osmanlı’dan cumhuriyet’e bir müzik adamı · ÖnsÖz osmanlı’dan cumhuriyet’e geçiş...
TRANSCRIPT
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müzik Adamı
Hâfız Sâdettin Kaynak
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Adına SahibiHüseyin ÖZTÜRK
Yayın KoordinatörleriFaik ÖZDEMİR - Müjdat ULUÇAM
Program KoordinasyonGülşen TOPCU - Murat ERDEM
EditörMehmet Yalçın YILMAZ
Yardımcı Editörİlknur ÖZER
FotoğrafFatma Asiye ŞENATMehmet GÜNTEKİN
RedakteKamil ENGİN
Görsel Sanat YönetmeniAydın SÜLEYMAN
Grafik TasarımMine DİLAVER ATUK
Basım TarihiAralık 2011, İstanbul
YapımKültür A.Ş.
BaskıPelikan Basım Matbaa ve Ambalaj San. Tic. Ltd. Şti.
ISBN978-605-5592-98-1
Bu kitap, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından 17 Aralık 2011 tarihinde Fatih Ali Emiri Efendi Kültür Merkezi’nde gerçekleştirilen “Vefatının 50. Yılında Sâdettin Kaynak” programında ücretsiz olarak dağıtılmak üzere basılmıştır.
İçindekiler
TAKDİM 5
ÖNSÖZ 7
SÂDETTİNKAYNAK/İlknurÖZER 9
SONYÜZYILTÜRKDİNİMUSİKİTARİHİNDESÂDETTİNKAYNAK’INYERİVEÖNEMİ/MuratÖZER 16
TÜRKMÜZİĞİNİNPOPÜLERLEŞMESİNDESÂDETTİNKAYNAK/HüseyinÖZKILIÇ 18
EMİNIŞIKİLESÂDETTİNKAYNAKÜZERİNE.../Röp.:İlknurÖZER 22
SÂDETTİNKAYNAKVETÜRKÇEİBADETMESELESİ/Dr.TuncaÖZGİŞİ 25
SÂDETTİNKAYNAK’INFİLMMÜZİĞİBESTECİLİĞİ/SinemÖZDEMİR 28
SÂDETTİNKAYNAKBESTELERİNDEVECDİBİNGÖL/ErenÖZEK 38
SÂDETTİNKAYNAKESERLERİNDEAŞKKONULUTASAVVUFİMOTİFLER/Y.Doç.Dr.FatmaAsiyeŞENAT 46
SÂDETTİNKAYNAKBESTELERİARŞİVLİSTESİ 52
KAYNAKÇA 134
KENDİSESİNDENHÂFIZSÂDETTİNKAYNAK 135
TAKDİM
Sevgili İstanbullular,
Binlerce yıllık tarihimizi ve kültürel birikimimizi geleceğe aktarmaya, sanat değerlerimizi tanıtmaya ve de-ğerli hemşehrilerimize çeşitli yollarla ulaştırmaya devam ediyor, çalışmalarımızın niteliği konusunda büyük titizlik gösteriyoruz.
Çünkü biliyoruz ki; her yıl daha da büyüyen İstanbul’da yaşayan vatandaşlarımızın farkındalığını artırma konusunda hayata geçirdiğimiz her proje, hem insanımızda kentlilik bilincinin oluşmasına katkı sağlayacak hem de kültürel bağlamda bir bilinç oluşmasını hızlandıracaktır.
Mesai arkadaşlarımın, musikimizin kilometre taşlarından Hâfız Sâdettin Kaynak hakkında hazırladığı bu ki-tap da, musiki sanatımızın değerlerini yâd etmek niyetiyle ilginize sunduğumuz bir çalışmadır.
Bir kenti içinde yaşayanlardan ayrı düşünebilmemiz mümkün değildir. O kentin sâkinlerinin kültürel alışkan-lıkları, o şehrin asıl belirleyenlerinden biridir. Kentlilik kültürünün başta gelen gösterenlerinden biri, bireyin kendini şehrin aktif, katılımcı bir parçası olarak görmesidir. Kentlilik bilinci kazanmış birey, o kenti evi gibi düşünür. Bu da ancak sanat ve kültür bilinci kazanmakla mümkün olabilir. Kültür politikamızın belirleyen-lerinden biri olan bu amaç doğrultusunda istifadenize sunduğumuz “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Müzik Adamı Hâfız Sâdettin Kaynak” adlı eser ile klasik müziğimize önemli katkılarda bulunmuş bir bestekârımızı çeşitli yönleriyle sizlere tanıtmayı umuyoruz.
Sâdettin Kaynak, Türk musikisinin son yüzyıldaki en önemli isimlerindendir. Hâfızlık, gazelhanlık, bestekârlık ve hânende yönleri bulunan Sâdettin Kaynak, Türk musiki sanatının yeni yüzyıla aktarılması konusunda köprü görevi icra etmiş, Türk musikisinin hemen her alanına önemli katkılar ve intikaller sağlamıştır.
Bizlere, “Leylâ Bir Özge Candır”, “Niçin Baktın Bana Öyle”, “Çile Bülbülüm Çile”, “Ben Güzele Güzel Demem”, “Benim Yârim Gelişinden Bellidir”, “Gönlüm Seher Yeli Gibi”, “Muhabbet Bağına Girdim Bu Gece”, “İncecik-ten Bir Kar Yağar”, “Dertliyim Ruhuma Hicrânını”, “Enginde Yavaş Yavaş” gibi nâdide eserler bırakan Hâfız Sâdettin Kaynak’ı minnetle yâd ediyoruz. Umuyorum ki, elinizdeki bu kitap ile değerli bestekârımızın anısını yaşatma hususunda bir nebze katkı sağlamış olalım.
Bu vesileyle, siz değerli hemşehrilerime sevgi ve saygılarımızı sunarken, esenlikler diliyorum.
ÖNSÖZ
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş süreci çoklarınca zannedildiği gibi bir gecede gerçekleşmemiştir. 19. asrın başlarından itibaren tepeden aşağıya inen medeniyet algısındaki değişimler 20. yüzyılda Türkiye’yi sarmıştır.
Tanzimat ve Meşrutiyet devri fikir ve sanat hayatı yeniliklere, farklı düşünce ve estetik algılara kapılarını ardına kadar açabilmiştir. Batılılaşma isteklerinin yanı sıra derin köklerin de tesiri şüphesiz Türk aydınının ve sanatçısının eserlerinde kendisini göstermiştir.
Gelenek ve Batı karşıtlığı üzerinden okunan bir modern Türkiye tarihi zaman zaman bizi yanılgılara da sürüklemiştir. Günümüzde halen devam eden “medeniyet” eksenli tartışmaların sebebi ise bu değişimi Türk entelijansiyasının hâlâ okuyamamasıdır. Meselenin dünyadaki örnekleri ile karşılaştırılarak okunması ve tarihi tabu olmaktan kurtarmak belki de bizi doğru yola götürecek en kestirme yol olacaktır.
Bu geçiş sürecinde Sâdettin Kaynak Türk müziği serüveninin anlaşılması adına önemli bir isimdir. Onun aldığı geleneksel eğitim ve hâfızlığı elbette sanatında büyük etkiler yapmış, icrasındaki zenginlik ve beste-lerindeki form çeşitliliği ise bir devrin son seslerinden olmasını sağlamıştır.
Bugün Türk müziğinin nerede olduğunu sorgularken Sâdettin Kaynak’ın devrini iyi tahlil etmek gere-kir. Eğitim ve kültür reformlarının süratle devam ettiği günlerde maişetini memuriyetten temin eden Kaynak’ın, kimilerince yargılanması kimilerince de model alınması çok sık karşılaştığımız temel bir hatadır.
Vefatının 50. yılında Hâfız Sâdettin Kaynak’ı anmak, bir devrin hikayesini anlamak bakımından son derece mühimdir. Bu sebeple elinizdeki çalışmada çok yönlü bir Sâdettin Kaynak portresi verilmeye gayret göste-rilmiştir.
Ailesi, eğitimi, imamlığı, bestekârlığı gibi hususiyetlerinin irdelendiği bu çalışma umarız ki tarih ve müzik sevenlere rehberlik edecektir.
Bestekârın kudretini göstermesi bakımından farklı form ve makamlardan seçilmiş eser örneklerinin titizlik-le derlenmiş notaları ise müzikseverlere faydalı bir kaynak olacaktır.
Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen araştırmacılara; husûsen talebesi Prof. Dr. Alâeddin Yavaşça’ya, araştırmacı Mehmet Güntekin ve Murat Özer’e şükranlarımı sunarım.
Mehmet Yalçın Yılmaz
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
9
Türkmusikisinin son yüzyıldaki en önemli isimle-rinden biri olan Sâdettin Kaynak, birçok özelliği do-layısıyla çeşitli unvanlarla anılmıştır. Hıfziyyeti (yaniKur’ân-ıKerimhâfızlığıkonusundakiözelliği)sebebiy-lehâfız,icracılığısebebiylehânende,klasikmusikininson derece önemli bir branşı olan gazel formlarınıokumasıvesilesiylegazelhânlığıvebestelediğipekçokformdakieserdendolayıbestekârunvanlarıylaanılmışolması sebebiyleTürkmusikisinin sonyüzyıldaki çokyönlü isimlerindenbelkideenönemlisiolarakkabuledilebilir.
Bunlarla birlikte Sâdettin Kaynak’ın belki de enönemli özelliği Türk musikisinin popülerleşen dünyakültüründebiryeredinmesiadınagösterdiğifaaliyet-lerdir.Buaçıdanbakıldığında,Türkiye’deTürkmüziği-nin popülerleşmesi adına faaliyetlerin Sâdettin Kay-nakdönemiilebaşladığınısöylemekbirabartıniteliğitaşımaz. Kendisi hakkındabu konuyla alâkalı olumluyadaolumsuzbirçokfarklıbakışaçısıbulunmaklabir-likte,TürkmusikisininyeniyüzyılaaktarımıhususundaSâdettin Kaynak’ın taşıdığı bu vazife son derece bü-yükbirönemarzetmektedir.Buaçıdanbakıldığında,SâdettinKaynak,Türkkültürününsonyüzyıldasayıla-bilecekönemliköprüayaklarındanbiridir.
SâdettinKaynak’ınbirçokkonudakihassasduruşu-nu, hayat hikâyesini incelediğimizde de görebilmek-teyiz.Kendisihayathikâyesinibizzatkalemealmıştır.BuhayathikâyesiilkdefasonyüzyıldakiTürkmusiki-şinaslarınınhayathikâyelerininanlatıldığısondereceönemlibirbiyografiantolojisiolanİbnüleminMahmutKemalİnal’aait,“HoşSada”isimlieserleyayınlanmış-tır. Bu eser, Sâdettin Kaynak’ın biyografisi adına çokönemlibir köşe taşıdır.ÇünküSâdettinKaynak’ın İb-nüleminMahmutKemalİnal’agönderdiğiotobiyogra-finiteliğindebirmektupbulunmaktadırveİbnüleminMahmutKemalİnalbubiyografiyieserindeaynenya-yınlamıştır.Budurum,“HoşSada”adlıeserdekidiğerbestekârlara göre son derece önemli bir farklılık arzetmektedir;hattabirSâdettinKaynakayrıcalığıdırde-nebilir.GünümüzdeSâdettinKaynak’la ilgilihazırlan-mış birçok biyografinin ana kaynağı bu otobiyografi-dengeçmektedir.
