تعاليبسمه

سازمان جهاد کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری

مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعي

مرکز آموزش کارکنان

دوره آموزشی جزوه

آفت کش های طبیعی و گیاهی

فرشید شبانی بروجنی وری:آتهیه و گرد

1395اسفندماه

آفت کش های طبیعی و گیاهی

1

منابع:

بوعلی سینا همدان.شناسی. انتشارات دانشگاه . سم1388اصغر. میرزا، علیمد و پورخانجانی، مح -1

تاتها(. وزارت جهاد کشاورزی، . اصول کنترل آفات )حشرات و کنه1387خانجانی، محمد و خلقانی، جعفر. -2

ها. انتشارات فرهنگ جامع. کشجلد اول: آفت -کشاورزیشناسی . اصول سم1384رخشانی، احسان. -3

جلد دوم. انتشارات فرهنگ جامع. -شناسی کشاورزی. اصول سم1385رخشانی، احسان و طاهری، عبدالحسین. -4

ها. انتشارات دانشگاه تهران. کششناسی آفت. سم1390طالبی جهرمی، خلیل. -5

معلم تبريز. انشگاه تربیتدهای گیاهی )ترجمه(. . کنترل میكروبی آفات و بیماری1374کاظمی، محمد حسین. -6

های حشرات )ترجمه(. انتشارات پیشتاز علم. . فرومون1370ملكی میالنی، حسن. -78- Arnason, J. T., Philogene, B. J. R. and Morand, P. 1989. Insecticides of plant origin. American Chemical

Society, Washington, DC

9- Bailey, A. et al.2010 . Biopesticides: Pest Management and Regulation. CAB International.

10- Burges, H.D.1998.Formulation Of Microbial Biopesticides. Kluwer Academic Publishers.

11- Dent, D.2000. Insect Pest Management (2nd, Ed.). CABI Publishing, Wollingford, UK. 12- Isman, M. B. 2006. Botanical Insecticides, Deterrents, and Repellents Inmodern Agriculture and

an Increasingly Regulated world. Annu. Rev. Entomol. 2006. 51:45–66 13- Krieger, R. 2010. Hayes’ Handbook of Pesticide Toxicology. Academic Press is an imprint of

Elsevier

14- Nollet, L. M. L. and Rathore, H. S. 2015. Biopesticides Handbook. CRC Press, Taylor & Francis

Group, LLC

آفت کش های طبیعی و گیاهی

2

مقدمه: -1

از زمانی که انسان به کشاورزی روی آورد به طور مستقیم با خسارت آفات و بیماری های مختلف روبرو شد و از همان

ها سابقه کشاستفده کرد. استفاده آفتروش های مختلف که بیشتر نیز بر مبنای خرافات بود در دفع اين باليا ازدوران

سال قبل از 1200دود به زندگی کنونی نیست. مصريان قديم در حدود طوالنی در تاريخ تكاملی زندگی بشر داشته و مح

تولید و برای مبارزه با آفات استفاده Aconiteای به نام الملوك مادهمیالد مسیح از عصاره گیاه شوکران و عصاره ريشه تاج

کردند.ده میها استفاها از آرسنیك جهت مبارزه با آفات باغچهمیالدی چینی 900کردند. در سال می

عسل و استفاده از میالدی به اثرات گوگرد بر روی حشرات خصوصاً زنبور 11نامه عاليی در قرن در کتاب نزهت

در آمريكای جنوبی از 1649های گیاهی به همراه نمك جهت جلوگیری از تغذيه ملخ اشاره شده است. در سال عصاره

Rotenone اولین 1669شده است. در سال ها استفاده میحس کردن ماهیبی که يك ماده گیاهی است جهت کشتن و

کش در دنیای غرب و به صورت طعمه مسموم همراه با عسل برای کشتن گزارش استفاده از آرسنیك به عنوان حشره

هان آلوده دود دادن گیا 1773کش تماسی، استفاده از عصاره تنباکو به عنوان حشره 1690شود. در سال ها ارائه میمورچه

کش، استفاده از استفاده از صابون به عنوان حشره 1787به آفات با نیكوتین به روش سوزاندن تنباکو و توتون. در سال

شود. حتی در حال حاضر در گلخانه برای تولید گیاهان ارگانیك شود، اما بعداً دوباره رايج میصابون بعداً منسوخ می

)ترپانتین يك رزين از درختان کاج( برای دفع حشرات يا کشتن Turpentineولسیون ام 1787شود. در سال استفاده می

که از گیاهی از خانواده کمپوزيته گرفته (Pyrethrum)میالدی پودر شپش ايرانی 1800شد. در سال آنها استفاده می

شد. در سال و کك استفاده می شود در قفقاز و در شمال ايران شناخته و برای مبارزه با حشرات خانگی مانند شپشمی

کشی خاصیت قارچ John Roberها است. چون در اين سال دانشمند انگلیسی کشيك سال مهم در تاريخ آفت 1821

کش استفاده شد. در سال به عنوان حشره Rotenoneدر آسیا 1848کند. در سال گوگرد را برای سفیدك حقیقی مطرح می

فرانسوی به اهمیت مخلوط بردو برای کنترل Millardetها ايجاد شد، چرا که ماریتحولی ديگر در کنترل بی 1883

)ازخانواده مرکبات( به عنوان دور Citronellاز روغن 1897های دروغین پی برد. در سال ها خصوصاً سفیدكبیماری

ترل لكه سیاه سیب در نیويورك پی به اهمیت مخلوط آهك و گوگرد به عنوان کن 1902شد. در سال ها استفاده کننده پشه

از گیاهان جدا شد و همچنین در آزمايشگاه به طور مصنوعی تولید شد. در سال Anabasineترکیب 1931بردند. در سال

کش پودری بر پايه نیكوتین تولید شد. اولین حشره 1934

میالدی 1946در سال آلی شیمیايی کش ( به عنوان اولین حشرهDDTهمان طور مالحظه شد تا قبل از معرفی دی دی تی)

وامل خسارت زا استفاده از ترکیبات طبیعی و عمدتا گیاهی بود. با سنتز و معرفی گروه های مختلف آفت اساس کنترل ع

کش شیمیايی طی سالهای بعد جنگ جهانی دوم و با توجه به عملكرد منحصر به فرد اين ترکیبات در سال های اول

مبارزه با آفات به کار گرفته شدند. به مرور عوارض سوء اين سموم نظیر عنوان خط اول بات شیمیايی به، اين ترکیاستفاده

ايجاد مقاومت، آلودگی های زيست محیطی، مرگ و میر حیات وحش و آبزيان و حشرات مفید و مسمومیت های انسانی

محققین از اثرات سموم آگاه شده و ، 1962ال آشكار گشت. با انتشار کتاب بهار خاموش توسط خانم راشل کارسون در س

ها اقدام کردند. کشنسبت به وضع قوانینی برای محدوديت مصرف آفت

آفت کش های طبیعی و گیاهی

3

افزايش روز افزون جمعیت و نیاز به منابع پايدار غذايی سالم ، تقاضا برای آفت کش های زيستی که منافع منحصر به فردی

های بیشتری برای تولید کنندگان ، فروشندگان ، خريداران ، مشاوران فنی در همه زنجیره های غذايی عرضه کرده و گزينه

و توزيع کنندگان فراهم می کنند را به طور معنی داری افزايش داده است . برخی از مزايای مهم اين آفت کش ها برای

کیبات شیمیايی و تولیدکنندگان محصوالت کشاورزی شامل مديريت مقاومت ، افزايش کیفیت محصول ، همراهی با تر

سموم ، حفظ حشرات و موجودات زنده مفید ، انعطاف پذيری نسبت به نوع محصول ، عدم وجود باقیمانده ، بازگشت

پرمايه سرمايه ، فن آوری پايدار و ارزش افزوده در سطوح مختلف از تولید تا مصرف می باشد .

ترکیبات طبیعی و زيستی آفت کش شامل موارد زير می باشد:

-4میكروب های همراه گیاهان ) اندوفیت ها( -3ترکیبات میكروبی و مشتقات آنها -2ترکیبات طبیعی معدنی و آلی -1

سمیوکمیكال ها و ساير مواد ) فرومون ها، آلومون ها، کايرومون ها، جلب کننده ها و دور کننده ها( -5گیاهان تراريخته

تعريف و اصطالحات: -1-1

ماده شیمیايی که در موجود يا موجودات زنده ايجاد صدمه نمايد.هر (: Poisonسم )

Toxin .سم با منشا طبیعی مثل زهر زنبور عسل :Toxicant سم با منشا شیمیايی يا سنتتیك :

جاديجهت ا مقدار ماده شیمیايی مورد استفاده به ازای واحد وزن، حجم، سطح و يا هر موجود زنده مورد نظر :(Dose)دز

از وزن آن موجود است. واحدی که در mg/kgترين آن شود. رايجهای مختلف بیان میبر اساس واحد. اثر مورد نظر

است. ppm (part per million)رود شناسی برای دز خیلی به کار میسم

: هر موجودی که در تقابل با منافع انسان است. (pest)آفت

که باعث ايجاد اختالل و صدمه در آفات و به نوعی باعث کاهش جمعیت و ای: هر ماده(pesticide)ها کشآفت

. خسارت آنها شود

ای سمیت بر مبنای طريقهند. يرا گو يیایمیك ماده شيت توسط یجاد صدمه و مسموميا یت ذاتیقابل :( Toxicity) سمیت

بندی شود: تواند به صورت زير طبقهگیرد میکه موجود زنده در معرض آن قرار می

3انسان که به الخصوص در رابطه با ترين مطالعه سمیت علی)دهانی( رايج :(Oral Toxicity)سمیت گوارشي -1

خواسته )اشتباهاً مصرف آگاهانه و ناد.(، ج( ناشود. الف( عمدی، ب( سهوی )از قوطی سم استفاده کنصورت مطرح می

شود، مثالً به جای آب(

آگاهانه است، مثالً کشاورز لباس کار اغلب به صورت سهوی و نا :(Dermal Toxicity)سمیت تماسي يا پوستي -2

گذارد. پوشد سم روی بدنش اثر مینمی

تواند سهوی و هم عمدی برمايد هم می خینی مثل متیلسموم گازی و تد :(Inhalation Toxicity)سمیت تنفسي -3

باشد.

سنجی: آزمايشاتی که در مورد سموم روی در مورد آزمايشات زيست :(Injection Toxicity)سمیت تزريقي -4

کنند. مثالً دز خاصی از سم را زير بغل خرگوش تزريق می دهند،جوندگان مثل موش و خرگوش انجام می

آفت کش های طبیعی و گیاهی

4

:گیری سموم(اساس زمان در معرض قرارديگر سمیت )بربندی طبقه

دز يا يك مقدار 1دهد و معموالً با روز اثر خود را نشان می 2تا 1: سريع و معموالً در زمان (.Acute T)سمیت حاد -1

مصرف.

ه سمی در فواصل کند و معموالً مادهای متعدد و در طوالنی مدت اثر می: بر اساس دز(.Chronic T)سمیت مزمن -2

)مربوط به آزمايشات است که در دزهای متوسط و پايین شود. زمانی يكنواخت مشخص در اختیار موجود قرار داده می

شود.( استفاده می

...( ← (ppm ← 10 ppm 20کنندها را به مرور زياد میمثالً برای کرم سیب دز

کنند. زندگی صنعتی ما هم يك سمیت مزمن است. مثالً مواد موجود در های مقاوم در حشرات هم اين کار را میبرای ژن

MSکند، ظروف آلومینیومی که باعث بیماری توکسین در خشكبار که در دراز مدت ايجاد سرطان میها يا افالمرکب

. شود، سموم کلره و ... می

مدت زمانی که پس از استفاده از يك ماده شیمیايی در يك محیط بايد : (Re- entry period)مدت ورود دوباره

مدت ورود دوباره: ا ي متفاوت است. یط شد و با دوره کارنسپذيری وارد آن محسپری شود تا بتوان بدون خطر و ريسك

وجود نداشته باشد. مدت زمانی که بايد طی شود تا بتوانیم وارد محیط شويم و ديگر بخار و قطرات سم

مدت زمان طی شده پس از پاشش يك ماده شیمیايی بر روی يك :(PHI) (Pre Harvest Interval) دوره کارنس

. محصول کشاورزی تا برداشت آن محصول

شود. برای مثالً ديازينون يك سم فسفره است، که به مقدار وسیع علیه آفات درختان میوه مثل کرم سیب استفاده می

روز 21ساعت است، اما دوره کارنس آن 24يعنی دوره ورود دوباره توانیم وارد باغ شويم ساعت می 24ديازينون پس از

سوء دارد. روز باال است و اثرات 21است و دز سمیت قبل از

: ک آفت کشي گذار بر دوره کارنسعوامل تأثیر

آن آفت کش یستيو ز يیایمیكوشيزیات فیا خصوصيها یژگيو-1

تر است. چه دز بیشتر باشد دوره کارنس طوالنیدز يا مقدار مصرف: هر -2

تواند رو يا داخل محصوالت کشاورزی به صورت مجاز : حداکثر مقدار ماده شیمیايی که می(Tolerance)تحمل

وجود داشته باشد.

پاشی شده با دز توصیه شده بعد از مدت زمان الزم به زير کنند که مقدار سم سمدوره کارنس را طوری تعیین می

Tolerance .برسد

پاشی بیشتر باشد، دوره کارنس بیشتر است. ت سمچه تعداد دفعاپاشی: هرسمتعداد دفعات -3

تری دارند. دوره کارنس کوتاه لهای پودری يا گرانوفرموالسیون سم: سم -4

اند: عامل دخیل 3پاشی: در اين حالت روش و تكنیك سم -5

تر است. طوالنیچه قطر ذرات سم بیشتر باشد، دوره کارنس هم الف( قطر ذرات سم: هر

ماده همراه و رقیق کننده( مقدار ب

نوع سم پاشیج(

آفت کش های طبیعی و گیاهی

5

شوند شرايط و بافت خاك هم مؤثر است. عوامل محیطی: نور، دما و رطوبت. سمومی که در خاك استفاده می -6

چه هر اه و تراکم کشت کهیسطح گ یبافت و ساختمان سطح شاخ و برگ، وجود کرك بر روگیاه: عوامل مربوط به -7

تر است. تر باشد، دوره کارنس طوالنیچه باغ متراکمتر و هرره کارنس کوتاهتر باشد، دوباغ تنك

روز است، ولی 21فرهنگ مصرف: بسته به نوع جوامع دوره کارنس متفاوت است. مثالً دوره کارنس سم ديازينون -7

چون جهان سومی هستیم حد تحمل بیشتر است. ما برای

: (Dose)ز ود

Median Lethal Dose 50LD ,شود: ختلف نشان داده میهای مدز به طريقه

دهند. نشان می 50LDرا معیار قرار داده و با %50برای سنجش توانايی هر ماده شیمیايی در مسمومیت حاد دز کشنده

50LD شود و اگر به جمعیت تلف می %50: میزان يا دزی از سم است که اگر يك جمعیت حشره در معرض آن قرار گیرد

خواهد بود. %50يك موجود زنده منفرد مثالً يك موش خورانده شود احتمال مرگ آن موجود

50LD را بر حسبg/g, mg/kgppm, μ دهد. زنده نشان می کنند، که مقدار سم را نسبت به وزن موجودبیان می

غلظت ppm 1600تايی از سوسك لوبیا داشته باشیم، وقتی 200يعنی اگر يك جمعیت ppm =50 MalathionLD 1600مثال:

. رودتای آنها از بین می 100آن سوسك يعنی %50از وزن موجود سم باشد، mg/kg 1600داشته باشیم يا

موش صحرايی باشد، 50LDآزمايش ppm 1600اگر

کش را برای موش صحرايی ماده به عنوان نشانه سمیت حاد آن ترکیب برای پستانداران در نظر هر آفت 50LDمعموالً

گیرند. می

چه هر کنند.بندی میآنها دسته 50LD داران بر حسب سمیت حاد و بر اساسها را برای پستانکشدر عمل سمیت آفت

50LD زان سمیت آن سم بیشتر است. شد، میکمتر با

اساس میزان سمیت: هداشت جهاني برسازمان بآفت کش ها توسط بندی دسته

ADI (Accepted Daily Intak) :

تواند به طور روزانه معموالً از طريق خوراك وارد بدن انسان شود بدون آنكه طبق مقداری از ماده شیمیايی که می

به صورت میلی آخرين اطالعات موجود در دراز مدت سالمتی انسان و يا ساير پستانداران را تحت تأثیر منفی قرار دهد.

شود. جود زنده در روز بیان میگرم وزن ماده شیمیايی بر کیلوگرم وزن بدن مو

آفت کش های طبیعی و گیاهی

6

در دراز مدت ايجاد μg 1 سیب بخورد اين 1باشد و انسان هر روز μg 1اگر مثالً باقیمانده سم ديازينون روی میوه سیب

گذارد. کند، اما بیشتر از آن در دراز مدت تأثیر منفی میاثرات منفی نمی

NOAEL (No Observable Adverse Effect Level):

100حداکثر مقدار يا غلظت يک ماده شیمیايي که در آزمايش ها و يا مشاهدات بلند مدت معموال

روزه، هر گونه اثر سوء قابل تشخیص در موجود زنده هدف در مقايسه با موجود غیر تیمار شده در

شرايط يكسان ايجاد نكند.

