jaar aan de realisering van haar strategie 2015-2018. Een strategie

waarin NWO zich nog sterker dan voorheen richt op haar rol als verbinder van wetenschap, samenleving en

bedrijfsleven, tegelijkertijd met haar belangrijke rol als onderzoeksfinancier. Dit kwam op een aantal fronten

sterk naar voren.

Nationale Wetenschapsagenda

NWO is ervan doordrongen dat de urgente uitdagingen waarvoor Nederland zich ziet gesteld, samen

met het hele wetenschapsveld moet worden opgepakt. Het kader hiervoor is de Nationale

Wetenschapsagenda waarvan het secretariaat bij NWO is ondergebracht. NWO zette zich in, samen

met haar partners in de Kenniscoalitie en met hulp van experts uit kennisinstellingen, maatschappe-

lijke organisaties en bedrijfsleven, om deze agenda door te ontwikkelen tot een Investeringsagenda.

Deze heeft twee componenten. ‘Spankracht’ geeft de thematische prioriteiten aan en ‘Draagkracht’

adresseert het belang om in de volle breedte van het wetenschappelijk onderzoek een solide kennis-

basis te onderhouden en uit te bouwen. De thematische onderzoeksactiviteiten kunnen daarop

steunen. Op 15 september presenteerde de Kenniscoalitie de Investeringsagenda met een pleidooi

hier jaarlijks minstens 1 miljard euro extra in te investeren.

Grootschalige onderzoeksfaciliteiten

Ook maakte NWO zich sterk voor grootschalige onderzoeksfaciliteiten. In 2016 leverde NWO een

belangrijke bijdrage aan de nationale strategievorming op dit terrein. De Permanente Commissie

voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur speelde hierin een sleutelrol. Nadat eerst een

gedegen landschapsanalyse was gemaakt, die ook een digitale kaart met 113 faciliteiten opleverde,

bood de Commissie in december de nieuwe Nationale Roadmap aan staatssecretaris Dekker aan. De

Roadmap is gericht op de ontwikkeling en bouw van grootschalige onderzoeksfaciliteiten. De

faciliteiten op de Roadmap komen in aanmerking voor financiering in 2018. Samenwerking wordt

een belangrijke leidraad bij de selectie. NWO kende ook aan twintig projecten financiering toe in het

kader van de financieringsprogramma’s Investeringen NWO Groot en Middelgroot.

Instituten

NWO financierde en beheerde in 2016 acht nationale onderzoeksinstituten, nationale expertisecentra

op specifieke wetenschapsvelden, van astronomie tot zeeonderzoek. De NWO-instituten geven

onderzoekers toegang tot internationale samenwerkingsverbanden en onderzoeksfaciliteiten en

werken samen met bedrijven aan de ontwikkeling van innovatieve technologie. De instituten werken

nauw samen met onderzoeksgroepen op universiteiten, bedrijven en maatschappelijke organisaties

en zijn belangrijke instrumenten voor NWO.

In de Wetenschapsvisie 2025 heeft het kabinet aangegeven te streven naar een “responsief en

dynamisch institutenstelsel”. Zo wil het beter kunnen inspringen op de wetenschappelijke ontwik-

kelingen en de Nationale Wetenschapsagenda. In dit kader gaan NWO en KNAW hun instituten in

onderlinge samenhang periodiek evalueren op hun kwaliteit, nationale functie en meerwaarde

(portfolio-analyse). In 2016 vond een nulmeting plaats. In 2018 volgt de eerste evaluatie.

8NWO in het kort

Nederlands EU-voorzitterschap

Stedelijke innovatie, Big Science, circulaire economie, maatschappelijk verantwoord innoveren en

Europese veiligheid waren vijf inhoudelijke thema’s waarop NWO in de eerste helft van 2016

evenementen organiseerde in het kader van het Nederlands EU-voorzitterschap. Meer nog

profileerde NWO zich op het thema open science, één van de speerpunten van het Nederlandse

voorzitterschap. Onderzoeksresultaten die zijn verkregen met publieke middelen, moeten openbaar

en vrij toegankelijk zijn. Dit standpunt droeg NWO ook in 2016 krachtig uit en op het terrein van

open access publishing vervult NWO een gidsfunctie in Europa. Om internationale samenwerking te

bespoedigen organiseerde NWO in maart een internationale conferentie waarbij zo’n vijftig

voorzitters van wetenschapsfinanciers, vertegenwoordigers van universiteiten en uitgevers

bijeenkwamen. Ook droeg NWO begin april bij aan de Open Science-conferentie in het kader van het

EU-voorzitterschap. Deze conferentie leidde tot het Europese actieplan ‘Amsterdam call for Action on

Open Science’ met concrete actiepunten en doelstellingen om zowel open access van publicaties als

optimale toegang en hergebruik van onderzoeksdata te stimuleren. NWO was nauw betrokken bij

voorbereidingen om dit Europese plan op nationaal niveau uit te werken tot het Nationaal Plan Open

Science dat in februari 2017 het licht zou zien.

Financiering van onderzoeksaanvragen

Individuele talentontwikkeling en selectie van de beste onderzoekers en onderzoeksvoorstellen zijn

belangrijke uitgangspunten van het NWO-beleid. Goede onderzoekers vormen de hoeksteen voor

goede wetenschap. NWO hecht daarbij groot belang aan ruimte voor wetenschappelijke creativiteit

en vrij – niet aan thema’s gebonden – onderzoek.

In 2016 financierde NWO wetenschappelijk onderzoek en onderzoeksinfrastructuur voor een bedrag

van in totaal 818 miljoen euro. Hiervan ging ruim 260 miljoen euro naar programma’s voor talent en

vrij onderzoek, ongeveer 90 miljoen euro naar maatschappelijke en economische uitdagingen, ruim

130 miljoen euro naar onderzoeksinfrastructuur (inclusief instituten) en bijna 150 miljoen euro naar

overige programma’s. Het beoordelingsproces werd ondersteund door 7.556 externe, meestal buiten-

landse, referenten.

NWO ontving 5.518 aanvragen voor financiering, waarvan er 1.470 werden toegekend (26,6 procent).

Achtenzestig procent van de aanvragen werd ingediend in de vrije competitie en in de financierings-

programma’s voor talent. Het toekenningspercentage in deze programma’s was 19,3 respectievelijk

21,6 procent (tabel 1).

Tabel 1 | Verhouding aantal (voor)aanvragen en toekenningen verdeeld over de verschillende

categorieën financieringsinstrumenten.

Strategische indeling financieringsinstrumenten

Aantal (voor)aanvragen Aantal toekenningen

Talent 2.619 505

Vrije competitie 1.143 247

Onderzoeksfaciliteiten en -apparatuur 333 208

Maatschappelijke uitdagingen 384 151

Overig 1.039 359

Totaal 2016 5.518 1.470

‘Overig’: Ruim veertig, veelal kleine programma’s gericht op internationalisering en/of kennisbenutting. Hieronder

vallen bijvoorbeeld de samenwerkingen met China, Japan, India en Brazilië en bezoekersbeurzen en programma’s van

NWO-WOTRO Science for Global Development, evenals KIEM, Take-off en programma’s van het Nationaal Regieorgaan

Onderwijsonderzoek (NRO).

9NWO in het kort

Bijna twee derde van het totale aantal aanvragen was afkomstig van mannen en ruim een derde van

vrouwen. Naar verhouding van het aantal door hen ingediende aanvragen verkregen vrouwen vaker

een talentbeurs dan mannen, in de vrije competitie minder vaak.

Het toekenningspercentage binnen de programma’s voor talent en binnen de vrije competitie was

lager dan binnen de programma’s gericht op infrastructuur en maatschappelijke uitdagingen en de

overige programma’s (kennisbenutting en internationalisering). Figuur 1 laat dit zien.

Aanvragen Toekenningen

Talent Onderzoeksfaciliteiten en -apparatuurVrije competitie

Maatschappelijke uitdagingen Overig

47

21

6

7

19 3416,8

14

10

24

17

Figuur 1 | Percentage aanvragen en percentage toekenningen naar strategisch doel.

Spinoza-laureaten

Vier onderzoekers ontvingen een Spinozapremie, de hoogste Nederlandse onderscheiding voor

topwetenschappers die in Nederland werkzaam zijn en baanbrekend onderzoek verrichten met een

grote uitstraling: Professor dr. Wilhelm Huck (Fysisch-Organische Chemie, Radboud Universiteit),

professor dr. Lodi Nauta (Geschiedenis van de Filosofie, Rijksuniversiteit Groningen), professor dr.

Mihai Netea (Experimentele Interne Geneeskunde, Radboud Universiteit/ Radboud Universitair

Medisch Centrum) en professor dr. Bart van Wees (Technische Natuurkunde, Rijksuniversiteit

Groningen). Met de Spinozapremie wil NWO toponderzoek stimuleren.

Onderzoekers en lopende onderzoeksprojecten

In 2016 financierde NWO bijna 7.000 fte onderzoekers en onderzoeksondersteuners aan diverse

onderzoeksinstellingen, inclusief HBO-instellingen. Op het NWO-bureau werkten 489 fte mede-

werkers (tabel 2).

10NWO in het kort

Tabel 2 | Door NWO (mede) gefinancierde onderzoekers en onderzoeksondersteuners (afgerond op

hele fte) in 2016.

Fte Totaal

WP NWP

Universiteiten 4.576 159 4.735

NWO-instituten 934 580 1.514

KNAW-instituten 99 6 105

Overige onderzoeksinstellingen* 554 82 636

NWO-bureau (incl. FOM en STW) 4 485 489

Totaal 2016 6.167 1.312 7.479

Toelichting:

– NWO-instituten: Deze aantallen zijn inclusief de medewerkers die worden gefinancierd uit de basisfinanciering van de

instituten van NWO.

– Onder ‘overige instellingen’ vallen onder andere HBO-instellingen, TNO, Max Planck Instituut, KNMI, DELTARES, NKI en

Naturalis Biodiversity Center.

NWO financierde in 2016 bijna 5.750 lopende onderzoeksprojecten aan universiteiten, instituten en

andere onderzoeksinstellingen (tabel 3).

Tabel 3 | Verdeling lopende onderzoeksprojecten in 2016 over universiteiten, NWO-instituten,

KNAW-instituten en overige instellingen waaronder HBO-instellingen.

Indeling Aantal

Totaal universiteiten 4.722

Totaal NWO-instituten 157

Totaal KNAW-instituten 114

Totaal Overige instellingen 753

NWO-Totaal 2016 5.746

Toelichting

– Een onderzoeksproject is een toegekende financieringsaanvraag.

– Een onderzoeksproject wordt beschouwd als lopend in 2016 als het in 2016 niet is afgerond of als het in de loop van

2016 is afgerond.

– In de tabel zijn de aantallen van de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) niet meegenomen. Deze

cijfers zijn niet beschikbaar op instellingsniveau.

Publicaties en andere resultaten

In 2016 verschenen bijna 16.000 wetenschappelijke publicaties en andere resultaten naar aanleiding

van door NWO gefinancierd onderzoek (tabel 4). Ten minste 34 procent daarvan is open access

gepubliceerd; dat is een forse toename ten opzichte van 2015 (19 procent) en 2014 (14 procent). Veel

van het lopende onderzoek valt nog niet onder de strengere voorwaarden die NWO, per 1 december

2015, heeft gesteld met betrekking tot open access publiceren. Voor de komende jaren is dus,

conform de gestelde doelen van het ministerie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en

Wetenschap (OCW) en van NWO, nog een sterke toename te verwachten.

11NWO in het kort

Tabel 4 | Publicaties en andere resultaten van NWO-projecten in 2016.

Wetenschappelijke tijdschriften / boeken

Proefschriften Overige Gepubliceerd via open access

% van het totaal

Totaal NWO 2016 10.335 447 5.121 5.457 34,3%

Toelichting:

– Deze cijfers zijn waarschijnlijk een onderschatting van de werkelijke aantallen. NWO werkt samen met de VSNU, KNAW

en SURF aan randvoorwaarden voor optimale registratie van output uit onderzoeksprojecten.

– Wetenschappelijke tijdschriften / boeken: boeken (monografie), hoofdstukken in boek/bijdragen aan boek, weten-

schappelijk artikelen.

– Overig: Proefschriften, octrooien, databestanden, redacties, prijzen, columns, posterpresentaties, conference papers,

publicaties voor een breed publiek/professionals.

Naar een flexibeler, transparanter en slagvaardiger NWO

In 2016 bouwde NWO gestaag voort op de fundamenten voor de nieuwe governance- en organisatie-

structuur die in 2015 waren gelegd. Doel was om per 1 januari 2017 te kunnen starten met een

vernieuwd NWO dat de transitie kan maken naar de flexibiliteit, slagvaardigheid, samenwerkings-

gerichtheid en transparantie die de ontwikkelingen in de wetenschap én maatschappij vragen. Doel

was ook dat NWO goed toegerust blijft om haar kerntaken uit te voeren: financiering en vernieuwing

van het wetenschappelijk en toegepast onderzoek in Nederland en het bestuur en beheer van

nationale onderzoeksinstituten.

13Hoofdstuk 1 | Beleid en programma’s

1 Beleid en programma’s

A Strategievorming en samenwerking

Samenwerking, wetenschappelijke krachtenbundeling, organisatie en strategievorming zijn speer-

punten in de strategie van NWO. Dankzij haar uitgebreide netwerk en jarenlange ervaring kan NWO

samenwerking en strategievorming in het Nederlandse onderzoek ondersteunen en stimuleren. Dit geldt

ook voor de internationalisering van dat onderzoek en in toenemende mate voor de verbinding met niet-

wetenschappelijke stakeholders. De nieuwe organisatiestructuur van NWO die in 2016 werd uitgewerkt, zal

hier verder aan bijdragen.

Samenwerken op alle niveaus en over grenzen heen

Via programmering, financiering en de actieve ondersteuning van netwerken stimuleert NWO

samen-werking op alle niveaus en over grenzen heen. Binnen onderzoeksgroepen, tussen

wetenschappers uit verschillende disciplines, tussen onderzoeksinstellingen en over landsgrenzen

heen. En met niet-wetenschappelijke stakeholders in maatschappij en bedrijfsleven. Een paar

voorbeelden.

Prof. dr. mr. Rianne Letschertrector magnificus Universiteit Maastricht

Interdisciplinair onderzoek vergt cultuurverandering

“Een jurist die een groot sociaalwetenschappelijk onderzoek leidt. Dat is voor sommigen lastig te begrijpen. Toch laat mijn eigen Vidi-onderzoek, op het gebied van internationaal recht en victimologie, zien dat inter-disciplinair onderzoek binnen een traditioneel monodisciplinair onder-zoeksgebied kan worden gehonoreerd. Interdisciplinair onderzoek is belangrijk omdat het tot nieuwe theorieën en methoden van onderzoek kan leiden die anders niet tot stand zouden komen. Maar het is niet gemakkelijk. Naast de methodieken van je eigen vakgebied moet je immers ook die van een andere discipline leren kennen. Dat haalt je uit je comfortzone. Daarbij wil ik benadrukken dat je alleen

maar goed interdisciplinair kunt werken vanuit een sterke monodisciplinaire basis. Monodisciplinair onderzoek blijft dus ook hard nodig.De incentives voor interdisciplinair onderzoek zijn nog niet optimaal. De wetenschappelijke wereld is er nog niet goed op ingericht. Hoe wordt zo’n onderzoeksvoorstel bijvoorbeeld beoordeeld door de panels? Die zullen nog diverser van samen-stelling moeten worden. Overigens verwacht ik dat de nieuwe domeinindeling van NWO en de domeinoverstijgende stimulansen zullen helpen om onderzoeksprogramma’s over de disciplines heen mogelijk te maken. Daar heb ik veel vertrouwen in.Ik zie ook andere vragen waarbij NWO een rol kan spelen. Hoe beoordeel je interdisciplinair onderzoek in een omgeving waarin je nog steeds individueel wordt afgerekend op publicatielijsten? Op dat punt is een cultuurverandering nodig, en een verdere uitwerking en erkenning van het concept team science. Hoe kun je bijvoorbeeld de jongere generatie meenemen in de persoonsgebonden subsidies? ‘Mijn’ Vidi is immers ook echt het project van mijn teamleden. Die zou ik liefst ook op hun naam zien staan. En hoe zorg je ervoor dat iemand niet alleen op individuele prestaties wordt afgerekend, maar ook op zijn of haar rol in de groepsoutput?De persoonsgebonden subsidies hebben als groot voordeel dat het onderzoeksthema vrij is. Die zogeheten vrije ruimte is met name ook belangrijk voor de creativiteit van jonge wetenschappers. Zonder hen de mogelijkheid te bieden hun eigen onder-zoeksvraagstelling te definiëren, loop je de kans hen te verliezen. De vrije ruimte van NWO, als balans tegen de thematische programma’s zoals de Nationale Wetenschapsagenda, vind ik dan ook een gouden greep.”


Het programma Forensic Science, looptijd 2011-2016, was het eerste brede, multidisciplinaire onder-

zoeksprogramma op het gebied van forensisch onderzoek in Nederland. De forensische wetenschap is

een nieuwe discipline, gericht op het verzamelen en analyseren van wetenschappelijk gefundeerd

bewijs om de daders van een misdrijf op te kunnen sporen. Ze heeft een sterk internationaal karakter

waarin allerlei wetenschapsvelden samenkomen. In Uitgelicht wordt beschreven wat binnen dit

programma tot stand is gebracht, ook voor de forensische praktijk.

Het doel van het in 2007 opgezette Nationaal Programma Zee-en Kustonderzoek (ZKO) was de

samenhang en samenwerking binnen het nationale mariene onderzoeksveld te versterken. Het was

één van de eerste programma’s waarbij de zogeheten ‘gouden driehoek’ van wetenschap, overheid

en bedrijfsleven de basis vormde voor onderzoeksprogrammering. Dit programma is in 2016 afgerond

en geëvalueerd. Een reflectie op dit programma is te lezen in Uitgelicht.

Met het internationale programma Global Health Policy and Health Systems Research financierde

NWO multidisciplinaire onderzoeksprojecten die onderzoekers in Nederland en in lage- en midden-

inkomenslanden gezamenlijk uitvoerden. Het programma was geënt op de milleniumdoelstellingen

voor gezondheidszorg van de Verenigde Naties. Ook niet-wetenschappelijke belanghebbenden, zoals

ministeries, zorgaanbieders en verzekeraars, werden betrokken bij alle fasen en bij de uitkomsten van

het programma. Toen het programma in 2010 van start ging, was het koploper in een internationaal

opkomend veld op het gebied van het onderzoek naar gezondheidssystemen. In Uitgelicht een terug-

blik op dit programma, dat in 2016 werd afgerond.

Nieuwe ideeën ontstaan vaak in netwerken en tijdens fysieke ontmoetingen van onderzoekers en

belanghebbenden. Daarom bevordert NWO netwerkvorming en maakt ze ontmoetingen mede

mogelijk. Zo ondersteunde NWO in 2016 de netwerkvorming in het ICT-onderzoek door op 22 en

23 maart in theatercomplex De Flint in Amersfoort het ICT.Open 2016 te organiseren, in samen-

werking met ICT research Platform Netherlands (IPN). Dit jaarlijkse evenement trekt honderden

ICT-onderzoekers en geïnteresseerden uit de ICT-industrie.

Uitgelicht

CSI in de wetenschap: van psychologie en chemie tot geneeskunde en ICT

Niet alleen op tv is ‘crime scene investigation’ enorm populair. Ook in de wetenschap ontwikkelt het forensisch onderzoek

zich in razend tempo. De forensische wetenschap is gericht op het verzamelen en analyseren van wetenschappelijk

gefundeerd bewijs om de daders van een misdrijf op te sporen. Binnen deze nieuwe discipline komen allerlei wetenschaps-

velden samen, van psychologie en chemie tot geneeskunde en ICT.

Van 2011 tot 2016 financierde NWO het programma Forensic Science: het eerste brede, multidisciplinaire onderzoeks-

programma op het gebied van forensisch onderzoek in Nederland. Binnen het programma was 3,5 miljoen euro beschik-

baar. Met dit geld werkten negen teams, afkomstig uit de chemie, de informatica en de wiskunde, aan onderzoek op het

gebied van gezichtsherkenning, het achterhalen van de herkomst van natuurlijke materialen en het opsporen van daders

met DNA-gegevens van familieleden. Het programma was er ook op gericht nieuwe samenwerking tussen onderzoeks-

groepen uit verschillende disciplines en tussen de wetenschap en de forensische praktijk tot stand te brengen.

Door potentiële gebruikers van de onderzoeksresultaten vanaf het begin te betrekken bij het wetenschappelijk onderzoek

wilde het programma toepassingsgericht en tijdig onderzoek stimuleren. Daarom werd binnen projecten samengewerkt

met het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), het Wetenschappelijke Bureau van het Openbaar Ministerie (WBOM) en het

Studiecentrum Rechtspleging. De aantoonbare forensische relevantie en de toepasbaarheid van de onderzoeksresultaten

hadden vooral de aandacht. Gezien het internationale karakter van het onderwerp werd ook de internationale samen-

werking in de onderzoeksprojecten gestimuleerd.


(Beeld: Shutterstock.com)

Het programma, en de daaruit voortvloeiende projecten, hebben veel concrete resultaten opgeleverd. Het onderzoek naar

het ‘chemische archief’ dat in haren ligt opgeslagen, is hiervan een voorbeeld. Met deze technologie kan aan de hand van

de haren op tien dagen nauwkeurig worden bepaald aan welke stoffen iemand in deze periode is blootgesteld. De techno-

logie kan zeer breed worden toegepast. Niet alleen binnen het forensisch onderzoek, maar ook in de veeteelt, de genees-

kunde en de sport.

Het programma Forensic Sciences was een gezamenlijk initiatief van de NWO-gebieden Exacte Wetenschappen en

Chemische Wetenschappen en het voormalige Netherlands Genomics Initiative (NGI). Het is mede tot stand gekomen in

samenwerking met het NFI en het WBOM. Het programma is eind 2016 afgesloten. Momenteel onderzoeken ZonMw en

NWO samen hoe zij een vervolg kunnen geven aan dit programma. Door deze samenwerking kan de aansluiting tussen

fundamenteel onderzoek en de (forensische) praktijk verder worden versterkt.

Lessen voor de gouden driehoek: eindevaluatie programma Zee- en Kust Onderzoek

Water, dijken, zee en kust zijn onlosmakelijk verbonden met Nederland. Het onderzoek op dit terrein is in ons land dan ook

vergevorderd. Om de samenhang en samenwerking binnen het nationale mariene onderzoeksveld te versterken is in 2007

het Nationaal Programma Zee- en Kustonderzoek (ZKO) opgezet. Dit programma is in 2016 afgerond en geëvalueerd.



De doelstellingen van het ZKO om excellent onderzoek te stimuleren en faciliteren zijn ruimschoots behaald, zo constateert

de evaluatiecommissie. De hoge ambities ten aanzien van de kwaliteit en de kwantiteit van het onderzoek zijn gerealiseerd

en de resultaten sluiten aan bij (inter)nationale programma’s en kennishiaten in het onderzoeksveld. Onderzoekers binnen

het programma werken goed samen en zijn ook internationaal sterk vertegenwoordigd. Hun onderzoeksprojecten

omspannen verschillende disciplines. Met name voor de Wadden heeft het kennisprogramma nieuwe duurzame impulsen

gegeven voor onderzoek en monitoring.

De commissie trekt uit de evaluatie ook enkele belangrijke lessen. Deze worden meegenomen naar andere programma’s

die binnen de zogeheten ‘gouden driehoek’ van wetenschap, overheid en bedrijfsleven worden opgezet. Zo is het ZKO-

programma er niet volledig in geslaagd om het gat tussen fundamenteel en beleidsgericht onderzoek te dichten, maar er

zijn wel belangrijke eerste stappen gezet. Een aanmoediging voor NWO om krachtiger op te treden als makelaar voor

kennisoverdracht naar beleid en maatschappij. Alle betrokken partijen hebben een eigen rol om het proces van kennisover-

dracht in goede banen te leiden. Wetenschappers stellen hun kennis beschikbaar, beleidsmakers volgen het programma en

zetten de nieuwe kennis om in beleid en strategie en de private sector benut kansen voor de vertaalslag naar producten en

diensten.

Het ZKO-programma was een van de eerste programma’s waarbij de ‘gouden driehoek’ tussen wetenschap, overheid en

bedrijfsleven de basis vormde voor gezamenlijke onderzoeksprogrammering. Doel was om de samenwerking, integratie en

synergie tussen kennisinstellingen (universiteiten, academische onderzoeksinstituten, Imares, Deltares, KNMI), overheid en

bedrijven op het gebied van het zee- en kustonderzoek te bevorderen. Verschillende ministeries, het NWO-gebied Aard- en

Levenswetenschappen, de NAM en een aantal andere private partijen sloegen hiervoor de handen ineen en brachten voor

de looptijd van vijf jaar een totaal bedrag van ca. 21 miljoen euro bijeen.

Millenniumdoelstellingen: onderzoek en wereldwijde gezondheidszorgsystemen verbinden

Bijdragen aan het behalen van de Millennium Development Goals (MDG’s) op het gebied van gezondheid, ofwel: bijdragen

aan een voor iedereen toegankelijke, kwalitatief goede gezondheidszorg in landen waarvan een groot deel van de

bevolking op de armoedegrens leeft. Dat was het doel van het onderzoeksprogramma Global Health Policy and Health

Systems Research (GHPHSR) van NWO-WOTRO. Toen het programma in 2010 van start ging, was het koploper in een

internationaal opkomend veld op het gebied van het onderzoek naar gezondheidssystemen. Bij de afronding was veel

bereikt voor het gezondheidsbeleid, maar minder ten aanzien van de hervorming van gezondheidssystemen.

Binnen het GHPHSR-programma werden negen onderzoeksvoorstellen geselecteerd. Hierbij waren meer dan vijfentwintig

universiteiten en onderzoeksinstituten in Afrika en Nederland betrokken. De onderzoeken gingen niet zozeer over de vraag

hoe ziektes, zoals aids of malaria, te bestrijden maar vooral over de vraag hoe gezondheidssystemen in lage- en midde-

ninkomenslanden te verbeteren. Daarbij ging veel aandacht uit naar het betrekken van niet-wetenschappelijke stakeholders

bij het onderzoek en de onderzoeksresultaten. Zo werkten Nederlandse onderzoekers in Afrika samen met Afrikaanse

onderzoekers enerzijds en uitvoerders in de zorg, zoals verzekeringsmaatschappijen en (lokale) overheden, anderzijds. Dit

om te bevorderen dat deze stakeholders de resultaten van het onderzoek daadwerkelijk zouden gebruiken.

Het Knowledge Translation Network (KTNet) heeft hierbij een cruciale rol gespeeld. Met dit netwerk werden onderzoekers

van de verschillende projecten gestimuleerd om contact te leggen met elkaar, en vooral met de relevante spelers in het

gezondheidsveld. Binnen verscheidene projecten heeft dit mede geleid tot een duurzame relatie met de betrokken

ministeries. Zo is in Congo een van de onderzoekers lokale minister van gezondheid geworden en in Ghana en Ethiopië zijn

zorgverzekeringen verbeterd op grond van de behaalde onderzoeksresultaten.


Baptist Medical Centre, Ghana. (Beeld: flickr commons | William Haun Photography)

Het GHPHSR-programma werd afgesloten tijdens een bijeenkomst in Uganda in augustus 2016. Hier zijn de resultaten uit

de projecten gepresenteerd en besproken. Zowel inhoudelijk – op welke manier hebben de projecten bijgedragen aan de

MDG’s? – als in termen van ‘best practices’ en leerpunten over de relatie tussen onderzoek, beleid en implementatie. De

resultaten van de Uganda-bijeenkomst zijn tijdens het vierde Global Health Systems Symposium in Vancouver in november

2016 gepresenteerd aan de internationale onderzoeksgemeenschap. Een eindevaluatie over de opbrengsten van het

programma en advisering met betrekking tot toekomstige programmering volgt in 2017.

Het programma Global Health Policy and Health Systems Research van NWO-WOTRO werd medegefinancierd door de

ministeries van Buitenlandse Zaken en Volksgezondheid, Welzijn en Sport.


B Talent en vrij onderzoek

Individuele talentontwikkeling en selectie van de beste onderzoekers en onderzoeksvoorstellen zijn

belangrijke uitgangspunten van het NWO-beleid. Goede onderzoekers vormen de hoeksteen voor goede

wetenschap. In 2016 kregen 505 onderzoekers in uiteenlopende stadia van hun carrière een talentbeurs om

hun vernieuwende ideeën en hun wetenschappelijke loopbaan te ondersteunen. Daarnaast kende NWO

financiering toe aan 247 projecten in de vrije competitie.

Talent stimuleren

Individuele NWO-beurzen en -premies zijn er voor jonge onderzoekers die aan het begin van hun

wetenschappelijke carrière staan tot en met zeer gevorderde en vooraanstaande wetenschappers.

De Vernieuwingsimpuls is hierin het belangrijkste financieringsinstrument, met een volume van zo’n

160 miljoen euro. In 2016 ontvingen 505 onderzoekers via dit instrument financiering om hun carrière

vooruit te brengen. Eén van hen was jurist Arie Trouwborst, die een Vidi-grant verwierf om onder-

zoek te verrichten naar ‘predator proof law in Europe’, ofwel: hoe zorgen we voor Europese wet-

geving die een balans vindt tussen belangen van mensen en de bescherming van grote roofdieren?

Zie Uitgelicht.

Spinozapremies, de hoogste onderscheiding in Nederland voor topwetenschappers, waren er voor

vier toponderzoekers: Professor dr. Wilhelm Huck (Fysisch-Organische Chemie, Radboud Universiteit),

professor dr. Lodi Nauta (Geschiedenis van de Filosofie, Rijksuniversiteit Groningen), professor dr.

Mihai Netea (Experimentele Interne Geneeskunde, Radboud Universiteit/ Radboud Universitair

Medisch Centrum) en professor dr. Bart van Wees (Technische Natuurkunde, Rijksuniversiteit

Groningen). In Uitgelicht een portret van één van hen, chemicus prof. dr. Wilhelm Huck. De NWO-

Spinozalaureaten doen voortreffelijk en baanbrekend onderzoek dat een grote uitstraling heeft. De

laureaten kregen elk 2,5 miljoen euro, te besteden aan wetenschappelijk onderzoek. Het is een

eerbewijs en een stimulans voor verder onderzoek. Hiermee stimuleert NWO toponderzoek in

Nederland.

Tot de talentprogramma’s behoren:

– de promotiebeurs voor leraren;

– Rubicon (buitenlandervaring voor jonge onderzoekers);

– de Vernieuwingsimpuls (Veni: 0-3 jaar na promotie, Vidi: 3-8 jaar na promotie, Vici: 8-15 jaar na

promotie);

– de Spinozapremie;

– Aspasia (vrouwelijk talent in hogere posities);

– disciplinegerichte programma’s zoals promoties in de Geesteswetenschappen en het

Fom/v-stimuleringsprogramma.

In de financieringsrondes van de talentprogramma’s werden in totaal 2.619 aanvragen ingediend,

waarbij 505 aanvragen konden worden toegekend (gemiddeld 19,2 procent, bijna 2 procent meer

dan in 2015), zie tabel 5. Het toekenningspercentage was evenals vorige jaren het laagst in de

Vernieuwingsimpuls (15 procent).


Tabel 5 | Aantal (voor)aanvragen, toekenningen talentprogramma’s.

Talentprogramma’s Aantal (voor)aanvragen Aantal toekenningen

Man Vrouw Man Vrouw

Vernieuwingsimpuls-Veni 572 485 80 78

Vernieuwingsimpuls-Vidi 375 199 59 28

Vernieuwingsimpuls-Vici 153 64 21 12

Rubicon 143 139 31 30

Promotiebeurs voor leraren 83 126 29 48

Talentprogramma’s gebiedsspecifiek 169 111 56 33

Totaal 1.495 1124 276 229

Toelichting:

– Het aantal (voor)aanvragen is het aantal initieel ingediende aanvragen. Dit kunnen zogeheten vooraanvragen zijn of

uitgewerkte aanvragen. Vooraanvragen zijn beknopt en kosten de onderzoeker minder tijd. NWO beoordeelt deze

vooraanvragen op haalbaarheid en adviseert onderzoekers om deze wel of niet uit te werken.

– Het aantal Veni-toekenningen blijft wat toenemen ten opzichte van voorgaande jaren. Het toekenningspercentage was

gemiddeld 14,9 procent. Vrouwelijke aanvragers kregen naar verhouding vaker een toekenning dan mannelijke

aanvragers, evenals in 2015. Het verschil is toegenomen van 0,8 procent in 2015 naar 2,1 procent in 2016.

– Het aantal Vidi-aanvragen, 574, was hoog in vergelijking met voorgaande jaren (517 in 2015, 542 in 2014). Het aantal

van 87 toekenningen was vrijwel gelijk aan dat in 2015. Het toekenningspercentage is daarom gezakt ten opzichte van

eerdere jaren, namelijk naar 15,1 procent. Vrouwelijke aanvragers waren in deze ronde wat minder succesvol dan

mannelijke aanvragers; het verschil in toekenningspercentage ten opzichte van 2015 is echter afgenomen van 4 naar

1,7 procent.

– Het aantal Vici-aanvragen was nagenoeg gelijk aan 2015. Omdat er wat minder budget was dan in 2015, konden

wat minder aanvragen worden toegekend. Daardoor zakt het toekenningspercentage van 16,7 procent in 2015 naar

15,2 procent in 2016. Vrouwelijke aanvragers waren in deze ronde succesvoller (toekenningspercentage 18,8 procent)

dan mannelijke aanvragers (14,1 procent). In 2015 was dit andersom, het verschil in toekenningspercentage tussen

mannen en vrouwen was toen 3 procent.

– Voor Rubicon steeg het toekenningspercentage ten opzichte van 2014 en 2015 (17 respectievelijk 18,4 procent) verder

naar 21 procent, waarbij mannelijke en vrouwelijke aanvragers even succesvol waren.

– Promotiebeurs voor leraren: Dit programma kent altijd een relatief hoog toekenningspercentage, in 2016 36,8 procent.

De vrouwelijke aanvragers, die altijd in de meerderheid zijn in dit programma, waren naar verhouding iets succesvoller

dan mannen bij het verkrijgen van een aanvraag, evenals eerdere jaren.

– Onder ‘Overige talentprogramma’s’ vallen de programma’s FOM/v stimuleringsprogramma, Museumbeurzen,

Wiskundeleraar in onderzoek, en Promoties in de geesteswetenschappen.

Carrières

Een belangrijk doel van de Vernieuwingsimpuls is perspectief te bieden op een wetenschappelijke

carrière. In figuur 2 is voor Veni-, Vidi- en Vici-laureaten het carrièreverloop in beeld gebracht. Uit de

figuren is af te leiden dat het aandeel van de laureaten dat na afloop van het project een hogere

positie heeft dan bij de aanvang, flink toeneemt.


Veni totaal aanvang Veni totaal eind

Postdoc Universitair docentUniversitair hoofddocent Hoogleraar Buiten de wetenschap/overig

950

317

17 46

512

544

168

37 69

Toelichting: Van de 1.330 Veni-laureaten die tot en met 2016 projectfinanciering hebben ontvangen, heeft 71 procent bij

aanvang een positie als postdoc en ruim 24 procent een aanstelling als universitair docent. Na afloop is dit respectievelijk

38 en 41 procent. Bijna 13 procent is dan universitair hoofddocent geworden en 3 procent hoogleraar. Ruim 5 procent

heeft geen baan als onderzoeker meer. Dat is een stijging ten opzichte van 2014 en 2015 (respectievelijk 2 en 3 procent).

Prof. dr. Ben Feringahoogleraar organische chemie Rijksuniversiteit Groningen

Het fundament gezond houden

“De oorsprong ontdekken van de unieke spiegelbeeldsymmetrie van moleculen. Dat is mijn droom. Hoe zijn die links- en rechtsdraaiende varianten ontstaan? En waarom zijn linksdraaiende aminozuren in de natuur dominant? Dat is heel fundamenteel onderzoek naar de oorsprong van ons bestaan, én essentieel voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld geneesmiddelen. Fundamenteel onderzoek is voor mij over de grenzen van de huidige wetenschap naar de toekomst toe kijken. Een tipje oplichten van de sluier van wat we niet weten. Daar haal ik mijn inspiratie uit. Wat vaak wordt vergeten, is dat fundamenteel onderzoek noodzakelijk is om praktische toepassingen te kunnen ontwikkelen. En dat kost tijd. Tien jaar geleden hadden we bijvoorbeeld nog geen smartphones, maar de

materialen daarvoor zijn al in de vijftiger jaren ontdekt. Met fundamenteel onderzoek geven we onze studenten ook handvatten mee om op termijn oplossingen te vinden voor belangrijke problemen. Welke chemische processen zijn bijvoorbeeld nodig wanneer de samenleving minder op olie gaat draaien? De kennis van nu volstaat daarbij niet. Fundamenteel onderzoek is risicovol, kostbaar en vergt durf. Daarom is het zo belangrijk dat NWO daar met haar financiering een basis voor biedt. Daarbij staat ze voor een hoge kwaliteit van het onderzoek, dankzij de zware competitie, de hoge standaards en de beoordeling door internationale experts. Hierdoor scoort de Nederlandse wetenschap internationaal hoog, ondanks de (te) beperkte middelen. Maar meer geld is nodig om niet achterop te raken. Om verder te komen met de grote vraagstukken moeten de wetenschapsgebieden meer samenwerken. Ik verwacht dat het nieuwe NWO meer dan ooit die samenwerking zal faciliteren, ook internationaal. Daarbij gaat het er wel om de balans tussen disciplinaire en disciplineoverstijgende programma’s te bewaken. Want sterkte op een discipline moet je niet alleen benutten, die moet je ook behouden. Ik waardeer NWO voor de financiering van langetermijnonderzoek, het hooghouden van de kwaliteit daarvan en het daarbij overstijgen van de individuele belangen van disciplines, universiteiten en industrie. NWO, pas op je winkel en zorg dat je je fundament, de kennisbasis, goed houdt!”


Vidi totaal aanvang Vidi totaal eind


191

291

109

17 18 41

112

216

230

27

Toelichting: Van de 626 Vidi-laureaten heeft 31 procent bij aanvang een postdoc-positie, na afloop nog maar 7 procent.

Het aandeel dat bij aanvang een positie bekleedt als universitair docent, is 46 procent en bij afloop nog 18 procent. Het

aandeel dat universitair hoofddocent of hoogleraar is, stijgt daarentegen van 20 procent bij aanvang naar 71 procent na

afloop.

Vici totaal aanvang Vici totaal eind


11

13

65

101

3 217

173

1

Toelichting: Bij de 193 Vici-laureaten is bij aanvang 41 procent universitair (hoofd)docent en 52 procent hoogleraar.

Na afloop is 90 procent hoogleraar.

Figuur 2 | Carrières laureaten Vernieuwingsimpuls.


Ruimte voor vrij onderzoek

NWO hecht groot belang aan ruimte voor wetenschappelijke creativiteit en biedt daarom financie-

ring voor ongebonden wetenschap. Ongebonden of vrij onderzoek wil zeggen dat de aanvrager het

onderzoeksthema zelf kan kiezen. Vrij onderzoek kent naast de bovengenoemde talentprogramma’s

ook andere financieringsinstrumenten. Die andere instrumenten worden tezamen wel de vrije

competitie genoemd. Binnen de vrije competitie concentreren beoordeling en selectie zich op de

wetenschappelijke kwaliteit en de mogelijke bijdrage aan wetenschappelijke vooruitgang. De vrije

competitie kent projectfinanciering voor zowel individuele onderzoekers als onderzoeksgroepen. In

2016 hadden alle wetenschapsgebieden bij NWO één of meerdere financieringsinstrumenten in de

vrije competitie. De naamgeving, voorwaarden en omvang van de instrumenten verschilden per

wetenschapsgebied. Vanaf 2017 zullen de financieringsinstrumenten meer worden geharmoniseerd.

Dit gebeurt in het kader van de transitie van NWO naar een minder pluriforme en meer transparante

organisatie die in haar financieringsinstrumentarium meer ruimte biedt voor multidisciplinaire

samenwerking.

Tabel 6 | Aantal aanvragen en toekenningen in de vrije competitie per NWO-onderdeel.

Programma Aantal (voor)aanvragen Aantal toekenningen

Man Vrouw Man Vrouw

ALW 75 26 25 4

CW 51 9 11 5

EW 92 17 16 2

GW 231 126 28 13

MaGW 160 69 20 9

N/FOM 57 4 28 1

NRPO-SIA 78 53 38 16

STW 78 17 25 6

ZonMw 0 0 0 0

Totaal 822 321 191 56

* Gebruikte afkortingen: ALW Aard- en Levenswetenschappen, CW Chemische wetenschappen, EW Exacte

Wetenschappen, GW Geesteswetenschappen, MaGW Maatschappij/ en Gedragswetenschappen, N/FOM Natuurkunde,

NRPO-SIA Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA, STW Technologiestichting STW, ZonMw Medische

wetenschappen.

Toelichting:

– In 2016 werden in de vrije competitie 1.143 aanvragen voor financiering ingediend. Daarvan ontvingen 247 aanvragers

financiering voor hun projectaanvraag. Het toekenningspercentage was gemiddeld 21,6 procent. Dit is meer dan in 2015

(18,4 procent) en vergelijkbaar met de jaren 2012-2014 ( 19 tot 22 procent).

– Vrouwen waren gemiddeld genomen minder succesvol in het verkrijgen van financiering in de vrije competitie (het

toekenningspercentage bij mannen was 23,2 procent, bij vrouwen 17,4 procent). Dit verschilt echter per wetenschaps-

gebied, net zoals in 2015. Omdat deze verschillen niet consistent zijn met 2015, kan niet worden gezegd dat het ene

gebied structureel hogere of lagere toekenningspercentages kent voor aanvragen die door mannen of door vrouwen

zijn ingediend. Verschillen lijken daarmee willekeurig.

Zwaartekracht

In 2016 leidde de financieringsronde (call) voor onderzoeksvoorstellen van het programma

Zwaartekracht tot 37 aanvragen. Besluitvorming en communicatie hierover vindt plaats in april 2017.

Met Zwaartekracht stimuleert de overheid excellent onderzoek in Nederland. Zwaartekracht-

financiering is bedoeld voor wetenschappelijke consortia die de potentie hebben om tot de wereld-

top op hun gebied te gaan behoren. Het betreft eerstegeldstroomfinanciering (direct vanuit de

Rijksoverheid). Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft NWO gevraagd de


selectieprocedure voor Zwaartekracht uit te voeren. In de in 2016 uitgezette ronde is op verzoek van

het ministerie in de procedure extra aandacht besteed aan de positie van vrouwen en van de alfa- en

gammawetenschappen.

Ook de tussentijdse en de eindevaluatie van de toegekende Zwaartekrachtprojecten worden door

NWO uitgevoerd. In 2016 heeft een onafhankelijke commissie de zes Zwaartekrachtprojecten uit de

eerste ronde (2012) tussentijds geëvalueerd. Het doel hiervan was om de kwaliteit van de uitwerking

van het ingediende onderzoeksprogramma te toetsen. Zijn de projecten goed uit de startblokken en

op stoom gekomen? Wordt aan de randvoorwaarden voldaan om deze projecten tot een succes te

brengen en is financiering van de tweede termijn van vijf jaar daarmee gerechtvaardigd? Naar aan-

leiding van de positieve resultaten van de evaluatie heeft OCW besloten de financiering van alle

projecten voor de tweede termijn van vijf jaar voort te zetten. Over de opvolging van de

aanbevelingen moeten de consortia over een jaar aan NWO rapporteren.

Uitgelicht

Vidi-project: Wolven, beren, lynxen, grenshekken en … juristen

Het gebruik van grenshekken, veelal bedoeld om de vluchtelingenstromen buiten te houden, is de laatste jaren enorm

toegenomen. In Eurazië alleen al staat er zo’n 30.000 kilometer aan hekken. Maar onbedoeld werpen die ook blokkades op

voor, toch al kwetsbare, wilde dieren. Beren, wolven en lynxen worden verstoord in hun zwerftochten, beperkt in hun

leefgebied of raken verstrikt in het prikkeldraad van de afrasteringen. De gevolgen voor de natuur zijn fors. Consequenties

voor het natuurbeschermingsrecht en -beleid zijn er ook.

Met zijn onderzoeksgroep Ius Carnivoris bestudeert mr.dr. Arie Trouwborst de rol van het recht bij de bescherming en het

beheer van Europese grote roofdieren. Hij stuitte op de grenshekkenproblematiek via de internationale expert group Large

Carnivore Initiative for Europe, waarvan hij lid is: “In Slovenië maakten biologen zich grote zorgen over de gevolgen van het

hek dat langs de grens met Kroatië werd opgericht om vluchtelingen tegen te houden. Dat hek gaat dwars door Dinarische

wolven-, lynxen- en berenpopulaties heen. Ik kreeg de vraag of dit niet in strijd was met het Europese natuurbeschermings-

recht.”

(Beeld: Flickr commons, Harald Deischinger)


Met Ius Carnivoris-medewerkers Floor Fleurke en Jennifer Dubrulle bracht Arie Trouwborst in kaart welke internationaal-

rechtelijke verplichtingen staten kunnen schenden door grenshekken te plaatsen. En in samenwerking met biologen en

sociale wetenschappers bedachten zij aanbevelingen om de negatieve gevolgen van bestaande en geplande hekken tot

een minimum te beperken: “Door op strategische plaatsen bijvoorbeeld openingen in het hek te laten en daar met video-

bewaking te werken, kunnen dieren toch ongestoord de grens over.”

Tijdens zijn, door NWO gefinancierd, Vidi-onderzoek blijft jurist Trouwborst niet achter zijn bureau. Hij probeert ook een

glimp op te vangen van zijn viervoetige onderzoeksonderwerpen: “Het is toch een beetje zielig als je ergens als roof-

dierdeskundige wordt geïntroduceerd en je de dieren zelf nog nooit in het wild hebt gezien. Inmiddels heb ik wolf, beer,

goudjakhals en Iberische lynx met eigen ogen in het wild gezien. De zoektocht naar de Europese lynx en de veelvraat – een

van de grootste op het land levende marterachtigen – loopt nog.”

Onderzoek naar de effecten van grenshekken op de natuur en het natuurbeschermingsrecht was nog niet eerder gedaan.

Dat dit voor velen een eyeopener was, blijkt uit de vele aandacht in de media voor het onderzoek van Trouwborst. Onder

andere BBC, Guardian, Independent, Washington Post, El País en veel Nederlandse kranten berichtten erover. Met het

onderzoek wil Trouwborst beter begrijpen hoe het Europese en internationale recht kunnen bijdragen aan de bescherming

en het beheer van de grote roofdieren in Europa, en die bijdrage verder optimaliseren. De grenshekkenproblematiek is hier

slechts één aspect van.

Nederlands kolonialisme in Sri Lanka: Belastingregisters bieden zicht de geschiedenis

Hoe functioneerden Nederlandse koloniale instituties zoals rechtbank en kerk in de achttiende-eeuwse Sri Lankaanse

samenleving? Welke invloed hadden zij op het dagelijks leven van Sri Lankaanse boeren, handelaren en vissers? In 2016

ontving dr. Alicia Schrikker (Universiteit Leiden) binnen het Vrije Competitie-programma van Geesteswetenschappen een

beurs waarmee zij de komende vijf jaar met deze vragen aan de slag kan. Samen met haar onderzoeksteam, waaronder

collega’s van de Radboud Universiteit, zal zij levensverhalen reconstrueren van Sri Lankanen die gebruik maakten van deze

instituties.

National Museum in Kandy, Sri Lanka. (Beeld: Wikimedia Commons, Felix Krohn)


Hiermee ontwikkelt het project een nieuwe kritische visie op de koloniale geschiedenis én blaast het dit stukje lokale

geschiedenis nieuw leven in. Schrikker en haar collega’s combineren verschillende bijzondere bronnen met elkaar, zoals

gedetailleerde belastingen strafregisters en kerkarchieven. Al deze bronnen zijn zeer goed gedocumenteerd en opge-

slagen, waardoor een uniek inkijkje wordt geboden in de lokale samenleving van destijds. Dit nieuwe en interdisciplinaire

perspectief is niet alleen relevant voor de wetenschap, maar ook voor de lokale bevolking. Dr. Schrikker: “Familie-

geschiedenis en het uitpluizen van stambomen staat steeds meer in de belangstelling. Dat geldt ook voor de Sri Lankaanse

bevolking. Ook zij zijn benieuwd naar wie hun voorouders waren en hoe hun dagelijks leven eruit zag. Zo kunnen ze

bijvoorbeeld achterhalen in welk dorp hun voorouders woonden en welk stukje land zij bebouwden.”

Binnen het onderzoeksproject zal dan ook veel aandacht worden besteed aan de kennisoverdracht naar de lokale maat-

schappij. Zodra er concrete resultaten zijn, zullen Schrikker en haar team een maandelijkse column publiceren in een grote

Sri Lankaanse krant. Ook zijn er plannen om een reizende tentoonstelling op te zetten. Daarnaast zal een onderzoeksgids

over familieonderzoek in Sri Lanka worden opgesteld. Uiteraard wordt hierbij nauw samengewerkt met de Open University

of Sri Lanka in Colombo, waar Alicia Schrikker een deel van haar onderzoekstijd zal doorbrengen.

Dit wordt mede mogelijk gemaakt door de beurs die zij ontving. Schrikker: “Ik kan nu de komende vijf jaar samen met mijn

team lekker aan de slag met dit thema. De onderzoekstijd is minder gefragmenteerd dan wanneer ik zonder deze beurs dit

project zou uitvoeren, waardoor er ook lokaal veel onderzoek kan worden verricht. Het einddoel en de planning zijn helder

en dat werkt voor iedereen erg prettig”.

Dr. Alicia Schrikker (UL) – Colonialism Inside Out: Everyday Experience and Plural Practice in Dutch Institutions in Sri Lanka

(c. 1700-1800)

Spinozalaureaat bouwt aan levende cel

Het bouwen van een synthetische, levende cel. Het zou het ultieme bewijs zijn dat de wetenschap begrijpt hoe cellen

werken. Voor zijn baanbrekende chemische onderzoek op dit gebied kreeg prof.dr. Wilhelm Huck (Radboud Universiteit) op

13 september 2016 de NWO-Spinozapremie uitgereikt. “Ik was verbaasd en blij verrast toen ik het nieuws hoorde. Er zijn

immers zoveel goede chemici en de cel is nog niet gebouwd. Het is een mooie aanmoediging om door te gaan op onze

zoektocht.”

Bart van Wees, Mihai Netea, Lodi Nauta en Wilhelm Huck ontvingen op 13 september 2016 de Spinozapremie uit handen van staatssecretaris

Sander Dekker in de Nieuwe Kerk in Den Haag. V.l.n.r. Scheidend NWO-voorzitter Engelen, Van Wees, Netea, Lodi, Huck en staatssecretaris

Dekker. (Beeld: Sacha Schalkwijk Fotografie)


Die zoektocht betreft het moment waarop een cel gaat leven. Huck beschouwt de levende cel als een zakje met moleculen

die steeds met elkaar reageren, ofwel als een groot netwerk met chemische reacties. Hoe zo’n netwerk werkt, is nog niet

bekend. Door zelf netwerken van chemische reacties te bouwen, hoopt Huck de cel beter te begrijpen: “Wat is de minimale

omvang van het netwerk van chemische reacties dat je nodig hebt voor een levende cel? En kan zo’n cel ook een beetje

levend zijn? Beweegt een cel zich van levend naar dood of andersom? We weten het niet.”

Zijn aanpak is redelijk uniek: “Biologen kijken naar cellen en proberen zo te begrijpen hoe die werken. En chemici zijn vooral

geïnteresseerd in opbrengst of materialen. Wij willen juist weten hoe je een set reacties kunt maken die leiden tot het juiste

molecuul. Leven is geen machine waarvan je de onderdelen uit elkaar kunt halen om ze vervolgens weer in elkaar te zetten.

Toch proberen wij juist dat te doen, bij relatief eenvoudige cellen van de bacterie E. coli. Met onze methode zijn we al een

eind op weg om de fysische omgeving voor een cel te creëren. Als we er vervolgens in slagen ‘the spark of life’ te vinden,

dan weten we hoe het werkt: leven.”

Huck omschrijft de meerwaarde van zijn onderzoek vooral in termen van kennis. En die kennis kan weer leiden tot nieuwe

invalshoeken voor de ontwikkeling van medicijnen – medicijnen zonder bijwerking, omdat ze gerichter werken – of, in de

sfeer van de robotica, voor de ontwikkeling van levende, programmeerbare materialen.

De Spinozapremie bestaat uit een bedrag van 2,5 miljoen euro voor wetenschappelijk onderzoek. Met het geld gaat Huck

vooral nieuwe onderzoekers aannemen: promovendi en postdocs. Want het onderzoek is zeer arbeidsintensief. “Ik hoop nu

altijd de beste onderzoekers een goed perspectief te kunnen bieden voor een goed contract omdat het geld voor het

onderzoek al gegarandeerd is.” Het beeldje dat bij de prijs hoort, staat thuis op de kast.

Naast Wilhelm Huck ontvingen filosoof Lodi Nauta (Rijksuniversiteit Groningen), internist/infectioloog Mihai Netea

(Radboud Universiteit/Radboud umc) en nanofysicus Bart van Wees (Rijksuniversiteit Groningen) de NWO-Spinozapremie,

als een eerbewijs en vooral ook een stimulans voor verder onderzoek. NWO kent de Spinozapremies jaarlijks toe aan

onderzoekers die in Nederland werken en naar internationale maatstaven tot de absolute top van de wetenschap behoren.

Inclusief de nieuwe laureaten telt Nederland nu 81 NWO-Spinozalaureaten.


C Onderzoek aan maatschappelijke en economische uitdagingen

NWO wil bevorderen dat wetenschap bijdraagt aan maatschappelijke en economische uitdagingen. Daarom

financiert zij naast vrij onderzoek ook onderzoek dat thematisch is ingekaderd. NWO streeft steeds naar een

gezonde balans tussen thematisch en vrij onderzoek. In haar themabeleid richt NWO zich op het verbinden

van topsectoren, de Nationale Wetenschapsagenda en internationale agenda’s, waaronder het Europese

programma Horizon 2020. Daarbij opent NWO de dialoog over de vormen van samenwerking die verbindend

kunnen werken tussen de Nationale Wetenschapsagenda, topsectoren en departementale agenda’s.

Van Nationale Wetenschapsagenda naar Investeringsagenda

NWO is ervan doordrongen dat de urgente uitdagingen waarvoor Nederland zich ziet, gesteld samen

met het hele wetenschapsveld moeten worden aangepakt. Het kader voor deze gezamenlijke aanpak

is de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) die is opgesteld door de Kenniscoalitie. Het secretariaat

van de NWA is gevestigd bij NWO.