Babası Ali Alâeddin Efendi
Kaynak’ın ailesi Rize Derepazarı’nda bulunan Çu-kurlu(Çaklı)köyünemensuptur.Aileninbuköyeyer-leşmedenönceise,İranileIrakarasındabulunanbirbölgedeyerleşmişküçükbirTürktopluluğunauzandı-ğıdaaileileilgiliedinilenbilgilerarasındadır.
Sâdettin Kaynak’ı tanımanın yolu, kendisininSâdettin Kaynak kimliği ile var olmasında en büyükemek sahibi olan babası Ali Alâeddin Efendi’yi tanı-maktangeçer.Rize’ninÇukurlu(Çakli)köyündedünya-yagelenAliAlâeddinEfendi,babasıİsmailEfendi’ninaltı çocuğundan üçüncüsüdür ve diğer kardeşlerinehiçbenzemeyenbirşekildeokumaya,öğrenmeyeçokmeraklı bir çocuk olarak büyümüştür. Babası İsmailEfendi’nin vefatından sonra ise, sorumlulukları dahaartmışolmaklabirliktedevamlı İstanbul’agitmeyiveoradadahaçokşeyöğrenipkendisinidahadageliştir-meninhayalleriyleyaşamıştır.
AliAlâeddinEfendinihayet1862yılındabuhayalinigerçekleştirebilmişveİstanbul’unFatihsemtineyerle-şerekzamanınenünlüveehliyetsahibihocalarındandersler almış; diğer taraftan da geçimini sağlayabil-mekiçinçalışmıştır. İstanbul’agelişininüzerindensa-deceikiyılgeçtiktensonra,AliAlâeddinEfendibaşarılıbir imtihan sonucuhâfızlıkunvanını kazanmıştır.Bu-nunüzerine,sesideoldukçagüzelvedokunaklıolanAliAlâeddinEfendi,onyılıaşkınbirsüremedresevecamilerdederslervermiştir.
1872 yılına geldiğindeDersiâmunvanını almış veRamazanaylarındabirçokâlimvehocaylabirliktesa-rayadavetedilmeyebaşlamıştır.1882yılındaise,FatihCamiiMucîziolur.Bumertebeyegelebilmekiçin,Fıkıhilmini iyibilmek,onyılfıkıhokumuşolmakveonyıldaokutmuşolmakgerekir.İştetümbubaşarılarındansonraAliAlâeddinEfendi,HuzurHocasıveTetkikât-ıŞeriyyeAhkâm-ıŞahsiyyeAzâsı(kişilerleilgilihüküm-lerin şer’i kanunlara uygunluğunu araştıran temyizmahkemesiüyesi)görevlerinegetirilmiştir.
Ali Alâeddin Efendi, yedi defa evlenmiş olmak-labirliktehiç ikihanımlıolmamıştır.Yedincievliliğiniise,Rize’deSâdettinKaynak’ınannesiHavvaHanımileyapmıştır.Buevliliktenkısabirsüresonradaİstanbul’agelerek görevi icabı Fatih Sarıgüzel’deki Yahya Tev-fik Medresesi’ne yerleşmişlerdir. Havva Hanım ileolan evliliğinden dünyaya gelen, aralarında SâdettinKaynak’ın da yer aldığı, üçü kız, üçü erkek evladınınhepsibumedresededoğmuşlardır.
Sâdettin Kaynak henüz dokuz yaşında iken AliAlâeddin Efendi “şîr-i pençe” denilen hastalığa ya-kalanmıştır. Ali Alâeddin Efendi, yapılan tedavilerinsonuç vermediğini görünce ve durumuda hissetmişolduğundanİstanbul’danayrılıpmemleketiRize’yeav-detetmişvesongünleriniburadageçirmekistemiştir.1905 yılında Rize’de vefat eden Ali Alâeddin Efendi,
SÂDETTİN KAYNAKİlknur ÖZER
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
10
padişahfermanıileFatihtürbesinedefnedilmekisten-sedekendisivasiyetigereğiRize’detoprağaverilmiş-tir.KabriRizeDerepazarıÇukurluköyündedir.
Çocukluğu ve İlim Serüveni
Bazı kaynaklarda Sâdettin Kaynak’ın ilk adının Aliolduğu zikredilmektedir. Ayrıca kendisinin doğumgünüileilgiliikifarklıtarihsözkonusudur.Bunlardanbiri28Mart,diğeriise15Nisan1895olmaklabirlikte,buveladetileilgilienönemliayrıntıKaynak’ındoğdu-ğu andan itibaren yaşadığı yerinmedrese olmasıdır.Kendisibusayedeilimirfanileiçiçebüyümevebaba-sınınsarayileolanirtibatlarıvesilesiylesarayâdâbınadaâşinâolmafırsatıbulmuştur.
Sâdettin Kaynak, babasının hâfızlık hususundagösterdiğiehemmiyetvehassasiyettennasibinibüyükölçüdealabilmişvehenüzdokuzyaşında ikenhıfzınıvererekhâfızolmuştur.KendisindensonrakardeşleriEminveLütfidebabalarınınvasiyetleriniyerinegeti-rerekhâfızolmuşlardır.
AliAlâeddinEfendi’ninvefatıylagençyaştadulka-lanHavvaHanım,hayataveçocuklarınadörtellesa-rılmış güçlübir kadındır.Aynı zamanda çokbecerikliolan Havva Hanım, eşinin arzusunu yerine getirereküççocuğuylabirlikteİstanbul’agöçetmişveEminönüKüçükpazar’damütevazıbireveyerleşerekpeştamalve bez dokumakla hayatını devam ettirmiştir. Ancakkısa bir süre sonra yaklaşan Balkan Harbi sebebiyledeAliAlâeddinEfendi’ninemeklimaaşıdayeterligel-memeyebaşlamışveyaşamakiçingerekliolanbirçokşeyinbulunmasıdazorlaşmıştır.Buzamandiliminde,tümbu zorluklara rağmenHavvaHanım,bir yandanaileningeçimiiçinuğraşırkendiğeryandançocukları-nınöğreniminiihmaletmemekiçindeelindengeleniyapmıştır.
ÇocukluğundanberitıpkıbabasıAliAlâeddinEfen-digibiilimsahibiolmakarzusuyladoluolanSâdettinKaynak ilk öğrenimini oturdukları semtteki taşmek-tepte tamamlamıştır. Dokuz yaşında iken hıfzını ta-mamlayan Kaynak, ilk dinî bilgilerini de babasındanedinmiş, ancak Ali Alâeddin Efendi’nin hastalanma-sından sonra tekrar İstanbul’dan Rize’ye göç etmekzorunda kalmaları ve Ali Alâeddin Efendi’nin vefatı,öğreniminin aksamasına sebep olmuştur. Akabinde,babasınınvasiyetiüzerineyenidenannesiHavvaHa-nımvekardeşleriilebirlikteİstanbul’aavdetetmelerineticesinde,annesiHavvaHanım’ındaçabalarıylaöğ-reniminedevamedebilmeşansıyakalamıştır.
YaşadıklarıbütünsıkıntılararağmenSâdettinKay-nak ve kardeşleri öğrenimlerini asla yarıda bırakma-mışveüçüdehemhıfziyyetlerinitamamlamışhemdeilimirfansahibikişilerolmuşlardır.
Sâdettin Kaynak orta öğrenimini Mercan İdadî(Lisesi)’ndetamamladıktansonraDârül-fünûn’un (İs-tanbul Üniversitesi) Ulûm-ı Şeriyye Şubesi (İlahiyatFakültesi)’ne kayıt olarak öğrenimini devam ettir-miştir.Ancaküniversiteyebaşladıktanbir yıl sonra I.DünyaHarbibaşgöstermişveaskerihtiyacısebebiyleSâdettinKaynakdadiğertalebelergibiöğreniminiya-rımbırakmakzorundakalmıştır.
Dünya Harbi Yılları
İhtiyatlarlabirlikteoluşanasker ihtiyacı sebebiyleSâdettinKaynakdayedeksubayolarakKafkasOrdusugrubundavatanîgöreviniyapmaküzere1917yılındaDiyarbakır’agitmiştir.BağlıolduğubirliğinGaziantep-Adana çevresinde Fransızlarla karşı karşıya gelmesiüzerinebölgeleriniterkedipçekilmelerisırasındaAlaySancağı’nın salimen uzaklaştırılması görevi SâdettinKaynak’a verilir. Kaynak, sancağı katlayıp üniformasıiçine koyar ve hızla bulunduğu yerden uzaklaşmayabaşlar. Ancak yolda atının tökezlemesi sonucu attandüşerekbirçukurayuvarlanırvealdığıdarbeilekendi-nikaybeder.
Hastaneye getirildiğinde ancak kendine gelmeyebaşlayanSâdettinKaynak,alnındakiderinyarasebe-biylebirsüretedavigörür.Sonra1920yılınınortala-rındaterhisedilerekİstanbul’aavdeteder.
Sâdettin Kaynak’ın yedek subaylık terhis belgesi
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
11
İstanbul’a Dönüş ve İlk Meslekî Tecrübeler
1920yılındaİstanbul’adönenSâdettinKaynak,hayatı-nıkazanmakiçinçalışmayabaşlamıştır.OğluGünaydınKaynak’tan edinilen bilgilere göre bir süre Odesa’yaseferyapangemilerdekâtipolarakgörevyapmış,an-cak bu göreve bir türlü ısınamamıştır. Bunun sebebiise,kendisinindebabasıAliAlâeddinEfendigibidinadamıolmaarzusudur.
Kaynak,kâtiplikgörevinidevamettirirkenaynıza-manda imtihanlarını vererek İlahiyat Fakültesi’ndeyarım kalan öğrenimini de tamamlamış ve diploma-sınıalmıştır.BununüzerineSultanSelimCamii İkinciİmamlığınatayinedilerekdinadamlığındakiilkresmigörevine başlamıştır. Bu görev ile birlikte de kendisiiçintahsisedilenlojmanataşınmışvegörevisırasındaburadaikametetmiştir.
Evliliği ve Çocukları
Sultan Selim Camii’ndeki görevinin Kaynak içinbütünhayatıboyuncaçokşeyler ifadeettiğinikendi-sidedilegetirmiştir.1926yılındaSultanSelimCamiibaşimamıÖmerEfendi’ninkızıFatmaZehraHanım’laevlenir.AilesininGönen-Manyastaraflarındangeldiğisöylenen Fatma Zehra Hanım ise, rüştiye (ortaokul)mezunudur. SâdettinKaynakveFatmaZehraHanım’ınevlilikle-
rindenEmineCavidan,AliYavuz,ÖmerFeyyaz,CengizveMustafaGünaydınadındabeşçocuklarıolmuştur.
1927 yılındadünyaya gelenEmineCavidan, FatihKızOrtaokuluveİstanbulKızLisesi’nibitirdiktensonraİngilizFilolojisiokumuşancakfilolojiöğreniminiyarıdabırakarakçalışmahayatınabaşlamıştır.Hayatıboyun-cahiçevlenmemişolanEmineCavidan,1993yılındavefatetmiştir.
Büyük oğulları Ali Yavuz ise, 1929 yılında dünya-ya gelmiş veGalatasaray Lisesi’ni, ardından İstanbulİktisadîveTicarîİlimlerAkademisi’nibitirmiştir.Öğre-nim hayatının ardından bankacılık ve özel teşebbüs-te muhasebemüdürlüğü görevlerinde bulunmuş ve1994yılındavefatetmiştir.AysunKaynakHanımefendiileevlenenYavuzKaynak’ınCengizveOğuzadındaikioğludünyayagelmiştir.