روند. برای سمیت مزمن به کار می ADI, NOAELمعموالً

تغییر را به دست آورده و با در نظر گرفتن ضريب NOAELترين موجود آزمايشگاهی )خوکچه هندی( عموالً در حساسم

کنند. را تعیین می ADIدر مورد انسان به کار برده و ) يك صدم يا يك هزارم(

: (Mode of Action)نحوه عمل

کش فعل و انفعاالت فیزيولوژيكی يا بیوشیمیايی عادی يك موجود زنده را در معرض روشی که يك ماده شیمیايی آفت

شود. مطلوبی متأثر ساخته و موجب ايجاد مسمومیت و يا نهايتاً مرگ میدهد و يا به طور ناتغییر قرار می

شود. مثالً ماالتیون باعث قطع تنفس حشره می

گذارند. ه روی سیناپس عصبی اثر میسموم فسفر

را شود تا آن موجود زندهشیمیايی که روی موجود زنده در معرض ماده شیمیايی انجام میتعريف ساده: فعل و انفعاالت بیو

تحت تأثیر خود قرار دهد.

کش: گذاری يک آفتعوامل مؤثر در تأثیر

ويژگی مهم را دارا باشد: 3سمومیت بايد کش برای ايجاد معوامل فردی: به طور کلی يك آفت -1

؛الف( توانايی ورود به بدن آفت

ب( پخش شدن به بدن آفت و رسیدن به هدف؛

ج( اثر بر روی هدف که معموالً سیستم عصبی است.

توانايی ورود به بدن آفت:

تر از بین خواهد رفت. ر سريعتر باشد، آفت مورد نظهر چه سرعت ورود سم به بدن آفت از طرق مختلف بیشتر و سريع

سموم اند و جزء های تنفسی حشراتاالثر اکثراً دارای قدرت نفوذ خوب از راه کوتیكول يا روزنههای سريعکشحشره

کش از طريق آيند. به سبب زياد بودن سطح کوتیكولی بدن حشرات نفوذ سموم حشرهتماسی يا تدخینی به حساب می

باشد. میزان نفوذ سم به حشره می عوامل در تعیینترين کوتیكول يكی از مهم

پخش شدن به بدن آفت و رسیدن به هدف:

تر اند، اما سموم پايرتروئیدی اثر بیشتری دارند، چون خیلی سريعگوارشی -و فسفره، سموم تماسیسموم پايروتروئیدی

تر است و نحوه عمل پايروتروئیدی شوند و پخش شدن در بدن آفت سريعرده و وارد سیستم عصبی میکوتیكول را از بین ب

کند. تر عمل میهای پمپاژ سديم اثر گذاشته، که روی غشای سلول عصبی است و خیلی سريعروی کانال

آفت کش های طبیعی و گیاهی

7

تر حشرات ماده و مقدار جثه بزرگدهند. به دلیل ها در برابر سموم مقاومت بیشتری نشان میحشرات ماده نسبت به نر

چربی ذخیره شده در حشرات ماده که از حشرات نر بیشتر است.

ديگر روی بدن حشرات بالغ اثر ندارد. .B.tچه سن الروی افزايش يابد مقاومت به سموم بیشتر است. مانند سم هر

ها تا حد زيادی تابع حرارت محیط است، حرارت محیط و بدن حشره، تأثیر سموم غالباً بیوشیمیايی بوده و اين قبیل واکنش

ها، اما تأثیر سموم فسفره و تر اثر بیشتری دارند، به جز يكی از آنکه سموم کلره معموالً در حرارت پايین به طوری

ابد. يکارباماته با افزايش حرارت افزايش می

کش: بندی سموم آفتطبقه

شوند. از نظر ترکیب شیمیايی و سمیت و نحوه اثر روی آفت و ... بندی میهای مختلفی طبقهکش به روشسموم آفت

بندی از يك طرف در شوند. اين طبقهبندی میهای خاص به صور مختلف طبقهها و جنبهويژگیاساس کش برسموم آفت

بندی که از نظر کشاورزی مورد ترين نوع طبقهترين و صحیحبوده و از طرف ديگر انتخاب دقیقشناخت بهتر سموم مفید

تر سموم در امر مبارزه شیمیايی. استفاده باشد، از نظر کاربرد اصولی

ها: کشبندی آفتطبقه

اساس طیف اثر: ها برکشبندی آفتطبقه

سمومی با اثر محدود. (Narrow Spectrum: Selective Poison)الف( انتخابی

سموم با طیف اثر وسیع. (Broad Spectrum: Non Selective Poison)انتخابی ب( غیر

سموم انتخابی:

. در خطر استشوند، سمی است و برای ساير موجودات کمی سمی يا بیروی معدودی موجود زنده که آفت تلقی می

کش انتخابی است. در مورد )پريمور( يك شته Primicarbکش سم حشره جا دز مصرفی اهمیت زيادی دارد. مثالًاين

تعريف سموم انتخابی نوع موجود زنده حائز اهمیت است. به عنوان مثال سموم پايروتروئیدی برای انسان و پستانداران يك

انتخابی است. شوند. در صورتی که در مورد حشرات يك سم غیرسم انتخابی تلقی می

انتخابی: سموم غیر

هدف را روی تعداد زيادی از آفات مؤثر است و دامنه تأثیر آن زياد است. به عبارتی موجودات زيادی اعم از هدف و غیر

الطیف است و روی تمام حشرات خاصیت کش وسیعکش پاراتیون يك حشرهدهد. مثالً حشرهتحت تأثیر خود قرار می

کشندگی دارد.

س با گیاه و حرکت در بافت گیاهي: بندی از نظر نحوه تماطبقه

(Contact)الف( تماسی

(Systemic)ب( سیستمیك

(Quasystemic)نفوذی( -)تماسی ج( نیمه سیستمیك

سموم تماسي:

مانند. سمومی که وارد بافت گیاه نشده و در سطح گیاه باقی می

سموم نیمه سیستمیک:

آفت کش های طبیعی و گیاهی

8

توانند خواص تماسی، گوارشی يا تدخینی داشته باشند. اين هايی هستند، که میکشسموم نیمه سیستمیك حشره

شود اند. خاصیت چربی دوستی اين سموم باعث میها نسبتاً محلولشوند و در چربیترکیبات در آب به مقدار کم يافت می

متر پخش شوند، تا جايی که گاهی از سطح بااليی برگ به سطح در اليه مومی سطح گیاه نفوذ کنند و در بافت گیاه ک

ها کند، اما نبايد انتظار داشت در همه قسمتهای نازك و چوبی نشده نفوذ میرسد و تا حدی در پوست شاخهديگر آن می

مشخصه ديگر شوند. و عمق چوب تنه درختان نفوذ کند. به عالوه سموم نفوذی به ندرت از طريق شیره گیاهی منتقل می

سازی معموالً از طريق اکسیداسیون صورت اين سموم اين است که بايد قبل از رسیدن به محل هدف فعال شوند. فعال

کند. ها را در شیره گیاهی آسان میگردد. افزايش قطبیت حرکت آنگیرد و باعث افزايش قطبیت و سمیت میمی

پذير دسترسی به آفات به دلیل پیچیدگی شاخ و برگ به سادگی امكانشوند که )اين سموم معموالً زمانی مصرف می

های مومی نبوده، يا آفت در زير پوست برگ و میوه و يا شاخه پوسیده نشده پنهان باشد اين مساله در مورد آفتی نظیر شته

های اين سموم: ديازينون، گوزاتیون، فوزالون(. تأثیر خوبی دارد. )مثال

شود. و شته خالدار هلو از سموم نیمه سیستمیك استفاده می هابرای مینوز

سموم سیستمیک:

ها اين ها را داشته باشند، اما ويژگی مهم ايناين گروه از سموم ممكن است خواص گوارشی يا تماسی يا تدخینی يا همه آن

رعت داخل نسج نفوذ کرده و در طريق ريشه به ساست، که پس از پاشیده شدن روی سطح گیاه يا کاربرد در خاك و از

برند. ترکیبات موجود در کنند از بین میشوند و آفاتی را که از داخل يا خارج گیاه تغذيه میهای ان پخش میکلیه اندام

از شود یآنها باعث م یچربی دوستت یخاصشوند. اين گروه چربی دوست بوده، در عین حال تا حدی نیز در آب حل می

حرکت یآوند یره هایان شيجردر دهد یبه آنها اجازه م یآب دوستت یکنند و خاصسطح گیاه عبور اليه مومی روی

. البته ممكن است ترکیب مورد نظر خاصیت آبدوستی را پس از تغییرات متابولیكی در گیاه به دست آورد. سموم کنند

اند: گروه 3سیستمیك از نظر حرکت داخل گیاه

Ambi-systemicج( ) (Phloem-systemic Symplastic ب( Xylem-systemic ( Apoplastic)الف(

یخال ی)فضاها توانند از طريق آپوپالستسموم آپوپالستیك: سموم آپوپالستیك معموالً از طريق ريشه جذب شده و می

شود. مثل سم تجمع سموم در برگ میها منتقل شوند. تعرق نیز باعث يا شیره خام به اندام( یواره سلوليو د ین سلولیب

. کش ايمیداکلوپريدحشره

)شبكه پالست ها سیمشوند و مسیر حرکت آنهای سبز گیاه میپالستیك: از طريق شاخ و برگ وارد بافتسموم سیم

ير نقاط حرکت ها( به سايا شیره پرورده است. از منابع تولید )برگله پالسمودسماتا( یاز پروتوپالست ها به وس یارتباط

. ومتونیتکنند. بیشترين جذب سموم از طريق شاخ و برگ است. مثل می

ن سموم ياه جابجا شوند. ایچوب و ابكش در داخل گ یر آوندهاین سموم قادرند از هر دو مسيا ك: یستمیس یسموم آمب

نيمتروز یل و پایدمتون مت یمانند حشره کش اکس ند.يا یك به حساب میستمین سموم سيجزو بهتر

مزايای سموم سیستمیک:

پاشی ساعت از زمان سم 48رود، به اين شرط که حداقل ها با شسته شدن از سطح گیاه از بین نمیکشی آناثر حشره -1

گذشته باشد.

آفت کش های طبیعی و گیاهی

9

ی نشده نفوذ کند. مانند بنومیل. پاشهای سمشود، که سم به قسمتتحرك اين مواد از طريق شیره گیاهی باعث می -2

کند. پايداری اين سموم در داخل گیاه نسبتاً زياد است، لذا به مدت مناسبی گیاه را از حمله آفت محافظت می -3

معموالً خطر اين سموم برای حشرات مفید کمتر خواهد بود. -4

اساس نحوه ورود به بدن: بندی سموم برطبقه

: (Oral)سموم گوارشي -1

سمومی که از طريق دهان و همراه مواد غذايی وارد دستگاه گوارش آفت شده و از طريق ديواره لوله گوارش جذب

شوند و لذا الزم است اين سموم به صورت محلول يا گرد روی سطح گیاه میزبان يا غذای آفت پاشیده شود. اين سموم می

کمتر بر روی آفات مكنده اثر دارند. روند وعلیه حشرات با قطعات دهانی جونده به کار می

: (contact) سموم تماسي -2

ها به شوند. قابلیت حل شدن اين سموم در کوتیكول حشرات در ورود آناين سموم از طريق جلد وارد بدن حشرات می

تأثیر اين سموم روی و يا اگر به حشره برخورد کند است. بدن حشرات مؤثر است. اين سموم هنگام عبور حشره از روی آن

آفات مكنده است.

: (fumigants)سموم تدخیني يا تنفسي -3

اين الزم است شود. بنابرهای تنفسی آفت باعث از بین رفتن آن میدر مورد اين سموم نفوذ بخارات سمی از طريق روزنه

شود که با آيد. بهترين نتیجه از کاربرد اين سموم زمانی حاصل میماده سمی به سهولت تبخیر شده و به صورت گاز در

ها مبارزه شود. ها و گلخانهآفت در يك محیط بسته يا محدود مثل انبار

:يبر اساس منشأ و ساختمان شیمیاي کشبندی سموم حشرهطبقهدسته 2ها است(، که به کشاساس ساختمان آفتشناسی است برهای سمبندی که بیشتر مورد نظر مؤلفین کتاب)دسته

شوند: بندی میآلی طبقهآلی و غیرگروه 2ها به اساس منشأ ساختمانی( طبیعی و مصنوعی و هر گروه از آن)بر

های طبیعي: کشحشره ها. ها، مثالً سیلیكاتآلی مانند ترکیبات معدنی موجود در طبیعت مانند بعضی از کانیهای طبیعی غیرکشحشره

زهر عنكبوت و گیرند )عصاره گیاهان(، جانوری مانند ترکیبات آلی با منشأ طبیعی مانند سمومی که از گیاهان می

ها هستند، يكی از ترکیبات طبیعی با منشأ آلی روغن روس ها و نماتودها. يها، قارچها و و یباکتر ها مانندمیكروارگانیسم

دارند. معدنی که يا منشأ آلی يا منشأ

های مصنوعي: کشحشره

ترکیبدر آلی مواد غیر اين سديم. آلی مانند ترکیبات معدنی مثل سبز پاريس و آرسناتهای مصنوعی غیرکشحشره

. شوندساخته می مصنوعی توسط انسان و به صورت کربن ندارندهیدرو خود

ها، ها، نیكوتینوئیدهای مصنوعی کلره، فسفره، کارباماته، پايرتروئیدکشهای مصنوعی آلی مانند حشرهکشحشره

های ها و دستهها و دور کنندهها، جلب کنندهرشد حشرات، فرمونهای کننده دار، تنظیمها يا ترکیبات ازتفنولنیترو

متفرقه.

آفت کش های طبیعی و گیاهی

10

دسته 3ها به کشبه صورت ديگر انجام شده است، يعنی از نظر نحوه تأثیر حشره هاکشهبندی حشرهای اخیر ردهدر سال

اند: تقسیم شده

ترکیبات مؤثر روی سیستم عصبی حشرات؛ -1

فتار حشرات؛ ترکیبات مؤثر روی ر -2

ترکیبات مؤثر روی تولید مثل و مراحل نشو و نمای حشرات. -3

آلي )معدني(: ها با منشأ طبیعي غیرکشحشره

کاربرد وسیعی در 1939در سال D.D.Tکشی از لحاظ تاريخی ترکیبات معدنی تا قبل از کشف خواص حشره

تر شده و امروزه نیز به جز تعداد قلیلی که مصارف خاص دارندبقیه محدودها اند، اما پس از آن مصرف آنکشاورزی داشته

اند. اين ترکیبات به طور ها وجود دارد به طور کلی کنار گذاشته شدهای که در مورد آنها به دلیل عوامل محدود کنندهآن

مصرف ،نیست، لذا برای تأثیر کافیها نیز برای حشرات چندان زياد انتخابی بر حشرات اثر کرده و سمیت آننسبتاً غیر

ها در واحد سطح الزم است. ياد آنمقدار ز

گوگرد: -1

باز توسط انسان علیه آفات مورد استفاده قرار گرفته است. مواد اولیه طبیعی است، که از دير وجز

ا، از بین بردن افات انباری و استفاده از زها، از بین بردن عوامل بیماریموارد استفاده از گوگرد عبارتند از: ضد عفونی خانه

تدخین گوگرد در مبارزه با آفات خشكبار و خوش رنگ و طعم شدن خشكبار.

Generally Recognized As Safeگوگرد از نظر نوع مسمومیت جزء سموم نسبتاً امن بوده و در دسته سموم

(G.R.A.S) به گیرند، ف جهت مبارزه با آفات مورد استفاده قرار میباشد. سموم نسبتاً ايمن گوگرد به صور مختلمی

صورت گرد مانند گل گوگرد، پودر خیسا )قابل تعلیق در آب(، تحت نام تجارتی الوزال، به صورت مخلوط با آهك

تحت نام محلول کالیفرنی، گوگرد آسیابی يا پودر شده، گوگرد کلوئیدی يا رسوبی که در آب تشكیل سوسپانسیون

توان استفاده کرد.پاشی از آن میو به صورت محلول دهدمی

باشد. می flotox®, kusan®kumulus ,®های مختلف و با اسامی تجارتی مختلف مانند گوگرد تجارتی در فرموالسیون

ترکیبات آرسنیكي: -2

باشد، در صورتی که آرسنیك ها میکشی اين ترکیبات به طور مستقیم در رابطه با درصد آرسنیك فلزی آنقابلیت حشره

باشد. از جمله اين ترکیبات ها محدود میسوزی نموده و مصرف آنگیاه ها زياد باشد روی گیاهان ايجادمحلول در آب آن

رسنیت سديم اشاره کرد. در بین اين مواد آرسنیت سديم به دلیل داشتن ت کلسیم و آتوان به آرسنات سرب، آرسنامی

سوزی باالی آن کشی بااليی دارد، ولی به دلیل خاصیت گیاهدرصد باالی آرسنیك محلول در آب هر چند خاصیت حشره

باشد.نیز کمتر مورد توجه می

ر آب بوده و در قسمتی از ساختار خود دارای محلول دترين ترکیب از گروه امالح آرسنیكی غیرسبز پاريس مهم

. باشد. در اصل سبز پاريس يك آرسنیك است که به جای فلز آن يك گروه آلی اسیدی نشسته استترکیبات آلی می

درصد است و به 40تا 30آيد. مقدار آرسنیك آن از ترکیب آرسنیت سديم، سولفات مس و اسید استیك به دست می

ل ضسوزی شود. جهت رفع اين معتواند باعث گیاهشود، که همین مقدار اندك هم میرصد در آب حل مید 3تا 2میزان

آفت کش های طبیعی و گیاهی

11

های بالپوشان و بالپولكیشود. اين ترکیب بیشترين تأثیر را بر روی الرو سختدر هزار به آن آهك اضافه می 4تا 3به نسبت

خوار دارد. برگ

(شود.سوزی مس از آهك استفاده میبرای جلوگیری از گیاه لذا گردد.یمسوزی اين ترکیب به مس برخاصیت گیاه)

سوزی کشی بااليی دارد. به دلیل خاصیت گیاهدرصد است و خاصیت حشره 47تا 44میزان آرسنیك در آرسنیت سديم

گیرد.یها مورد استفاده قرار مها و مورچهها، شپشهای دامی، کكباال فقط برای کنترل آفاتی مانند کنه

ها در آب بیشتر ترکیبات گوارشی بوده و بايد از طريق دهان مصرف شوند، پس هر چه قابلیت حل شدگی آن وها جزاين

باشد، سمیت نیز بیشتر است.

