D. adissertatio philosophica,

de

ORIGINEOBLIGATIONIS,

QUAMex consens. ampliss. facult. phil.

in regia academia upsaliensi,

prjeside,VIROCELEBERRIMO,

DN. Mag. JOHANNEIHRE,

eloq. et polit. profess. reg. et skytt.acad. litt. hum. reg. et. s. r. s. m.

PUBLICE VENTILANDASTIPENDIARIUS REGIUS

carolus gust.zethraeus,Ν Ε R I C I US.

in aud. gustaviano d. xxx. junii,ann. mdcclvi.

Η. A. M. S.

u p sali ,e,

V I R ONobiliff/mo atque Confulltfftmo r

D no ρ ε tr oGRASTON,

JUDICI TERRITORIALI iEqiiiffimo,FATRONO Faventiffimo.

Quoä levernhane mrdttationem Pbilofophicam Tibi,Vir Νab; i i fiime, oßerre fufttneäm, regre ne fe-ras , humilliwus rogo. Latus emm hane occafionem ar-ripto , qua meam in Te pietatem publice teftari poffim,etfi verka mtht defint, autbus innumera fmgnlaris Tu iff plane pa terni t η me favorit decumenta dt v ne celebremvel meum erga Te grartff?ma venerationis adfeclum riteexprimam. Sedmittjjima Tua inaotes me erigtt, fpetv.quefacit certifjimam, jore, ut exiguum hoc venerabunåettmentis pignus Jerena, ut joles, fronte eccipias. AdSum~mum & Propitium verum omnium Moderatorem, vorafundere calidtßima non deßßamy dignetur Te, PatroneBenigniHime, in annos bene muhos J'alvmn incolu-mem confervare, ut conßanti cumulatus felet täte vivasReipublic# commodomaximo, NobiliiTimae Familiegau-diojvaviffimo chenttbusque Tu is , quorum numero meädfcriptum ferves ac retineas perpetuum, jubmiffe pre-tor, preefidio certiffimo. Votorum l)£c erit meorum jum-m(lyquiy donecfpiritus hos regit artus y eroNobiliifimi atque Confultifl. NOMINIS TUI

Cultor ftumiilimus

carolus. gust. zethr^us»

V I R OMaxime Reverendo atque Celebervimo,

Ds, ERICO LID IO,Sacro Sanda? Theologias DOCTQRI Confumatiflimo,

PAS i OR1 Örebroénfium LaudaUiEmo & ViciniDiftritfus ANTISTIT1 Graviiiimo,

PATRONO ΜΑΧΙΜΟ.

V I R OMaxime Reverendo atque Pr

C ΟΜΜΙΝ ISTERN

Årevbrdige och Hbgvållarde 9Herr OLOF ZETHR^EUS,

Min Rbgtålfcadc FADER*

Om jag icke vid detta tilfållet, då jag frarrsgifver idagsijufet en kort afhandlirig om förbindelfens ur-fprung, med vördnadsfullt och tackfamt hjerta påmin¬te mig min hulde Faders öma kårl k och oförtrutnabemödande, att, efter ytterfta förmågo hjelpa och ujvderilodja både mig och mina k. Syikon, kunde jagvift ej undgå, att råknas bland de otackfammeila flfomförgäten af en få ftark och nåra rörande förbindelfe.Upptag då,min ■ kåre Fader, den ringa gåfva, fom jaguppoffrar, fåfom ett litet vedermåle af den barnfiigavördnad, jag beftåndigt i mitt hjeita hyfer. Weder-gellning for all Eder godhet och otaliga vålgernlngarkan jag åfven få litet ålhdkomma, fom den af Ederåftundas. Den nåderike Guden tiplifve och förnöjemina kåra Föräldrars hjertan med fin kårlek ochfrid vid Deras tilltagande höga ålderdom, till desefter en tålig och nögd lefnad , med oiägelig glädjefå emottaga det herrliga och oförvanfkeliga arf, fomalles vår nådige Fader ofs i himmelen beredt och för¬varat halver for evig tid! Med beftåndig vördnad ochkårlek lefver jag

Min HuUa FADERS

lydige fonCAROLUS GUST. ZETHRÄJS.