In 2016 is de NWA, met hulp van experts uit kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en

bedrijfsleven, verder uitgewerkt in 25 onderzoekbare thema’s (zogeheten routes). Het Portfolio voor

onderzoek en innovatie dat hieruit voortkwam, vormt de basis voor een meerjarige Investerings-

agenda die twee componenten heeft. ‘Spankracht’ geeft de thematische prioriteiten aan en ‘Draag-

kracht’ adresseert het belang om in de volle breedte van het wetenschappelijk onderzoek in

Nederland een solide kennisbasis te onderhouden en uit te bouwen. De thematische onderzoeks-

activiteiten uit Spankracht steunen op de kennisbasis van Draagkracht. Op 15 september 2016

presenteerde de Kenniscoalitie de Investeringsagenda en het Portfolio. Zij deed dat met een pleidooi

om jaarlijks 1 miljard euro extra te investeren in wetenschappelijk onderzoek. De coalitie is van

mening dat Nederland daarmee het onderzoeken innovatiebestel kan dynamiseren en de in de NWA

geïdentificeerde en gebundelde kansen om de grote maatschappelijke uitdagingen aan te pakken,

kan verzilveren.

Minister Bussemaker, staatssecretaris Dekker (OCW) en minister Kamp (EZ) nemen de Investeringsagenda en het Portfolio voor onderzoek en

innovatie in ontvangst. Klik voor grotere weergave. (Beeld: Robert Tjalondo)


De Wetenschapsagenda is mede richtinggevend voor het themabeleid van NWO, het Zwaartekracht-

programma, de Nationale Roadmap voor Grootschalige Onderzoeksfaciliteiten en de nationale

onderzoeksinstituten.

Topsectoren

Topsectoren zijn kennisgebieden waarin het Nederlandse bedrijfsleven en Nederlandse onderzoeks-

centra wereldwijd uitblinken. Er zijn negen topsectoren: Agri & Food, Chemie, Creatieve Industrie,

Duurzame Energie, High Tech Systemen en Materialen, Logistiek, Life Sciences & Health, Tuinbouw &

Uitgangsmaterialen, Water & Klimaat. Ook zijn er topsectordoorsnijdende initiatieven zoals ICT,

nanotechnologie, biobased economie en de Sociale Infrastructuur Agenda (SIA).

Ondernemers en onderzoekers van de negen topsectoren bundelen hun krachten om met excellente

wetenschap innovatieve producten en diensten te ontwikkelen. Een mooi voorbeeld daarvan is het

langdurige (tien jaar) cross-sectorale programma Bouwstenen van Leven (zie Uitgelicht) waarbij de

topsectoren Agri&Food, Chemie, High Tech Systemen & Materialen, Life Sciences & Health, en

Tuinbouw & Uitgangsmaterialen zijn betrokken.

In tweejaarlijkse Kennis- en Innovatiecontracten geven bedrijven, publiek gefinancierde onderzoeks-

instellingen en de overheid hun beoogde bijdragen aan en onderschrijven zij de inhoudelijke

ambities voor de topsectoren. NWO zal in de periode 2016/2017 over de volle breedte van het beleid

een bijdrage leveren met een totale omvang van 550 miljoen euro (275 miljoen euro per jaar) aan

eigen middelen (hiernaast dragen ook het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van

Buitenlandse Zaken bij). Deze bijdrage is bestemd voor hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek

met grote relevantie voor de topsectoren. Er zijn drie pijlers:

Prof. dr. Jan Raaijmakersboegbeeld topsector Life Sciences & Health

Een gezamenlijk punt op de horizon definiëren

“Fundamenteel onderzoek ligt ten grondslag aan innovatie, en is dus in grote lijnen bepalend voor de vooruitgang die we kunnen boeken. Daar investeren we als maatschappij te weinig in. Ook naar internationale maatstaven.NWO kan een belangrijke rol spelen bij de agendering en prioritering van onderzoek, en doet dat ook. Ik pleit daarbij voor twee vernieuwingen. In de eerste plaats meer overleg en afstemming met de topsectoren en het bedrijfsleven, om te komen tot een gemeenschappelijk gedragen,

krachtige onderzoeksagenda. In de tweede plaats meer monitoring en evaluatie, om te zien of iets een zinvolle investering is. Dat gebeurt nu te weinig, voor zover ik kan zien.Meer overleg is nodig om te zoeken naar gemeenschappelijke thema’s, die elkaar kunnen versterken. NWO kan partijen samenbrengen om te komen tot een gezamenlijk punt op de horizon voor wetenschap, topsectoren, bedrijfsleven en overheid. In Nederland is het grotendeels het gebruikelijke selecte gezelschap dat de sfeer van de wetenschappelijke agenda bepaalt. En die agenda sluit niet noodzakelijkerwijs aan bij wat maatschappelijk gezien het meest nodig is aan onderzoek. Binnen de topsector Life Sciences & Health proberen we bijvoorbeeld om thema’s op te halen in de markt, en in de regio, en deze te koppelen aan de Nationale Wetenschapsagenda. Vervolgens brengen we die thema’s onder in een meerjarenprogramma waaraan volgens onze stakeholders behoefte bestaat. Op de innovatie-indexen doet Nederland het goed. Maar om die plaats te behouden zijn monitoringmechanismen nodig: waaraan besteden we het onderzoeksgeld en wat is het rendement? Kortom: we moeten het punt op de horizon goed in de gaten houden. Tijdens mijn jaren in de farmaceutische industrie heb ik geleerd dat het monitoren en evalueren van investeringen veel oplevert. Ook van negatieve ervaringen kunnen we leren. Waarom loopt een programma niet goed? Waarom is het niet tot een eindproduct gekomen? Hoe hadden we het beoogde punt op de horizon wel kunnen bereiken? Daar kunnen we van leren voor toekomstige programmering.”


1. PPS: bij deze publiek-private samenwerking gaat het om gezamenlijke programmering waarbij

een private bijdrage vereist is;

2. PPP: bij de publiek-private programmering gaat het om gezamenlijke programmering waarbij

geen private bijdrage vereist is;

3. Vrij onderzoek gericht op de topsectoren: hierbij kunnen verschillende NWO-instrumenten

worden ingezet, bijvoorbeeld talentprogramma’s. Vaak wordt onderzoek dat binnen deze

categorie valt, pas achteraf gelabeld als relevant voor de topsectoren. Onderzoekers zijn dus

niet beperkt geweest in hun keuze voor een onderwerp.

Op de NWO-website is een uitgebreide toelichting op de NWO-bijdrage aan het contract te vinden.

NWO houdt zich daarbij aan de in 2013 afgesproken spelregels voor publiek-private samenwerking in

fundamenteel en toegepast onderzoek. De spelregels houden rekening met ieders rol en verant-

woordelijkheden.

In 2016 heeft NWO aan het ministerie van Economische Zaken (EZ) gerapporteerd over de realisatie

van het werkpakket 2014/2015. Aan de spelregels en de afspraken voor pijler 2 en 3 is geheel voldaan.

Het is niet helemaal gelukt de afspraken in het kader van de PPS (pijler 1) binnen de periode 2014-

2015 te realiseren, omdat programma’s uitliepen.

Resultaat van twee Kennis- en Innovatiecontracten

Van de 275 miljoen euro per jaar die NWO uit eigen middelen bijdraagt aan het topsectorenbeleid,

wordt circa 100 miljoen euro bestemd voor onderzoek dat plaatsvindt in de context van publiek-

private samenwerking (de eerste pijler). Uit realisatiecijfers over de innovatiecontracten 2012–2013

(gerapporteerd aan het ministerie van EZ in 2014) en 2014–2015 kan de balans over een periode van

vier jaar worden opgemaakt. In totaal realiseerde NWO 463 miljoen euro aan PPS-bijdragen (figuur

3a) en 158 miljoen euro aan PPP-bijdragen (figuur 3b) voor 1.410 projecten.

Topsector-doorsnijdendeinitiatieven

Agri & Food

M€ 42

CreatieveIndustrie

M€ 23

Energie

M€ 31

High Tech Systemen en Materialen (HTSM)

Life Sciences & Health

M€ 70

Logiestiek

M€ 18

Tuinbouw enuitgangsmaterialen

Water

M€ 41

M€ 21

M€ 136

Chemie M€ 35

M€ 47Biobasedeconomie M€ 1

Nano M€ 1SocialeInfrastructuurAgenda

M€ 18

ICT M€ 26

Figuur 3a | De nettobijdrage van NWO voor publiek-private samenwerkingen (pijler 1) in het kader

van de negen topsectoren en de vier topsectordoorsnijdende initiatieven.


Agri & Food

M€ 7

CreatieveIndustrie

Energie

Life Sciences & Health

M€ 35

Logiestiek

Water

Tuinbouw enuitgangsmaterialen

M€ 5High Tech Systemen en Materialen (HTSM) M€ 47

Chemie M€ 11 Topsector-doorsnijdendeinitiatieven

M€ 7 SocialeInfrastructuurAgenda

M€ 4

ICT M€ 3

M€ 10

M€ 3

M€ 5 M€ 26

Figuur 3b | De nettobijdrage van NWO voor publiek-private programmering (pijler 2) in het kader van

de negen topsectoren en de vier topsectordoorsnijdende initiatieven.

Tegenover deze NWO-bijdrage stond een cofinanciering door bedrijven en andere (publiek

gefinancierde) instellingen van 156 miljoen euro aan cashbijdragen en 93 miljoen euro aan bijdragen

in natura, inclusief een TKI-toeslag van 4 miljoen euro. Zie tabel 7. Dat betekent dat bedrijven en

andere (publiek gefinancierde) instellingen gemiddeld 54 eurocent toevoegden aan iedere euro die

NWO uitgaf voor publiek-privaat onderzoek in het kader van het topsectorenbeleid.

Tabel 7 | Realisatie PPS-bijdragen 2012-2015: NWO-bijdrage en cofinanciering.

Topsector NWO-bijdrage (M€)

Cofinanciering in natura (M€)

Cofinanciering in cash (M€) (incl. TKI-toeslag)

Agri & Food 41,6 8,2 10,1

Chemie 35,2 3,3 17,2

Creatieve industrie 23,3 5,3 1,9

Energie 31,3 4,5 28,2

High Tech Systemen en Materialen 136,2 27,8 55,5

Life Sciences & Health 69,6 21,5 9,2

Logistiek 17,7 5,2 4,3

Tuinbouw & Uitgangsmaterialen 20,8 2,8 4,8

Water 41,1 5,7 9,7

Topsectordoorsnijdende initiatieven

ICT 26,3 7,1 9,7

Sociale Infrastructuur Agenda 17,9 1,3 5,1

Biobased Economy 1,1 0,1 0,1

Nano 1,3 0,1 0,0

Totaal 463,4 92,9 155,8

Multiplier 0,54


Agenda’s verbinden

NWO wil in de komende jaren een rol oppakken in het verbinden van verschillende agenda’s, zoals de

Nationale Wetenschapsagenda, topsectoren, en departementale agenda’s. Om op deze wijze

integraal aan opgaven te kunnen werken en coherentie te krijgen in het ontwikkelen van breed

gedragen onderzoeksinitiatieven. NWO zal daartoe de dialoog openen over de vormen van samen-

werking die verbindend kunnen werken tussen deze agenda’s. En wil daarbij onderzoeken of

maatschappelijke uitdagingen en de voor Nederland relevante sleuteltechnologieën hierbij een

verbindende factor kunnen vormen. Eerste concrete aanleiding daartoe is de totstandbrenging van

een nieuw Kennis- en Innovatiecontract voor de jaren 2018/2019.

Regieorganen als bruggenhoofden tussen onderzoek en praktijk

Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek

Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) werkt aan verbetering en vernieuwing van

het onderwijs. Dat doet het NRO door onderwijsonderzoek te coördineren en te financieren, en door

de verbinding tussen praktijk en onderzoek te verbeteren. In 2016 startte NRO met een nieuwe

programmering voor 2016-2019, met zeven hoofdthema’s:

– onderwijsaanbod en curriculum;

– onderwijs en technologie;

– de socialiserende functie van onderwijs;

– ontwikkeling van onderwijsprofessionals;

– onderwijs en levensloop;

Prof. dr. Louise Gunningvoorzitter Nationale Wetenschapsagenda

NWA: Nieuwsgierigheid in samenleving, speelsheid in wetenschap“Ik vergelijk de Nationale Wetenschapsagenda wel met een boom. De vele vragen uit de samenleving die aan de basis staan van de NWA, vormen de wortels. De stam is de agenda zelf, die we uit die vragen hebben gedestilleerd. De routes waarlangs we de vragen willen omzetten in onderzoekbare thema’s, vormen de takken en aan die takken beginnen nu de blaadjes te ontspringen: de concrete mogelijkheden om iets voor elkaar te krijgen. Over de hele breedte van de wetenschap.De kracht van de Nationale Wetenschapsagenda is dat deze de weten-schap weer uit haar ivoren toren heeft gehaald en terug in de samenleving

heeft gebracht. Dat blijkt wel uit de massaliteit waarmee mensen destijds onderzoeksideeën hebben aangedragen. Het was een experiment waarbij de nieuwsgierigheid van Nederlanders is aangeboord. Een experiment ook dat bij wetenschappers tot meer speelsheid leidt, zo merkte ik bijvoorbeeld tijdens de routeworkshops. Wetenschappers uit verschillende disciplines spraken daar zeer gepassioneerd met elkaar over de essentie van hun vakgebied. Want ze hebben elkaar nodig. De energie-transitie vergt bijvoorbeeld niet alleen technische knowhow maar ook kennis over gedragsverandering. De NWA krijgt dat boven tafel.NWO is de plek waar dit alles gaat samenkomen. Daarover waren alle partijen uit de Kenniscoalitie die de Wetenschapsagenda heeft opgesteld, het eens. Dat vertrouwen heeft NWO. Het programma Spankracht van de NWA zou naast de reguliere begroting van NWO moeten komen te staan. Eigenlijk introduceren we met de NWA een andere manier om geld aan partijen toe te delen en de krachten te bundelen. Niet door de gebruikelijke competitie op onderzoeksvoorstellen, maar door een grote som geld beschikbaar te stellen voor consortia die op een onderzoeksvraag over de hele keten van fundamenteel tot toegepast onderzoek aan de slag gaan. De procedure moet zo worden ingericht dat deze nieuwe samenwerkingsverbanden stimuleert. Tussen wetenschappers van verschillende disciplines, maar ook tussen verschillende kennisinstellingen, ministeries en maatschappelijke organisaties. Publiek-privaat én publiek-publiek.”


– het onderwijsbestel en sturing van en in het onderwijs;

– onderwijsvernieuwing en de rol van onderzoek.

NRO lanceerde in 2016 ook de Kennisrotonde, een ‘online loket’ voor de beantwoording van actuele

kennisvragen uit en over het onderwijs. Het is een van de manieren waarop het NRO onderwijsonder-

zoek en onderwijspraktijk verbindt (zie Uitgelicht).

In februari werd ook de eerste evaluatie van NRO afgerond. Een onafhankelijke evaluatiecommissie

stelde vast dat het NRO sinds de oprichting in 2013 voortvarend van start gegaan is. NRO is een

belangrijke verbindende factor aan het worden tussen onderzoeksveld en onderwijspraktijk. De

commissie formuleerde daarnaast een aantal aanbevelingen voor het regieorgaan.

Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA

Het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA (Regieorgaan SIA), sinds 2014 bij NWO

ondergebracht, financiert en stimuleert praktijkgericht onderzoek door hogescholen. Voor hoge-

scholen is dit de basis voor een volwaardige tweede geldstroom voor praktijkgericht onderzoek.

Onderzoek dat wordt gedaan in samenwerking met bedrijfsleven en publieke sector en dat cruciaal is

voor de taak van hogescholen om nieuwe kennis te creëren en te verspreiden, voor het onderwijs en

de beroepspraktijk. Een mooi voorbeeld daarvan is het onderzoek van de Hogeschool Amsterdam

met betrekking tot een klimaatbestendige stad.

In 2016 financierde het Regieorgaan 209 lopende projecten, waarvan er 99 in dit jaar zijn gestart en

4 zijn afgerond. Naast hogescholen zijn ook bedrijven en vaak ook universiteiten en andere kennis-

instellingen partners in de projectvoorstellen.

In 2016 stelde het regieorgaan een zelfevaluatie op, als inbreng voor de eerste evaluatie door een

onafhankelijke externe commissie die in 2017 plaatsvindt. Deze evaluatie is te beschouwen als een

tussenevaluatie. Het is een eerste toetsing van de koers die het regieorgaan heeft ingezet om zijn

taak te realiseren. De volgende evaluaties staan gepland voor 2020 en 2022.

Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie

Het Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie (NIHC) is in het leven geroepen om hersenen cognitie-

wetenschappen als een geïntegreerd vakgebied in Nederland te verankeren. Door onderlinge samen-

werking slaat het NIHC een brug tussen wetenschappelijke disciplines, en tussen fundamentele

wetenschap en praktijk. Het NIHC brengt wetenschappelijke en maatschappelijke partners bij elkaar.

Binnen dit onderzoeksverband doen taalwetenschappers, ICT-wetenschappers, psychiaters, neuro-

logen, biologen, psychologen en pedagogen gezamenlijk onderzoek naar de hersenen en hun

invloed op menselijk gedrag en de maatschappij. Om alle inzichten uit de onderzoeksresultaten te

delen met onderwijsprofessionals en er zo voor te zorgen dat al deze kennis en innovatieve onder-

wijsmethoden daadwerkelijk in de klas terechtkomen, zijn de onderzoeksresultaten van het

Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie in 2016 ook op Leraar24 gepubliceerd. Dit is een online

platform van en voor leraren. Hier staat niet alleen de opgedane kennis beschreven, maar ook wat dit

betekent voor de onderwijspraktijk (zie Uitgelicht).

Kennisbenutting belonen

Voor onderzoekers die originele ideeën hebben voor de vertaling van resultaten van wetenschappe-

lijk onderzoek naar maatschappelijke en economische toepassing, heeft NWO verschillende mogelijk-

heden om hen daarin te erkennen en ondersteunen. De Simon Stevinprijs van de Technologiestichting

STW is daar één van. In 2016 werden prof. dr. ir. Maarten Steinbuch (TU Eindhoven) en prof. dr.

Suzanne Hulscher (Universiteit Twente) benoemd tot Simon Stevin Meesters (zie Uitgelicht).


Uitgelicht

Bouwstenen van leven: 10 miljoen euro voor cross-sectoraal onderzoek binnen 16 consortia

Kennis van de moleculaire basis van het leven is spectaculair toegenomen dankzij technologische doorbraken binnen de

fysica, de chemie, de biologie, de informatica en de systeemanalyse van enorme databestanden. Daardoor moet het

mogelijk zijn een beter begrip te krijgen van cellulaire systemen en van de dynamiek en de interacties die aan de basis

liggen van de functies van cellen, en deze kennis uiteindelijk toe te passen voor bijvoorbeeld de ontwikkeling van

medicijnen, meetapparatuur, voeding en gewassen. Dat is precies het doel van het cross-sectorale NWO-programma

‘Bouwstenen van leven’. Eind 2016 kenden NWO, ZonMw, FOM en STW in dit kader ruim 10 miljoen euro toe aan

onderzoekers in zestien verschillende publiek-private consortia.

De Nederlandse wetenschap bevindt zich in een uitstekende positie om op dit gebied een beslissende stap voorwaarts te

zetten. Hiervoor is het noodzakelijk de verschillende expertises te bundelen door nauwe interdisciplinaire samenwerking

tussen onderzoekers, het bedrijfsleven en andere private partners, zoals gezondheidsfondsen. De binnen het programma

Bouwstenen van Leven beschikbaar gestelde financiering is dan ook bedoeld om multidisciplinaire samenwerkingen tussen

academische onderzoekers en private bedrijven te versterken. De private partners dragen 10 procent bij aan het

projectbudget.

Hoe passen cholerabacteriën zich bijvoorbeeld aan om het darmkanaal van hun gastheer (of -vrouw) te kunnen koloniseren?

Hoe kunnen we interacties bestuderen tussen stoffen, voedingsingrediënten, micro-organismen, darmcellen en het afweer-

systeem in de menselijke darm? Welke bouwstenen van de spier zorgen voor functieafname bij veroudering en hoe kan dit

worden tegengegaan door voeding? En hoe maakt DNA-schade een einde aan een tumor? Het zijn voorbeelden van vragen

die in de gehonoreerde onderzoeksvoorstellen centraal staan.


Met het onderzoek zijn innovaties te voorzien op belangrijke wetenschappelijke en technologische terreinen zoals gezond-

heidszorg (bijv. personalised medicine), voedselvoorziening, duurzame gewasproductie, hybride techno-biologische

systemen, nieuwe materialen, intelligente robots gebaseerd op neuronale netwerken, organismen die onder extreme

omstandigheden nieuwe taken uitvoeren, enzovoorts.


Het programma Bouwstenen van Leven is een cross-sectoraal initiatief vanuit de (voormalige) NWO-gebieden Aard en

Levenswetenschappen, Chemische Wetenschappen, FOM/Natuurkunde en ZonMw en STW. Het is opgezet in samen-

werking met de Topsectoren Agri&Food, Chemie, High Tech Systemen & Materialen, Life Sciences & Health, en

Tuinbouw&Uitgangsmaterialen.

Kennisrotondes: Kennismakelaar beantwoorden vragen onderwijsbegeleiders online

Welke soort buitenschoolse behandelingen voor dyslexie zijn effectief? En kunnen ze ook op school worden ingezet? Wat is

er bekend over de relatie tussen rekeninterventies en motivatie bij leerlingen in het praktijkonderwijs? Wat is het effect van

cijfers (of studiepunten) op de motivatie van studenten? Voor deze en andere concrete, en onderzoekbare, vragen over

onderwijs kunnen docenten en andere onderwijsbegeleiders terecht bij de Kennisrotonde: een ‘online loket’ voor de

beantwoording van actuele kennisvragen uit en over het onderwijs. Hier komen onderwijsonderzoek en onderwijspraktijk

samen. Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek bij NWO lanceerde de Kennisrotonde in 2016.

In 2016 zijn er bij de Kennisrotonde ruim 130 vragen binnengekomen. Bijna de helft daarvan is inmiddels beantwoord. Dit

naar tevredenheid van de vragenstellers, want de bruikbaarheid van de antwoorden werd gemiddeld gewaardeerd met een

7,7. Zo stelt Sacha Schrier, leerkracht aan Montessorischool De Amstel: “Door een vraag in te dienen bij de Kennisrotonde

krijg je een wetenschappelijke onderbouwing of misschien wel ontkrachting van wat je instinctief denkt te weten. Ik denk

dat het van belang is dat ‘mythes’ in het onderwijs worden onderzocht op waarheid en dat onderwijs wordt aangepast op

bewezen effectieve methodes. De Kennisrotonde helpt daarbij.”


Achter de schermen werkt een tiental zogenoemde ‘kennismakelaars’: onderwijsonderzoekers, adviseurs en beleidsmakers

van onderwijsinstellingen. Samen met onderwijsexperts gaan zij aan de slag gaan om de kennisvragen te beantwoorden.

Mocht een kennisvraag lastig te onderzoeken zijn, dan neemt de kennismakelaar contact op met de vragensteller om samen

de vraag te herformuleren tot een onderzoekbare vraag. Alle antwoorden zijn terug te vinden op www.kennisrotonde.nl,

zodat de informatie voor iedereen beschikbaar is. Dat de Kennisrotonde in een belangrijke kennisbehoefte voorziet, bleek

uit de evaluatie van dit pilotprogramma. Het ministerie van OCW heeft dan ook besloten de subsidiëring te continueren.

De Kennisrotonde is een initiatief van het ministerie van OCW, PO-Raad, VO-raad, MBO-Raad en de Onderwijscoöperatie.

Het loket is ondergebracht bij het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) bij NWO.

http://www.kennisrotonde.nl


Klimaatbestendige stad

Ons klimaat verandert. We worden steeds vaker geconfronteerd met extreme weersomstandigheden: meer en zwaardere

buien, maar ook vaker droogte en hitte. In de stad kan dit leiden tot allerlei problemen, wateroverlast, dalende grondwater-

standen en zelfs gezondheidsklachten door hitte. Een klimaatbestendige inrichting van de stad draagt bij aan oplossingen

voor deze problemen.

Maar hoe richt je in de praktijk een straat klimaatbestendig in? Hogeschool Amsterdam heeft hiervoor een onderzoek

opgezet, samen met de Hanzehogeschool Groningen, vier gemeenten en een waterschap. Doel is te komen tot een

inrichting van de openbare ruimte die extreem weer aankan en niet duurder hoeft te zijn dan een traditionele inrichting. Het

resultaat: een concrete aanpak, ontwerpprincipes, instrumenten en informatie voor gemeenten waarmee zij hun straten en

buurten regen- en hittebestendig kunnen maken.

Het onderzoek naar de klimaatbestendige stad draagt niet alleen bij aan een leefbare stad. Het speelt ook in op het besluit

van de Rijksoverheid dat klimaatbestendig inrichten uiterlijk in 2020 onderdeel is van het beleid en het handelen van

overheden (Deltaprogramma 2015, Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie). Het onderzoek wordt financieel gesteund door

de RAAK-regeling van Regieorgaan SIA. Het doel van deze regeling is om de onderzoeksamenwerking tussen hogescholen

en het professionele werkveld te bevorderen.

Hersenkennis voor onderwijs: Van neuropsychologie naar apps en games in de klas

Wat weten we over hersenen en wat betekent dat voor het onderwijs? Onderwijs is een van de (drie) pijlers van het onder-

zoeksprogramma ‘Hersenen & Cognitie – maatschappelijke innovatie’ van het NWO-regieorgaan voor hersenen en cognitie

(NIHC). In dit deel van het onderzoeksprogramma draait alles om hersenen in relatie tot onderwijs en het functioneren op

school. Zo is er bijvoorbeeld hersenonderzoek gedaan naar taalontwikkeling: welke neurocognitieve processen spelen

hierbij een rol? En vooral: hoe zijn die processen te beïnvloeden? Welke rol speelt slaap bij schoolprestaties?

De nadruk binnen het onderzoeksprogramma van het NIHC lag op de verbetering van leerprestaties en de leermotivatie van

zowel kinderen, jongeren als volwassenen. Binnen het onderzoeksprogramma is een aantal (digitale) leermiddelen ont-

wikkeld die onder andere zijn gebaseerd op neuropsychologische principes. Goede educatieve software die evidence-

based is, kan leerlingen helpen effectief te leren. Apps, games en driedimensionale puzzels en hun didactische waarde

spelen dan ook een steeds belangrijker rol.

Om alle inzichten uit de onderzoeksresultaten te delen met onderwijsprofessionals en er zo voor te zorgen dat al deze

kennis en innovatieve onderwijsmethoden daadwerkelijk in de klas terechtkomen, zijn de NIHC-onderzoeksresultaten in

2016 ook op Leraar24 gepubliceerd: een online platform van en voor leraren. Hier staat niet alleen de opgedane kennis

beschreven, maar ook wat dit betekent voor de onderwijspraktijk. Er wordt dus direct een vertaalslag gemaakt naar de

toepassingsmogelijkheden van onderwijsonderzoek. Zo kunnen belangrijke onderwijskundige vraagstukken gezamenlijk

worden aangepakt.

Het onderzoek werd uitgevoerd door een samenwerkingsverband van acht universitaire onderzoeksgroepen en enkele

onderwijsinstellingen.

De Simon Stevinmeesters van 2016

In juli 2016 werden prof.dr.ir. Maarten Steinbuch (TuE) en prof.dr. Suzanne Hulscher (UT) benoemd tot Simon Stevin Meester.

Deze eretitel wordt door het NWO-domein Toegepaste en Technische Wetenschappen (TTW, voorheen Technologie-

stichting STW) jaarlijks verleend aan zeer prominente technisch-wetenschappelijke onderzoekers aan de Nederlandse

universiteiten en instituten. Omdat de titel voor de 35e keer werd uitgereikt, viel de titel niet toe aan één prominente

wetenschapper, zoals gebruikelijk, maar aan twee. Beide wetenschappers ontvingen de prijs voor hun onderzoek en de

wijze waarop zij bruggen slaan tussen wetenschap en praktijk.


Maarten Steinbuch, Suzanne Hulscher. (Beeld: Bart van Overbeeke)

Maarten Steinbuch onderzoekt samen met zijn vakgroep en het bedrijfsleven bijvoorbeeld technologieën die het (elektrisch)

autorijden veiliger, gemakkelijker en efficiënter maken. Daarnaast ontwikkelt hij robots waarmee chirurgen extreem nauw-

keurige operaties kunnen uitvoeren die met mensenhanden niet mogelijk zijn, bijvoorbeeld bij oogchirurgie. Steinbuch

werkt binnen deze projecten niet alleen samen met bedrijven en organisaties als Philips en TNO, maar ook met mkb-

bedrijven. Zo worden wetenschap en bedrijfsleven samen ingezet om maatschappelijke vraagstukken op te lossen.

Mede dankzij Steinbuch is Nederland een hotspot voor ontwikkelingen rondom elektrisch rijden, de regeling van precisie-

systemen en microchirurgie.

Ook Suzanne Hulscher werkt aan een belangrijke maatschappelijke uitdaging. Haar onderzoek richt zich namelijk op water

in Nederland: hoe gedraagt water zich in rivieren en langs de kust? Hoe kunnen we water sneller afvoeren om over-

stromingen te voorkomen? Maar ook de vraag wat er na bepaalde ingrepen gebeurt, is onderwerp van onderzoek. Zo kijkt

Hulscher bijvoorbeeld naar de invloed van zandwinning op zee en de gevolgen daarvan voor de bescherming van onze kust.

Haar onderzoek leidt niet alleen tot een beter begrip van delta’s en riviersystemen. Ze zorgt er ook voor dat resultaten uit

haar onderzoek direct een toepassing vinden. Daarvoor werkt ze nauw samen met bedrijven en andere organisaties, zoals

Rijkswaterstaat, waterschappen, Deltares, ingenieursbureaus en baggeraars. De manier waarop Hulscher haar onderzoek en

de toepassing daarvan met elkaar verweeft, zorgt ervoor dat Nederland voorop blijft lopen op het gebied van water-

management en waterbouwkunde.

Naast de titel Simon Stevin Meester ontvingen de laureaten ook een geldprijs van 500.000 euro, vrij te besteden aan

onderzoek naar keuze. Daarmee is deze prijs Nederlands grootste prijs voor technisch-wetenschappelijk onderzoek.

Hiernaast ontvingen zij een bronzen sculptuur van kunstenaar Rob Raaijmakers.


D Grote onderzoeksfaciliteiten

Goede onderzoeksfaciliteiten zijn onmisbaar voor toponderzoek. Daarom investeert NWO structureel in

hoogwaardige apparatuur, dataverzamelingen en andere faciliteiten voor onderzoek. Ook maakt NWO

zich sterk voor de Nederlandse deelname aan zeer grootschalige internationale faciliteiten. In 2016 leverde

zij een belangrijke bijdrage aan de nationale strategievorming op het gebied van onderzoeksfaciliteiten

via de Permanente Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur. In december bood de

Commissie de nieuwe Nationale Roadmap aan staatssecretaris Dekker aan. De faciliteiten op de Roadmap

komen in aanmerking voor financiering door NWO in 2018. Samenwerking wordt een belangrijke leidraad

bij de selectie. Ook kende NWO aan twintig projecten financiering toe in het kader van de instrumenten

Investeringen Groot en Middelgroot.

Strategie ten aanzien van onderzoeksfacilititen

NWO levert een bijdrage aan de nationale strategievorming op het gebied van onderzoeksfaciliteiten

via de Permanente Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur, die in 2015 werd

ingesteld. Deze strategie is leidend voor de update van de Nationale roadmap voor grootschalige

onderzoeksfaciliteiten. De commissie, bestaande uit twaalf leden onder voorzitterschap van professor

dr. ir. Hans van Duijn, adviseert aan het bestuur van NWO.

Nationale Roadmap

De Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur is gericht op de ontwikkeling

en bouw van grootschalige onderzoeksfaciliteiten. Hiervoor is eens per twee jaar zo’n 80 miljoen euro

beschikbaar. In 2016 werkte de Permanente Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijk

Infrastructuur aan een nieuwe Roadmap. Hiertoe maakte de Commissie eerst een landschapsanalyse

van de grote onderzoeksfaciliteiten in Nederland. Het resultaat hiervan is gepresenteerd op een

interactieve website, zie Uitgelicht.

Na deze analyse heeft de Commissie zich afgevraagd welke onderzoeksfaciliteiten de komende vier

jaar de hoogste prioriteit hebben voor de wetenschap in Nederland. Deze faciliteiten zijn op de

Nationale roadmap gekomen, zie Uitgelicht. Bij het opstellen van de roadmap heeft de Commissie

nadrukkelijk geselecteerd op faciliteiten die een goede aansluiting hebben bij strategische

prioriteiten, zoals de Nationale Wetenschapsagenda, de topsectoren en de Europese roadmap voor

grootschalige onderzoeksfaciliteiten (ESFRI). Naast individuele faciliteiten staan ook clusters van

onderzoeksfaciliteiten op de roadmap. De Commissie heeft deze clusters gevraagd om met één

gezamenlijk investeringsplan te komen. De eerstvolgende financieringsronde voor de Nationale

roadmap is inmiddels gestart en zal in 2018 tot toekenningen leiden.

Apparatuur, dataverzamelingen en andere faciliteiten

Hoogwaardige apparatuur en andere onderzoeksfaciliteiten staan aan de bron van nieuwe weten-

schap. Daarom investeert NWO hierin structureel. Daarmee komt geld beschikbaar voor

universiteiten, kennisinstituten en wetenschappelijke bibliotheken om hoogwaardige faciliteiten aan

te schaffen of te ontwikkelen. Naast de Nationale Roadmap heeft NWO hiervoor de financierings-

instrumenten Investeringen NWO Groot en NWO Middelgroot beschikbaar. Ze stelt ook subsidies

beschikbaar om van infrastructuur gebruik te kunnen maken. Een voorbeeld is het financierings-

instrument Dutch-Belgian Beamline (DUBBLE), dat onderzoekers van Nederlandse en Vlaamse

universiteiten en instituten de mogelijkheid geeft experimenten te doen bij de synchrotron stralings-

faciliteit ESRF in Grenoble. in 2016 ontving NWO hiervoor 91 aanvragen, waarvan 56 werden

toegekend.


Investeringen Groot

Het financieringsinstrument Investeringen NWO Groot is bedoeld voor de inrichting van onderzoeks-

faciliteiten, dataverzamelingen en softwareprojecten die een nationaal karakter hebben en tussen de

circa 1 en 10 miljoen euro aan investeringen vergen. In 2016 kende NWO in dit kader aan zeven

projecten voor vernieuwende wetenschappelijke apparatuur financiering toe voor een totaalbedrag

van 17,9 miljoen euro (uit een totaal van 54 aanvragen).

Vier miljoen hiervan ging naar een samenwerkingsproject van vijf Universitaire Medische Centra die

in samenwerking met onder andere Philips ‘s werelds eerste METAbolisme-scanner ontwikkelen: een

beeldvormingsinstrument gebaseerd op ultra high field MRI. Met deze scanner kan worden gevolgd

welke effecten therapieën hebben voor individuele patiënten. Dat gebeurt door te kijken naar

veranderingen in de stofwisseling en de morfologie. De onderzoekers richten zich hierbij op kanker,

cardiovasculaire, spier- en leverziekten. De scanner kan een belangrijke hulpmiddel worden bij

personalized medicine.

Investeringen Middelgroot

Het instrument Investeringen NWO Middelgroot richt zich op investeringen tussen de circa 100.000 en

1,5 miljoen euro die zijn bedoeld voor de aanschaf van apparatuur of voor het opzetten, koppelen en/

of verrijken van dataverzamelingen. In 2016 financierde NWO in totaal dertien projecten (uit 36 aan-

vragen), onder meer op het terrein van de exacte wetenschappen.

Een eerdere toekenning via dit instrument droeg bij aan een wetenschappelijke doorbraak in het

onderzoek naar de genetische basis van schizofrenie. De studie is gebaseerd op gegevens van meer

dan 40.000 individuen, en werd uitgevoerd door meer dan 170 wetenschappers en clinici uit Noord-

Amerika en Europa. Het team ontwikkelde een gestandaardiseerde methode op de Nederlandse LISA-

supercomputer om het DNA van mensen met schizofrenie en gezonde controles te analyseren. De

resultaten van de studie werden in 2016 gepubliceerd.

Instituten

Ook de NWO-instituten stellen hun instrumenten en laboratoria beschikbaar aan collega’s in binnen-

en buitenland. Op hun onderzoeksgebied spelen zij een belangrijke rol als toegangspoort tot zeer

grootschalige internationale onderzoeksfaciliteiten voor alle Nederlandse onderzoekers. Zie hiervoor

ook hoofdstuk E (instituten).

Uitgelicht

113 grote Nederlandse onderzoeksfaciliteiten op één digitale kaart

In 2016 heeft de Permanente Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur het Nederlandse landschap

van grootschalige onderzoeksfaciliteiten in kaart gebracht. Dit landschap is nu ook te raadplegen op een website. In deze

online database kunnen onderzoekers, beleidsmakers en andere geïnteresseerden 113 grootschalige onderzoeksfaciliteiten

vinden die van belang zijn voor wetenschap en technologie. Hier kunnen ze ook mogelijkheden tot samenwerking

verkennen.

De Permanente Commissie lanceerde de website onderzoeksfaciliteiten.nl op 24 juni 2016. Alle vormen van grootschalige

onderzoeksfaciliteiten uit de volle breedte van de Nederlandse wetenschap komen hier aan bod: van telescopen, drones en

weefselbanken, tot databases en ICT-infrastructuren.


http://www.onderzoeksfaciliteiten.nl/

Nieuwe Nationale Roadmap: samenwerking als leidraad

Welke onderzoeksfaciliteiten hebben de komende vier jaar de hoogste prioriteit voor de wetenschap in Nederland? Op

13 december 2016 maakte de Permanente Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur bekend welke

onderzoeksfaciliteiten op de Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijk Infrastructuur staan. Staatssecretaris van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Sander Dekker nam de Roadmap met de 33 geselecteerde faciliteiten en clusters in

ontvangst.

(Beeld: Meelvin Tas)


Eerder in 2016 bracht de Permanente Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur 113 bestaande en

nieuwe onderzoeksfaciliteiten met een investeringsbehoefte in kaart. Zij deed dit met een landschapsanalyse. Omdat er te

weinig geld is om al deze faciliteiten in Nederland te ondersteunen, is een selectie gemaakt. Bij het opstellen van de

Roadmap heeft de Permanente Commissie nadrukkelijk geselecteerd op aansluiting bij strategische prioriteiten, zoals de

Nationale Wetenschapsagenda, de topsectoren en de Europese roadmap voor grootschalige onderzoeksfaciliteiten (ESFRI).

Daarnaast staan niet alleen individuele faciliteiten op de Roadmap, maar heeft de Commissie ervoor gekozen om clusters

van onderzoeksfaciliteiten te vormen. De Commissie heeft deze clusters gevraagd om met één gezamenlijk investeringsplan

te komen. Voorzitter Van Duijn: “Dit leidt tot meer samenwerking en afstemming en tot een zo efficiënt mogelijke inzet van

de beperkte middelen.”

Samenwerking is van groot belang om tot excellente wetenschap te komen. Zoals staatssecretaris Dekker zegt:

“‘Wetenschappelijk onderzoek is dé sleutel voor vooruitgang. Excellente wetenschap kan niet zonder hoogwaardige en

toegankelijke onderzoeksinfrastructuur. Wetenschap moet impact hebben. En dat betekent: samenwerken, kennis delen en

nieuwsgierig blijven. De Nationale Roadmap gaat over het gereedschap dat wetenschappers nodig hebben om hun belang-

rijke wetenschappelijke werk voor de samenleving te kunnen doen. Terecht is samenwerken een rode draad hierin.”

De faciliteiten op de Roadmap komen in aanmerking voor financiering door NWO, waarbij elke twee jaar in totaal circa

80 miljoen euro zal worden toegekend. Medio 2017 kunnen de 33 voor de Roadmap geselecteerde onderzoeksfaciliteiten

hun financieringsaanvraag indienen. De toekenningen worden in het voorjaar van 2018 verwacht.

Feestelijke lancering dataplatform Odissei

Sinds 27 oktober 2016 is Nederland een nieuw dataplatform rijker: Odissei (Open Data Infrastructure for Social Sciences and

Economics Innovation). Pearl Dykstra (EUR), boegbeeld en een van de initiatiefnemer van Odissei, verrichtte samen met

Pieter Hooimeijer (bestuursvoorzitter NWO-MaGW) en Huib van de Stadt (CBS) de symbolische openingshandeling in het

Centraal Museum in Utrecht: zij onthulden de naam.

Sinds 27 oktober 2016 is Nederland een nieuw dataplatform rijker: Odissei (Open Data Infrastructure for Social Sciences and Economics

Innovation). Pearl Dykstra (EUR), boegbeeld en een van de initiatiefnemer van Odissei, verrichtte samen met Pieter Hooimeijer (bestuursvoorzitter

NWO-MaGW) en Huib van de Stadt (CBS) de symbolische openingshandeling in het Centraal Museum in Utrecht: zij onthulden de naam.

(Beeld: Arend Jan Hermsen, Par-pa


Met Odissei komt een nationale data-infrastructuur beschikbaar voor alle onderzoekers in de sociale wetenschappen in

Nederland. Pearl Dykstra: “Nederlandse surveyonderzoekers behoren sinds de jaren tachtig al tot de wereldtop, zowel

methodologisch als inhoudelijk. Maar zij werken met afzonderlijke dataverzamelingen: denk aan de grote drie surveys ESS,

GGP en SHARE. We gaan nu deze dataverzamelingen koppelen met vele andere. We creëren hiermee een gekoppeld

virtueel netwerk, met een groeimodel, dat ons in staat stelt nieuwe vragen te beantwoorden en bestaande vragen op een

nieuwe manier te onderzoeken.”

Huib van de Stadt voegt hier aan toe: “Het platform biedt ongekende mogelijkheden om vraagstukken over migratie,

werkgelegenheid, veiligheid en gezondheid aan te pakken, vanuit verschillende disciplines, met behulp van actuele

bevolkingsgegevens.” Ook Pieter Hooimeijer ziet de oprichting van het platform als een belangrijke stap voorwaarts:

“De urgentie én de wenselijkheid van Odissei zijn voelbaar. De wetenschap staat in steeds grotere mate in het teken van

samenwerken, tussen universiteiten én disciplines.”

Odissei is ontstaan in samenwerking tussen de Nederlandse universiteiten, projectleiders van dataverzamelingen,

NWO, CBS, DANS, Rijkskennisinstellingen, Hogescholen, overheden en bedrijven. Het dataplatform is opgenomen op

de Nationale Roadmap van de Permanente Commissie Grootschalige Infrastructuur. De organisatie van Odissei wordt nu

verder uitgewerkt en opgezet in overleg met het Social Sciences and Humanities-beraad van de KNAW en de decanen-

overleggen voor de Sociale Wetenschappen, Economie en Bedrijfskunde en Rechtsgeleerdheid.


E Instituten

NWO financierde en beheerde in 2016 acht nationale onderzoeksinstituten. De langlopende financiering

van deze instituten ondersteunt enerzijds continuïteit in het onderzoek en biedt anderzijds een goede

uitvalsbasis om nieuwe wegen in te slaan. In 2016 bereidden de instituten zich voor op de nieuwe

institutenorganisatie, die vanaf 2017 gaat vorm krijgen. Voor enkele instituten kende 2016 bijzondere

hoogtepunten, hetzij op wetenschappelijk, hetzij op organisatorisch gebied. Ter voorbereiding op de

door het kabinet gewenste evaluatie van het geheel aan nationale instituten vond in 2016 een nulmeting

plaats in samenwerking met de KNAW. In 2016 heeft NWO besloten om de ondersteuning van het het

samenwerkingsverband van Nederlandse Industrial Liaison Officers (ILO’s) verbonden aan landelijke

onderzoeksinstituten en universiteiten voor drie jaar te continueren.

NWO financierde en beheerde in 2016 acht nationale onderzoeksinstituten. Dit zijn nationale

expertisecentra op specifieke wetenschapsvelden, van astronomie tot zeeonderzoek. De NWO-

instituten geven onderzoekers toegang tot internationale samenwerkingsverbanden en onder-

zoeksfaciliteiten en werken samen met bedrijven aan de ontwikkeling van innovatieve technologie.

De instituten werken nauw samen met onderzoeksgroepen op universiteiten, bedrijven en maat-

schappelijke organisaties. De nationale instituten zijn belangrijke instrumenten voor NWO. De

langlopende financiering hiervan ondersteunt continuïteit, stabiliteit, coördinatie en inter-

nationalisering in het onderzoek en biedt een goede uitvalsbasis om nieuwe wegen in te slaan.

Acht onderzoeksinstituten

NWO financiert en beheert acht onderzoeksinstituten:

– ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy (radioastronomie);

– Centrum Wiskunde en Informatica (CWI);

– FOM-instituut AMOLF (moleculair- en materiaalonderzoek);

– FOM-instituut voor funderend energieonderzoek DIFFER;

– FOM-instituut voor subatomaire fysica Nikhef;

– NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (zee- en kustonderzoek);

– Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving;

– SRON Netherlands Institute for Space Research (ruimteonderzoek).

Daarnaast co-financiert NWO:

– Nederlands E-Science Center (in samenwerking met SURF, de ICT-samenwerkingsorganisatie van

het onderwijs en onderzoek in Nederland);

– DANS (Data Archiving Networking Services) voor duurzame opslag van en toegang tot digitale

onderzoeksgegevens (in samenwerking met KNAW);

– Advanced Research Centre for NanoLithography, een publiek-private samenwerking met ASML

en de universiteiten van Amsterdam (UvA/VU).

Alle instituten maken een eigen jaarverslag.

Naar een nieuwe institutenorganisatie

Een belangrijke activiteit voor de instituten in 2016 was de voorbereiding op de nieuwe instituten-

organisatie, die vanaf 2017 gaat vorm krijgen. Het nieuwe onderdeel NWO-institutenorganisatie

ondersteunt dan de voormalige FOM-instituten ARCNL, AMOLF, DIFFER en Nikhef en de universitaire

werkgroepen van FOM.

Vanaf 2017 vormt de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) en onderzoeks-

centrum ARCNL samen met andere NWO-onderdelen de nieuwe NWO-institutenorganisatie. Het

voornemen is dat op 1 januari 2018 ook de overige NWO-instituten ASTRON, CWI, NIOZ, NSCR en

SRON in de NWO-institutenorganisatie te fuseren.


Enkele instituten uitgelicht

De Vrije Universiteit Amsterdam en het NWO-instituut NSCR (Nederlands Studiecentrum Criminaliteit

en Rechtshandhaving) hebben in 2016 hun samenwerking verlengd voor een periode van tien jaar.

Naast een basis voor multidisciplinair onderzoek biedt de samenwerking ook voordelen voor het

wetenschappelijk onderwijs. Experts geven via het NSCR aansprekende gastcolleges aan studenten

van de masteropleiding Criminologie aan de Vrije Universiteit. De samenwerking biedt studenten die

zich in onderzoek willen bekwamen daarnaast de kans om stage te lopen bij het NSCR.

Het NWO-instituut ASTRON wierf in 2016 een nieuwe directeur die haar functie in april 2017 aan-

vaardt: professor Carole Jackson. Zij speelde onder andere een sleutelrol in de ontwerpfase van het

Square Kilometre Array (SKA) project. Nederland is nauw betrokken bij de voorbereidingen van deze

internationale radiotelescoop die vanaf 2018 in Australië en Zuid-Afrika wordt gebouwd.

Bij NWO-instituut DIFFER (Dutch Institute for Fundamental Energy Research) is eind 2016 de eerste

institutenlector benoemd. Dr. Peter Thüne, docent aan Fontys Hogeschool Toegepaste Natuur-

wetenschappen, bekleedt het lectoraat Solar Fuels vanaf 1 februari 2017. In het Kennis- en Innovatie-

contract 2016-2017 heeft NWO zich gecommitteerd aan de instelling van acht lectorenposities bij de

instituten. De samenwerking dient twee doelen: de versterking van het onderzoek in de kennisketen

en de beschikbaarheid van technisch talent.

Op 11 februari 2016 werd het nieuws bekend dat wetenschappers voor het eerst rimpelingen in de

ruimtetijd, zogeheten zwaartekrachtsgolven, hadden waargenomen. Deze zwaartekrachtsgolven

waren afkomstig van een extreem heftige gebeurtenis in de kosmos. Deze eerste meting van zwaarte-

krachtsgolven bevestigt een belangrijke voorspelling van Albert Einsteins algemene relativiteits-

theorie uit 1915 en opent een nieuw venster op de kosmos. Nederlandse wetenschappers van het

NWO-instituut Nikhef waren nauw betrokken bij deze baanbrekende ontdekking: niet alleen bij de

bouw van Advanced Virgo, de Italiaans-Frans-Nederlandse detector van zwaartekrachtsgolven, ook

bij de data-analyse van de zwaartekrachtsgolven zelf. Sindsdien is dit onderzoeksgebied in een

stroomversnelling terecht gekomen. Om de wetenschappelijke en technologische samenwerking op

het gebied van zwaartekrachtsgolvenonderzoek verder te versterken besloten NWO-instituut Nikhef

en het Duitse Albert-Einstein-Institut de krachten te bundelen. Plan is ook om een gezamenlijke visie

te ontwikkelen op een nieuwe (derde generatie) detector voor zwaartekrachtsgolven. Op 25 april

ondertekenden zij hiervoor, in aanwezigheid van minister-president Mark Rutte, een verklaring. De

ondertekening vond plaats tijdens de Hannover Messe 2016, de grootste technologiebeurs ter wereld.

Dynamisering van het institutenstelsel

In de Wetenschapsvisie 2025 heeft het kabinet aangegeven te streven naar een “responsief en

dynamisch institutenstelsel”. Zo wil het beter kunnen inspringen op de wetenschappelijke

ontwikkelingen en de Nationale Wetenschapsagenda. NWO deelt de visie van het kabinet.

In dit kader zijn NWO en KNAW gevraagd om hun instituten in onderlinge samenhang periodiek te

evalueren op hun kwaliteit, nationale functie en meerwaarde (portfolio-analyse). De eerste portfolio-

evaluatie is gepland voor 2018. In 2016 vond een nulmeting plaats: een beknopt, feitelijk overzicht

van alle instituten en de (beleids)omgeving waarbinnen zij hun activiteiten uitvoeren.

Voortzetting ILO-Net

ILO-Net is het samenwerkingsverband van Nederlandse Industrial Liaison Officers (ILO’s) die

verbonden zijn aan landelijke onderzoeksinstituten en universiteiten. Het initiatief voor dit netwerk

is gekomen vanuit de NWO-instituten. De activiteiten van het ILO-netwerk sluiten aan bij de ambitie

van NWO om publiek-private samenwerking in onderzoek te vergroten en kennisbenutting te

versterken. Om die reden geeft NWO ILO-Net financiële en personele ondersteuning voor praktische


en organisatorische zaken, waardoor zij hun taken doelmatiger verrichten. In 2016 heeft NWO

besloten om de ondersteuning van het ILO-Net voor drie jaar te continueren.

Het is de missie van de Nederlandse Industrial Liaison Officers om het Nederlandse hightech-bedrijfs-

leven te ondersteunen bij het verwerven van opdrachten voor Big Science-projecten. Deze projecten

zijn van belang voor de continuïteit van die bedrijven en voor het hightech-bedrijfsleven in het

algemeen. Ook voor de wetenschap is het goed omdat zij gemakkelijker toegang krijgt tot hoog-

gekwalificeerde bedrijven. De betrokken wetenschappelijke instituten en de betrokken bedrijven

leren elkaar kennen, wisselen kennis uit en werken samen.

Uitgelicht

Portfolio-evaluatie van de NWO- en KNAW-instituten: nulmeting 2016

Sluit het totale palet aan onderzoeksactiviteiten in Nederland aan bij de nationale behoefte? Om op die vraag een antwoord

te krijgen kondigde het kabinet in de Wetenschapsvisie 2025 aan het stelsel van NWO- en KNAW-instituten – 24 in totaal –

periodiek te willen evalueren. En wel in onderlinge samenhang. Natuurlijk wordt elk van de instituten afzonderlijk regelmatig

aan een evaluatie onderworpen, maar zo’n gezamenlijke evaluatie is nieuw.

NWO en KNAW willen deze essentiële vraag van het kabinet zorgvuldig beantwoorden. Daarom hebben zij, in overleg met

het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), gekozen voor een tweefasenaanpak. De eerste fase is de

nulmeting in 2016: een beknopt, feitelijk overzicht van alle instituten en de (beleids)omgeving waarbinnen zij hun

activiteiten uitvoeren. De tweede fase is de daadwerkelijke evaluatie van het portfolio van alle instituten tezamen in 2018.

Deze zal voor het eerst een inzichtelijk beeld geven van wat het geheel aan nationale instituten betekent voor de

Nederlandse wetenschap en haar internationale positie.

De nulmeting van 2016 geeft een helder inzicht in de meerwaarde die de instituten bieden voor het gehele Nederlandse

landschap van onderzoek en innovatie. Deze komt tot uitdrukking in de specifieke rollen die de instituten vervullen, zoals

internationaal erkend expertisecentrum, verbinder of kraamkamer voor wetenschappelijke vernieuwing. Het oudste instituut

(het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, KITLV) stamt uit 1851. Andere (zoals het Advanced Research

center for Nanolithography, ARCNL) zijn van veel recenter datum. Het kleinste (het Spinoza Centre for Neuroimaging) telt

een handvol medewerkers en het grootste (het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, NIOZ) meer dan

250. De budgetten houden daarmee gelijke tred. Verder brengt de evaluatie in kaart hoe de 24 instituten van NWO en

KNAW zich verhouden tot de topsectoren, de Nationale Wetenschapsagenda en de ‘grand challenges’ van Horizon 2020.

Het beeld dat beklijft, is dat van een sterk opererend stelsel dat van grote waarde is voor het veld.

De nulmeting is echter beschrijvend van aard en geeft dus geen oordeel over de samenstelling van het portfolio of over de

responsiviteit en de dynamiek van het institutenstelsel. Daarvoor is de evaluatie in 2018 bedoeld. Een onafhankelijke

commissie met internationale expertise zal de portfolio-evaluatie uitvoeren. NWO en KNAW benoemen de leden van de

commissie in afstemming met OCW.

Fontys Hogescholen starten nieuw avontuur met institutenlector

Schone, circulaire brandstoffen maken uit duurzame energie en uit ‘afvalstoffen’ als water, koolstofdioxide en stikstof. Dat is

de uitdaging die Fontys Hogescholen en NWO-instituut DIFFER (Dutch Institute for Fundamental Energy Research) zijn

aangegaan in het nieuwe lectoraat Solar Fuels. Dr. Peter Thüne, docent aan Fontys Hogeschool Toegepaste

Natuurwetenschappen, bekleedt het lectoraat vanaf 1 februari 2017.


Thüne ziet zijn rol als lector vooral als die van bruggenbouwer: “Voor Fontys is dit een nieuw avontuur. We zijn een

opleidingsinstituut en hebben onderzoeksprojecten in nieuwe technologievelden nodig om aan onze onderwijstaken te

voldoen. De samenwerking tussen DIFFER, met z’n hoogwaardige fundamentele onderzoek op het gebied van energie-

opslag en -conversie, en Fontys, vanuit de toegepaste kant, biedt daarvoor een mooie kans.”