1931doğumluolanÖmerFeyyaz ise,PertevniyalLisesi’nibitirdiktensonrabankacılığabaşlamışveuzunyıllar bu görevine devam etmiştir. 1980 yılında, birbankanın Sıracevizler Şubesi’nden emekli olmuştur.Feyyaz Kaynak Cihangir’deki Kaynak Apartmanı’ndaikametetmekteolupSâdettinKaynak’ınşuanyaşayantekevladıdır.
SâdettinKaynak’ınCengizadlıoğluise,fazlayaşa-mamışveikibuçukyaşındavefatetmiştir.
Sâdettin Kaynak; annesi, eşi ve çocukları ile
Sâdettin Kaynak’ın kızı Cavidan, oğulları Yavuz ve Feyyaz
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
12
Kaynak’ınenküçükçocuğuMustafaGünaydınise,1938yılındadünyayagelmiş veBeyoğluErkek Lisesiile İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nibitirmiştir.BayındırlıkBakanlığındamimarlıkveEdirneBayındırlıkMüdürlüğügörevlerindebulunduktanson-raTrakyaÜniversitesi’ndeyardımcıdoçentolmuştur.Üniversitedekigöreviniyerinegetirdiğisıralarda1993yılındahayatagözlerini yumanGünaydınKaynakba-bası ile ilgili çeşitli çalışmalar da yapmıştır. SâdettinKaynak’ın eserlerinden bazılarının notalarını yazmış,babasının hayatı ile ilgili bir kitap hazırlamak üzerenotlar kaleme almış ve Türkmusikisinin nazariyatınıkonualançalışmalaryapmıştır.
Sâdettin Kaynak, 1940 yılından hayatının sonu-nakadareşiFatmaZehraHanım’danayrıbir yaşamıtercih etmiştir. Sultan Selim Camii’nin lojmanındansonraFatihKıztaşı’ndayaptırdığıevde,dahasonradaBebek’teİnşirahSokak’tabahçeiçerisindebirköşktehayatınıdevamettirmiştir.BirsüreCihangir’deAslan-yatağıSokağındabirevdeikametedenSâdettinKay-nak,yarıhissesinesahipolduğuSıraselviler’dekiKay-nakApartmanındadauzuncabirsüreikametetmiştir.Hastalandıktansonraise,kısabirsüredinlenebilmekamacıylaömrününsonyıllarınıKoşuyoluMehmedAk-manSokağı’nda51numaradakimüstakil evdegeçir-miştir.
“Kaynak” Soyadı
Günaydın Kaynak, yaptığı çalışmalar sonucuSâdettinKaynak’ın“Kaynak”soyadınıalmasıkonusu-nuşöyleifadeetmektedir:
“SoyadıKanunuçıktıktanepeybirzamansonrasınakadar, SâdettinKaynak gönlünce bir soyadı seçeme-miştir.BirgünFatih’tekievinenüstkatındaoturmuşdüşünüyorken yapmış olduğubestelerin arka arkayagelişivebununkaynağınınneolduğuaklınatakılmış.İştebununsonucu‘Kaynak’soyadınıalmasınıniyiola-cağınakararvermiş.”
SâdettinKaynak’ındiğeroğluFeyyazKaynak’ınifa-delerinegörede,Kaynak’ınkardeşlerininçocuklarıdadahasonrakendisindenizinisteyerek“Kaynak”soya-dınıalmışlarveböylece“Kaynak”bütünaileninsoyadıolmuştur.
Giyim Kuşamıyla Sâdettin Kaynak
SâdettinKaynakgençlikyıllarındauzunsayılabile-cekboyuveoldukçagenişomuzlarıyladikkatçekenbi-ridir.Ancakerkenyaştasaçlarıdökülmeyebaşlamışvebirazbuyüzdenbirazdazamanınmodasınaayakuy-durmakmaksadıylaçoğunlukla fötr şapkakullanmış-tır.GençlikyıllarındagiyimineoldukçaözengöstermişolanKaynak,sonrasındayineözenliveşıkamadahamütevazıgiyinmeyitercihetmiştir.
Yaz aylarında çoğunlukla krem rengi keten takımelbisegiymiştir.Elbisesineyakınrenktefötrşapkavekahverengi tonlarındahasır örgüayakkabıları da yazaylarınınvazgeçilmezaksesuarlarıolmuştur.Özelgün-lerdevebazendeçoksıcakgünlerdeise,beyaztakımelbiseyitercihetmiştir.
Sâdettin Kaynak, soğuk günleri ise gri ve siyahtonlarında kaşepalto ile geçirmiştir. Kışmevsimindeçoğunluklagriçizgili,kahverengivelaciverttakımel-biselertercihetmiştir.Herhalindenolduğugibihava-lardan da asla şikâyet etmeyen ve rahatsız olmayanSâdettinKaynak,süreklişükretmişvedaimahayatın-danmemnunolduğunudilegetirmiştir.
Karakteristik Özellikleri
SonderecemütevazıbirkişiliğesahipolanSâdettinKaynak, öğünecekpek çoközelliği bulunmasına rağ-men öğünmeyi hiç sevmemiştir. Mütevazılık bir an-lamdaonunhayatınınbirparçasıdırvebusayedeKay-nak,hayatındanhepmemnunveşükürhaliiçerisindeyaşamıştır.
Sâdettin Kaynak, en nefret ettiği şeyin yalan ol-duğunusöylemiştir.Ayrıcacehaletveonabağlıolanmantıksızdavranışvekonuşmalardakendisiniçileden
Eski zamandan
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
13
çıkararak ve en tahammül edemediği hususların ba-şındagelmiştir.
Kaynak,RadyoDünyasıadlımecmuanın12Ekim1950tarihli sayısına verdiği bir röportajında, kendisini ençok kızdıran şeyin ne olduğu sorulduğunda, “Yalansöylemek” “Yalan söylemek” diye cevap vermiş veşöyledevametmiştir:
“…İhtiyacım olan bir şeyin karşımdaki tarafındanbenimsöylememelüzumkalmadanhissedilmesi,an-laşılmasıçokhoşumagider.Benimyapamayacağımbirşeyiyapanınisekuluolurum…”
Hem yaradılışı hem de sahip olduğu özelliklerbakımından son derece ciddi bir tabiata sahip olanSâdettinKaynak’ın,herinsandaolduğugibimuzipveşakalaryapmayısevenbirtarafıdaolmuştur.SâdettinKaynak’ınbutabiatındanoğluGünaydınKaynakşöylebahsetmiştir:
“İleriyaşlarındaKaynak’ıziyaretegelenbirdostu,gençlikyıllarınaaiteskibirfotoğrafıgörünce,kendisi-ne‘SâdettinBey,vaktiylegüzeladammışsınız’dediğin-deodadostuna‘Ee..TabibizdeböyleMorapatlıcanıgibideğildik’cevabınıvermişti.”
Sâdettin Kaynak uzunca bir süre sigara kullanmışolmasına rağmen, sigaradandahaçokenfiyetiryaki-sidir.Burunaçekilerekkullanılanvehapşırtanbir türçürütülmüş tütün tozu olan enfiye dönemin birçok
sanatkârı içinolduğugibiKaynakiçindevazgeçilmezbirzevktir.Yurtdışınagidendostlarınınkendisineenfi-yegetirmesindenbüyükmutlulukduymuşveenfiyeyienmakbulhediyeolarakkabuletmiştir.
EnfiyetiryakiliğiilebirlikteKaynak’ın,yanındabü-yükçebirmendil taşımaalışkanlığıdaolmuştur.Bazızamanlardakendisinikızdırankişileriçin“Onuenfiyegibiburnumaçekerim”diyeespri yaptığıhatıralardayeralmaktadır.
HastalığınınbaşgöstermesinekadarSâdettinKay-nak,damakzevkioldukçaiyiveboğazınadabirokadardüşkün bir kişidir. Fazla yemek seçmemekle birlikteKaradenizyöresineaitbazıyemeklereayrıbirdüşkün-lükgöstermiştir.Yemekleilgilienbüyükzevklerindenbiri de kendi evindeolduğu zamanlarda sofrasındanhiçeksiketmediğitahtakaşığıileyemekyemektir.
Sâdettin Kaynak, kazandığı paranın kıymetini herzaman bilmiş, lüzumsuz harcamalardan kaçınmaklabirliktehayatınıdasonunakadarkimseyemuhtaçol-madangeçirmişsorumluluksahibibirkişidir.Buyüz-dençevresitarafındanticarimeselelerdesonderecekatıbir kimseolarak tanınmışvehesabınıda çok iyibilmiştir.
Zor Zamanlar, Vefalı Dostlar
Tüm alışkanlıklarıyla birlikte Sâdettin Kaynak ka-zancını imamlıkyaptığızamanlardaaldığımaaşı,filmçalışmalarıveplâklarındaneldeettiğigelirlerdensağ-lamıştır.Hastalığıkendinigöstermeyebaşladıktanson-raçalışmalarını sürdüremezhalegeldiğinde ise,Kay-nakapartmanındakiüçdaireninkiralarıylageçinmekdurumundakalmıştır.
Hastalığının son zamanlarına geldiğinde ciddi de-recedemaddisıkıntılarçekmişolanKaynak,tedaviveilaçlarıntemini içingerekliolanparayıbulmaktabilebüyükzorluklarçekmiştir.Çünkübuzamanlardafilmveplâkşirketleriileolanmaddiproblemleriniçözeme-mişvebüyükmiktarlardaalacaklarıolmasınarağmenhiçbirinitahsiledememiştir.
Musıkîşinas Sâdettin Kaynak İstanbul’daki jübile gecesinde Sâdettin Kaynak; Hasan Tahsin Parsadan, Mualla Gökçay, Münir Nureddin Selçuk ve Feyzi Aslangil ile birlikte.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
14
Sâdettin Kaynak’ın çektiği maddi zorluklara tanıkolanyakındostları,budurumabirçözümbulabilmekiçinjübileyapmayıuygunbulmuşvebununiçinçabagöstermeyebaşlamışlardır.Ancakhatıralardabelirtil-diğiüzerekıymetlisanatçınındostlarınıngösterdiğibuçaba,pekdeamacınaulaşamamışvesanatkârarka-daşlarıSâdettinKaynakiçindüşündüklerigibibirgecehazırlayamamışlardır. Bu jübile ile ilgili önemli geliş-melerÜlküErakalın’ın26Ağustos1954tarihliRadyoÂlemidergisinin 79. sayısında yer alan “Açıkhava Ti-yatrosundafiyasko ilebiten,SâdettinKaynak’ın jübi-lesi”adlıyazıdadetaylarıylayeralmaktadır.Adıgeçenyazınınbirbölümü“SâdettinKaynak’ınArdından”adlıkısımdayeralmaktadır.
Sona Doğru
SâdettinKaynak,sadecemesleği ile ilgilideğilço-cukluğundan itibaren hayatının her safhasında dur-makbilmezbir şekildeçalışmayıveherzamandahaçoköğrenmeyibirprensiphalinegetirmiş,örnekbirkişi olmuştur. Kendisini her alanda başarıya götürenenönemliözelliğidebudurki,mesleğineolansaygı-sı ile SâdettinKaynak ismini bilen herkese bir ilhamvesilesidir. Çalışma hayatındaki tertipliliği ve özverisievraklarını alfabetik sıraya göre sıralamasına kadarvarmışvebudurumkendisinesugötürmezbirbaşarıgetirmeklebirlikteyakınlarıveberaberindeçalışanlariçindeunutulmazbirmodelteşkiletmiştir.