کنند. شوند و همچنین در بیوشیمی تنفس ايجاد اختالل میترکیبات آرسنیكی باعث رسوب پروتئین سلولی می

ترکیبات فلوئوره: -3

ها ها بستگی دارد و با افزايش قابلیت حل شدن آنسمیت ترکیبات فلوئوره مانند ترکیبات آرسنیكی به میزان فلوئور آن

توان به فلوئوروآلومینات سديم اشاره کرد. دار میيابد. از ترکیبات فلوئورها افزايش میسوزی آندر آب، خاصیت گیاه

عبارت است از: ئوروآلومینات سديم )کريولیت( فلوهای ويژگی

10000mg/kgحاد دهانی برای موش صحرايی برابر 50LDکش برای پستانداران، به طوری که سمیت پايین اين حشره -1

خوار مو مورد توجه قرار گرفته است. است. به همین دلیل اين ترکیب برای مبارزه با آفتی مانند برگ

حیط و دوره کارنس طوالنی در طبیعت. دوام زياد در م -2

کش بلكه مختص تمام سموم معدنی است. البته دوام طوالنی نه تنها ويژگی اين آفت

کند، ولی ن از جمله ذرت ايجاد مشكل میکه اين ترکیب در برخی شرايط آب و هوايی مرطوب در بعضی از گیاهابا آن

د، که دلیل آن پايین بودن حاللیتش در آب است. اغلب گیاهان تحمل خوبی نسبت به اين ماده دارن

به عنوان يك ترکیب گوارشی مورد 1896ترکیب ديگر سديم فلورايد موجود در خمیر دندان است. اين ترکیب از سال

ر سوزی داشته، لذا بیشتاستفاده قرار گرفته است. به دلیل درصد فلوئور باال و قابلیت حل شدن زياد در آب خاصیت گیاه

رود. ها به کار میایها و ماهی نقرهها، سوسریهای دامی، شپشبرای کنترل کنه

باشد. است. اين ترکیب در ساختار خود هم دارای فلوئور و هم سیلیس می 6SiF2(Na(ترکیب ديگر سیلیكات سديم

بوده و در مقايسه با ترکیب فلوئوروآلومینات سديم )کريولیت( به ممیزان بیشتری در %60درصد فلوئور آن باال و حدود

ار نگرفته و بیشتر در مورد پاشی مورد استفاده قرسوزی آن باال است، لذا به صورت برگشود، در نتیجه گیاهآب حل می

رود. آفات خاکزی به کار می

دار: نحوه عمل ترکیبات فلوئور

وجود دارد. مانند ها عناصر فلزی شوند، که در ساختمان آنهايی میترکیبات فلوئوره باعث ايجاد اختالل در آنزيم

مشخص نشده است. ها هنوز های اينوالز و فسفوگلوتاماز، ولی دقیقاً نحوه عمل آنآنزيم

ترکیبات سیلیسي: -4

باشد، که در ايران می cideaDry®با نام تجارتی (Amorph Si)شكل ها پودر سیلیس يا سیلیس بیترين آناز معروف

سیلیس بوده و با ايجاد خراش و زخم در %80گیرد. اين ترکیب دارای جهت مبارزه با آفات انباری مورد استفاده قرار می

آفت کش های طبیعی و گیاهی

12

و هوايی خشك و گرم بیشترين تأثیر را نمايد. مانند بقیه سموم فیزيكی در شرايط آبكول حشرات ايجاد تلفات میکوتی

دارد.

دی %5/96باشد. اين ترکیب دارای می idSylo- 225®و Dry die- 67®با نام تجارتی (Silica Aerogel)سیلیكا آئروژل

باشد. آمونیوم سیلیكو فلورايد می %3اکسید سیلیكان و معموالً

: diatomiteيا ( diatomaceous earthخاك دياتومه )

سیلیسی نرمی هستند که به آسانی به شكل يك گرد نرم سفید رنگ يا کرم رنگ آسیاب های رسوبی خاك دياتومه، سنگ

میكرون می باشد. اجزای تشكیل 200تا 10میلی متر و به طور متوسط 1میكرون تا 3. اندازه ذرات اين خاك از می شوند

باشد. خاك دياتومه از درصد اکسید آهن می 2تا 0.5درصد آلومینیوم و 4تا 2درصد سیلیكا، 90تا 80دهنده آن شامل

است. خاك دياتومه کاربردهای بسیاری در صنايع مختلف صنعتی، دياتوم ها، ايجاد شده -های پوسته سیلیسیفسیل جلبك

های های خانگی و بهداشتی دارد. در صنايع آفت کش به شكلبهداشتی، شیمیايی و غذايی از جمله ساخت حشره کش

عرضه شده ، بهداشتی، انباری و آفات گلخانه به بازار پودر، پودر خیسا و مايع های تحت فشار جهت مبارزه با آفات خانگی

است. خاك دياتومه با جذب چربی های کوتیكول حشره و ايجاد شكاف در جلد خارجی و نهايتا از دست رفتن آب بدن

( طبقه بندی شده .G.R.A.Sشود. سمیت اين ترکیب بسیار پايین بوده و جزو سموم امن )حشرات، باعث مرگ آنها می

است.

ترکیبات بور: -5

کش مورد توجه قرار گرفته، ولی بعداً با ايجاد ترکیبات مصنوعی ها پیش به عنوان حشرهها يا قرنترکیبات بور از سال

شدند، ولی با توجه به ايمنی باالی اين ترکیبات خصوصاً برای ها تا حدی به فراموشی سپرده االثر بودن آنآلی و سريع

جهت کنترل آفاتی مانند سوسری 1986اند. به طوری که از سال ورد توجه قرار گرفتهپستانداران در چند سال اخیر دوباره م

ها مرسوم گشته است. و مورچه استفاده از آن

يا تترابورات سديم O2.10H7O4B2Na (Borax)و بوراکس 3BO3(H(دار، اسید بوريك از ترکیبات معمولی بور

باشند. می

مغذی جهت جبران کمبود بور در گیاهان ها و همچنین به عنوان ريزشويهی در دهانکشاز بوراکس به جز موارد آفت

توان از اين ترکیبات به جای هم استفاده کرد. ها نمیشود. هر چند به دلیل مواد همراه متفاوت آناستفاده می

، همچنین اثر گوارشی کنندترکیبات بور به عنوان سموم فیزيكی عمل کرده و بر اليه عمومی کوتیكول خدشه وارد می

باشد. از کش اشاره کرد که ماده مؤثر آن بور میتوان به گچ سوسكها نیز مورد تأيید قرار گرفته، که در اين مورد میآن

باشند. دارای ترکیبات بور می گیرندها مورد استفاده قرار میمسموم و قندی که در کنترل مورچه هایطرفی طعمه

ها به جز )نسبتاً ايمن( بوده و به علت دوام زياد در محیط و اثر نسبتاً آهسته آن (G.R.A.S)ترکیبات بور جزء سموم گراس

باشند. در مورد آفات خانگی زياد مورد توجه نمی

:يآل يعیبا منشا طب یحشره کش ها

ها: روغن -1

آفت کش های طبیعی و گیاهی

13

برای 1787شدند. در سال اليام برای مبارزه با آفات استفاده میاهای آلی طبیعی بوده و از قديمکشها جزء حشرهروغن

اساس غلظت و ها برهای نباتی در زمستان استفاده شد. ترکیب مولكولی روغناولین بار از روغن برای مبارزه با شپشك

با آفات کاربرد هايی که برای مبارزه شود. به طور کلی انواع روغندرجه تقطیر در زمان پااليش و تصفیه مشخص می

باشند: زير میهای دارند، دارای يكی از منشأ

حیوانی: مانند روغن وال يا نهنگ؛ -1

شود؛ گیاهی: مانند روغن سويا، که جديداً در اروپا علیه شپشك استفاده می -2

های فسیلی مثل پارافین. معدنی: مانند روغن -3

های معدنی مخلوطی از اند، در حالی که روغنگروه اول و دوم )حیوانی و گیاهی( از مواد چربی حقیقی تشكیل شده

باشند. های پارافینی و حلقوی میهیدروکربن

ها را به شكل ديگر هم تقسیم نمود: توان روغناز نظر شیمیايی می

ها با مواد قلیايی تولید ن است گیاهی يا حیوانی باشند. اين روغنها هستند و ممكهايی که از دسته گلیسیريدروغن -1

های مصرفی(، دانه )تمام روغنکتان، پنبهتوان به روغن سويا، شود. از اين دسته میصابون نموده و گلیسیرين آزاد می

کرچك و روغن ماهی اشاره کرد.

های ها از غدهبلیت تبديل به صابون را ندارند. اين روغنهای فرار يا اتری که از مواد چربی تشكیل نشده و قاروغن -2

ت بیشتر به عنوان شود. اين مواد در دفع آفاها اسانس گفته میشوند و معموالً به آنمخصوصی در بعضی گیاهان ترشح می

کنندگی دارند. ها هم خاصیت دورروند. البته بعضی از آنها به کار میکننده در طعمهمواد جلب

هايی است که ترين روغنشوند. اين دسته شامل مهمزمینی استخراج میهای رسوبی زيرنفتی که از طبقات سنگروغن -3

روند. در دفع آفات به کار می

ها )نفتي(: د روغنرترين زمینه کاربعمده

گیرند. استفاده قرار می گذران موردها، تخم و الرو حشرات زمستانها، کنهدر فصل زمستان علیه افاتی نظیر شپشك -1

گیرند. ها مورد استفاده قرار میشپشكدر فصل بهار و تابستان علیه آفات خصوصاً -2

شوند. ها استفاده میای از حشرات آبزی خصوصاً پشهدر بهداشت علیه الرو و عده -3

وند. شها استفاده میکننده اثر سموم و نیز کاهش میزان تبخیر آنبه عنوان تشديد -4

سوم پايروترين و نیكوتین استفاده دارند. های روغنی به عنوان حالل و حامل سموم مخصوصاً در مورد محلول -5

در مورد آنها زيرموارد گیرند به دلیل رعايت ايمنی گیاهان بايد هايی که در دفع آفات مورد استفاده قرار میروغن

: بررسی گردد

؛سوزی آن کمتر است(تر است. )گیاهتر باشد، امنر روغن خالصمیزان خلوص روغن: هر چقد -1

؛ دمای تبخیر )نقطه جوش روغن( -2

های روغن )حلقوی، پارافینی و ... (. اجزای متشكله هیدروکربن -3

های اشباع و کاهش باشند. با باال رفتن درصد هیدروکربناشباع میهای اشباع و غیرها مخلوطی از انواع هیدروکربنروغن

اشباع های غیريابد. هیدروکربنسوزی روغن کاهش میو خاصیت گیاه اشباع، ايمنی روغن باال رفتهدرصد هیدروکربن غیر

آفت کش های طبیعی و گیاهی

14

دهند. يكی از های اشباع را افزايش میهای شیمیايی درصد هیدروکربنبا انجام واکنشکنند و يا را از طريق تصفیه جدا می

گويند. به می (Sulfonation)مواد شیمیايی متداول برای اشباع روغن، اسید سولفوريك است که به اين واکنش سولفونیشن

د در واکنش سولفوناسیون شرکت کند و تواناشباع بیشتری داشته باشد، بیشتر میاين ترتیب هر چه روغنی اجزای غیر

شوند. اشباع کمتر سولفونه میهايی با درصد پايین غیرعكس روغنبر

هر چه باقیمانده غیر سولفونه شدن روغن درجه اشباع بیشتری داشته باشد، به همان اندازه امنیت روغن بیشتر خواهد بود. به

گويند. سولفونه شده( می)باقیمانده غیر Unsulfonated Residue (U.R.)اين باقیمانده

های اشباع روغن بیشتر است. کربنسوزی روغن کمتر و میزان هیدرودرصد بیشتری داشته باشد، خاصیت گیاه .U.Rهر چه

باشند. هر چند جهت درصد می 100تا 90بین .U.Rهای مورد استفاده در گیاهان در طول فصل زراعی دارای روغن

شود. استفاده می %92باالی .U.Rهايی با بیشتر از روغن اطمینان

های باغباني: روغن

)درجه( دمای تقطیر و سرعت تبخیر:

اساس وزن در باشند و برآروماتیك میحلقوی، آروماتیك و غیرهای حلقوی، غیرهای باغبانی مخلوطی از روغنروغن

برج تقطیر سرعت تبخیر متفاوتی بر اثر حرارت دارند.

تر و سرعت يیندمای تقطیر پاتر شوند و هر چه روغن سبكتر میها سبكدر برج تقطیر هر چه از پايین به باال برويم، روغن

کشی آن هم کم و هم زياد است. سرعت تبخیر آن باال تر، خاصیت حشرهتبخیر روغن بیشتر است و هر چه روغن سبك

شود. رود، اما وارد منافذ تنفسی میمی

تند، های مختلف با اندازه جرم مولكولی متفاوت هسها مخلوطی از هیدروکربندمای تقطیر: با توجه به اين که اغلب روغن

عكس تر باشد، اين دما کمتر و برباشد. هر چه روغن سبكدر نتیجه هر جزئی دارای نقطه جوش و دمای تقطیر متفاوتی می

تر باشد، آن تر صورت گیرد يا نقطه جوش آن باالتر است. هر اندازه تبخیر کندها باالهای سنگین دمای تقطیر آنروغن

تبخیر نشود، در اين صورت به اندازه کافی آن بیشتر است. از طرفی اگر روغنی کشیتر بوده و اثر حشرهروغن سنگین

سوزی آن بیشتر تر باشد، خاصیت گیاهتوانايی نفوذ به مجاری تنفسی حشرات را ندارد و همچنین هر چه روغن سنگین

غنی را انتخاب نمود که قدرت ترين روسوزی ندارد به کار برد و سبكترين روغنی را که خطر گیاهاست، لذا بايد سنگین

کشی کافی دارد. حشره

کنند: ها را به چند گروه تقسیم میها، آناساس دمای تقطیر و سرعت تبخیر روغنبر

. روغن سبك -5روغن سبك متوسط؛ -4روغن متوسط؛ -3روغن سنگین متوسط؛ -2های سنگین؛ روغن -1

کنند. بندی میگیرند و بر اين اساس طبقهر نظر مید %50برای دمای تقطیر شاخصی به نام نقطه

شود. هر چه دمای نقطه متر جیوه نصف روغن مورد نظر تقطیر میمیلی -10: دمايی که در آن و در خالء در فشار %50نقطه

تر است. کمتر باشد، روغن ما سبك 50%

: غلظت )ويسكوزيتي( روغن

آفت کش های طبیعی و گیاهی

15

تر باشد. روغن غلیظمستقیم دارد و همچنین تعیین کننده درجه کشندگی آن می ها با سرعت تبخیرشان رابطهغلظت روغن

تر های غلیظسوزی شود. روغنشود، ولی به همان نسبت نیز ممكن است باعث گیاهبهتر وارد دستگاه تنفسی حشرات می

شوند. استفاده میپاشی تابستانه تر در روغنهای سبكروند و روغنمعموالً در زمستان به کار می

اجزای تشكیل دهنده:

ها اند. با توجه به میزان اينهای مختلفهای معدنی که منشأ نفتی دارند، مخلوطی از هیدروکربنها مخصوصاً روغنروغن

کشی بیشتری دارد و ها متفاوت است. روغنی که پارافین آن بیشتر است، درصد حشرهسوزی آنکشی و گیاهخاصیت حشره

کشی کمتری دارند. های با ترکیبات آروماتیك بیشتر درصد حشرهعكس روغنرب

ها، از جمله پارافین های مختلفها و وزنهای مختلف با مولكولها مخلوطی از هیدروکربنبا توجه به اين که روغن

تواند روی ايمنی و اشباع هستند، نوسان در میزان اين اجزاء میها، ترکیبات حلقوی معطر يا آروماتیك و مواد غیرنفتن

کشی باشند، چون خاصیت حشرهکش میکش و حشرهها به عنوان کنهها بهترين روغنها تأثیر گذارد. پارافینبرد روغنکار

شود که هر چه نمايش داده می Content of Paraphene (%CP)پايینی دارند. درصد پارافین به صورت سوزیباال و گیاه

شود. تر باشد، از نظر استفاده در مبارزه با آفات روغن بهتری محسوب میاين درصد بزرگ

ها بر حشرات: طرز تأثیر روغن

ای از در مورد نحوه تأثیر روغن بر حشرات وجود دارد. عدهشوند. نظرات بسیار مختلفی ها باعث ايجاد خفگی میروغن

کنند. ها مربوط به اختالالطی است که در تنفس حشرات ايجاد میکشی روغناند که خاصیت حشرهمحققین بر اين عقیده

خفگی وارد سیستم تنفسی شده وشوند، بخار روغن هايی با نقطه جوش پايین مصرف میبرخی نیز معتقدند، وقتی روغن

کنیم نقطه جوش باال دارند، اين عمل انجام پزشكی استفاده میهايی که در گیاهجايی که روغن کند، اما از آنايجاد می

ناپذير به اکسیژن ايجاد کرده ای نفوذکند که روغن در زمان استفاده اليهها بیان میشود. نظر ديگر در مورد تأثیر روغننمی

پروتئینی کند، روغن به غشاء لیپونظريه آخر بیان مینمايد. زير اين اليه است را خفه می ها کهو حشرات و تخم آن

داشتن جلد و در نهايت از دست رفتن آب بدن حشرات های جلد حشرات نفوذ کرده و در نتیجه باعث شكاف برسلول

تر شده و در اين مورد روغن بدن باز شود. در اين مورد در صورتی که همراه روغن سم به کار رود، راه ورود سم بهمی

کند. حالت سینرژيست نسبت به سم ايجاد می

گیرند(:روغن تحت کنترل قرار مي ها )حشراتي که توسطهدف روغننقطه

اثر مستقیم:

بالپوشان و گذران، برخی از سختهای زمستانها، تخم شته و شپشك، کنه، تخم کنه، الروها، شتهروغن زمستانه: شپشك

ها. پولكیبال

1های سن ها، پورهبالكها، سفیدها و شتهها، تخم کنهها، کنهآلو، برخی شتهها خصوصاً آردروغن تابستانه: شپشك

کش تحت کنترل کش يا حشرهپاشی روغن با يك سم کنهتوانند به وسیله محلولفصل رشد میهای نباتی در طول شپشك

قرار گیرند.