Om de studenten optimaal te kunnen inzetten zijn concrete en toegepaste onderzoeksprojecten nodig die enerzijds

bijdragen aan het onderzoeksprogramma van DIFFER en anderzijds verdiepend zijn voor de studenten. Thüne: “Ik ben

bijvoorbeeld een project aan het opstarten waarin we samen met twee partnerbedrijven een nieuw type elektrode gaan

ontwikkelen voor de splitsing van water. Nu bevatten dit soort elektrodes nog dure en schaarse platinametalen. Wij willen

toe naar goedkopere en meer duurzame elektrolyseapparatuur op basis van geprinte elektrodes. Een tweede project gaat

over de ontwikkeling van een kleinschalige modelinstallatie die een ‘solar fuel’ – een duurzame brandstof die wordt

gemaakt met behulp van zonne-energie – kan maken van kooldioxide en water.” Dat studenten op deze manier relevant en

uitdagend onderzoek kunnen doen, ziet hij als zijn kerntaak.

De aanstelling van Thüne wordt medegefinancierd uit de L.INT-regeling van Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht

Onderzoek SIA. De lectoren krijgen de opdracht om praktijkgericht onderzoek te doen bij de NWO-instituten en daarbij de

verbinding te zoeken met bedrijven, vooral uit het midden- en kleinbedrijf. Thüne: “Het bijzondere van dit lectoraat is

echter dat Solar Fuels zich nog in een vroeg stadium van ontwikkeling bevindt. We zijn dus op zoek naar de ‘vroege vogels’

onder de bedrijven die daar met ons in willen stappen.”

In het Kennis- en Innovatiecontract 2016-2017 heeft NWO zich gecommitteerd aan de instelling van acht lectorenposities bij

de NWO-instituten, om zo de samenwerking tussen hogescholen en de instituten te versterken. NRPO-SIA stond aan de

wieg van deze constructie.


F Internationaal beleid

Internationalisering van onderzoek versterkt de Nederlandse wetenschap. Het stelt haar in staat meer bij te

dragen aan wetenschappelijke en maatschappelijke uitdagingen, nationaal en mondiaal. In 2016 stond het

internationale onderzoeksbeleid bij NWO stevig op de agenda en ook in de toekomst zal dit het geval zijn.

In Europees verband speelde NWO onder andere een rol in het kader van het EU-voorzitterschap, vooral op

het gebied van Open Science. In de Strategie 2015-2018 typeert NWO haar inzet met drie werkwoorden:

faciliteren, verbinden en beïnvloeden.

Faciliteren

NWO faciliteert onderzoekers om internationaal samen te werken en neemt barrières daarbij weg.

Speerpunten zijn aandacht voor bredere toegang tot internationale onderzoeksfaciliteiten en het

ondersteunen van onderzoekers in hun internationale samenwerking. Dit gebeurt door bilaterale en

multilaterale afspraken te maken met onderzoeksfinanciers in andere landen. Zo stimuleert NWO

met de Money Follows Researcher-regeling de mobiliteit van onderzoekers in Europa. Daarnaast kent

NWO diverse bezoekersbeurzen toe. Deze zijn bedoeld om internationale samenwerking tussen

Nederlandse en buitenlandse onderzoekers te bevorderen door uitwisseling en gezamenlijke

seminars. Een ander faciliterend financieringsinstrument is de regeling Stimulering Europees

Onderzoek. In dit kader kent NWO jaarlijks in november en december financiering toe aan

Nederlandse instellingen die in het voorgaande jaar een Europese projectsubsidie hebben ontvangen

in het kader van Horizon 2020.

Verbinden

Naast haar faciliterende rol vervult NWO internationaal ook een verbindende rol ten aanzien van de

onderzoeksprogrammering. Hierdoor helpt NWO nieuwe kansen te creëren voor onderzoekssamen-

werking. NWO legt inhoudelijk en praktisch verbindingen tussen de Europese en mondiale maat-

schappelijke vraagstukken en de nationale agenda, zoals verwoord in het topsectorenbeleid en de

Nationale Wetenschapsagenda. Concreet vertaalt dit zich in deelname aan thematische financierings-

rondes met Europese consortia of in samenwerking met partners in landen buiten Europa. In 2016

deden Nederlandse onderzoekers bijvoorbeeld mee in zeven van de vijftien projectvoorstellen die zijn

gehonoreerd binnen het Europese onderzoeksprogramma JPI Urban Europe, Smart Urban Futures. De

Nederlandse onderzoekers werken in hun projecten, mede gefinancierd door NWO, samen met zowel

onderzoekers als professionals uit de stedelijke praktijk in verschillende Europese landen.

Op het gebied van de grootschalige onderzoeksfaciliteiten bevordert NWO dat Nederlandse onder-

zoeksinstituten aansluiting zoeken bij de faciliteiten op de roadmap van het European Strategy

Forum on Research Infrastructures (ESFRI). Zo willen de grote Europese natuurhistorische musea,

waaronder die in Nederland, met het project Distributed System of Scientific Collections (DiSSCo) een

gezamenlijke infrastructuur opzetten voor maximale bruikbaarheid van de collecties voor weten-

schap en innovatie. Met financiering vanuit NWO wordt een Nederlandse taskforce voor de inbreng

in DiSSCo gevormd en wordt het Nederlandse onderzoeksveld georganiseerd. Een aanvraag voor

plaatsing van DiSSCo op de Europese ESFRI roadmap wordt in 2017 verwacht.

Hiernaast stelt NWO jaarlijks 6 miljoen euro beschikbaar voor bilaterale samenwerking met China,

India en Brazilië. Hierbij zoekt NWO actief samenwerking met financiers in die landen. In 2016 was er

onder andere een oproep voor een samenwerkingsprogramma met Brazilië op het gebied van ‘Data-

driven science’. Dit onderwerp sluit aan bij de topsector High Tech Systemen en Materialen en de

topsector Energie, evenals bij de Nationale Wetenschapsagenda.

In het kader van het Nederlandse voorzitterschap van de Europese Raad van Ministers bracht NWO

wetenschappers en stakeholders op verschillende terreinen bij elkaar.


Beïnvloeden

NWO zet actief in op het beïnvloeden van internationale ontwikkelingen in het wetenschapsbeleid

ten gunste van de wetenschap. Zo is NWO lid van Science Europe (sinds de oprichting in 2011). Ook is

NWO (sinds de oprichting in 2006) lid van Neth-ER, het Netherlands house for Education and

Research. Neth-ER is de vertegenwoordiging van het Nederlandse kennisveld in Brussel.

In 2016 waren NWO en haar partners uit de Kenniscoalitie betrokken bij de voorbereidingen op de

interimevaluatie van het EU-programma Horizon2020, onder andere binnen Neth-ER en Science

Europe. Deze evaluatie vindt plaats in 2017 en zal belangrijke input geven voor het negende kader-

programma (2021-2027). Het is van groot belang voor de Nederlandse wetenschap om invloed te

hebben op de thema’s, spelregels en structuur van dit programma.

Uitgelicht

Sport- en gezondheidsonderzoek verbindt Nederlandse en Braziliaanse onderzoekers

Schaatsen, voetbal, zwemmen … Nederland is een sportland. Maar ook op het gebied van sport- en vitaliteitsonderzoek

beoogt Nederland een belangrijke speler te zijn. En zeker als het gaat om de combinatie van dit type onderzoek en data

science is ons land goed op weg.

In de zomer van 2016 werd de Nationale Kennisagenda Sport en Beweging gepubliceerd. Deze agenda brengt

universiteiten, sportorganisaties, overheid, lokale autoriteiten en het bedrijfsleven samen en vormt een unieke collectie van

sport- en bewegingsonderzoek. Een belangrijke focus ligt op internationale samenwerking. Een van de doelen is om een

langetermijnonderzoeksprogramma en een onderzoeksnetwerk op te zetten rond de Olympische Spelen. In het kader

hiervan is bijvoorbeeld in november 2015 en 2016 een Nederlandse delegatie afgereisd naar Japan – het gastland van de

Spelen in 2020. Het doel van dit bezoek was mogelijke samenwerkingsverbanden te verkennen op het gebied van

wetenschap en innovatie.

(Beeld: Hollandse Hoogte)


In aansluiting op de Kennisagenda is in mei 2016 de call voor het internationale sportonderzoeksprogramma ‘Data-driven

research on Sports & Healthy Living’ gelanceerd. Dit multidisciplinaire programma is een samenwerking tussen NWO

Exacte Wetenschappen, het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA en het Braziliaanse FAPESP (deelstaat

São Paolo). Het doel is om de samenwerking tussen onderzoekers in São Paulo en Nederland te versterken. Uitwisseling van

onderzoekers binnen het gezamenlijke project is een belangrijk aspect. Zo kan een onderzoeker een paar maanden werken

aan de instelling van een collega in het andere land.

Met het programma worden gezamenlijke projecten gefinancierd voor datagedreven onderzoek op het gebied van sport en

gezond leven. Het programma beoogt bij te dragen aan onderzoek gericht op het vinden van oplossingen voor de uit-

dagingen waar we voor staan in onze huidige en toekomstige samenleving. Bijvoorbeeld leefstijlgerelateerde gezond-

heidsproblemen. Sport en bewegen hebben bij dergelijke gezondheidsproblemen vaak meer effect dan medicatie. Op

basis van dataverzameling en -analyse kan worden uitgezocht welke leefstijlinterventie het effectiefst is bij welke gezond-

heidsproblemen, en hoe ze kunnen worden geïntegreerd in een individueel behandelaanbod. Het programma sluit aan bij

de route Sport & Bewegen van de Nationale Wetenschapsagenda.

Door de samenwerking met praktijkgericht onderzoek binnen dit specifieke programma wordt de cocreatie van kennis met

publieke en private organisaties gestimuleerd. Data-driven research on Sports & Healthy Living maakt dan ook deel uit van

de NWO-bijdrage aan de topsectoren in 2016-2017.

NWO en het Nederlandse EU-voorzitterschap

Stedelijke innovatie, Big Science – ofwel fundamenteel en grensverleggend onderzoek dat in grote internationale

verbanden wordt uitgevoerd –, de circulaire economie, maatschappelijk verantwoord innoveren en Europese veiligheid. Vijf

thema’s waarop NWO in de eerste helft van 2016 evenementen organiseerde die officieel mochten worden geassocieerd

met het (twaalfde) Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie. Naast de activiteiten in het kader van open science,

een van de speerpunten van het Nederlandse voorzitterschap.

Steden stonden centraal tijdens de workshop ‘Routes to Urban Research and Innovation’, die NWO-gebied MaGW en het

regieorgaan NRPO-SIA op 13 april in Amsterdam organiseerden. Steden zijn de motoren van onze economie. Hierdoor

wonen en werken steeds meer mensen in verstedelijkte regio’s. Dit roept nieuwe vragen op ten aanzien van de vitaliteit,

leefbaarheid en bereikbaarheid in deze regio’s. Onderzoek, kennisdeling en samenwerking versterken het oplossend

vermogen en vergroten de internationale concurrentiekracht van de Europese steden. Maar wat is de meerwaarde van

Europese kennisontwikkeling voor de stedelijke praktijk? En hoe pak je het dan aan om daarvan te profiteren? Markku

Markkula, voorzitter van het Europese Comité van de Regio’s, riep op tot meer gezamenlijke actie, want “cities can’t wait

four years for results from researchers: we need to work together from the start.”

Op donderdag 16 juni kwamen wetenschappers en stakeholders uit verschillende disciplines op het gebied van de circulaire

economie bijeen tijdens het NWO-congres Science for Circular Economy. Zij spraken af dat een aantal van de netwerken op

het vlak van de circulaire economie (onder andere GLOBE EU en Het Groene Brein) de handen ineen gaat slaan om samen-

werking – op Europees niveau – tussen beleidsontwikkeling, bedrijfsleven en wetenschap stevig op de kaart te zetten. Het

werken aan de circulaire economie – waarin de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen centraal staat en waarde-

vernietiging wordt geminimaliseerd – moet ook het economische systeem veranderen. Een beetje meer recyclen is

onvoldoende. Om dit te realiseren is meer kennis nodig, niet in de laatste plaats op het vlak van de benodigde verandering

in de economie. Wetenschap heeft een essentiële rol te spelen in deze kennisontwikkeling. Zoals Markus Laubscher van

Philips het formuleerde, ook als ‘shaper’ bij ontwikkelingen in de praktijk. Het congres was een initiatief van NWO-onder-

delen ALW, CW, GW en MaGW en DIFFER, in nauwe samenwerking met Het Groene Brein.

Hiernaast verzorgde NSCR een seminar op de Nederlandse permanente vertegenwoordiging in Brussel over cybercrime en

terrorisme, organiseerden ASTRON en Nikhef een evenement bij ASTRON in Dwingeloo voor onderzoekers en beleids-

makers, en werd tijdens een NWO-congres over verantwoordelijke innovatie een nieuw platform voor maatschappelijk

verantwoord innoveren (MVI) gelanceerd.


Evaluatie Horizon 2020

Horizon 2020 is het onderzoeksprogramma van de Europese Unie, dat excellente wetenschap en innovatie wil stimuleren en

de concurrentiekracht van Europa wil versterken. Het wil onderzoek en innovatie beter integreren door te voorzien in een

coherente financiering “…from idea to the market.” Het programma startte in 2014 en loopt tot 2020. Met een budget van

70,2 miljard euro is Horizon 2020 het grootste onderzoeks- en innovatieprogramma ooit.

In 2016 zijn de voorbereidingen gestart voor de interimevaluatie van het programma, die gepland staat voor 2017. NWO

heeft bijgedragen aan de standpuntbepaling hiervoor van zowel Neth-ER als Science Europe. Beide organisaties

benadrukken in hun standpunt dat excellentie het belangrijkste principe van het programma moet blijven: “To achieve

Horizon 2020’s expectations and to further strengthen Europe’s knowledge base, excellence should be the key principle of

the FP [Framework Programme],” aldus Science Europe. En “A science base of the highest calibre is a condition sine qua

non for Europe to be able to compete globally”(Neth-ER).

Om excellentie en impact te bevorderen is er een sleutelrol weggelegd voor Open Science en open innovatie: “These

principles are preconditions for mobilising partners, sharing results and generating quality”, en “they connect society as a

whole to research data and publications” (Neth-ER). Zowel Neth-ER als Science Europe benadrukken dan ook het belang

van een snelle implementatie daarvan.

Een ander nadrukkelijk advies is om het totale budget van het nieuwe programma te verhogen. Het programma is immers

van groot belang voor de economische en maatschappelijke ontwikkeling van de Europese Unie. Kennis is daarbij een van

de meest waardevolle strategische instrumenten. Volgens Science Europe: “it is essential to protect, or even ring-fence, the

grant-based budget dedicated to science for the remainder of Horizon 2020 so that Europe fully realises its research and

innovation potential.” Anders zal Europa haar onderzoeks- en innovatiepotentieel niet kunnen realiseren, terwijl dat juist

nodig is om toekomstige groei en welvaart te verzekeren. Neth-ER adviseert daarom: “At least 15% of the EU budget

should be dedicated to the research and innovation framework programme, with an absolute budget of at least 15 billion

euro’s per programme year.”

De interimevaluatie van Horizon 2020 richt zich in ieder geval op: de effecten van onderzoeksresultaten, mogelijkheden

voor verdere vereenvoudiging, de toegankelijkheid van de financiering voor betrokkenen in alle regio’s en de particuliere

sector, genderbalans, de toegevoegde waarde aan Europa (de Europa 2020-strategie), de langetermijnimpact en de

synergie met andere fondsen, zoals de structuurfondsen. De uitkomsten zullen geen grote wijzigingen voor Horizon 2020

meebrengen, maar zijn vooral belangrijk in de aanloop naar het negende kaderprogramma met een looptijd van 2021 tot en

met 2027.


G Open Science

Onderzoeksresultaten die zijn verkregen met publieke middelen, moeten openbaar en vrij toegankelijk zijn.

Dit standpunt draagt NWO uit in nationale en internationale gremia. De vrije toegang geldt in ieder geval

voor wetenschappelijke publicaties. Voor onderzoeksgegevens geldt: open waar het kan, gesloten waar het

moet. Op die manier kunnen onderzoekers, bedrijven en maatschappelijke instellingen wetenschappelijke

kennis benutten. Om dit te bevorderen heeft NWO in haar strategie 2015-2018 open science nadrukkelijk

opgenomen. Binnen de brede term open science heeft NWO drie aandachtsgebieden geformuleerd: open

access publishing, optimale toegang tot data en wetenschappelijke integriteit.

Open access publishing

Op het gebied van open access vervult NWO een gidsfunctie in Europa. Ze wil de internationale

samenwerking stimuleren die nodig is om de transitie van het traditionele publicatiemodel naar open

access te versnellen. Dit vanuit de overtuiging dat resultaten uit onderzoek dat is betaald uit publieke

middelen, wereldwijd vrij toegankelijk moeten zijn voor iedereen. In 2016 werd ruim 34 procent van

de bijna 16.000 publicaties en producten over door NWO gefinancierd onderzoek open access

gepubliceerd.

Om de internationale samenwerking rond open access te bespoedigen organiseerde NWO op 21 en

22 maart 2016 een internationale conferentie waarbij zo’n vijftig voorzitters van wetenschaps-

financiers, vertegenwoordigers van universiteiten en uitgevers in Den Haag bijeenkwamen (zie

Uitgelicht).

Hiernaast was NWO nauw betrokken bij de Open Science-conferentie in het kader van het

Nederlandse voorzitterschap van de Europese Unie. Deze vond plaats in Amsterdam op 4 en 5 april

2016. De conferentie in maart bij NWO was een goede opmaat naar deze conferentie. NWO

verzorgde onder meer een deelsessie op het gebied van impact en evaluatie. De ‘Amsterdam Call for

Action on Open Science’ was het concrete resultaat van de Open Science-conferentie. Dit Europese

actieplan bevat concrete actiepunten en doelstellingen, zowel om volledige open access (de wereld-

wijde openbare toegang tot wetenschappelijke publicaties) in 2020 te bereiken als om optimale

toegang en hergebruik van onderzoeksdata te stimuleren. Op 27 mei nam de Raad van Europa de

aanbevelingen unaniem aan. Zo moet elke lidstaat een nationaal plan voor open science gaan

ontwikkelen.

Voor het Nationaal Plan Open Science heeft NWO, samen met haar partners uit de Kenniscoalitie, in

2016 de voorbereidingen getroffen. Dit plan omschrijft de ambities die Nederland heeft op het

gebied van open science, benoemt de partijen die actie willen ondernemen en geeft de termijn aan

waarbinnen zij hun doelen denken te realiseren. Het plan is begin 2017 gepubliceerd. Een van de

uitdagingen uit dit plan waarvoor NWO nu staat, is om open science een plaats te geven bij de

beoordeling van onderzoeksaanvragen.

Optimale toegang tot data

Data die voortkomen uit door NWO gefinancierd onderzoek moeten zoveel mogelijk toegankelijk en

herbruikbaar worden. Sinds oktober 2016 bevatten alle onderzoeksrondes die NWO open stelt,

daarom een datamanagementparagraaf. Daarin vraagt NWO alle onderzoekers die voor een project

financiering aanvragen, om – aan de hand van vier vragen – vooraf na te denken over relevante data

die hun onderzoek oplevert en hoe zij die kunnen delen met andere onderzoekers. Is het project

gehonoreerd, dan schrijven zij een uitgebreider datamanagementplan. In 2015 heeft NWO hiermee

een proef uitgevoerd. Op basis van de positieve ervaringen met die proef is besloten de paragraaf in

te voeren voor alle financieringsinstrumenten en alle instituten van NWO.


Wanneer een aanvraag wordt toegekend, moet de aanvrager een uitgewerkt datamanagementplan

opstellen. NWO gebruikt hiervoor een format dat aansluit bij de richtlijnen voor datamanagement

die in 2017 van kracht worden voor het Europese onderzoeksprogramma Horizon2020. Dat betekent

dat onderzoekers voor NWO-projecten en voor Europese projecten dezelfde aanpak kunnen kiezen.

Een van de richtlijnen is dat de onderzoeksdata die voortkomen uit met publieke middelen

gefinancierd onderzoek, moeten voldoen aan de FAIR-principes. Dat wil zeggen dat zij vindbaar

(findable), toegankelijk (accessible), interoperabel (interoperable) en herbruikbaar (reusable)

beschikbaar komen voor andere onderzoekers. Toegang tot ruwe data is belangrijk voor vervolg-

onderzoek, replicatieonderzoek en integriteitsonderzoek. Volledige open access is het uitgangspunt.

Hierbij wordt wel rekening gehouden met aspecten als privacy, openbare veiligheid, ethische

beperkingen, eigendomsrecht en commerciële belangen.

NWO overweegt om ook op het gebied van toegang tot data een gidsrol op zich te nemen.

Wetenschappelijke integriteit

Als financier van onderzoek en als werkgever bij NWO-instituten is NWO medeverantwoordelijk voor

de wetenschappelijke integriteit van door haar gefinancierd onderzoek. Om die reden spant ze zich

in om integriteitsschendingen te voorkomen en te signaleren. Het NWO-beleid sluit aan bij het beleid

van de universiteiten, de Vereniging van Universiteiten (VSNU) en de Koninklijke Akademie van

Wetenschappen (KNAW).

Dr. Robert-Jan Smitsdirecteur-generaal voor Onderzoek en Innovatie van de

Europese Commissie

Gidsrol NWO belangrijk voor EU-beleid open access

“Voorbereider van het politieke proces rond open access. Zo zou ik de rol willen typeren die NWO in 2016 heeft gespeeld. Bijvoorbeeld tijdens de bijeenkomst op 22 maart met de NWO-achtigen van de wereld. Een indrukwekkende en nuttige bijeenkomst op hoog niveau, waar hard maar open over open access publicaties is gediscussieerd. Daar is de weg vrijgemaakt voor de conclusies die de Europese Raad Concurrentievermogen op 27 mei unaniem heeft aangenomen. Met als resultaat dat vanaf 2020 alle wetenschappelijke publicaties over de resultaten van publiek gefinancierd onderzoek in de EU-lidstaten vrij toegankelijk moeten zijn.

Hiernaast vervult NWO een voorbeeldrol voor andere onderzoeksfinanciers. NWO bepleit open access publicaties niet alleen, ze laat ook zien dat het mogelijk is. Zo’n gidsorganisatie is voor het beleid van de Europese Commissie van groot belang. Zonder die ondersteuning zou zij een roepende in de woestijn blijven.Een belangrijke volgende stap die op stapel staat, is de open access data. Het EU-programma Horizon2020 verplicht onderzoekers die een Europese grant krijgen, om een datamanagementplan op te stellen. Ik zou graag zien dat alle Europese NWOs zo’n plan als voorwaarde zouden stellen. We moeten toe naar een cultuur waarbij onderzoeksdata worden gedeeld en voor de lange termijn toegankelijk worden gemaakt in erkende repositories. Ik hoop dat NWO ook op dit gebied haar gidsrol kan vervullen en samen met de Commissie de cultuuromslag teweeg gaat brengen. NWO behoort tot de eredivisie van de Europese onderzoeksfinanciers. Ik zou daarom graag zien dat zij in EU-verband actief blijft om de Europese onderzoeksruimte gestalte te helpen geven. Dan moet er wel een ambitieuze internationale paragraaf in de NWO-strategie komen. In de praktijk is NWO weliswaar internationaal en vooral op Europees niveau actief, maar het is essentieel om die ambitie ook op papier te verwoorden.”


NWO hanteert de Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening als leidend principe voor haar

integriteitsbeleid. Deze is opgesteld door de VSNU. In 2016 heeft een adviescommissie zich gebogen

over de vraag in hoeverre de huidige Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening voldoet aan

de eisen die aan een dergelijke code kunnen worden gesteld. Het advies van de commissie om de

code op een zevental punten te herzien, is overgenomen.

NWO beschikt over een Meldpunt wetenschappelijke integriteit voor klachten over onderzoekers die

NWO-financiering hebben aangevraagd of ontvangen. Het meldpunt functioneert naast de

integriteitscommissies van de onderzoeksinstellingen. Na ontvangst van een klacht beoordeelt de

vertrouwenspersoon of de klacht ontvankelijk is.

NWO is ook internationaal actief op het gebied van wetenschappelijke integriteit, namelijk binnen de

werkgroep ‘Research Integrity’ van Science Europe.

Uitgelicht

NWO neemt voortouw in wereldwijde transitie naar open access publiceren

De route ernaartoe ligt nog niet vast, maar één ding is zeker. Open access – vrije, wereldwijde toegang tot elke publiek

gefinancierde wetenschappelijke publicatie – moet er komen. Dat is de belangrijkste uitkomst van de internationale

workshop ‘Removing Barriers: A Global Implementation Plan to Open Access Scholarly Publishing’. Deze tweedaagse

workshop vond plaats bij NWO in Den Haag op 21 en 22 maart 2016. Met de workshop nam NWO verder het voortouw bij

de wereldwijde transitie naar het open access publiceren van onderzoeksresultaten.

Tijdens de workshop waren vele grote wetenschapsfinanciers van de wereld – uit Noord-Amerika, China, Europa, Australië

en Zuid-Afrika – bij elkaar om gezamenlijk de belangrijkste barrières voor open access te benoemen en te verkennen hoe

deze het best kunnen worden geslecht. Hoe kun je bijvoorbeeld voorkomen dat publicatie in gerenommeerde, vaak

gesloten tijdschriften een dominante rol blijft spelen bij het meten van de onderzoekskwaliteit, zowel bij universiteiten als

bij onderzoeksfinanciers? Zijn er methoden om wetenschappelijke kwaliteit en impact op een andere manier vast te stellen?

En hoe kan de zoektocht naar duurzame verdienmodellen voor kwalitatief goede open access-tijdschriften worden

versneld?

Op 27 mei presenteerde Michael Matlosz Science Europe-voorzitter zeven actiepunten uit de work-shop tijdens een bijeen-

komst van de Global Research Council in New Delhi. Met de kanttekening dat er geen ‘one size fits all’-benadering bestaat,

riep hij alle onderzoeksfinanciers op om het voortouw te nemen en de omslag naar open access behoedzaam maar voort-

varend te gaan maken. Op diezelfde dag deden de EU-ministers van wetenschap een vergelijkbare oproep. Onder

Nederlands voorzitterschap spraken de lidstaten af dat alle wetenschappelijke publicaties die met publiek geld zijn

gefinancierd, per 2020 voor iedereen open toegankelijk moeten zijn.

De transitie naar open access vereist internationale samenwerking. Dat zoveel voorzitters en toonaangevende deskundigen

van over de hele wereld in maart naar Den Haag zijn gekomen, geeft wel aan hoe belangrijk zij dit vinden, aldus toenmalig

NWO-voorzitter Jos Engelen. Onder de deelnemers waren ook staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

Sander Dekker, directeur-generaal voor onderzoek en innovatie van de Europese Commissie Robert-Jan Smits, president

van de European Research Council Jean-Pierre Bourguignon, Science Europe-voorzitter Michael Matlosz, voorzitters van

publieke onderzoeksfinanciers, bestuurders van universiteiten en internationale uitgevers.


(Beeld: NWO)

Onderzoekers krijgen voorlichting over open access en datamanagement

Steeds meer onderzoekers zijn voorstander van open access van publicaties en van een goede opslag en uitwisseling van

onderzoeksdata, zodat die in de toekomst vindbaar en bruikbaar zijn voor andere onderzoekers. Maar dat is soms makke-

lijker gezegd dan gedaan. Daarom gaat NWO bij universiteiten langs om het beleid uit te leggen en vragen hierover te

beantwoorden.

Zo brachten medewerkers van NWO en ZonMw op 14 november 2016 op verzoek een bezoek aan de afdeling Research

Data Management (RDM) van de Universiteit Utrecht. Deze afdeling ondersteunt onderzoekers om hoogwaardige data-

management voor hen mogelijk en hanteerbaar te maken. In de zaal zaten naar schatting veertig personen: medewerkers

van RDM Support en Research Support Offices, evenals datamanagers en vakspecialisten van de universiteit. Ze hadden

veel, soms kritische, vragen. Hoe zit het bijvoorbeeld met het eigendomsrecht van de data? Wat kun je aan kosten voor

datamanagement gesubsidieerd krijgen? En moet je alle gebruikte data delen?

“Dit was zeker nuttig om te doen,” vertelt Rosemary van Kempen, contactpersoon bij NWO voor het datamanagement, die

bij de bijeenkomst aanwezig was. “Niet alleen om te weten welke vragen er leven bij de ondersteunende diensten, maar

ook als reflectie op ons eigen beleid. Bovendien kun je tijdens zo’n bijeenkomst een en ander nuanceren. Natuurlijk stelt het

protocol het voor onderzoekers met een NWO-financiering verplicht om aan datamanagement te doen, maar alleen als dat

ook daadwerkelijk mogelijk is. We houden daarbij rekening met bijvoorbeeld eigendomsrechten of privacygevoelige data.

Doordat je dit op zo’n bijeenkomst persoonlijk kunt uitleggen, gaat het meer leven. De aanwezigen waardeerden dat.”

Een van de conclusies van de kennissessie was dat nog niet alle vragen kunnen worden beantwoord, omdat er nog veel

moet worden ontdekt op het gebied van datamanagement, zowel door NWO zelf als door de ondersteuners en de onder-

zoekers. De sessie heeft wel geresulteerd in een lijst met vragen en antwoorden op de website van de afdeling RDM van de

Universiteit Utrecht.


Uitdagingen om datamanagement in goede banen te leiden

Veel onderzoekers zien inmiddels de toegevoegde waarde van het delen en duurzaam opslaan van data. Lex Burdorf,

hoogleraar determinanten van de volksgezondheid aan het ErasmusMC te Rotterdam: “Door data te delen kunnen meer

mensen onderzoek doen met dezelfde dataset. Daardoor neemt de efficiëntie van toekomstig onderzoek toe. Ook kunnen

onderzoekers datasets samenvoegen: zo kunnen ze nieuwe onderzoeksvragen beantwoorden zonder daarvoor eerst weer

jarenlang data te hoeven verzamelen.”

Op praktisch vlak zijn er nog wel veel vragen. Welke data zijn de moeite waard om te bewaren en welke niet? Hoe voorkom

je dat er ‘datakerkhoven’ ontstaan met data waar niemand meer naar omkijkt? Hoe moeten de data precies worden

opgeslagen? En een heel belangrijk punt, hoe verhoudt het streven naar FAIR (Findable, Accessible, Interoperable en

Re-usable) data zich tot de privacywetgeving en tot informed consent? Immers, anonimiseren beperkt de mogelijkheden om

data te hergebruiken. Het pseudonimiseren van data, waarbij bijvoorbeeld patiënten een codenaam krijgen, lijkt hier een

goed alternatief.

Om bewustwording omtrent deze zaken bij onderzoekers te stimuleren en hen te helpen, heeft ZonMw in 2016 de werk-

wijze datamanagement gelanceerd, onder de naam ‘Toegang tot Data’.

Ook komend jaar werkt ZonMw samen met NWO verder aan beleid rondom datamanagement en FAIR data. Zo is men in

gesprek met de Commissie Regelgeving Onderzoek (COREON) van Federa en wordt een netwerk van deskundigen

opgebouwd.

55Hoofdstuk 2 | Werkwijze

2 Werkwijze

NWO beoordeelt jaarlijks meer dan vijfduizend onderzoeksaanvragen op kwaliteit en relevantie en selecteert

hieruit het beste onderzoek. Dat vergt een efficiënte maar vooral ook zorgvuldige procedure, die onderwerp

is van continue kritische evaluatie en, indien nodig, bijstelling. NWO wil zich daarbij ook laten inspireren

door onderzoekers en andere experts. Ook het bevorderen van verantwoorde onderzoekspraktijken en

replicatiestudies stond in 2016 op de agenda.

Procedures en honoreringskansen evalueren en verbeteren

Aanvraagdruk

De Vernieuwingsimpuls is een belangrijk financieringsinstrument van NWO waarop veel onder-

zoekers een beroep doen. Hier wordt een aanzienlijke aanvraagdruk gevoeld. De grote hoeveelheid

tijd die onderzoekers steken in het schrijven van aanvragen staat op gespannen voet met de lage

honoreringskansen (in 2016 was het toekenningspercentage in de Vernieuwingsimpuls gemiddeld

15 procent). Ook de kwaliteitstoetsing via het systeem van peer review vereist een grote tijds-

investering van de onderzoekers. In 2016 startte NWO daarom voorbereidingen voor een nationale

werkconferentie rond aanvraagdruk in april 2017. Ook zette NWO een internationale conferentie

met onderzoeksfinanciers uit andere landen (juni 2017) in de steigers. Met deze internationale

werkconferentie wil NWO een aantal vraagstukken rondom het primair proces nader onderzoeken.

Onderwerpen zijn onder meer alternatieve beoordelingsmethoden, peer review en de aanvraagdruk.

Daarnaast is het doel om een blijvend internationaal netwerk op te zetten om ervaringen en ‘best

practices’ rondom het primair proces uit te wisselen.

Kennisbenutting

Het verleggen van wetenschappelijke grenzen kan antwoorden bieden op de maatschappelijke

vragen van vandaag en morgen. Daarom vraagt NWO onderzoekers die een onderzoeksvoorstel

indienen bij NWO, aan te geven waar zij mogelijkheden zien om hun onderzoeksresultaten te

benutten. Die mogelijkheden kunnen zowel binnen als buiten de wetenschap liggen. De projectaan-

vraagformulieren kennen hiertoe een kennisbenuttingsparagraaf die is opgesteld aan de hand van de

kennisbenuttingsrichtlijn van NWO. In 2016 heeft NWO de implementatie van de kennisbenuttings-

paragraaf, die met ingang van 2014 in alle NWO-financieringsprogramma’s moest worden ingevoerd,

geëvalueerd. De belangrijkste uitkomsten waren dat de paragraaf nu inderdaad in alle programma’s

is ingevoerd, dat de definitie van kennisbenutting voor aanvragers, beoordelaars en medewerkers

helder genoeg is, maar dat de hantering van kennisbenutting als selectiecriterium lastig is en er

behoefte is aan goede voorbeelden en zo helder mogelijke instructies. Vooral met betrekking talent-

en vrij onderzoek. NWO is meteen met de uitkomsten van dit onderzoek aan de slag gegaan. Deze

evaluatie was de eerste stap in de uitvoering van het voornemen van NWO om periodiek in kaart te

brengen wat de extra aandacht voor kennisbenutting in de aanvraagprocedures heeft opgeleverd

voor onderzoekers en voor de maatschappij. In 2017 wordt de reflectie hierop voortgezet.

Gelijke kansen voor vrouwen en mannen

NWO heeft ook in 2016 invulling gegeven aan het voornemen om extra aandacht te besteden aan

gelijke kansen voor mannen en vrouwen in de financieringsrondes en om de positie van vrouwen in

de wetenschap te helpen versterken. In 2015 bedroeg het aandeel vrouwen in de top van de weten-

schap slechts 17 procent. NWO stelde daarom in 2016 voor een periode van vijf jaar middelen beschik-

baar voor het programma Women In Science Excel (WISE). Dit is een ‘tenure-track’-programma’ voor

getalenteerde vrouwelijke onderzoekers bij de NWO-instituten. Minister Bussemaker van Onderwijs,


Cultuur en Wetenschap lanceerde het programma tijdens de Hannover Messe in april 2016. Het

programma moet een belangrijke en zichtbare bijdrage leveren aan het genderdiversiteitsbeleid van

NWO en de gewenste personeelsopbouw van de instituten. WISE ging in 2016 van start, zie Uitgelicht.

Peer review

Bij de beoordeling van het merendeel van de onderzoeksaanvragen maakt NWO gebruik van peer

review door referenten, meestal uit het buitenland. In 2016 ontving NWO 7.556 referentenrapporten.

Tabel 8 | Aantallen referentenrapporten.

Gegevens 2016

Aantal ontvangen rapporten van referenten 7.556

Aantal ontvangen rapporten van Nederlandse referenten 280

Aantal ontvangen rapporten van buitenlandse referenten 7.276

Bezwaren

Het totaal aantal bij NWO ingediende bezwaren in 2016 bedroeg vijftig, iets meer dan in 2015 (42) en

2014 (43). Van deze vijftig bezwaren zijn er echter meer ingetrokken of niet ontvankelijk verklaard

(te weten zeventien) dan in 2015 en 2014 (vijftien respectievelijk en tien). De overige 33 bezwaren

zijn in procedure genomen. Hiervan zijn 27 ongegrond geoordeeld en vier gegrond. Twee aanvragen

zijn nog in behandeling. Zie ook tabel 9. De 33 bij de commissie beroep- en bezwaarschriften in

procedure genomen bezwaarschriften betreft 0,6 procent van het totaal aantal van 5.487 aanvragen.

In ongeveer 0,1 procent van het totaal aantal aanvragen wordt een bezwaar gegrond verklaard.

Tabel 9 | Aantal bezwaarschriften.

Ingediend Ingetrokken/ niet ontvankelijk

In procedure bij commissie beroep- en bezwaarschriften

Ongegrond Gegrond nog in behandeling

2016 50 17 27 4 2

NB: De status van de bezwaren is aangegeven per datum van opmaak van de jaarrekening.

Uitgelicht

Stimulans voor replicatiestudies

Sinds september 2016 heeft NWO een speciaal financieringsinstrument voor replicatieonderzoek. Niet eerder zette een

wetenschapsfinancier deze stap. Reacties op dit initiatief in het onderzoeksveld en bij partners in binnen- en buitenland zijn

positief: replicatie van onderzoek prijkt hoog op de wetenschappelijke wensenlijstjes. Wetenschap moet betrouwbaar en

robuust zijn en daarvoor is het nodig dat onderzoek kan worden herhaald en bevestigd. In de praktijk van het onderzoek

worden echter regelmatig toevalsbevindingen gedaan, niet-opzettelijke fouten gemaakt, en er wordt selectief over onder-

zoeksresultaten gerapporteerd. In de praktijk is voor replicatieonderzoek vaak geen tijd en geen geld en het heeft weinig

status. Daarom stelt NWO gedurende drie jaar drie miljoen euro ter beschikking voor een proef.


NWO vindt dat replicatieonderzoek meer gangbaar moet worden. De proef is gericht op twee vormen van herhalingsonder-

zoek. De eerste is reproductie: een hernieuwde analyse van de bestaande dataverzameling uit de oorspronkelijke studie. De

tweede is replicatie: nieuwe dataverzameling met hetzelfde onderzoeksprotocol als in de oorspronkelijke studie. Door

onderzoek te repliceren wordt de transparantie en kwaliteit van onderzoek en onderzoeksresultaten vergroot, en kunnen

wetenschappers met vertrouwen voortbouwen op eerder aangetoonde en bevestigde resultaten.

(Beeld: © Yooniq Images / Alamy Stock Photo)

De proef betreft alleen zogeheten hoeksteenonderzoek: onderzoek op basis waarvan belangrijke beleidsbeslissingen

worden genomen of dat mogelijk grote gevolgen heeft voor wetenschap of het publieke debat. Wetenschappers mogen

bovendien niet hun eigen onderzoek repliceren. Tot slot bestrijkt de proef alleen het terrein van de sociale wetenschappen

en gezondheidsonderzoek en zorginnovatie.

Door deze proef hoopt NWO inzicht te krijgen in de manier waarop replicatieonderzoek op een goede manier kan worden

opgenomen in alle onderzoekprogramma’s. Ook biedt het inzicht in en reflectie op de eisen die NWO stelt aan de metho-

dologie en de transparantie van onderzoek. Zo wordt tegelijkertijd de werkwijze van NWO zelf onder de loep genomen.

Verantwoorde onderzoekspraktijken bevorderen

Via medefinanciering van het in 2016 gestarte ZonMw-programma ‘Bevorderen van Verantwoorde Onderzoekspraktijken’

(BVO) draagt NWO bij aan het bevorderen van een goede onderzoekspraktijk. Onder het motto ‘Adding value to research’

wil dit programma toepassingsgerichte kennis ontsluiten – wat werkt? – om de onderzoekspraktijken van kennisinstellingen,

beleidsmakers, financiers en evaluatoren te kunnen verbeteren. Belangrijke aandachtspunten zijn bijvoorbeeld: het expliciet

maken van normen en waarden op de werkvloer en in verschillende onderzoeksculturen, het belang van goed onderwijs in

de onderzoekspraktijk, de reflectie op het systeem van peer review en de waarde van open access. De meningen over deze

onderwerpen lopen zeer uiteen en discussies hierover zijn veelal anekdotisch van aard. Daarom is er behoefte aan onder-

zoek naar de factoren die de betrouwbaarheid en onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek en het wetenschaps-

systeem bepalen.

Professor Eduard Klasen, voorzitter van de programmacommissie, is samen met professor Lex Bouter (hoogleraar methodo-

logie en integriteit aan de Vrije Universiteit) initiatiefnemer van het programma: “Ik vind het cruciaal dat ZonMw en NWO,

als belangrijke onderzoeksfinanciers, het initiatief voor dit programma hebben genomen nadat de NFU, de Nederlandse

Federatie van Universitair Medische Centra, de eerste stap had gezet. En dat ze het van een startbudget hebben voorzien.

Dit was een stimulans voor het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport en het Diabetesfonds, om ook aan het

programma bij te dragen. Ik verwacht dat dit een olievlekwerking zal hebben, zodat zich uiteindelijk meer medefinanciers

zullen melden. Gezien het aantal ingediende aanvragen voor de eerste ronde, is het veld er klaar voor.”

Het BVO-programma loopt vijf jaar.


Women In Science Excel: Eerste WISE-toekenningen

Vrouwelijke wetenschappers krijgen voortaan meer kans om door te stromen naar een toppositie aan één van de onder-

zoeksinstituten van NWO. Dat maakte minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bekend op 25 april

2016, tijdens de Hannover Messe, de grootste industriële beurs ter wereld. NWO heeft hiervoor het ‘tenure track’-

programma Women In Science Excel (WISE) in het leven geroepen. Het programma wil de diversiteit in de wetenschap

bevorderen. Bussemaker: “Een divers opgebouwd team is een voorwaarde voor innovatief, creatief en baanbrekend

onderzoek.”


Het WISE-programma ging in juni van start en begin januari 2017 maakte NWO de eerste vier toekenningen bekend.

Dr. Elisabeth Adams, dr. Barbora Hola, dr. Stacey Jeffery en dr. Anja Spang kregen een positie toegewezen aan de

onderzoeksinstituten ASTRON, NSCR, CWI respectievelijk NIOZ. De talentvolle vrouwelijke wetenschappers werden

geselecteerd uit 106 sollicitanten. Zij kennen een indrukwekkende, internationale carrière.

Adams gaat onderzoek doen naar dwergstelsels als proefbank voor kosmologie en de formatie van de Melkweg. Zij werd

geselecteerd vanwege haar grote onderzoeksimpact. Hola wil een centrum opzetten voor empirische juridische studies naar

internationaal strafrecht. Zij werd geroemd om de maatschappelijke relevantie van haar onderzoek en haar ambitieuze en

originele onderzoeksvoorstel voor het NSCR. Jeffery krijgt een positie aan het CWI vanwege onder andere haar heldere

onderzoeksplan over het gebruik van kwantumcomputers in termen van berekeningen en informatiebeveiliging, en haar

uitgebreide academische track record. En Spang sprong eruit vanwege haar visie en haar ambitieuze en gedetailleerde

onderzoeksvoorstel. Zij gaat onderzoek doen naar oerbacteriën voor nieuwe inzichten in de vroege evolutie van leven op

aarde en het functioneren van mariene ecosystemen.

Het programma WISE is geïntroduceerd omdat vrouwen nog steeds zijn ondervertegenwoordigd in de top van de weten-

schap: van alle hoogleraren was in 2015 slechts 17 procent vrouw. Daarom biedt WISE talentvolle nationale en internationale

onderzoekers een loopbaantraject naar een vaste positie. De posities zijn bedoeld voor jonge vrouwelijke onderzoekers, die

minimaal drie jaar geleden zijn gepromoveerd. Zij dienen een onderzoeksvoorstel in en geven aan bij welk NWO-instituut ze

willen werken. De succesvolle kandidaten krijgen voor vijf jaar een positie aangeboden bij het instituut van keuze. Hebben

zij die vijf jaar met goed resultaat afgerond, dan krijgen ze een vaste aanstelling aan het instituut.

Het WISE-programma voorziet de komende vijf jaar in twintig posities bij de NWO-onderzoeksinstituten en ARCNL, het

Advanced Research Center for Nanolithography. De volgende ronde staat gepland voor de zomer van 2017.

59Hoofdstuk 3 | Organisatie en bedrijfsvoering

3 Organisatie en Bedrijfsvoering

A NWO-organisatie, governance en transitie

NWO organisatie

NWO is een zelfstandig bestuursorgaan dat valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie

van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Haar missie en taken zijn wettelijk vastgelegd. NWO

was in 2016 een koepelorganisatie, met een decentrale organisatiestructuur met verschillende rechts-

persoonlijkheden en locaties verspreid over het hele land, zie ook het organogram op pagina 61. Het

algemeen bestuur was eindverantwoordelijk voor de gehele koepel. In 2017 wordt de organisatie-

structuur veranderd. In 2016 werkten ruim 2.500 mensen (2.322 fte) in dienst van NWO, waarvan ruim

2.000 (1.888 fte) als onderzoeker bij de universiteiten en de NWO-instituten.

Algemeen bestuur en algemene directie

De samenstelling van het algemeen bestuur van NWO wijzigde in 2016, als opmaat naar de transitie

van NWO naar een nieuwe organisatie-inrichting met een geheel vernieuwde governancestructuur.

Het algemeen bestuur bestond tot 1 oktober uit professor dr. Jos Engelen (voorzitter), professor

dr. Franciska de Jong (vice-voorzitter), professor dr. Cees Veerman en professor dr. Marianne de Visser.

Vanaf 1 september namen professor dr. Stan Gielen en drs. Caroline Visser deel aan het algemeen

bestuur, om per 1 oktober officieel in functie te treden als voorzitter respectievelijk bestuurslid met

de portefeuille financiën en bedrijfsvoering. De andere leden traden op dat moment terug en

vervulden tot 31 december een adviserende rol.

De algemene directie bestond uit drs. Hans de Groene (algemeen directeur en secretaris van het

algemeen bestuur), dr. ir. Coenraad Krijger (directeur beleidsontwikkeling en -ondersteuning, tot

1 september), Wilma de Munck RA (directeur bedrijfsvoering) en drs. Ron Dekker (directeur instituten,

tot 1 september).

NWO in transitie

Sinds de contouren van de nieuwe organisatie in 2015 bekend werden, werkt NWO in fasen aan de

transitie. Professor dr. Wim van Saarloos was tot 1 januari 2017 programmadirecteur transitie. Het

algemeen bestuur, een afvaardiging van voorzitters van de NWO-gebiedsbesturen en de instituten en

de algemeen directeur vormden, onder leiding van Jhr. ir. Roelof de Wijkerslooth als technisch voor-

zitter, de stuurgroep.

NWO trof in 2016 vergaande voorbereidingen om per 1 januari 2017 al voor een groot deel in de

beoogde nieuwe structuur te kunnen starten. In deze structuur zullen de voormalige wetenschaps-

gebieden zijn omgevormd tot vier domeinen die het gehele wetenschappelijke veld omvatten

(Exacte en Natuurwetenschappen, Toegepaste en Technische wetenschappen, Sociale en

Geesteswetenschappen en ZonMw). Onderdeel van deze omvorming is het onderbrengen van de

activiteiten van Technologiestichting STW in het nieuwe NWO-domein Toegepaste en Technische

Wetenschappen per 1 januari 2017.

De subsidieverlening door FOM gaat per 1 januari 2017 verder in het nieuwe NWO-domein Exacte en

Natuurwetenschappen. Vanwege het voornemen van de ministeries van OCW en Volksgezondheid

Welzijn en Sport om vanaf 2019 ook ZonMw te laten integreren in NWO, als vierde domein

Zorgonderzoek en Medische wetenschappen, zijn eerste stappen gezet om dit mogelijk te maken.

Verder is in 2016 de vorming van de Stichting NWO-Institutenorganisatie (NWO-I) voorbereid. Deze

bestaat uit een ondersteunend bureau en alle onder NWO-verantwoordelijkheid vallende weten-

schappelijke instituten. Hiervoor kreeg de rechtspersoon FOM nieuwe statuten en een nieuwe naam:


Stichting Nederlandse Wetenschappelijk Onderzoek Instituten (NWO-I). NWO-I herbergt op 1 januari

2017 de voormalige FOM-instituten AMOLF, DIFFER, Nikhef en onderzoekscentrum ARCNL. Het voor-

nemen is dat op 1 januari 2018 ook de overige NWO-instituten ASTRON, CWI, NIOZ, NSCR en SRON in

NWO-I fuseren.

Het bureau van de institutenorganisatie ondersteunt de raad van bestuur in zijn rol als bestuur van de

institutenstichting. Hiernaast voorziet het in hoogwaardige ondersteuning van de instituten, waarbij

zo veel mogelijk voordeel wordt behaald uit de gezamenlijke organisatie. Het bureau levert back-

officefuncties en faciliteert de ontwikkeling van gezamenlijk beleid en gezamenlijke kaders voor

bedrijfsvoering, zoals informatievoorziening, administraties en financiën. Het bureau zorgt ook voor

de verbinding tussen de domeinen en instituten en voor integratie en consolidatie van (financiële)

rapportages en voor verbinding met de bedrijfsvoering van de NWO-domeinorganisatie.

De besluitvorming bij NWO wordt met ingang van 2017 geconcentreerd in een versterkte centrale

leiding. De raad van bestuur zal bestaan uit de voorzitter, de portefeuillehouder bedrijfsvoering en

financiën (beiden fulltime) en vier wetenschappelijke leden die tevens voorzitter zijn van de domein-

besturen. NWO-I is gepositioneerd onder het stichtingsbestuur. Hiernaast zullen een raad van toezicht

en een raad van advies onderdeel gaan uitmaken van de governancestructuur van NWO.

NWO zal de komende jaren werken aan haar verdere ontwikkeling.


Organogram

Algemene Directie

Wetenschapsgebieden

Aard- en Levenswetenschappen (ALW)

Chemische Wetenschappen (CW)

Exacte Wetenschappen (EW)

Geesteswetenschappen (GW)

Maatschappij- en Gedragswetenschappen (MaGW)

Medische Wetenschappen – ondergebracht bij ZonMw

Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek

en zorginnovatie (met VWS)

Natuurkunde (N) – grotendeels via Stichting FOM

Technische Wetenschappen – ondergebracht bij

Technologiestichting STW

WOTRO Science for Global Development

Regieorganen

NIHC

Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie

NRO


NRPO-SIA


Onderzoeksinstituten

ASTRON

ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy

CWI

Centrum Wiskunde & Informatica

AMOLF

FOM-instituut AMOLF

DIFFER

FOM-instituut voor funderend energieonderzoek

Nikhef

FOM-instituut voor subatomaire fysica Nikhef

NIOZNIOZ Koninklijk Nederlands Instituut

voor Onderzoek der Zee

NSCR

Nederlands Studiecentrum Criminaliteit

en Rechtshandhaving

SRON

SRON Netherlands Institute for Space Research

Algemeen Bestuur NWO

ARCNL

Advanced Research Center for Nanolithography

FOM i.s.m. UvA, VU en ASML

DANS

Data Archiving and Networked Services i.s.m. KNAW

NLeSC

Netherlands eScience Center i.s.m. SURF


B Personeel

Het jaar 2016 stond vooral in het teken van de voorbereidingen van de transitie naar de nieuwe NWO-

organisatie. Ook gaf de afdeling Personeel en Organisatie met de uitvoering van het jaarplan P&O verder

vorm aan de P&O-strategie. Belangrijke thema’s daarin zijn: ruimte bieden aan en het ontwikkelen van

talenten, het dynamisch organiseren van het werk, en diversiteit.

Kerncijfers personeel 2016

Het personeelsbestand van NWO nam in 2016 toe met in totaal 41 fte. De relatief grootste toename

was er bij het instituut AMOLF dat in 2016 op bijna maximale onderzoekscapaciteit was nadat het in

2015 fors was afgenomen. De hoge doorstroom van medewerkers is eigen aan dit instituut dat als

kraamkamer fungeert voor de ontwikkeling van nieuwe onderzoeksgebieden.

De opbouw van het personeelbestand verdeeld naar mannen en vouwen, fulltimers en parttimers en

het percentage wetenschapers wijzigde nauwelijks. Het gemiddelde ziekteverzuimpercentage steeg

licht naar 2,7 procent.

Tabel 10 | Kerncijfers personeel 2016.

Personeels- omvang

(fte)

Aantal mede-

werkers

Vrouwen (%fte)

Deel-tijders

(%)

Weten-schappers

(%fte)

Buiten-landse mede-

werkers (%)

Medewerkers werkzaam buiten NL

(fte)

Ziekte-verzuim (%)

(excl zw)

NWO-totaal 2016 2.321 2.526 32 28 52 30 22 2,7

ASTRON 194 209 17 28 62 24 0 3,8

CWI 198 217 20 25 82 40 0 1,6

NIOZ 254 297 37 34 43 17 0 3,1

NSCR 34 39 55 44 86 15 0 3,3

SRON 177 194 17 25 59 24 0 2,8

STW 55 62 63 55 0 3 0 4,9

NWO-bureau 375 423 67 58 1 5 0 4,9

BUW 434 437 22 2 97 69 3 1,0

AMOLF 182 194 29 19 55 36 0 2,8

ARCNL 25 27 27 19 62 47 0 1,6

DIFFER 117 127 14 20 48 30 2 1,7

Nikhef 217 229 17 13 56 36 17 2,1

FOM-bureau 59 71 53 55 0 3 0 3,1

Gebruikte afkortingen: ASTRON: Netherlands Institute for Radio Astronomy, CWI: Centrum Wiskunde & Informatica,

NIOZ: Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, NSCR: Nederlands Studiecentrum Criminaliteit

en Rechtshandhaving, SRON: Netherlands Institute for Space Research, STW: Technologiestichting STW, BUW:

Beheerseenheid universitaire werkgroepen van FOM, AMOLF: FOM-instituut voor atoom- en molecuulfysica, DIFFER: FOM-

instituut voor funderend energieonderzoek, FOM-Nikhef: FOM-instituut voor subatomaire fysica, FOM: Stichting voor

Fundamenteel Onderzoek der Materie.

Diversiteit in het personeelsbestand

NWO vindt diversiteit in de wetenschap en in de werkorganisatie van belang. Een grote diversiteit

aan individuen en invalshoeken brengt meer creativiteit en innovatie. NWO wil ook alle talent kansen

bieden. Al jaren ondersteunt NWO daarom vrouwelijk talent met programma’s en activiteiten. Dat

gebeurt onder meer via subsidieprogramma’s. Sinds de ondertekening van het Charter Talent naar de

Top in 2010 maakt NWO zich eveneens sterk voor meer vrouwen in de eigen besturen en commissies

en in de top van het eigen personeel. De inspanningen lonen, maar hebben laten zien dat onderver-

tegenwoordiging van vrouwen in de top van de wetenschap ook bij de NWO-instituten een zorgpunt


is. Daarom is in april 2016 het ‘tenure track’-programma Women In Science Excel (WISE) gelanceerd

door minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, zie ook Uitgelicht.