SâdettinKaynak’ınhayatını,dinadamıolarakyaptığıçalışmalarınyanısıratamamıylaTürkmusikisidoldur-muştur.Kendisininnasılaydınbirdinadamıolduğuvegeleneklere bağlılığıyla birlikte yeniliklere açık kişili-ğiyletanımlamaksondereceyerindebirdavranıştır.
Sabahın ilk ışıklarına kadar çalışan ve ancak sa-bahnamazını kıldıktan sonra dinlenecek vaktibulanKaynak’ıfilmçalışmalarıdahayliyormuşvesağlığıbudurumdan ciddi şekilde etkilenmiştir. Kendisinin herdaim yakınlarında olan ve çalışmalarına şahit olanAlâeddinYavaşçabirhekimolarakvaziyetişöyledilegetirmiştir:
“TabiikiherşeyAllah’ıntakdirinde.Ancakfilmveplâkçalışmalarınınstresveaşırıyorgunluğuhocamınzamansızveönemlirahatsızlığınahızkazandırmıştır.”
Hersanatçıgibiçokparakazanıphayatıbollukiçin-de geçtiği zannedilen SâdettinKaynakömrünün sonzamanlarını sıkıntılar içinde geçirmiştir. Hastalığınınilerisafhalarındabiledinlenmefırsatıbulamamış,ilaçve hastane paralarını denkleştirebilmek için yollaradüşmüştür.
1953 yılında Hamiyet Yüceses’in Şişli’deki evinde“YavuzSultanSelimAğlıyor”filmininşarkılarınınpro-vası sırasında Sâdettin Kaynak geçirdiği beyin kana-masısonucufelçgeçirerekhayatitehlikeileŞişliEtfalHastanesi’nekaldırılmıştır.OğluFeyyazKaynak’ınsöz-leridebudurumunaslındabirsürprizolmadığınıorta-yakoyuyor.ZiraburahatsızlıktanbirhaftakadaröncekendisininKaynakApartmanı’ndakikiracısıolanBellosadındakiRumdoktorbusonucuhabervermiş.OgünekadarKaynak’ıntansiyonuçokyüksekseyretmiştir.
Hastaneyeyatırıldıktansonradoktorlarınneredey-seümitlerinikestiklerihaldeSâdettinKaynak,birsürekomadakalmışolmasınarağmenyavaşyavaşdüzele-reksekizyılayakınbirsüreyifelçliolarakgeçirmiştir.
Kaynak, hastalandıktan sonra dinlenmek ve gez-mek amacıyla bir defa İstanbul dışına çıkmıştır. BugezintiHâfızAhmetKibritçioğluilebirliktegerçekleş-mişvevapurlaSamsun’agiderekbirayayakınbirsüreSamsun’dakievindekalmışlardır.BusürezarfındaAh-metKibritçioğlu’nuneşiMuallaHanım,kendisinebirevlatyakınlığıvealakasıylamuameleetmişveAhmetKibritçioğluilebirlikteKaynak’açokiyibakmışlardır.
VefatındankısabirsüreöncerahatsızlıklarıarasınaböbrekyetmezliğideeklenenSâdettinKaynak,Koşu-yolu’ndakievindekalmışvebakımıilebirlikteilaçları-nınteminidehergeçengünzorlaşmıştır.
Alâeddin Yavaşça, hocası Sâdettin Kaynak’ın hasta yatağında kendisi ile sohbet ederken
Sâdettin Kaynak aralarında Samsunlu yakın dostu Sıtkı Kefeli’nin de bulunduğu arkadaşları ile birlikte
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
15İstanbul Merkez Efendi Mezarlığı’ndaki kabri
….
SâdettinKaynak,uzunyıllarboyuncasavaştığıhas-talığına3Şubat1961Cumagünüyenikdüşmüştür.
Ertesi gün, Nuruosmaniye Camii başimamı veKaynak’ıntalebesiolanHâfızHasanAkkuş’unkıldırdı-ğıcenazenamazınınardından,vasiyetiüzereMerkezEfendiMezarlığı’ndatoprağaverilmiştir.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
16
Musiki tarihimizde son yüzyıla kadar “dini yahutlâdini”birtasnifbulunmasadatarihisüreçiçerisindekimilerinegöremodernleşmekimilerinegöreisegele-nektenkopmanınbirsonucuolarakgeleneğimizinenönemliunsurlarındanbirisiolanTürklerehasmusiki,ciddibirgerilemesüreciiçerisindedir.Dâhilbulundu-ğubuzamandilimi içerisindebirbütünolarakkabuledilmesi gerekenmusiki, bazıları tarafındanözellikle“ilahiyata dair” unsurlardan soyutlanmaya çalışılmışvebununbirsonucuolarakyukarıdazikredilenikisunitasnif günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Fakatbuyüzyılınönemlişahıslarıüzerindenhareketedildi-ğindegörülecektirkimusikikenditedrisatıiçerisindebirtevhidarzeder.YanigünümüzifadesiyleTürkmu-sikisidinliyahutdinsizbirtasnifkonusubarındırmaz.İşte musiki tarihinde ve kendi müzik yaşamında butevhidin ifade edilebileceği belki de en önemli isimHâfızSâdettinKaynak’tır.
Türkmusikisininhemenhemenheralanınaönem-li seviyede katkılar ve intikaller sağlamış olan HâfızSâdettin Kaynak’ın son yüzyılmusiki tarihimizde ne-densesadecebellihususlarıyla ilgili çalışmalaryapıl-mıştır. Üzücüdür ki bu çalışmalar Sâdettin Kaynak’ıngenelde salt bir gazelhân yahut bir bestekâr olarakanılmasını sağlamıştır. Fakat hayat hikâyesinin çeşitlianekdotlarıincelendiğindegörülürkiSâdettinKaynak,kendiyüzyılınıngerektirdiğibütünmodernargüman-ları sergilemekle birlikte hem tradisyonel mânâdahemde inançbazındasahipolduğumanevikarakte-rini ifade etmekten en ufak bir şüphe duymamıştır.BukonuileilgilienbüyükanekdotSâdettinKaynak’ınhâfızlıkunvanıileilgilidir.
Merhum Ali Rıza Avni’nin kaleme aldığı ve dahasonrasında SâdettinKaynak’ın bizzat tashih ettiği bi-yografininbaşındaşuuyarıyıyaptığıbilinmektedir:
“Evlât, benim için ileride yazacağın veya sendenisteyecekleri tercüme-i hâlim için yazılanların başına‘Hâfız’demeyisakınunutma!”
Hayatının hemen hemen her safhasında bu un-vanmerkezinde yaşamışbulunan SâdettinKaynak’ınhâfızlıkvasfıailedengelmebirözellikolarakkarşımızaçıkmaktadır.BabasıHâfızAliAlâeddinEfendi’ninsonderece önem verdiği oğullarının hâfız olması isteğiilkolarakSâdettinKaynak’tavücutbulmuşveKaynakhenüz dokuz yaşındayken hıfziyyetini ikmal ederek
ve hâfızlık unvanını kazanmıştır. Bu temelle bakıldı-ğında Sâdettin Kaynak’ın dinî musikideki en önemlivasfıKur’ânkârîliğidir.HâfızlıkimtihanınıverdiğiFatihCamii’nde imtihandansonrababasınınKaynak’asöy-lediğisözlerkendisindekibukabiliyetinbirürünüolsagerektir.Hocavehâfızlarınhuzurundahâfızlıkimtiha-nınıverenSâdettinKaynakbabasındanşumüjdeyial-mıştır:
“Oğlum, ileride kendinden söz ettirecek kadarKur’ânkıraatindesözsahibibirhâfızolacaksın.”
BirçokdünyevîunvankazanmaklabirlikteSâdettinKaynak’ınkendisinedairbetimlemelerdehâfızlıkun-vanınadikkat çekmesindendeanlaşılıyor kihayatın-daKur’ânkıraatisondereceönemlibiryerteşkilet-mekteydi.YaptığıicralaragetirilenyorumlarabakılırsaSâdettinKaynak’ınhayatındaençokönemverdiğiveüzerindetitizlikledurduğuişKur’ânkıraatidir.Buaçı-danbakıldığındaSâdettinKaynak’ıntümicralarınınvemusiki ile olan irtibatının bu temelden incelenmesionunsanatdünyasınınanlaşılmasındaçokdahaetkiliolacaktır,diyebiliriz.
Hakkında yazılmış biyografilerde zikredilmektedirkiSâdettinKaynak’ın,kendisindenbahsedildiğindeic-racılığınıntemelindeKur’ânkıraativardır.Sondereceparlak ve karakteristik sesiyle gerçekleştirdiği Kur’ânkıraatinde tecvid gibi teknik kaideler hususunda dasonderecebaşarılıolduğukaynaklardayeralmakta-dır.
SâdettinKaynak’ın,Kur’ânüslubuylaalakalıolarakdönemininönemli isimlerindendetakdiraldığıbilin-
Sâdettin Kaynak, Vecihe Daryal ve Perihan Altındağ Sözeri ile Ankara Radyosu Stüdyosu’nda, yıl 1941
SON YÜZYIL TÜRK DİNÎ MUSİKİ TARİHİNDE SÂDETTİN KAYNAK’IN YERİ VE ÖNEMİ
Murat ÖZER*
* Araştırmacı, müzisyen.
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
17
mektedir.BunlardayazılıolarakkaydageçenlerdenenönemlisiHâfızAliRızaSağman’ın,hakkındayazdıkları-dır:
“‘Kur’ânNasılOkunur’daonun(SâdettinKaynak’ın)Kur’ânokuyuşuhakkındabildiklerimiyazacağım.Kay-nakbugünKur’ânokumaişindebirincilerdensayılır.Otatlı,oyumuşakveozenginsesi,her şeydenziyadeKur’ân okumak için yaratılmıştır. Sâdettin’in hali iyiolurdaneşeliokursa;dinleyenlerüzerindeenilâhîte-siriyapar.Oibrişim(ipekiplik)sedâ,ogüzeledâ,neKur’ân’ı sıkar, ne kulakları tıkar, ne de ruhları boğar.SâdettinKaynak,bugünmüzikeserleri ile en yüksekbaşarılarakavuşmuş,âtileredoğrukök salmışparlakbirsanatkârımızdır.”
YukarıdakisatırlardandaanlaşılmaktadırkiSâdet-tinKaynak’ınKur’ânkıraati,döneminenparlakseviye-sindedir.BununlabirlikteKur’ânkıraatiicrasıyanındaSâdettinKaynak’ınenönemlivasfıcamiiiçimusikidekiicralarıdır.Özellikleezanokumakonusundakitavrıveüslubu literatürümüzde son derece nitelikli bir yeresahiptir. Yeri gelmişken şu anekdotu da belirtmektefaydabulunmaktadır:Kur’ânkıraatindevecamiimu-sikisinde Sâdettin Kaynak’ın ilham aldığı en büyükisimHâfızSâmi’dir.BunuicralarındagörmeklebirlikteSâdettinKaynak’ınkendibeyanlarındandabilmekte-yiz.
Sâdettin Kaynak’ın dinimusiki içerisindeki vasfınıkategorizeetmekgerekirseonunenönemliözellikle-rinicamiimusikisi icrasındagörebiliriz.Hernekadarmusikihocaları arasındaŞeyhCemalEfendigibi tek-kemusikisineait isimlerdebulunsadönemin sosyalyönlendirmelerininsonucuolarakSâdettinKaynak’ıneserlerinidahaçokcamiimusikisinedairolankatego-ridegörmekteyiz.