گیرند. های ويروسی مورد استفاده قرار میها بعضی مواقع به منظور جلوگیری از انتقال بیماریروغن مستقیم: اثر غیر

ها شوند، به وسیله روغنمكانیكی توسط دست انسان منتقل می ها ياپايا توسط شتههايی که به صورت نابسیاری از ويروس

آفت کش های طبیعی و گیاهی

16

ای روی هستند. اين روغن يك اليه Stylet Oilشوند هايی که به اين منظور استفاده میتوانند جلوگیری شوند. روغنمی

ها علیه برخی را نتواند وارد بافت گیاه کند. همچنین روغن شود شته استايلت خودسطح گیاه ايجاد کرده و باعث می

Mycos)شوند. همچنین بیماری چرمی شدن برگ مرکبات های حقیقی استفاده میهای قارچی مانند سفیدكبیماری

Pherella Citri) بیماری .Greasy Spot شود. مینیز به وسیله کاربرد روغن از رشد مسیلیوم آن جلوگیری

يد مورد توجه قرار گیرد(: ها بااحتیاطات )نكاتي که در هنگام استفاده از روغن

گراد، دمای باال درجه سانتی 0های پايین دمای زير ( و دماc°34) f °100تر ازعدم استفاده از روغن در دماهای باال -1

بیند، در دمای پايین پاشی مخصوصاً در دمای باال صدمه میشود. گیاه تحت استرس با روغنباعث ايجاد استرس در گیاه می

دهد. ماسد و گرانروی و خاصیت خود را از دست میدرجه روغن می 0

ه شاخه و برگ گیاهان به داليل مختلف خیس باشد. وقتی گیاه تر باشد سطح گیاه از عدم کاربرد روغن در زمانی ک -2

نیز ممكن است به صدمه ديدن گیاه کمك کند. %90کند، همچنین رطوبت نسبی باالی بخار شدن روغن جلوگیری می

با جوانه زدن است(. از کاربرد روغن در طول فصل پايیز و فصل زمستان جلوگیری شود. )روغن زمستانه همزمان -3

شود. پاشی پايیزه باعث افزايش حساسیت گیاهان به سرمای زمستانه میروغن

يك ماه قبل و بعد از کاربرد روغن از سموم حاوی گوگرد اجتناب شود، چون روغن با گوگرد ترکیب شده و تولید -4

و گوگرد. نمايد. مانند کاپتان، دينوکارپ سوزی شديد میترکیباتی با خاصیت گیاه

ها: مزايای روغن

باشند. خطر میکمها برای انسان و دام روغن -1

ها روی گیاه و محصول برای انسان و دام نسبت به سموم شیمیايی خطر کمتری دارد. باقیمانده آن -2

کنون گزارش نشده است. ها اجالتاً تابروز مقاومت در حشرات و کنه -3

از نظر هزينه و اقتصادی مقرون به صرفه است. -4

پاشی در ها از روغنها و بالتوریاز نظر تأثیر روی دشمنان طبیعی، بسیاری از دشمنان طبیعی فعال مانند کفشدوزك -5

گیرند. پاشی زمستانه و تابستانه قرار میگر به نوعی تحت تأثیر روغنهای شكاراند، ولی کنهامان

های گیاهي: شکحشره -2

: (Pyrethrum)پايرتروم -2-1

های شمال ايران، ارمنستان و قفقاز باشد که از گیاهی با همین نام که در کوهدر حقیقت يك آلكالوئید گیاهی می

که هايیترين گونهکاسنی يا مرکبات يا کومپوزيته است و مشهور انوادهاج شده است. اين گیاه از خرويد، استخرمی

غیر از ايران نام دارد. Ch. Cineumو Chrysanthemum Cinerariaefoliumآيد، به دست می هاپايرتروم مرغوب از آن

کنند. کش پايرتروم را از آن استخراج میهای آفريقايی از جمله کنیا اقدام به کشت اين گیاه نموده و حشرهبعضی کشور

باشد. ها میها و درست قبل از باز شدن کامل گلبرگه در قاعده گلبرگماددهد بخش عمده اين ها نشان میبررسی

های خشك شده کريزانتموم از گل بوبی های آلی نظیر اسید استیك، اتر، استون، متانول و نفتپايرتروم با استفاده از حالل

ترين مراکز ل حاضر مهمار حدشود. شود و بعد مواد صمغی آن جدا گشته، محلول به دست آمده تغلیظ میاستخراج می

های اکوادور، برزيل و ژاپن است. ی تانزانیا، اوگاندا و کشوريهای آفريقاتولید پايرتروم غیر از کنیا کشور

آفت کش های طبیعی و گیاهی

17

د. نآيالكل به دست می 3اسید و 2 دو به دویکه از ترکیب دباشاستر می 6پايرتروم در حقیقت مشتمل بر

های پايرتروم:اسید

1- Chrysanthemic acid (I)

2- Acid Pyrethric .(II)

دهنده: های تشكیلالكل

1- Cinerolone .(III)

2- Pyrethrolone (IV)

3- Jasmolone (V)

با هم ترکیب 2به 2ها ها و اسیدوقتی اين الكل

گويند: ها ترکیبات پايرترين میرشود که به اين استشوند، يك آب و يك استر ايجاد می

I+IV → Pyrethrin I (35%)

II+IV → Pyrethrin II (32%)

I+III → Cinerin I (10%)

II+III → Cinerin II (14%)

I+V → Jasmolin I (5%)

II+V → Jasmolin II (4%) شوند. کل ترکیبات را شامل می %67ترکیبات پايرتروم بوده، به طوری که ترينترين و عمدهها شناخته شدهپايرترين

از د. کنباالن را ايجاد میعلیه دوزنی بیشتر فعالیت زمین 2و پايرترين است کشیدارای بیشترين خاصیت حشره 1پايرترين

باشند. ها میتر از پايرترينها از نظر شیمیايی پايدارطرفی سینرين

: هاينپايرترهای ويژگي

زيست است. دوام کم در محیط: اين ويژگی مورد پسند طرفداران محیط -1

ها مناسب کششوند. به همین خاطر اين حشرهدوام کم دارند و به سرعت تجزيه می UVدر برابر پرتو فرابنفش يا -2

ها دوام خوبی در منازل و ينشود، پايرترتوسط شیشه گرفته می UVقسمت اعظم باشند و از آنجايی که های باز نمیفضا

ها دارند. گلخانه

های متابولیكی جانوران هم پايین است. در بدن حشرات نیز دوام کمی دارند. ها در سیستميندوام پايرتر -3

Knock)کنند(. می اثر گذاشته و فلج عصبی دارای خاصیت به زمین انداختن حشرات هستند )روی سیستم عصبی -4

down) پذير دارند. اثر برگشت -5

های باال، رطوبت و نور اثر خود را از دست از آنجايی که اين ترکیبات دوامشان در محیط کم بوده و در مقابل دما

و کامل و های پايرتروم به صورت دست نخوردهشود، گلا توصیه میهدهند، لذا به منظور جلوگیری از تجزيه سريع آنمی

ها از طرفی بررسیقابل نفوذ به هوا و رطوبت و نور، در جای مناسبی نگهداری شوند. قبل از آسیاب شدن در ظرف غیر

مانند UVشود. همچنین افزودن مواد بازدارنده اکسیدان باعث افزايش دوام اين مواد مینشان داده افزودن مواد آنتی

benzyl cynnamate ها نکه در اصطالح به آUV Screen شوند. وقتی ها در طبیعت میگويند باعث باال رفتن دوام آنمی

دهند. خود را از دست می ينايرترترکیبات پ %20شوند، سالیانه های پايرتروم آسیاب میگل

آفت کش های طبیعی و گیاهی

18

حاد دهانی برای موش آزمايشگاهی 50LDباشد. ها برای پستانداران میها، سمیت پايین آنينهای ديگر پايرتراز ويژگی -6

1500 mg/kg باشد. می

تواند به عنوان يك ويژگی مطلوب ديگر در امر مبارزه با آفات مورد باشند که میکنندگی نیز میدارای خاصیت دور -7

نظر قرار بگیرد.

گردان و هم به صورت چپ توانند به صورت راستاند و هم میهای سیس و ترانسدارای ايزومر ينترکیبات پايرتر -8

تواند متفاوت های مختلف نوری بسته به گونه حشره میکشی ايزومرگردان نور پالريزه موجود باشند که خاصیت حشره

باشد.

: (Pyrethrin)پايرترين

تأثیر است، چون قبل از رسیدن به کشی تماسی بوده و تقريباً از راه گوارشی بیاسم عمومی يكی از سموم است، حشره

شود. اين عمل يعنی تجزيه شدن به مواد منطقه هدف در بدن حشره که همان سیستم عصبی باشد به مواد غیرسمی تجزيه می

Multiple (Mix) Functionوسیله سیستم اکسیداز يا مونواکسیژناز يا و به 1های اکسايشی فاز سمی توسط واکنشغیر

Oxidase (MFO)1 2شود. نتیجه اين اعمال اين است که يك اتم اکسیژن را از انجام میO نهشت جدا کرده و وارد زير

(Substrate) کند. يا سوبسترای خود می

شود. رات اين عمل در معده )دستگاه گوارش حشره( انجام میشود، ولی در حشدر پستانداران اين عمل در کبد انجام می

که هسته فعال ترکیبات dioxy phenyl (M.D.P) Metylenهای اين سیستم اين است که توسط ترکیباتاز ويژگی

سموم پايرترين اثر و سزامین است، قابلیت مهار شدن دارد. ) (ppbo)توکسايد بوپروفیلسینرژيستی همچون پی

شود(. فعال می شود و اين ماده غیرها توسط سیستم اکسیداز خنثی میپذيرند، چون متابولیسم آنبرگشت

ها ها در دستگاه گوارش حشرات باعث از بین رفتن خاصیت سمی آنترين تغییر در ساختار شیمیايی پايرترينکوچك

ای کم و زياد شود، اثر آن تغییر ها تحت تأثیر مادهس دارند. اگر مقدار انهای فضايی سیس و ترانها ايزومرشود. اينمی

گیريم. يستی جلوی اين کار را میشوند، اما با اضافه کردن مواد سینرژکند و به خاطر اين حساسیت زياد زود تجزيه میمی

شود. کننده يا سینرژيست اضافه میها مواد تشديدبه همین دلیل به آن

: (Synergists)ها سینرژيست

دهد. به دلیل گرانی و ها را افزايش میکشکشی آفتيكی از مواد افزودنی به فرموالسیون است و قدرت حشره

ها در ها ساخته شده و عمالً در کشاورزی کاربردی ندارند و عمده مصرف آناقتصادی بودنشان، مقدار کمی از آنغیر

ت. ها اسخانگی و افشانه های کشحشره

شوند: ها به يك يا چند طريق مختلف باعث افزايش کارايی ماده سمی میسینرژيست

تر از تر و راحتسازند. مثالً ماده سینرژيستی ما نسبت به سم قطبیتر میراه عبور سم را به داخل بدن آفت هموار -1

کند. کوتیكول عبور می

ای است باعث شود. حساسیت نقطه اثر که سیستم عصبی ماهیچهیباعث افزايش حساسیت نقطه اثر سم در بدن حشره م -2

شود. افزايش اثر می

شود. تر شدن ماده سمی میروانکند. مثالً باعث را تشديد می با ايجاد تغییرات فیزيكی در سم اثر آن -3

آفت کش های طبیعی و گیاهی

19

نمايد. های تجزيه کننده سم ممانعت میاز عمل آنزيم -4

هستند. استفاده از (M.D.P)کنندگی موادی با پايه ترين روش تشديدترينی عمدهبه خصوص در مورد سموم پاير -5

کنند و در نتیجه در مصرف سم و بالطبع آلودگی ن مقدار مصرف ماده مؤثر را بسیار کم میيها همراه پايرترکنندهتشديد

توکسايد پرونیل بوپیقسمت 2ن + ينمايند. به طوری که يك قسمت پايرترداری ايجاد میزيست کاهش معنیمحیط

(ppbo) برابر پايرترين است. 7سمیتش 1 Pyrethrin + 2 ppbo → 7 Pyrethrin

7 -5شود ها استفاده میدهد. نسبتی هم که در افشانهبرابر افزايش می 10ها را تا سمیت پايرترين توکسايدپرونیل بوپی

قسمت ماده سمی است. 1قسمت سینرژيست و

: (Sesamine)سزامین

کننده اثر سمی پايرترين شناخته شده است. به به عنوان تشديد 1949يكی از اجزای اصلی روغن کنجد بوده و در سال

صورت صمغ و روغن کريستاله موجود است.

: (Sesamoline)سزامولین

کنندگی بیشتری نسبت به سزامین دارد، ولی به صورت های مهم روغن کنجد بوده که اثر تشديديكی ديگر از بخش

باشد. کريستاله نمی

: (Piperonyl Butoxide)توکسايد پرونیل بوپي

معرفی شده 1947ال به کار رفته و در س اون و کارباماتهنکننده که با سموم پايرتروئید، روتترين ترکیب تشديدرايج

شود. ها هم استفاده میشود، لذا در تهیه افشانهاست. اين ماده در مواد نفتی و گاز فروئون به خوبی حل می

: (Sesamex or Sesoxane)سزامكس يا سزوکسان

ها بلكه روی سموم کارباماته و بعضی از سموم فسفره و کننده با طیف تأثیر وسیع که نه تنها روی پايرتروئیداين تشديد

کنندگی دارد. کلره نیز اثر تشديد

: (K)کنندگي تشديد نسبتسمیت يا ضريبK=LD50 (pesticide alone)/LD50 (pesticide+synergist)

افتد.تر باشد، تشديدشدگی اتفاق میزرگاگر اين ضريب از يك ب

: (Synthetic Pyrethroid)های مصنوعي پايرتروئید

ها به ندرت در مصارف به دلیل ناپايداری ترکیبات پايرترينی طبیعی در محیط و همچنین قیمت باالی تمام شده آن

ها و به دنبال تحقیقاتی که روی ساختمان های مثبت و خاص آناند، ولی به دلیل ويژگیکشاورزی به کار گرفته شده

يابی به هسته مرکزی آن امكان سنتز ترکیبات مشابه میسر گرديد. شیمیايی پايرترين طبیعی صورت گرفت و پس از دست

تری داشته و عموماً علیه آفات کشاورزی با مقادير اين ترکیبات مصنوعی در برابر عواملی مانند نور و هوا پايداری مطلوب

تأثیر دارند. kg/ha 1/0تا 01/0چیز ربرد ناکا

کنند: نسل تقسیم می 4ها را به اساس دوره تكاملی و سنتز اين دسته از سموم آنبر

1949که به عنوان اولین پايرتروئید مصنوعی در سال (Pynamin® or allethrin)شامل تنها يك ترکیب به نام 1نسل

مرحله واکنش شیمیايی بود. 22یده و شامل ساخته شد، سنتز آن بسیار پیچ

آفت کش های طبیعی و گیاهی

20

-Neo)ها و تحقیقات انجام شده در انگلستان و ژاپن به بازار عرضه شدند و شامل اين ترکیبات به دنبال پیشرفت 2نسل

Pynamin® or tetramethrin) و 1965در سال(Synthrin® or resmethrin) برابر 200باشند که می 1967در سال

1969تر از پايرترين است. در سال برابر سمی 50، 1967در سال bioresmethrinپايرترين است. تر ازسمی

Bioallethrin® 1973و نهايتاً در سال Sumithrin® or phonothrin .عرضه شدند

Ambush®, Talcord® or permethrinو Sumicidin® or fenvalerateهای به نام 1972-1973های در سال 3نسل

ها مقدار آن یکشاند. به خاطر فعالیت خاص حشرهاولین سموم پايرتروئیدی با مصارف کشاورزی بوده 2اند. اين ايجاد شده

زياد است. (UV)ها در برابر نور خورشید مصرف دارند و پايداری آن kg/ha 0/1مصرفشان خیلی کم است،

باشد.در هكتار می 300cc آن مصرفيا دسیس که دلتامترين . مانند kg/ha 0/1 -0/05مصرفشان خیلی پايین است، 4نسل