NWO heeft besloten haar diversiteitsinspanningen te verbreden. De aandacht voor genderdiversiteit

in de eigen organisatie blijft, maar er komt ook aandacht voor culturele diversiteit, evenals diversiteit

in levensopvatting, in seksuele voorkeur, leeftijd en handicap. Via bewustwording zet NWO de eerste

stappen naar een inclusieve organisatiecultuur.

Cao

Eind 2016 sloot NWO een akkoord voor een nieuwe cao, met een looptijd tot 1 januari 2018. De lonen

werden per 1 januari 2017 verhoogd met 1,6 procent en het opleidingsbudget werd opgehoogd van

1,2 naar 2 procent. Daarnaast werd afgesproken de bovenwettelijke werkloosheidsregeling te

beperken en te compenseren voor de inkorting van de WW van drie naar twee jaar.

Gezondheid

In 2016 konden de medewerkers van NWO Den Haag een preventief medisch onderzoek laten doen

om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van hun gezondheid en eventuele gezondheidsrisico’s.

Hieraan hebben 230 personen meegedaan. Algemene uitkomst was dat medewerkers goed in hun vel

zitten en gezond zijn. Anderzijds kwam uit het onderzoek naar voren dat de ervaren werkdruk hoog

is en dat relatief veel medewerkers weinig bewegen.

Verder heeft NWO beleid ontwikkeld en vastgesteld voor het gebruik van alcohol, medicijnen en

drugs in relatie tot het werk. Dit beleid maakt onderdeel uit van het Arbobeleid. Werken onder

invloed van alcohol of drugs is verboden en medewerkers die medicijnen gebruiken die op het werk

van invloed kunnen zijn, wordt gevraagd dit aan de werkgever te melden.

Doorontwikkeling digitale HRM

In 2016 is een volgende stap gezet met de softwareapplicatie die leidinggevenden en medewerkers

van NWO Den Haag in staat stelt P&O-aangelegenheden digitaal af te handelen. De papieren

personeelsdossiers zijn voortaan digitaal beschikbaar, zodat leidinggevenden en medewerkers daar

vanaf hun werkplek toegang toe hebben, en ook de jaarlijkse resultaat- en ontwikkelingsgesprekken

kunnen nu digitaal worden vastgelegd.

Transitie NWO-organisatie

Vanaf 1 januari 2017 is NWO in transitie naar een nieuwe organisatie, met een nieuwe governance-

structuur en een nieuwe organisatiestructuur.

In 2016 zijn de voorbereidingen van de transitie van de bureauorganisaties in Den Haag en Utrecht

gestart. Hoe gaat de nieuwe organisatie eruit zien? En wat zijn daarvan de personele consequenties?

In dit kader is ook een sociaal plan afgesloten. Het doel is om iedereen naar ander werk te

begeleiden, voor een groot deel binnen de eigen organisatie. Het gaat bij de transitie immers niet om

een bezuinigingsmaatregel. In ieder geval tot 1 januari 2019 garandeert NWO alle medewerkers

werkzekerheid. NWO hecht er veel belang aan de medezeggenschap goed bij het transitietraject te

betrekken. Directie en medezeggenschap hebben in 2016 dan ook regelmatig overlegd.

Beheersing na ontslag

De geldende weten regelgeving wordt gevolgd bij ontslagprocedures. Daarnaast vindt controle

plaats op naleving van de regelgeving. In 2016 zijn een beperkt aantal ontslagprocedures afgerond.


C Financiën

Financieel overzicht

In 2016 realiseerde NWO in totaal 914 miljoen euro aan baten voor de uitvoering van haar

activiteiten; dit is 62 miljoen euro meer dan in 2015 (in totaal 852 miljoen euro). In 2016 financierde

NWO wetenschappelijk onderzoek en onderzoeksinfrastructuur voor een bedrag van in totaal

818 miljoen euro (in 2015 was dat 857 miljoen euro). Hiervan ging ruim 250 miljoen euro naar

programma’s voor talent en vrij onderzoek.

Het saldo van de beschikbare middelen (baten) en de bestedingen (lasten) heeft geleid tot een

positief resultaat over 2016 van 96 miljoen euro (2015: 5 miljoen euro negatief).

Het positieve resultaat wordt grotendeels veroorzaakt door het resultaat bij NWO-D, totaal

111 miljoen euro. Dit positieve resultaat bij NWO-D wordt veroorzaakt door de in 2016 van het

ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) ontvangen geoormerkte rijksbijdrage,

waarvan de bestedingen in latere jaren plaats vinden. Deze geoormerkte middelen (€ 107 miljoen

euro) zijn toegevoegd aan het bestemde fonds.

Tegenover het positieve resultaat bij NWO-D staat een per saldo negatief behaald resultaat bij de

groepsonderdelen van totaal 15 miljoen euro. Dit wordt grotendeels gedekt uit hiervoor bestemd

en gereserveerd vermogen.

Eind 2016 stond een bedrag van 1,3 miljard euro uit aan externe verplichtingen in verband met toe-

kenningen voor onderzoeksfinanciering die de komende jaren tot uitbetaling komen.

Tabel 11 geeft een overzicht van de geldstromen van NWO: de inkomsten en hun herkomst, de wijze

waarop de middelen zijn ingezet voor onderzoeksfinanciering in de nationale competitie en in NWO-

instituten. Ook geeft de tabel de verdeling van de middelen over de speerpunten van de NWO-

strategie.


Tabel 11 | Geldstromen NWO in 2016 (in miljoen euro).

Talent en vrij onderzoek

265

Maatschappelijke uitdagingen

93

Onderzoeksfaciliteiten en apparatuur

43

NWO-instituten

92

Overige subsidies

146

Bijdrage OCW

763

Specifieke subsidie

OCW

6

EZ

34

Overige ministeries

61

Bedrijfsleven

33

Andere partners

17 Af: besteding van NWO-D

aan NWO-instituten en STW

-186

Totaal

96Totaal

446Totaal

914

Baten

914Lasten

-818Financiële baten en lasten

0Resultaat derden

0

Cashbijdragen

-7

Baten Resultaat Lasten

2015

8572015

-52015489

2015

852

Verstrekte financiering NWO-D

excl. NWO-instituten en STW

446

Exploitatie NWO-instituten

en STW

312

Beheers- en overige kosten

60

Totaal

818

Beschikbare middelen 2016 (baten)

In 2016 bedroegen de gerealiseerde baten van NWO in totaal 914 miljoen euro. Het overgrote deel

hiervan (769 miljoen euro) was afkomstig van OCW. De bijdrage van OCW bestond uit een basis-

budget (de structurele rijksbijdrage) en een specifieke bijdrage voor tijdelijke programma’s.

Bij beschikking heeft NWO voor 2016 totaal 782 miljoen euro aan rijksbijdrage van OCW ontvangen.

Dit is 18 miljoen euro meer dan in 2015. De belangrijkste reden voor deze stijging ten opzichte van

2015 is de bijdrage van 30 miljoen euro voor de startimpuls voor de Nationale Wetenschapsagenda

(NWA). Dit geoormerkte budget is bedoeld om een impuls te geven aan de uitvoering van de NWA.

Hierbij wordt ingezet op thematisch onderzoek via een aantal routes, alsmede op het versterken van

de basis via talentbeleid en ondersteuning van valorisatie.

Daarentegen loopt de eerder toegezegde extra bijdrage (totaal 50 miljoen euro), beschikbaar voor

de privaat-publieke samenwerking op het terrein van fundamenteel onderzoek, verder af (2016:

10 miljoen euro, 2015: 15 miljoen euro, 2014: 25 miljoen euro). Ook is de bijdrage die NWO van OCW

ontving door een vrijval binnen de middelen beschikbaar voor Cofinanciering verder afgenomen

(2016: 1 miljoen euro, 2015: 9 miljoen euro).


De specifieke bijdrage van het ministerie van OCW voor tijdelijke programma’s daalde met 7 miljoen

euro tot 6 miljoen euro.

NWO ontvangt ook geld van andere ministeries, zoals Economische Zaken (EZ), Buitenlandse Zaken

(BuZa) en Infrastructuur en Milieu (IenM). De gerealiseerde baten over 2016 van alle ministeries

bedragen 95 miljoen euro. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is de belangrijkste

financier van ZonMw, dat mede namens NWO het medisch en zorgonderzoek financiert. Deze

bijdrage aan het werk van NWO wordt verantwoord via de jaarrekening van ZonMw.

Ten slotte is een deel van het NWO-budget afkomstig van andere publieke (17 miljoen euro) en

private partners (33 miljoen euro); in totaal is dat 50 miljoen euro.

Een schematische weergave van de in 2016 beschikbare middelen staat in tabel 12.

Tabel 12 | Herkomst middelen NWO in 2016 (in miljoen euro).

Rijksoverheid Andere partners

(publiek en privaat)

Totaal

OCW Andere departementen

(tijdelijk)

Totaal rijksoverheid

rijksbijdrage structureel

specifieke bijdrage (tijdelijk)

Middelen 2016 763 6 95 864 50 914

Aandeel in totale middelen 2016 84% 1% 10% 95% 5% 100%

Middelen 2015 693 13 100 806 46 852

Aandeel in totale middelen 2015 81% 2% 12% 95% 5% 100%

Bestedingen 2016 (lasten)

De bestedingen van NWO bedroegen in 2016 totaal 818 miljoen euro (2015: 857 miljoen euro). Hierna

volgt een korte toelichting op de besteding naar speerpunt, instelling, topsector en beheerskosten.

Besteding naar speerpunt

Tabel 13 geeft de verdeling van de middelen over de speerpunten van de NWO-strategie.


Tabel 13 | Bestedingen NWO in 2016 naar speerpunt (in duizend euro).

Speerpunten strategie NWO 2016

Talent en vrij onderzoek 264.724

Maatschappelijke uitdagingen 93.441

Onderzoeksfaciliteiten en -apparatuur 43.215

NWO-instituten 91.967

Overige subsidies 146.021

Apparaatskosten 60.135

Af: cashbijdragen derden -7.433

Totaal bestedingen NWO-D 692.070

Af: bestedingen NWO-D aan NWO-instituten en STW -186.374

Bij: exploitatie NWO- instituten en STW 312.156

Totaal bestedingen 2016 817.852


Toelichting:

– In de bestedingen NWO-D is de exploitatie van de NWO-instituten en STW niet meegenomen. De totale bestedingen

2016 zijn inclusief de exploitatie van de NWO-instituten en STW.

– NWO-D heeft in 2016 7,4 miljoen euro ontvangen aan cashbijdragen. Deze middelen zijn ontvangen van het bedrijfs-

leven en overige derden en zijn door NWO geïnd en doorgestort.

Besteding naar instelling

Uit tabel 14 blijkt de verdeling van de NWO middelen over universiteiten, NWO-instituten en overige

wetenschappelijke instellingen.


Tabel 14 | Bestedingen NWO in 2016 naar instelling (in duizend euro).

Instellingen 2016

Erasmus Universiteit Rotterdam 8.769

Radboud Universiteit 22.313

Rijksuniversiteit Groningen 34.712

Technische Universiteit Delft 29.300

Technische Universiteit Eindhoven 19.999

Universiteit Leiden 38.329

Maastricht University 9.626

Universiteit Twente 3.947

Universiteit Utrecht 41.592

Universiteit van Amsterdam 36.762

Tilburg university 2.186

Vrije Universiteit Amsterdam 24.206

Wageningen University 15.038

Totaal Universiteiten 286.779

ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy 8.720

Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) 15.100

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) 77.179

Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) 2.239

NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee 20.492

SRON Netherlands Institute for Space Research 5.263

Totaal NWO-instituten 128.993

Hogescholen 31.466

Overige onderzoeksinstellingen 192.130

Apparaatskosten NWO 60.135

Af: cashbijdrage derden -7.433

Totaal bestedingen NWO-D 692.070

Af: bestedingen van NWO-D aan NWO-instituten en STW -186.374

Bij: exploitatie NWO-instituten en STW 312.156



Toelichting:

– De bedragen in de tabel zijn toegekende financieringen. Het gaat om financiële verplichtingen die NWO is aangegaan,

niet om uitbetalingen.

– De overige onderzoeksinstellingen zijn inclusief Technologiestichting STW (57 miljoen euro) en ZonMw (57 miljoen

euro).

– NWO-D heeft in 2016 totaal 7,4 miljoen euro ontvangen aan cashbijdragen. Deze middelen zijn ontvangen van

bedrijfsleven en overige derden en zijn door NWO geïnd en doorgestort.

– In de bestedingen van NWO-D is de exploitatie van de NWO-instituten niet meegenomen.


Tabel 15 | Verdeling middelen van voormalig Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

(FOM) en Technologiestichting STW over universiteiten in 2016 (in duizend euro).

Instellingen FOM STW

Erasmus Universiteit Rotterdam 93 7.435

Radboud Universiteit Nijmegen 6.381 4.108

Rijksuniversiteit Groningen 2.791 3.774

Technische Universiteit Delft 9.273 20.591

Technische Universiteit Eindhoven 4.010 13.181

Universiteit Leiden 2.898 2.095

Universiteit Maastricht – 860

Universiteit Twente 7.141 17.164

Universiteit Utrecht 1.976 9.745

Universiteit van Amsterdam 2.972 1.778

Vrije Universiteit Amsterdam 1.805 1.823

Wageningen Universiteit 448 6.477

Totaal universiteiten 2016 39.788 89.031

Totaal universiteiten 2015 34.651 79.590

Toelichting:

– De bedragen van STW zijn toegekende financieringen. Het gaat om financiële verplichtingen die STW is aangegaan,

niet om uitbetalingen.

– Bij de bedragen van de voormalige Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) gaat het met name

om de uitbetaalde salarissen aan onderzoekers die in dienst zijn bij voormalig FOM, maar werkzaam zijn bij de

universiteiten.

Besteding topsectoren

NWO heeft in 2016 verder invulling gegeven aan het Kennis- en Innovatiecontract 2016-2017. In dit

nieuwe contract bekrachtigen bedrijven, maatschappelijke instellingen, kennispartijen en overheden

hun inzet op de belangrijke innovatiethema’s voor de jaren 2016-2017. NWO heeft voor de jaren 2016

en 2017 in totaal 550 miljoen voor de topsectoren bestemd. Zie tabel 16.


Tabel 16 | Toegezegde NWO-bijdrage aan de topsectoren 2016-2017 (in miljoen euro).

Topsector 2016-2017

Tuinbouw en Uitgangsmaterialen (T&U) 7,9

Water 23,1

Agri&Food 34,0

Life Sciences and Health (LSH) 45,3

Chemie inclusief BBE 34,1

Energie 42,5

High Tech Systemen & Materialen (HTSM), inclusief nano en ICT 114,2

- ICT 19,6

Logistiek 11,2

Creatief 23,8

Niet specifiek toegerekend* 265,9 *1)

Totaal 602,0

Waarvan bijdragen van ministeries Economische Zaken en Buitenlande zaken programma’s

52,0 *2)

Totaal bijdrage NWO 550,0

*1) Dit bedrag kan niet op voorhand aan één topsector worden toegeschreven.

*2) In totaal wordt 37 miljoen euro gefinancierd door EZ (excl. uitvoeringskosten en excl. btw, via STW) en 15 miljoen euro

door BuZa (gericht op de topsectoren A&F en T&U).

Beheerskosten

De algemene beheerskosten zijn in 2016 ten opzichte van 2015 met 9 miljoen euro gestegen tot in

totaal 60 miljoen euro. Het bureau NWO-D organiseert het beoordelings- en selectieproces van

aanvragen voor onderzoeksfinanciering en ontwikkelt nieuw beleid en nieuwe programma’s.

Tabel 17 | Beheerskosten NWO-D in 2016.

2016 2015

Aantal fte bureaumedewerkers NWO-D 372 350

Bestedingen (in miljoen euro) 818 857

Beheerskosten NWO-D (in miljoen euro) 60 51

Beheerskosten percentage 7,4% 5,9%

Toelichting:

– Het aantal fte bureaumedewerkers is een gemiddelde over 2016. In de tabel met kerncijfers personeel wordt een aantal

van 375 genoemd. Dat is de stand per 31 december 2016.

Een nadere specificatie van de algemene beheerskosten NWO-D is als volgt:

Beheerskosten NWO-D (in miljoen euro)

2016 Begroting 2016 2015

Personeelslasten 38 34 33

Afschrijvingen 3 3 1

Huisvestingslasten 6 4 4

Overige lasten 13 13 13

Totaal beheerskosten 60 54 51

De personeelslasten zijn 4 miljoen euro hoger dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door een

dotatie aan de personele voorziening (2 miljoen euro) en hogere overige personele lasten (3 miljoen


euro). De overige personeelskosten zijn hoger dan begroot door de tijdelijke inzet van externen en

uitzendkrachten op specifieke projecten en op functies die in 2017 zo veel mogelijk worden ingevuld

met vaste dienstverbanden. Daarentegen zijn de kosten voor lonen en salarissen lager dan begroot

(1 miljoen euro).

Financieel kader en indicatoren 2016

NWO stelt de jaarrekening op volgens het baten-lastenstelsel (RJ 660). Dit houdt in dat de lasten

worden verantwoord op het moment dat NWO een financiering toekent in plaats van op het moment

van uitbetaling. Een gevolg hiervan is dat verplichtingen die worden gefinancierd met de rijksbij-

drage van het ministerie van OCW, zijn opgenomen als vordering op de balans.

Bij de overgang naar RJ 660 heeft het ministerie van OCW met een financieel kader en indicatoren de

ruimte aangegeven waarbinnen NWO moet functioneren:

– De algemene reserve moet positief zijn.

– Het eigen vermogen moet positief zijn.

– De liquiditeit moet positief zijn.

Een belangrijk gevolg van de overgang naar RJ 660 was dat een deel van de vordering op OCW

(612 miljoen euro) niet langer kon worden gewaardeerd. Deze niet langer gewaardeerde vordering

op OCW is opgenomen onder de overige reserve (612 miljoen euro) en zal niet wijzigen, tenzij aan-

vullende afspraken met het ministerie worden gemaakt.

De overige reserve is de belangrijkste oorzaak van het negatieve eigen vermogen van 359 miljoen (zie

tabel 18) ultimo 2016. De bestaande afspraken tussen OCW en NWO waarborgen de continuïteit van

NWO.

Tabel 18 | Ontwikkeling financiële kaders in 2016 (enkelvoudig*).

Financiële indicatoren (enkelvoudig*) NWO-D (x € 1 miljoen)

2016 2015

Algemene reserve -19 -23

Wettelijke reserve 7 9

Overige reserve -612 -612

Bestemd fonds 263 156

Eigen vermogen -361 -470

Vordering OCW 267 286

Liquide middelen 307 269

* Enkelvoudig wil zeggen dat in deze tabel de exploitatie van de NWO-instituten en STW niet is meegenomen.

De negatieve algemene reserve van 19 miljoen euro bestaat enerzijds uit het effect van het bepalen

van de reële waarde van verstrekte renteloze leningen aan groepsonderdelen (11 miljoen euro) en

anderzijds uit de gevormde wettelijke reserve voor de ontwikkelingskosten van de immateriële vaste

activa (7 miljoen euro). Deze componenten van de algemene reserve worden weer ingelopen

gedurende de resterende looptijd van de leningen respectievelijk de afschrijvingstermijn van de

immateriële vaste activa.

Het bestemde fonds geeft het bedrag weer dat nog niet is verplicht aan specifieke doelen, die het

ministerie van OCW heeft geoormerkt binnen de rijksbijdrage. Ultimo 2016 bedraagt het bestemde

fonds 263 miljoen euro; het is met 107 miljoen toegenomen ten opzichte van vorig jaar (2015:

156 miljoen euro). De toename wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een dotatie aan het

bestemde fonds met betrekking tot de NWA-startimpuls (30 miljoen euro), die door NWO nog moet

worden verplicht. Daarnaast zijn in 2016 middelen gereserveerd voor de tweejaarlijkse ronde Grote


infrastructurele onderzoeksvoorzieningen (49 miljoen euro) en zijn middelen toegevoegd aan het

fonds Stimuleringsregeling Europees Onderzoek (24 miljoen euro). Verplichting van de middelen in

2017 zal leiden tot afname van de bestemde fondsen.

De vordering op OCW ultimo 2016 bedraagt 267 miljoen euro en is daarmee per saldo afgenomen

met 19 miljoen euro (2015: 286 miljoen euro). De afname wordt vooral veroorzaakt doordat in 2016

minder onderzoeksverplichtingen zijn aangegaan dan aan rijksbijdrage 2016 is ontvangen. Wanneer

deze middelen in 2017 alsnog worden verplicht, zal de vordering op OCW weer toenemen.

Aan de vordering op OCW was aanvankelijk een maximum gesteld van 357 miljoen euro. Mede als

gevolg van de transitie van NWO, waarbij de grantingactiviteiten van de voormalige stichting FOM en

STW worden geïntegreerd binnen NWO-D, is de verwachting dat de vordering op OCW op termijn zal

stijgen boven dit plafond. Naar aanleiding hiervan zijn in maart 2017 nieuwe afspraken gemaakt,

waarbij is afgesproken het plafond met ingang van 2018 te verhogen tot 390 miljoen euro. Mutaties

die van invloed zijn op het verloop van de vordering, dienen in het lopende jaar te worden besproken

met het ministerie van OCW.

Een goed inzicht in de meerjaren liquiditeitsprognose 2017-2021 van NWO is hierbij van belang. NWO

voert een financieel beleid dat erop is gericht de beschikbare middelen zo snel mogelijk in te zetten

voor wetenschappelijk onderzoek. Het verwachte liquiditeitsverloop van de NWO-groep blijkt uit

tabel 19.

Tabel 19 | Liquiditeitsprognose 2017-2021.

Liquiditeitsprognose 2016-2021 (bedragen in K€ )

2016 2017 2018 2019 2020 2021

Beginstand liquide middelen 482.743 551.632 445.508 441.900 386.453 331.503

Eindstand liquide middelen 551.632 445.508 441.900 386.453 331.503 225.088

Mutatie liquide middelen 68.889 -106.124 -3.608 -55.447 -54.950 -106.415

De ontwikkeling van de liquiditeit en solvabiliteit over de afgelopen drie jaar is weergegeven in

tabel 20.

Tabel 20 | Financiële kengetallen.

Ratio’s per 31 december 2016 2015 2014

Liquiditeit 1,29 1,07 0,92

Solvabiliteit -0,13 -0,23 -0,23

De liquiditeit geeft aan in welke mate NWO haar kortlopende verplichtingen kan voldoen. De

liquiditeit wordt berekend door het totaal van vorderingen en liquide middelen te vergelijken met

het totaal van de kortlopende schulden. De liquiditeit is in 2016 verder verbeterd ten opzichte van

2015.

De solvabiliteit is de mate waarin NWO voldoende eigen vermogen heeft om in geval van liquidatie

alle verschaffers van vreemd vermogen hun vorderingen terug te betalen. De solvabiliteit wordt in

tabel 20 uitgedrukt als verhouding van het eigen vermogen ten opzichte van het totaal vermogen.

Door het negatief eigen vermogen is er sprake van een negatieve solvabiliteit. OCW heeft bij brief

d.d. 17 oktober 2014 met kenmerk 684804 bevestigd dat OCW niet voornemens is te stoppen met


wetenschapsfinanciering via NWO. Mocht daar in de toekomst om politieke redenen verandering in

komen, dan zal de overheid de financiering gefaseerd afbouwen, opdat NWO aan de aangegane

verplichtingen richting derden kan voldoen.

Een meer gedetailleerde financiële uitwerking en toelichting volgt uit de jaarrekening 2016 van NWO

(zie hoofdstuk 4).

Continuïteitsparagraaf en financieel perspectief

In december 2016 heeft het ministerie van OCW de ingediende NWO-begroting 2017 inclusief meer-

jarencijfers 2018-2021 goedgekeurd. De begroting en de meerjarencijfers zijn hieronder opgenomen.

Het gaat hierbij om de enkelvoudige begroting van NWO-D. Dit houdt in dat de basisbijdrage van

NWO-D aan de NWO-instituten en STW wel is meegenomen, maar de begrote exploitatie van de

NWO-instituten en STW zelf niet.

Tabel 21 | Realisatie 2016 en begroting 2017 NWO-D (enkelvoudig).

Realisatie Bijgestelde

begrotingMeerjarige doorkijk

bedragen in k€ 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Baten

Rijksbijdrage OCW 763.227 828.551 790.787 776.619 770.757 759.626

Specifieke en overige bijdragen 39.302 72.904 50.236 45.565 44.301 40.340

802.529 901.455 841.023 822.184 815.058 799.966

Lasten

Verstrekte subsidies 631.935 889.935 862.848 727.179 801.950 708.925

Personeelslasten 38.229 40.196 37.554 37.000 36.879 36.725

Afschrijvingen 3.416 3.959 4.168 4.142 2.465 1.424

Huisvestingslasten 6.004 3.615 3.639 3.668 3.694 4.012

Overige lasten 12.486 17.840 15.380 13.662 12.733 13.051

692.070 955.545 923.589 785.651 857.721 764.137

Financiële baten en lasten 237 866 825 792 758 723

Netto Resultaat 110.696 -53.224 -81.741 37.325 -41.905 36.552

Resultaatbestemming

Algemene reserve 3.639 866 825 792 21 724

Mutatie bestemd fonds 107.057 -54.090 -82.566 36.533 -41.926 35.828

Netto Resultaat 110.696 -53.224 -81.741 37.325 -41.905 36.552

De rijksbijdragebrief van de minister van OCW d.d. 3 november 2016 met kenmerk 1089496 en de

departementale begroting van het ministerie van OCW vormen de budgettaire kaders waarbinnen de

NWO-begroting 2017, met een meerjarige doorkijk naar 2018-2021, is opgesteld. Naast de rijksbij-

dragen vanuit het ministerie van OCW bevat de NWO-begroting ook de inzet van middelen voor

specifieke programma’s vanuit het OCW-deelbudget Wetenschapsbeleid, andere beleidsonderdelen

van het ministerie van OCW, en derden zoals de ministeries van EZ, BuZa en IenM, de Europese Unie

(Horizon 2020) en private partijen.

De totale NWO-begroting 2017 laat in totaal 901 miljoen euro aan baten zien en 956 miljoen euro

aan lasten. De baten over 2017 zijn daarmee in totaal 88 miljoen hoger dan volgens de oorspronkelijk


bij OCW ingediende NWO-begroting 2017. De lasten over 2017 zijn in totaal 135 miljoen euro hoger.

Enerzijds wordt dit verschil veroorzaakt doordat te verplichten onderzoeksubsidies over de jaargrens

van 2016 naar 2017 zijn geschoven. Anderzijds is dit het gevolg van de transitie van NWO, waarbij de

grantingactiviteiten van de voormalige Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM)

en stichting STW zijn geïntegreerd binnen NWO-D. De afnemende grantingactiviteiten binnen voor-

malig FOM worden in de komende jaren afgebouwd. Hiervoor is in de periode van 2017 tot en met

2022 totaal circa 85 miljoen euro nodig. Deze benodigde extra middelen waren toegelicht, maar nog

niet cijfermatig verwerkt in de ingediende begroting voor 2017.

Het verwachte saldo van baten en lasten over 2017 bedraagt 53 miljoen euro negatief en wordt

grotendeels gefinancierd uit daarvoor bestemde fondsen. Dit is een jaarlijks terugkerend patroon, als

gevolg van de tweejaarlijkse subsidieronden voor grootschalige infrastructuur.

De meerjarenbalans 2017-2021 geeft het navolgende beeld. Het betreft de enkelvoudige meerjarige

balans. Dat houdt in dat de onderlinge schulden vorderingsposities tussen NWO en de NWO-

instituten en STW wel zijn opgenomen, maar niet de activa en passiva van de NWO-instituten en STW

zelf.

Tabel 22 | Enkelvoudige meerjarige balans NWO-D.

Realisatie Bijgestelde begroting

Meerjarige doorkijk

bedragen in k€ 31-12-2016 31-12-2017 31-12-2018 31-12-2019 31-12-2020 31-12-2021

Activa

Immateriële vaste activa 8.684 5.989 3.317 857 – –

Materiële vaste activa 4.669 5.059 4.710 4.174 3.371 2.754

Financiële vaste activa 325.215 396.633 424.168 450.995 464.374 461.922

Vaste activa 338.568 407.681 432.195 456.026 467.745 464.676

Vorderingen 62.250 31.936 13.677 6.582 2.969 2.055

Liquide middelen 306.923 257.203 285.254 272.992 249.219 160.375

Vlottende activa 369.173 289.139 298.931 279.574 252.188 162.430

Totaal 707.741 696.820 731.126 735.600 719.933 627.106

Passiva

Algemene reserve -18.672 -15.319 -12.029 -9.083 -8.555 -7.832

Wettelijke reserve 7.612 5.125 2.661 506 – –

Overige reserve -611.540 -611.540 -611.540 -611.540 -611.540 -611.540

Bestemde fondsen 263.257 209.167 126.601 163.134 121.207 157.036

Eigen vermogen -359.343 -412.567 -494.307 -456.983 -498.888 -462.336

Voorzieningen 5.696 4.487 3.802 3.490 2.017 1.817

Langlopende schulden 565.629 550.997 582.756 557.864 557.589 494.811

Kortlopende schulden 495.759 553.903 638.875 631.229 659.215 592.814

Vreemd vermogen 1.067.084 1.109.387 1.225.433 1.192.583 1.218.821 1.089.442

Totaal 707.741 696.820 731.126 735.600 719.933 627.106


Door de jaarlijkse afschrijving op het Informatie Systeem voor Aanvragen, Archivering en

Communicatie (ISAAC) neemt de immateriële vaste activa jaarlijks af. Dezelfde afloop is ook te

zien bij de wettelijke reserve, die is gevormd voor de geactiveerde ontwikkelingskosten van het

informatiesysteem.

De verwachte toename van de financiële vaste activa tot 2020 wordt vooral veroorzaakt door het

oplopen van de vordering op OCW. Enerzijds wordt de vordering verhoogd door het alsnog ver-

plichten van ontvangen en beschikbare rijksbijdrage aan onderzoek, die zijn doorgeschoven van 2016

naar 2017. Anderzijds wordt de vordering op OCW verhoogd door de extra benodigde financiering

voor de afnemende grantingactiviteiten van voormalig FOM over de periode 2017-2022.

Door de extra benodigde financiering voor de afnemende grantingactiviteiten van voormalig FOM

zal de vordering op OCW naar verwachting langdurig het eerder gestelde plafond van 357 miljoen

overschrijden. Naar aanleiding van overleg hierover tussen OCW en NWO zijn de afspraken met

betrekking tot de vordering OCW geherdefinieerd. Hierbij is een nieuw plafond van 390 miljoen euro

afgesproken, dat vanaf 2022 jaarlijks weer structureel wordt verlaagd.

Een bepalende factor hierbij is de liquiditeitspositie van NWO en daarmee het vertrouwen dat NWO

aan de (toekomstige) verplichtingen kan blijven voldoen. In bovenstaande meerjarige doorkijk wordt

rekening gehouden met alle bekende betalingsverplichtingen. Na toekenning van de doorgeschoven

middelen van 2016 naar 2017 zal betaling hiervan volgens afgesproken kasritme leiden tot afname

van de liquide middelen. Ook de benodigde extra financiering voor de afnemende granting-

activiteiten van voormalig FOM heeft een negatief effect op de liquide middelen.

De negatieve algemene reserve zal de komende jaren verbeteren. De verbetering wordt enerzijds

veroorzaakt door de oprenting van de verstrekte renteloze leningen aan groepsmaatschappijen ten

gunste van de algemene reserve. En anderzijds door de afloop van de wettelijke reserve vanwege de

afschrijving op het Informatie Systeem voor Aanvragen, Archivering en Communicatie (ISAAC), die

wordt toegevoegd aan de algemene reserve.

Zowel de meerjarige begroting als de meerjarige balans 2017-2021 zijn opgesteld op basis van de

huidige NWO-organisatie en de daarbij horende personele bezetting. In 2016 is de nieuwe

governance en organisatie van NWO nader uitgewerkt. De financiële en personele consequenties

hiervan zijn voor zover mogelijk verwerkt in de enkelvoudige meerjarige begroting 2017-2021.

In hoofdstuk 4 van het jaarverslag NWO zijn de geconsolideerde financiële jaarcijfers 2016 van

NWO-D en de groepsonderdelen opgenomen. Mede naar aanleiding van de transitie werkt NWO aan

verbreding van het consolidatieproces, wat vanaf 2017 moet resulteren in geconsolideerde meer-

jarenbegrotingen van totaal NWO (NWO-D en NWO-I) én tussentijdse geconsolideerde kwartaal-

rapportages. Dit zal leiden tot een verbeterd meerjarig inzicht op NWO-totaalniveau en een

verbeterd inzicht in geconsolideerde realisatiecijfers gedurende het lopende boekjaar.

Risicoparagraaf

NWO is een publieke organisatie die op een verantwoorde manier wil omgaan met publieke

middelen. Om de belangrijkste financiële en organisatorische risico’s transparant te maken heeft

NWO een risicobeheersings- en controlesysteem.

De raad van bestuur van NWO stelt de hoofdlijnen van het beleid en de begroting vast. De dagelijkse

leiding is in handen van de directie. De governance van NWO is uitgewerkt in onder andere de NWO-

wet, het NWO-Reglement en domeinreglementen. De realisatie van de te bereiken doelen wordt elk

kwartaal getoetst aan de begroting en jaarlijks verantwoord onder meer in het jaarverslag. NWO

heeft het afgelopen jaar gewerkt aan een integraal en systematisch proces van risicomanagement.


Risicomanagementbeleid

Met behulp van risicomanagement worden risico’s op een gestructureerde en expliciete manier in

kaart gebracht, geëvalueerd en beheerst. Het is een continu proces dat start bij de strategiebepaling

en risicobereidheid en dat door alle afdelingen binnen NWO moet worden gedragen. In 2016 heeft

NWO een risicomanagement beleid opgesteld. In dit beleid is uiteengezet op welke wijze risico-

management is geborgd. Eén van de uitgangspunten voor het risicomanagement beleid is het

COSO-framework. Onderdelen uit het beleid zijn onder andere de risicobereidheid, impact en

kwantificering van geïdentificeerde risico’s, beheersingsmaatregelen en monitoring van risico’s.

Het risicomanagement beleid wordt in 2017 nader vorm gegeven.

Risicobereidheid

De risicobereidheid van NWO is beoordeeld vanuit de strategische doelstellingen van de organisatie,

waarbij NWO hoofdzakelijk werkt met publieke middelen. Daarnaast kennen (externe) weten-

schappelijke ambities een lange doorlooptijd waardoor ze niet snel wendbaar zijn. Dit maakt dat

NWO haar risicobereidheid classificeert als laag of terughoudend.

Risico’s

De belangrijkste risico’s zijn geïnventariseerd en opgenomen in een risicoregister. Deze risico’s zijn

bottom-up geïnventariseerd en top-down beoordeeld. Voor de verschillende risico’s zijn maatregelen

getroffen. Het risicoregister wordt periodiek bijgewerkt en jaarlijks geëvalueerd.

Het afgelopen jaar hebben zich geen calamiteiten voorgedaan die een belangrijke (financiële) impact

op NWO hebben gehad. Wel blijkt uit de risico-inventarisatie dat NWO belangrijke risico’s onderkent.

Deze betreffen onder andere de transitie van NWO, de continuïteit van instituten en datalekken.

Daarnaast heeft NWO altijd te maken met mogelijke budgettaire onzekerheden waarmee alle door

de overheid gefinancierde organisaties te maken hebben. De belangrijkste onderkende risico’s en

getroffen beheersingsmaatregelen worden hieronder kort uiteengezet.

De transitie van NWO

Naar aanleiding van de wetenschapsvisie van het kabinet en de strategie van NWO wil NWO komen

tot een flexibeler, krachtiger en meer coherente organisatie. In 2016 zijn de contouren van de nieuwe

governance structuur uitgewerkt, waarbij de financiële en personele consequenties meer zichtbaar

worden. De transitie is georganiseerd in vijf werkstromen:

– Planning, procedures en continuïteit;

– Bestuur, cultuur en communicatie;

– Ontwerp topstructuur, domeinen, bedrijfsvoering en institutenorganisatie;

– Personele aangelegenheden;

– Bedrijfsvoering domeinorganisatie.

De nieuwe NWO-structuur is op 1 februari 2017 formeel van start gegaan (zie ook hoofdstuk 3A).

De medewerkers zijn per 1 april 2017 geplaatst in de nieuwe organisatie.

Het transitierisico wordt omschreven als: de transitie van NWO leidt tot discontinuïteit van het

primaire proces en de bedrijfsvoering. Het is mogelijk dat fouten kunnen ontstaan in het primaire

proces en/of de bedrijfsvoering die kunnen leiden tot onrechtmatigheden en ondoelmatigheden

waarbij de reputatie van NWO kan worden geschaad. NWO heeft dit risico geborgd door de mede-

werkers te betrekken bij de transitie, de medewerkers hierover veelvuldig te informeren en passende

personele trajecten te starten. De uitvoering van de wettelijke taak wordt middels de kwartaal-

rapportage gemonitord en besproken met de directeuren.

De continuïteit van instituten

Een ander belangrijk geïdentificeerd risico is: de continuïteit van één of meerdere van de instituten

van NWO is in het geding. Een instituut kan failliet gaan met alle gevolgen van dien, tenzij NWO

ingrijpt om de continuïteit (en liquiditeit) te garanderen. NWO borgt dit risico door jaarlijks de


begroting en de jaarplannen van haar instituten goed te keuren, de tussentijdse voortgangs-

rapportages van instituten te beoordelen met specifieke aandacht voor de liquiditeitspositie en in te

stemmen met de jaarrekening van de instituten. Daarnaast moet de raad van bestuur goedkeuring

verlenen aan grote investeringen en Europese aanbestedingen en vinden er elk kwartaal bestuurs- en

controllersoverleggen plaats.

Continuïteit NIOZ

Wat betreft de huidige situatie bij het NIOZ: met het NIOZ is een pakket aan maatregelen afge-

sproken, waaronder een reorganisatieplan en een leningsfaciliteit. In 2016 heeft het NIOZ een

positief exploitatieresultaat gerealiseerd. NWO is en wordt periodiek geïnformeerd door NIOZ over

de ontwikkelingen en over de uitvoering van het pakket aan maatregelen.

Datalekken

Het risico op datalekken is: er vinden datalekken plaats en/of er is sprake van verlies van (digitale)

gegevens. NWO heeft de plicht om betrokken partijen of personen te informeren over het feit dat

een datalek of verlies van (privacygevoelige) gegevens heeft plaatsgevonden. NWO borgt dit risico

door (digitale)beveiligingsfunctionaliteiten te handhaven en periodiek te actualiseren. NWO heeft

een privacy team ingericht waarin diverse specialisten zoals een jurist, privacy officer en auto-

matiseringsmedewerker vertegenwoordigd zijn. Ook is er bij de autoriteit persoonsgegevens een

functionaris gegevensbescherming geregistreerd. Alle incidenten worden geregistreerd en indien

nodig gemeld. Uiteraard zijn er ook diverse gedragscodes bij NWO van toepassing waarin aandacht

wordt besteed aan de vertrouwelijkheid van gegevens. Momenteel wordt onderzocht welke

additionele maatregelen noodzakelijk zijn om te voldoen aan de nieuwe AVG die ingaat per mei

2018.

Financieel beleid

In de navolgende paragrafen worden de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van financieel

beleid toegelicht.

Beheersings- en controlesysteem

Volgens de Regeling jaarverslaggeving onderwijs dient NWO te rapporteren over het interne risico-

beheersings- en controlesysteem. Onderdeel van deze paragraaf zijn eventuele significante

wijzigingen die in het systeem zijn aangebracht en eventuele belangrijke verbeteringen die zijn

gepland.

De transitie van de afdeling Financiën is in 2016 afgerond. De voortgang van de transitie werd

jaarlijks gemonitord aan de hand van het Transitieplan Financiën. Voor 2017 is het Transitieplan

Financiën omgevormd tot een jaarplan, om verdere ontwikkeling van de afdeling Financiën na deze

transitie door te kunnen voeren. Met dit plan wil NWO de dienstverlening, financiële taken,

processen, documenten en richtlijnen van NWO actualiseren, uniformeren en verbeteren. In het

jaarplan staan een adequate inrichting en uitvoering van de financiële processen en advisering over

de doelmatigheid, rechtmatigheid en doeltreffendheid van de besteding van middelen centraal.

Zoals in het begin van deze paragraaf is aangegeven, is in 2016 het risicomanagement binnen NWO

uitgewerkt en is een risicoregister opgesteld. Hiermee is een goede basis gelegd die in 2017 nader

wordt uitgewerkt met onder andere risicomanagement sessies en verantwoording over de risico’s in

de kwartaalrapportage.

De jaarlijks vastgestelde planning- en controlkalender ondersteunt NWO in het jaarlijkse cyclische

proces van onder meer de begroting, tussentijdse managementinformatie en het opstellen van de

jaarrekening. In 2016 zijn de voortgangsrapportages per kwartaal opgesteld en besproken op zowel

directie- als bestuursniveau. Vanaf 2017 is de doelstelling om de kwartaalrapportages te verrijken met

niet-financiële informatie en de status van geïdentificeerde risico’s.


De financiële processen van NWO zijn geüniformeerd en vastgelegd in handboeken, waaruit duidelijk

blijkt wie waarvoor verantwoordelijk is en welke documenten en/of formulieren voor een betrouw-

bare vastlegging moeten worden gebruikt. Deze handboeken borgen een betrouwbare financiële

administratie. In 2017 worden deze handboeken geactualiseerd naar de nieuwe inrichting van NWO

en het nieuwe financiële pakket. Ook is bij de beschrijving van de financiële processen aandacht

besteed aan de noodzakelijke inrichting van de administratieve organisatie en de interne controle.

Periodieke audits moeten de werking van de processen toetsen en zorgdragen voor tijdige

signalering van verbeterpunten om de financiële processen te borgen en te optimaliseren. In 2017

worden periodieke audits nader vormgegeven.

NWO heeft in 2016 site visits uitgevoerd bij diverse subsidieontvangers. Hiermee toetst NWO de

naleving van de subsidievoorwaarden: worden de middelen overeenkomstig de voorwaarden van

NWO besteed? Wanneer blijkt dat hieraan niet volledig wordt voldaan, kan NWO, indien nodig, tijdig

maatregelen treffen.

In januari van 2016 heeft NWO de aanbesteding voor een nieuw financieel softwarepakket afgerond.

Het pakket levert eenvoudiger en sneller inzicht in de (meerjarige) financiële situatie van

programma’s en projecten en voorziet het management zo beter en sneller van de benodigde

sturingsinformatie. Geheel 2016 is gewerkt aan de inrichting van het financiële pakket. In januari

2017 heeft NWO het pakket geïmplementeerd. In 2017 zal aan verdere optimalisatie van (het gebruik

van) het pakket worden gewerkt.

Bovengenoemde ontwikkelingen en bestaande (financiële) processen moeten zorgen voor een

adequate risicobeheersing, zodat risico’s tijdig kunnen worden gesignaleerd en maatregelen kunnen

worden getroffen.

Kaders en richtlijnen

Hieronder wordt een aantal belangrijke kaders en richtlijnen uiteengezet die in 2016 zijn beschreven

of geactualiseerd.

Richtlijn inkoop en Europese aanbesteding

NWO kenmerkt zich als een publiekrechtelijke instelling en dient op grond hiervan te voldoen aan de

van toepassing zijnde weten regelgeving (Aanbestedingswet). Voor de uitvoering van haar taken

koopt NWO diensten en goederen in bij derden. In 2016 is de Aanbestedingswet gewijzigd en hierop

heeft NWO haar richtlijn aangepast. Deze richtlijn borgt dat NWO onafhankelijk en transparant

inkoopopdrachten uitzet en daarbij voldoet aan de vereisten zoals deze zijn opgenomen in de

Aanbestedingswet. De richtlijn contractbeheer borgt daarnaast dat inkoopcontracten op een centrale

plaats worden gearchiveerd.

Richtlijn omgaan met Europese subsidies

In 2015 is de richtlijn omgaan met Europese subsidies geïmplementeerd. De richtlijn borgt dat NWO

voldoet aan de vereisten van het zevende (KP7) en achtste kaderprogramma (Horizon 2020) van de

Europese Unie (EU). De subsidie-instrumenten en -voorwaarden van KP7 en Horizon 2020 verschillen

wezenlijk op een aantal onderdelen. Deze verschillen worden in de richtlijn toegelicht. In 2016 is een

start gemaakt met verdere professionalisering van de processen rondom EU-projecten zoals planning,

digitale archivering en tijdregistratie. In 2017 wordt dit verder opgepakt.

Richtlijn cofinanciering

In 2016 is een begin gemaakt met de actualisatie van de richtlijn cofinanciering. Deze richtlijn borgt

dat NWO uniforme voorwaarden aan publiek-private samenwerkingen oplegt en op eenzelfde wijze

omgaat met cofinanciering. Als gevolg van de transitie is het noodzakelijk dat deze richtlijn aansluit

op de verschillende activiteiten van NWO. Verwacht wordt dat de richtlijn cofinanciering in 2017

gereed is.


Liquiditeiten NWO

Het beheer van onderzoeksprogramma’s en -projecten strekt zich uit over meerdere jaren. Tussen de

start van een onderzoeksprogramma en de feitelijke uitbetaling van de toegekende financiering zit

een meerjarige periode.

NWO moet over deze langere perioden de toegekende onderzoeksmiddelen zodanig beheren dat ze

deze op afgesproken momenten kan betalen. Hiervoor heeft NWO een liquiditeitsbeleid als kader

voor een efficiënte en doelmatige planning en beheer van de geldstromen binnen NWO.

Ieder kwartaal wordt de meerjarige liquiditeitenprognose (t+5) geactualiseerd; hierin worden de

liquiditeiten van de NWO-groepsonderdelen meegenomen. Op basis van de huidige meerjarige

liquiditeitenprognose 2017-2021 kan NWO in de toekomst in haar eigen liquiditeitsbehoefte

voorzien.

Financiële instrumenten

NWO (inclusief groepsonderdelen) maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van uiteen-

lopende financiële instrumenten die de organisatie blootstellen aan marktrisico inclusief valutarisico,

renterisico, kasstroomrenterisico en prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Om deze risico’s te

beheersen heeft NWO een beleid, inclusief een stelsel van limieten en procedures, opgesteld om de

risico’s van onvoorspelbare ongunstige ontwikkelingen op de financiële markten, en daarmee de

financiële prestaties van de onderneming, te beperken. NWO maakt geen gebruik van afgeleide

financiële instrumenten om risico’s te beheersen.

De reële waarde van in de balans opgenomen financiële instrumenten verantwoord onder kasmid-

delen, kortlopende vorderingen en schulden en dergelijke benadert de boekwaarde daarvan (looptijd

< 1 jaar). De reële waarde van de langlopende vorderingen en schulden is de contante waarde van

toekomstige kasstromen gebaseerd op een rente die per balansdatum zou gelden voor gelijksoortige

leningen vermeerderd met een risicopremie voor iedere individuele lening. Deze rente is gelijk aan de

rente van schatkistbankieren en bedraagt ultimo 2016: 0 procent (2015: 0 procent).

NWO (inclusief groepsonderdelen) loopt kredietrisico over leningen en vorderingen die zijn opge-

nomen onder financiële vaste activa, handels- en overige vorderingen en liquide middelen. Het

maximale kredietrisico bedraagt 1,0 miljard euro. Het kredietrisico is geconcentreerd bij de

Rijksoverheid en gerelateerde partijen. De hoogste vordering bedraagt 267 miljoen euro en betreft

de vordering op het ministerie van OCW. De tegenpartijen zijn gerelateerd aan de Rijksoverheid en

met deze tegenpartijen bestaat een lange relatie; zij hebben altijd aan hun betalingsverplichtingen

voldaan.

De vordering op het ministerie van OCW bestaat voor 64 miljoen euro uit vorderingen uit hoofde van

aangegane nieuwbouw-/investeringsverplichtingen. De gemiddelde looptijd hiervan bedraagt circa

zestien jaar. Het resterende deel van de vordering op OCW heeft betrekking op vorderingen uit

hoofde van door NWO aangegane subsidieverplichtingen met derden en heeft een gemiddelde

looptijd van ongeveer vier jaar.

NWO (inclusief groepsonderdelen) loopt over haar schulden geen renterisico, aangezien deze posten

niet rentedragend zijn. De vordering van NWO op OCW kent geen rentevergoeding. NWO loopt geen

valutarisico, omdat nagenoeg alle transacties in euro’s plaatsvinden. Met het bestaande liquiditeiten-

beleid van NWO worden kasstroomrisico’s zoveel mogelijk beperkt.

NWO bewaakt de liquiditeitspositie door middel van opvolgende liquiditeitsbegrotingen. Het

management ziet erop toe dat voor NWO steeds voldoende liquiditeiten beschikbaar zijn om aan de

verplichtingen te kunnen voldoen. Met schatkistbankieren wordt het risico van beleggen beperkt.

81Hoofdstuk 4 | Jaarrekening 2016

4 Jaarrekening

Inhoudsopgave

1 Geconsolideerde Balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming) 82

2 Geconsolideerde Staat van Baten en Lasten over 2016 83

3 Geconsolideerd Kasstroomoverzicht over 2016 84

4 Toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening 2016 85

4.1 Algemeen 85

4.2 Toegepaste standaarden 85

4.3 Continuïteit 86

4.4 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling 87

4.5 Toelichting op de geconsolideerde balans 96

4.6 Toelichting op de geconsolideerde Staat van Baten en Lasten 109

5 Enkelvoudige Balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming) 114

6 Enkelvoudige Staat van Baten en Lasten over 2016 115

7 Enkelvoudig kasstroomoverzicht over 2016 116

8 Toelichting behorende tot de enkelvoudige jaarrekening 2016 117

8.1 Algemeen 117

8.2 Toegepaste standaarden 117

8.3 Toelichting op de Staat van Baten en Lasten 131

8.4 Financiële baten en lasten 143

8.5 Aandeel in resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen 143

8.6 Gebeurtenissen na balansdatum 143

Overige gegevens 149

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 149

Bijlage 1: Exploitatie overzicht 2016 specifieke bijdragen 156

Bijlage 2: Samenstelling besturen NWO-koepel in 2016 159


1 Geconsolideerde Balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming)

bedragen in k€ 31-dec-16 31-dec-15

Activa

Immateriële vaste activa 4.5.1 9.939 11.327

Materiële vaste activa 4.5.2 143.137 145.070

Financiële vaste activa 4.5.3 274.648 295.093

Vaste activa 427.724 451.490

Voorraden 4.5.4 144 148

Vorderingen 4.5.5 207.811 189.613

Liquide middelen 4.5.6 551.632 482.743

Vlottende activa 759.587 672.504

Totaal 1.187.311 1.123.994

Passiva

Geconsolideerd eigen vermogen NWO en instituten/STW 4.5.7 -159.799 -255.478

Minderheidsbelang derden 4.5.8 64 66

Geconsolideerd eigen vermogen -159.735 -255.412

Voorzieningen 4.5.9 22.721 17.836

Langlopende schulden 4.5.10 734.787 732.126

Kortlopende schulden 4.5.11 589.538 629.444

Vreemd vermogen 1.347.046 1.379.406

Totaal 1.187.311 1.123.994


2 Geconsolideerde Staat van Baten en Lasten over 2016

bedragen in k€ 2016 2015

Baten

Rijksbijdragen OCW 763.227 693.390

Specifieke subsidies OCW 5.944 13.010

Overige overheidsbijdragen en -subsidies 94.820 99.083

Subsidies & bijdragen van derden 41.041 38.885

Overige baten 8.824 7.302

Totale baten 4.6.2 913.856 851.670

Lasten

Verstrekte subsidies 4.6.3.1 545.531 593.676

Personeelslasten 4.6.3.2 176.921 178.963

Afschrijvingen 4.6.3.3 8.982 6.726

Huisvestingslasten 4.6.3.4 13.332 12.785

Overige lasten 4.6.3.5 73.086 65.112

Totale lasten 817.852 857.262

Saldo baten en lasten 96.004 -5.592

Financiële baten en lasten 4.6.4 -421 238

Resultaat deelnemingen 98 -21

Resultaat 95.681 -5.375

Aandeel derden 2 -17

Netto resultaat 95.683 -5.392


3 Geconsolideerd Kasstroomoverzicht over 2016


Kasstroom uit operationele activiteiten

Saldo baten en lasten 96.004 -5.592

Aanpassingen voor:

Afschrijvingen immateriele vaste activa 3.013 694

Afschrijvingen materiele vaste activa 11.955 14.122

Boekwinst op verkochte activa -484 -115

Mutaties voorzieningen 4.885 8.464

Mutaties egalisatierekening investeringssubsidies -5.929 -7.945

Resultaat WIC – -8

Activiteiten subsidieproces:

Opboeking vordering OCW -116.458 -141.141

Inlossing vordering OCW 135.666 212.044

Verstrekte subsidies 545.531 593.676

Betaalde subsidies -583.349 -544.545

Veranderingen in vlottende middelen:

Voorraden 4 259

Vorderingen -18.198 -1.400

Kortlopende schulden 6.498 3.249

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 79.139 131.762

Financiele baten en lasten

Ontvangen rente 31 173

Totaal kasstroom uit operationele activiteiten 79.170 131.935

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Investeringen in immateriële vaste activa -1.625 -2.743

Investeringen in materiële vaste activa -11.479 -13.251

Desinvesteringen materiële vaste activa 1.941 120

Toename financiële vaste activa -3.160 -2.345

Afname financiële vaste activa 4.494 482

Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten -9.829 -17.737

Totaal uit kasstromen 69.341 114.198

Mutatie liquide middelen

Beginstand liquide middelen 482.743 368.480


Koers- en omrekeningsverschillen op geldmiddelen -452 65

Eindstand liquide middelen 551.632 482.743


4 Toelichting behorende tot de geconsolideerde jaarrekening 2016

4.1 Algemeen

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), gevestigd te Den Haag, is een

zelfstandig bestuursorgaan (ZBO).

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is met een budget van ruim

€ 900 miljoen per jaar één van de grootste wetenschapsfinanciers in Nederland. NWO stimuleert

kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap door het beste onderzoek te selecteren en te financieren.

NWO beheert onderzoeksinstituten van (inter)nationaal belang, geeft mede richting aan het weten-

schappelijk onderzoek in Nederland en brengt wetenschap en maatschappij dichter bij elkaar.

Onderzoeksvoorstellen worden beoordeeld en geselecteerd door vooraanstaande wetenschappers uit

binnen- en buitenland.

Onder verantwoordelijkheid van het algemeen bestuur van NWO wordt de geconsolideerde jaar-

rekening opgesteld voor de organisatie NWO en de aan NWO verbonden groepsorganisaties,

waaronder de onder NWO ressorterende onderzoeksorganisaties zoals vastgelegd in het NWO

Reglement.

De jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde jaarrekening en de enkelvoudige jaarrekening van

NWO. Met de geconsolideerde jaarrekening wordt verantwoording afgelegd over de financiële uit-

komsten van het gevoerde beleid in 2016 van de in de consolidatie opgenomen entiteiten. Met de

enkelvoudige jaarrekening wordt verantwoording afgelegd over de realisatie van de door de

Minister van OCW goedgekeurde begroting 2016.