İcrasında bulunduğu ezanlar tıpkı Kur’ân kıraatikadarbüyükbirbaşarıörneğiolarakliteratüregeçmişolanSâdettinKaynak’ınneyazıktırkimüezzinlikmü-essesesinekazandırdığıbubaşarılarsiyasalbirsonuçla“Türkçeezan”ıngölgesindekalmıştır.
Sâdettin Kaynak’ın dini musikideki faaliyetlerin-den birisi de şüphesiz camii kürsüsünde bulundu-ğu icralardır. Bir başka ifadeyle mevlithânlık unvanıSâdettinKaynak’ındiğer faaliyetlerikadarönemlibirseviyededir.Kendidönemindeçıtasıçokyüksekolanmevlithânlararasındafarklıbiryeresahipolmasıonunmevlithânlığı konusundaki kabiliyeti için son dereceönemlibirveriolarakkarşımızdadurmaktadır.
SâdettinKaynak’ındinimusikidekifaaliyetleriicra-cılıkkısmıylabirliktebestecilikkısmıiledebüyükönemarz eder. Kayıt altına alınmış onlarca ilahisi bulunanSâdettinKaynak’ınbueserlerininbirçoğugünümüzde
dehâfızgruplarıtarafındanmeşkveicraedilmektedir.SâdettinKaynak’ınbestelediğiilahilerleilgilişusöyle-nebilir ki, camiimusikisininbütünözelliklerini yansı-tanbubestelerSâdettinKaynak’ınmelodikkarakterinideiçlerindebarındırır.Fakat“HâfızSâdettin”izlerita-şıyanbueserlerinkaliteleridebestekârınıgölgedebı-rakmıştırdiyebiliriz.Öyleki,günümüzdecamiimusiki-sindeokunanpekçokeserihalkımızınkulaklarındayeretmişolmaklabirliktebueserlerinSâdettinKaynak’aaitolduğuçokazkişitarafındanbilinir.Kaynak’ındinimusikidekibestekârlığı içerisindekayıtaltınaalınmışüçadetnefesveikiadetşuulformundaeserimevcut-tur.
SâdettinKaynak’ındinimusikidekibaşarısıhakkın-dasöylenecekönemlibirhususdahernekadardiniform içinde gözükmesede bestelediğimersiyelerdir.Vefatedenkişininarkasındanmatemfelsefesiyleka-lemealınanmersiyeler,Türkedebiyatındasondereceönemlibiryeresahiptir.SâdettinKaynakşehitleriçin,güftesinikendiyazdığı,AşkYolundaCanVerenBuMa-sumlarEşdilermısralıdügâhmakamındabirmersiyebestelemiştir.Kaynak’ınbestelediğiikincimersiyeise,sözleriünlüşairMehmetAkif’eaitolanÇanakkaleşe-hitleri içinyazılmışEyBuTopraklarİçinToprağaDüş-müş Asker mısralı şiirdir. Bununla birlikte güftesininkime ait olduğu bilinmeyen dügâh makamında CânVatanCânânVatanBûy-iVatanmısralıüçüncübirmer-siyesidebulunmaktadır.
Sâdettin Kaynak’ın mersiyeciliği hakkında döne-minönemlimusikişinaslarındanolanAhmetMuhtarGölge’ninbirtespitinidepaylaşmaksondereceyerin-deolacaktır.Gölge’yegörehernekadartekkemusi-kisi formundaeserlerbestelemişolmasadaSâdettinKaynak’ın bu konudaki kabiliyeti kaleme aldığı diğerbestelerindeki potansiyelde görülmektedir. Örneğin;SâdettinKaynakhiçKerbelâmersiyesibestelememiş-tir.Fakatbestelediğimersiyeve icralarabakıldığındaşusöylenebilirki,ünsiyetibulunmadığıtekkeformun-daeğerbirKerbelâmersiyesibesteleseydibumersiye,şuankiKerbelâmersiyeleri repertuarı içerisindesonderecemüstesnabiryeresahipolurdu.BelkideAllah,Ehl-i Beyt âşıklarının gönlü dayanmayacak düşünce-siyleSâdettinKaynak’ıbunimettenmahrumetmişti.
Günümüzde klasik Türk musikisinde yapılan tas-niflerlekonuyabakıldığındaSâdettinKaynak’ınsahipolduğudinimusiki faaliyetlerininbirekololduğugö-rülmektedirvegünümüzünözelliklecamiimusikisindefaaliyetgösterenhâfızvemevlithânadaylarıiçinbubi-rikimbirderyadır.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
18
Cumhuriyet ve Hâfız Sâdettin
Her şeyden evvel hem Sâdettin Kaynak’ın hemde diğer Türk müziği icracılarının ve bestekârlarınınneredeyse tamamının yeni tesis edilen cumhuriyetrejimi ile barışık bir tavır içinde olduğunu söylemekmümkündür.PekçokçağdaşıgibiSâdettinKaynakdaOsmanlı’danalmışolduğumusikimirasını,çağıyakala-magayretiiçindekicumhuriyetingetirdikleriylebirleş-tirmeyiiyibilmiştir.
YenirejiminilkyıllarındabirkaçdefaAnkara’yagi-den SâdettinKaynak’ın, Kur’ân-ı Kerim’deki savaş ilealâkalı ayetler hakkında komutanlara konferanslarverdiğidebilinmektedir.
Cumhuriyetle birlikte değişen ve gelişmeye çalı-şanTürkiye’deki sosyo-kültürelkoşullarçerçevesindeKaynak,kendidehâsınıortayakoyabilmekiçinyeterlialan bulmuştur. Lâkin bestekâr zaman zaman klâsik
üslubahâizolmaklabirliktedahaçokpiyasakoşulla-rınaayakuydurmahususundabaşarılıdır.BuşartlardabileSâdettinKaynakdiğerbirçokbestekârdantarzba-kımındankendiniayırabilmiş,birbirindenfarklıbirçokkitletarafındandaharahatanlaşılabilirüslûbuylahaklıbirşöhretekavuşmuştur.
Film Müzikleri ve Musikide Yeni Açılımlar
Kaynak,gerek1920’live1930’luyıllardakitaşplakkayıtları gerekse daha sonra Arap filmlerine yaptığıyenifilmmüzikleriylegenişkitleler tarafından tanın-maimkânınıyakaladı.ZatenHâfızSâdettin’easılşöh-reti getiren film müzikleri oldu. “Leyla ile Mecnun”“Allah’ınCennetinde”baştaolmaküzerebirçokfilmeTürkiyeşartlarınagöreyenidenmüzikbesteledi.
SözüedilendönemhernekadarbirçokmüzikologagöreTürkiye’dearabeskinbaşlangıcıolaraknitelendi-rilsedeKaynak’ınmüziği,saltarabeskolmaktanuzak-
TÜRK MÜZİĞİNİN POPÜLERLEŞMESİNDE SÂDETTİN KAYNAK
Hüseyin ÖZKILIÇ
Sultan Selim Camii imamı Sâdettin Kaynak
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
19
tır.Helekikendisinden20-30yılsonraortayaçıkacakolan arabesk müzikle hemen hiçbir alâkası yoktur.Kaynak’ıneserlerininneşeli,birtürlüyerindedurma-yanbirtarafımutlakavardır, lâkinbudurumunbirazdaonuneserlerinisonradanyorumlayanlarınicradakitercihleriylealakalıolduğunudasöylemekmümkün-dür.AyrıcaSâdettinKaynakaçısındanbukeyfiyet,ha-yatşartlarıçerçevesindeyapılmasıgerekenbirvazifeolarakanlaşılmalıdır.
Kaynak,bunlarınyanındagerçekleştirdiği taşplakicralarında da geleneksel hâfız tavrının temsilcisi ol-muştur.BukayıtlardagerekgazelformugereksediğerTürkmusikisiformlarındayapmışolduğuönemliicra-larlabugünhâlâkendindensözettirmektedir.
SâdettinKaynak’aşöhretigetirenasılunsurlardanbirinindefilmmüzikleriolduğunubelirtmiştik.HernekadarSâdettinKaynakpiyasaiçinbestelediğieserlerleönplanaçıkmışolsadabestekârınmusikimizdekienbelirleyiciolduğualanklâsiküslupiçindekaldığıalan-dır.
Bir Bestekâr Olarak Sâdettin Kaynak
YukarıdazikredildiğiüzereSâdettinKaynakhembiricracıhemdebirbestekârolarakdönemininsivrilenisimlerindendi. Eserlerinde kullandığı üslûbun kendi-nehasvebirokadardayeniolduğu,birçokkişi ta-rafındankabuledilmektedir.Kaynak, sadeceyenibirşeyleryapmaklakalmamış,müziğinegeleneğinruhu-nu fevkalâdebir şekilde nakşedebilmiştir. Buözelliğisebebiyle diğer birçok bestekârdan ayrı olarak elealınmalıdır.
Bu meyanda, bestekârın, güftesi Şeyh Gâlib’eait olan “Fâriğ olmam eylesen yüz bin cefa sevdimseni”adlıısfahanmakamındakieseripekçokkişiiçinSâdettin Kaynak’ın klâsik üsluptaki en kıymetli eser-lerindenbiridir.Kaynak’ınbestekârlıkadınanelerya-pabileceği,nerelerekadargidebileceğibuşarkıdaçoknettirveüzerindeçokçadüşünülmesigerekir.
Erbâbı bilir; düyek usûlünde ve ısfahan maka-mındabestelenenşarkınınmeyanbölümündedevr-irevânusulünegeçilir.BuusulMevleviayinlerindesık-lıklakullanılanbirusulolmasıhasebiilemühimdirveâyinlerinbirinciselâmlarında icraedilir.Dîvânedebi-yatımızınbüyükşâiriveaynızamandaeseringüftekârıolan Şeyh Gâlib de bir Mevlevi şeyhidir. DolayısıylaSâdettinKaynakburadakiusûltercihleriylehemŞeyhGâlib’ehürmettekusuretmezhemdedevr-irevân’ıntesiriyle adeta bir âyin-i şerif iklimimeydana getirir.BelirlibirkısmakadarsankiKûçekMustafaDerviş’inkadimBeyâtiâyinininperdeleriterennümedilmekte-
dir.Buperdeleroldukçacanlıvehissiyatıyükseknağ-melerbütünüdür.
GüftedeŞeyhGâlibkendihissiyatınıbizlereşuşe-kildeanlatmaktadır:
FâriğolmameylesenyüzbincefâsevdimseniBöyleyazmışalnımakilk-ikazâsevdimseniBenbusözdendönmezemdevreyledikçenûhfelekŞâhidolsunaşkımaarzusemâsevdimseni
Gâlib-idivâneyimFerhâdüMecnûn’asalâYüzçevirmemolsadünyabiryanabenbiryanaŞem’inepervâneyimpervânelâzımdırbanaAnlasınbîgânebilsinâşinâsevdimseni
Şiirinin ilkvesonkıtalarıkullanılarakbestelenmişolan bu şarkı bizler için SâdettinKaynakmerhumunbaşyapıtıdır.Hemenhereserindeolduğugibibuşarkı-dadayenibirmusikidünyasınınkapılarınınaçıldığınaşâhidoluruz.