شامل: 4نسل 1- Capture®, Talstar® or bifenthrin

2- Demand®, Karate®, Icon® or lambda- cyhalothrin

3- Cymbush®, Ripcord® or cypermethrin

4- Baythroid® or cyfluthrin

5- Decis® or deltamethrin

6- Asana® or esfenvalerate

7- Danitol® or fenpropathrin

8- Cybolt® or flucythrinate

9- Mavrik® or flavalinate

10- Etoc® or parallethrin

11- Mavrik® or tau- fluvalinate

اضافه شده است: 4پايرتروئید به نسل 2جديداً 1- Rufast® or acrinathrin

2- Pralle® or imiprothrin (1998)

Ambush® (permethrin) : به 1973شود. در سال شناخته می آمبوشاسامی تجارتی مختلفی دارد که در ايران به نام

درجه 200گراد و نقطه جوش آن درجه سانتی 35تا 34به بازار عرضه شد. نقطه ذوب آن ®Ambushنام تجارتی

خطر کم کش برای انسان و دام کش با طیف وسیع است و دوام متوسطی دارد. اين حشرهگراد است. يك حشرهنتیسا

تا 4000آن برای موش صحرايی LD50است. 60به 20ايزومر سیس و ترانس به نسبت 2است. به صورت مخلوطی از

4300 ppm کنندگی دارد. پرمترين به صورت امولسیون باشد. خاصیت تماسی و گوارشی و تا حدودی خاصیت دورمی

خواران توصیه در هزار( و ساير برگ 5/0وز لكه گرد )نقند، میخوار چغندرشود و بر علیه برگدر بازار يافت می 25%

شود. به عالوه روی افات پنبه، سبزيجات و توتون مؤثر است. می

، ولی نبايد از اثرات جانبی آن غافل شد. در خاك و آب سريعاً در ايران محبوبیت زيادی بین زارعان و باغداران دارد

وزن محصول است. خاصیت به mg/kg 1شود، حداکثر باقیمانده مجاز اين سم در محصوالت زراعی تجزيه می

های باال پايداری خوبی دارد. آن ضعیف است. در دما (K.d)اندازی زمین

، اما د ناز نظر تأثیر دما رابطه عكس با آن دار و تعدادی از نسل سوم و چهارم های طبیعیدر نسل اول و دوم پايرترين

گردد. می سموم نسل چهارم رابطه مثبت با دما دارند. تأثیر مثبت به آرايش فضايی آن بر اکثربعضی از سموم نسل سوم و

Sumicidin®, Rydrin®, Sumifly® (fenvalerate) :

آفت کش های طبیعی و گیاهی

21

جهت مصارف کشاورزی فرموله شده و در 1974، ولی در سال 1972است. سال معرفی esfenvalerateبا نام عمومی

کشی آن وسیع و برای انسان و دام نیز اندکی کش مورد تأيید قرار گرفته است. طیف حشرهبه عنوان موريانه 1987سال

ان، دوباالن، ناجورباالن و بالپوشباالن، سختخطرناك است. پايداری خوبی برای کنترل آفات مختلف مانند راست

گیرد. روی دشمنان طبیعی نیز اثر پولكداران دارد. همچنین جهت کنترل مگس و کنه دامی مورد استفاده قرار میبال

داران و کشندگی زياد دارد. در محصوالت مختلف مانند پنبه، سويا، ذرت، سبزيجات، سیب، گالبی، هلو و ساير هسته

21ماه و در آب 3روز تا 15کننده حشرات کاربرد دارد. نیمه عمرش در خاك از و دور کشهمچنین به عنوان موريانه

ها و شامل م مسمومیت دهانی آن تقريباً تقريباً مشابه ساير پايروتروئیديباشد. عالهفته می 4تا 2روز و در روی گیاهان

باشد. ای، رعشه، تشنج، آسیب مغزی و کاهش وزن میانقباض ماهیچه

Decis®, Butox®, Butoflin® (deltamethrin) decamethrin :

باشد. روی الرو های بادوام میمعرفی شد، جزء پايرتروئید 1974معروف است. در سال Decis ®در ايران با نام تجارتی

گوارشی بوده که علیه آفات در باغات میوه، سیب و گالبی -کشی تماسیبالپوشان مؤثر است. حشرهپولكداران و سختبال

رود. برای دشمنان و گیاهان زينتی به کار می فرنگی، فلفلخیار، گوجه ها در گلخانهبالكها و سفیدها، شپشكو علیه شته

کشی آن زياد و دوام آن روی سطوح ها، موجودات آبزی، دوزيستان و زنبور عسل سمی است. قدرت حشرهطبیعی، ماهی

ها و شرايط آزمايش و مطالعه باشد. بسته به نوع حاملروز می 15تا 10پاشی شده سم

های سن غالت و حشرات هلیتر در هكتار جهت مبارزه با پورمیلی 300به میزان آن EC 2/5%در ايران از فرم تجارتی

شود. کامل تازه ظاهر شده، استفاده می

Ripcord®, Ammo®, Cymbush® (cypermethrin) :

ای، پايدار در برابر نور خورشید است. مناسب تغذيهگوارشی با خاصیت ضد -کشی تماسی، حشره1975سال معرفی

ها بالپوشان، شتهها، سختباشد، همچنین در مزارع علیه الرو پروانههت کنترل سوسری، کك و ديگر حشرات خانگی میج

های خارجی شود. جهت مبارزه با انگلزمینی و محصوالت مشابه استفاده میقند، سیبو ... و در گیاهانی نظیر پنبه، چغندر

شود. ها هم به کار برده میدام

Danitol® (fenpropathrin) :

کشی تماسی و گوارشی دارای طیف اثر وسیع است. علیه آفات کشاورزی که تا کش و حشره، کنه1981سال معرفی

ها، پسیل گالبی، ها، شپشكخوار شتههای برگها، الروبالكکنندگی دارد. علیه آفاتی نظیر سفیدحدودی هم خاصیت دور

رود. سمیت گوارشی آن برای انسان و پستانداران زياد است. کار می تن بههای تارها و کنهمینوز= 70 mg/kg) rat -oral 50(LD

رود، لیتر در هكتار به کار می 1در هزار يا 5/1تا 1تن و همچنین آفات مكنده به میزان های تارآن علیه کنه %10امولسیون

یست. مؤثر ن Eryophidaeهای گالزای خانواده ولی روی کنه

های که دانیتول بر روی دشمنان طبیعی اثر کشندگی زيادی نیز دارد، در نتیجه در مواردی که فقط کنهنكته: به دلیل اين

تن مطرح هستند، نبايد از اين سم استفاده کرد. تار

Demand®, Icon®, Karate®, Matador® (lambda- cyhalothrin) :

آفت کش های طبیعی و گیاهی

22

ماندگی کنندگی و دوام باقیای خوب، دارای خواص دورگوارشی، با اثر ضربه -کشی تماسی، حشره1984سال معرفی

طوالنی برای کنترل آفات مختلف مثل آفات خانگی، پارازيت خارجی حیوانات و آفات زراعی کاربرد دارد. برای انسان و

جانوران خونگرم سمیت زياد دارد.

Mavrik®, Apistan® (tau- flavalinate) :

ها، کشی تماسی و تا حدی تدخینی است. برای کنترل آفات زراعی و زينتی مانند شتهکش و کنه، حشره1985سال معرفی

رود. به دلیل سمیت کم برای زنبور عسل جهت مبارزه با کنه تن به کار میهای تارها و کنهپولكداران، زنجرهها، بالتريپس

Varoa jacopsoni کند. کنه گرده زنبور عسل است و از همولنف زنبور تغذيه و ايجاد ضعف می)کنه انگل که روی پیش

کشد(. گذارند و به تدريج کنه را میدر کندو می ®Apistan هايی ازها، نوارشايع در کندو

)mg/ kg) rat -50 oralLD 282 =سمیت گوارشی آن برای انسان زياد است.

: (Nicotine and Nicotinoids)نیكوتین و ترکیبات مشابه

که از گیاهان خانواده توتون و بوده (Alkaloid)يك ترکیب آلكالوئید (2N14H10C)نیكوتین

های اين گیاهان است، ولی با آيد. قسمت عمده نیكوتین در برگبه دست می .Nicotina spجنس

شوند. نیكوتین توسط آب و به روش تقطیر يا با استفاده يافت میهای ديگر نیز درصد کم در قسمت

شود. ترکیبات آلكالوئیدی گیاه تنباکو را شامل می %97 ،شود. نیكوتینهای آلی مانند بنزن و اتر استخراج میاز حالل

شود که اين میبو است که در مجاورت نور و هوا رنگش تیره و بويش نامطبوع رنگ و بینیكوتین خالص يك مايع بی

کند. به دلیل سمیت باالی نیكوتین خالص برای کشی آن ايجاد نمیتغییر رنگ و ايجاد بو تغییری در خاصیت حشره

رود که سولفات نیكوتین پستانداران و انسان اين آلكالوئید بیشتر به صورت سولفات يعنی سولفات نیكوتین به کار می

نیكوتین دارد. %40حدود

: ®Black Leaf®, No- Fid®, Nicosoap نیتكویسولفات ن

کش گیاهی برای ترين حشرهاست. به عبارتی نیكوتین خطرناك mg/kg -= 50rat -oral 50LD 60در سولفات نیكوتین

کشی آن عكس در دمای پايین اثر حشرههای باال زياد، ولی دوامش کم است. برکشی آن در دماپستانداران است. اثر حشره

ها اثر ها و شپشكکش تماسی و تا حدی تدخینی بوده و بر روی حشراتی با قطعات مكنده مانند شتهچیز است. يك حشرهنا

که اثرات سمی نیكوتین پس ارگانیك کاربرد زياد دارد. نظر به اين کشتها خصوصاً خوبی دارد. به همین خاطر در گلخانه

ای و کش در محصوالت گلخانهتوان با اطمینان کامل از اين حشرهمی رود،از مدت کوتاهی در مجاورت هوا از بین می

شوند، ولی الرو سبزی و صیفی استفاده نمود. همچنین آفاتی مانند مینوز و کرم سیب هم توسط نیكوتین تا حدی کنترل می

شوند. بعضی گیاهان زينتی مانند رز به نیكوتین کش مقاوم هستند و کنترل نمیی به اين آفتودپولكداران تا حداکثر بال

کننده سگ، گربه و خرگوش هم کاربرد دارد. کشی، نیكوتین به عنوان دوربر خاصیت حشره حساس هستند. عالوه

:nornicotine- anabasin (neonicotine)بازين )نئونیكوتین( آنا -نور نیكوتین

دهند. بازين تشكیل مینیكوتین و آناآلكالوئید نور 2باقیمانده را %3آلكالوئید نیكوتین است و %97تنباکو دارای

آفت کش های طبیعی و گیاهی

23

نورنیكوتین Nicotiana Sylvestrineتوتون به نام علمی یا های موجود در گونهاز آلكالوئید %95 نیكوتین:نور -1

عكس تر از نیكوتین بوده و برباشد که از نظر ساختار مشابه نیكوتین است و به همان اندازه سمی، ولی تا حدی پايدارمی

کند. مطبوع ايجاد نمینیكوتین خیلی سريع در مجاورت نور و هوا تغییر رنگ نداده و بوی نا

تعدادی از حشرات بیشتر از نیكوتین است. سمیت نورنیكوتین خاصیت تدخینی آن کمتر از نیكوتین، اما سمیت آن برای

که در نیكوتین وجود CH)3(برای انسان و جانوران خونگرم مانند نیكوتین زياد است. از نظر ساختمانی به جای گروه متیل

وجود دارد. Hدارد، در نورنیكوتین گروه

های باشد. اين ماده در واقع يكی از آنالوگوئید موجود در توتون میترين آلكالبعد از نیكوتین آنابازين مهم بازين:آنا -2

های آسیای از خانواده کنوپودياسه که در کشور Anabasis aphyllaهای جوان گیاهی به نام نیكوتین بوده و از ساقه

گردد. در استخراج می شود. در آمريكا از يك گونه تنباکوی وحشی آنابازينرويد، استخراج میمرکزی و شمال آفريقا می

کش خصوصاً های شوروی سابق سولفات آنابازين به صورت تجارتی و به عنوان يك حشرهکشور روسیه و ساير جمهوری

شود. ها استفاده شده و میدر مبارزه با شته

ها يا ترکیبات مشابه آن: نیكوتینوئید

باشند. در گذشته به اين ترکیبات ثیر جديد میها با نحوه تأکشها يك دسته جديد از حشرهنیكوتینوئید

chloronicotinyls, chloronicotines, neonicotinyls, neonicotinoids, nitro- quanidine کردند. نیز اشاره می

، های آن دارد، فقط اثر اين ترکیبات مشابه نیكوتین استاز نظر ساختمانی و نحوه اثر شباهت زيادی به نیكوتین و آنالوگ

کش ترين ترکیب نیكوتینوئید حشرهترين و معروفشده تر بوده و برای انسان خطر کمتری دارد. شناختهاما بسیار قوی

باشد، اما می Gaucho®®Confidor ,های تجارتی معروف آن در ايران است که نام (Imidacloprid)ايمیداکلوپريد

است. ®Provado®, Admireاش های ديگر تجارتینام

در اياالت متحده برای اولین بار به ثبت رسید. در حال 1992در اروپا و ژاپن به بازار عرضه شد و در سال 1990در سال

کش سیستمیك است و خصوصاً از کش است. يك حشرهکش در جهان متعلق به اين حشرهحاضر بیشترين مصرف حشره

دهد )آپوپالست است(. همچنین به صورت تماسی و نشان میطريق جذب ريشه اين خصوصیات سیستمیك را به خوبی

ها، کند. به دلیل خاصیت سیستمیك بودنش برای کنترل حشرات مكنده مانند شتهگوارشی نیز اثر سمی خود را اعمال می

شرات ها، حبالپوشان، الرو پروانهها بسیار مناسب است. اين ترکیب همچنین برای کنترل سختها و زنجركبالكسفید

در ايران جهت مبارزه با آفات مكنده همچون رود. ها به کار میها و نیز آفات بهداشتی خصوصاً کكخاکزی، موريانه

ها و پروانه مینوز مرکبات، کرم سیب و سوسك کلرادوی سیب زمینی به ثبت پسیل پسته، شته توتون، شته جالیز، تريپس

رسیده است.

عفونی بذور و همچنین ها اثری ندارد. اين ترکیب به صورت ضدها و کنهه، روی نماتددارای اثر باقیمانده طوالنی بود

رود. يكی دار به کار میزمینی، سبزيجات و درختان میوه هستهپاشی شاخ و برگ در محصوالتی مانند پنبه، غالت، سیبسم

باشد، به طوری که باعث افزايش ها میساير کنهتن و های تاراز اثرات جالب ايمیداکلوپريد اثر آن روی میزان باروری کنه

گردد. تن در مناطق تیمار شده میجمعیت کنه تار

: Mospilan®(Assail ,®((acetamiprid) استامیپريد

آفت کش های طبیعی و گیاهی

24

کشی است. به دلیل سمیت کم برای کشی تماسی، سیستمیك و دارای خاصیت نفوذی مناسب با خاصیت تخمحشره

رود. همچنین برای کنترل سوسك جات به کار میها بر روی سبزيجات و صیفیبالكته و سفیدپستانداران جهت کنترل ش

در ايران جهت کنترل مینوز لكه گرد، پسیل پسته و نسل اول کرم سیب در مناطق زمینی توصیه شده است. کلرادوی سیب

در هزار مصرف می شود. 5/0تا 2/0کوهستانی به نسبت

باشد. روز می 7ساعت بوده و دوره کارنس آن 12دوره ورود مجدد آن

Acetamiprid روز اثر محافظتی دارد. 15تا 5به آهستگی در بافت گیاهان تجزيه و به مدت Cruiser®, Actara®, Platinum® (2003) (thiamethoxam)

های رود. همچنین علیه کرمعفونی بذر به کار میها به عنوان يك سم سیستمیك و ضدبالكعلیه مراحل پورگی سفید

کلوپريد از طريق اهای سفید ريشه توصیه شده است. اين ترکیب نیز مانند ايمیدخوار و کرمهای مینوز برگمفتولی، مگس

پاشی شاخ و برگ و خاك برای سم Actaraکند. فرموالسیون می ريشه خاصیت سیستمیك دارد و در آوند چوب حرکت

رود. سمیت آن برای انسان و جانوران خونگرم پايین است. عفونی بذور به کار میبرای ضد Cruiserو فرموالسیون

Thiacloprid (2002), Calypso®, Biscaya® يك سم حاد تماسی و گوارشی با خاصیت سیستمیك بوده که در ايران برای کنترل عسلك پنبه، کرم سیب، سوسك

تا 3کلرادوی سیب زمینی و پسیل پسته کاربرد دارد. مقدار مصرف آن کم و زير نیم لیتر در هكتار بوده و دوره کارنس آن

جهت مبارزه با سفیدبالك ®Proteusمترين با نام تجارتی روز است. مخلوط اين حشره کش به همراه حشره کش دلتا 10

جالیز و گلخانه به بازار عرضه شده است.

Clothianidin (2003), dinotefuran, nitenpyramساير سموم نیكوتینوئیدی:

: (Rotenone and Rotenoids)ها روتنون و روتنوئید

شوند. مینوز تشكیل میجنس از خانواده لگو 2هايی هستند که در ريشه ها آلكالوئیدترکیبات روتنون يا روتنوئید Lonchocarpus sp. , Derris sp.