In de enkelvoudige jaarrekening zijn de financiële gegevens opgenomen van de onderdelen die

vallen onder ‘NWO Den Haag’ (NWO-D):

De gebiedsbesturen

– Aard- en Levenswetenschappen (ALW)

– Chemische Wetenschappen (CW)

– Exacte Wetenschappen (EW)

– Geesteswetenschappen (GW)

– Maatschappij- en Gedragswetenschappen (MaGW)

– Medische Wetenschappen (MW)1

– Natuurkunde (N)

– Technische Wetenschappen (TW)2

De subsidieorganisaties

– WOTRO Science for Global Development

De tijdelijke aansturingsorganen

– Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie (NIHC)

– Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO)

– Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA (NRPO-SIA)

4.2 Toegepaste standaarden

De jaarrekening is opgesteld volgens de Regeling Jaarverslaggeving Onderwijs. In deze regeling is

bepaald dat de bepalingen van Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de Richtlijnen voor de

Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 660 Onderwijsinstellingen) van toepassing zijn, met inacht-

neming van de daarin aangeduide uitzonderingen.

1 Deze middelen worden beschikbaar gesteld aan ZonMw.2 Deze middelen worden beschikbaar gesteld aan STW.


De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en de resultaat-

bepaling zijn gebaseerd op historische kosten.

4.3 Continuïteit

De continuïteitsparagraaf richt zich op de negatieve vermogenspositie bij NWO-D, welke blijkt uit de

enkelvoudige jaarrekening, paragraaf 8.2.8).

De gehanteerde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn gebaseerd op de

continuïteitsveronderstelling. In deze paragraaf wordt dit nader uiteengezet door een toelichting op

het ontstaan van de vordering OCW en de negatieve Overige reserve in het jaar 2012 respectievelijk

het jaar 2013. En daarna wordt ingegaan op de huidige situatie met betrekking tot de vordering OCW

en het eigen vermogen.

Ontstaan vordering OCW en negatieve overige reserve

Het opstellen van de jaarrekening gebaseerd op de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en het van

toepassing zijn van de RJ 660 Onderwijsinstellingen heeft in 2012 geleid tot een vordering op OCW

voor reeds aangegane subsidieverplichtingen door NWO.

De vordering OCW is verantwoord op basis van de afspraken met het Ministerie van OCW zoals

opgenomen in de brieven van het ministerie van OCW d.d. 17 januari 2012, met kenmerk 359312 en

d.d. 18 september 2012, kenmerk 442152. In het najaar van 2013 vond een geplande evaluatie plaats

en werd door NWO en OCW geconcludeerd dat voor een deel van de vordering OCW geen aflossing

wordt voorzien.

Wanneer een deel van de jaarlijks door OCW ter beschikking te stellen middelen zou worden aange-

wend voor aflossing van dit deel van de vordering OCW, dan zou dit hebben betekend dat NWO in

haar beleidskeuzes ten aanzien van het stimuleren van onderzoek zou worden belemmerd. Op grond

van de verslaggevingsregels is het deel van de vordering dat niet zal worden afgelost gewaardeerd

op nihil. De herijking van de afspraken met OCW leidde in 2013 tot een afwaardering van

€ 611,5 miljoen, welke in het verslagjaar 2013 ten laste van de staat van baten en lasten werd

gebracht. Dit resulteerde in een negatieve Overige reserve van € 611,5 miljoen.

De Overige reserve zal niet wijzigen, tenzij aanvullende afspraken worden gemaakt met OCW.

Huidige situatie vordering OCW en vermogen

Het totaal eigen vermogen ultimo 2016 bedraagt € 359,3 miljoen negatief (zie paragraaf 8.2.8).

De vordering op OCW bedraagt € 266,9 ultimo 2016 en muteert jaarlijks met aangegane

verplichtingen en de inlossing door OCW, rekening houdend met een door OCW aangebracht

plafond. De inlossing is voorzien in de toekomstige rijksbijdragen aan NWO.

OCW heeft bij brief d.d. 17 oktober 2014 met kenmerk 684804 bevestigd dat OCW niet voornemens is

om te stoppen met wetenschapsfinanciering via NWO. Mocht daar in de toekomst om politieke

redenen verandering in komen, dan zal de overheid de financiering gefaseerd afbouwen, opdat NWO

aan de aangegane verplichtingen richting derden kan voldoen. Hierbij is het uitgangspunt dat NWO

handelt naar door OCW goedgekeurde sluitende begrotingen en in lijn met deze goedgekeurde

begrotingen verplichtingen aangaat. OCW heeft bij brief d.d. 8 december 2016 de sluitende

begroting 2017, inclusief meerjarencijfers, goedgekeurd.

Hiernaast geeft OCW een jaarlijkse bevestiging van de in de balans opgenomen langlopende

vordering op OCW, welke jaarlijks muteert met nieuw aangegane verplichtingen en inlossing door

OCW voorzien in de toekomstige rijksbijdragen aan NWO. Als gevolg van de Transitie NWO, waarbij


de granting-activiteiten van de voormalige Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

(FOM) en stichting STW worden geïntegreerd binnen NWO Den Haag, is de verwachting dat de

vordering OCW op termijn zal stijgen boven het gestelde plafond van € 357 miljoen. Tevens heeft de

integratie van de granting-activiteiten gevolgen voor de inlossingsmogelijkheid van de vordering. Op

basis van overleg tussen OCW en NWO inzake deze gevolgen zijn de afspraken met betrekking tot de

vordering OCW geherdefinieerd en vastgelegd bij brief d.d. 10 maart 2017 met kenmerk 1162739.

Hierbij is het nieuwe plafond door OCW met ingang van 2018 vastgesteld op € 390 miljoen, met de

randvoorwaarde dat het plafond jaarlijks wordt verlaagd met de structurele jaarlijkse inlossing van de

vastgoed component.

Hierbij is een bepalende factor de liquiditeitspositie van NWO en daarmee het vertrouwen dat NWO

aan haar (toekomstige) verplichtingen kan voldoen. NWO stuurt hierop door middel van de

liquiditeitsprognose, welke periodiek wordt herzien. In deze liquiditeitsbegrotingen wordt steeds

rekening gehouden met alle bekende betalingsverplichtingen. Deze begrotingen bevatten geen

structurele afbouw van het totaal van de verplichtingen waardoor er sprake blijft van het negatief

eigen vermogen, dat verband houdt met de eerder genoemde conclusie uit het evaluatiemoment in

het najaar van 2013 toen door NWO en OCW werd geconcludeerd dat voor een deel van de toen

bestaande vordering OCW geen aflossing wordt voorzien. De begrotingen hebben voorts als

uitgangspunt dat de overheid haar beleid inzake onderzoeks- en wetenschapsfinanciering en de rol

van NWO hierin in de toekomst zal continueren.

Per 31 december 2016 ziet de enkelvoudige meerjaren liquiditeitsprognose 2017-2021 er als volgt uit:

Liquiditeitsprognose 2016-2021(bedragen in K€ )

2016 2017 2018 2019 2020 2021

Beginstand liquide middelen 268.661 306.923 257.203 285.254 272.992 249.219

Eindstand liquide middelen 306.923 257.203 285.254 272.992 249.219 160.375

Mutatie liquide middelen 38.262 -49.720 28.051 -12.262 -23.773 -88.844

De liquiditeitspositie van NWO Den Haag zal ultimo boekjaar 2017 naar verwachting circa € 257 mil-

joen bedragen.

Ondanks het negatieve eigen vermogen voorziet NWO in de meerjaren liquiditeitsprognose tot en

met 2021 geen tekorten. Er is vooralsnog geen aanleiding te veronderstellen dat dit beeld na 2021 zal

veranderen. De jaarrekening is derhalve opgesteld op basis van de continuïteitsveronderstelling.

4.4 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling

4.4.1 Algemeen

Voor zover niet anders is vermeld, worden activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde.

Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige

economische voordelen naar de organisatie zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar

kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk

is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen die economische

voordelen in zich bergen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden

vastgesteld.

Baten worden in de staat van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het

economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering

van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vast-

gesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samen-

hangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft

plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.


Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en

alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot een actief of verplichting aan een derde zijn over-

gedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de Balans opgenomen. Verder worden

activa en verplichtingen niet meer in de Balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt

voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en/

of betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde.

De baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.

De jaarrekening wordt gepresenteerd in Euro’s, de functionele valuta van de organisatie. Alle

financiële informatie in Euro’s is afgerond op het dichtstbijzijnde duizendtal.

4.4.1.1 Rubriceringswijzigingen

Een deel van de jaarlijkse basisbijdrage van NWO aan CWI kende een oormerking voor vervangend

onderhoud, als gevolg waarvan dit deel van de subsidie als egalisatierekening werd verantwoord

onder de langlopende schulden. Deze oormerking wordt niet meer gebruikt en CWI heeft de opge-

bouwde egalisatierekening voor vervangend onderhoud geheel ondergebracht in het eigen

vermogen.

Voormalig stichting FOM heeft met ingang van 2016 een verdere differentiatie gemaakt met

betrekking tot de personeelskosten. Dit leidt tot verschuiving van kosten voor Lonen en salarissen

naar de Overige personele lasten.

De vergelijkende cijfers 2015 zijn hierop aangepast. De effecten hiervan blijken uit onderstaand

overzicht.

bedragen in k€ 2015

Geconsolideerd eigen vermogen NWO en instituten/STW voor rubriceringswijziging -257.076

Aanpassing voor vervangend onderhoud 1.598

Geconsolideerd eigen vermogen NWO en instituten/STW -255.478

Langlopende schulden voor rubriceringswijziging 733.724

Aanpassing voor vervangend onderhoud -1.598

Langlopende schulden 732.126

Lonen en salarissen 121.629

Overige vergoedingen lonen en salarissen -4.493

Lonen en salarissen 117.136

Overige personele lasten 16.301

Overige vergoedingen lonen en salarissen 4.493

Overige personele lasten 20.794

4.4.2 Gebruik van schattingen

De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en

veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de

gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke

uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronder-

stellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de

periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening

gevolgen heeft.


4.4.3 Grondslagen voor consolidatie

De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van NWO en haar groepsmaat-

schappijen en andere rechtspersonen waarover overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend

dan wel waarover de centrale leiding bestaat. Groepsmaatschappijen zijn deelnemingen waarin NWO

een meerderheidsbelang heeft, of waarop op een andere wijze een beleidsbepalende invloed kan

worden uitgeoefend. Bij de bepaling of beleidsbepalende invloed kan worden uitgeoefend, worden

financiële instrumenten die potentiële stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend,

betrokken. Participaties die worden aangehouden om ze te vervreemden worden niet

geconsolideerd.

De geconsolideerde onderzoeksorganisaties (stichtingen) waarmee NWO duurzaam is verbonden

overeenkomstig de Wet NWO, voldoen niet aan de wettelijke criteria voor opname als een deel-

neming in de enkelvoudige balans en zijn derhalve niet als financieel vast actief in de enkelvoudige

jaarrekening opgenomen. NWO heeft op basis van consolidatiecriteria overheersende zeggenschap

op de in de NWO-Wet genoemde onderzoeksorganisaties. In de geconsolideerde jaarrekening van

NWO worden deze onderzoeksorganisaties derhalve wel als groepsmaatschappijen opgenomen.

Hierdoor wijkt het geconsolideerd groepsvermogen af van het enkelvoudige eigen vermogen van

NWO. Het eigen vermogen van de geconsolideerde onderzoeksorganisaties (stichtingen) is

gepresenteerd als onderdeel van het groepsvermogen.

Nieuw verworven deelnemingen en andere entiteiten waarover overheersende zeggenschap kan

worden uitgeoefend worden in de consolidatie betrokken vanaf het tijdstip waarop beleidsbe-

palende invloed kan worden uitgeoefend. Afgestoten deelnemingen worden in de consolidatie

betrokken tot het tijdstip van beëindiging van deze invloed.

In de geconsolideerde jaarrekening zijn de onderlinge schulden, vorderingen en transacties (waar-

onder bijdragen en subsidies van NWO aan de groepsonderdelen) geëlimineerd, evenals de binnen de

groep gemaakte winsten. De groepsmaatschappijen zijn integraal geconsolideerd, waarbij het

minderheidsbelang van derden afzonderlijk tot uitdrukking is gebracht.

Op basis van artikel 407 lid 1 wordt Stichting WCW niet geconsolideerd. Er wordt gebruik gemaakt

van de vrijstelling voor consolidatie op grond van het feit dat de invloed van WCW op de solvabiliteit

en liquiditeit van NWO van te verwaarlozen betekenis is. Stichting WCW is de parkbeheerder van de

bewoners op de NWO-grond in het Science Park in Amsterdam.

NWO-groep, verbonden partijen en deelnemingen enkelvoudig

Consolidatie

In de geconsolideerde jaarrekening zijn, naast de enkelvoudige jaarrekening, opgenomen de

financiële gegevens van de groepsonderdelen van NWO die deel uitmaken van NWO:

– Stichting Technische Wetenschappen (gebiedsbestuur Technische Wetenschappen) (STW) te

Utrecht;

– Stichting Netherlands Institute for Radio Astronomy te Dwingeloo3 (ASTRON);

– Stichting Centrum Wiskunde & Informatica (CWI) te Amsterdam4;

– Stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM)5 te Utrecht met daarin begrepen de drie

onderzoeksinstituten en een Advanced Research Center:

– Atoom- en Molecuulfysica (AMOLF) te Amsterdam;

– Nationaal instituut voor subatomaire fysica (NIKHEF) te Amsterdam;

3 Inclusief het aan ASTRON verbonden AstroTec Holding B.V.4 Inclusief het aan CWI verbonden CWI Incubator B.V. en de Stichting Wiskunde & Informatica Conferentie.5 Inclusief de door het gebiedsbestuur Natuurkunde ter beschikking gestelde middelen voor de geld verdelende functie van FOM voor de natuurkunde. Met ingang van 1 januari 2017 is de stichting FOM omgevormd tot NWO-I.


– Plasmafysica Rijnhuizen (DIFFER) te Nieuwegein;

– Advanced Research Center for Nanolithography (ARCNL) te Amsterdam.

– Stichting NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) op Texel6;

– Stichting Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR) te Amsterdam;

– Stichting Netherlands Institute for Space Research (SRON) te Utrecht.

NWO heeft geen 403 verklaringen voor de instituten verstrekt. Geconsolideerde entiteiten van

groepsonderdelen worden opgenomen in de voetnoot.

Deelnemingen

De volgende rechtspersonen behoren niet tot de consolidatiekring (RJ 217.301), maar classificeren

zich als deelneming en zijn verantwoord onder de financiële vaste activa van de geconsolideerde

jaarrekening:

Deelname

– Matrix innovation Center N.V. te Amsterdam (25%)

– Matrix innovation Center CV te Amsterdam (20%)

– Lofar CV te Dwingeloo

– Dutch Sigma B.V. te Dwingeloo (20%)

– DySI Software Innovations B.V. (17%)

– DySI Analytics B.V. (17%)

– Internationales Begegnung- und Forschungzentrum fur Informatik Schloss Dagstuhl

gGmbh te Wadern, Duitsland

– Filitron B.V. te Dwingeloo (25%)

– MonetDB B.V. te Almere (14%)

– MonetDB Solutions B.V. te Almere (5%)

– NOFIQ Holding B.V. te Assen (23%)

– Particle Physics Inside Products (P2IP) B.V. te Amsterdam7; (100%)

– Spinque B.V. te Utrecht (22%)

– Stokhos B.V. te Amsterdam (33%)

– Seita Energy Flexibility B.V. (10%)

– NIOZ Haven B.V.8 (100%)

– Control Union Water B.V. (39%)

Overige verbonden partijen

De overige verbonden partijen zijn partijen waarmee NWO direct of via haar instituten duurzaam is

verbonden en voldoet aan de definitie van een verbonden partij:

Aard van verbondenheid

– Amsterdam Scientific Instruments Holding B.V. Start-up P2IP

– Amsterdam Scientific Instruments B.V. Verbonden aan Start-up

– Omics2image B.V. Verbonden aan Start-up

– Convenant Netherlands Space Office Participatie in stuurgroep

– Coöperatie SURF U.A. Bestuurdersbenoeming

– Data Archiving and Networked Services Bestuurdersbenoeming

– European and Developing Countries Clinical Trials Partnership Bestuurdersbenoeming

– European Polar Board ExCom member

– Gemeenschappelijke regeling Darwin Centrum voor Biogeologie Bestuurdersbenoeming

6 Inclusief het aan NIOZ verbonden NIOZ Holding BV.7 Op basis van artikel 407 lid 1 wordt P2IP niet geconsolideerd. Er wordt gebruik gemaakt van de vrijstelling voor consolidatie op grond van het feit dat de invloed van P2IP op de solvabiliteit en liquiditeit van NWO van te verwaarlozen betekenis is.8 NIOZ Holding B.V. bezit de uitgegeven certificaten en heeft geen beleidsbepalende invloed.


– JIV-ERIC9 Joint Institute

– Sigma Opto-Mechanics B.V. Verbonden aan deelneming Dutch Sigma B.V.

– Nederlands Instituut voor Systeembiologie Bestuurdersbenoeming

– Sensiflex B.V. Start-up P2IP

– Stichting Administratiekantoor Continuïteit Haven ’t Horntje Bestuurdersbenoeming

– Stichting Beheer CWI Incubator Bestuurdersbenoeming

– Stichting C.A. Muller Radio Station Bestuurdersbenoeming

– Stichting Lofar Bestuurdersbenoeming

– Stichting International LOFAR Telescope Founding partner

– ZonMw Bestuurdersbenoeming

– Stichting Beheer Wetenschappelijk Centrum Watergraafsmeer Bestuursdeelname

– Stichting Netherlands eScience Center Bestuursdeelname

4.4.4 Grondslagen voor de omrekening van vreemde valuta’s

Transacties in vreemde valuta’s

In vreemde valuta’s luidende monetaire activa en verplichtingen worden per balansdatum in de

functionele valuta omgerekend tegen de op die datum geldende wisselkoers. Niet-monetaire activa

en passiva in vreemde valuta’s die tegen historische kostprijs worden opgenomen, worden naar Euro’s

omgerekend tegen de geldende wisselkoersen op de transactiedatum. De bij omrekening optredende

valutakoersverschillen worden als bate of last in de staat van baten en lasten opgenomen.

4.4.5 Financiële instrumenten

Verstrekte leningen en overige vorderingen

Verstrekte leningen en overige vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële

waarde vermeerderd met eventuele transactiekosten en daarna tegen geamortiseerde kostprijs op

basis van de effectieve rentemethode. Baten en lasten worden in de staat van baten en lasten

verwerkt zodra de verstrekte leningen en overige vorderingen aan een derde worden overgedragen

of een bijzondere waardevermindering ondergaan, alsmede het amortisatieproces.

Overige financiële verplichtingen

Overige financiële verplichtingen worden bij eerste opname gewaardeerd op reële waarde

verminderd met transactiekosten en daarna tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve

rentemethode.

De aflossingsverplichtingen t+1 op de langlopende schulden worden opgenomen onder de kort-

lopende schulden.

Bepaling reële waarde

De reële waarde van een financieel instrument is het bedrag waarvoor een actief kan worden

verhandeld of een passief kan worden afgewikkeld tussen ter zake goed geïnformeerde partijen, die

tot een transactie bereid en van elkaar onafhankelijk zijn.

Een aantal toelichtingen in de financiële verantwoording vereist de bepaling van de reële waarde van

financiële instrumenten. De reële waarde wordt bepaald door de verwachte kasstromen contant te

maken tegen een disconteringsvoet die gelijk is aan de geldende risicovrije marktrente voor de

resterende looptijd vermeerderd met kredieten liquiditeitsopslagen.

9 De JIV-ERIC is in 2015 opgericht als rechtsopvolger van de Stichting JIVE.


4.4.6 Immateriële vaste activa

Ontwikkelingskosten software

Ontwikkelingskosten voor (zelf vervaardigde) software worden geactiveerd voor zover deze betrek-

king hebben op nieuwe of verbeterde procesvoering en worden gewaardeerd tegen vervaardigings-

of verkrijgingsprijs. Zij omvatten voornamelijk de salariskosten van het betrokken personeel, alsmede

de kosten van inhuur. De geactiveerde kosten worden na beëindiging van de ontwikkelingsfase

afgeschreven over de verwachte gebruiksduur, die 4 jaar bedraagt. De afschrijving vindt plaats

volgens de lineaire methode en vindt plaats vanaf moment van ingebruikname.

Voor het nog niet afgeschreven deel van de ontwikkelingskosten van de zelf vervaardigde software

wordt een wettelijke reserve gevormd.

Software in ontwikkeling

Vooruitbetalingen op immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of

vervaardigingsprijs. Op vooruitbetalingen op immateriële vaste activa wordt niet afgeschreven.

4.4.7 Materiële vaste activa

De materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen aanschaffings- of vervaardigingprijs verminderd

met de cumulatieve afschrijvingen.

Ontvangen investeringssubsidies worden opgenomen als overlopende passiva gevolgd door een

systematische vrijval ten gunste van het resultaat over de economische gebruiksduur van de activa

waarop de subsidies betrekking hebben.

De afschrijvingen worden berekend als een percentage over de aanschafprijs volgens de lineaire

methode op basis van de verwachte gebruiksduur, waarbij rekening wordt gehouden met een

eventuele restwaarde. Op ´terreinen´ wordt niet afgeschreven.

De volgende afschrijvingspercentages per jaar worden hierbij gehanteerd:

Gebouwen

Vaartuigen

3%

7,5%

Installaties en apparatuur 10, 15 of 20%(afhankelijk van verwachte gebruiksduur)

Computerapparatuur (inclusief software) 25%

Kantoormeubelen 10%

Transportmiddelen 20%

Onderhoudsuitgaven worden slechts geactiveerd indien zij de gebruiksduur van het object verlengen.

4.4.8 Financiële vaste activa

Deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid kan worden

uitgeoefend, worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode op basis van de nettover-

mogenswaarde.

Bij de bepaling van de nettovermogenswaarde worden de waarderingsgrondslagen van NWO

gehanteerd. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde worden op nihil

gewaardeerd. Wanneer NWO garant staat voor de schulden van de betreffende deelneming wordt

een voorziening gevormd, mits sprake is van een te verwachte uitstroom van middelen. Deze voor-

ziening wordt primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming gevormd en voor het overige

onder de voorzieningen ter grootte van het aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan

wel voor de verwachte betalingen door de organisatie ten behoeve van deze deelneming.

Deelnemingen waarin geen invloed van betekenis wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen

verkrijgingsprijs of duurzaam lagere bedrijfswaarde.


De leningen aan niet-geconsolideerde groepsmaatschappijen worden opgenomen tegen initiële reële

waarde op basis van de effectieve rentemethode, onder aftrek van bijzondere waardeverminderings-

verliezen.

De renteloze leningen tot en met 2011 zijn verstrekt zoals opgenomen onder financiële vaste activa

door NWO. Op grond van de RJ 290 “Financiële instrumenten” ( RJ 290.1007) heeft NWO de

verstrekte leningen, aangegaan vóór de stelselwijziging, niet gebaseerd op de effectieve rente-

methode. De waardering van de renteloze leningen is op basis van dit artikel in deze richtlijn niet

gewijzigd. Ultimo boekjaar 2015 hebben deze leningen een nominale waarde van € 0,4 miljoen.

Renteloze leningen verstrekt vanaf 2012 zijn gebaseerd op de effectieve rentemethode.

Rentebaten worden verantwoord in de periode waartoe zij behoren, rekening houdend met de

effectieve rentevoet van de desbetreffende actiefpost. Eventuele winsten of verliezen worden

verantwoord onder financiële baten en lasten.

Voor de financiering van meerjarige subsidieverplichtingen heeft NWO een vordering op het

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. De vordering wordt jaarlijks opgeboekt met

toekomstig te ontvangen Rijksbijdrage OCW ter financiering van toegekende meerjarige subsidie-

verplichtingen.

Jaarlijkse exploitatiesubsidies en (programma)beheerskosten worden direct gefinancierd uit de ont-

vangen Rijksbijdrage OCW van betreffend jaar. Inlossing van de vordering heeft plaats in gemiddeld

vier jaar. De inlossing wordt jaarlijks ontvangen via de Rijksbijdrage OCW.

Dividenden worden verantwoord in de periode waarin zij betaalbaar worden gesteld.

4.4.9 Bijzondere waardeverminderingen

Vaste activa met een lange gebruiksduur dienen te worden beoordeeld op bijzondere waardever-

minderingen wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen vermoeden dat de

boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terugverdienmogelijkheid van activa

die in gebruik zijn, wordt bepaald door de boekwaarde van een actief te vergelijken met de geschatte

contante waarde van de toekomstige netto kasstromen die het actief naar verwachting zal

genereren.

Wanneer de boekwaarde van een actief hoger is dan de geschatte contante waarde van de toe-

komstige kasstromen, worden bijzondere waardeverminderingen verantwoord voor het verschil

tussen de boekwaarde en de realiseerbare waarde.

4.4.10 Vervreemding van vaste activa

Voor verkoop beschikbare activa worden gewaardeerd tegen boekwaarde of lagere opbrengst-

waarde.

4.4.11 Voorraden

Grond- en hulpstoffen worden gewaardeerd tegen aanschafprijs op basis van de ‘first-in, first-out’

(FIFO)-methode of lagere actuele waarde.

Bij de waardering van de voorraden wordt rekening gehouden met de eventueel op balansdatum

opgetreden waardeverminderingen.


4.4.12 Vorderingen en effecten

De grondslagen voor de waardering van vorderingen en effecten zijn beschreven onder Financiële

instrumenten.

In de waardering van onderhanden projecten worden de kosten die direct betrekking hebben op het

project (zoals personeelskosten voor werknemers direct werkzaam aan het project, kosten van

constructiematerialen en aanschaffing van installaties en uitrusting die bij de uitvoering van het

project worden gebruikt), de kosten die toerekenbaar zijn aan projectactiviteiten in het algemeen en

toewijsbaar zijn aan het project en andere kosten die contractueel aan de opdrachtgever kunnen

worden toegerekend, begrepen.

De toerekening van opbrengsten en kosten op onderhanden projecten geschiedt naar rato van de

verrichte prestaties bij de uitvoering van het werk (‘percentage of completion’-methode) per balans-

datum op basis van de tot de balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de geschatte

totale projectkosten. Gedeclareerde termijnen worden in mindering op onderhanden projecten

gebracht.

Projecten met een positief saldo worden opgenomen onder de vorderingen. Projecten met een saldo

vooruitontvangen bedragen worden opgenomen onder de kortlopende schulden.

4.4.13 Aandeel derden

Het aandeel derden wordt gewaardeerd op het aandeel van derden in de nettovermogenswaarde,

bepaald overeenkomstig de waarderingsgrondslagen van de NWO.

4.4.14 Voorzieningen

Alle voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar

verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen.

Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van:

– een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die het gevolg is van een gebeurtenis in het

verleden; en

– waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt; en

– het waarschijnlijk is dat voor afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen nodig

is.

Voorzieningen in verband met materiële verplichtingen zijn gevormd voor:

– Voorziening sanering radioactiviteit , voor verplichtingen uit hoofde van toekomstige kosten

voor sanering radioactiviteit.

– Voorziening ter egalisatie van de verwachte projectkosten met betrekking tot gehonoreerde

projecten door STW na 1 januari 2016, waarop de btw niet meer aftrekbaar is. De voorziening

wordt gebaseerd op ervaringscijfers uit het verleden.

Voorzieningen in verband met toegezegde personeelsverplichtingen zijn voornamelijk;

– Wachtgelduitkeringen, getroffen voor gewezen werknemers van NWO die recht hebben op een

werkloosheidsuitkering (WW). De WW uitkering wordt door de uitvoeringsorganisaties bij NWO

in rekening gebracht. De berekening van de omvang van de voorziening geschiedt op persoon

niveau en op basis van toegekend recht; de maximale uitkering die op basis van de WW mogelijk

is op basis van de voorhanden zijnde gegevens op balansdatum.

– Reorganisatie, getroffen om structurele maatregelen te kunnen treffen die leiden tot een

gezonde financiële bedrijfsvoering. Het in de voorziening opgenomen bedrag dient gebaseerd te

zijn op een formeel vastgesteld reorganisatieplan.

– Seniorenverlof, gevormd voor verplichtingen uit hoofde van aan personeel in dienst van NWO

toegekende senioren verlofuren en is gebaseerd op een berekening van de tot ultimo van het


jaar opgebouwde rechten door de personeelsleden. Het gaat hier uitsluitend om de rechten van

personeelsleden die per balansdatum ook daadwerkelijk gebruik maken van de regeling.

– Jubileumuitkeringen, gevormd voor de verplichtingen uit hoofde van toekomstige uitkeringen

bij ambtsjubilea van personeel in dienst van NWO en is gebaseerd op een berekening van de tot

ultimo van het jaar opgebouwde rechten door de personeelsleden.

– Overige (personele) voorzieningen, gevormd voor verplichtingen uit hoofde van andere

personeelsaangelegenheden. Bijvoorbeeld verplichtingen voortkomend uit de relocatie van een

onderzoeksinstituut en de transitievergoeding Wet werk en zekerheid voor werknemers van

groepsonderdelen, die niet in dienst zijn van NWO-D. Deze werknemers hebben na een dienst-

verband van twee jaar of langer bij een niet vrijwillig verstrek, conform de Wet werk en zeker-

heid, sinds 1 juli 2016 recht op een transitievergoeding.

4.4.15 Schulden

De waardering van langlopende en kortlopende schulden is toegelicht onder Financiële

instrumenten.

De toegekende en per balansdatum nog niet uitgekeerde subsidies worden gewaardeerd tegen de

nominale omvang van de toezegging en als overlopende passiefpost, al naar gelang de looptijd,

verantwoord onder de langlopende of kortlopende schulden.

De egalisatierekening investeringssubsidies betreft door de Rijksoverheid of derden ter beschikking

gestelde middelen ter compensatie van de door NWO en haar groepsonderdelen gedane

investeringen in een actief en worden op de balans gepassiveerd en systematisch ten gunste gebracht

van de staat van baten en lasten gedurende de gebruiksduur van het actief.

4.4.16 Opbrengstverantwoording

De Rijksbijdrage wordt toegerekend aan de periode waarop zij betrekking heeft, alsmede de mutatie

op de vordering OCW.

Overheidssubsidies met een specifiek bestedingsdoel worden aanvankelijk in de balans opgenomen

als vooruitontvangen bedrag aangezien hierop een terugbetalingsverplichting rust indien het geld

niet conform het doel wordt besteed. Overheidssubsidies ter compensatie van door NWO gemaakte

kosten worden systematisch als opbrengsten in de staat van baten en lasten opgenomen in dezelfde

periode als die waarin de kosten worden gemaakt. Overheidssubsidies met een specifiek bestedings-

doel ter compensatie van NWO voor de kosten van een actief worden systematisch in de staat van

baten en lasten opgenomen gedurende de gebruiksduur van het actief.

Onder de overige baten zijn inkomsten uit royalties en licenties verantwoord.

4.4.17 Verstrekte subsidies

De post ‘verstrekte subsidies aan derden’ is gelijk aan de bedragen die beschikbaar zijn gesteld voor

werk aan onderzoeksprojecten gedurende het verslagjaar. Daarnaast kent NWO steunvormen waarbij

de toekenning geschiedt in de vorm van een premie of toekenning waarmee voor meerdere jaren

onderzoek wordt uitgevoerd. Deze toekenningen worden in het jaar van toekenning voor het gehele

bedrag als last verantwoord.

4.4.18 Personeelsbeloningen/pensioenen

De NWO-organisatie bestaat formeel uit vier werkgevers: NWO, de Stichting voor Fundamenteel

Onderzoek der Materie (FOM), CWI en NIOZ. Onder NWO vallen NWO-bureau, technologiestichting

STW en de NWO-instituten ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy, SRON Netherlands

Institute for Space Research en het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving

(NSCR). De vier werkgevers zijn aangesloten bij Stichting Pensioenfonds ABP. ABP is een bedrijfstak-


pensioenfonds met een toegezegde pensioenregeling (multi-employer defined benefit-regeling).

Gezien het feit dat de pensioenregeling een multi-employer regeling betreft is de pensioenregeling

als een toegezegde bijdrageregeling (defined contribution-regeling) verantwoord.

Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die

periode aan het pensioenfonds verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies

op balansdatum nog niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op

balansdatum reeds betaalde premies de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende

actiefpost opgenomen voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door het fonds of verrekening

met in de toekomst verschuldigde premies.

Verder wordt op balansdatum een voorziening opgenomen voor bestaande additionele

verplichtingen ten opzichte van het fonds en de werknemers, indien het waarschijnlijk is dat voor de

afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen zal plaatsvinden en de omvang van

de verplichtingen betrouwbaar kan worden geschat. Het al dan niet bestaan van additionele

verplichtingen wordt beoordeeld aan de hand van de uitvoeringsovereenkomst met het fonds, de

pensioenovereenkomst met de werknemers en andere (expliciete of impliciete) toezeggingen aan

werknemers. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de beste schatting van de contante waarde

van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen op balansdatum af te wikkelen.

Voor werknemers die voor 1980 in dienst waren bij het CWI zijn pensioenrechten ondergebracht bij

Centraal Beheer. Voor deze regeling is een bedrag als reservering opgenomen.

4.4.19 Kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht is opgesteld op basis van de indirecte methode. Onder geldmiddelen wordt

verstaan de liquide middelen. In het kasstroomoverzicht wordt onderscheid gemaakt tussen kas-

stroom uit operationele activiteiten en investeringsactiviteiten.

De ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest zijn opgenomen onder de kasstroom uit

operationele activiteiten. De verworven financiële belangen en verstrekte leningen zijn opgenomen

onder de kasstromen uit investeringsactiviteiten.

4.5 Toelichting op de geconsolideerde balans


Het verloop van de immateriële vaste activa is als volgt weer te geven:

bedragen in k€ Software in ontwikkeling Software Totaal

Stand per 1 januari 2016:

Aanschafprijs 10 12.216 12.226

Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen – -899 -899

Boekwaarde 10 11.317 11.327

Mutaties in de boekwaarde:

Investeringen -10 1.635 1.625

Afschrijvingen – -3.013 -3.013

Saldo -10 -1.378 -1.388

Stand per 31 december 2016:

Aanschafprijs – 13.851 13.851

Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen – -3.912 -3.912

Boekwaarde – 9.939 9.939


De investeringen in 2016 van € 1,6 miljoen in de immateriële vaste activa betreffen voor € 0,8 miljoen

verbeteringen en aanpassingen van het Informatie Systeem voor Aanvragen, Archivering en

Communicatie (ISAAC). Het systeem ISAAC is ondersteunend aan het bedrijfsproces bij NWO, STW,

voormalig FOM en NRPO-SIA.

Sinds de ingebruikname van ISAAC in november 2015 zijn gebruikerservaringen en verbeterpunten

van het systeem intensief gemonitord. Dit heeft in 2016 geleid tot een aantal nieuwe releases van

ISAAC.

De ontwikkelde software bestaat uit licentiekosten op basis waarvan ISAAC is ontwikkeld

(€ 0,8 mil-joen) en uit ontwikkelingskosten (€ 10,2 miljoen). Afschrijving heeft plaats in vier jaar.

De afschrijvingen over 2016 bedroeg € 2,6 miljoen. (2015: € 0,2 miljoen).

Voor het deel van de ontwikkelingskosten (€ 10,2 miljoen) is een wettelijke reserve gevormd. Jaarlijks

neemt de wettelijke reserve af met de jaarlijkse afschrijvingen op het immaterieel actief. Zie hiervoor

ook paragraaf 8.2.8.

Daarnaast heeft € 0,8 miljoen van de investeringen betrekking op de aanschaf en in gebruik name

van een nieuw financieel software pakket bij voormalig FOM en NWO-D. Het financieel software

pakket van voormalig FOM is in 2016 in gebruik genomen. Over 2016 is hierop € 0,4 miljoen

afgeschreven. Het financieel software pakket bij NWO-D wordt met ingang van 2017 in gebruik

genomen.


Het verloop van de materiële vaste activa is als volgt weer te geven:

bedragen in k€ Ter-reinen

Gebou-wen

Vaar-tuigen

Installaties en

apparatuur

Computer-apparatuur

Kantoor-meubelen

Transport-middelen

Activa in aanbouw

Totaal


Aanschafprijs 2.387 152.091 8.838 66.595 18.361 10.619 579 180 259.650

Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen

– -43.602 -5.360 -45.546 -14.224 -5.309 -539 – -114.580

Boekwaarde 2.387 108.489 3.478 21.049 4.137 5.310 40 180 145.070


Investeringen – 705 – 4.653 4.132 528 5 – 10.023

Investering herrubricering – 11.358 – -10.815 -722 -195 -51 – -425

Desinvesteringen -115 -6.383 -128 -283 -32 -418 -47 – -7.406

Afschrijvingen – -4.598 -488 -3.489 -2.820 -958 -27 – -12.380

Afschrijvingen desinvesteringen

– 5.264 67 82 71 418 47 – 5.949

Afschrijving herrubricering – -6.653 – 6.110 780 134 54 – 425

Acitva in aanbouw, investeringen

– – – – – – – 2.049 2.049

Activa in aanbouw, in gebruikname

– – – – – – – -168 -168

Saldo -115 -307 -549 -3.742 1.409 -491 -19 1.881 -1.933


Aanschafprijs 2.272 157.771 8.710 60.150 21.739 10.534 486 2.061 263.723

Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen

– -49.589 -5.781 -42.843 -16.193 -5.715 -465 – -120.586

Boekwaarde 2.272 108.182 2.929 17.307 5.546 4.819 21 2.061 143.137

De materiële vaste activa zijn met € 2,0 miljoen afgenomen tot een bedrag van € 143,1 miljoen.


De desinvestering in terreinen en gebouwen (totaal € 6,5 miljoen) heeft vooral betrekking op het

perceel Edisonbaan 14 in Nieuwegein, welke in 2016 is verkocht na de verhuizing van voormalig FOM

DIFFER naar Eindhoven. Daarnaast hadden bij NIOZ en STW desinvesteringen plaats voor respectieve-

lijk € 0,3 miljoen en € 0,5 miljoen met betrekking op installaties en apparatuur en kantoormeubelen,

welke niet langer in gebruik en volledig afgeschreven zijn.

Terreinen

De terreinen van het Science Park Amsterdam (Science Park, 1098 XG Amsterdam) hebben een boek-

waarde van € 0,9 miljoen en zijn in eigendom van NWO. Het terrein in eigendom van NIOZ heeft een

boekwaarde van € 1,4 miljoen. Het perceel van voormalig FOM (Rijnhuizen) is in 2016 verkocht.

De huidige marktwaarde is niet lager dan de boekwaarde van het terrein. Delen van het terrein zijn

in erfpacht uitgegeven (zie toelichting onder paragraaf 4.5.10).

Gebouwen

De gebouwen betreffen de huisvesting van de onderzoeksorganisaties ASTRON, CWI, NIOZ, SRON en

de voormalig FOM-instituten AMOLF, Nikhef, DIFFER en ARCNL, welke zijn opgegaan in het huidige

NWO-I. In 2016 is voor € 11,4 miljoen aan cumulatieve investeringen en € 6,7 miljoen aan cumulatieve

afschrijvingen geherrubriceerd van installaties -en apparatuur naar gebouwen vanwege de bouw-

kundige aard van deze investeringen. Daarnaast is voor € 0,7 miljoen geïnvesteerd in aanpassingen en

renovatie van gebouwen.

Recente taxaties geven geen aanleiding om bestaande gebouwen af te waarderen, mede vanwege de

intentie nog langdurig van deze gebouwen gebruik te maken. Met uitzondering van de gebouwen

van SRON. In verband met de voorgenomen verhuizing van SRON naar Amsterdam worden de activa

die niet mee verhuizen versneld afgeschreven. De versnelde afschrijving bedraagt € 0,1 miljoen per

jaar t/m 2019.

Vaartuigen

Het NIOZ maakt voor het zeegaand onderzoek gebruik van eigen onderzoeksvaartuigen, elk

geschikt voor een specifiek werkgebied. De boekwaarde van de vaartuigen ultimo boekjaar bedraagt

€ 2,9 miljoen.

Installaties en apparatuur

De installaties en apparatuur bestaat hoofdzakelijk uit activa die gebruikt wordt door de NWO-

instituten ten behoeve van de uitvoering van hun taken in het onderzoeksveld.

Computerapparatuur

Computerapparatuur bestaat voornamelijk uit hardware en software. De (afschrijvingen)

desinvesteringen en waardeverminderingen betreffen de desinvestering en afwaarderingen van de

niet meer aan het bedrijfsproces dienstbare materiële vaste activa.

Kantoormeubelen

De investering in kantoormeubelen hebben vooral betrekking op de aanpassingen in het kader van

het nieuwe werken, waarmee NWO in 2013 van start is gegaan. In 2017 wordt de laatste verdieping in

het kader van het nieuwe werken aangepast, waarna de verbouwingswerkzaamheden zijn afgerond.



Het verloop van de financiële vaste activa is als volgt weer te geven:

bedragen in k€ Boekwaarde 31-12-2015

Toename Afname Resultaat deelnemingen

Boekwaarde 31-12-2016

Deelnemingen 2.241 414 -1 98 2.752

Vorderingen op OCW 286.119 116.458 -135.666 – 266.911

Overige vorderingen 6.733 2.747 -4.495 – 4.985

Totaal financiële vaste activa 295.092 119.619 -140.162 98 274.648

Deelnemingen

De deelnemingen passen in het kader van de uitoefening van de taak van NWO, namelijk het

stimuleren en versterken van wetenschappelijk onderzoek, zie onderstaande overzicht voor een

specificatie.

Naam 31-12-2016 2016 Ja/ Nee % %

Andere deelnemingen

Matrix innovation Center N.V. NV Amsterdam 2.281 97 Nee 25% 0%

Lofar CV CV Dwingeloo 10 Nee 0%

NOFIQ Holding B.V. BV Dwingeloo – Nee 23% 0%

Filitron B.V. BV Dwingeloo – Nee 25% 0%

DySI Software Innovations B.V. BV Visvliet – Nee 17% 0%

DySI Analytics B.V. BV Assen – 1 Nee 17% 0%

Dutch Sigma B.V. BV Dwingeloo – Nee 20% 0%

IBFI Schloss Dagstuhl Dagstuhl 5 Nee nvt 0%

MonetDB B.V. BV Almere 3 Nee 14% 0%

MonetDB B.V. Solution BV Almere 3 Nee 5% 0%

Spinque B.V. BV Utrecht 4 Nee 22% 0%

Stokhos B.V. BV Amsterdam – Nee 33% 0%

Seita Energy Flexibility B.V. BV Amsterdam – Nee 10% 0%

Particle Physics Inside Products B.V. BV Amsterdam 39 Nee 100% 0%

NIOZ Haven B.V. BV Den Hoorn 25 – Nee 100% 0%

Control Union Water B.V. BV Den Hoorn 382 Nee 39% 0%

2.752 98

Vorderingen op OCW

De vordering op OCW bedraagt ultimo 2016 van € 266,9 miljoen en is in onderstaande tabel nader

gespecificeerd. In paragraaf 4.3 is de vordering OCW en de impact op de continuïteitsveronderstelling

nader toegelicht.

(bedragen in K€) 31-12-2015 31-12-2016 Korter dan 1 jaar 2 t/m 5 jaar Vanaf 5 jaar

Niet geoormerkte Rijksbijdrage 203.415 194.251 58.736 135.515 –

Geoormerkte Rijksbijdrage 13.366 8.577 8.577 – –

Vastgoedcomponent 69.338 64.083 5.255 13.040 45.788

Totaal 286.119 266.911 72.568 148.555 45.788


Overige vorderingen

In totaal bedragen de overige vorderingen ultimo 2016 € 5,0 miljoen.

De overige vorderingen en mutaties daarop zijn als volgt te specificeren:

– In 2016 is de langlopende deposito welke voormalig FOM aanhield bij Centraal Beheer en bij het

ministerie van Financiën ter dekking van verplichtingen voor pensioenen die niet bij het ABP

waren onderbracht opgeheven, omdat alle deelnemende medewerkers inmiddels met pensioen

zijn. Dit heeft geresulteerd in een uitbetaling van € 4,3 miljoen aan FOM.

– Een renteloze lening (€ 1,6 miljoen) aan stichting LOFAR, die vanwege het aanwezige risico dat

de lening niet kan worden afgelost afgewaardeerd is naar nihil.

– Een lening aan Biogeneration Ventures B.V.,Naarden, van € 6,0 miljoen (2015: € 6,0 miljoen).

De vordering is vanwege het aanwezige risico op oninbaarheid afgewaardeerd naar nihil.

– STW heeft in 2016 een geldlening van € 2,7 miljoen verstrekt aan academische innovatieve

starters ten behoeve van de financiering van een vroege fase traject, de zogenoemde

Vroegefasefinanciering (VFF). Het saldo van de verstrekte leningen ultimo 2016 komt daarmee op

€ 4,6 miljoen.

– Het ministerie van Economische Zaken ontwikkelde de VFF in 2015 om bedrijven in de vroege of

vernieuwingsfase te helpen. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) en de

Stichting voor de Technische Wetenschappen (STW) voeren deze regeling uit. De looptijd van een

lening is maximaal 10 jaar. Na ontvangst van een aflossing lening-VFF is de aflossing per direct

opeisbaar door EZ of OCW.

– Een verstrekte lening, boekwaarde ultimo 2016 € 0,4 miljoen, aan Wetenschappelijk Centrum

Watergraafsmeer (WCW). De lening is bestemd voor de financiering van een deel van de kosten

voor het aanleggen van het elektriciteitsnetwerk op het WCW terrein in Amsterdam.

Zie voor een nadere toelichting op de overige vorderingen die betrekking hebben op NWO-D

paragraaf 8.2.5.

4.5.4 Voorraden

De voorraden betreffen hulpmaterialen aanwezig bij NIOZ (€ 0,1 miljoen).

4.5.5 Vorderingen

bedragen in k€ Stand 31-12-2016 Stand 31-12-2015

Debiteuren 105.407 96.530

Vordering derden en overige overheden inzake bijdragen en subsidies 53.915 45.752

Onderhanden projecten (debet stand) 8.082 6.823

Overlopende activa en vorderingen 40.407 40.508

Totaal 207.811 189.613

In totaal zijn de vorderingen met € 18,2 miljoen toegenomen tot totaal € 207,8 miljoen.

Debiteuren

De debiteuren hebben vooral betrekking op vorderingen op (overige) overheden, vorderingen uit

hoofde van projecten, universiteiten en andere onderzoeksinstanties. De looptijd van de vorderingen

is korter dan 1 jaar.

Vordering derden en overige overheden inzake bijdragen en subsidies

Deze vordering is opgenomen voor programma’s waar de aangegane subsidieverplichting de hiermee

samenhangende ontvangen gelden overstijgt. Deze vordering is in 2016 met € 8,2 miljoen toege-

nomen tot € 53,9 miljoen.


Onderhanden projecten (debet stand)


Baten ter dekking van gerealiseerde projectkosten 32.421 21.751

Af: Te verwachten verliezen – -142

Af: Gedeclareerde termijnen -24.339 -14.786

Totaal 8.082 6.823

De onderhanden projecten in uitvoering bedragen ultimo 2016 totaal € 8,1 miljoen en zijn als

volgt te specificeren: ASTRON (€ 1,5 miljoen), NIOZ (€ 1,4 miljoen), FOM (€ 4,2 miljoen) en SRON

(€ 1,0 miljoen).

Onderhanden projecten met creditsaldo:


Baten ter dekking van gerealiseerde projectkosten 11.939 20.477

Af: Te verwachten verliezen -345 -51

Af: Gedeclareerde termijnen -43.324 -46.364

Totaal -31.730 -25.938

De onderhanden projecten in uitvoering bij groepsonderdelen waarbij de gedeclareerde termijnen

hoger zijn dan de baten ter dekking van de gerealiseerde projectkosten zijn als vooruit ontvangen

bedragen opgenomen onder kortlopende schulden.

Het saldo van de projecten met creditsaldo is met € 6,1 miljoen toegenomen tot € 31,7 miljoen.

De toename wordt vooral veroorzaakt bij NIOZ (4,0 miljoen) en heeft betrekking op meerdere

projecten. De onderhanden projecten met creditsaldo bij ASTRON, NIOZ, FOM en SRON bedragen

ultimo 2016 € 3,4 miljoen, € 9,4 miljoen, € 18,6 miljoen en respectievelijk € 0,3 miljoen.

Overige activa en vorderingen

De overlopende activa en overige vorderingen bestaan vooral uit vooruitbetaalde bedragen en

nog te vorderen bijdragen derden. Ultimo 2016 bedragen de overlopende activa en vorderingen

€ 40,4 miljoen.

4.5.6 Liquide middelen


Rekening-courant Ministerie van Financiën (NWO Den Haag) 304.158 264.412

Tegoeden op bankrekeningen (groepsonderdelen) 246.267 153.200

Vening Meinesz Fonds (VMF) 65 65

Kassen 23 23

Deposito’s 1.119 65.043

Totaal 551.632 482.743

De liquide middelen zijn in 2016 met € 68,9 toegenomen tot € 551,6 miljoen. De toename van de

liquide middelen blijkt uit het Kasstroomoverzicht (zie tabel in hoofdstuk 3).

De bij het ministerie van Financiën aangehouden middelen worden, afhankelijk van de rentetarieven,

in het rekening-courant danwel in deposito gehouden. De tegoeden op bankrekeningen (groeps-

onderdelen) bestaan zowel uit rekening-couranten bij het ministerie van Financiën als uit rekening-

couranten bij andere banken.


Door de afgifte van een bankgarantie (trekkingsrecht) ad. € 0,9 miljoen ter garantstelling van de

nakoming van de verplichtingen inzake de huur van de kantoorruimte NWO met parkeergelegenheid

aan de laan van Nieuw Oost Indië te Den Haag is een langlopend deposito afgesloten. De bank-

garantie loopt in 2021 af. Daarnaast is een bankgarantie afgegeven ad € 19 duizend inzake een

huurovereenkomst van stichting NLeSC.

STW en voormalig FOM hebben via het Ministerie van Financien een borgstelling van € 81 duizend

respectievelijk € 83 duizend afgegeven voor de huur van kantoorruimte.

De rekening-courant Vening Meinesz Fonds (VMF) komt voort uit een legaat waaruit periodiek een

VMF-prijs wordt toegekend.

De rente op de rekening courant van het ministerie van Financiën is gebaseerd op de dagrente

EONIA fixing, gemiddeld was de rente over 2016 0% (2015 0%). De rente bedroeg ultimo 2016 0%

(2015: 0%).

4.5.7 Geconsolideerd eigen vermogen NWO en instituten/STW

De aansluiting tussen het enkelvoudig eigen vermogen van NWO-D en het geconsolideerd eigen

vermogen en het resultaat blijkt uit de volgende tabel:

bedragen in k€ 2016 2015 Resultaat 2016 Resultaat 2015

NWO-D -359.343 -470.039 110.696 3.383

Stichting ASTRON 20.577 26.917 -6.340 -4.619

Stichting CWI 22.535 20.556 1.983 1.458

Voormalig stichting FOM 122.106 123.076 -970 1.045

Stichting NIOZ -5.930 -9.862 3.932 -12.553

Stichting NSCR 536 494 42 -573

Stichting SRON 17.571 27.563 -9.992 -503

Stichting STW 22.149 25.817 -3.668 6.970

Totaal -159.799 -255.478 95.683 -5.392

De toelichting op het eigen vermogen NWO-D is opgenomen in paragraaf 8.2.8.

Het saldo van het geconsolideerde groepsvermogen bedraagt ultimo 2016 € 159,8 miljoen negatief

en is daarmee met € 95,7 miljoen (resultaat 2016) verbeterd ten opzichte van 2015 (€ 255,5 miljoen

negatief).

Het geconsolideerd groepsvermogen van NWO omvat het eigen vermogen van NWO-D en het eigen

vermogen van de stichtingen waarin NWO participeert.

Het statutair eigen vermogen van de stichtingen die deel uitmaken van de consolidatiekring van

NWO is aangepast naar de grondslagen van NWO. Tevens bevat het hierboven gepresenteerde eigen

vermogen van de stichtingen een consolidatie aanpassing van € 73 miljoen in verband met door

NWO-D aan de verbonden stichtingen toegekende subsidies, die door de betreffende stichtingen nog

niet extern zijn verplicht en derhalve op geconsolideerd niveau nog onderdeel uitmaken van het

eigen vermogen.

De positieve en negatieve resultaten van de NWO-instituten en de stichting Technische

Wetenschappen (STW) leiden vooral tot toevoegingen respectievelijk onttrekkingen aan bestemd

eigen vermogen. Dit wordt veroorzaakt doordat de ontvangst van de rijksbijdrage (baten) en de

subsidietoekenning (lasten) niet in het zelfde jaar vallen.


Een pakket maatregelen waarmee het NIOZ in 2015 startte heeft over 2016 een positieve uitwerking

gehad. Onderdeel van dit pakket is een reorganisatie, welke begin 2016 startte. Een hiervoor

gevormde voorziening van € 10,1 miljoen leidde over 2015 nog tot een negatief resultaat van

€ 12,6 miljoen. In 2016 behaalde NIOZ een positief resultaat van € 3,4 miljoen, inclusief een vrijval van

€ 1,2 miljoen op de reorganisatievoorziening. In 2016 ging NIOZ ook een samenwerking aan met

Universiteit Utrecht.

4.5.8 Minderheidsbelang derden

Het minderheidsbelang derden betreft CWI Incubator B.V.

4.5.9 Voorzieningen

De voorzieningen zijn in 2016 met € 4,9 miljoen toegenomen tot totaal € 22,7 miljoen ultimo 2016.

Het verloop van de voorzieningen over 2016 is als volgt:

bedragen in k€ Stand per 1 januari

2016

Toevoegingen ten laste van het resultaat

Ont-trekkingen

Vrijval ten gunste

van het resutaat

Stand per 31 december

2016

Kortlopend deel < 1 jaar

Langlopend deel > 1 jaar

Pensioenen 1 – -1 – – – –

Wacht- en uitkerings-gelden

3.547 2.570 -1.316 – 4.800 2.299 2.501

Reorganisatie 10.094 – -2.118 -1.246 6.730 1.721 5.009

Jubileum-uitkeringen 1.958 285 -70 -56 2.117 187 1.930

Seniorenverlofregeling 404 – -112 -89 203 84 119

Overige personele voorzieningen

1.818 812 -892 -30 1.709 235 1.474

Sanering radioactiviteit – 3.072 – – 3.072 – 3.072

Verwachte btw op projectkosten

– 4.227 -137 – 4.090 817 3.273

Overige voorzieningen 14 – -6 -8 – – –

Totaal 17.836 10.966 -4.652 -1.429 22.721 5.343 17.378

Voorziening pensioenen

Dit betrof een voorziening voor de pensioenverplichtingen van voormalig FOM die niet bij het ABP

zijn ondergebracht. Deze pensioenrechten waren opgebouwd bij Centraal Beheer voordat de

pensioenrechten bij het ABP werden verzekerd. In november 2016 is de laatste medewerker die

deelnam aan de regeling met pensioen gegaan. Na de laatste betaling is de voorziening opgeheven.

Voorziening wachtgeld en uitkeringsgelden

In totaal is € 2,6 miljoen gedoteerd aan de voorziening wachtgelden uitkeringsgelden.