Kaynak’ınbesteciliğindebutürdenince-ışıklıoyun-larbolcabulunur.Yukarıdaverdiğimizörnekeserdı-şında Kaynak merhumun güftesi Fuzûlî’ye ait olan“Merhem koyup onarma sinemde kanlı dağı” adlıacemaşiranmakamındaki bestesi de eser işlenişi vemakamanlayışıbakımından19.yüzyılbesteciliğindenizlertaşır.Bueserdedeikiusûlü;“LenkFahte”ve“Yü-rükSemâi”usûllerini dönüşümlüolarak kullanmıştır.Bestede Hammâmîzâde İsmail Dede Efendi havasıkuvvetlehissedilir.
Kaynak’ın şarkı formunda bestelediği eserleri detekdüzeolmaktanuzaktır.Formdâhilindekullanılabi-lecek hemenher usûlü kullanması buna delil olarakgösterilebilir.Bestelerindeçeşitlimakamveusûlgeç-kileri yaparak ritmik vemelodik zenginliği dâima te-sisetmiş,dinleyiciyesürprizlerhazırlayankudretlibirbestekârdır.TümbunlarlaberaberSâdettinKaynak’ınbir istiklâl marşı bestelemiş olduğunu hatırlatmaktafaydavardır.
Dinîmusiki formlarındadabelirginbirüsluba sa-hipolanKaynak’ınPeygamberEfendimiziçinbestele-diği“LevlâkeLevlâkYâMuhammed”isimlirastilâhisidebugünhâlâzevkleicraedilenvedinlenenkıymetlieserlerinden biri olarak kabul edilmekle birlikte dinîmusîki repertuarınınöndegeleneserlerindenbiridir.Ayrıca Kaynak’ın din dışımusiki alanında bestelediği“Leylâacebnedensesvermiyorferyâdıma”,“İncecik-tenbirkaryağar”“Engindeyavaşyavaşgülünminesisoldu”gibieserleridesanatbakımındanoldukçakuv-vetlieserlerdir.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
20
Sâdettin Kaynak’ın eserlerinde güfte-nağme uyu-mukuvvetlidir.HemkendiyazdığıgüftelerikullanmışhemdeVecdiBingölgibidönemininen iyigüfteya-zarlarıylaçalışmıştır.Bestekârıneserlerindekullandığınağmelerkendinehasözelliklertaşır.Beyliksaznağ-melerini kullanmaktan mümkün mertebe kaçınmış,hersazbölümüveyaaranağmeyibaşlıbaşınayenibirbesteolarakelealmıştır.BubakımdanKaynak’ındev-rinin birçok bestekârına kıyasla kendi orijinal tarzınıoluşturduğurahatlıklasöylenebilir.Dinleyiciyiyormaz,sıkmaz;âdetadeğişikdiyarlarda,zamanzamankeyifli,zamanzamandahuzurluyolculuklaraçıkarır.BöylesifarklıtarzvetavırlardaeserlerortayakoyanSâdettinKaynak, Zeki Arif Ataergin, Cevdet Çağla,MünirNu-reddinSelçukgibiisimlerlebirlikteşüphesiz20.yüzyı-lınbirkaçbüyükbestekârındanbiriydi.
Türk Müziğindeki Popülerleşme ve Sâdettin Kaynak
Sâdettin Kaynak Türk müziğinin popülerleşmesi-ne en fazla katkıyı sağlayan bestekârlardan biridir.Kendisihayattaikenbesteleri,taşplâkveradyoneş-riyatlarıyla birlikte günlük hayatın içinde daha fazlayer almış, şarkıları dildendile söylenir hâle gelmişti.ZatenhalkınsevdiğibirbestekârolanKaynakbuvesileilegenişkitleler tarafından tanındı. Eserleriünlü ses
sanatkârlarının repertuarlarındaherzamanbir şekil-deyeraldı.MüzeyyenSenar’danBekirSıdkıSezgin’e,Alâeddin Yavaşça’dan Nesrin Sipahi’ye kadar birçokünlüsolistyıllarcaKaynak’ınşarkılarınıokudular.Hat-ta ondan sonra gelen bestekârlar Sâdettin Kaynak’aözenip onun bestelerine benzer eserler ortaya koy-dular yahut bu yolda çalıştılar. Böylesi bir durumunoluşmasındakienbüyüketkenmuhakkakkiSâdettinKaynak’ınAllahvergisiolanyeteneğidir.Bestelerinde-kienginvebirbirinebenzemeyennağmelervedokuKaynak’ıdiğerbirçokbestekârdanherzamanfarklıkıl-mıştır.
Müziğimizde popülerleşme bir taraftan devamederkendiğer taraftaki icralardabozulmalar başladı.Bu bozulmanın başlangıcını 1970’li yıllara kadar da-yandırmakmümkündür. Yükselen gazinomüziği kül-türüvearabeskinbir türolarakvarlığı ilepiyasadakiağırlığıburadabüyükroloynamıştır.Yukarıdazikredi-lenTürkmüziğisolistlerininaktifolduğudönemdedebutürpopülisticraanlayışlarıdevamediyordu.Lâkinonlarbuyükselenkültürepekaldırışetmedenkendiyollarındanyürümeyitercihettiler.
Piyasamüziğinekarşıgelenekseltavırvarlığınıbirmüddetdahadevamettirdi.Bumeyandaİstanbul’da
1930’lu yıllarda, Sâdettin Kaynak’ın zamanın tanınmış sanatkârları ile bir konser fotoğrafı. Üstten birinci sıra, soldan sağa: Kemençeci Paraşko, ?, piyanist Gülbenkyan, ?. İkinci sıra: Selahaddin Pınar, Yesâri Asım Arsoy, Şevket Bütüner, Kanunî Münir. Üçüncü sıra: Haçikyan, Sâdettin Kaynak, ?, Nuri Halil Poyraz,
Mustafa (?). Oturanlar: ?, Leman ve Lebibe Ekrem kardeşler. (16 Şubat 1961 tarihli Hayat Mecmuası, Orhan Tahsin’in yazısından)
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
21
yenibir konservatuarınkurulması iseyerindebirör-nek olarak dile getirilebilir. Böylece meşke dayananmusikieğitimielletutulurbirplatformdayaşamaşansıyakalamışoldu. Konservatuar, pekkıymetli hocala-rıylaeğitimebaşladı.Gerçi90’lıyıllarlaberaberkon-servatuarın misyonu ve ne kadar iyi işlediği hususuönemlibir tartışmakonusuhalinedegelmedidesekyalanolur.
70’lerin sonlarınadoğru, yeni solistlerin icraların-da bir dejenerasyon gözle görülür hâl aldı. Özellikle80’lerden günümüze uzanan süreçte geleneksel icratavrı neredeyse tamamen kayboldu. Bu durum pekçokbestekârınolduğugibiSâdettinKaynak’ıneserle-rinin icrasını daolumsuz yöndeetkiledi. BudurumudahaiyianlamakiçinörneğinSafiyeAyla’nınokuduğu“ÇileBülbülümÇile”veaynışarkınıngünümüzicrala-rınıartardadinlemekyeterliolacaktır.
Her Tercih Bir Vazgeçiştir
80’lerTürkiyeiçindeğişimve“gelişim”yıllarıolarakhatırlanır. Bu süreç 90’lardan günümüze kadar akanbir süreç olarak da değerlendirilebilir. Lâkin musikieserlerinin armonize edilmesi, şarkıların adeta popşarkılarınabenzetilmesiçalışmalarıbuyıllaratekabüleder.ZatenaltyapısızayıfolanbirçokTürkmüziğiicra-cısıbuyeniicraanlayışıdoğrultusundahareketettilerveeskibestekârlarıneserlerini“modernize”ettiler.
Böylesi bir modernleşmeye ve solist performan-sınauygunorkestralardaolmalıydı. Bunusağlamakiçintanbur,kemençe,neygibiklâsiksazlaryavaşyavaşmüziktendışlandılar.Yerlerineklarnet,keman,darbu-kagibigelenekselmusikimizinruhunahiçdeuygunol-mayanenstrümanlardâhiloldu.Birdemusikiyeyenibirisimverildi;“TürkSanatMüziği”
Yıllariçindevaziyetnormalleştivekanıksandı.Türkmüziğideninceartıkakıllaraküçükusûllerdebestelen-mişbasitpiyasaşarkıları,bolağdalıvesolistmerkezlibirmüzikgeliyor.AcabaSâdettinKaynakvediğerbir-çokbüyükbestekârbueserleribestelerkenbahsettiği-mizşekildeicraedilmesinidüşünmüşlermiydi?..
Kötünün normalleşmesi iyi bir şey değildir vegerçek Türk müziği tavrını örtmektedir. Yukarıda dabahsettiğimiz gibi herhangi bir şarkısı bile bizim içinçokkıymetliolanSâdettinKaynakgibibirbestecinineserlerininbukadarözensiz icraedilmesiüzüntüve-ricidir.Merhumuneserlerinidoğruperdelerbasansazheyetleri ve geleneksel icraözelliklerini şahsiyetindebarındıran gerçek solistlerin icra ettiğini düşünmekbile insana heyecan veriyor. Bu hayâli gerçekleştir-mek,aslındagâyetasilbirbestekârlıküslûbunasahipolanKaynakvediğerlerininitibarlarınıniâdeedilmesimanâsınageliyor.
Sâdettin Kaynak’ın 1930’lu yıllarda bir konser sırasında çekilmiş fotoğrafı
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
22
Doç. Dr. Emin Işık
Emin Işık, 1936 yılında Hatay’ın merkez ilçesinebağlıKarmancaKöyü’ndedünyayageldi.EminIşıkİlkdinîeğitiminiaynızamandaköyününimamıolanmuh-terembabasıHoca Şemseddîn Efendi’den talim etti.İlkokuldansonraikiyılAntakyaKur’ânKursu’ndatalimokuduveoradahâfızlıkyaptı.Öğrenimininortakısmı-nı Adana’da, lise öğremininin kısmını ise İstanbul’daokuduğuİmamHatipLisesi’nden1960yılındagördü.
Emin Işık İstanbul Yüksek İslâm Enstitü-sü’nden1964yılındamezunoldu.Dörtyılkadarİstan-bulİmamHatipLisesi’ndemeslekdersleriöğretmeniveidareciolarakgörevyaptıktansonraaçılanasistan-lıkimtihanınıkazanarakİstanbulYüksekİslâmEnstitü-sü (YÖK kanunu gereğince Marmara Üniversitesi’nebağlı İlahiyat Fakültesi’ne dönüştü.) Kur’ân İlimleriveTefsirAnabilimDalı’ndaEbûbekirİbnu’lEnbârî’nin“Kitâbu’l-Vakfi ve’l-İbtidâ” adlı eseri üzerinde yaptığıedisyonkritikçalışmasıyladoktoroldu.
EminIşık,otuzdokuzsenedörtaysürenresmîhiz-metindensonraise2001yılındaemeklioldu.EminIşıkyüzdenfazlailmîmakaleveansiklopedimaddesikale-mealdı.“CelâlHocaHayatıveİlmîŞahsiyeti”,“DevletiKuranİrade”,“Kur’ân’ınGetirdiği”,“Belh’inGüvercin-leri”eserleriarasındadır.
Sâdettin Kaynak’ı nasıl tanıdınız?
Ozamanlarsekizsayfalık“YeniŞarkılar”adındabirfasikülçıkardı.Orada,modaolanşarkılar;bestekârları,sözyazarları,makamları,usûlleriilebirlikteyeralırdı.ÜzerindeSafiyeAyla,MüzeyyenSenargibisanatçılarınresimleriolurdu.1946’lardansonra50-55’lerekadarherayçıktıbumecmualar.BendeSâdettinKaynak’ıevvelaomusikifasiküllerindentanıdım.