کشی هم شد. از اين خاصیت به عنوان حشرهروتنون در آمريكای جنوبی برای فلج کردن ماهی و شكار آن استفاده می

بتدا با جدا کردن ماده مؤثر روتنون اين طور گمان کردند که از ترکیبات نیكوتین است، ولی در سال استفاده شد. در ا

سازی کرد و آن را روتنون نامید. گیاه درس معموالً در فردی به نام ناگائی )ژاپنی( اين ترکیب را از گیاه درس جدا 1952

محلول، ولی در رويد. روتنون در آب ناهای آمريكای جنوبی میدر کشور Lonرويد و گیاه مناطق اندونزی و مااليا می

نمايد. کشی آن به صورت تماسی و گوارشی بروز میشود. خاصیت حشرهکلرايد حل میدیهای آلی مانند اتیلنحالل

ختالل در زنجیره گردد. روتنون با ايجاد اروتنون به صورت تدريجی عمل نموده و گاهی باعث توقف تغذيه حشرات می

مختل شده که به دنبال آن انرژی در بدن ATPکند، در نتیجه تولید انتقال الكترون در بیوشیمی تنفس ايجاد اختالل می

شود. سمیت روتنون در مورد پستانداران بسته به موجود مورد آزمايش، نحوه آزمايش يا روش انجام حشره تولید نمی

ای به گونه ديگر تفاوت دارد. م متفاوت است و از گونهآزمايش و بسته به فرموالسیون س

: (Azadirachtin)ترکیبات آزاديراکتین

آفت کش های طبیعی و گیاهی

25

ترين اين گیاهان که از اند و مشهوربوده که درختانی چوبی Meliaceaeاين ترکیبات عصاره روغنی گیاهانی از خانواده

باشد. اين گیاه بومی )چريش( می neemيا درخت Azdrierachta indicaشود، تحت نام علمی آن آزاديراکتین گرفته می

گرفته است. ها پیش مورد استفاده قرار میهند و مناطق آسیايی بوده و از قرن

هايی که در اين گیاه ديده شده است، در ساير مناطقی که شرايط الزم برای رويش اين گیاه وجود دارد، به دلیل ويژگی

باشد. در کشور ما هم های آمريكای التین، استرالیا و آفريقا کشت آن در حال توسعه میرشود. در بیشتر کشوکاشته می

هايی از اين گیاه را مهاجرين هندی و بنگالدشی وارد نموده که امروزه در بلوچستان، بوشهر و هرمزگان کشت گونه

های آزاديراکتین يا چريش ها( که از دانه)يك ماده گیاهی مانند آلكالوئید triterpenoidترکیب 100شوند. بیشتر از می

ترين فعالیت کنند، اما مهمدارنده تغذيه حشرات عمل میجدا شده است. هر چند تعدادی از اين مواد به عنوان باز

همچنین دورکننده حشرات باشدمیو مختل کننده پوست اندازی (IGR)کننده رشد حشرات آزاديراکتین به عنوان تنظیم

. اشد.نیز می ب

های چريش جدا شده از دانه nimbidiolو meliantriol، (salanin)به جز آزاديراکتین ترکیبات ديگری مانند ساالنین

است. ترکیبات آزاديراکتین ايمنی بااليی برای انسان و پستانداران دارند، از طرفی سمیت پايینی نیز برای دشمنان طبیعی

ی اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و سطح زير کشت گیاه نیم افزايش يافته است. از هادارند، به همین دلیل در سال

خوار بعضی از ها و همچنین الرو برگبالكها علیه آفات مكنده مانند شته و سفیدترکیبات آزاديراکتین در گلخانه

شود. يكی از ترکیبات تجاری بر پايه میها استفاده پولكیزمینی و بعضی از بالبالپوشان مانند سوسك کلرادوی سیبسخت

در بازار وجود دارد. يكی ديگر از گیاهانی که مشابه درخت نیم بوده و ترکیبات مشابه Neem- azalآزاديراکتین تحت نام

باشد. اين گیاه نیز در دانه و ديگر می (chinaberry)شود، درخت ياس بنفش ايرانی آزاديراکتین از آن استخراج می

کند. به دلیل تحمل اين گیاه به شرايط آب و هوايی سرد در مقايسه با درخت کش میهای خود تولید ترکیبات حشرهبافت

توانیم از اين گیاه استفاده کنیم. ماده مؤثر موجود در باشیم، میها که قادر به کشت چريش يا نیم نمینیم در بسیاری از جا

باشد. می meliacarpinبه نام triterpenoidهای ياس بنفش ايرانی يك بافت

ای ندارد، ولی اثرات ديگر آن مشابه تغذيهاين ترکیب از نظر ساختاری تا حدی با آزاديراکتین تفاوت داشته و فعالیت ضد

لی های پوست و دانه اين گیاه جهت کنترل حشرات قابلیت استفاده دارند، وکه عصارهباشد. با توجه به اينآزاديراکتین می

به بازار عرضه نشده است. meliacarpinکش تجاری بر پايه تاکنون هیچ حشره

Ryania :

شود. اين ترکیب يك که بومی مناطق استوايی قاره آفريقا است، گرفته می Ryania Speciosaاز گیاهی با نام علمی

ای حشرات مانند قوزه کشی آن روی عدهشرهباشد. خاصیت حهای آن بیشترين حجم را دارا میآلكالوئید است که در ساقه

خرطومی خوار اروپايی ذرت به اثبات رسیده است. حشراتی مانند مگس کلم و سرپنبه، کرم سیب، تريپس مرکبات و ساقه

های برای کشتن افرادی که از درد Ryaniaپنبه به اين ماده حساس نیستند. در آمريكای جنوبی از مواد استخراج شده از

شده است. اند، استفاده میبردهرنج می مزمن

Sabadilla :

آفت کش های طبیعی و گیاهی

26

گوارشی برای حشرات عمل -های گیاهی شبیه الله به دست آمده است، به صورت يك سم تماسیاين ترکیب از دانه

بسیار کند. از نظر ايمنی دارای ايمنی بااليی برای پستانداران بوده و سمیت آن برای انسان و ديگر حیوانات خونگرم می

تواند ايجاد نمايد. ساباديال معموالً به صورت فرموالسیون پودر و يا ها میها و ريهچیز است. هر چند جراحاتی در چشمنا

گیرد. ماده مؤثر مورد استفاده قرار می %20تا 5محلول پاششی با

: (Microbial Pesticide or Biopesticide)ترکیبات میكروبي -3

های کنند. اين ترکیبات شامل میكروارگانیسمهايی که در بدن حشره ايجاد بیماری و مرگ میشامل میكروارگانیسم

ها: ترين ترکیب آنباشند، اما به عنوان اولین و مهمها میها و پروتوزوئرمختلفی مانند باکتری، قارچ، ويروس، نماتد

: B.t. (Bacillus thuringiensis)باکتری

ژاپنی با مطالعه روی کرم ابريشم بیمار مشاهده و Ishiwataمیالدی توسط 1901برای اولین بار در سال .B.tباکتری

سازی شد. او دلیل بیماری را به سمی که درون اسپور باکتری و يا در تماس نزديك با آن قرار داشت، نسبت داد. سپس جدا

(Anagasta kuehniella)ای آرد پره مديترانههای شبن باکتری را از شفیرهآلمانی اي Berlinerمیالدی، 1911در سال

سازی شده بود، پره از آن جدابود ايالت تورينجیای آلمان که اين شباين باکتری را به ياد 1915جدا کرد و در سال

)هیوز( در سال Huszتوسط کشبه عنوان حشره .B.tای کاربرد باسیلوس تورينجینسیس نامید. اولین آزمايشات مزرعه

با نام 1938اولین تولید محدود تجاری آن به عنوان حشره کش در سال علیه کرم اروپايی ذرت انجام گرفت. 1929

تحت نام 1957در سال .B.tاولین تولید انبوه و تجارتی پره آرد انجام شد.در فرانسه به منظور کنترل شب Sporineتجارتی

Thuricide ت متحده انجام پذيرفت. در اياال

که در پولكداران بود. تا اينهای بالشان محدود به الروفعالیت اصلی .B.tهای شناخته شده گونهتمام زير 1977تا سال

و Kriey 1982باالن آبزی و به دنبال آن در سال های جوان دوبا فعالیت علیه الرو B.t. israelensisگونه اين سال زير

گونه سازی، شناسايی و آن را تحت نام زيرجدا .B.tگونه )سوش( جديد از آلو يك زيرن از شفیره مرده کرم زردهمكارا

B.t. tenebrionis بالپوشان از جمله های جوان بعضی از سختگونه بر روی الروتوصیف کردند. فعالیت اصلی اين زير

سازی شده از حشرات جدا .B.tهای گونهگذشته تعدادی از زير دهه 2باشد. در زمینی میهای سوسك کلرادوی سیبالرو

,Crystovar, Pathovar, Biovar)ها ها، سروتیپها، واريتهها را تحت عناوين سوشگونهاست که محققین مختلف زير

Serovar, Serotype) گذاری کردند. نام

باالن و پولكداران و دوراسته مهم حشرات يعنی بال 3های گونه ها( ازگونهها )زيرهای اين سروتیپدامنه فعالیت توکسین

ها، ها، کنهغشائیان، کكهای حیوانی، بالباالن، شپش، راستHemiptereباالن، راسته جور 5های بالپوشان تا گونهسخت

راسته مهم است 3باشد. پس در دامنه میزبانی آن های متعدد گسترده میها و پروتوزوئردار، حلزونهای قالبها، کرمنماتد

ای يافت شده است. گونهراسته به صورت تك 5و

های يك زايی در حشرات متفاوت هستند. حتی جدايهو همچنین قدرت بیماری ایها از نظر طیف میزبان حشرهگونهزير

زايی متفاوت دارند. سروتیپ )ايزوله( نیز قدرت بیماری

: .B.tباکتری

: .B.tهای توکسین

آفت کش های طبیعی و گیاهی

27

های کشی آن به واسطه تولید توکسینهای حشرهباشد که ويژگیای شكل میگرم مثبت، متحرك و میله .B.tباکتری

ها با يكديگر متفاوت هستند و شود. اين توکسینزايی با رشد رويشی، باکتری تولید میکشی است که در حین اسپورروال

ها شامل: ها عمومیت ندارند. اين توکسینگونهبرای همه زيرα – Exotoxin β – Exotoxin (Thuringiensin) γ – Exotoxin phos pholipase- C δ – Endotoxin

کنند. ها به صورت گوارشی عمل میهمه اين توکسین

α – Exotoxin های باشد که توسط بعضی سوش: يك توکسین پروتئینی حساس به گرما میB.t. در طول رشد باکتريايی

ها و ديگر شود و عالوه بر حشرات برای موشهای خونی میشود. اين توکسین موجب تجزيه و تحلیل سلولتولید می

باشد. داران نیز سمی میهمهر

β – Exotoxin (Thuringiensin): در کشت 1959اولین بار در سالB.t. باشد. يابی شد که يك سم مقاوم به گرما میرد

ها چه شود. اين توکسین به طیف وسیعی از میزبانها تشكیل و به درون محیط رشد تراوش میبه هنگام رشد رويشی باکتری

بوده و در DNAپلیمراز وابسته به RNAکند. اين توکسین بازدارنده داران اثر میمهرگان و مهرهر بیدر حشرات و چه د

اين ماده را تولید نكرده، به علت .B.tهای گونهاثر بگذارد. همه زير DNAها و تواند بر بیوسنتز پروتئینهای باال میدز

کنند. هايی است که اين سم را تولید نمیگونهشامل زير .B.tهای تجاری سمیت آن برای پستانداران اکثر فرآورده

phospholipase- C (lecitinase)های گونه: يك آنزيم حساس به گرما و سمی برای حشرات است که در بعضی زيرB.t.

کند. های سلولی و حمله به مواد سازنده سلول ايجاد اثر میشود. اين آنزيم با نفوذ به غشاتولید می

δ – Endotoxin (Insecticidal Crystal Proteins (ICP))کش ترين توکسین حشره: مهمB.t. است که در حین

سم( بوده که در توکسین )پیششود که در اصل يك پروزايی به صورت يك يا چند کريستال پروتئینی تولید میاسپور

گذارد. ی پروتئاز فعال شده و اثر سمی خود را به جا میها( تحت تأثیر آنزيمPH= 8.5 – 10محیط قلیايی معده حشرات )

باشد، ولی معموالً به شكل هرم های باکتری متغییر میگونهشكل و اندازه اين کريستال سمی و نحوه تشكیل آن بسته به زير

ممكن است به پولكداران فعال هستند. البتههايی است که علیه الرو بالگونهمضاعف يا الماسی شكل خصوصاً در زير

توکسین حساس به گرما بوده، در آب و اندو -مانند و کروی نیز ديده شود. دلتااشكال مثلثی، مكعبی، مسطح، شمش

ها بندی سوشهای بسیار قلیايی قابلیت حل شدن دارد. امروزه طبقهحل، ولی در محلول قابلهای آلی غیرحالل

های سمی کامالً باشد. فعالیت اين کريستالها میئینی تولید شده توسط آناساس کريستال پروتبر .B.tهای( گونه)زير

اختصاصی بوده و هر کدام در يك گروه خاص از حشرات خاصیت کشندگی دارد.

توکسین: اندو -نحوه تأثیر دلتا

و PHتأثیر ها توسط حشره حساس، درون معده تحت ها به صورت گوارشی عمل کرده، بعد از بلع آناين توکسین

های خاص و اختصاصی روی غشاء لبه های پروتئاز فعال شده، از پرده اطراف غذا گذشته، با چسبیدن به گیرندهآنزيم

پذيری غشاء و ها، ايجاد منفذ، افزايش نفوذها نفوذ کرده، با فلج کردن آنهای پوششی معده به درون اين سلولدار سلولپرز

شود. زمان ف باعث توقف تغذيه، مسمومیت، ايجاد عفونت داخلی و نهايتاً مرگ حشره میبه هم زدن تعادل يونی همولن

آفت کش های طبیعی و گیاهی

28

استفاده .B.tها و سوش در حشرات بسته به مقدار توکسین بلعیده شده، اندازه، سن و گوناگونی الرو .B.tمرگ ناشی از اثر

دارندگی تغذيه خود را اعمال از بلع اثر باز تا چند ساعت پس 2روز متغییر است. هر چند بعد از 5ساعت تا 12شده از

کند. می

کاهش يافته و همچنین حشرات کامل تقريباً مقاومند. هر چند .B.tدر کل با افزايش سن الروی میزان حساسیت حشره به

تر الروی نیز قابل مشاهده است. ای در مراحل باالتغذيهاثرات ضد

: .B.tمزايای سموم

های باز با آن و همچنین خوردن بايد اجتناب نمود. انسان اثری ندارند، هر چند از تماس چشم و زخمبر روی -1

2- B.t. داشت بر روی محصوالت کشاورزی استفاده شود. تواند به طور مستقیم تا زمان برمی

زمان ورود مجدد به مزرعه برای آن صفر است. -3

هدف اثر سوئی ندارد. حشرات مفید و غیر کامالً اختصاصی عمل کرده، بر روی -4

زيست امن هستند. برای گیاهان میزبان، حیات وحش و محیط -5

: .B.tمعايب سموم

که کامالً اختصاصی هستند، دامنه میزبانی آن کم بوده و تعداد محدودی از آفات موجود در يك راسته با توجه به اين -1

دهند. را مورد تأثیر قرار می

شوند. ها مقاوم میحشرات آفت به مرور نسبت به آن .B.tهای ژنی بودن تولید توکسینه دلیل تكب -2

در برابر عوامل محیطی خصوصاً نور )اشعه ماوراء بنفش(، حرارت باال و باران اثر سمی .B.tهای کريستالی توکسین -3

. ها خیلی کوتاه استدهند، لذا دوره محافظتی آنخود را از دست می

زيرگونه 4در اياالت متحده به ثبت رسیده است که فقط از .B.tکش فرآورده میكروبی حشره 150در حال حاضر حدود

اند.تهیه شده .B.tمهم

(Transgenic Plants)ريخته( مقاوم به آفات: گیاهان ترانسجنیک )ترا

به .B.tهای کريستال های عامل ايجاد پروتئینن يا ژنگیاهان ترانسجنیك گیاهانی هستند که به وسیله مهندسی ژنتیك، ژ

هايشان تولید ها منتقل شده است. به عبارتی با دستكاری ژنتیكی، اين گیاهان خود در بافتمجموعه ژنوم آن

نمايند.نمايند که در حشرات مصرف کننده ايجاد بیماری و مرگ میمی .B.tهای کريستالی پروتوکسین

پنبه 1996فرنگی( و در سال ايجاد شد )تنباکو، گوجه 1987در سال .B.tريخته مقاوم به آفات شامل ژن اولین گیاه ترا

ريخته ها هكتار از اراضی کشاورزی دنیا زير کشت محصوالت تراريخته وارد بازار مصرف گرديد. تا به امروز میلیونترا

سطح زير کشت پنبه، %60باشد. در اين کشور نزديك رو می ن اياالت متحده پیشرفته است که در اين میا .B.tحاوی ژن

زمینی، ريخته تعلق دارد. به جزء محصوالت ذکر شده ديگر گیاهان چون سیبسويا به محصوالت ترا %60ذرت و 25%

شوند. ريخته تهیه و کشت میهای مختلف به صورت تراکلزا و برنج نیز در کشور

پزشكی با ای در گیاهوار کنندهاند، اما آينده امیدها و معايبی را جهت اين گیاهان مقاوم بیان نمودهوديتهر چند محد

رود. استفاده از اين محصوالت انتظار می

زا: های بیماریديگر باکتری

آفت کش های طبیعی و گیاهی

29

: Bacillus Sphaericusباکتری - های پروتئینی زايی توکسیناين باکتری نیز در طول اسپورشود. ها استفاده میاز اين باکتری جهت کنترل الرو پشه

حساسیت متوسط و Anophelesکامالً حساس، Calexباشد. جنس ها سمی میکند که جهت الرو پشهکريستالی تولید می

Aedes های محیطهای پايین کشنده بوده و در ها است. توکسین کريستال اين باکتری در غلظتکامالً مقاوم به اين توکسین

آبی برای مدت طوالنی دوام دارند.