De voorziening geeft de verplichtingen van NWO weer voor de lopende wachtgeldregelingen,

conform CAO, getroffen met voormalig personeel en verwachte vergoedingen voor (bovenwettelijke)

WW-uitkeringen, en bedraagt ultimo 2016 totaal € 4,3 miljoen.

Daarnaast heeft de voorziening voor € 0,5 miljoen betrekking op (oud)-medewerkers van NWO-D,

waarmee in 2016 vaststellings- en detacheringsafspraken zijn gemaakt.

De totale voorziening voor wachtgeld en uitkeringsgelden komt daarmee uit op € 4,8 miljoen.

Reorganisatie

De reorganisatie voorziening is gevormd om toekomstige salarislasten van boventallige medewerkers

van NIOZ te dekken. In 2016 is € 2,1 miljoen onttrokken aan de voorziening. Daarnaast is € 1,2 miljoen

vrijgevallen als gevolg van herberekening van de voorziening op basis van de huidige situatie.


Voorziening jubileumuitkeringen

Deze voorziening is gevormd voor verplichtingen uit hoofde van toekomstige uitkeringen bij ambts-

jubilea van personeel in dienst van NWO en groepsonderdelen.

Voorziening seniorenverlof

Deze voorziening is getroffen voor het doorbetaalde deel van de werktijdvermindering bij werk-

nemers van NWO die deelnemer zijn aan de zogenaamde “Seniorenregeling (SOP)”.

Overige personele voorzieningen

De post overige personele voorzieningen van € 1,7 miljoen bestaat grotendeels uit een voorziening

bij voormalig FOM voor personele verplichtingen (€ 1,1 miljoen). De voorziening heeft betrekking op

de relocatie van DIFFER van Nieuwegein naar Eindhoven en de verhuizing van FELIX naar Nijmegen

en betreft kosten van het rechtspositioneel arbeidsvoorwaarden plannen (RAP) voor de medewerkers

de die naar Eindhoven en Nijmegen verhuizen en mogelijke kosten voor werkloosheidsuitkeringen.

In 2016 heeft als gevolg van actualisering een dotatie plaats van € 0,8 miljoen. Daarnaast is in 2016

€ 1,0 miljoen onttrokken aan deze voorziening.

Sanering radioactiviteit

De voorziening radioactiviteit is gevormd voor de sanering van radioactiviteit op het perceel van

Amsterdam Science Park. De radioactiviteit is ontstaan in de jaren 80 van de vorige eeuw. Voormalig

FOM dient in verband met de beëindiging van een bestaande erfpachtverplichting tot 2023 zorg te

dragen voor een juiste verwijdering van de radioactiviteit. Aan de voorziening is totaal € 3,1 miljoen

gedoteerd. Naar verwachting zullen de saneringswerkzaamheden starten in 2020.

Verwachte btw op projectkosten

De voorziening is gevormd ter egalisatie van de verwachte projectkosten met betrekking tot

gehonoreerde projecten door STW na 1 januari 2016, waarop de btw niet meer aftrekbaar is.

De dotatie van € 4,2 miljoen in 2016 is gebaseerd op ervaringscijfers uit het verleden.

4.5.10 Langlopende Schulden

Onderstaand overzicht betreffen de schulden met een looptijd van langer dan 1 jaar.

bedragen in k€ 31-12-2016 31-12-2015

Overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies) 614.814 605.982

Egalisatierekening investeringssubsidies 113.555 119.484

Overlopende passiva inzake vooruit ontvangen bedragen 6.383 6.624

Overige langlopende schulden 35 36

Totaal 734.787 732.126

De langlopende schulden van NWO zijn in 2016 met € 2,7 miljoen toegenomen tot een bedrag van

€ 734,8 miljoen. De grootste post betreft de overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerd

bedragen (subsidies), waarvan het verloop als volgt kan worden gespecifieerd.

Overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies)

bedragen in k€ 31-12-2016 31-12-2015

Stand 1 januari 1.136.484 1.087.353

Bij verstrekte subsidies 545.531 593.676

Af: Betalingen -583.349 -544.545

Stand 31 december 1.098.667 1.136.484

Waarvan korter dan 1 jaar: 483.853 530.502

Waarvan langer dan 1 jaar en korter dan 5 jaar: 614.814 605.982


De verplichtingen met een looptijd van korter dan 1 jaar zijn opgenomen onder de kortlopende

schulden.

Egalisatierekening investeringssubsidies

Onderstaand overzicht geeft de egalisatierekening investeringssubsidies weer die is gevormd voor

ontvangen investeringssubsidies ten behoeve van investeringen in materiele vaste activa.


Stand per 1 januari

Boekwaarde 119.484 127.429


Toevoeging egalisatierekening investeringssubsidies 57 145

Vrijval egalisatierekening investeringssubsidies -5.986 -8.090

Saldo -5.929 -7.945

Stand per 31 december

Boekwaarde 113.555 119.484

De egalisatierekening investeringssubsidies heeft grotendeels betrekking op investeringen in

gebouwen (€ 108,2 miljoen) door de groepsmaatschappijen voormalig FOM, ASTRON, NIOZ en CWI.

Jaarlijks valt een deel van de egalisatierekening investeringssubsidies vrij ter compensatie van de

afschrijvingslasten op het betreffende materieel vast actief.

Overlopende passiva inzake vooruit ontvangen bedragen

De vooruit ontvangen bedragen betreffen:

– de afkoop van een erfpachtcanons(t/m 2060) door de UvA ad € 1,0 miljoen. Hiervan heeft

€ 0,9 miljoen betrekking op een looptijd langer dan vijf jaar.

– de afkoop van een erfpachtcanon (t/m 2064) ad. € 5,8 miljoen, zijnde 70% van de totale

afkoopsom van € 8,4 miljoen exclusief btw voor een te vestigen Datacenter. Zie voor een

nadere toelichting paragraaf 8.2.10.

Overige langlopende schulden

De overige langlopende schulden hebben een looptijd van langer dan 1 jaar.

4.5.11 Kortlopende Schulden


Crediteuren 7.037 9.033

Te betalen belastingen en premies sociale verzekeringen 10.337 9.400

Schulden ter zake van pensioenen 873 829

Nog te betalen bedragen uit hoofde van vakantieuitkering 3.744 3.496

Nog te betalen bedragen uit hoofde van openstaande verlof- en spaarverlofdagen 8.696 8.562

Overlopende passiva inzake vooruit ontvangen bedragen 951 4.372

Overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies) 483.853 530.502

Overlopende passiva inzake derden en overige overheden inzake bijdragen en subsidies 22.035 25.531

Onderhanden projecten (creditstand) 31.730 21.568

Overlopende passiva en schulden 20.282 16.151

Totaal 589.538 629.444

De totale kortlopende schulden zijn met € 39,9 miljoen afgenomen tot € 589,5 miljoen.

De schulden hebben voor het overgrote deel betrekking op de voor wetenschappelijk onderzoek

door onderzoeksinstellingen opeisbare, maar nog niet uitbetaalde gelden.



Ultimo 2015 bestond de overlopende passiva inzake vooruit ontvangen bedragen vooral uit de loon-

ruimte-overeenkomst 2015-2016, welke van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in

2015 geheel was ontvangen. Het deel welke betrekking had op 2016 (€ 3,7 miljoen) is de voornaamste

oorzaak van de afname van de vooruit ontvangen bedragen tot € 1,0 miljoen.


De toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies) zijn in 2016 met € 46,6 miljoen afgenomen tot

€ 483,9 miljoen. Zie ook paragraaf 4.5.10 voor een nadere toelichting.

Het overgrote deel van de toegekende, niet uitgekeerde bedragen (€ 383,9 miljoen) heeft betrekking

op NWO-D. Van het restant (€ 100,0 miljoen) van de toegekende, niet uitgekeerde bedragen

(subsidies) heeft het overgrote deel betrekking op door STW verstrekte subsidies (€ 97,6 miljoen).

Overlopende passiva inzake derden en overige overheden inzake bijdragen en subsidies

Deze schuld betreft programma’s waar de reeds ontvangen gelden de aangegane subsidiever-

plichtingen overstijgen en bedraagt ultimo 2016 totaal € 22,0 miljoen.

Onderhanden projecten (creditstand)

Deze post betreft de onderhanden projecten in uitvoering bij groepsonderdelen waarbij de

gedeclareerde termijnen hoger zijn dan de gerealiseerde projectkosten. Zie paragraaf 4.5.5 voor een

nadere specificatie.

Overlopende passiva en schulden

Het totaal van de overige schulden en overlopende passiva bedraagt ultimo 2016 € 20,3 miljoen

(2015: 16,2 miljoen). Het overgrote deel ultimo boekjaar heeft betrekking op diverse schulden en

betalingen onderweg van NWO-D, FOM, STW en NIOZ (€ 2,2 miljoen, € 11,2 miljoen, 1,4 miljoen

respectievelijk € 1,1 miljoen).


Algemeen

NWO (inclusief groepsonderdelen) maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van uiteen-

lopende financiële instrumenten die de organisatie blootstelt aan marktrisico inclusief valutarisico,

renterisico, kasstroomrenterisico en prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Om deze risico’s te

beheersen heeft NWO een beleid inclusief een stelsel van limieten en procedures opgesteld om de

risico’s van onvoorspelbare ongunstige ontwikkelingen op de financiële markten en daarmee de

financiële prestaties van de onderneming te beperken. NWO maakt geen gebruik van afgeleide

financiële instrumenten om risico’s te beheersen.

Kredietrisico

NWO (inclusief groepsonderdelen) loopt kredietrisico over verstrekte leningen en vorderingen

opgenomen onder financiële vaste activa, handels- en overige vorderingen, liquide middelen. Het

maximale kredietrisico bedraagt € 1,0 miljard.

Het kredietrisico is geconcentreerd bij de Rijksoverheid en gerelateerde partijen. De hoogste

vordering bedraagt € 266,9 miljoen en betreft de vordering op het ministerie van OCW, waarop

het kredietrisico zeer beperkt is. De gerelateerde partijen zijn gerelateerd aan de Rijksoverheid

en met deze partijen bestaat een lange relatie; zij hebben tot op heden altijd aan hun

betalingsverplichtingen voldaan. Het kredietrisico is beperkt.

Renterisico en valutarisico

NWO loopt over haar schulden slechts een beperkt renterisico, aangezien de kasstromen grotendeels

onafhankelijk zijn van de marktrente. De liquide middelen worden aangehouden bij de overheid.


De vordering van NWO op OCW kent geen rentevergoeding. NWO loopt geen valutarisico, omdat

nagenoeg alle transacties in euro’s plaatsvinden. Met het bestaande liquiditeitenbeleid van NWO

worden kasstroomrisico’s zoveel mogelijk beperkt.

Liquiditeitsrisico

NWO bewaakt de liquiditeitspositie door middel van opvolgende liquiditeitsbegrotingen. Het bestuur

ziet erop toe dat voor NWO steeds voldoende liquiditeiten beschikbaar zijn om aan de verplichtingen

te kunnen voldoen.

Per 31 december 2016 zijn de niet contant gemaakte contractuele betalingsverplichtingen van de

grootste posten als volgt:

bedragen in k€ Korter dan 1 jaar 2 t/m 5 jaar Vanaf 5 jaar

Debiteuren 105.407 – –


53.915 – –

Vordering OCW 72.568 148.555 45.788


-483.853 -613.814 -1.000

Totaal -251.962 -465.258 44.789

De voor de afwikkeling van deze betalingsverplichting benodigde middelen komen uit de liquide

middelen van NWO en de groepsonderdelen en de verwachte rijksbijdragen voor de komende jaren.

De stand van de liquide middelen bedraagt ultimo 2016 totaal €549,9 miljoen.

Van de liquide middelen staat € 1,4 miljoen niet ter vrije beschikking uit hoofde van verstrekte

bankgaranties en borgstellingen. Zie paragraaf 4.5.13 Niet in balans opgenomen activa en

verplichtingen voor een nadere specificatie.

Reële waarde

De reële waarde van in de balans opgenomen financiële instrumenten wijkt niet in belangrijke mate

af van de boekwaarde daarvan. Dit hangt samen met de overwegend korte looptijden en de lage

marktrente.

De reële waarde is hierbij de contante waarde per balansdatum van toekomstige kasstromen

gebaseerd op een rente die per balansdatum zou gelden voor gelijksoortige leningen vermeerderd

met een risicopremie voor iedere individuele lening.

4.5.13 Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

Garanties en borgstellingen

NWO heeft voor een bedrag voor een bedrag van € 1,4 miljoen aan garanties en borgstellingen

afgegeven voor:

– Bankgarantie huur kantoorgebouwen Den Haag en Utrecht (€ 1,0 miljoen).

– Borgstelling ten behoeve van ASP NV, inzake aangegane kredieten door ASP bij de Rabobank

voor de bouw van het Matrix V gebouw te Amsterdam (€ 0,4 miljoen).

– Garantie inzake een huurovereenkomst van stichting NLeSC van € 19 duizend.

EDCTP

NWO is een van de deelnemende organisaties (namens de Nederlandse overheid) in EDCTP, een naar

Europees recht in 2003 opgerichte rechtspersoon (European Economic Interest Grouping, EEIG). Bij

deze rechtsvorm kunnen alle deelnemende rechtspersonen aangesproken worden op de eventuele

tekorten die ontstaan bij EDCTP.


Overige

(bedragen in K€) Korter dan 1 jaar 2 t/m 5 jaar Vanaf 5 jaar

Huur, pacht en lease verplichtingen 4.732 21.312 46.977

Facilitaire zaken en vaste activa in bestelling 1.442 428 –

ICT en automatisering 883 319 –

7.057 22.059 46.977

Huur, pacht en lease verplichtingen

In november 2016 heeft NWO één van de twee huurcontracten voor de gebouwen in Den Haag

opgezegd per 01-01-2017. Tegelijkertijd heeft NWO het andere huurcontract verlengd tot 2031. De

jaarlijkse huurlast bedraagt circa € 3,2 miljoen (inclusief servicekosten) en wordt jaarlijks geïndexeerd.

Een gedeelte van de huur wordt in rekening gebracht bij ZonMw en andere onderhuurders.

STW heeft voor de periode van 1 januari 2013 tot en met 31 maart 2021 een contract inzake huur

kantoorpand afgesloten. De huurprijs is € 0,2 miljoen per jaar.

Voor een drietal erfpachtcanons met Staatsbosbeheer én lease verplichtingen zijn door ASTRON

meerjarige overeenkomsten afgesloten met een totale waarde van € 0,1 per miljoen jaar.

NIOZ heeft een lopende erfpachtverplichting met betrekking tot Yerseke van € 1,9 miljoen.

SRON heeft inzake lease, huurcontracten en andere overeenkomsten een jaarlijkse verplichting van

€ 0,4 miljoen. De verplichting uit meerjarige leasecontracten en overige investerings- en inkoop-

verplichtingen aangegaan door NIOZ bedraagt € 0,7 miljoen.

Voormalig FOM heeft een huurovereenkomst tot en met 31 maart 2021 met betrekking tot het

kantoorgebouw aan de Van Vollenhovenlaan. De jaarlast bedraagt € 0,3 miljoen. In 2016 is voormalig

FOM een huurovereenkomst aangegaan voor een nog te bouwen bedrijfsverzamelgebouw op het

Amsterdam Science Park. De jaarlast bedraagt € 0,7 miljoen per jaar en loopt tot 2033.

In 2015 is de nieuwbouw FOM (DIFFER – Eindhoven) in gebruik genomen. Van de totale aanneemsom

(€ 26,8 miljoen) resteert ultimo 2016 nog € 0,5 miljoen.

Voormalig FOM heeft de plicht tot het uitvoeren van een eindsituatie bodemonderzoek vanwege de

ontmanteling van het pand Rijnhuizen.

Facilitaire zaken en vaste activa in bestelling

ASTRON heeft ultimo 2015 € 0,1 miljoen vaste activa in bestelling.

Op basis van diverse onderhoudscontracten en andere overeenkomsten met betrekking tot facilitaire

ondersteuning zijn NWO Den Haag, NIOZ, SRON en CWI verplichtingen aangegaan voor € 0,5 miljoen,

€ 0,6 miljoen, € 0,1 miljoen respectievelijk € 0,4 miljoen.

ICT en automatisering

De ICT en automatisering gerelateerde zaken betreffen hoofdzakelijk de beheer- en onderhouds-

kosten, licentiekosten en softwaresupport van informatiesystemen. De hiervoor aangegane

verplichtingen bedragen voor NWO-D € 1,2 miljoen.

FOM heeft een overeenkomst, eindigend in 2021, met een optie tot verlenging van twee maal drie

jaar voor het financieel software pakket.

NWO draagt via een contributie bij aan de Europese faciliteit ESRF, te gebruiken door Nederlandse

onderzoekers. De contributie voor 2017 bedraagt € 2,7 miljoen.


4.6 Toelichting op de geconsolideerde Staat van Baten en Lasten

4.6.1 Begroting 2016

NWO heeft geen geconsolideerde begroting, alleen een begroting op enkelvoudig niveau. De

begroting 2016 en de toelichting daarop is derhalve in de enkelvoudige jaarrekening opgenomen.

4.6.2 Baten

De baten kunnen als volgt worden gespecificeerd:


Rijksbijdrage OCW 763.227 693.390

Specifieke subsidies OCW 5.944 13.010

Overige overheidsbijdragen en -subsidies 94.820 99.083

Subsidies en bijdragen van derden 41.041 38.885


Totaal 913.856 851.670

De totale baten van NWO zijn in 2016 ten opzichte van 2015 met € 62,2 toegenomen tot € 913,9 mil-

joen. Een nadere specificatie van de baten volgt hieronder.

Rijksbijdrage OCW


Rijksbijdrage OCW

Brief d.d. 20 oktober 2015 met kenmerk OND/ODB-15/18521 U 738.920

Brief d.d. 11 december 2015 met kenmerk OND/ODB-2015/20836 U 3.651

Brief d.d. 29 november 2016 met kenmerk 1095814 39.576

Vooraankondiging en spec bijdrage naar fonds 288

Brief d.d. 08 oktober 2014 met kenmerk OND/ODB-14/26984 U 750.195

Brief d.d. 18 november 2015 met kenmerk OND/ODB-2015/19562 U 9.441

Brief d.d. 11 december 2015 met kenmerk OND/ODB-2015/20836 U 4.457

Brief d.d. 11 december 2015 met kenmerk OND/ODB-2015/21114 U 200

Totaal beschikte Rijksbijdrage 782.435 764.293

Mutatie vordering OCW -19.208 -70.903

Totaal Rijksbijdrage 763.227 693.390

De baten van NWO bestaan vooral uit de rijksbijdrage van OCW. Deze rijksbijdrage heeft een

structureel karakter. De rijksbijdrage is in vergelijking met 2015 met € 69,8 miljoen toegenomen tot

€ 763,2 miljoen. De mutatie van de vordering OCW ad € 19,2 miljoen is toegelicht in paragraaf 8.2.5.

Financiële vaste activa.

NWO heeft aan beschikkingen ten opzichte van vorig jaar in totaal € 18,1 miljoen meer aan rijksbij-

drage ontvangen van het ministerie van OCW. De belangrijkste redenen voor deze stijging is de

ontvangst van € 30 miljoen voor ‘NWA startimpuls’. Daarentegen staan aflopende bijdragen ten

opzichte van 2015 voor ‘Vrijval gelden co-financiering’ en ‘Bijdrage privaat-publieke samenwerking’,

totaal € 13 miljoen.


Naast het ministerie van OCW stellen ook andere departementen, alsmede andere financiers, aan

NWO middelen beschikbaar voor specifieke bestedingsdoelen. In de onderstaande tabellen worden

de door verschillende financiers toegekende middelen gespecificeerd.

Overige overheidsbijdragen en subsidies


Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 424 149

Ministerie van Buitenlandse Zaken 10.379 16.250

Ministerie van Economische Zaken 33.841 42.468

Ministerie van Infrastructuur en Milieu 9.392 5.746

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid – 50

Ministerie van Veiligheid en Justitie 103 130

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport -28 1

Overige ministeries 77 51

EU subsidies 12.944 14.643

Subsidies van overige overheden 27.688 19.595

Totaal 94.820 99.083

De Overige overheidsbijdragen en subsidies voor specifieke bestedingsdoelen worden op basis van

toerekening gerealiseerd in het jaar waarin de (meerjarige) toekenning is gedaan, danwel op basis

van de voortgang van de onderzoekwerkzaamheden bij het betreffende groepsonderdeel. Dit kan

leiden tot jaarlijkse fluctuaties in de gerealiseerde baten.

Subsidies en bijdragen van derden


Bijdragen van bedrijfsleven 32.455 34.882

Overige subsidies 8.586 4.003

Totaal 41.041 38.885

De Subsidies en bijdragen van derden voor specifieke bestedingsdoelen worden op basis van

matching gerealiseerd in het jaar waarin de (meerjarige) toekenning is gedaan, danwel op basis van

de voortgang van de onderzoekwerkzaamheden bij het betreffende groepsonderdeel. Dit kan leiden

tot jaarlijkse fluctuaties in de gerealiseerde baten.

Overige baten


Opbrengst uit royalties, octrooien, licenties 600 732

Vrijval voorziening – 1.163


Totaal 8.824 7.302

In 2016 bedraagt de opbrengst uit royalties, octrooien en licenties € 0,6 miljoen (€ 0,7 miljoen in

2015). De baten zijn grotendeels gerealiseerd door STW in het kader van het beleid rond kennis-

handel.

Benodigde voorzieningen worden periodiek geactualiseerd. In 2015 viel een bedrag van € 1,2 miljoen

vrij ten gunste van het saldo baten en lasten. Het saldo van de dotatie en vrijval van voorzieningen

over 2016 is apart verantwoord onder de personele en materiele lasten. Voor een nadere specificatie

van de vrijval voorzieningen wordt verwezen naar paragraaf 4.5.9.


De overige baten van € 8,8 miljoen in 2016 bestaan vooral uit inkomsten met betrekking tot verhuur

onroerende zaken en internet exchange housing.

4.6.3 Lasten

De lasten van NWO en haar groepsmaatschappijen hebben betrekking op verstrekte subsidies voor

onderzoeksprogramma’s, personeelskosten, afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa,

huisvestingslasten en overige lasten zoals dotaties aan voorzieningen.

4.6.3.1 Verstrekte subsidies


Subsidies aan derden 559.142 600.947

Af: Afwikkelingen op projectsubsidies -13.611 -7.271

Totaal 545.531 593.676

De subsidies aan derden zijn per saldo met € 48,1 miljoen afgenomen. De daling van de verstrekte

subsidies aan derden door NWO bedraagt € 60,8 miljoen en de stijging van verstrekte subsidies aan

derden door STW bedraagt € 12,7 miljoen.

4.6.3.2 Personeelskosten


Lonen en salarissen 120.876 117.136

Pensioenlasten 14.649 15.111

Sociale lasten 14.273 13.968

Mutatie personele voorzieningen 2.246 11.954

Overige personele lasten 24.877 20.794

Totaal 176.921 178.963

De totale personeelskosten zijn op totaalniveau met € 2,1 miljoen gedaald ten opzichte van vorig jaar.

De daling van de totale personeelskosten wordt in belangrijke mate veroorzaakt door de lagere

dotatie aan de personele voorzieningen (€ 9,7 miljoen). Daartegenover zijn de overige personele

lasten met € 4,0 miljoen toegenomen ten opzichte van vorig jaar.

De mutaties personele voorzieningen hebben betrekking op de wachtgelden, jubileumuitkeringen

en seniorenverlofvoorzieningen. Zie voor een nadere specificatie van de mutatie personele voor-

zieningen de paragraaf 4.5.9 Voorzieningen.

De overige personele lasten bestaan voor € 9,0 miljoen uit inhuur van externen en uitzendkrachten

(2015 € 7,2 miljoen). Naast de kosten voor externen en uitzendkrachten bestaan de overige personele

lasten onder meer uit opleidingskosten, reis- en verblijfskosten.

Personeelsbestand

Ultimo boekjaar 2016 bedroeg het aantal werknemers bij de groep, omgerekend naar volledige

mensjaren 2.322 (2015: 2.279). Deze personeelsomvang is als volgt onder te verdelen naar

verschillende personeelscategorieën, gemiddeld zijn in totaal 32 werknemers werkzaam buiten

Nederland:


2016 2015

NWO totaal (fte) 2.322 2.279

NWO totaal (aantallen) 2.526 2.465

Waarvan in percentage van fte:

Wetenschappers 52% 52%

Vrouw 32% 32%

Waarvan in percentage van aantallen:

Buitenlandse medewerkers 30% 30%

4.6.3.3 Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa


Immateriële vaste activa 3.013 694

Gebouwen 4.173 6.993

Vaartuigen 488 514

Installaties & apparatuur 3.489 3.471

Computerapparatuur 2.820 2.257

Kantoormeubilair 958 851

Transportmiddelen 27 36

Vrijval egalisatierekening investeringssubsdies -5.986 -8.090

Totaal 8.982 6.726

De afschrijvingen op de (im)materiële vaste activa zijn in 2016 met totaal € 2,3 miljoen toegenomen

tot totaal € 9,0 miljoen (2015: totaal € 6,7 miljoen). De stijging wordt vooral veroorzaakt door de

afschrijvingen op de in gebruik genomen software (ISAAC en financieel software pakket).

De jaarlijkse vrijval van een deel van de egalisatierekening investeringssubsidies ter compensatie van

de afschrijvingslasten bedraagt in 2016 totaal € 6,0 miljoen (2015: € 8,1 miljoen). Voor een nadere

specificatie van de vrijval egalisatierekening investeringssubsidies wordt verwezen naar paragraaf

4.5.10.

4.6.3.4 Huisvestingslasten


Huur 5.864 5.021

Verzekeringen 356 483

Onderhoud 2.974 2.564

Energie 2.761 2.861

Schoonmaakkosten 1.350 1.450

Overige huisvestingskosten 27 406

Totaal 13.332 12.785

De huisvestingslasten zijn in 2016 met € 0,5 miljoen toegenomen tot € 13,3 miljoen (2015: 12,8 mil-

joen). De stijging wordt vooral veroorzaakt door hogere kosten voor huur (€ 0,8 miljoen). Vanwege

vroegtijdige beëindiging van het huurcontract van één van de kantoorgebouwen heeft NWO de

resterende vooruitbetaalde btw-schade (€ 0,7 miljoen) in 2016 ineens als kosten verantwoord.


4.6.3.5 Overige lasten

Bedragen in k€ 2016 2015

Projectgebonden kosten 34.682 31.418

Vrijval/ dotatie voorziening 7.291 403

Automatisering 1.019 1.056

Advies en consultancy kosten 3.841 3.018

Exploitatiekosten 5.826 6.597

Administratie en beheerskosten 15.552 17.422

Overige kosten 4.875 5.198

Totaal 73.086 65.112

De overige lasten zijn met € 8,0 miljoen toegenomen tot € 73,1 miljoen.

Projectgebonden kosten zijn afhankelijk van de soort onderzoeksactiviteiten en projecten die in het

jaar plaatshebben. In 2016 zijn de projectgebonden kosten met € 3,3 miljoen toegenomen.

De vrijval/dotatie voorziening in 2016 bestaat uit een dotatie aan de voorziening voor sanering van

radioactiviteit (€ 3,1 miljoen) en een dotatie aan de voorziening ter egalisatie van de verwachte btw

op projectkosten inzake gehonoreerde projecten door STW na 1 januari 2016 (€ 4,2 miljoen).

De daling van de administratie- en beheerskosten van € 1,8 miljoen wordt vooral veroorzaakt door

lagere materiële lasten bij FOM (€ 1,5 miljoen).

4.6.4 Financiële baten en lasten


Rente baten 38 224

Effect reële waardebepaling verstrekte lening 7 8

Bankkosten en koersresultaten -466 6

Totaal -421 238

De financiële baten zijn met € 0,6 miljoen tot ultimo 2016 € -0,4 miljoen (2015: 0,2 miljoen). De

afname wordt enerzijds veroorzaakt door de lage rentestanden. Anderzijds wordt deze veroorzaakt

door een koersdaling van de ponden over 2016. Dit heeft geleid tot een negatief koersresultaat op de

pondenrekening van NWO van € 0,3 miljoen.

De rente op de rekening courant van het ministerie van Financiën is gebaseerd op de dagrente EONIA

fixing, gemiddeld was de rente over 2016 0% (2015: 0%).

Het effect reële waarde bepaling heeft betrekking op de verstrekte lening aan Wetenschappelijk

Centrum Watergraafsmeer (WCW). Zie ook paragraaf 4.5.3 Financiële vaste activa.


5 Enkelvoudige Balans per 31 december 2016 (na resultaatbestemming)


Activa

Immateriële vaste activa 8.2.3 8.684 9.996

Materiële vaste activa 8.2.4 4.669 4.587

Financiële vaste activa 8.2.5 325.215 343.441

Vaste activa 338.568 358.024

Vorderingen 8.2.6 62.250 60.589

Liquide middelen 8.2.7 306.923 268.661

Vlottende activa 369.173 329.250

Totaal 707.741 687.274

Passiva

Algemene reserve -18.672 -23.861

Wettelijke reserve 7.612 9.162

Overige reserve -611.540 -611.540

Bestemde fondsen 263.257 156.200

Eigen vermogen 8.2.8 -359.343 -470.039

Voorzieningen 8.2.9 5.696 2.938

Langlopende schulden 8.2.10 565.629 608.143

Kortlopende schulden 8.2.11 495.759 546.232

Vreemd vermogen 1.067.084 1.157.313

Totaal 707.741 687.274


6 Enkelvoudige Staat van Baten en Lasten over 2016

bedragen in k€ Realisatie 2016 Begroting 2016 Realisatie 2015

Baten

Rijksbijdragen OCW 763.227 738.920 693.390

Specifieke subsidies OCW 5.713 5.805 12.552

Overige overheidsbijdragen en -subsidies 30.071 23.821 37.544

Subsidies & bijdragen van derden 2.740 7.258 4.741

Overige baten 778 646 1.006

Totaal baten 8.3.2 802.529 776.450 749.233

Lasten

Verstrekte subsidies 8.3.3.1 631.935 692.363 694.172

Personeelslasten 8.3.3.2 38.229 33.744 32.970

Afschrijvingen 8.3.3.3 3.416 3.790 1.152

Huisvestingslasten 8.3.3.4 6.004 3.848 4.018

Overige lasten 8.3.3.5 12.486 12.970 12.861

Totale lasten 692.070 746.715 745.173

Saldo baten en lasten 110.459 29.735 4.060

Financiële baten en lasten 8.4 140 – -685

Resultaat 110.599 29.735 3.375

Deelnemingen 8.5 97 – 8

Netto resultaat 110.696 29.735 3.383

Resultaatbestemming

Dotatie algemene reserve 3.639 – 5.345

Dotatie bestemde fondsen 385.560 338.168 360.852

Onttrekking bestemde fondsen -278.503 -308.433 -362.814

Netto resultaat 110.696 29.735 3.383


7 Enkelvoudig kasstroomoverzicht over 2016

(bedragen in K€) 31-dec-2016 31-dec-2015

Kasstroom uit operationele activiteiten

Saldo baten en lasten 110.459 4.060

Aanpassingen in langlopende middelen:

Afschrijvingen 3.416 1.152

Mutaties voorzieningen 2.758 684

Vooruitontvangen erfpacht -243 -195

Activiteiten subsidieproces:

Opboeking vordering OCW -116.458 -141.141

Inlossing vordering OCW 135.667 212.044

Verstrekte subsidies 631.935 694.172

Betaalde subsidies -717.301 -673.248

Veranderingen in vlottende middelen:

Vorderingen -1.660 2.960

Kortlopende schulden -7.380 -12.192

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 41.193 88.296

Financiele baten en lasten

Ontvangen rente 60 63


Totaal kasstroom uit operationele activiteiten 40.789 88.412

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

Investeringen immateriële vaste activa -1.291 -1.501

Investeringen materiële vaste activa -895 -1.548

Verstrekte leningen groepsmaatschappijen en gelieerde partijen -6.315 -9.921

Aflossing op leningen groepsmaatschappijen en gelieerde partijen 5.929 2.387

Mutatie overige verstrekte leningen financiële vaste activa 45 -259

Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten -2.527 -10.842


Mutatie liquide middelen

Beginstand liquide middelen 268.661 191.091

Eindstand liquide middelen 306.923 268.661

Mutatie liquide middelen 38.262 77.570


8 Toelichting behorende tot de enkelvoudige jaarrekening 2016

8.1 Algemeen

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is met een budget van bijna

€ 800 miljoen per jaar één van de grootste wetenschapsfinanciers in Nederland. NWO stimuleert

kwaliteit en vernieuwing in de wetenschap door het beste onderzoek te selecteren en te financieren.

NWO beheert onderzoeksinstituten van (inter)nationaal belang, geeft mede richting aan het weten-

schappelijk onderzoek in Nederland en brengt wetenschap en maatschappij dichter bij elkaar.

Onderzoeksvoorstellen worden beoordeeld en geselecteerd door vooraanstaande wetenschappers uit

binnen- en buitenland. Dankzij financiering van NWO kunnen meer dan vijfduizend wetenschappers

onderzoek doen.

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is statutair gevestigd te Den

Haag.

8.2 Toegepaste standaarden

Het Ministerie van OCW heeft bij brief d.d. 17 januari 2012 met kenmerk 359312 bepaald dat NWO

vanaf 2012 haar jaarrekening dient op te stellen in overeenstemming met Regeling jaarverslaggeving

onderwijs. In deze regeling is bepaald dat de bepalingen van Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk

Wetboek en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 660 Onderwijsinstellingen)

van toepassing zijn, met inachtneming van de daarin aangeduide uitzonderingen.


In de enkelvoudige jaarrekening worden financiële instrumenten gepresenteerd op basis van de

juridische vorm.

Onderzoeksorganisaties, stichtingen waarmee NWO duurzaam mee is verbonden overeenkomstig de

Wet NWO, voldoen niet aan criteria voor opname als een deelneming in de enkelvoudige balans en

zijn derhalve niet als financieel vast actief in deze jaarrekening opgenomen. NWO heeft op basis van

consolidatiecriteria overheersende zeggenschap op de in de NWO-Wet genoemde onderzoeks-

organisaties. In de geconsolideerde jaarrekening van NWO worden deze groepsmaatschappijen wel

opgenomen. Hierdoor wijkt het geconsolideerd groepsvermogen af van het enkelvoudige eigen

vermogen van NWO. Het eigen vermogen van de geconsolideerde onderzoeksorganisaties

(stichtingen) is gepresenteerd als onderdeel van het groepsvermogen.

8.2.2 Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de (semi)publieke sector (WNT)

Voor de uitvoering van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen in de (semi)publieke sector

(WNT) heeft NWO Den Haag zich gehouden aan de Beleidsregel toepassing WNT en deze als normen-

kader bij het opmaken van deze jaarrekening gehanteerd.



Onder de immateriële vaste activa zijn opgenomen de geactiveerde kosten van de bouw van het

informatiesysteem ISAAC. Het verloop over 2016 is als volgt:

(bedragen in K€) Software Ontwikkelde software Totaal


Aanschafprijs – 10.209 10.209

Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen – -213 -213

Boekwaarde 1-1-2016 9.996 9.996


Investeringen 482 809 1.291

Afschrijvingen – -2.603 -2.603

Saldo 482 -1.794 -1.312

Stand per 31 december 2016: Aanschafprijs 482 11.018 11.500

Cumulatieve afschrijvingen en waardeverminderingen – -2.816 -2.816

Boekwaarde 31-12-2016 482 8.202 8.684

De investeringen in 2016 van € 1,3 miljoen in de immateriële vaste activa betreffen voor € 0,8 miljoen

verbeteringen en aanpassingen van het Informatie Systeem voor Aanvragen, Archivering en

Communicatie (ISAAC). Het systeem ISAAC is ondersteunend aan het bedrijfsproces bij NWO, STW,

FOM en NRPO-SIA. Daarnaast heeft € 0,5 miljoen betrekking op de aanschaf van een nieuw financieel

software pakket, welke met ingang van 2017 in gebruik genomen is.

Sinds de ingebruikname van ISAAC in november 2015 zijn gebruikerservaringen en verbeterpunten

van het systeem intensief gemonitord. Dit heeft in 2016 geleid tot een aantal nieuwe releases van

ISAAC.

De ontwikkelde software bestaat uit licentiekosten op basis waarvan ISAAC is ontwikkeld

(€ 0,8 miljoen) en uit ontwikkelingskosten (€ 10,2 miljoen). Afschrijving heeft plaats in vier jaar.

De afschrijvingen over 2016 bedroeg € 2,6 miljoen. (2015: € 0,2 miljoen).

Voor het deel van de ontwikkelingskosten (€ 10,2 miljoen) is een wettelijke reserve gevormd. Jaarlijks

neemt de wettelijke reserve af met de jaarlijkse afschrijvingen op het immaterieel actief (2016:

€ 2,4 miljoen en 2015: € 0,2 miljoen). De wettelijke reserve bedraagt € 7,6 miljoen ultimo 2016 en is

gelijk aan de boekwaarde van de immateriële vaste activa € 8,2 miljoen verminderd met de boek-

waarde van de licentiekosten van € 0,6 miljoen, waarvoor geen wettelijke reserve is gevormd. Zie

voor de wettelijke reserve paragraaf 4.5.6.



Het verloop van de materiële vaste activa is als volgt:

(bedragen in K€) Terreinen Installaties en apparatuur

Computer-apparatuur

Kantoor-meubelen

Transport-middelen

Totaal


Aanschafprijs 915 358 2.537 3.851 36 7.697

Afschrijvingen en waardeverminderingen

– -75 -1.801 -1.198 -36 -3.110

Boekwaarde 1-1-2016 915 283 736 2.653 – 4.587


Investeringen – 47 623 225 – 895

Afschrijvingen – -52 -377 -384 – -813

Saldo – -5 246 -159 – 82


Aanschafprijs 915 405 3.160 4.076 36 8.592

Afschrijvingen en waardeverminderingen

– -127 -2.178 -1.582 -36 -3.923

Boekwaarde 31-12-2016 915 278 982 2.494 – 4.669

In 2016 is voor totaal € 0,9 miljoen geïnvesteerd in materiële vaste activa. De afschrijving over 2016

bedroegen € 0,8 miljoen. Een nadere toelichting van de afzonderlijke posten binnen de materiële

vaste activa is als volgt.

Terreinen

Dit betreft het terrein van NWO in het Amsterdam Science Park (Science park, 1098 XG Amsterdam)

met een boekwaarde van € 0,9 miljoen en wordt aangehouden in het kader van de primaire doel-

stelling van NWO. De huidige marktwaarde is niet lager dan de boekwaarde van het terrein. Delen

van het terrein zijn in erfpacht uitgegeven. In 2016 is een deel van de uitgegeven erfpacht FOM aan

NWO teruggeven (zie toelichting onder paragraaf 8.2.10).

Installaties en apparatuur

De categorie installaties en apparatuur bestaat hoofdzakelijk uit activa die gebruikt wordt ten

behoeve van de uitvoering van de taken van NWO. De investeringen in 2016 hebben betrekking op

enkele aanpassingen van elektrische installaties en apparatuur.

Computerapparatuur

Onder computerapparatuur is de boekwaarde verantwoord van de door NWO aangeschafte software

en hardware. De investering in 2016 bedraagt totaal € 0,6 miljoen. Dit heeft vooral betrekking op

aanpassing, uitbreiding en vervanging van bestaande hardware en software.

Kantoormeubelen

De investering in kantoormeubelen van € 0,2 miljoen heeft vooral betrekking op aanpassingen in het

kader van het nieuwe werken, waarmee NWO in 2013 van start is gegaan. In 2017 wordt de laatste

verdieping in het kader van het nieuwe werken aangepast, waarna de verbouwingswerkzaamheden

zijn afgerond.



Het verloop van de financiële vaste activa is als volgt:

(bedragen in K€) Boekwaarde per

31-dec- 2015

Verstrekte lening

Effect reële waardebepaling

verstrekte lening

Aflossing lening

Oprenting Resultaat deel-

nemingen en effecten

Boekwaarde per

31-dec- 2016

Deelnemingen 2.184 – – – – 97 2.281

Vorderingen op groepsmaat-schappijen

54.773 6.315 -255 -5.929 792 – 55.696

Overige vorderingen 365 – – -45 7 – 327

Vorderingen op OCW

286.119 116.458 – -135.666 – – 266.911

Financiële vaste activa

343.441 122.773 -255 -141.640 799 97 325.215

Deelnemingen

De deelnemingen passen in het kader van de uitoefening van de taak van NWO, namelijk het

stimuleren en versterken van wetenschappelijk onderzoek.

De initiële kapitaalinbreng in de deelneming Matrix Innovation Center, voorheen Amsterdam Science

Park (ASP) bedraagt € 2,7 miljoen en heeft als doel te participeren in initiatieven om wetenschappelijk

onderzoek te bevorderen en te versterken. In 2007 is de lening ad € 2,3 miljoen aan het toenmalig

Amsterdam Science Park C.V. omgezet in vennootschappelijk kapitaal in verband met de financiële

herstructurering van ASP. In 2007 hebben de vennoten, waaronder NWO, het recht van tweede hypo-

theek verworven op de Matrix-gebouwen I t/m V van het Matrix Innovation Center.

Het publiek belang van Matrix IC C.V. en Matrix IC N.V. is vooral laagdrempelige huisvesting bieden

aan startende (ICT & life-science) ondernemers op het Science Park-terrein en zo als kennisstation te

functioneren. Hiertoe zijn vijf gebouwen (kantoren en laboratoria) ontwikkeld die door de C.V.

worden geëxploiteerd (de zogenaamde Matrix gebouwen). NWO heeft een belang van 25% in Matrix

Innovation N.V. Daarnaast heeft NWO een (in)direct belang van totaal 25% in Matrix Innovation C.V.

Naam Juridische vorm

Statutaire zetel

Eigen vermogen

31-12-2015

Resultaat 2016

Art. 2 403 BW Ja/Nee

Deelname %

Consolidatie

Matrix Innovation Center N.V. N.V. Amsterdam 92 – Nee 25% 0%

Matrix Innovation Center CV CV Amsterdam 9.124 487 Nee 20% 0%

Vorderingen op groepsmaatschappijen

De vorderingen op groepsmaatschappijen betreffen uitstaande leningen aan groepsonderdelen en

hebben een duurzaam karakter en zijn gericht op het realiseren van nieuwbouw en infrastructurele

voorzieningen voor onderzoeksactiviteiten van de instituten van NWO. Deze leningen bestaan uit:


(bedragen in K€) Oorsponke-lijke lening

Boekwaarde per

31-dec- 2015

Verstrekte lening

Aflossing lening

Effect reële waarde-bepaling

verstrekte lening

Oprenting Boekwaarde per

31-dec- 2016

ASTRON

Wetenschappelijke infrastructuur

7.538 5.650 – -3.150 – – 2.500

Nieuwbouw 11.800 8.207 – -393 – 192 8.006

Subtotaal 19.338 13.857 – -3.543 – 192 10.506

NIOZ

Bouwkundige aanpassingen en nieuwbouw

2.269 865 – -132 – – 733

Verbouwing 820 340 – -41 – – 299

Centrum van Estuariene en Mariene Ecologie (CEME).

2.100 1.747 – -315 – 35 1.467

Onderhandse lening NIOZ-NWO (maximaal € 10 miljoen)

– 3.869 – 3.869

Subtotaal 5.189 2.952 3.869 -488 35 6.368

CWI

Nieuwbouw 15.000 11.000 – -500 – – 10.500

FOM

Nieuwbouw 36.214 26.964 2.446 -1.398 -255 565 28.322

Financiële vaste activa 75.741 54.773 6.315 -5.929 -255 792 55.696

– ASTRON in totaal € 10,5 miljoen (2015: € 13,9 miljoen), renteloos, in verband met de realisatie van

wetenschappelijke infrastructuur (2016: € 2,5 miljoen; 2015: € 5,7 miljoen) en nieuwbouw (2016:

€ 8,0 miljoen; 2015: € 8,2 miljoen).

Op de lening voor de realisatie van wetenschappelijke infrastructuur is in 2016 € 3,2 miljoen

afgelost. Het restant van € 2,5 miljoen wordt in 2017 afgelost.

De waardering tegen reële waarde (rekenrente 2,82%) van de lening voor nieuwbouw heeft in

2016 geleid tot oprenting van de lening met € 0,2 miljoen. Daarnaast is € 0,4 miljoen afgelost.

De looptijd van de lening nieuwbouw is tot 2038. De lening wordt lineair afgelost.

– NIOZ in totaal € 6,4 miljoen (2015: € 3,0 miljoen), bestaande uit vier leningen:

Een rentedragende lening van € 0,7 miljoen met 4% op jaarbasis (2015: € 0,9 miljoen), ten

behoeve van bouwkundige aanpassingen en nieuwbouw. De rentedragende annuïtaire lening

heeft een looptijd tot 2021. Er wordt jaarlijks € 0,1 miljoen afgelost.

Een renteloze lening voor de verbouwing van € 0,3 miljoen, hierop wordt jaarlijks € 40 duizend

afgelost en loopt tot 2024.

Een renteloze lening met een reële waarde van € 1,5 miljoen (rekenrente 2,28%) met betrekking

tot het Centrum van Estuariene en Mariene Ecologie (CEME). De lening heeft een maximale

looptijd tot 2033. De jaarlijkse aflossing bedraagt € 105 duizend. In 2016 is totaal € 0,3 miljoen

afgelost, waarmee de aflossing over 2014 en 2015 zijn ingelopen.

In 2016 is een nieuwe onderhandse leningsovereenkomst gesloten tussen NWO en NIOZ om de

liquiditeitspositie te garanderen. Vervroegde bevoorschotting van de basisbijdrage aan NIOZ

worden als eerste opname van de lening gezien, hiermee bedraagt de lening ultimo 2016

€ 3,9 miljoen. De lening kan worden opgevraagd tot maximaal € 10 miljoen. Iedere aanvraag

wordt beoordeeld door NWO-financiën. De looptijd bedraagt maximaal 15 jaar, waarna de

gehele lening terug betaald moet zijn. De rente voor de gehele looptijd bedraagt 0,64% per jaar

en is gebaseerd op de rentestand 25 februari 2016 voor 15 jaar schatkistbankieren.

– CWI in totaal € 10,5 miljoen (2015: €11,0 miljoen), renteloos, ten behoeve van nieuwbouw met

een looptijd tot 2038 en een jaarlijkse aflossing van € 0,5 miljoen.


– FOM in totaal € 28,3 miljoen (2015: € 27,0 miljoen), renteloos, ten behoeve van nieuwbouw met

een looptijd tot 2039. In 2016 is de vierde en daarmee laatste tranche van de lening verstrekt,

nominaal € 2,4 miljoen. Deze lening is bij de eerste waardering tegen reële waarde gewaardeerd

(rekenrente 0,9%). De reële waarde bij eerste waardering bedraagt € 2,2 miljoen. Met de

uitbetaling van de vierde en laatste tranche is een totale lening verstrekt van nominaal

€ 38,7 miljoen. Vanaf 2017 bedraagt de jaarlijkse aflossing € 1,5 miljoen en loopt tot 2040.

Overige vorderingen

De overige vorderingen betreffen leningen aan derden en bestaan uit:

– Een renteloze lening (€ 1,6 miljoen) aan de stichting LOFAR. Tot en met 2007 zijn door NWO Den

Haag ten behoeve van het LOFAR-project rentedragende leningen aan ASTRON verstrekt. De

vordering van rente die op deze wijze is ontstaan is in 2008 omgezet van een vordering op

ASTRON in een renteloze lening aan de stichting LOFAR. De vordering is vanwege het aanwezige

risico dat de lening niet kan worden afgelost gewaardeerd op nihil.

– Vanaf 2007 heeft NWO leningen verstrekt aan Biogeneration Ventures B.V. te Naarden conform

de aangegane leningsovereenkomst. De organisatie heeft ten doel te investeren in technostarters

die voornamelijk actief zijn op het gebied van life-sciences. NWO Den Haag heeft gezorgd voor

de initiële financiering in de vorm van een renteloze achtergestelde lening met winstdeling. In

2015 hebben de verstrekte leningen het gestelde maximum van totaal € 6 miljoen bereikt.

Aflossing van de lening vindt plaats door toekomstige aan NWO Den Haag toekomende rende-

menten uit de investeringen die met het geleende geld zijn gedaan door Biogeneration Ventures

B.V. De vordering van € 6 miljoen is vanwege het aanwezige risico dat de lening niet kan worden

afgelost gewaardeerd op nihil.

– In 2014 is een renteloze lening verstrekt van € 0,54 miljoen aan Wetenschappelijk Centrum

Watergraafsmeer (WCW). De lening is bestemd voor de financiering van het aanlegde

electriciteitsnetwerk op het WCW terrein in Amsterdam. De lening bedraagt ultimo 2016

€ 0,3 miljoen. De lening heeft een looptijd tot 2024. Jaarlijks wordt € 45 duizend afgelost.

Vordering OCW

Ultimo boekjaar 2016 bedraagt de vordering OCW € 266,9 miljoen.

(bedragen in K€) 31-12-2015 31-12-2016 Korter dan 1 jaar 2 t/m 5 jaar Vanaf 5 jaar

Niet geoormerkte Rijksbijdrage 203.415 194.251 58.736 135.515 –

Geoormerkte Rijksbijdrage 13.366 8.577 8.577 – –

Vastgoedcomponent 69.338 64.083 5.255 13.040 45.788

Totaal 286.119 266.911 72.568 148.555 45.788

De vordering OCW is per saldo met € 19,2 miljoen afgenomen van € 286,1 miljoen naar € 266,9 mil-

joen en bestaat enerzijds uit een opboeking van € 116,5 miljoen en anderzijds uit een inlossing van

€ 135,7 miljoen. De vordering OCW is te specificeren naar een niet-geoormerkt en een geoormerkt

deel van de Rijksbijdrage en een vastgoedcomponent. Het verloop hiervan blijkt uit de volgende

tabel:

(bedragen in K€) Rijksbijdrage niet-geoormerkt

Rijksbijdrage geoormerkt

Vastgoed Totaal

Stand per 1 januari 2016 203.415 13.366 69.338 286.119

Opboeking vordering 107.881 8.577 – 116.458

Inlossing vordering -117.045 -13.366 -5.255 -135.666

Mutatie -9.164 -4.789 -5.255 -19.208

Stand per 31 december 2016 194.251 8.577 64.083 266.911


Het niet-geoormerkte deel van de vordering is per saldo afgenomen met € 14,4 miljoen. Dit wordt

veroorzaakt omdat er in 2016 minder onderzoeksverplichtingen zijn aangegaan dan aan rijksbijdrage

2016 is ontvangen. In 2015 daalde de vordering niet-geoormerkt met € 43,8 miljoen. Wanneer deze

ruimte in 2017 alsnog wordt gebruikt voor het aangaan van verplichtingen én de begroting 2017

wordt gerealiseerd, zal de vordering weer toenemen.

De afname van het geoormerkte deel (€ 4,8 miljoen) wordt veroorzaakt door de inlossing van de

vordering ultimo 2015 met € 13,4 miljoen. Daarentegen staat een opboeking van de vordering met

€ 8,6 miljoen, welke met de ontvangst van de rijksbijdrage 2017 weer wordt ingelost.

De vordering bestaat voor € 64,1 miljoen aan vorderingen uit hoofde van aangegane nieuwbouw/

investeringsverplichtingen. Deze verplichtingen zijn aangegaan door NWO-instituten en worden

deels gefinancierd door OCW. De resterende gemiddelde looptijd hiervan bedraagt ca. 16 jaar. In

2016 is € 5,3 miljoen afgelost.

Aan de vordering OCW was aanvankelijk een maximum gesteld van € 357 miljoen. Als gevolg van de

Transitie NWO, waarbij de granting-activiteiten van de voormalige stichting FOM en stichting STW

worden geïntegreerd binnen NWO Den Haag, is de verwachting dat de vordering OCW op termijn zal

stijgen boven het gestelde maximum. Tevens wijzigt als gevolg van de integratie van de granting-

activiteiten de verversingsmogelijkheid van de vordering. Op basis van overleg tussen OCW en NWO

inzake deze gevolgen zijn de afspraken met betrekking tot de vordering OCW geherdefinieerd en is

het plafond verhoogd. Deze afspraken zijn vastgelegd d.d. 10 maart 2017 met kenmerk 1162739.

Hierbij is het nieuwe plafond door OCW met ingang van 2018 vastgesteld op € 390 miljoen, met de

randvoorwaarde dat het plafond jaarlijks wordt verlaagd met de structurele jaarlijkse inlossing van de

vastgoed component.

8.2.6 Vorderingen

De vorderingen zijn met € 1,7 miljoen toegenomen tot € 62,3 miljoen.


Debiteuren 2.339 1.574

Vorderingen derden en overige overheden inzake bijdragen en subsidies 56.634 49.423

Vorderingen groepsmaatschappijen 93 4.722

Overlopende activa en vorderingen 3.184 4.870

Totaal vorderingen 62.250 60.589

Debiteuren

De vorderingen hebben vooral betrekking op doorbelaste kosten aan overige overheden, instituten,

universiteiten en andere onderzoeksinstanties. De vorderingen hebben een looptijd van korter dan

1 jaar.


Deze vordering is opgenomen voor die programma’s waar de uit de aangegane subsidieverplichting

voortvloeiende lasten de reeds ontvangen gelden overstijgt. Deze vordering is in 2016 met € 7,2 mil-

joen toegenomen tot € 56,6 miljoen. De stijging wordt voor € 5,2 miljoen veroorzaakt door de

programma’s Sec. & Rule of Law, SRF en F&B Global Challenges Program welke grotendeels

gefinancierd worden met subsidies van het ministerie van Buitenlandse zaken.

Vordering groepsmaatschappijen

De vordering groepsmaatschappijen had in 2015 grotendeels betrekking op de bevoorschotting aan

NIOZ (totaal € 3,9 miljoen). Deze bevoorschotting is als eerste opname van de onderhandse lenings-

overeenkomst in 2016 verantwoord onder de financiële vaste activa (paragraaf 4.5.3.).


Overlopende activa en overige vorderingen

De overlopende activa en overige vorderingen bestaan grotendeels uit vooruitbetaalde bedragen.

Per saldo zijn de overlopende activa en overige vorderingen met € 1,7 miljoen afgenomen.

De afname wordt vooral veroorzaakt door de afwikkeling van een vordering SURF van € 1,1 miljoen

en de mutatie van de post vooruitbetaalde btw-schade (€ 0,7 miljoen), als gevolg van de opzegging

van het huurcontract van één van de kantoorgebouwen van NWO (Borneo). Daarnaast is het huur-

contract met betrekking tot het tweede kantoorgebouw van NWO (Java) gewijzigd en verlengd tot

2031.

De resterende post vooruitbetaalde btw-schade bedraagt ultimo 2016 nog € 1,1 miljoen, waarvan

€ 1,0 miljoen langlopend. De vooruitbetaalde btw-schade aan verhuurder Ageas N.V. (voorheen

Fortis N.V.) betreffende de huur van de kantoorgebouwen in Den Haag heeft een resterende looptijd

tot 2031. Gedurende de huurperiode wordt de btw-schade toegerekend aan de huurkosten.