fi. Ä £ g- J.§· I-

Lucet ex omnibus ac fingulis fapientiifi.mi Creacoris operibusinfinica Ejus atqueadmiranda bonitas, qua creaturis tottantasque, quantas unquam capere pof-iunt, tribuere vult perfe&iones. In pri-

mis vero fpecuium aeterni fui amoris hominem cfievoluit clementiffimum Numen, quod, cetera eaqucinnumera bonitatis documenta ut taceam , vel ex in·dole humanae voluntatis manifeftum efl. Scilicet,ica meniem noftram formavit optimus Conditor, utiemper & ubique ea adpetamus, quae ad felicitatemnoftram facere undecunque novimus ; averfemurveroea, quae ad ftatum noftrum contrariam habentrelationem: manifeftofaneindicio, quod, ipfe nulliusrei indigus, noftrae felicitatis fit cupidiflimus. Etoptandum omnino efiet, ut vim hane mentibus no-ftris inditam re&iusaeftimarentjac velutcceiefte quod-

A dam

β® ) 2 ( itaφίλ&ντίαν viciofam peHicverusac genuinas ηoftriamor. Quamdiu autem mensnoftra opes fuas divinitus conceflas ignorat aut profun-dit, mirum non ed, quod denfa pnejudicrorum obvoluta caliginc, operofe, fed fruftra, ea quxrat, quxveritatis fplendore colluftrata nullo negotio obtinerepotuidet. Patet quidem hxc cautela latius, inqueiingulis icientiis earumque praxi in/ignem habet u-fum v nos vera, u t ad fcopum nobis in prxfenti o-pella prxfixum fmeambagibus venramus, obfervatudignum putamus, quod Philofophia moralis ejusplane fit indolis, ut /ine accurata voJuntatis humanxpen/itatione, quasdiones in eamaximi ponderis rc&etra&ari nequeant. Patet hoc in do&rina de origineobligationis, quam pro modulo virium , brevi nie·letemate explic^re conabimur, foiitam Tuam, B. L·nobis expetentes benevolendam*

§· II. ·Obligation» vocem varios eosque diverfos ad·

mittere iignificatus cuivis notumeil·, interdum enima&ionem obligantis denotat, qua per reprxfentatio-nem motivorum ad hoc vel illud agendum vel nonagendumalium quempiam determinat feu impellit.Sed ufitatius obligatio ftatum denotat obligatr, quoper raotiva idonsa cum aäionibus connexa fibique

reprx·

®a® ) i ( . ©wi

reprafentat3, fedeterminatum fentitad certam quan-dam a&ionem patrandam vel omittendam. Non qui-dem diffiternur, ideam obligationis a nonnuliis ramlate extendi, ut ipfumetjam inflindlum naturalem in-cludat, quo , dnemodvo interveniente, ad certos ä-61us impellimur- Sed hi ufum loquendi deferunt, &facile in eam delabi poilunt fen ten tiam, ut credant,omne jus cum obligatione in eodem fnbjeöo ita efleconnexum, ut quidquid jure, ideit, dnc violationejuditise, agere poilim, id quoque ex jure feu lege age-re debeam, atque adeo dne violatione legis intermit-tere nequeam. Sic autem jus cum obligatione con-ftinditur, & in fummam injuriam, rigorc intempe-ftivo, commutatur. Suntetjam non pauei, qui no-tionem obligationis adeo flri£tam adamant, ut Supe¬rioris au&oritatem neceflario requirant. Sed & hicufus loquendi parum oblervatur. Nam nihil fre-quentius eil, quam ut amicum ab amico obligari di-camus, ubialter, expoiitis motivis , alterum ad a-gendum incitat. Nec quidquam obilat, quominusvera dt obligatio, quseab illo producitur, cuijusob-ligandi nulluni eil. Alia enimveri, alia jufti eilrtotio. Sic vera imputatio effenon dednit, quamvisinnccenti crimen injufle irnputetur.

§. 111.Origo in genere id dgnidcat, unde aliquid de-

ducitur feu exiliere incipit. Per originem igitur ob¬ligationis intelligiinus id, quod in cauda eil, curhomo, tanquam agens liberum, podit obligari. Nonigitur heic quxilio eil de ati£lore obligationis, feuper-