Bacillus Popilliae Var. Popilliaeباکتری -

Bacillus lentimorbus های خاکزی های سوسك ژاپنی و به مقدار کمتر در ديگر الروها وقتی در خاك به کار روند در الرواين باکتری

Scarabaeidae ايجاد بیماریMilky Spore Disease های زايی اين باکتری توسط اسپورجايی که بیمارینمايند. از آنمی

های آن گیرد، اين توانايی را دارد که اثر کشندگی خود را در دراز مدت حفظ نمايد. به طوری که اسپورآن صورت می

بماند. سال باقی 20تا 15تواند در شرايط مساعد، می

زا: های بیماریقارچ

های جدی در میزبان خود ها باعث ايجاد بیماریها با حشرات به خوبی شناخته شده است و بعضی از آنارتباط قارچ

کنند. زی حمله میپايان آبزی و خشكیها به بندجنس از قارچ 65گونه متعلق به 750شوند. بیش از می

تعلق دارند که در اين بین چند گونه Deuteromycetesهای ناقص بیولوژيك به رده قارچکش های آفتترين قارچمهم

بیشترين معروفیت و کاربرد را دارند:

بالپوشان آفت در بسیاری از گیاهان زينتی، علیه سخت :Metarrhizium anisopliae (Bio- 1020®)قارچ -

- Hirsutella thompsonii (Mycar®) :نگار مرکبات، علیه کنه ز

- Verticillum lecanii (Vertalec®) :ها، ها در گلخانهبالكها و سفیدبرای کنترل انواع شته

- Lagenidium giganteum :ها، های چندين جنس از پشهزايی باال روی الرويك قارچ آبزی با قدرت بیماری

: Beauveria bassianaقارچ -

زاد عمومی باشد. يك قارچ خاكگر در حشرات میترين قارچ بیمارترين و کاربردیو عمومی Monilialesاز راسته

های بسیاری از شود. اين قارچ به گونهسر دنیا ديده میکند و در سرتااست که در خاك به صورت ساپروفیت زندگی می

کند. بالغ حمله میحشرات بالغ و نا

ها بايد در تماس با جلد حشرات و در شرايط مساعد های آنماسی بوده و اسپورها به صورت تمكانیسم عمل قارچ

تندش کرده و با نفوذ به بدن حشرات ايجاد بیماری نمايند. رطوبتی و دمايی

باشد. گر میهای بیمارهای خیلی باال و خیلی پايین، نور خورشید و رطوبت نسبی پايین از عوامل محدود کننده اثر قارچدما

گر حشرات: های بیمارنماتد

سلولی های پرها تنها گروه انگلگیرد. نماتدگر حشرات مورد استفاده قرار مینوع نماتد بیمار 40در جهان نزديك

های های نماتداند. ويژگیجانوری حشرات هستند که در زمینه مبارزه میكروبی با آفات مورد مطالعه وسیع قرار گرفته

گری را توأماً دارا های انگلی و شكارها بعضی ويژگیت به عنوان عوامل کنترل میكروبی اين است که آنگر حشرابیمار

آفت کش های طبیعی و گیاهی

30

ها قادرند از طريق هستند. به عنوان مثال اين جانوران قادرند فعاالنه به جستجوی میزبان پرداخته و به آن حمله کنند. نماتد

ارد بدن میزبان شوند. های تنفسی و حتی کوتیكول ودهان، مخرج يا روزنه

خانواده از 3هايی است که قادرند میزبان خود را در زمان کوتاهی از بین ببرند. ها مربوط به گونهترين مشخصه نماتدمهم

ها که قادر به اين کار هستند، عبارتند از: نماتد

Mermitidae, Heterorhabditidae, Steinernematidae :

زيست در روده خود را وارد همولنف های همزی هستند که قادرند باکتریهای خشكیدو خانواده اول جزء نماتد

های آبزی هستند که بعد از خروج از نماتد Mermitidaeها را بر اثر عفونت از بین ببرند. خانواده حشرات نموده و آن

آورند. کوتیكول میزبان، وی را از پا در می

Heterorhabditidaeهای و نماتد .Xenorhabdus spمتعلق به جنس Steinernematidaeهای زيست نماتدری همباکت

باشند. می Phothorhabdusمتعلق به جنس

رود. بالپوشان به کار می ها خصوصاً کرم سیب و الرو سختجهت کنترل الرو پروانه Steinernema carpocapsaنماتد -

برد. ساعت میزبان خود را از بین می 48اين نماتد ظرف

- Steinernema feltiae های جهت کنترل پشهSciaridae های پرورش قارچ و همچنین علیه کرم سیب به کار در محیط

رفته است.

ها: ويروس

های به کار رفته در کنترل میكروبی سازی شده است. اکثر ويروسها جدانوع ويروس از بدن حشرات و کنه 700یش از ب

ها به عنوان عامل ترين مورد مصرف ويروسباشند. موفقمی Baculoviridaeو خانواده Baculovirusمتعلق به گروه

کننده جديد وارد منطقه شوند و به طور طوالنی مدت تأثیر کنترل میكروبی زمانی است که به صورت يك عامل کنترل

گروه عمده تعلق دارند: 3های حشرات به بگذارند. ويروس

: (NPVS) (Nuclear Polyhedrosis Viruses)ای های چند وجهی هستهويروس -1

اند. اين باالن جدا شدهائیان و دوغشها، بالهای بالپولكیهای حشرات بوده و اکثراً از حشرات راستهويروس %40حدود

ها در يك پوشش پروتئینی کريستالی چند وجهی قرار دارند. ويروس

: (.G.V) (Granulosis Viruses)ای های دانهويروس -2

ها است، اما اند. بافت چربی میزبان اولین محل آلودگی به اين ويروساکثراً از حشرات راسته بال پولكداران جدا شده

معموالً از طريق بلع دهانی و سوراخ .G.Vآلوده شوند. ذرات های تنفسی نیز ممكن است، های پوست و لولهسلول

شوند. گذاری منتقل میتخم

: (C.P.Vs) (Cytoplasmic Polyderosis Viruses)های چند وجهی سیتوپالسمی ويروس -3

نوع مختلف از 200کنند. تا کنون بیش از حشره را آلوده می های پوششی لوله گوارشها سیتوپالسم سلولاين ويروس

شوند تنها ها آلوده میها هستند. در حشراتی که به اين ويروسها پروانهها شناخته شده است که میزبان غالب آناين ويروس

زايی و قدرت بیماریتر از دو گروه ديگر عمل کرده ها معموالً اختصاصیمعده میانی باقی است. اين گروه از ويروس

کمتری دارند.

آفت کش های طبیعی و گیاهی

31

زای حشرات به اشعه ماوراء بنفش بسیار حساسند. اين عوامل میكروبی به آهستگی و از طريق گوارش های بیماریويروس

میكروبی، تلفیق ها يكی از اهداف مهندسی ژنتیك در جهت استفاده از اين عوامل کنند. به دلیل اين محدوديتاثر می

باشد. کشی يك ترکیب سمی، هورمون يا آنزيم میها با فعالیت حشرهی ويروسزايبیماری

باشند. اولین می .N.P.Vهای گروه اند که اکثراً از ويروسها تهیه شدههای میكروبی متعددی از ويروسکشحشره -

و جهت .N.P.Vکه از نوع ®Elcarجهت استفاده در محصوالت زراعی با نام 1975کش ويروسی تجارتی در سال حشره

کنترل کرم غوزه پنبه بود، عرضه شد.

Madex ياCarpovirusin جهت کنترل کرم سیب از نوعG.V. وMemestrin از نوعN.P.V. پره کلم جهت کنترل شب

باشند. و ساير آفات صیفی می

: (Protozoa)ها پروتوزوئر

گیرند که شاخه آن قرار می 4های پارازيت حشرات در هستند که گونهگروه بزرگی از جانوران يوکاريوتی تك سلولی

های مزمن تا کامالً کشنده کرده و باشد. اين عوامل در حشرات ايجاد بیماریمی Microsporidiaها شاخه ترين آنمهم

يم بیماری متفاوت بوده و در گیرد. عالانتقال بیماری از طريق بلع دهانی، تخمدان، تخم و يا از طريق پارازيتوئید صورت می

اساس ها دشوار است. تنها ماده ثبت شده برشود. انگل اجباری بوده، لذا تكثیر آنبعضی فقط يك بافت آلوده می

به ثبت رسیده است. اين ترکیب به صورت فرموالسیون 1980ها در سال و بر روی ملخ Nosema Locustaeها، پروتوزوئر

شود. ها مصرف میمار مناطق حساس به سموم شیمیايی و باغچه خانهطعمه و ابتدائاً جهت تی

کش: آينده سموم میكروبي آفت

ها های کلیدی جهت استفاده ممتد از آنباشند، محدوديتها موجودات مفیدی جهت مديريت آفات میهر چند میكروب

باشد. های مهندسی شده، میآوردهخصوصاً برای فرهای تنظیمی و ثبت ها، محدوديتترين آندر آينده وجود دارد که مهم

باشد. تر اين عوامل نیاز میای بیشتری نیز خصوصاً در سطح تجارتی جهت تولید ارزانتحقیقات پايه

شناسی و دينامیسم جمعیت آفت دارد. از طرفی استفاده از عوامل میكروبی نیاز به توجه بسیار به رفتار، زيست

های شیمیايي میكروبي: آوردهفر

: (Avermectins)ها مكتینآور -

ها، حشرات و های جديد هستند که روی کنهبیوتیكگروهی از سموم شیمیايی جديد با منشأ طبیعی بوده و در اصل آنتی

ها مؤثرند. نماتد

اند و حاصل تخمیری است که های الکتونی است، تشكیل شدهها از ترکیبات پیچیده حلقوی که دارای حلقهکشاين آفت

8مكتین حدود شود. آورانجام می Actinomycetes های از باکتری Streptomyces avermitilisبه وسیله باکتری خاکزی

باشد. می Avermectin B1aها ترين آنهومولوگ دارد که فعال

کشی و نیز ضد انگلی و ضد کرمی در کشی، نماتدکشی، کنهاين ترکیب خواص بیولوژيك مختلف از جمله حشره

باشد. به صورت تماسی و گوارشی اثر می، ولی از نظر کشندگی جزء سموم کندکنندگی آن سريعداران دارد. اثر فلجمهره

باشد. های گیاه میاشته و قادر به نفوذ در برگاثر داشته که فعالیت سیستمیكی محدودی نیز د

آفت کش های طبیعی و گیاهی

32

علیه کنه تار Abamectin (Agrimec®, Dynamec®)به نام Avermectin B1bو Avermectin B1aمخلوط

ها بسیار پايان و نماتدها و پسیل گالبی توصیه شده است. هر چند برای بسیاری از بندای مرکبات، مینوزعنكبوتی، کنه نقره

ست، اما برای پستانداران سمیت متوسطی دارد. سمی ا

: (Spynosines)ها اسپینوسین

به هنگام تخمیر تولید Saccharopolyspora spinosaخاکزی خصوصاً (Actinomycetes)های توسط اکتینومیست

برای کنترل الرو ®Tracerبا نام تجارتی 1997باشد که در سال می Spinosadترين ترکیب اين گروه با نام شوند. مهممی

گوارشی بوده و -از جمله ترکیبات تماسیکش باشد. اين حشرهمی ®Successها عرضه شد. نام تجارتی ديگر آن پروانه

های نباتی ها و کنهباالن، کكها، جورباالن، الرو بالپولكیها، سخت بالپوشان، دوروی تعدادی از حشرات مانند تريپس

مؤثر است.

کند، ولی اثر آن تا اثر آن در روی گیاه به صورت متوقف شدن تغذيه حشره آفت و در نهايت فلج شدن آن بروز می

ماند. روز روی گیاه باقی می 2حدی کند بوده و حشره مسموم تا

ت مطرح به عنوان يك ترکیب دوست طبیع IPMهای هايی است که آن را مناسب جهت استفاده در برنامهدارای ويژگی

کرده است:

تماسی است، -گوارشی -1

شويی کم دارد، دارای دوام کوتاه در طبیعت است و قابلیت آب -2

دارای مقداری اثر نفوذی است، -3

سمیت کم برای دشمنان طبیعی و زنبور عسل دارد، -4

سمی است، برای پستانداران و پرندگان به طور نسبی غیر -5

کم دارد. ها سمیتبرای ماهی -6

های با منشأ حیواني: کشحشره

آيند. يك نوع ها از عنكبوتیان به دست می Argiotoxinشوند. ها تهیه میها و عقربدار همچون عنكبوتپايان زهراز بند

و Argiopeاز دو گونه عنكبوت از جنس د بوده که ین آمیآم یك سم پلي Argiotoxin- 636 (argiopine)ها به نام نآ

آيد. اين سموم خاصیت سمی خود را فقط در صورتی که به بدن حشرات از راه به دست می Araneus gemmaعنكبوت

اثر دارند. یعصب یناپس سلولهایبخش پس س یکنند و بر رويا زخم وارد شوند، اعمال میتزريق

(Attractants)کننده مواد جلب -

نمايد. اين مواد وسیله شود که بوی آنها حشره را به سطح مورد نظر جلب میاطالق میها به موادی کشدر مورد حشره

باشد. اکثر اين مواد فريب دادن حشرات در مديريت آفات بوده و استفاده آز آنها دقیق، اختصاصی و با مديريت صحیح می

اند.رفته شدهطبیعی بوده اما برخی مواد شیمیايی نیز بر اساس آنها ساخته شده و به کار گ

آفت کش های طبیعی و گیاهی

33

شود. های جنسی هستند که معموال به وسیله حشره ماده برای جلب حشره نر آزاد میترين گروه اين مواد فرومونمهم

ها العمل مناسب را در حشره ديگر و در فواصل دور ايجاد کنند. فرومونتوانند در غلظت بسیار کم عكسها میفرومون

اند. بیشترين به بازار عرضه شده LUREهای تجارتی مختلف عموما با پسوند وده و با ناممعموال برای هر گونه اختصاثی ب

ها و با اهداف مختلف بوده است.پولكیها در مديريت کنترل بالاستفاده از فرمون

وه به سمت های میای که بیشترين استفاده را در جلب مگسهای تغذيهکنندهتوان به جلبکننده میاز ديگر مواد جلب

ها دارند؛ مثل متیل اوژنول، پروتین هیدرولیز شده، استات آمونیوم و مالس اشاره نمود. همچنین اسید های مسموم و تلهطعمه

کنند.ها عمل میتسه و پشههای مگس تسهکنندهالکتیك و گاز کربنیك به عنوان جلب

(Repellents)کننده مواد دور -

شوند. عمدتا به طور مستقیم در و يا از طريق فاز بخار اثر کرده و باعث دور کردن حشرات می اين مواد يا به صورت تماسی

روند. اين مواد بايد اثرات نامناسب در های مزاحم و ناقل بیماری به کار میحفاظت انسان و حیوانات از حشرات و کنه

ی آنها تا چند ساغت باقی بماند، طیف اثر وسیع داشته اور نباشند. اثر دورکنندگمحیط مصرف خود نداشته، برای انسان زيان

کنندگی، تر کنندگی و خراب کنندگی در بافت پارچه لباس نداشته باشند.و نهايتا خاصیت نرم

(Dimethyl Phthalate)دايمتیل فتالیت رود.ها نغتالین است که در مبارزه با بید لباس به کار میترين دورکنندهاز قديمی

N,N,diethyl آن به بعد برای دور کردن حشرات زننده مورد استفاده قرار گرفته است. زکه در طول جنگ جهانی دوم و ا

m- toluamide (Deet®, Off®) کروزوت و باشد.های دورکننده حشرات گزنده میها و کرمکه ماده موثر لوسیون

خوتر از درختان، تری های پوستروغن کاج جهت دور کردن سوسك ها در الوار،پنتاکلروفنل به عنوان دورکننده موريانه

باشد.فنیل تین استات در آرژانتین به عنوان دورکننده پرندگان از ديگر مواد دورکننده مورد استفاده می

(Antifeedants and Detterrents)مواد اشتهابر و بازدارنده تغذيه -

ز میزبان خود تغذيه نكرده و يا تغذيه خود را متوقف نمايند. بسیاری از اين شوند حشرات اموادی هستند که باعث می

ها و . . .. ها، تاتنها، فنلها، الکتونطور طبیعی در بسیاری از گیاهان وجود دارند. مثل آلكالوئیدها، ترپنترکیبات به

ها، پايمتروزين های روتنون، آزاديراکتینکشترين ترکیبات اشتهابر، روغن بالنگ است. همچنین به حشرهيكی از قديمی

توان اشاره نمود. به عنوان مواد اشتهابر می .B.tها( و سموم )از مشتقات تريازين

قارچ کش های طبیعی:

(Inorganic fungicides)های معدني کشالف( قارچ

(Sulfur compounds)گوگرد ومشتقات آن -1

1930شود. تا قبل از دهه های پودری استفاده میکشی است که بر علیه سفیدكقارچ ترينترين و پر مصرفگوگرد ساده

شد. های گیاهی استفاده میتنها سم معدنی بود که در سطح وسیع برای کنترل بیماری

Surfactantشود. هرچند که برای پاشش به صورت اسپری با طور معمول بیشتر روی گیاهان گردپاشی میگوگرد به

شود. شود و در میان گیاهان منتشر میهای گرمازا ريخته میها روی لولهشود و در گلخانهط میمخلو

ها روی بر قارچهای پودری است ولی عالوهگوگرد دامنه فعالیت وسیعی دارد، هرچند که بیشتر اثر آن روی سفیدك

مقدار زياد مصرف شود. ها نیز مؤثر است. برای تأثیر کافی، گوگرد بايد به ها و زنجرهکنه

آفت کش های طبیعی و گیاهی

34

شود و در بیشتر از بخار نمی C°14يكی از مشكالت گوگرد است. گوگرد در کمتر از (Phytotoxicity)سوزی گیاه

C°35 کند. هر چه خطر سوزندگی بیشتر باشد بايد هم میزان گوگرد را در هكتار در اکثر گیاهان سوزندگی ايجاد می

های باال پاشی يا گردپاشی را نزديك غروب يا صبح زود انجام داد تا تصعید گوگرد با حرارتکاهش داد و هم سم

فرنگی و خربزه به گوگرد پاشید نه روی گیاه. گوجه توان در سطح زمین زير شاخ و برگمصادف نشود. گوگرد را می

حساسیت دارند.