Per 30 maart 2010 zijn de kantoorgebouwen in Den Haag door Ageas N.V. verkocht aan WestInvest

Gesellschaft für Investment fonds mbH te Düsseldorf, Duitsland. De bestaande afspraken omtrent de

btw-schade zijn door de nieuwe eigenaar overgenomen.

Daarnaast bestaan de overlopende activa en overige vorderingen voor € 0,8 miljoen aan vooruit-

betaalde huurkosten en voor € 0,7 miljoen aan vooruitbetaalde contributies en lidmaatschappen.

8.2.7 Liquide middelen

De liquide middelen zijn met € 38,3 miljoen toegenomen tot een bedrag van € 306,9 miljoen.


Rekening-courant Ministerie van Financiën 304.158 264.412

Tegoeden op bankrekeningen 1.715 3.157

Vening Meinesz Fonds (VMF) 65 65

Deposito’s 985 1.027

Totaal liquide middelen 306.923 268.661

De bij het ministerie van Financiën aangehouden middelen worden, afhankelijk van de rentetarieven,

in rekening-courant danwel in deposito gehouden. Het depositosaldo betreft de depositorekeningen

bij het Ministerie van Financiën met een looptijd korter dan één jaar.

In verband met de afgifte van een bankgarantie (zgn. trekkingsrecht) ad. € 0,9 miljoen ter garant-

stelling van de nakoming van de verplichtingen inzake de huur van de kantoorruimte met parkeer-

gelegenheid aan de laan van Nieuw Oost Indië te Den Haag is een langlopend deposito afgesloten.

De bankgarantie loopt in 2021 af. Daarnaast is een bankgarantie afgegeven ad. € 19 duizend inzake

de huurovereenkomst die stichting NLeSC heeft afgesloten met de Stichting Academisch

Rekencentrum Amsterdam (SARA).

De rekening-courant Vening Meinesz Fonds (VMF) heeft betrekking op het ontvangen legaat.

Periodiek wordt een VMF-prijs toegekend.

De rente op de rekening courant van het ministerie van Financiën is gebaseerd op de dagrente EONIA

fixing, gemiddeld was de rente over 2016 0,0% (2015 0,0%). De rente bedroeg ultimo 2016 0,0%

(2015: 0,0%).


8.2.8 Eigen vermogen

Het totale eigen vermogen bedraagt ultimo 2016 € 359,3 miljoen negatief. Zie voor een analyse over

de continuïteitsveronderstelling paragraaf 4.3. Continuïteit.

(bedragen in K€) Algemene reserve

Wettelijke reserve

Overige reserve

Bestemd fonds (publiek)

Totaal

Stand per 1-jan-2016 -23.861 9.162 -611.540 156.200 -470.039

Resultaatsbestemming 3.639 – 107.057 110.696

Mutatie wettelijke reserve 1.550 -1.550 – – –

Stand per 31-dec-2016 -18.672 7.612 -611.540 263.257 -359.343

Algemene reserve

De algemene reserve bedraagt ultimo boekjaar € 18,7 miljoen negatief (2015: € 23,9 miljoen

negatief).

De opbouw van de negatieve algemene reserve is als volgt:

1. Het cumulatieve resultaat op de beheerslasten bedraagt ultimo 2016 nihil. (2015: € 3,0 miljoen

negatief);

2. Het cumulatieve negatieve effect van het bepalen van de reële waarde van de verstrekte

renteloze leningen aan groepsonderdelen bedraagt ultimo 2016 € 11,1 miljoen negatief;

2015: € 11,7 miljoen negatief);

3. De vorming van een wettelijke reserve voor ontwikkelingskosten van immateriële vaste activa

bedraagt ultimo 2016 € 7,6 miljoen negatief (2015: € 9,2 miljoen negatief).

De negatieve stand van de algemene reserve veroorzaakt door punt 2 en 3 wordt respectievelijk over

de looptijd van de verstrekte leningen aan groepsmaatschappijen dan wel de afschrijvingstermijn van

immateriële vaste activa ingelopen.

Wettelijke reserve

Ter hoogte van het bedrag dat is geactiveerd onder de immateriële vaste activa voor ontwikkelings-

kosten van het informatiesysteem ISAAC is vereist een wettelijke reserve aan te houden.

Investeringen in 2016 hebben geleid tot een toevoeging van € 0,8 miljoen en afschrijvingen tot een

afname van € 2,4 miljoen. Per saldo is de wettelijke reserve ultimo 2016 afgenomen met € 1,6 miljoen

tot € 7,6 miljoen (2015: € 9,2 miljoen).

Overige reserve

De overige reserve geeft de gevolgen weer van de herijking van de vordering OCW zoals deze op

basis van in 2014 gemaakte nadere afspraken met OCW is verantwoord in de jaarrekening 2013.

Dit bedrag is niet onderhevig aan wijzigingen zonder aanvullende nadere afspraken met OCW.

Bestemde fondsen

Onder bestemde fondsen zijn de door het ministerie van OCW beschikbaar gestelde middelen

opgenomen voor specifieke geoormerkte onderzoeksprogramma’s, die ultimo 2016 nog niet zijn

verplicht. Het saldo ultimo 2016 bedraagt € 263,3 miljoen (2015: € 156,2 miljoen).

De toename van € 107,1 miljoen wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door een dotatie aan het

bestemde fonds met betrekking tot de NWA startimpuls (€ 30,0 miljoen), welke op 26 november 2016

is beschikt door OCW en nog niet is verplicht.

Daarnaast heeft een dotatie plaats aan het fonds Grote infrastructurele onderzoeksvoorzieningen

(€ 49,0 miljoen), welke tweejaarlijks wordt toegekend. In het jaar van toekenning zal het fonds weer

afnemen.

Ook heeft een dotatie plaats aan het bestemde fonds Stimuleringsregeling Europees Onderzoek

(€ 24,0 miljoen). De toekenningen uit het fonds Stimuleringsregeling Europees Onderzoek zijn lager


dan in 2015 als gevolg van een lager aantal verworven contracten door Nederlandse instellingen in

H2020. Tevens was het tijdvak waarbinnen de contracten in 2016 afgesloten dienden te worden

korter dan in het startjaar 2015. In 2017 wordt de regeling opnieuw bezien en zal dit mogelijk leiden

tot verhoging van het toekenningspercentage uit het fonds, gebaseerd op verworven contracten

H2020.

Het verloop van de bestemde fondsen blijkt uit onderstaand overzicht.

(bedragen in K€) Bestemd fonds

01-01-2016

Geoormerkte Rijksbijdrage

2016

Opboeking vordering

Aflossing vordering

Lasten 2016 geoormerkt

Bestemd fonds

31-12-2016

Talentontwikkeling 108.555 161.409 – – -160.061 109.903

Grote infrastructurele onderzoeksvoorzieningen

1.736 55.295 – -1.246 -5.023 50.762

Contributie Elixer 457 – – – -432 25

Convenant Nederlands Polair Programma

2.913 -1.000 – – -410 1.503

Internationale onderzoeksfaciliteiten

1.691 – – – -591 1.100

Kust -en zeeonderzoek (Cariben) 1.217 3.168 1.466 – -5.851 –


6.435 23.547 7.065 -7.220 -12.728 17.099


20.072 29.477 – -4.900 -30.041 14.608

NETSPAR 600 800 – – -600 800

Programma gebruikersonder-steuning ruimteonderzoek

642 2.400 – – -2.921 121

Sectorplan geestesweten-schappen

3.068 – – – 52 3.120

Sectorplan natuur- en scheikunde 132 6.000 46 – -6.178 –

SRON verhuizing 3.500 – – – – 3.500

Promotiebeurs voor leraren 2.400 2.949 – – -3.365 1.984

Commissie deltaplan wiskunde 10 – – – -10 –

Nationale wetenschapsagenda (projectkosten)

588 709 – – -542 755

Nationale wetenschapsagenda (start impuls)

– 30.000 – – 0 30.000

Stimuleringsregeling Europees Onderzoek

31 50.000 – – -25.728 24.303

Poolonderzoek – 3.479 – – -8 3.471

STW – 8.000 – – -8.000 –

Onco XL 2.000 – – – -2.000 –

Call for proposals archelogische vondsten

– 250 – – -200 50

Valorisatie-activiteiten SRON via HighTIF

– 500 – – -500 –

Overige geoormerkt 153 – – – – 153

156.200 376.983 8.577 -13.366 -265.137 263.257

In 2016 is € 377,0 miljoen aan geoormerkte rijksbijdrage ontvangen, hiervan is € 265,1 miljoen

verplicht aan onderzoek subsidies. Daarnaast is per saldo € 4,8 miljoen gebruikt om de vordering

OCW in te lossen (zie paragraaf 4.5.3).

Voorstel tot resultaatbestemming

Het boekjaar 2016 wordt afgesloten met een positief resultaat van € 110,7 miljoen.

Een bedrag van per saldo € 107,1 miljoen dient als gevolg van de oormerking door het ministerie van

OCW en derden te worden gedoteerd aan de bestemde fondsen. Aan de algemene reserve wordt per

saldo € 3,6 miljoen gedoteerd.


8.2.9 Voorzieningen

De voorzieningen zijn over 2016 met € 2,8 miljoen toegenomen tot € 5,7 miljoen. De voorzieningen

hebben voor € 4,1 miljoen een looptijd van langer dan 1 jaar. Het verloop van de voorzieningen over

2016 is als volgt:

(bedragen in K€) Stand per 31-12-2015

Toevoegingen t.l.v. het

resultaat

Onttrekkingen Stand per 31-12-2016

Kortlopend deel < 1 jaar

Langlopend deel > 1 jaar

Bijdrage sanering radioactiviteit

– 1.269 – 1.269 – 1.269

Wacht- en uitkeringsgelden

1.790 1.554 -226 3.118 1.432 1.686

Jubileumuitkeringen 999 277 -46 1.230 157 1.073

Seniorenverlof 149 – -70 79 38 41

Totaal 2.938 3.100 -342 5.696 1.627 4.069

Voorziening bijdrage sanering radioactiviteit

In 2016 is € 1,3 miljoen gedoteerd aan de voorziening bijdrage sanering radioactiviteit. De dotatie

heeft betrekking op kosten voor verwijdering van radioactiviteit op het WCW terrein in Amsterdam.

Naar verwachting zal de sanering starten in 2020. De € 1,3 miljoen bedraagt de helft van de

verwachte kosten, welke voor rekening komen van NWO. De andere helft komt voor rekening van de

voormalig stichting FOM, welke met ingang van 2017 is omgevormd naar NWO-I.

Voorziening wacht- en uitkeringsgelden

In totaal is € 1,5 miljoen gedoteerd aan de voorziening wachtgeld – en uitkeringsgelden. Deze voor-

ziening geeft de verplichtingen van NWO weer voor de lopende wachtgeldregelingen, conform CAO,

getroffen met voormalig personeel en verwachte vergoedingen voor (bovenwettelijke)

WW-uitkeringen, totaal € 2,6 miljoen.

Daarnaast is € 0,5 miljoen gedoteerd aan de voorziening voor een aantal (oud)-medewerkers, op basis

van in 2016 overeengekomen vaststellings- en detacheringsafspraken.

Voorziening jubileumuitkeringen

Deze voorziening is gevormd voor verplichtingen uit hoofde van toekomstige uitkeringen bij

ambtsjubilea van personeel in dienst van NWO.

Voorziening seniorenverlof

Deze voorziening is gevormd voor het doorbetaalde deel van de werktijdvermindering bij

werknemers van NWO die deelnemer zijn aan de zogenaamde “Seniorenregeling (SOP)”.

8.2.10 Langlopende schulden


Schulden aan groepsmaatschappijen – 4.538


385.605 394.132

Overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies) groepsmaatschappijen

173.641 202.848

Overlopende passiva inzake vooruitontvangen bedragen 6.383 6.625

Totaal langlopende schulden 565.629 608.143


De langlopende schulden ultimo 2016 bedragen € 565,6 miljoen en zijn daarmee met € 42,5 miljoen

afgenomen ten opzichte van 2015 (€ 608,1 miljoen).

Schulden aan groepsmaatschappijen

Dit betrof een schuld aan FOM. De schuld is ontstaan door een kaskorting van € 4,5 miljoen over de

jaren 2002 tot en met 2005 voor onbepaalde tijd. In 2001 is besloten dat uitsluitend bij opheffing van

één der organisaties of bij ingrijpende beleidsveranderingen wijzigingen kunnen ontstaan in de aard

en omvang van deze post. Vanwege de Transitie NWO, waarbij de voormalige stichting FOM is

omgevormd naar NWO I, wordt de schuld in 2017 ingelost en uitbetaald.

Overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies),

inclusief groepsmaatschappijen


Stand 1 januari 1.111.573 1.090.649

Bij: verstrekte subsidies 631.935 694.172

Af: Betalingen -717.301 -673.248

Stand 31 december 1.026.207 1.111.573

waarvan korter dan 1 jaar:

Toegekende niet uitgekeerde bedragen (subsidies) 383.902 434.636

Schulden aan groepsmaatschappijen 83.059 79.957

waarvan langer dan 1 jaar:

Toegekende niet uitgekeerde bedragen (subsidies) 385.605 394.132

Toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies) groepsmaatschappijen 173.641 202.848

Totaal stand per 31 december 1.026.207 1.111.573

De verplichtingen met een looptijd korter dan 1 jaar zijn opgenomen onder de kortlopende schulden.

Overlopende passiva inzake vooruitontvangen bedragen

Vooruitontvangen bedragen betreft de afkoop van erfpachtcanon (t/m 2060) door de UvA ad

€ 1,0 miljoen. Hiervan heeft € 0,9 miljoen betrekking op een looptijd langer dan vijf jaar.

In 2014 is de afkoop van een erfpachtcanon (t/m 2064) ontvangen ad. € 5,8 miljoen, zijnde 70% van

de totale afkoopsom van € 8,4 miljoen exclusief btw voor een te vestigen Datacenter. De resterende

30% zal worden ontvangen na vestiging van recht van erfpacht op een te verstrekken appartements-

recht. De jaarlijkse erfpacht canon bedraagt € 195 duizend. Ultimo 2016 bedraagt de vooruit

ontvangen erfpachtcanon € 5,4 miljoen.

8.2.11 Kortlopende schulden


Crediteuren 821 881

Te betalen belastingen en premies sociale verzekeringen 3.359 3.503

Schulden ter zake van pensioenen 34 –

Nog te betalen bedragen uit hoofde van vakantieuitkering 883 779

Nog te betalen bedragen uit hoofde van openstaande verlof- en spaarverlofdagen

1.128 970

Overlopende passiva inzake vooruitontvangen bedragen 765 4.094


19.787 18.597

Overlopende passiva inzake toegekende niet uitgekeerde bedragen (subsidies) 383.902 434.636

Overlopende passiva inzake schulden aan groepsmaatschappijen 83.059 79.957

Overlopende passiva en schulden 2.021 2.815

Totaal kortlopende schulden 495.759 546.232


De schulden van NWO hebben voor het overgrote deel betrekking op de voor wetenschappelijk

onderzoek door onderzoeksinstellingen opeisbare, maar nog niet door NWO uitbetaalde gelden.

De totale kortlopende schulden zijn met € 50,5 miljoen afgenomen tot € 495,8 miljoen.


Bij beschikking ontving NWO in 2015 van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een

bijstelling van de rijksbijdrage als gevolg van de loonruimte-overeenkomst 2015-2016. Het deel welke

betrekking had op 2016 (€ 3,7 miljoen) was ultimo 2015 verantwoord als vooruit ontvangen

bedragen. In 2016 is deze post verwerkt als ontvangen rijksbijdrage 2016.


Deze schuld is opgenomen voor die programma’s waar de reeds ontvangen gelden de aangegane

subsidieverplichtingen overstijgen. In 2016 is deze toegenomen met € 1,1 miljoen tot € 19,8 miljoen.

Overlopende passiva inzake toegekende, niet uitgekeerde bedragen (Subsidies) en Schulden aan

groepsmaatschappijen

De toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies) zijn in 2016 met € 50,7 miljoen afgenomen tot

€ 383,9 miljoen. Zie tevens paragraaf 8.2.10.

De Schulden aan groepsmaatschappijen van € 83,1 miljoen ultimo 2016 betreffen de rekening-

courant tegoeden van groepsmaatschappijen uit hoofde van door NWO toegekende bijdragen en

subsidies.

Overlopende passiva en overige schulden

De overlopende passiva en overige schulden betreffen diverse schulden en betalingen onderweg.


Algemeen

NWO maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van uiteenlopende financiële instrumenten

die de organisatie blootstelt aan marktrisico inclusief valutarisico, reële waarde renterisico, kas-

stroomrenterisico en prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Om deze risico’s te beheersen heeft

NWO een beleid inclusief een stelsel van limieten en procedures opgesteld om de risico’s van onvoor-

spelbare ongunstige ontwikkelingen op de financiële markten en daarmee de financiële prestaties

van de onderneming te beperken.

NWO maakt geen gebruik van afgeleide financiële instrumenten om risico’s te beheersen.

Kredietrisico

NWO loopt kredietrisico over leningen en vorderingen opgenomen onder financiële vaste activa,

handels- en overige vorderingen, liquide middelen. Het maximale kredietrisico bedraagt € 694,4 mil-

joen. Het kredietrisico is geconcentreerd bij de Rijksoverheid en gerelateerde partijen. De hoogste

vordering bedraagt € 266,9 miljoen en betreft de vordering op het ministerie van OCW. NWO heeft

een lange relatie met het ministerie van OCW. Het ministerie van OCW heeft altijd aan haar betaling-

sverplichtingen voldaan.

Renterisico, kasstroomrisico en valutarisico

NWO loopt over haar schulden slechts een beperkt renterisico, aangezien de kasstromen grotendeels

onafhankelijk zijn van de marktrente. De liquide middelen worden aangehouden bij de overheid.

De verstrekte leningen onder de financiële vaste activa zijn nagenoeg allemaal renteloos verstrekt.

De vordering OCW kent geen rente vergoeding. Met het bestaande liquiditeitenbeleid van NWO

worden kasstroomrisico’s zoveel mogelijk beperkt.

NWO loopt geen valutarisico, omdat nagenoeg alle transacties in Euro plaatsvinden.


Liquiditeitsrisico

NWO bewaakt de liquiditeitspositie door middel van opvolgende liquiditeitsbegrotingen. Het bestuur

ziet erop toe dat voor NWO steeds voldoende liquiditeiten beschikbaar zijn om aan de verplichtingen

te kunnen voldoen.

Per 31 december 2016 zijn de niet contant gemaakte contractuele betalingsverplichtingen van de

grootste posten als volgt:


Vordering groepsmaatschappijen 3.176 12.752 50.861

Vordering OCW 72.568 148.555 45.788

Vorderingen derden en overige overheden inzake bijdragen en subsidies, inclusief groepsonderdelen

14.182 42.545 –

Af: Toegekende, niet uitgekeerde bedragen (subsidies), inclusief groepsonderdelen

-466.961 -559.246 –

Totaal -377.035 -355.394 96.649

De voor de afwikkeling van deze betalingsverplichtingen benodigde middelen komen uit de liquide

middelen van NWO en de verwachte rijksbijdragen voor de komende jaren. De stand van de liquide

middelen bedraagt ultimo 2016 € 306,9 miljoen.

Van de liquide middelen staat € 0,9 miljoen niet ter vrije beschikking uit hoofde van een verstrekte

bankgarantie. De kortlopende verplichtingen worden met name gefinancierd uit de volgend jaar te

ontvangen Rijksbijdrage.

De begroting 2017 inclusief meerjarencijfers is sluitend. Deze begroting en meerjarencijfers zijn bij

brief d.d. 8 december 2016 door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap goedgekeurd.

Zie paragraaf 4.3 Continuïteit voor de enkelvoudige meerjaren liquiditeitsprognose 2017-2021.

Reële waarde

De reële waarde van in de balans opgenomen financiële instrumenten wijkt niet in belangrijke mate

af van de boekwaarde daarvan. Dit hangt samen met de overwegend korte looptijden en de lage

marktrente.

De reële waarde is hierbij de contante waarde per balansdatum van toekomstige kasstromen

gebaseerd op een rente die per balansdatum zou gelden voor gelijksoortige leningen vermeerderd

met een risicopremie voor iedere individuele lening.

8.2.13 Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

De niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen bestaan uit:


Huurverplichtingen 3.236 13.543 36.465

Facilitaire zaken 485 – –

ICT 883 288 –

4.604 13.831 36.465

Het belangrijkste deel van de niet in de balans opgenomen verplichtingen hebben betrekking op de

huurcontracten voor de kantoorgebouwen waarin NWO is gehuisvest.


In november 2016 heeft NWO één van de twee huurcontracten voor de gebouwen in Den Haag

opgezegd per 01-01-2017. Tegelijkertijd heeft NWO het andere huurcontract verlengd tot 2031. De

jaarlijkse huurlast bedraagt circa € 3,2 miljoen (inclusief servicekosten) en wordt jaarlijks geïndexeerd.

Een gedeelte van de huur wordt in rekening gebracht bij ZonMw en andere onderhuurders.

Het andere deel van de niet in de balans opgenomen verplichtingen heeft betrekking op kantoor-

faciliteiten ( catering, automatisering/ telefonie) en ICT gerelateerde zaken.

De ICT gerelateerde zaken betreffen hoofdzakelijk de beheer -en onderhoudskosten, licentiekosten

en softwaresupport van informatiesystemen.

NWO heeft voor een bedrag van totaal € 1,3 miljoen aan garanties en borgstellingen afgegeven voor

huur kantoorgebouwen Den Haag (€ 0,9 miljoen) en een borgstelling ten behoeve van Matrix IC

(voorheen Amsterdam Science Park NV), inzake aangegane kredieten door Matrix IC bij de Rabobank

ten behoeve van de bouw van het Matrix V gebouw te Amsterdam (€ 0,4 miljoen).

Onder voorwaarden heeft NWO zich garant gesteld voor de liquiditeitspositie van NIOZ en kan indien

nodig nadere besluiten nemen over financiële steun. NWO heeft in oktober 2015 ingestemd met een

pakket maatregelen die het NIOZ in staat moeten stellen om vanaf 2016 weer een positieve

exploitatie te realiseren. Onderdeel van de maatregelen is een opvraagbaar krediet van maximaal

€ 10 miljoen voor de financiering van de organisatorische herinrichting. Vervroegde bevoorschotting

van de basisbijdrage aan NIOZ van € 3,9 miljoen is als eerste opname van de lening verwerkt. Resteert

derhalve € 6,1 miljoen mogelijk op te vragen lening.

8.3 Toelichting op de Staat van Baten en Lasten

8.3.1 Begroting 2016

Op 29 oktober 2015 is de NWO-Begroting 2016 aangeboden aan het ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap. Op 9 december 2015 heeft OCW bij brief, referentie 854323, ingestemd met

de ingediende begroting. De begroting geeft de geld verdelende rol van NWO weer. De realisatie

2016 versus begroting wordt in de navolgende paragrafen nader toegelicht.

8.3.2 Baten

De baten kunnen als volgt worden gespecificeerd:

(bedragen in K€) 2016 Begroting 2016 2015

Rijksbijdrage OCW 763.227 738.920 693.390

Specifieke subsidies OCW 5.713 5.805 12.552

Overige overheidsbijdragen en -subsidies 30.071 23.821 37.544

Subsidies & bijdragen van derden 2.740 7.258 4.741

Overige baten 778 646 1.006

Totaal baten 802.529 776.450 749.233

De initiële begroting NWO 2016 ging uit van een rijksbijdrage van € 738,9. Uiteindelijk is over 2016

€ 763,2 miljoen aan rijksbijdrage gerealiseerd. Per saldo is dat € 24,3 miljoen meer dan initieel

begroot.

Enerzijds is dit het gevolg van een hogere realisatie aan geoormerkte rijksbijdrage van € 34,0 miljoen

(inclusief afname van de geoormerkte vordering OCW met € 4,8 miljoen). Het belangrijkste deel hier-

van heeft betrekking op de NWA startimpuls (€ 30 miljoen), welke in november 2016 is beschikt.

Anderzijds is € 14,4 miljoen aan niet-geoormerkte rijksbijdrage minder gerealiseerd ten opzichte van

de initiële begroting. Dit is vooral het gevolg van lagere aangegane subsidieverplichtingen in 2016.


De lagere gerealiseerde niet-geoormerkte rijksbijdrage leidt tot een afname van het niet-geoor-

merkte deel van de vordering OCW met € 14,4 miljoen (inclusief inlossing vastgoedcomponent

€ 5,3 miljoen). De afname van het geoormerkte deel van de vordering bedraagt per saldo

€ 4,8 miljoen, zie hiervoor paragraaf 8.2.5. In totaal is de vordering derhalve met € 19,2 miljoen

afgenomen. Zie navolgende tabel Rijksbijdrage OCW.

NWO vervult voor een aantal bijdragen een kassiersfunctie. In de begroting 2016 zijn deze bijdragen

verwerkt als baten en lasten in de winst -en verliesrekening. Gecorrigeerd voor deze cashbijdragen

(€ 7,4 miljoen) is de realisatie van de baten voor specifieke subsidies OCW, overige overheidsbijdragen

en subsidies derden € 9,2 miljoen hoger dan initieel begroot. Dit is vooral het gevolg van doorge-

schoven verplichtingen van 2015 naar 2016 én de ontvangst en verplichting van specifieke bijdragen

welke in de begroting 2016 nog niet waren voorzien. De aangegane subsidieverplichting wordt

gematcht met de specifieke bijdragen en heeft derhalve geen resultaatseffect.

Rijksbijdrage en specifieke subsidies van OCW

De baten van NWO bestaan voor het overgrote deel uit inkomsten van het ministerie van OCW, onder

te verdelen in rijksbijdrage en specifieke subsidies van OCW.

Rijksbijdrage OCW (bedragen in k€) 2016 Begroting 2016 2015

Brief d.d. 20 oktober 2015 met kenmerk OND/ODB-15/18521 U 738.920 738.920

Brief d.d. 11 december 2015 met kenmerk OND/ODB-2015/20836 U

3.651 *2

Brief d.d. 29 november 2016 met kenmerk 1095814 39.576

Vooraankondiging en spec bijdrage naar fonds 288

Brief d.d. 08 oktober 2014 met kenmerk OND/ODB-14/26984 U

750.195 *1

Brief d.d. 18 november 2015 met kenmerk OND/ODB-2015/19562 U

9.441


4.457 *2


200

Totaal beschikte Rijksbijdrage 782.435 738.920 764.293

Mutatie vordering OCW -19.208 -70.903

Totaal Rijksbijdrage 763.227 738.920 693.390*1 Aangepast voor € 817 duizend, betreft bijdrage BOPO V

welke wordt aangemerkt als specifieke subsidie

817

*2 Aangepast voor € 3.651 duizend voor loonbijstelling 2016 3.651 -3.651

Ten opzichte van vorig jaar is de gerealiseerde rijksbijdrage 2016 per saldo met € 69,8 miljoen toege-

nomen van € 693,4 miljoen tot € 763,2 miljoen. In totaal is aan Rijksbijdrage OCW € 782,4 miljoen

beschikt en ontvangen. Het verschil tussen de gerealiseerde rijksbijdrage en de ontvangen beschik-

kingen betreft de mutatie van de vordering OCW van totaal € 19,2 miljoen. De mutatie vordering

OCW is toegelicht onder 8.2.5 Financiële vaste activa.

NWO heeft aan beschikkingen ten opzichte van vorig jaar in totaal € 18,1 miljoen meer aan rijks-

bijdrage ontvangen van het ministerie van OCW. De belangrijkste redenen voor deze stijging is de

ontvangst van € 30 miljoen voor ‘NWA startimpuls’. Daarentegen staan aflopende bijdragen ten

opzichte van 2015 voor ‘Vrijval gelden co-financiering’ en ‘Bijdrage privaat-publieke samenwerking’,

totaal € 13 miljoen.


Overige overheidsbijdragen en –subsidies

De overige overheidsbijdragen en -subsidies zijn als volgt nader gespecificeerd.


Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 424 162 149

Ministerie van Buitenlandse Zaken 10.481 15.950 16.452

Minsiterie van Defensie -21 11 -1

Ministerie van Economische Zaken 3.830 6.351 9.892

Ministerie van Infrastructuur en Milieu 8.733 469 5.611

Ministerie van Sociale Zaken en Welzijn – – 50

Ministerie van Justitie 55 2 74

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport -28 6 -3

EU-Subsidies 2.292 796 1.952

Subsidies van overige overheden 4.305 74 3.368

Totaal 30.071 23.821 37.544

De totale baten inzake overige overheidsbijdragen en – subsidies zijn met € 7,5 miljoen afgenomen

tot € 30,1 miljoen. De belangrijkste reden hiervoor is dat in 2016 minder toegekend is op

programma’s gefinancierd met bijdragen van het ministerie Buitenlandse Zaken (€ 6,0 miljoen) en van

het ministerie van Economische Zaken ( €3,1 miljoen).

Daarentegen staat een stijging van de verplichtingen gefinancierd met bijdragen van het ministerie

van Infrastructuur en Milieu (€ 3,1 miljoen). Een specificatie van de subsidies van ministeries blijkt uit

de modellen G, welke worden opgenomen in de consolideerde jaarrekening NWO 2016.

De verschillen tussen realisatie en budget wordt enerzijds veroorzaakt door de ontvangst van

subsidiebeschikkingen van ministeries nadat de begroting is opgesteld. Anderzijds worden de

verschillen veroorzaakt door het schuiven van subsidieverplichtingen over de jaargrens.


Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

On

der

wijs

, Cu

ltu

ur

en W

eten

sch

ap

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en

31-1

2-20

16St

atu

s

Asp

asia

200

0-20

04FT

O/T

PK-2

001/

1654

0 U

12-0

3-01

1.6

90.1

20

– 1

.690

.120

–

1.6

90.1

20

– U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

Asp

asia

200

5-20

13B

EK/B

PR-2

009/

2224

60U

25-0

3-09

12.

850.

900

– 1

2.85

0.90

0 –

12.

850.

900

– U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

Tota

al A

spas

ia *

1

1

4.54

1.02

0 –

14.

541.

020

– 1

4.54

1.02

0 –

Mo

zaïe

kB

EK/B

PR-2

009/

5930

116

-07-

09 1

8.00

0.00

0 3

42.5

86

18.

366.

001

-5.3

51

18.

018.

064

347

.937

U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

Top

tale

nt

BV

H/B

HO

-200

6/12

9625

M

27-0

7-06

16.

281.

100

1.8

59.1

92

16.

281.

100

– 1

4.42

1.90

8 1

.859

.192

U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

Pro

mo

tieb

eurs

vo

or

Lera

ren

ON

D/O

DB

-13/

5466

729

-11-

13 3

5.50

0.00

0 -3

1.94

6 3

2.24

8.94

9 5

.389

.294

3

1.16

8.08

7 1

.080

.862

N

iet

afg

ero

nd

Smar

tmix

OW

B/F

O/2

007/

4487

703

-12-

07 5

0.40

3.58

5 2

28.6

10

50.

403.

585

-5.7

90

50.

169.

200

234

.385

U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

Ch

ina

JSTP

Em

erg

. Sci

ence

Nat

.O

ND

/OD

B-1

2/21

699

U12

-04-

12 4

.500

.000

5

39.4

29

4.5

00.0

00

34.

502

3.9

95.0

73

504

.927

N

iet

afg

ero

nd

Sam

enw

erki

ng

Ind

iaO

ND

/OD

B-2

009/

1411

73

U17

-12-

09 5

50.0

00

– 5

50.0

00

– 5

50.0

00

– N

iet

afg

ero

nd

SKA

ON

D/O

DB

-11/

7026

6U15

-11-

11 1

.000

.000

2

85.5

27

1.0

00.0

00

285

.527

1

.000

.000

–

Uit

gev

oer

d e

n a

fger

on

d

BIG

OW

B/W

G/2

006/

6301

19-0

7-06

100

.660

.000

9

0.85

6 1

03.8

73.3

00

21.

059

103

.803

.503

6

9.79

7 N

iet

afg

ero

nd

Aar

dg

eric

ht

- On

der

steu

nin

g

Ru

imte

on

der

zoek

O

WB

/ WG

/200

6/24

946

12-0

7-06

16.

250.

000

80.

971

16.

250.

000

-99.

938

16.

069.

091

180

.909

N

iet

afg

ero

nd

ZKO

BEK

/BPR

-201

1/74

222

U25

-11-

11 9

.534

.000

2

17.2

89

9.5

34.0

00

-133

.878

9

.182

.833

3

51.1

67

Nie

t af

ger

on

d

PIPP

B

EK/B

PR-2

010/

2372

319

-04-

10 2

.511

.000

5

92.8

88

1.5

11.0

00

– 9

18.1

12

592

.888

N

iet

afg

ero

nd

CR

ISP

3276

7611

-10-

11 1

0.18

2.50

0 2

87.3

88

10.

182.

500

44.

668

9.9

39.7

81

242

.719

N

iet

afg

ero

nd

MV

I (Th

ema)

BV

H/B

HO

-200

6/19

5245

M

08-1

2-06

500

.000

5

3.83

6 5

00.0

00

–10.

561

435

.603

6

4.39

7 N

iet

afg

ero

nd

PRO

O P

re C

OO

L47

7347

10-0

4-13

5.7

15.9

00

-860

.826

4

.279

.144

7

1.73

1 4

.836

.700

–5

57.5

56

Nie

t af

ger

on

d

PRO

O R

eken

en84

5228

26-1

1-15

2.8

50.0

00

-494

.992

2

.350

.000

-1

99.1

50

2.6

45.8

42

–295

.842

N

iet

afg

ero

nd

PRO

O: T

aal

8466

3805

-11-

15 2

.070

.600

–6

6.63

0 2

.035

.600

–

2.0

67.2

30

–31.

630

Nie

t af

ger

on

d

H&

C B

CIA

BG

S/U

BT-

07-1

4547

407

-11-

07 2

00.0

00

13.

903

200

.000

-8

14

185

.283

1

4.71

7 U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

PRO

O E

xcel

len

tie

ON

D/O

DB

-201

2/19

343

U22

-03-

12 1

.800

.000

4

5.82

7 1

.800

.000

-3

4.18

6 1

.719

.987

8

0.01

3 N

iet

afg

ero

nd

BO

PO V

4842

7211

-02-

13 1

.633

.610

-7

98.1

42

1.6

33.6

10

– 1

.615

.142

1

8.46

8 U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

ICT

Reg

ieB

GS/

UB

T-20

07/1

0856

5 U

06-0

9-07

21.

958.

000

1.4

73.7

95

21.

958.

000

-2.8

67

20.

481.

337

1.4

76.6

63

Nie

t af

ger

on

d

NIH

CB

EK/B

PR-2

009/

1379

66 U

12-1

2-09

20.

000.

000

– 2

0.00

0.00

0 -1

18.2

12

19.

881.

788

118

.212

U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

NG

I (O

verl

oo

p f

ase

1)O

WB

/FO

/200

7/52

561

13-1

2-07

9.0

00.0

00

– 9

.000

.000

–

9.0

00.0

00

– N

iet

afg

ero

nd

NG

IO

WB

/FO

/200

7/52

561

13-1

2-07

271

.000

.000

5

55.2

07

271

.000

.000

–

270

.444

.793

5

55.2

07

Nie

t af

ger

on

d

waa

rvan

NG

I aan

Elix

ir H

ub

II *

2)EL

IXER

23-0

1-14

250

.000

2

35.7

82

250

.000

2

23.8

90

238

.108

1

1.89

2 N

iet

afg

ero

nd

PRO

O-C

oo

l sp

ec m

et II

5321

4417

-10-

13 5

37.3

28

-18.

047

429

.862

8

9.41

9 5

37.3

28

-107

.466

U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

Ou

der

bet

rokk

enh

eid

201

3-20

1851

9702

15-0

7-13

1.0

00.0

00

27.

436

1.0

00.0

00

15.

000

987

.564

1

2.43

6 N

iet

afg

ero

nd


Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en

31-1

2-20

16St

atu

s

JPI I

I Era

net

+ C

ult

ura

l Her

itag

e +

Gee

n–

300

.000

-2

00.0

00

275

.000

–

300

.000

-2

5.00

0 N

iet

afg

ero

nd

Ver

nie

uw

ing

sim

pu

ls o

ud

OW

B/F

O/2

002/

5487

4 en

B

EK/B

PR-2

013/

3215

9 M

14-1

1-02

08

-10-

13 2

71.9

06.2

08

710

.882

2

71.9

06.2

08

– 2

71.1

95.3

26

710

.882

N

iet

afg

ero

nd

8

90.3

84.8

51

4.9

35.0

38

887

.608

.879

5

.340

.452

8

80.1

10.5

96

7.4

98.2

83

*1)

in d

e ja

arre

ken

ing

NW

O 2

012

was

Asp

asia

ree

ds

vera

ntw

oo

rd, e

chte

r o

ntb

rak

de

spec

ifat

ie n

aar

on

tvan

gen

bes

chik

kin

gen

per

ro

nd

e*2

) d

e €

250

du

izen

d b

etre

ft e

en b

ijd

rag

e va

n N

GI a

an h

et p

rog

ram

ma

Elix

er H

ub

II

Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Bu

iten

lan

dse

Zak

en

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efA

ctiv

itei

tD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16

On

tvan

gen

t/

m 2

016

Last

201

6 d

oel

sub

sid

ieLa

st t

/m 2

016

do

elsu

bsi

die

No

g t

e b

este

den

31

-12-

2016

Stat

us

MV

I (Th

ema)

DC

O/O

C-4

93/0

817

861

11-1

1-08

500.

000

53.8

3650

0.00

0-1

0.56

143

5.60

3 6

4.39

7 N

iet

afg

ero

nd

Scie

nce

fo

r in

tern

atio

nal

d

evel

op

men

tD

CO

/OC

-559

/614

764

04-1

2-06

19.4

00.0

00-9

69.9

1818

.430

.000

–19

.399

.918

-969

.918

N

iet

afg

ero

nd

CO

CO

ON

DM

E/M

W/-

390/

1219

415

19-0

3-09

4.86

3.00

0-2

38.1

844.

536.

644

103.

183

4.28

8.01

2 2

48.6

32

Uit

gev

oer

d e

n a

fger

on

d

Glo

bal

Hea

lth

Sys

tem

sD

SI/S

B-6

4/09

1896

913

-03-

096.

000.

000

-33.

914

5.70

0.00

057

.323

5.79

1.23

7 -9

1.23

7 N

iet

afg

ero

nd

Urb

ansi

ng

Del

ta o

f th

e W

orl

dD

ME/

830/

1224

709

08-1

2-12

4.86

8.00

0-2

.224

.712

2.38

1.91

061

5.82

24.

261.

020

-1.8

79.1

10

Nie

t af

ger

on

d

NA

CC

AP

II D

SO/G

A -2

19/1

224

173

20-0

7-12

4.50

9.18

8-2

45.7

764.

123.

602

-235

.662

4.13

3.71

6 -1

0.11

4 U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

F&B

Glo

bal

Ch

alle

ng

es

Pro

gra

m.

Uit

voer

ing

sove

reen

kom

st25

431

09-0

4-13

11.0

00.0

00-2

.665

.587

3.14

9.50

02.

826.

989

8.55

4.07

6 -5

.404

.576

N

iet

afg

ero

nd

F&B

Ap

plie

d R

esea

rch

Fu

nd

s U

itvo

erin

gso

vere

enko

mst

2517

209

-04-

1315

.000

.000

-3.3

09.0

886.

381.

500

1.90

5.39

210

.239

.479

-3.8

57.9

79

Nie

t af

ger

on

d

Pro

du

ctiv

e Em

plo

ymen

t Pr

og

ram

.U

itvo

erin

gso

vere

enko

mst

2582

516

-09-

133.

187.

700

-1.4

64.0

042.

065.

000

23.6

002.

862.

604

-797

.604

N

iet

afg

ero

nd

Stra

teg

ic A

cto

rs P

rog

ram

me

Uit

voer

ing

sove

reen

kom

st25

825

16-0

9-13

3.34

7.60

0-1

.069

.685

2.08

5.00

023

.615

2.70

3.30

0 -6

18.3

00

Nie

t af

ger

on

d

Sec.

& R

ule

of

Law

, SR

FU

itvo

erin

gso

vere

enko

mst

2594

705

-12-

137.

293.

000

-65.

386

1.60

5.50

02.

709.

380

4.13

4.76

7 -2

.529

.267

N

iet

afg

ero

nd

Sec.

& R

ule

of

Law

, AR

FU

itvo

erin

gso

vere

enko

mst

2594

705

-12-

137.

707.

000

-916

.125

2.88

0.00

01.

009.

550

3.99

5.67

5 -1

.115

.675

N

iet

afg

ero

nd

Soci

al P

rote

ctio

n P

rog

ram

me

Uit

voer

ing

sove

reen

kom

st25

825

30-0

6-14

2.46

0.00

0-1

.635

.594

1.36

7.40

041

.565

2.14

4.55

9 -7

77.1

59

Nie

t af

ger

on

d

Sexu

al &

Rep

r. H

ealt

h a

nd

R

igh

ts R

esea

rch

Pro

gr

Uit

voer

ing

sove

reen

kom

st25

291

12-1

1-14

4.00

0.00

0-1

.473

.066

2.00

8.00

31.

396.

128

3.50

4.19

7 -1

.496

.194

N

iet

afg

ero

nd

94

.135

.488

-16.

257.

205

57.2

14.0

5910

.466

.325

76.4

48.1

64-1

9.23

4.10

5


Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Eco

no

mis

che

Zake

n

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en

31-1

2-20

16St

atu

s

ZKO

DK

. 200

7/26

8013

-03-

081.

500.

000

34.1

861.

500.

000

-21.

063

1.44

4.75

055

.250

Nie

t af

ger

on

d

Bio

div

ersi

teit

wer

ktD

KI/2

009/

1417

11-0

9-09

1.25

0.00

095

.811

1.25

0.00

0-1

0.60

41.

143.

585

106.

415

Nie

t af

ger

on

d

MV

I (Th

ema)

DK

.200

8/19

0113

-10-

081.

200.

000

129.

206

1.20

0.00

0-2

5.34

71.

045.

447

154.

553

Nie

t af

ger

on

d

MV

I (To

pse

cto

ren

)D

GA

-AK

/140

5437

003

-04-

1498

0.00

0–

980.

000

–98

0.00

0–

Nie

t af

ger

on

d

TASC

TASC

1304

U76

4U15

-10-

135.

250.

000

137.

952

5.25

0.00

037

.484

5.14

9.53

110

0.46

8N

iet

afg

ero

nd

Ener

gy

Tran

sU

EOS0

9185

9727

-11-

091.

000.

000

79.7

291.

000.

000

-15.

680

904.

591

95.4

09N

iet

afg

ero

nd

Log

isti

ek t

ran

siti

eD

GB

I-I&

K /

1508

9120

20-0

7-15

3.10

0.00

0-5

07.5

3733

4.23

3–

618.

948

-284

.715

Nie

t af

ger

on

d

Eran

et P

LUS

Smar

tgri

ds

TSE1

4000

5118

-09-

1450

0.00

0-4

52.6

9850

0.00

0–

452.

698

47.3

02N

iet

afg

ero

nd

Sam

enw

erki

ng

TIF

ND

GB

I / 1

4210

509

22-1

2-14

2.00

0.00

0-5

00.1

961.

682.

000

498.

000

1.99

8.19

6-3

16.1

96N

iet

afg

ero

nd

Ch

emis

try

of

Life

DG

BI-

I&K

/ 14

1923

7004

-12-

141.

000.

000

94.3

2490

5.00

094

8.08

895

3.08

8-4

8.08

8N

iet

afg

ero

nd

CB

BC

DG

BI-

I&K

/ 14

1923

7004

-12-

145.

500.

000

536.

691

1.01

3.77

71.

114.

676

1.12

4.26

5-1

10.4

88N

iet

afg

ero

nd

Mat

eria

len

on

der

zoek

DG

BI-

I&K

/ 14

1923

7004

-12-

146.

379.

396

–6.

379.

396

–6.

379.

396

–N

iet

afg

ero

nd

Du

urz

ame

Bu

sin

ess

mo

del

len

D

GN

R/1

4207

315

17-1

2-14

150.

000

-30.

000

120.

000

–15

0.00

0-3

0.00

0N

iet

afg

ero

nd

EU-H

2020

-SU

SFO

OD

2 D

GB

I-I&

K/ 1

5160

754

24-1

1-15

3.00

0.00

0–

–75

0.00

075

0.00

0-7

50.0

00N

iet

afg

ero

nd

UR

SUS+

TSE1

5066

T5C

U/M

L07

-12-

1540

0.00

0–

–31

0.32

831

0.32

8-3

10.3

28N

iet

afg

ero

nd

Big

Dat

a &

Hea

lth

DG

BI-

R&

I/161

8099

308

-12-

162.

000.

000

–1.

600.

000

––

1.60

0.00

0N

iet

afg

ero

nd

3

5.20

9.39

6 -3

82.5

31

23.

714.

405

3.5

85.8

83

23.

404.

824

309

.581

Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Bin

nen

lan

dse

Zak

en e

n K

on

inkr

ijksr

elat

ies

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en

31-1

2-20

16St

atu

s

MV

I (Th

ema)

2008

-000

0343

285

24-0

7-08

1.0

00.0

00 1

07.6

71 1

.000

.000

-21.

122

871

.206

128

.794

Nie

t af

ger

on

d

Beg

rijp

elijk

e ta

al20

10-0

0000

7766

818

-02-

10 1

5.00

0 3

27 1

5.00

0 2

44 1

4.91

7 8

3N

iet

afg

ero

nd

Man

Ver

du

s JP

I UE

WB

/D

WB

2012

0000

7019

7429

-11-

12 7

5.00

0 -1

5.00

0 6

0.00

0–

75.

000

-15.

000

Nie

t af

ger

on

d

Smar

t U

rban

Reg

ion

s o

f th

e Fu

ture

20

15-0

0007

1388

603

-12-

15 1

.500

.000

100

.000

250

.000

444

.839

594

.839

-344

.839

Nie

t af

ger

on

d

2

.590

.000

192

.998

1.3

25.0

00 4

23.9

60 1

.555

.962

-230

.962


Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Def

ensi

e

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en

31-1

2-20

16St

atu

s

MV

I (Th

ema)

DR

&D

/200

7027

440

26-1

1-07

1.0

00.0

00 1

07.6

71 1

.000

.000

-21.

122

871

.206

128

.794

Nie

t af

ger

on

d

Ver

du

s Lo

gis

tiek

S-

OZB

01-0

4-14

25.

000

-15.

000

15.

000

– 2

5.00

0 -1

0.00

0N

iet

afg

ero

nd

1

.025

.000

92.

671

1.0

15.0

00 -2

1.12

2 8

96.2

06 1

18.7

94

Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Infr

astr

uct

uu

r en

Mili

eu

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en 3

1-12

-20

16

Stat

us

ZKO

gee

n14

-12-

1066

0.00

015

.042

660.

000

-9.2

6863

5.69

024

.310

Nie

tafg

ero

nd

Ver

du

s Lo

gis

tiek

IE

NM

/BSK

-201

4/12

6266

02-0

7-14

1.25

0.00

0-7

50.0

0075

0.00

0–

1.25

0.00

0-5

00.0

00N

ieta

fger

on

d

Wat

erW

ork

s201

4 (J

PI W

ater

)31

1058

62.0

001

19-1

1-15

575.

000

-489

.793

260.

000

476.

980

966.

772

-706

.772

Nie

tafg

ero

nd

Smar

t U

rban

Reg

ion

s o

f th

e Fu

ture

50

0000

2878

22-0

9-15

4.50

0.00

049

3.55

71.

500.

712

1.50

2.36

61.

758.

808

-258

.096

Nie

tafg

ero

nd

Top

sect

or

Log

isti

ek 2

015-

2020

IEN

M/B

SK-2

016/

2151

7414

-10-

1614

.227

.000

-3.0

48.1

076.

087.

000

6.74

0.68

011

.538

.787

-5.4

51.7

87N

ieta

fger

on

d

21

.212

.000

-3.7

79.3

009.

257.

712

8.71

0.75

716

.150

.058

-6.8

92.3

45

Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Vei

ligh

eid

en

Ju

stit

ie

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16

On

tvan

gen

t/

m 2

016

Last

201

6 d

oel

sub

sid

ieLa

st t

/m 2

016

do

elsu

bsi

die

No

g t

e b

este

den

31

-12-

2016

Stat

us

Cyb

er S

ecu

rity

VS

4649

2219

-12-

1322

0.37

8-4

4.07

817

6.30

0–

220.

378

-44.

078

Nie

tafg

ero

nd

Cu

ltu

rele

Dyn

amie

kV

erp

lich

tig

enn

r. 49

3002

21-0

4-09

105.

000

4.61

610

5.00

0-2

0510

0.17

94.

821

Nie

tafg

ero

nd

Dcy

ph

er20

2265

307

-12-

1640

0.00

0–

200.

000

55.5

5755

.557

144.

443

Nie

tafg

ero

nd

NC

S320

2352

305

-12-

1610

.000

–10

.000

–-

10.0

00N

ieta

fger

on

d

73

5.37

8-3

9.46

149

1.30

055

.352

376.

113

115.

187


Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

Vo

lksg

ezo

nd

hei

d W

elzi

jn e

n S

po

rt

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16

On

tvan

gen

t/

m 2

016

Last

201

6 d

oel

sub

sid

ieLa

st t

/m 2

016

do

elsu

bsi

die

No

g t

e b

este

den

31

-12-

2016

Stat

us

MV

I (Th

ema)

SP/1

6240

/200

802

-12-

081.

200.

000

9.20

61.

080.

000

-25.

347

1.04

5.44

734

.553

Nie

t af

ger

on

d

Cu

ltu

rele

Dyn

amie

kD

BV

/Inko

op

-303

0088

28-1

0-10

612.

479

26.9

2761

2.47

9-1

.195

584.

357

28.1

22N

iet

afg

ero

nd

1.

812.

479

36.1

331.

692.

479

-26.

541

1.62

9.80

562

.674

Mo

del

G |

Min

iste

rie

van

So

cial

e za

ken

en

Wer

kgel

egen

hei

d

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mTo

eken

nin

gN

og

te

bes

ted

en

01-0

1-20

16O

ntv

ang

en

t/m

201

6La

st 2

016

do

elsu

bsi

die

Last

t/m

201

6 d

oel

sub

sid

ieN

og

te

bes

ted

en

31-1

2-20

16

Stat

us

SHA

RE

2015

418-

15-0

0127

-08-

1550

.000

-10.

000

40.0

00–

50.0

00-1

0.00

0N

ieta

fger

on

d

50

.000

-10.

000

40.0

00–

50.0

00-1

0.00

0

Mo

del

G |

Ove

rig

e su

bsi

die

s en

bijd

rag

en v

an d

erd

en

Pro

gra

mm

aK

enm

erk

bri

efD

atu

mFi

nan

cier

Toek

enn

ing

No

g t

e b

este

den

01

-01-

2016

On

tvan

gen

t/

m 2

016

Last

201

6 d

oel

-su

bsi

die

Last

t/m

20

16 d

oel

-su

bsi

die

No

g t

e b

este

den

31

-12-

2016

Stat

us

Stic

hti

ng

Van

Mo

ors

el e

n

Rijn

iers

e

07-1

1-14

54

9.40

254

9.40

254

9.40

250

.000

50.0

0049

9.40

2N

iet

afg

ero

nd

East

Kal

iman

tan

ISK

/395

5/IN

D -

ISK

/677

1/IN

D19

-05-

04/0

8-09

-04

KN

AW

1.47

5.00

019

7.88

11.

475.

000

–1.

277.

119

197.

881

Uit

gev

oer

d e

n a

fger

on

d

Ag

ricu

ltu

re B

eyo

nd

Fo

od

ISK

/726

3/IN

D/N

WO

-W

OTR

O/R

T/26

715

-12-

09/1

3-02

-12

KN

AW

1.00

0.00

040

.149

1.00

0.00

06.

047

966.

368

33.6

32U

itg

evo

erd

en

afg

ero

nd

3.0

24.4

02

787

.431

3

.024

.402

5

6.04

7 2

.293

.487

7

30.9

14


Subsidies & bijdragen van derden

De subsidies en bijdragen van derden bedragen over 2016 totaal € 2,7 miljoen.


Subsidies van bedrijfsleven 571 4.270 1.021

Overige subsidies 2.169 2.988 3.720

Totaal 2.740 7.258 4.741

Naast de subsidies van bedrijfsleven ad € 0,6 miljoen heeft NWO € 5,0 miljoen van het bedrijfsleven

ontvangen, waarvoor NWO als kassier fungeert. Deze middelen, bestemd voor onderzoeksprojecten

waarvoor het bedrijfsleven een cashbijdrage heeft toegezegd, worden door NWO geïnd en door-

gestort.

De afname van de Overige subsidies met € 1,6 miljoen wordt vooral veroorzaakt door de bijdrage

van het regieorgaan Geesteswetenschappen voor Promotieonderzoek. Deze bijdrage voor promotie-

onderzoek 2016 wordt nu direct ontvangen van de universiteit Utrecht en is verantwoord onder

subsidies van overige overheden.

8.3.3 Lasten

8.3.3.1 Verstrekte subsidies


Subsidies aan derden 459.172 496.724

Subsidies aan groepsonderdelen 198.023 205.117

Af: Afwikkelingen van subsidies aan derden -13.611 -7.554

Af: Afwikkelingen van subsidies aan groepsonderdelen -11.649 -115

Totaal verstrekte subsidies 631.935 692.363 694.172

Met een realisatie van € 631,9 miljoen aan verstrekte subsidies zijn de subsidieverplichtingen in totaal

€ 60,4 miljoen lager dan begroot.

Dit wordt grotendeels verklaard door minder aangegane subsidieverplichtingen in 2016 (€ 62,1 mil-

joen) ten opzichte van initieel begroot, gefinancierd met rijksbijdrage. Hiervan heeft € 43,2 miljoen

betrekking op financiering met geoormerkte middelen, welke worden toegevoegd aan bestemde

fondsen. Het andere deel heeft betrekking op subsidieverplichtingen gefinancierd met niet-

geoormerkte middelen (€ 18,9 miljoen), welke in mindering worden gebracht op de vordering OCW.

Deze middelen worden naar verwachting in 2017 alsnog worden verplicht.

Daar tegenover staat dat per saldo € 1,6 miljoen meer is verplicht aan programma’s gefinancierd met

specifieke bijdragen dan initieel begroot.

De verstrekkingen aan groepsonderdelen bestaan naast de basissubsidies ook uit middelen die de

groepsonderdelen in competitie hebben verworven.


8.3.3.2 Personeelslasten

De totale personeelslasten over 2016 bedragen € 38,2 miljoen. Een toename van € 5,3 miljoen ten

opzichte van 2015. Een opbouw van de totale personeelskosten blijkt uit onderstaande tabel.

(bedragen in K€) 2016 Begroting 2016

2015

Totaal lonen en salarissen 48.479 45.582

Af: Doorbelastingen aan groepsonderdelen -26.467 -25.503

Af: Doorbelastingen aan programma’s -280 -244

Lonen en salarissen 21.732 22.269 19.835

Totaal pensioenlasten 6.164 5.976



Pensioenlasten 2.718 2.592 2.534

Totaal sociale lasten 5.576 5.194



Sociale lasten 2.506 2.391 2.235

Mutaties personele voorzieningen 1.831 – 524

Overige personele lasten 9.442 6.492 7.842

Totaal 38.229 33.744 32.970

De personele lasten zijn € 4,5 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt vooral veroorzaakt door

de dotatie aan de personele voorziening (€ 1,8 miljoen) en hogere overige personele lasten

(€ 3,0 miljoen).