K m A 2 fona

) 4 (

«3? ) 5 C

ingrati fenfum, ita quidem, ut naturali iqapetu fe-rantur omnes ad fuam confervationem, interitumvero vitaeque miiériam omni nifn efFugere ftudeanr.Eile animurn humanum hac indole praditum, con-ftans & univerialis docet experientia. Neque enimquisquam eft,' aut unquamfuit,quimalum&noxiumquatale, iibi exoptet, bonum vero, tanquambonum,rejiciat atque averietur. Praeterea res & eventus inhoc univerfo tam fapientercondidita&difponit DEus,ut variam & diverfam ad ftatum hominis habeant ra-tionem. Quamvis enim res omnes ac fingulas in ho-minum felicitatem creatas efle, & confervari, verifii-mumfit, quemadmodum fanftiorTheoiogia demon-ftrat; non tamen omnes eodem modo adhibitae pro-fnnt, nec eundem iingulaj praeftant ufum. Sic ignere&e adhibito nihil utilius ; idem male adpli-.catus maxime nocet. Res vero omnes maxi¬mas, minimas, cum fuis effe&ibus ac mutarionibusfingulis , occulta, fed paterna, manu ita verfat & gu-bernat fummus Moderator, ut nonnullisgratum, aliisvero ingratum adferant fenfum. Quemadmodumvero hane rerum & eventuum diverntatem dari, ex¬perientia quotidiana luculenter monftrat; ita in finesoptimos eandem inilitutam efie , infinita DEI iapien-tia, quas nihil fruftra facit, extra omnem dubitatio-nis aleam ponit.

i V.Ab hoc autem fapientifTTmi Numinis inftituto t

quo naturam voluntatis noftrae in bona femper pro-pendentem, rerumque ad noilros ufus diverfam re¬

lationen»

) 6 r TOP

lationem formavit, origincni obligationistanto confr-dentius derivamus, quo certiuseft, hac mentis in-dole &eventuum diverfitate pofica , folvi poftequir-ftionem, quifiat% ut anitnns ad hoc potins, quam aliudagendum ^ exbibitismotivis impeliaturJeu obligetur; bacvero negata,t)bIigationem cfte impoflibilem. Eft eniniobligatio , pro (heu fumta, quam heic in primis re-fpicimus, determinatio paffiva ad agendum, feu fcn-fus neceftitatis agendi vel omittendi, per rnotiva re-prsefentata impofitiE. (§. II.) Motivaautem funt com-moda vel incommoda » quse, tanquam cum a&ioneconnexa ieu ab actione profluentia, reprsefentantur.Κ es vero aliceratque aliter adplicatae, commoda autincommoda homini adferunt. IV.) Hinc mens ,felicitatis atque adeo commodorum fémper avida, &miferam exofa vitam, ad ea facile fle&itur agenda tquse, pra ceteris, luae incolumitati convenire perci·pit, ab iis vero a&ionibus abhorret, quas Tibi maxi-me nocituras pravidet, atque adeo per rnotiva ido-nea ad agendum vel non agendum fefe determinacamfentit. Sicut autem non omnis reprafentatio boni aufmali motivum agendi conftituic, cum vel maxime adhoc requiratur connexio cum a&ione patranda : itanon quodvis motivum obligationem efficic, fed illudtantum, quod ceteris éft fortius, id eft , in agentisfelicitatem promovendam vel impediendarn majoremhabet, vel (altemhabere concipitur, influxum. Nonenim omnis a&io , ex qua commodum fluit, eft iuf-cipienda, (ed qux hic & nunc , fingulis Sfpedlatiscircumftantiisjcommodum fpondec maximum. De a-

έΐίοίίκ

)7f£He>nibus in termittend is ffmiliter eft judicandurrkJHinc, proprie loquendo,obligationumcollifio non da-tur, quamvis motiva inter fe conierri debeant, &non nunquam parianobis ab utraque parte circa ean-dem a&ionem obveniant, quo in caiu conlcientiafuum de moralitate aftionis Judicium fufpendere co-gitur. Eoque minus inter gioriam DEI illuftrandam& feiicitatem hominis veram promovendam ulla un-quam intercedcre poteftcolliiTo, cum nulla a£Ho no-bis· vere bonaeffe poffk, quae illuftrationi gloria DEIadverfetur, nec ullum fa&um in Divinam vergeregioriam, quod agentem ve] a tios vere reddatmiieros,Quod autem I obligatio, fublata vel natural i hominisad bonum inclinatipne, vel relativa rerum & even·tuum bonitate & noxa, nullum haberet locum, nul-3o negotio quisque perfpicit. Fingas enim ens a£li-vurn quidem, fed cui deftru££io& confervatio fui iitindifferens; & ffmul motivorum omnium erit inca¬pax. Fingas omnium a&ionum confeftaria hominiaequeeffe bona; quaenam, qusefo, tum eflct ratio, curhane potius, quam aliam a&ionem eligeret voluntas;libera? Ut igitur obtigari poffit voluntas, ex naturafua habet; ut obtigecur motiva efEciunt idonea, redlc jreprsefentata.