انواع گوگردهای مورد استفاده

گوگرد به صورت گل گوگرد، گوگرد آسیابی، گوگرد قابل تعلیق، گوگرد میكرونیزه، گوگرد کلئیدال، خاك گوگرد،

پودری و برای مبارزه با زنگ گیاهان زينتی و های شود. گوگرد علیه سفیدكاليم سولفور و گوگرد دو باريم مصرف می

شود. گوگردهای با ذرات ريز علیه لكه سیاه سیب و گالبی مصرف دار مصرف میای درختان هستهغالت و پوسیدگی قهوه

شود. ها نیز اثر دارند. دود گوگرد نیز برای ضدعفونی انبارها مصرف میدارند و بر علیه کنه

کنند. داشته و سپس تهويه میها را بسته نگهساعت روزنه 24کنند، گرم گوگرد را دود می 50برای هر متر مكعب فضا

مكانیسم اثر گوگرد

ها گذارد. گوگرد در چربیاثر مستقیم گوگرد مبنای شیمیايی دارد که به صورت تماسی يا بخار گوگرد روی قارچ اثر می

اوای سیتوپالسمی عبور کند و وارد سلول شود و هر چقدر ذرات گوگرد تواند از غشاء نیمه ترشود و میبه خوبی حل می

ريزتر باشد اثرش نیز بیشتر خواهد بود. به همین دلیل گوگرد کلوئیدی سمیت بیشتری دارد. گوگرد با اکسیژن در سیستم

کند. فرم ريافت مید cو سیتوکروم bکند و الكترون را بین سیتوکروم تنفسی سلولی برای دريافت الكترون رقابت می

شود. گوگرد در تبديل استات به سیترات مؤثر است و باعث بلوکه شدن و توقف اين فعل و انفعاالت می 6Sمولكولی

موارد عدم مصرف گوگرد

شوند نبايد استفاده کرد زيرا تولید سولفید هیدروژن و بوی هايی از گیاه که قبل از مصرف پخته میگوگرد را روی قسمت

طور شوند و همینهای سرخ )محمدی( که برای تهیه گالب استفاده میکند. بنابراين روی اکثر سبزيجات و انواع گلمی بد

های جايگزين کشهای پودری اين گیاهان از ساير قارچتوتون و تنباکو بايد با احتیاط عمل کرد و برای کنترل سفیدك

استفاده نمود.

(Copper compounds)ترکیبات مسي -2

های گیاهی به کار برده ترکیبات مسی از نظر تاريخی اولین ماده شیمیايی بودند که به صورت علمی در مبارزه با بیماری

شدند.

های غالب کشتا اواسط قرن بیستم، مواد شیمیايی مبتنی بر مس جزء قارچ 1800از پیدايش مخلوط بردو در اواخر دهه

شوند. اند، هر چند که هنوز به مقدار زياد مصرف میات مس دارای موارد کاربرد اختصاصی شدهبودند. اخیراً ترکیب

ها، سمی هستند و در برخی مناطق استفاده اولیه آنها برای کنترل ها نیز به خوبی قارچترکیبات مسی برای باکتری

باشند. های ضدباکتری مؤثر میوتیكبیتر از اکثر آنتیهای باکتريايی بوده است. اين ترکیبات ارزانبیماری

ها سريعاً کشچسبد و در نتیجه در مناطق گرم و مرطوب که ساير قارچها میمخلوط بردو پس از کاربرد، محكم به برگ

شود. طور وسیعی استفاده میشوند، بهشسته می

آفت کش های طبیعی و گیاهی

35

های شیمیايی کمپلكس ترکیبات مخلوط و يا 2Cu(OH)های مسی غالباً به دو صورت ترکیبات ثابت مس مانند کشقارچ

شوند. مس مانند مخلوط بردو به کار برده می

مكانیسم اثر ترکیبات مسي

کند. ولی در مورد ترکیبات شود و فعالیت سلول را متوقف میدر داخل سلول جايگزين فلزات ديگر می Cu+2يون

ها دارند. بدين جهت برخی محققین وبی روی اسپور قارچمحلول مس مانند کلرور و سولفات مس متوجه شدند که تأثیر خ

شود و اين مواد هستند که روی می عقیده دارند که بعضی عوامل باعث تبديل مس به کلرور يا کربنات و يا سولفات مس

ها تولید چدانند. اسپور برخی قارگذارند. برخی محققین ترشحات قارچی را برای اين تبديل مؤثر میسلول قارچی تأثیر می

شود. کنند و اين ترشحات اسپور قارچی باعث تبديل شیمیايی ترکیبات مس میاسیدمالیك و برخی اسیدهای ديگر می

تر و بیشتر جذب مقدار مس جذب شده توسط اسپور قارچ به ترکیبات مختلف مس بستگی دارد. برخی ترکیبات آسان

کشی ترکیبات مس ارتباط وجود دارد. يون آزاد مس از قدرت قارچ شوند و بین مقدار مس جذب شده توسط اسپور ومی

کند و باعث کند. گاهی نیز رشد گیاهان را تحريك میها جلوگیری میها و ازدياد اکثر باکتریزنی اسپور قارچجوانه

گردد. افزايش محصول می

با Cu+2های ها دارند. يوندن پروتئیندارند و اثر غیراختصاصی روی دناتوره ش Fungistaticترکیبات مس خاصیت

دهند. هستند واکنش می SH–هايی که دارای گروه آنزيم

مهمترين ترکیبات مسي مورد استفاده:

-استات مس -محلول بورگنی -فسفات مس -B-Aگرد -کربنات مس -سولفات مس -کلرورمساکسی -مخلوط بردو

اکسید مس و ترکیبات آلی مس.

حلول مس: ترکیبات غیرمسوزی آنها کمتر از مخلوط به مقدار بسیار کمی محلول است. بنابراين اثرات گیاه Cu+2در بعضی از ترکیبات مسی يون

يا پرنوکس نام برد که دارای اکسید Cupracideتوان از کشی کمتری نیز دارند. از اين نوع میباشد ولی اثر قارچبردو می

باشد. مس می

:(Bordeux mixture)مخلوط بردو

توان معرفی کرد. اين مخلوط يك قرن در های گیاهی میمخلوط بردو را به عنوان اولین داروی مؤثر در کنترل بیماری

های گیاهی بدون رقیب و منحصر به فرد بوده است و هنوز در بسیاری موارد بهتر و مؤثرتر از ساير سموم مبارزه با بیماری

شود. مخلوط بردو عبارت آن اين است که آهك و سولفات مس )کات کبود( در همه جا يافت می باشد و مزيت مهممی

Ca(OH)4CuSO +2 آيد. است از محلول سولفات مسی که بوسیله آهك خنثی شده باشد و طبق فرمول زير به دست می

4 + CaSO2→ Cu(OH) کشی شوند و اثر قارچهای آن آزاد میمخلوط بردو يك محلول واقعی نیست و مس غیر محلولی است که به تدريج يون

يابد. سوزی آن کاهش میآورد. هر چه نسبت آهك به سولفات مس افزايش يابد اثر گیاهقوی آن را به وجود می

تقريباً برای (Botrytis cinerea)آشكار و کپك خاکستری های پودری، سیاهك مخلوط بردو به جز در مورد سفیدك

زمینی و های قارچی و باکتريايی مؤثر است. مهمترين مصرف آن در سفیدك داخلی مو و سیبجلوگیری از کلیه بیماری

آفت کش های طبیعی و گیاهی

36

ها مخصوصاً در مورد پوسیدگی درصد برای ضدعفونی زخم 5-10پاشی قبل از گل درختان میوه است. مخلوط بردو سم

وقه مرکبات )کموز( و پسته مصرف دارد. ط

ها و پیازها با آن اند و هنوز ضدعفونی غدهبردهقبالً مخلوط بردو را برای ضدعفونی بذر غالت و ساير گیاهان به کار می

های حساس در هوای مرطوب ايجاد نیز موسوم است. مخلوط بردو روی شاخ و برگ برخی درختان خصوصاً سیب

باشد. روز می 15درصد آن را بايد استفاده کرد. دوره کارنس برای میوه 5/0. بنابراين در بهار مخلوط کندسوختگی می

کیفیت مخلوط بردو بستگی به غلظت سولفات مس و آهك به کار رفته در آن و روش مخلوط کردن آنها با يكديگر دارد.

:(Copper oxychloride)کلرورمس اکسي

. اين ترکیبات O2.H12,CuC23Cu(OH) -O2.3H123CuO, CuC -O2.nH123CuO,cAcهای ولکلرورمس با فرماکسی

شوند و مزيت آنها بر مخلوط بردو سهولت استفاده در هزار استفاده می 3-4مس خالص هستند و به نسبت %50اکثراً دارای

ها وانات خونگرم، زنبورعسل و ماهیکلرورمس برای حیباشد. اکسیاز آنها است و سمیت آنها نیز برای گیاه کمتر می

های خنثی يا کمی قلیايی سازگار است. کشها و حشرهکشسمیت ندارد و با ساير قارچ

محلول بورگني:

آيد و پودر معمولی آن شامل دو قسمت سولفات مس و اين محلول از اختالط سولفات مس و کربنات سديم به دست می

رود. تأثیر و زمینی به کار میهای سیبدرصد آن فقط برای مبارزه با بیماری 2-3ول يك قسمت کربنات سديم است. محل

کند. باشد و در ساير گیاهان ايجاد سوختگی میدوام محلول بورگنی کمتر از مخلوط بردو می

کربنات مس

در 2-3کربنات مس گرد آبی رنگی است که برای ضدعفونی بذور غالت به صورت خشك مصرف دارد که به صورت

های گیاهی ديگر استفاده برند. برای کنترل سیاهك پنهان گندم و سیاهك سخت جو و برخی بیماریهزار به کار می

شود. می

: Antibioticsک ها یوتیب يآنتب(

ن یشوند. اول یبه کار برده م یگريه موجود زنده دیك موجود زنده ترشح و برعليهستند که از یموادك ها یوتیب یآنت

به يیايباکتر یها یماریمبارزه با ب یبرا 1952بود که در سال Streptomycinعرضه شد یکه به صورت تجارت یبیترک

شده بود. در یمعرف یك ضدقارچیوتیب یبه عنوان آنت Cychoheximide 1948کار برده شد، هرچند که قبالً در سال

یآنت یکه همگ Kasugamycin 1963و در سال Griseofulvin 1960کشف شد و در Blasticidin-S 1955سال

ست ها هستند که در ینومیقارچكش، اکت یك هایوتیب ید آنتین منبع توليضدقارچ هستند، کشف شد. بزرگتر یك هایوتیب

دارد. يینقش به سزا Cycloheximide , Streptomycinد یدر تول Streptomyces griseusان آنها یم

: Prokaryotesه یمؤثر عل یک هایوتیب يآنت -1

Streptomycin :

Phytomycin® , یتجارت یشود و به نام ها ید میتول Streptomyces griseusك توسط یوتیب ین آنتيا

®Agrimycin یرین جلوگیشود و از سنتز پروتئ یها باند ميباکتر یبوزوم هاين با ریسيوجود دارد. استرپتوما

آفت کش های طبیعی و گیاهی

37

کنترل آتشك یشود. برا یبه کار برده م يیايباکتر یمارین بيکنترل چند یبرا یكا به طور تجارتيکند. در امر یم

ن یسيده شده است. استرپتومايمقاومت به آن د یاست ول يیایمین ماده شيمؤثرتر Erwinia amylovoraب یس

، یب و گالبیت سيمانند بال يیايباکتر یهايماریشتر بیکنترل ب یبذر برا یو ضدعفون یبه صورت گرد، اسپر

ن به صورت فرو بردن یسيشود. استرپتوما یاهچه به کار برده میگ یهايماریب یجات و برخينرم سبز یدگیپوس

ه یبذر برعل یغده و به صورت ضدعفون يیايباکتر یها یدگیه پوسیدر آن برعل ینیب زمیس یقطعات بذر

شود. یز به کار برده میفر نیا، پنبه، غالت و کروسیلوب یزايماریب یهايباکتر

Pseudoperonosporaقارچ یز مؤثر است. خصوصاً روین Oomycetesه چند قارچ ین علیسياسترپتوما

humuli رازك یدك دروغیعامل سف(hops) .

Tetracyclines :

یتوپالسماها و برخیها، فيباکتر یشود و رو ید میتول Streptomycesن گونه يك ها توسط چندیوتیب ین آنتيا

ن یسنتز پروتئشود و از یها باند ميباکتر یبوزومهاين با ریكليمؤثر است. تتراسا Fastidious یهايباکتر

Achromycin , (Chlortetracycline) (Tetracycline)ن ها، یكليکند. از تتراسا یم یریجلوگ

Auremycin , (Oxytetracycline) (Tracycline) شوند. یاستفاده م یاهیگ یهايماریاز ب یاریه بسیبرعل

ن یكليق تتراسايشود. تزر یمصرف م یب و گالبیکنترل آتشك س ین برایسيبا استرپتوما ین گاهیكليتتراسا یاکس

یم ميو بهبود عال یماریباعث توقف گسترش ب Fasitidious bacteriaا يكوپالسما و يه مابه درختان آلوده ب

شود.

: Eukaryotesه یمؤثر عل یک هایوتیب يآنت -2

به طور یاهیگ یهايماریت بيرياز آنها در مد یوجود دارد که فقط تعداد کم یك ضدقارچیوتیب ین آنتيچند

, Blasticidin-sیك هایوتیب یاز آنها در ژاپن بوده است. آنت یتجارتن استفاده یشوند. اول یاستفاده م یعلم

Kasugamycin مقاوم یزوله هايشوند. ا یه بالست برنج در ژاپن به کار بره میشوند و عل ین میمانع سنتز پروتئ

Pyricularia oryzie بهKasugamycin ده شده است. يدPolyoxins 10است با حداقل یکه گروه

هستند و از یقارچها اختصاص یبرخ یداً برايشد یانفراد یکند. مولكولها یم یرین جلوگیتیوسنتز کیاز بب، یترک

Polyoxinشود. ید میتول Streptomces cacaoiتوسط Polyoxinsاز یدر ژاپن مخلوط 1967سال

. (Rhizoctonia solani)باشد یت برنج مؤثر ميت بالیه شیبرعل

Mildiamycin شود. یبه کار برده م یپودر یدك هایه سفیاست که عل یكیوتیب یز آنتین

Cycloheximide :

یدر ط یك محصول جانبيشود و به عنوان ید میتول Streptomyces griseusك توسط یوتیب ین آنتيا

یاز قارچها یاریه بسیوجود دارد و برعل Actidione ید. با نام تجارتيآ ین به دست میسيد استرپتومایمراحل تول

ین میمانع سنتز پروتئ یشود. به طور اختصاص یدر عمل کمتر از آن استفاده م یمؤثر است ول یاهیگ یزايماریب

یدك هایو سف (Coceomyces)الس یگ یچمن و لكه برگ یهايماریکنترل ب ید برایكلوهگزامیشود. س

آفت کش های طبیعی و گیاهی

38

د آن باعث محدود شدن مصرف آن يشد یاه سوزیگ یمؤثر است ول ینتيو ز یاهان زراعیاز گ یاریبس یپودر

شده است.

Blasticidin :

Pyriculariaشود و از رشد ید میتول Streptomyces griseochromogenesك توسط یوتیب ین آنتيا

oryzae 10-5 یدر غلظت ها ppm ب ین مشتقات آن ترکیاد است و از بيت آن زیکند. سم یم یریجلوگ

ن يشود. ا یعرضه م Blasticidin-sدارد و به نام یکمتر یاه سوزیت گیآن خاص ل سولفاتينوبنزیل آميمنوبنز

مورد استفاده قرار ppm 30-20کند و به غلظت یم یریجلوگ ین در سلول قارچیك از سنتز پروتئیوتیب یآنت

رد. یگ یم

Kasugamycin :

ندارد و یاه سوزیت گیشود و خاص ید میتول Streptomyces kasugaensisك توسط یوتیب ین آنتيا

یاه را از ابتال به بالست محافظت میروز گ 30آن مدت %2بذر برنج با گرد یباشد. ضدعفون یم یك قویستمیس

شود. یم Pyricularia oryzaeجاد مقاومت در يز نسبتاً کم است و کاربرد مداوم آن باعث ایت آن نیکند. سم