Sonra Sâdettin Kaynak Kaynak’ın talebelerindenTahirKaragözileyakındantanıştık.İyibirdostluğumuzoldu,berabermevlitokuduk.SâdettinKaynakHoca’yadailkdefaTahirgötürdübeni.Hoca,Koşuyolucivarın-daoturuyorduozamanlar.1957–58’denbahsediyo-rum.Çünkü59’davefatettihocam.
Son bir senesinde tanışma nasibiniz oldu…
Sonbirsene,evet.Üçveyadörtdefagidebildikzi-yaretine.MünirBey,KemalGürsesmeşkegidiyorlardı,birdeBelediyeKonservatuarı’nadevamedenüniver-siteöğrencilerivardı.
Tanıştığınız güne dair unutamadığınız bir anekdot var mıdır?
Veladet Kandili idi. Tahir Abi (Karagöz) ile bulu-şupSamatyatarafındabirevemevlidokumayagittik.“Haydibugünkandil!”dediTahirAbiveHoca’yıziyare-tegittik.Kışgünübizorayagidenekadarvakitdeikindioldu.Evevardık,Hocahastaydı,pekyerindenkalkamı-yordu.
“Takken varmı?”dedi bana sonra. “Şu anda üze-rimdeyok”dedim.“Bakoradabirtakkevar.Peygam-berEfendimizhiçbaşıaçıknamazkılmadı”dedi.
Daha sizinle ilk tanıştığında…
Evet,ilktanıştığında…Çokönemlibu…Haylirahat-sızdı Hoca ama aklı yerindeydi, konuşuyordu. HattabanaKur’ânokuttu.Sonra,“Oradabirbakbirşeyvar”dedi; siyahbirdeftervarmış,kendisininnotlaraldığıdefter...“Onuçıkar,bakorada”dedi.Üç–dörtseneevvelNeyzen(Tevfik)gelmiş,kendielyazısıylaodefte-reonkıta,İstiklalMarşıgibibirşiiryazmış,Türkiye’ninbütünahvalinianlatmış.Hocaonubanabaştansonaokuttu.
Böyle görüştük…Ama tabii Hoca’nın okumalarınıplaklarındançokdinledik.
Sâdettin Kaynak kendi döneminde nasıl karşılanırdı?
Sofu cemaat tarafından pek sevilmez. Çünkü ilkdefaTürkçeezanokumuş,filmmüziğiyapmış…
Hem imam hem film müziği yapıyor…
Evet,öylebiradamişte…Müziğiyle,sanatıyla,ha-liyle, besteleriyle kendini gösterir bir dışa dönüklükvaronda…
Hoca iki camia tarafından da tam anlaşılamamış ga-liba…
Onun müezzin arkadaşı Ali Rıza Sağman bizzatbenim hocam oldu. Yirmili yaşlardayken, SâdettinKaynak’ın ilk resmi görev yeri olan Yavuz Sultan Se-limCamii’nde,berabermüezzinlikyapmışlar.AliRızaSağmansıksıkanlatırdı.Hatta“Birgünsenigördüm,yeni açmış güle döndüm” eserinin sözleri, Ali RızaSağman’aaittir.
EMİN IŞIK İLE SÂDETTİN KAYNAK ÜZERİNE...Röportaj: İlknur ÖZER
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
23
Sizin gördüğünüz, şahitlik edebildiğiniz kadarıyla dini kisvesi, hâfızlığı gibi konulardan söz eder misiniz?
HocaashapderecesindePeygamber’ebağlı,hattabanagöremutaassıpdenebilecekkadardindarbiriy-di. Dinine, sünnete son derece riayetkâr davranırdı.Amatabiisofuonunohalinebakmıyor,sinemadamü-zikyapıyoriştediyor.
Çünkü hoca aynı zamanda fötr şapka da takıyordu sürekli…
Evet, tabii fötr şapka da kullanırdı. Ama takkesizasla namaz kılmazdı. Peygamber Efendimiz hiç başıaçık namaz kılmadığı için, ümmet-iMuhammed’denbirininbaşıaçıknamazkılmamasıgerekir.Yaniteset-türsadecekadınlaradeğil,aynızamandaerkekleriçindegeçerlidir.
Hoca, mütevazılığı ile de tanınırmış. Sizin bu konu ile ilgili şahit olduğunuz bir anınız var mı?
Mesela,ŞefikBeyhepanlatırdı.SâdettinHocatabimütevazıbiradam.Berabermeclisleregiderlermiş,“Oboşbulduğuyereoturur;neresimüsaitse...Benonualırım götürürüm başköşeye oturturum. Otur, seninyerinburasıderim.”Fazlamütevazıolmasonraötekicahillersahihzanneder,diyor.
O dönem şartlarında, kendi döneminin insanları içe-risinde hâfızlık faaliyetleriyle nasıl anılırdı Sâdettin Kaynak?
Kendidöneminin insanları içerisindemeselaProf.Dr.NecmettinPolvarvardı. İstanbulÜniversitesiCer-rahpaşa Hastanesi’nde ilk defa psikiyatri bölümünükurankişidirNecmettinBey.YaniMazharOsmanho-canıntalebeleriolur.KendilerininsonasistanıdaAy-hanSongar’dır.“Benasistanıoldum,birseneberaberçalıştık,Hocaemeklioldu,sonrahastaoldu,benbak-tım”diyor.HocanıntedavisiyledebizzatAyhanSoga-rilgilenmiş,kendisöylerdi.İşteNecmettinPolvarderdiki,“Benhocalarvehâfızlariçerisinde,yalnızSâdettinKaynak’ın mukabelesini dinlerdim.” Tabii o zaman-lar şimdiki gibi radyo, televizyonfilan yok. Bir hoca-yı dinlemek istiyorsan neredemukabele okuduğunuöğreneceksin.BilhassaRamazan’daBeyazıtCamii’ndemukabeleolurdu.Ozamanlarbirdeherşeykenditar-zında,kenditavrındaolurdu.Benİstanbul’ageldiğimzamanKur’ân’ıKur’ângibiokurlardı,gazeligazelgibi,şarkıyışarkıgibi…YeraltıCamiiimamıAliEfendidörtbin taneeserbiliyoramaKur’ânokuduğuzamanbirtanesinikullanmaz.
SâdettinHoca da böyleydi işte… Filmmüziklerin-dencamiideKur’ânkıraatine,hattaTürkçeezanaka-darherşeyiyapmış.
Kendisinin Türkçe ezanla ilgili bahsettiği bir şey var mıydı?
Efendim kimse yanaşmıyor o zamanlar. AtatürkDolmabahçeSarayı’ndabiryazbumeseleileuğraştı,hâfızlarlagörüştü.NuriErgin’inTürkMaarifTarihiadlıkitabındaTürkçeezan,namazdaTürkçeKur’ânmese-lesininneredehangioturumdanasılmüzakereedildi-ğinekadarherbilgibütündetaylarıylamevcut.
Sâdettin Hoca son derece ciddi, bir o kadar da esprili bir adammış…
Annesiniçoksevermiş.YaFatımatü’lZehradermiş.OzamanlarHamiyetYüceses,MüzeyyenSenar,SafiyeAylagibiisimlerdersegelir,Hoca’danesermeşkeder-lermiş.Hocaonlarlasaatlerce ilgilenirmiş.Annesidebugelenkızlarıkıskanırmış.
Sâdettin Kaynak’ın, hıfziyyeti konusundaki hassasi-yeti hakkında ne söylersiniz?
Hocada,AlâeddinBeydehâfızkelimesihususundaçokhassaslar.Heryerde,notakâğıtlarındabileHocabunuistemiş;“Hâfızım.Hâfızlığım,Kur’ân’ıhıfzetmemvebunukaybetmemekiçinhayatboyuncamücadeleetmemhayatımdaövünebileceğimtekşey.Benihiçbirşeyleanmayınamahıfziyyetimiezmeyin”dermiş.
Hoca’nın hâfızlığı konusuna bu kadar önem verme-sinde babasının da etkisi çok olsa gerek. Hiç bahse-der miydi?
BabasıhuzurderslerindenAliAlâeddinEfendi’dir;müderristir,âlimbiradamdır.Zatenhâfızlığınıdama-lumbabasındanalmış.SâdettinKaynak’ınkendisidemuhaddisdenecekkadarhadisbiliyor,Arapça,tefsir,hepsinesonderecehâkim...Medresedeokunanbü-tündinibilimleriokumuş. Fakatmusikimerakıdahaağırbasmış vebestekârolmuş.O zaman İstanbul’daherköşebaşındamusikideüstatolanbirivardı,kimegitsenyardımeder,birazdakabiliyetligörürlerseüstü-neparabileverirlerdi.Eskidenböylebirteşvikvardı.
Sâdettin Kaynak’ın tavır konusundaki hassasiyeti için neler söylenebilir?
Tahir Karagöz, bir gün Sâdettin Kaynak’a gitmişmesela.KaynakdinlemişTahirAğabey’i,çokgüzelbirtavır, çok klasik üsluptur. “Ne iş yapıyorsun” demişSâdettin Hoca ona. “Ben iş yapmıyorum” demiş Ta-hirKaragözde.Hoca,“Hayır,evvelabirişyapacaksın,sonrabanadersegeleceksin”deyinceTahirAğabeydegitmiş, elle çorap örenmakinelerden almış. Haftadakırk–elli taneçorapörüppazarcılarasatmaya,ben-zindükkânlarınaanlaşıponlaragötürmeyebaşlamış.SâdettinHocaondansonrakendisinedersvermeyika-buletmiş.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
24
MeselahastaolmadanönceHalil İbrahimÇanak-kaleligelmişHoca’ya.DinlemişHocaonu,sonra,“Senkimsedenmusiki dersi filan alma. Bu tavrın bozulur,birdahadayakalayamazsın.Bildiğingibioku”demiş.
Ozamanbutavırlarahususiönemveriyorlar.Kim-se kendi tavrını dikte etmiyor, herkesin tavrını koru-makistiyor.
Çok da tertipli çalışırmış, değil mi?
Çok tertipliçalışıyor,birdeçokvelûd, ilhamdolubiriydi.Bunasılolur,eğer içindemusiki varsa,besteyapabilirsin. İçindemusikiyoksahiçbirşeyyapamaz-sın. İrticalen de okuyamazsın. Musiki bu adamlarıniçindevar.SâdettinKaynakbirgecedeayrımakamlar-danbeştanebesteyapabilir.
Bu ona verilmiş harikulade bir yetenek doluluk.Çünkütestidoluyorkitaşıyor.Birikinağmesöylüyor-sunona,bireserçıkarıyor.