5, VLSunt vero nonnulli, qui obligationem a Supé·

rioreejusque juffu unicederivandamexiffimant, atquehoc vel inde conffare arbicrantur, quod lex fubjeftosad obedientiam obliget , quamvis praeter agendorun^& fugiendorum determinationem nihil contineat, nec

uliam.

«5ÖP ) S (

ullam motivorum faciat mentionem. Sed tota hseccontroverfia in duplicem tandem refolvitur quseffio-nem, utrum a£tio bona fit, quia praecipitur a Supé-riore, an vero pracipiatur, quia eft bona ieu fubje-ftorum falutem promovet? Qui priorem adfirmant,notionem Superioris non fatis videntur adiecuti. Sa-perior enim in genere is eft, qui vel perion# vel fo-cietatis cujusdam curam & gubemationem in fe fufce·pit, & a&iones.illius liberas dirigit in ejusdem felici-tatem. Officium igitur Superioris reipe&u inferio-rum pro infigni beneficio non fine ratione reputatur.Si jam ad DEum, totius univerfi fupremum Mode¬ratorem oculos convertamus, deprehendimus qui·dem, verum efie, quod is naturam noifram & rertimomnium liberrima fua bonitate hane & non afiameftecerit, neque adeo quidquam boni nobis continge-re poilit, nifi quod ab ejus voluntate promanet; fedveriifimum fimul eft, hunc optimum ac juftiffimumMonarchamtotamhanc univerfitatem gubernare noniniuam, fed noftram felicitatem, adeoque nihil nobislege fua praeicribere pofte, nifi quod nobis ialuber-rimum eile, pro infinita fua iapientia, intellexerit.Qui hoc certo novit, atque adeo in Legiilatore pa·trem fimul benigniffimum veneratur, is perceprotanti benefacforis juflu, in peculiaria motiva fcrupu-fofe non inquirit, fed obedientiam ftatim praftat,generali fuas felicitatis motivo contentus. De bonoPrincipe , qui per contenfum fubditorum communifelicitati promovendae praefe&us eft, idem valet. Ser-vant legem ejus lubditi, etjain fine exprefia motivo·

rum

) 9 C

rum mentionc, quatenus clementiam ejus, iuftitramcetcrasque virtutes felicitati focietatis infervientes \x-ti agnolcunt. Obediunt ergo, non quia legem au·diunt, ied quia Iegiflatori, utpote bono, confidunt.Ponamus vero, legifiatorem, non nifi fua commodacum fummo civium damno & periculo quaerentem ,id eil , tyrannum; ponamus, legem in perniciemfubditorum manifeftolatam; num exiilimas,aliquaminde obligationem excitari ? Sane legem ejusmodiipernerent prudentes ciVes, nec unquam fervarent,nifiquoad viautmetumajorismali adid fuerintada&i.Cumque Superioris etjamoptimibonitacem cives nonferaper agnoicanc, prudenter omnino, rationes legis& moeiva exprimi folent, quod a fummo etjam Le-gifiatorenon raro fa&um eile, fan&ior revelatio docet.Si autem vel in ullo praeeepto vis obligandi a foloimperantis arbitrio penderet, nulla lelicifatis civiumratione habita, is faltem hoc caiu imperium in ty-rannidem converceret, nec lex ejusmodi abfoluta ul-lam admitteret interpretationen!, quam non nifi exratione legis, quae heic nulla ponitur, inftitui pofie,novimus. Qui igitur, cum Hohbefio cognitionemboni &" mali (bli imperanti vindicant, ii iane in natu-ram civium rationalem injurii, ad perniciem quoquefociefaris dari obligationem jtiftam contendunt, quonihil cogitari poterit abfurdius. Quamvis enim o-mnihus eae non fint dotes, ut rationes legum rima-ri queant, cuivis tarnen pofeftas legem expendendico^cedenda dl, ut fapienciam legiilaroris, fuamque& iociorum inde fluentem felicitatem edottus, ru-

ß diores

) 10 (diores informare atque ad promta excitare poffitobfequia. Caveat vero iubditus, nc injuftam ftadmlegem credat, cujus radones non perfpicic, nec ma¬jorem in humanis legibus pcrfe&ionem requirat,quamquse in praefcntem fragilitatem cadere poffit. Divi-nis autem legibus, re&e intelle&is, nemo fine

commodo infigni obftquitur, necillisfi-ne fuo damno quisquam

repugnat.

S. D. G,