Een specificatie van de dotatie aan de personele voorziening is opgenomen in paragraaf 8.2.9. De

hogere overige personele lasten worden voor € 3,0 miljoen veroorzaakt door de tijdelijke inzet van

externen en uitzendkrachten op specifieke projecten en op functies, welke in 2017 zoveel mogelijk

worden ingevuld met vaste dienstverbanden.

Ook zijn meer verlofuren afgebouwd (€ 0,5 miljoen) dan initieel begroot. Daar tegenover zijn de

lonen en salarissen, pensioen -en sociale lasten € 0,3 miljoen lager dat begroot.

Personeelsbestand

Gedurende het boekjaar 2016 bedroeg het gemiddeld aantal werknemers, omgerekend naar

volledige mensjaren 850 fte (2015: 830). In totaal zijn 7 werknemers werkzaam buiten Nederland.

De personeelsomvang (gemiddeld aantal personen) is als volgt onder te verdelen naar verschillende

personeelscategorieën:

Fte 2016 2015

NWO 372 350

Buiten NWO geplaatste medewerkers 478 480

Totaal 850 830

De buiten NWO geplaatste medewerkers zijn geplaatst bij zowel groepsmaatschappijen als gelieerde

partijen en betreft vooral de medewerkers van STW, ASTRON, SRON, NSCR en NLeSC. Deze mede-

werkers hebben een dienstverband met NWO Den Haag.

Vanaf 2015 gelden nieuwe regels voor pensioenfondsen. Die moeten zorgen voor stabielere

pensioenen en meer transparantie. Alle pensioenfondsen maken vanaf 2015 gebruik van de

zogenaamde ‘beleidsdekkingsgraad’. De beleidsdekkingsgraad is het gemiddelde van de laatste


12 dekkingsgraden. Door een gemiddelde te gebruiken zal de dekkingsgraad minder sterk

schommelen

De pensioenregels schrijven voor dat de beleidsdekkingsgraad 128% moet zijn, afhankelijk van de

rente en beleggingsmix kan deze grens verschuiven. De beleidsdekkingsgraad van 31 december 2016

bedraagt 96,6% en ligt daarmee onder de beleidsdekkingsgraad. Het herstelplan moet ervoor zorgen

dat ABP binnen maximaal 10 jaar de dekkingsgraad op minimaal 128% krijgt.

De mutaties personele voorzieningen hebben betrekking op de wachtgelduitkeringen, jubilea

uitkeringen en seniorenverlofvoorzieningen (zie 8.2.9 Voorzieningen).

De overige personele lasten bestaan voor € 4,2 miljoen (2015: € 3,7 miljoen) uit inhuur van externen

en uitzendkrachten. Verder bestaan de overige personeelskosten uit studie -en opleidingskosten,

vacatiegelden en andere personeel gerelateerde kosten.

8.3.3.3 Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa

Onderstaand overzicht geeft de specificatie weer van de afschrijvingen op de (im-)materiële vaste

activa.


Ontwikkelde systemen 2.603 2.552 213

Installaties en apparatuur 52 29 27

Computerapparatuur 377 775 594

Kantoormeubilair 384 434 318

Totaal 3.416 3.790 1.152

De afschrijvingslasten zijn met € 0,4 miljoen iets lager dan begroot en is het gevolg van vertraging in

(vervangings-) investeringen in computerapparatuur.

8.3.3.4 Huisvestingslasten

De huisvestingslasten kunnen als volgt worden gespecificeerd.


Huur 4.974 4.290 4.234

Energie 375 379 353

Schoonmaakkosten 284 260 259

Dotatie voorziening bijdrage sanering radioactiviteit 1.269 – –

Overige huisvestingskosten 985 1.073 1.022

Af: doorbelaste huisvestingslasten aan groepsmaat-schappijen en gelieerde partijen

-1.883 -2.154 -1.850

Totaal 6.004 3.848 4.018

De gerealiseerde huisvestingslasten zijn op totaal niveau € 2,2 miljoen hoger dan begroot. De belang-

rijkste oorzaken hiervan zijn de hogere huurkosten van de kantoorgebouwen in Den Haag en de

dotatie aan de voorziening sloop- en verwijderingskosten (€ 1,3 miljoen).

Vanwege vroegtijdige beëindiging van het huurcontract van één van de kantoorgebouwen heeft

NWO de resterende vooruitbetaalde btw-schade (€ 0,7 miljoen) in 2016 ineens als kosten verantwoord

(zie ook paragraaf 8.2.6.).

De huisvestinglasten hebben vooral betrekking op de huur van de kantoorgebouwen te Den Haag

(€ 4,9 miljoen). De doorbelaste huisvestingslasten betreffen de doorbelasting van huisvestingskosten

aan medegebruikers van de kantoorgebouwen (€ 1,9 miljoen).


8.3.3.5 Overige lasten


Kosten projectbureau NWO 972 – 100

Dotatie voorziening verstrekte leningen – – 305

Directe kosten programma’s 6.353 8.038 7.449

Accountants- en advieskosten 2.063 847 1.794

Overig 3.098 4.085 3.213

Totaal 12.486 12.970 12.861

De overige lasten zijn € 0,5 miljoen lager dan begroot. Tevens is de realisatie 2016 met € 0,4 miljoen

afgenomen ten opzichte van 2015. Vooral de lagere directe kosten voor programma’s zijn hiervan de

oorzaak.

Kosten projectbureau NWO

Het projectbureau verzorgt een gefaseerde ontwikkeling van het deel van het Science Park in

Amsterdam waar NWO grond heeft. Ten opzichte van 2015 zijn de kosten met € 0,9 miljoen gestegen.

Dit betreffen met name kosten voor projectmanagement/ en planbegeleidingskosten ter voor-

bereiding op een nieuwe erfpachtuitgifte ten behoeve van Matrix IC, welke medio 2017 plaats vindt.

Tevens zijn kosten gemaakt voor de tijdelijke inrichting voor een uitgegeven erfpachtpositie aan

Telecity. Kosten van het projectbureau NWO wordt gedekt uit toekomstige erfpachtbaten.

Dotatie voorziening verstrekte leningen

In 2015 had nog een dotatie van € 0,3 miljoen plaats aan de voorziening voor de incourante lening

aan Biogeneration Ventures B.V., in verband met het risico op niet terugbetaling van de verstrekte

lening (zie 8.2.5 Financiële vaste activa). In 2016 zijn geen nieuwe leningen aan Biogeneration

Ventures B.V. verstrekt en geen voorzieningen gevormd voor incourante leningen.

Directe kosten programma’s

De directe kosten programma’s betreffen voornamelijk kosten van kennisoverdracht, bijeenkomsten,

contributies en reis –en verblijfkosten en overige algemene onderzoekkosten niet zijnde subsidie-

verstrekkingen. De directe kosten programma’s zijn programma afhankelijke lasten en vertonen van

jaar tot jaar schommelingen.

Door verschuiving van begrote subsidieverplichtingen 2016 naar 2017 (zie paragraaf 8.3.3.1) zijn ook

de gerealiseerde programmakosten lager dan begroot (€ 1,6 miljoen). De realisatie van de

programmakosten zijn met € 1,1 miljoen gedaald ten opzichte van vorig jaar.

Accountants- en advieskosten

De accountants- en advieskosten zijn ten opzichte van vorig jaar met € 0,3 miljoen toegenomen tot

€ 2,1 miljoen. De stijging wordt vooral veroorzaakt door kosten voor consultancy/ advieskosten in het

kader van de transitie NWO (€ 1,3 miljoen).

Overig

De post overig bestaat onder meer uit kosten voor kantoorfaciliteiten, automatisering, communicatie,

en onderhoudskosten. De realisatie 2016 is ten opzichte van 2015 met € 0,1 miljoen afgenomen.


8.4 Financiële baten en lasten


Rente baten 60 63

Rente baten reële waarde lening 799 707

Effect reële waardebepaling verstrekte lening -255 -1.507


Totaal 140 – -685

De financiële baten en lasten zijn over 2016 met € 0,8 miljoen verbeterd ten opzichte van 2015.

Het effect van de reële waarde bepaling van de verstrekte renteloze lening aan FOM is hiervan de

voornaamste oorzaak (€ 1,2 miljoen). In 2016 is de vierde een laatste tranche van een renteloze lening

uitbetaald aan FOM. Het effect reële waardebepaling heeft geleid tot een last van € 0,3 miljoen. In

2015 had de derde tranche betaling van de lening een effect van € 1,5 miljoen. Zie voor een nadere

toelichting op de verstrekte leningen par 8.2.5. Financiële vaste activa.

De negatieve bankosten en koersresultaten van € 0,5 miljoen wordt vooral veroorzaakt door een

koersdaling van de ponden over 2016. Dit heeft geleid tot een negatief koersresultaat op de ponden-

rekening van NWO van € 0,3 miljoen.

8.5 Aandeel in resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen

Het resultaat deelneming betreft het aandeel van NWO in het resultaat van voorgaand boekjaar in

Amsterdam Science Park N.V.

8.6 Gebeurtenissen na balansdatum

Er hebben na de balansdatum geen materiële gebeurtenissen plaatsgevonden die noodzaken tot

een bijstelling van de financiële verantwoording per 31 december 2016.

8.7 Honoraria van de accountant

In 2015 is na een Europese aanbesteding een nieuwe raamovereenkomst afgesloten met betrekking

tot accountantsdiensten met Ernst & Young Accountants LLP.

De volgende honoraria van EY Accountants zijn in rekening gebracht met betrekking tot het

controlejaar 2016, een en ander zoals bedoeld in artikel 2:382a lid 1 en 2 BW. De bedragen zijn

exclusief btw.


Jaarrekeningcontrole 255 315

Andere controleopdrachten 6 –

Andere niet-controlediensten – –

Totaal 261 315


8.8 Wet Normering Topinkomens (WNT)

Met ingang van 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke

sector (WNT) van kracht. Hierin is bepaald dat (semi)publieke instellingen jaarlijks de bezoldigings-

gegevens en eventuele ontslagvergoedingen van hun topfunctionarissen moeten publiceren in het

financiële jaarverslag. Het overzicht voor NWO Den Haag ziet er als volgt uit:

bedragen x € 1 Dhr. prof. dr. J.J. Engelen

Mw. prof. dr. F.M.G. de Jong

Mw. prof. dr. M. de Visser

Dhr. prof. dr. C.P. Veerman

Prof. dr. C.C.A.M. Gielen *)

Functiegegevens Voorzitter algemeen bestuur

Lid algemeen bestuur



Voorzitter RvB

Aanvang en einde functie-vervulling in 2016

1/1 - 30/09 1/1 - 30/09 1/1 - 30/09 1/1 - 30/09 1/9 - 31/12

Omvang dienstverband (in fte) 1,00 0,40 0,40 0,40 1,00

Gewezen topfunctionaris? nee nee nee nee nee

(Fictieve) dienstbetrekking? ja nee ja ja ja

Individueel WNT-maximum 133.882 53.553 53.553 53.553 59.830

Beloning 123.909 48.583 41.054 41.493 46.962

Belastbare onkostenvergoedingen – 3.063 – – –

Beloningen betaalbaar op termijn 11.67 – – – 5.197

Subtotaal 135.585 51.646 41.054 41.493 52.159

-/- Onverschuldigd betaald bedrag – – – – –

Totaal bezoldiging 135.585 51.646 41.054 41.493 52.159

Verplichte motivering indien overschrijding

*1

Gegevens 2015


1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 –

Omvang dienstverband 2015 (in fte)

0,88 0,40 0,40 0,40 –

Beloning 133.771 64.377 51.269 50.830 –

Belastbare onkostenvergoedingen – 4.084 - – –

Beloningen betaalbaar op termijn 12.385 – 2.956 – –

Totaal bezoldiging 2015 146.156 68.461 54.225 50.830 –

*) De leden van de Raad van Bestuur (io) zijn per 01-09-2016 in dienst gestreden. De WNT-norm 2016 is naar rato berekend.


bedragen x € 1 Mw. drs. C.E. Visser *)

Dhr. drs. J.H. de Groene

Dhr. dr. ir. C.L. Krijger

Dhr. drs. R.J.P. Dekker

Mw. W. de Munck

Functiegegevens Lid RvB Lid algemene directie

Lid algemene directie




1/9 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 - 30/9 1/1 - 31/1 1/1 - 31/12


Gewezen topfunctionaris? nee nee nee nee nee

(Fictieve) dienstbetrekking? ja ja ja ja nee

Individueel WNT-maximum 59.830 179.000 133.882 179.000 150.360

Beloning 44.920 157.859 95.971 140.582 142.055

Belastbare onkostenvergoedingen – – – – –

Beloningen betaalbaar op termijn 5.142 15.839 10.859 14.835 –

Subtotaal 50.062 173.698 106.830 155.417 142.055

-/- Onverschuldigd betaald bedrag – – – – –


Verplichte motivering indien overschrijding

Gegevens 2015


– 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12 1/1 – 31/12 1/1 - 31/12

Omvang dienstverband 2015 (in fte)

– 1,00 1,00 1,00 0,89

Beloning – 161.040 108.324 122.74 125.000

Belastbare onkostenvergoedingen – – – –

Beloningen betaalbaar op termijn – 16.476 14.667 15.400 –

Totaal bezoldiging 2015 – 177.516 122.991 138.144 125.000

*) De leden van de Raad van Bestuur (io) zijn per 01-09-2016 in dienst gestreden. De WNT-norm 2016 is naar rato berekend.

*1) Uit bovenstaand WNT-overzicht blijkt dat de WNT-norm bij dhr. prof. dr. J.J. van Engelen wordt overschreden met

€ 1.703. Dit wordt veroorzaakt door de uitbetaling van de opgebouwde vakantie-uitkering 2015 in 2016. Dit leidt niet

tot een onverschuldigde betaling, aangezien de vakantie-uitkering over 2015 in 2016 voor de WNT-toets wordt

toegerekend aan 2015.


Uit onderstaand overzicht blijken de uitkeringen welke zijn betaald wegens beëindiging van het dienstverband aan

topfunctionarissen.

bedragen x € 1 Dhr. prof. dr. J.J. Engelen

Mw. prof. dr. F.M.G. de Jong

Mw. prof. dr. M. de Visser

Dhr. prof. dr. C.P. Veerman

Dhr. dr. ir. C.L. Krijger

Functie(s) gedurende dienstverband

Voorzitter algemeen bestuur




Lid Algemene Directie

Omvang dienstverband (in fte)

1,00 0,40 0,40 0,40 1,00

Jaar waarin dienstverband is beëindigd

2016 2016 2016 2016 2016

Individueel WNT-maximum ontslaguitkering

75.000 30.000 30.000 30.000 75.000

Overeengekomen uitkerin-gen wegens beëindiging dienstverband

43.409 20.974 13.156 13.156 36.000

-/- Onverschuldigd deel – – – – –

Totaal uitkeringen wegens beëindiging dienstverband

43.409 20.974 13.156 13.156 36.000

Waarvan betaald in 2016 43.409 20.974 13.156 13.156 36.000

De norm WNT 2016 bedraagt € 179.000, geldend voor een fulltime dienstverband. Omgerekend naar

1 fulltime eenheid blijven alle NWO-topfunctionarissen onder de norm.

De voormalig voorzitter en voormalige leden van het algemeen bestuur zijn met ingang van 1 januari

2017 officieel uit dienst getreden. Met ingang van 1 oktober 2016 hebben zij de verantwoordelijkheid

voor het bestuur en de transitie van de organisatie overgedragen aan dhr. C.C.A.M. Gielen en

mw. C.E. Visser. Tot het einde van het jaar stonden de voormalig voorzitter en leden van het bestuur

het nieuwe bestuur met raad en daad bij. Hiervan is tijdens deze periode nagenoeg geen gebruik

gemaakt. Binnen de WNT wordt dit gezien als ‘vrijgesteld van werk’. De beloning aan de voormalige

leden van het bestuur dienen derhalve aangemerkt te worden als uitkeringen, welke zijn betaald

wegens beëindiging van het dienstverband.

Per 1 januari 2017 is het voltallige nieuwe raad van bestuur aangetreden. Naast dhr. C.C.A.M. Gielen

(voorzitter) en mw. C.E. Visser (portefeuillehouder Bedrijfsvoering en Financiën) is een viertal weten-

schappelijke leden toegetreden en na aanpassing van de NWO-wet elk voorzitter geworden van de

nieuwe domeinbesturen. De vier wetenschappelijke leden zijn prof. dr. L.J. Braakman, prof. dr. J.J.G.

Geurts, prof. dr. ir. J.C. Schouten en prof. dr. H.W. van den Doel. Op 1 februari 2017 is de nieuwe

NWO-wet in werking getreden en heeft NWO officieel een structuur met een raad van bestuur.

De bezoldiging van mw. prof. dr. F.M.G. de Jong en mw. W. de Munck wordt separaat in rekening

gebracht aan NWO. De opgenomen bezoldiging is exclusief btw. De andere bestuursleden en

algemene directieleden hebben een dienstverband bij NWO.

Dhr. drs. R.J.P. Dekker is per 1 september 2014 tot 1 juli 2016 voor drie dagen per week gedetacheerd

bij OCW als projectleider Open Access en van 1 september 2016 tot 1 september 2017 gedetacheerd

bij de Europese Commissie als Seconded National Expert (SNE), van het Open Science-team.

Uit onderstaand overzicht blijkt de betaalde bezoldiging aan niet-topfunctionarissen binnen NWO

waarbij de norm wordt overschreden.


Functiegegevens (bedragen x € 1)

Algemeen directeur instituut

Algemeen directeur instituut

Directeur instituut

Directeur transitiebureau

Directeur instituut

Aanvang en einde functievervulling in 2016 1/1 - 31/12 1/1 - 31/08 1/1 - 14/03 1/1 - 31/12 1/1 - 31/12


WNT- drempelbedrag bezoldiging 161.100 119.333 37.292 179.000 179.000

Beloning 148.717 117.315 46.212 187.492 170.711

Belastbare onkostenvergoedingen – – 102 – –

Beloningen betaalbaar op termijn 14.023 10.376 2.961 15.837 15.558


Verplichte motivering indien overschrijding *1 *1 *1 *2 *2

*1) De overschrijding van de norm wordt veroorzaakt door de uitbetaling van opgebouwde rechten uit voorgaande

jaren in 2016. Op grond van artikel 3.2 van de Uitvoeringsregeling WNT wordt deze uitbetaling niet toegerekend aan

het toepasselijk bezoldigingsmaximum van 2016. De bezoldiging met betrekking op 2016 blijft daarmee onder het

toepasselijk WNT maximum en leidt derhalve niet tot een onverschuldigde betaling.

*2) De functionarissen vallen onder het overgangsrecht waardoor geen sprake is van een onverschuldigde betaling.

Den Haag, 19 mei 2017

De raad van bestuur

De raad van bestuur (rvb) van NWO bestaat uit een voorzitter en vijf leden:

1. Prof. dr. C.C.A.M. Gielen (voorzitter)

2. Mw. drs. C.E. Visser

3. Mw. prof. dr. L.J. Braakman

4. Prof. dr. J.J.G. Geurts

5. Prof. dr. ir. J.C. Schouten

6. Prof. dr. H.W. van den Doel

149Overige gegevens

Overige gegevens


150Overige gegevens


Aan: de raad van bestuur van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen

jaarrekening 2016

Ons oordeelWij hebben de jaarrekening 2016 van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek te Den Haag gecontroleerd.

Naar ons oordeel: • geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs;

• voldoen de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties over 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten aan de eisen van financiële rechtmatigheid. Dit houdt in dat de bedragen in overeenstemming zijn met de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen, zoals vermeld in paragraaf 2.3.1 referentiekader van het controle-protocol OWB-instellingen 2015.

De jaarrekening bestaat uit:• de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016;• de geconsolideerde en enkelvoudige staat van baten en lasten over 2016;• de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en

andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeelWij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden alsmede het Controleprotocol OWB-instellingen 2015 en het Controleprotocol WNT vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening.

Wij zijn onafhankelijk van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

151Overige gegevens

Materialiteit

Materialiteit Getrouwheid van de jaarrekening: € 9,1 miljoen (2015: € 8,5 miljoen).Financiële rechtmatigheid: € 26,1 miljoen (2015: € 25,5 miljoen).

Toegepaste benchmark

De materialiteit voor getrouwheid van de jaarrekening als geheel is gebaseerd op 1% van de totale baten. De materialiteit voor financiële rechtmatigheid is gebaseerd op 3% van de totale publieke middelen.

Nadere toelichting Deze materialiteit is voorgeschreven in het controleprotocol OWB-instellingen 2015.

Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn. Wij zijn met de raad van bestuur overeengekomen dat wij tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven € 450.000 rapporteren aan de raad van bestuur, alsmede kleinere afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve redenen relevant zijn.

Reikwijdte van de groepscontroleNederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek staat aan het hoofd van een groep van entiteiten. De financiële informatie van deze groep is opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek.

De groepscontrole heeft zich met name gericht op de significante onderdelen van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO-D), Stichting Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM), Stichting Technische Wetenschappen (STW) en Stichting NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Wij hebben gebruikgemaakt van andere accountants bij de controle van deze onderdelen. Bij andere onderdelen hebben wij beoordelingswerkzaamheden of specifieke controlewerkzaamheden uitgevoerd.

Door bovengenoemde werkzaamheden bij (groeps)onderdelen, gecombineerd met aanvullende werk-zaamheden op groepsniveau, hebben wij voldoende en geschikte controle-informatie met betrekking tot de financiële informatie van de groep verkregen om een oordeel te geven over de geconsolideerde jaarrekening.

De kernpunten van onze controleIn de kernpunten van onze controle beschrijven wij zaken die naar ons professionele oordeel het meest belangrijk waren tijdens onze controle van de jaarrekening. De kernpunten van onze controle hebben wij met de raad van bestuur gecommuniceerd, maar vormen geen volledige weergave van alles wat is besproken. Wij hebben onze controlewerk-zaamheden met betrekking tot deze kernpunten bepaald in het kader van de jaarrekeningcontrole als geheel. Onze bevindingen ten aanzien van de individuele kernpunten moeten in dat kader worden bezien en niet als afzonderlijk oordelen over deze kernpunten.

152Overige gegevens

Omschrijving kernpunt Onze controleaanpak

Negatief eigen vermogen en continuïteit van NWO

Het eigen vermogen van NWO is zowel enkelvoudig als geconsolideerd negatief. Het negatieve vermogen wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door het negatieve eigen vermogen van NWO enkelvoudig. Het risico bestaat dat NWO op lange termijn niet zelfstandig kan voldoen aan haar betalingsverplichtingen.

Het geconsolideerde werkkapitaal (zijnde het saldo van vlottende activa en vlottende passiva) is ultimo 2016 geconsolideerd positief, waaruit valt op te maken dat NWO als groep naar de situatie op 31 december 2016 kan voldoen aan haar kortetermijnverplichtingen. Het werkkapitaal is ultimo 2016 enkelvoudig, evenals ultimo 2015, echter negatief. In de jaar-rekening is deze situatie beschreven in paragraaf 4.3, waarbij door het bestuur van NWO is geconcludeerd dat op basis van afspraken met het ministerie van OCW de continuïteit van NWO is gewaarborgd.

Vanwege de significante omvang van het negatief eigen vermogen en om vast te stellen of de jaarrekening van NWO terecht op basis van continuïteit is opgesteld, vormt dit een kernpunt van onze controle.

Onze werkzaamheden bestonden uit het beoordelen van afspraken met het ministerie van OCW inzake de financiering van NWO, vaststellen dat de begroting 2017 van NWO is goedgekeurd door het ministerie van OCW en het analyseren van de paragraaf continuïteit inclusief het beoordelen van de aanvaard-baarheid van de veronderstellingen bij de liquiditeitsprognose 2017-2021.

Wij hebben vastgesteld dat de toelichting in de jaarrekening aan de relevante verslag-gevingsstandaarden voldoet.

Langlopende vordering OCW

In de jaarrekening is een langlopende vordering op OCW verantwoord van € 266,9 miljoen. Deze vordering is initieel gewaardeerd tegen reële waarde en daarna tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve rentemethode.

NWO boekt een last en verplichting bij het toekennen van meer-jarige subsidies. Een deel van deze subsidies wordt gefinancierd uit in de toekomst door het ministerie van OCW ter beschikking te stellen kasstromen, waarvoor NWO een vordering opneemt op het ministerie van OCW. Hiervoor is onder de financiële vaste activa een langlopende vordering van € 266,9 miljoen opgenomen in de balans van NWO. De langlopende vordering muteert jaarlijks met aangegane verplichtingen en inlossing, rekening houdend met een door OCW aangebracht plafond van € 357 miljoen zoals afgesproken in de brief d.d. 15 april 2015 van het ministerie van OCW.

Vanwege de significante omvang en de aard van de post is deze post een kernpunt van onze controle.

Onze werkzaamheden bestonden uit het uitvoeren van cijferanalyses, het uitvoeren van deelwaarnemingen op de mutaties in de vordering en het vaststellen van de bevestiging van de vordering door het ministerie van OCW naar de stand van 31 december 2016.

Wij hebben vastgesteld dat de post in de jaarrekening en de toelichting daarop aan de relevante verslaggevingsstandaarden voldoet.

Subsidietoekenningen

153Overige gegevens

Omschrijving kernpunt Onze controleaanpak

De lasten van NWO enkelvoudig bestaan nagenoeg volledig uit subsidietoekenningen aan universiteiten en onderzoeks-instituten. De opbrengsten hiervoor worden nagenoeg geheel ontvangen van het rijk (vanuit het ministerie van OCW en diverse andere ministeries).

Vanwege de significante omvang en de aard van de post is deze post een kernpunt van onze controle.

Wij hebben organisatiegerichte werkzaam-heden en gegevensgerichte werkzaamheden uitgevoerd op de subsidietoekenning en daarmee samenhangende opbrengsten om vast te stellen dat de baten en lasten juist en volledig zijn verantwoord in de jaarrekening en terecht zijn toegerekend aan 2016.

Wij hebben gegevensgerichte cijferanalyses uitgevoerd alsmede steekproeven op de subsidietoekenningen. Daarnaast hebben wij de juistheid van de openstaande subsidie-verplichtingen gecontroleerd.

Wij hebben vastgesteld dat posten en de toelichting in de jaarrekening aan de relevante verslaggevingsstandaarden voldoet.

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatieNaast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit:• het bestuursverslag;• de overige gegevens.

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:• met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat;• alle informatie bevat die op grond van Regeling jaarverslaggeving onderwijs is vereist, met

uitzondering van het opnemen van een continuïteitsparagraaf op geconsolideerd niveau, hetgeen is toegelicht in hoofdstuk 3, paragraaf C van het bestuursverslag.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

De raad van bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met Regeling jaarverslaggeving onderwijs.

154Overige gegevens

Verklaring betreffende overige door wet- of regelgeving

gestelde vereisten

BenoemingWij zijn door de raad van bestuur op 29 juni 2015 benoemd als accountant van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek vanaf de controle van het boekjaar 2015 en zijn sinds die datum tot op heden de externe accountant.

Beschrijving van verantwoordelijkheden voor de

jaarrekening

Verantwoordelijkheden van de raad van bestuur voor de jaarrekeningDe raad van bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Regeling jaarverslaggeving onderwijs. In dit kader is de raad van bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die de raad van bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. De raad van bestuur is ook verantwoordelijk voor de financiële rechtmatigheid van de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten alsmede de balansmutaties, in overeen-stemming met de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen, zoals opgenomen in het Controleprotocol OWB-instellingen 2015.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet de raad van bestuur afwegen of Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet de raad van bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij de raad van bestuur het voornemen heeft om Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek te liquideren of de activiteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. De raad van bestuur moet gebeurtenissen en omstandig-heden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.

Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekeningOnze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.

Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeels-vorming toegepast in overeenstemming met Nederlandse controle-standaarden, het Controleprotocol OWB-instellingen 2015 en het Controleprotocol WNT, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit:

• het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het

155Overige gegevens

opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing;

• het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaam-heden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek;

• het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door de raad van bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan;

• het vaststellen dat de door het raad van bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een organisatie haar continuïteit niet langer kan handhaven;

• het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen;

• het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen en of de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balans-mutaties in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen.

Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.

Wij communiceren met de raad van bestuur onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Wij bevestigen aan de raad van bestuur dat wij de relevante ethische voorschriften over onafhanke-lijkheid hebben nageleefd. Wij communiceren ook met de raad over alle relaties en andere zaken die redelijkerwijs onze onafhankelijkheid kunnen beïnvloeden en over de daarmee verband houdende maatregelen om onze onafhankelijkheid te waarborgen.

Wij bepalen de kernpunten van onze controle van de jaarrekening op basis van alle zaken die wij met de raad van bestuur hebben besproken. Wij beschrijven deze kernpunten in onze controleverklaring, tenzij dit is verboden door wet- of regelgeving of in buitengewoon zeldzame omstandigheden wanneer het niet vermelden in het belang van het maatschappelijk verkeer is.

Den Haag, 19 mei 2017

Ernst & Young Accountants LLP

w.g. drs. M. Verschoor RA

156Bijlage 1 | Exploitatie overzicht 2016 specifieke bijdragen

Bijlage 1: Exploitatie overzicht 2016 specifieke bijdragen

Wetenschaps-gebied

Programma omschrijving Toekenningen 2016 Beheerslasten programma Financierings % 2016

ALW Aardgericht -179.948 – 100,0%

ALW Zee- en kustonderzoek -304.586 – 76,1%

ALW Biodiversiteit Werkt -33.489 2.526 34,3%

ALW China-Water JSTP -59.946 – 50,5%

ALW China PlantDevelopment Biology -22.489 – 16,5%

ALW Ondersteuning Ruimteonderzoek 3.000.752 329.557 2,4%

ALW Graduate School Plant Sciences 1.031.356 6.922 10,8%

ALW Eranet – EuroBioImaging – 9 89,1%

ALW ESFRI ISBE – 10 89,2%

ALW Elixir Hub II 779.518 390 57,4%

ALW Samenwerking TIFN 2.463.706 87 20,2%

ALW EU-H2020-BiodivERsA3 – 12.538 100,0%

ALW EPB Beheerskosten – 87.941 100,0%

ALW EU-H2020-Water Works2 014 476.000 980 100,0%

ALW ALW Topsector-brede call 4.077.806 – 8,0%

ALW EU-H2020-SUSFOOD2 750.000 – 100,0%

CW Hé -60.000 – 100,0%

CW TA Novel tools to shed 738.240 – 24,3%

CW M-ERA.NET (291826) – 1.703 89,2%

CW NIOK – 18.000 100,0%

CW Viran – 6.198 100,0%

CW CW-Kiem 93.613 – 20,0%

CW PTA Coast 4 1.305.136 – 11,8%

CW TA NewPol - 10.026 100,0%

CW TA Cat1Chem 125.000 – 100,0%

CW TA Bioactive Peptides 92.500 – 100,0%

CW TA Allergy Vaccine Platform 45.432 – 100,0%

CW Studentencompetitie TS Chemie 82.987 3.062 100,0%

CW Solar to Products 4.588.500 3.267 8,4%

CW Bouwstenen van leven 10.637.819 8.411 19,5%

CW CBBC 3.725.000 14.676 29,8%

CW Nanoparticle-based EUV resist -1.400.000 – 45,7%

CW PTA Coast 3 – 14.580 100,0%

CW LIFT 1.938.000 – 42,5%

CW Syncat@Differ 1.415.625 – 47,0%

CW GDST NWO science incl. Coam 1.140.000 13.853 22,0%

CW EU-H2020-M-ERAnet Cofund – 2.716 100,0%

CW Biobased Economy FAPESP 2017 – 5.115 100,0%

CW CHIPP Nanofun 1.887.500 – 47,0%

CW Dynam 2.286.000 – 24,2%

EW Complexiteit -15.708 3.447 0,2%

EW ERA-NET ASTRONET Joint Call -25.189 – 3,3%

EW Leraar in onderzoek 45.594 – 100,0%

EW CATCH II – 3.865 33,5%

EW Computational Life Sciences 2 3.756 – 20,3%

EW Smart Energy Systems (SES1) -28.042 – 25,0%

EW CRISP 44.668 – 100,0%

EW Creatieve Industrie 2.451.552 – 24,7%


Wetenschaps-gebied


EW ICT-RM Big Data 897.358 2.122 35,0%

EW NWO Deity (India)samenwerking 94.510 1.873 76,8%

EW Systeemintegratie 2.637.089 932 11,0%

EW EU-FP7-e-IRGSP4 – 82.921 89,2%

EW Kenniscentrum arts of the NL 13.854 – 100,0%

EW ICT-RMICT for the Topsector -105.932 – 99,2%

EW Era-Net COFUND Smart grids 1.723.194 – 27,8%

EW Sports & Health Living Brazilie 1.102.387 20.730 0,2%

EW Data driven banking insurance 999.830 – 50,0%

EW EU-H2020-E-irgsp5 – 2.427 100,0%

EW Dcypher – 69.845 100,0%

EW NCS3 – 1.923 100,0%

GW Culturele Dynamiek -17.938 – 14,0%

GW MVI -282.773 30.435 49,4%

GW EU-FP7-HERAJRPCE -181.515 – 47,6%

GW Promotie in de Kunsten -110 – 44,4%

GW Begrijpelijke Taal -283 34.628 24,4%

GW Sport: Meedoen 92.558 75.244 76,9%

GW EU-FP7-JPIIIERANET+Cult.Her – 69 16,0%

GW EU-FP7-HERIT.PLUS-coord.kstn – 340 65,5%

GW Stg. Van Moorsel en Rijnierse 50.000 – 100,0%

GW Coördinatie HERA III – 11.050 100,0%

GW Promotie onderzoek2015 -21.997 – 39,2%

GW JSTP China – 5.068 50,5%

GW Promotieprogramma 2016-2020 4.003.823 – 40,0%

GW Kiem 2016-2017 264.000 – 60,0%

GW MVI 2016-2017 3.250.000 59.595 15,1%

GW EU-H2020-JHEP2 – 35.694 85,2%

MaGW PROO PRE COOL -4.535 – 100,0%

MaGW H&C Jeugd en Gezin 2009-2014 -17.330 5.318 17,9%

MaGW H&C BCIA -35.644 263 19,5%

MaGW DA Energy & Resources -52.297 5.253 33,3%

MaGW PROOE xcellentie -8.943 – 100,0%

MaGW GTTP2 – 24.570 100,0%

MaGW Man. Board JPI EU – 108.765 100,0%

MaGW Human Capital -20.100 – 20,6%

MaGW EU-FP7-Trans-Atlantic Platform – 112.007 100,0%

MaGW EU-FP7-FLAG-ERA – 7.244 100,0%

MaGW BOOST – 49.045 100,0%

MaGW EU-FP7-WSF – 171.294 91,1%

MaGW JPI Climate – -4.370 14,3%

MaGW EU-FP7-EqUIP – 15.950 100,0%

MaGW SURF Kennisdeling -19.128 396.653 100,0%

MaGW EU-H2020-ENSUF-JPIUECall3 3.239.748 – 98,0%

MaGW SURF Grote Projecten 7.423.759 – 16,9%

MaGW Topsector Logistiek 2015-2020 7.001.230 126.573 100,0%

MaGW EU-H2020-ERA-NET Smart Cities – 47.206 100,0%

MaGW SURF beheer – 70.000 100,0%

MaGW NDSW/ODISSEI 800.000 – 25,0%

MaGW URSES+ 1.321.509 5.144 100,0%

MaGW SURFEN SUF coordinatie kosten – 15.177 100,0%

MaGW EU-H2020-EULAC Focus – 12.782 100,0%

MaGW Symposium Gedrag en Transport – 20.042 100,0%

MaGW EU-H2020-EXPAND – 6.669 100,0%


Wetenschaps-gebied


WOTRO Duurzame Aarde (ABF) -10.010 25.128 40,0%

WOTRO CoCoon -82.829 245.322 63,5%

WOTRO Global Health Systems -83.622 164.816 70,6%

WOTRO MFS II Evaluatie 8.914 20.261 48,4%

WOTRO Hewlett PopDev -12.720 2.484 51,3%

WOTRO TASENE (LAP) -58.027 – 27,6%

WOTRO CC Management Climate Change – 154.822 100,0%

WOTRO Urbanising Deltas of the World 1.140.942 186.237 48,6%

WOTRO NACCAP II -288.615 52.953 100,0%

WOTRO F&B Global Challenges Program 3.750.511 179.475 73,8%

WOTRO F&B Applied Research Funds 1.666.113 239.279 100,0%

WOTRO Productive Employment Program – 23.600 100,0%

WOTRO Strategic Actors Programme – 23.615 100,0%

WOTRO Sec. & Rule of Law SRF 2.618.957 90.423 100,0%

WOTRO Sec. & Rule of Law ARF 885.527 124.022 100,0%

WOTRO Social Protection – 41.565 100,0%

WOTRO Sexual and Repr. Health (SRHR) 1.340.346 55.782 100,0%

WOTRO SRHR Jordan – 15.000 100,0%

DIFI BIG – 21.059 100,0%

NWA Programma lasten NWA Fase 3 – 1.131 50,0%

ACTS TA- Biomass – 52.954 100,0%

ACTS TA- Syngas – 6.491 100,0%

ACTS TA- COAST – 28.336 100,0%

ACTS ERA IB2 – 812 90,8%

ICT-regie IIP-Cooperation Challenge -42.258 – 63,1%

ICT-regie Innovatie programma’s -4.544 – 63,1%

ICT-regie GATE -55.328 – 100,0%

NIHC NIHC -720.526 – 16,4%

NIHC Food Cognition & Behaviour 75.832 – 100,0%

NIHC EU-H2020-NEURON Cofund 700.000 – 23,4%

NRO PROO: Cool-s peciaal 90.136 – 100,0%

NRO PROO: Rekenen -199.150 – 100,0%

NRO PROO: Excellentie -35.243 10.000 100,0%

NRO PROO: Precool 74.636 1.630 100,0%

NRO PPO: Ouderbetrokkenh 2013-2018 – 15.000 100,0%

BOO Mozaïek -44.452 33.749 50,0%

BOO Promotiebeurs voor Leraren 5.343.853 45.440 100,0%

BOO China JSTP Emerg. Science Nat. 59.760 9.243 50,0%

BOO SKA 250.000 119.865 77,2%

BOO EU-FP7-INNO INDIGO – 364 100,0%

BOO EU-H2020-OpenAIRE2020 – 182 100,0%

BOO EU-H2020-Presidency Conf OS – 37.502 100,0%

In bovenstaande tabel zijn de verstrekte subsidies aan derden met betrekking tot programma’s per

wetenschapsgebied opgenomen, waarbij sprake is van ontvangen specifieke bijdragen van

Ministeries, overige overheden, EU, bedrijfsleven en andere instanties. De toekenningen en

beheerslasten zijn de totale lasten voor het programma in 2016. Het financieringspercentage betreft

het totale aandeel van de derden-financiering. Hierbij kan sprake zijn van meerdere financiers. Het

andere deel betreft financiering uit de Rijksbijdrage OCW.

159Bijlage 2 | Samenstelling besturen NWO-koepel in 2016

Bijlage 2: Samenstelling besturen NWO-koepel in 2016

NWO werd in 2016 bestuurd door een algemeen bestuur, met daaronder verschillende decentrale

besturen gericht op een deelterrein van de wetenschap. Hieronder volgt een overzicht van alle leden

die in 2016 deel uitmaakten van een NWO-bestuur, en hun affiliaties.

Algemeen Bestuur (tot 1-10-2016)

Dhr. prof. dr. J.J. Engelen (voorzitter), Universiteit van Amsterdam

Mw. prof. dr. F.M.G. de Jong (vicevoorzitter), Universiteit Twente en Erasmus Universiteit Rotterdam

Dhr. prof. dr. C.P. Veerman, Tilburg University en Bracamonte B.V.

Mw. prof. dr. M. de Visser, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam

Secretaris: dhr. drs. J.H. de Groene, algemeen directeur

Algemeen bestuur (vanaf 1-10-2016)

Dhr. prof. dr. C.C.A.M. Gielen (voorzitter)

Mw. drs. C.E. Visser (vicevoorzitter)

Secretaris: dhr. drs. J.H. de Groene, algemeen directeur

Gebiedsbestuur Aard- en Levenswetenschappen (ALW)

Dhr. prof. dr. ir. J.T. Fokkema (voorzitter), Technische Universiteit Delft

Mw. prof. dr. ir. I.M.C.N. Rietjens, Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Dhr. prof. dr. A.J.M. Driessen, Rijksuniversiteit Groningen

Mw. dr. ir. S. Heimovaara, Royal Van Zanten

Mw. prof. dr. S.J.M.H. Hulscher, Universiteit Twente

Dhr. prof. dr. B.J.J.M. van den Hurk, Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut en Vrije

Universiteit Amsterdam

Dhr. prof. dr. J.A. Trampert, Universiteit Utrecht

Secretaris: dhr. drs. D.A. van der Kroef, wnd. directeur ALW

Gebiedsbestuur Chemische Wetenschappen (CW)

Dhr. prof. dr. B.L. Feringa (voorzitter), Rijksuniversiteit Groningen

Dhr. prof. dr. J.H. de Winde (vicevoorzitter), Universiteit Leiden

Dhr. prof. dr. J.H.J. Hoeijmakers, Erasmus Universiteit Rotterdam

Dhr. prof. dr. K. Lammertsma, Vrije Universiteit Amsterdam

Dhr. dr. ir. B.J. Lommerts, Latexfalt

Mw. prof. dr. T.K. Sixma, Nederlands Kanker Instituut

Dhr. prof. dr. ir. B.M. Weckhuysen, Universiteit Utrecht

Dhr. dr. M.G. Wubbolts, DSM (tot 1-2-2016)

Dhr. dr. P.H. Berben, BASF (vanaf 1-2-2016)

Secretaris: dhr. dr. L.B.J. Vertegaal, directeur CW (tot 1-10-2016)


Gebiedsbestuur Exacte Wetenschappen (EW)

Dhr. prof. dr. A. Doelman (voorzitter), Universiteit Leiden en Lorentz Center

Mw. prof. dr. E.F. van Dishoeck (vicevoorzitter), Universiteit Leiden, Sterrenwacht

Dhr. H.J. van Dorenmalen, algemeen directeur IBM, Chairman IBM Europa

Dhr. Prof. dr. ir. R.L. Lagendijk, Technische Universiteit Delft

Secretaris: dhr. dr. L.B.J. Vertegaal, directeur EW (tot 1-10-2016)

Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen (GW)

Dhr. prof. dr. M.R. Prak (voorzitter), Universiteit Utrecht

Mw. prof. dr. P. Fikkert, Radboud Universiteit Nijmegen

Prof. dr. R.R. Ganzevoort, Vrije Universiteit Amsterdam

Prof. dr. ir. A.W.M. Meijers, Technische Universiteit Eindhoven

Dhr. H. Pabbruwe, Koninklijke Brill

Dhr. dr. C.B. Smithuijsen, Boekmanstichting

Mw. prof. dr. A. Visser, Universiteit Leiden

Secretaris: mw. drs. A.M. Bos, directeur GW

Gebiedsbestuur Maatschappij- en Gedragswetenschappen (MaGW)

Dhr. prof. dr. P. Hooimeijer (voorzitter), Universiteit Utrecht

Dhr. prof. mr. dr. J.A. de Bruijn, Technische Universiteit Delft

Dhr. prof. dr. A.J. Dijksterhuis, Radboud Universiteit Nijmegen

Mw. prof. dr. A.T.M. Jansen, Universiteit Maastricht (tot 1-6-2016)

Dhr. prof. mr. C.J.H. Jansen, Radboud Universiteit Nijmegen

Dhr. prof. dr. ir. A. Smidts, Erasmus Universiteit Rotterdam

Dhr. prof. dr. L.J.R. Scholtens, Rijksuniversiteit Groningen

Mw. prof. dr. B.G.M. Völker, Universiteit van Amsterdam

Secretaris: mw. dr. R.R. van Kessel-Hagesteijn, directeur MaGW

Bestuur ZonMw (tevens gebiedsbestuur Medische Wetenschappen)

Dhr. prof. dr. M.M. Levi (voorzitter), Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam

Dhr. prof. dr. B.R. Bloem, Radboudumc

Mw. E.R. Carter MBA (tot 1-5-2016)

Mw. drs. J.C. Kool, Kool consult (vanaf 1-1-2016)

Dhr. prof. dr. B.C.J.M. Fauser, UMC Utrecht

Dhr. prof. dr. R.T.J.M. Janssen, Altrecht GGZ (penningmeester)

Mw. prof. dr. C.L. Mummery, Leids Universitair Medisch Centrum

Mw. drs. F.M. Nasrullah, Youké, Sterke Jeugd (vanaf 1-1-2016)

Mw. drs. M.I. Verstappen, Achmea Foundation

Dhr. prof. dr. W.A. van Gool (waarnemer), Gezondheidsraad

Dhr. drs. J.H. de Groene (op uitnodiging van de voorzitter), NWO

Secretaris: dhr. drs. H.J. Smid, directeur ZonMw


Gebiedsbestuur Natuurkunde (N) (tevens Uitvoerend Bestuur Stichting FOM)

Dhr. prof. dr. N.J. Lopes Cardozo (voorzitter), Technische Universiteit Eindhoven

Mw. prof. dr. N.H. Dekker (vicevoorzitter), Technische Universiteit Delft

Dhr. prof. dr. T.H.M. Rasing, Radboud Universiteit Nijmegen

Dhr. prof. dr. J. de Boer, Universiteit van Amsterdam

Dhr. dr. T.J.H. Smit, Shell

Secretaris: mw. dr. ir. C. Hooijer, directeur a.i. Stichting FOM

Gebiedsbestuur Technische Wetenschappen (TW) (tevens bestuur Stichting voor de Technische Wetenschappen STW)

Dhr. prof. dr. A.F.W. van der Steen (voorzitter), Erasmus Medisch Centrum

Mw. prof. dr. I.W.C.E. Arends (vicevoorzitter), Technische Universiteit Delft

Dhr. ir. A.H. Schaaf, Océ Technologies B.V.

Mw. dr.ir. M.J. Jonkman, R&D FrieslandCampina

Secretaris: dhr. dr. C.B. de Boer, directeur a.i. STW (tot 1-10-2016)

dhr. dr. Ir. H.H. Nijhuis, directeur STW (vanaf 1-10-2016)

Bestuur Stichting WOTRO Science for Global Development

Dhr. prof. dr. ir. W.E. Bijker (voorzitter), Universiteit Maastricht

Mw. prof. dr. M.C.E. van Dam-Mieras, Universiteit Leiden

Dhr. prof. dr. E.H. Bulte, Wageningen Universiteit en Researchcentrum en Universiteit van Tilburg

Mw. prof. dr. D.J.M. Hilhorst, Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Dhr. prof. dr. H.H.G. Savenije, Technische Universiteit Delft

Vacature

Secretaris: mw. dr. R.R. van Kessel-Hagesteijn, directeur WOTRO

Bestuur ASTRON Netherlands Institute for Radio Astronomy

Dhr. prof. dr. K.J.F. Gaemers (voorzitter), emeritus Universiteit van Amsterdam

Dhr. prof. dr. ir. J.A.M. Bleeker, emeritus Universiteit Utrecht

Mw. prof. dr. J.C.M. van Eijndhoven, emeritus Erasmus Universiteit Rotterdam

Dhr. prof. dr. J.T.M. de Hosson, Rijksuniversiteit Groningen

Dhr. drs. S.B. Swierstra, Burgemeester Veendam

Mw. A. Hadders, zelfstandig organisatieadviseur

Secretaris: dhr. prof. dr. M.A. Garrett, directeur ASTRON (tot 1-9-2016)

dhr. dr. C.M. de Vos, waarnemend directeur ASTRON (vanaf 1-9-2016)

Bestuur Centrum Wiskunde & Informatica (CWI)

Dhr. dr. ir. P.J.M. van Laarhoven (voorzitter), Schiphol Group

Dhr. dr. ir. A.A.J.M. Franken, Hogeschool Utrecht

Mw. prof. dr. E. Hagdorn-van der Meijden, TNO

Dhr. prof. dr. W.Th.F. den Hollander, Universiteit Leiden

Mw. prof. dr. L.C. Verbrugge, Rijksuniversiteit Groningen

Dhr. ir. G.J.P. Koster, ASML

Secretaris: dhr. prof. dr. J.C.M. Baeten, directeur CWI


Bestuur NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee

Dhr. ir. A.J. Baayen (voorzitter), zelfstandig adviseur

Dhr. dr. ir. B. Buchner, Marin

Dhr. drs. L.H.M. Kohsiek, Dijkgraaf Hollands Noorderkwartier

Dhr. prof. dr. J.B.M. Middelburg, Universiteit Utrecht

Secretaris: dhr. prof. dr. H. Brinkhuis, directeur NIOZ

Bestuur Nederlands Centrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR)

Dhr. mr. Y. Buruma (voorzitter), Hoge Raad der Nederlanden

Dhr. prof. mr. A.J. Akkermans, Vrije Universiteit Amsterdam

Dhr. prof. dr. K.L.K. Brants, Universiteit van Amsterdam

Mw. dr. J.H.L.J. Janssen, Nationale Politie

Secretaris: mw. prof. dr. C.C.J.H. Bijleveld, directeur NSCR

Bestuur SRON Netherlands Institute for Space Research

Dhr. ir. P.A.O.G. Korting (voorzitter), Energieonderzoek Centrum Nederland (tot 1-10-2016)

Dhr. dr. J. Marks (vicevoorzitter, vanaf 1-10-2016 voorzitter)

Mw. prof. dr. C.C. Aerts, Katholieke Universiteit Leuven en Radboud Universiteit Nijmegen

Dhr. prof. dr. A.J. Dolman, Vrije Universiteit Amsterdam

Dhr. prof. dr. E.K.A. Gill, Technische Universiteit Delft

Dhr. prof. dr. K.H. Kuijken, Radboud Universiteit Nijmegen (vanaf 1-2-2016)

Dhr. ir. A. Stokking, TNO

Dhr. prof. dr. L.D. Noordam, ASML en Universiteit van Amsterdam

Mw. ir. M. Luizink, Universiteit Twente

Secretaris: dhr. prof. dr. L.B.F.M. Waters, directeur SRON

Bestuur Netherlands eScience Center (NLeSC)

Dhr. drs. J. de Jeu (voorzitter), Rijksuniversiteit Groningen en SURF

Mw. prof. dr. F.M.G. de Jong (vicevoorzitter), Universiteit Twente en NWO

Dhr. prof. dr. ir. C. van Duijn, Erasmus Medisch Centrum

Dhr. dr. F. ten Kroode, Shell Research

Dhr. prof. dr. ir. A. Smeulders, Universiteit van Amsterdam en COMMIT

Secretaris: dhr. prof. dr. W. Hazeleger, directeur NLeSC

Governing Board Advanced Research Centre Nano Lithography (ARCNL)

Dhr. dr. F.J.P. Schuurmans, ASML

Mw. prof. dr. ir. K.I.J. Karen Maex, Universiteit van Amsterdam en Vrije Universiteit Amsterdam

(tot 1-7-2016)

Dhr. drs. H.G. van Vuren, FOM

Dhr. prof. dr. P.H. van Tienderen, Universiteit van Amsterdam (vanaf 1-7-2016)

Secretaris: dhr. dr. M. van den Hout, FOM


Raad van Toezicht Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC)

Dhr. drs. W.J. Deetman (voorzitter), Raad van State

Dhr. prof. dr. E.H.L. Aarts, Universiteit Tilburg

Dhr. prof. dr. P. Hagoort, Donders Institute, Radboud Universiteit Nijmegen

Mw. prof. dr. M. Joëls, UMC Utrecht

Dhr. prof. dr. W. Raub, Universiteit Utrecht

Dhr. dr. T.B.P.M. Tjin-A-Tsoi, Centraal Bureau voor de Statistiek

Dhr. prof. dr. P.J. Werkhoven, TNO Technische Wetenschappen

Secretaris: mw. dr. R.R. van Kessel-Hagesteijn, directeur MaGW

Stuurgroep Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO)

Dhr. prof. dr. M.J.M. Vermeulen (voorzitter), Universiteit Tilburg

Dhr. prof. dr. J. van Merriënboer, zetel fundamenteel onderzoek

Mw. drs. M.T.C. Blom, zetel onderwijspraktijk/funderend onderwijs

Mw. drs. M.H.T. Jansen, MBO-raad (tot 1-2-2016)

Dhr. drs. A. Kastelein, MBO-raad (vanaf 1-2-2016)

Mw. drs. A. Sipkes, zetel beleidsonderzoek

Mw. drs. A. Kil-Albersen, zetel beroepsgroep leraren

Mw. dr. S.M. Bolhuis, zetel praktijkgericht onderzoek

Secretaris: dhr. dr. J. Kaldewaij, directeur NRO

Bestuur Regieorgaan NRPO-SIA

Dhr. M.A. van Straalen (voorzitter), MKB-NL

Dhr. prof. dr. H.F.L. Garretsen, Universiteit van Tilburg

Dhr. mr. Th.C. de Graaf, Vereniging Hogescholen

Dhr. L. Faassen, LTO Nederland (tot 1-11-2016)

Mw. drs. E.P.J. Lemkes-Straver, LTO Nederland (vanaf 1-11-2016)

Dhr. prof. mr. dr. H.M. de Jong, Hogeschool van Amsterdam en Universiteit van Amsterdam

Mw. dr. C.H.E. Kwakman, Hogeschool Zuyd

Dhr. J. Keurentjes, TNO

Dhr. prof. dr. A.P.W.P. van Montfort, Actiz (tot 1-4-2016)

Dhr. P.M. van Rooij, GGZ Nederland (vanaf 1-4-2016)

Dhr. ir. P.C. van Staalduinen, namens Kamer van Koophandel

Dhr. prof. dr. ir. M. Steinbuch, Technische Universiteit Eindhoven

Secretaris: dhr. drs. R.H. Slotman, directeur NRPO-SIA

Bestuur Stichting Biowetenschappen en Maatschappij

Dhr. dr. J.J.E. van Everdingen (voorzitter), Orde van Medisch Specialisten

Mw. dr. ir. F.P.M. Govers, Wageningen Universiteit

Dhr. dr. L.H.K. Defize, emeritus Hubrecht Instituut

Dhr. prof. dr. W.P.M. Hoekstra, emeritus Universiteit Utrecht

Dhr. dr. B.C.J. Hamel, emeritus Radboudumc

Dhr. prof. dr. W.A. van Gool, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam

Dhr. prof. dr. J.T. van Dissel, Leids Universitair Medisch Centrum

Mw. dr. M.A. van den Hoven, Universiteit Utrecht

Mw. prof. dr. C.L. Mummery, Leids Universitair Medisch Centrum

Mw. prof. dr. E. van Donk, Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) KNAW

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

Postbus 931382509 AC Den HaagT: +31 (0)70 344 07 13E: [email protected]: www.nwo.nl/jaarverslag

Bezoekadres:Laan van Nieuw Oost-Indië 300Den Haag

mei 2017

nwo-jaarverslag 2016a strategievorming en samenwerking 13 samenwerken op alle niveaus en over...

Documents