AyrıcabakınızSâdettinKaynakdoğrudürüstnotabilmez.MeselaŞevkiBeyhiçbilmezmiş.Meşhur sa-raymusikihocalarındanLeonHancıyanvar.ŞevkiBeybirgüngitmişbakmış,LeonHancıyanoturmuşmey-hanedeiçiyor.ŞevkiBeygitmişyanına,“Yahuseniarı-yordum,bireservardiliminucunda,kaçgündürno-tayıalmayaçalışıyorum.Kaybolmasın,unutmayayım”demiş.O söylemiş,Hanciyan yazmış. “Bir tanedahavardı”demiş,onudayazmış.“Yabirtanedahavardı”demiş. Sonunda Hancıyan şöyle cevap vermiş, “Senbunlarıburadabestelorsun!”Yaniönceden tasarlan-mışeserlerdeğil.Okadarmusikiyle iç içelerki, söy-lediğiherkelimeeseroluyorneredeyse.Musikiyiyor,musikiiçiyor,musikisoluyorlaradeta…
Sâdettin Kaynak Sultan Selim Camii’nin lojmanı önünde
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
25
Giriş
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde, özellikleİkinci Meşrutiyet’in ardından dilde sadeleşme akı-mının ortaya çıkmasından sonra ibadet dilinin Türk-çeleştirilmesi konusunda görüşler ileri sürülmeyebaşlanmıştır. Bu çerçevede ezanın Türkçeleştirilmesidüşüncesi üzerinde de yoğun tartışmalar yaşanmış-tır. Modern Türkiye’yi inşa aşamasında Atatürk’ün,din görevlileriyle ilgili birtakım düzenlemelere gittiğidebilinmektedir.Atatürk,İslaminancınınpratiğiningelenekselliktenkurtarılarakçağdaşçizgilerekavuş-turulmasınıarzulamaktadır.Bubağlamdahalifeliğinkaldırılmasındansonraatılanilkciddiadımlardanbi-risiolarak,Atatürk’ünibadetdilininTürkçeleştirilme-si konusundakidüşünceleri, Cumhuriyet’in ilanındanhemen sonra Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe’ye çevrilmeyebaşlanması ileuygulamaalanınagirmiştir.Bununar-dından,ezan,tekbir,hutbe,minarelerdengündebeşvakit okunan ezanınTürkçeleştirilmesi düşünülebi-lir.İslâmiyet’inilkyıllarındanCumhuriyetdöneminekadar orijinal biçimiyle okuna gelen ezan, ilk olarak1932-1950yılları arasındaTürkiyeCumhuriyeti top-raklarındaTürkçeolarakokunmuştur.BuçalışmadabusürecinnasılbaşladığıveSadettinKaynak’ınbun-dakirolüirdelenmeyeçalışılmıştır.
Türkçe İbadet Konusu
Haziran 1928’de İstanbul Darülfünu’nu bünyesin-dekurulanbirkomisyonİslamdinindereformvemo-dernleşme çabalarını incelemek, üniversite kanalıylaMilli Eğitim Bakanlığı’na tekliflerde bulunmak üzereçalışmalara başlamıştır. Prof. Fuat Köprülü başkanlı-ğındakibukomisyon ilahiyatçılar,psikoloji vemantıkprofesörlerinden oluşmuştur. Bu komisyon raporunagöredinintoplumsalbirkurumolduğuaçıkçabelirtil-diktensonra,diğer toplumsalkurumlargibidinindetoplumsal hayatın gereklerini karşılaması gerektiği,değişim ve gelişime ayak uydurmasının zorunluluğuolduğu vurgulanmıştır. İşte İlahiyat Fakültesi’nin ha-zırladığıDiniIslahatınEsaslarıHakkındaLayihailebuuygulamalarıntabanıhazırlanmıştır.1
Tarihi seyre bakıldığında ezanın Türkçeleştirilmeistekleri,ilkolarakYeniOsmanlılardanAliSuavi’degö-
*Yalova Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü1 Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 9. Bs., An-kara, TTK Yayınları, 2000, s. 409-410.
rülür.1867’lerinBatılılaşmaakımıöncülerindenolanSuavi,TürklereBatıkültürünütanıtmayıamaçlamıştır.HattaİslamfıkhınıbileBatıcıgözleeleştirmişti.AliSu-aviherzaman«Osmanlıcaya»karşı«Türkçeci»olmuş,bunu ibadette de yansıtmak istemiştir.2 Ali Suavi ilebirlikteibadetlerinveezanınTürkçeleşmesifikriniZiyaGökalp de savunmuştur. İlk kez “Vatan” adlı şiirindeibadetin Türkçeleşmesinden söz etmiştir. GotthardJaeschke’ninşeriataaçıkolarakmeydanokumakdiyeyorumladığışiirşuşekildedir.
“BirülkekicamiindeTürkçeezanokunur, Köylüanlarmanasını,namazdakiduanın BirülkekimektebindeTürkçeKur’anokunur KüçükbüyükherkesbilirbuyurduğunuHuda’nın EyTürkoğluişteorasıdırseninvatanın.”
Aslında anlaşıldığı üzere Gökalp sadece Türkçeezanıdeğil ibadetindeTürkçeleşmesini istemektedir.YaniTürkçeKur’anfikriniortayaatmıştır.“TürkçülüğünEsasları”kitabındaTürkçeyapılanilahi,zikirvemevlidişerif’iörnekgösteripTürkçeokunmasınıistediklerininbir listesini yapmıştır: 1-İbadette okunanlar (tilavet)dışındaKuran’ınokunuşu,2-Bütünduave ibadetler-densonraokunanduavemünacatlar,3-Hutbeler.3
BuçerçevedeMustafaKemalPaşa1Kasım1932’deMeclis’ehitaben:
“Türk Dili’nin kendi benliğine aslındaki güzellikve zenginliğine kavuşması için, bütün devlet teşkila-tımızın, dikkatli, alakalı olmasını isteriz”4 diyerek dilçalışmaları yolunda; ilk iş olarak “İslâmiyet’in Türk-çeleşmesi”yönündefaaliyetlerinbaşlayacağını işaretetmiştir.
2 İsmail Hakkı Danişmend, Ali Suavi Türkçülüğü, Anka-ra, CHP Genel Sekreterliği Neşriyatı, 1942.3 Gothard Jaeshke, Modern Türkiye’de İslamlık, (çev. H. Örs), Ankara, Bilgi Yayınevi, 1972, s.43.4 Mustafa Kemal Atatürk, Söylev ve Demeçler, C.I, Anka-ra, ATAM Yayınları, 1997, s.390.
SÂDETTİN KAYNAK VE TÜRKÇE İBADET MESELESİ
Dr. Tunca Özgişi*
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
26
Türkçe İbadet Girişimleri Ekseninde Sadettin Kaynak
Mustafa Kemal Paşa’nın ibadet dilinin Türkçeleş-tirilmesigirişiminin ilktanıklarındanbirideSadettinKaynak’tır.5 İbadetlerin Türkçe yapılması konusundayoğunlaşanMustafaKemalPaşa,buişteençokfayda-lanabileceği kişileri etrafında toplamaya başlamıştır.BuçerçevedeDolmabahçeSarayı’ndabukişilerleaylarsürenbirçalışmabaşlatmıştır.DolmabahçeSarayı’ndabizzatAtatürk’ünbaşkanlığındavegözetimindeyürü-tülen ibadet dilinin Türkçeleştirilmesi çalışmalarınakatılanhâfızlar şunlardır:BeşiktaşlıHâfızRıza,HâfızBurhan,HâfızSadettinKaynak,EnderunluHâfızYaşarOkur,SultanSelimliHâfızAliRızaSağman,Adliye’de-ki Hâfız Fahri, Galatasaray Muallimi Hâfız Nuri vetümhâfızlara başkanlık etmeküzereÜsküdarlı HâfızHasan Cemil. Bu dokuz seçme hâfız din inkılâbı içinyapılacakdeğişikliklerdeveözellikle ibadetinTürkçe-leştirilmesindeçalışmakiçin1931yılıRamazanayınınortasından itibaren Saray’da çalışmaya başlamışlar-dır.HâfızSaadettinKaynakyürütülenbuçalışmalarınorganizatörü olarak göze çarpmaktadır.6 Atatürk, buheyetinbaşına önceDr.ReşitGalip’iatamıştır.ReşitGalip’in İstanbul’dan ayrılması üzerine görev, HasanCemilÇambel’everilmiştir.Haftanınbelirlibirgünün-deDolmabahçeSarayı’ndaTürkTarihKurumu’nunkü-çükodasındatoplanandokuzhâfızdankurulubugruptarafındandenenenTürkçetekbirşeklikabuledilmişvehâfızlar,kabuledilenbuşekliKadirGecesi’ndeAya-sofyaCamii’ndeokumaküzeregörevlendirilmişlerdir.71931 yılı Ramazanını izleyen gecelerin birinde, Ata-türk Dolmabahçe’de hâfızların da bulunduğu konuk-larının yanında Sâdettin Kaynak’a bir Türkçe hutbeokutturmuştur.8Bununlabirliktebazıordukomuran-lara verilecek konferanslarda da Kaynak’tan istifadeedilmiştir.Kaynakhatıralarındabusürecişöyleanlatır:
“…Atatürk beni çağırttı. Bir Kur’an-ı Kerim verdi.İmzasınıkoydu.Kur’an-ıKerimdemuharebeyemüte-allik [savaşadair] ayetlerin tercümelerini tesbitede-rek,ordukumandanlarınabirnutukvermemiemretti.Hazırlandım.Atatürk’ünkarşısında,Ordukumandan-larının hazır bulunduğu bir mecliste bu emri yerinegetirdim. Atatürk «Yahu, Kur’an’da neler varmış dabizimhaberimizyok»dedi.MüteadditdefalarbirçokvesilelerleAtatürk’ünhuzurunakabulolundum.”9
TürkçeleştirmeçalışmalarıesnasındaHasanCemil5 Cemal Ünlü, Kendi Sesinden Hafız Sadettin Kaynak, (CD-Kitap), İstanbul, Kalan Müzik, 1999, s.27.6 Hasan Hüseyin Ceylan, Kemalizmin Türkçe Ezan Hika-yesi, Ankara, Rehber Yayınları, 1996, s.10 vd.7 Hasan Cemil Çambel, Makaleler, Hatıralar. Ankara, TTK Yayınları, 1987. s.36-37.8 Osman Ergin, Türk Maarif Tarihi, C.V. İstanbul, Eser Yayınları, 1977,9 Mahmut Kemal İnal, Hoş Sâdâ: Son Asır Türk Musikişi-nasları, Ankara, Türkiye İs Bankası Kültür Yayınları, 1958.
Çambel’inbaşkanlığındatoplanarak,tekbiriTürkçeleş-tirmeyeçalışanhâfızların«Allahbüyüktür»şekliniilerisürmelerinekarşı,yalnızcaSultanSelimliHâfızAliRızaSağman, tekbirde“Tanrıuludur”biçimini savunmuş-tur.HâfızlarherikişekliAtatürk’ünönündeokumuşlarve sonunda «Tanrı Uludur» biçimi Atatürk’çe uygungörülmüştür.10Böylecekabuledilenşeklegöretekbi-rinTürkçesişöyleolmuştur:
“TanrıUludurTanrıUludur.TanrıdanbaşkaTanrıyoktur,TanrıUludurTanrıUludurHamdonamahsustur.”11
Türkçe ezanın bestesi için konservatuar üyesi İh-sanBeygörevlendirilmiştir.Bütüngayretlererağmenbestenin 10 Ocak 1932 tarihine kadar İstanbul’dakibütünmüezzinlereöğretilmesininmümkünolamaya-cağıanlaşılıncaezanınaslişekliyleokunmasınageçiciolarak izinverilmiştir.Buaradabaşta İstanbulolmaküzereAnadolu’dadayeryerezanınTürkçeokunması-nabaşlandığıgazetelereintikaledenhaberlerdenan-laşılmaktadır.12İlkTürkçeezan29Ocak1932tarihindeyaniRamazanayınınyirmincigünündeFatihCamii’ndeHâfızRıfattarafındanokunmayabaşlanmıştır.
Bu gelişmeden hemen sonra yapılan hazırlıklar-dansonraTürkçeKur’an,tekbirvekametise5Şubat1932gününerastlayanKadirGecesi’ndeAyasofyaCa-mi’ndekimevlitteokunmuşveradyodannaklenyayın-lanmıştır. Bu gecede Atatürk, Kuran’ın tercümesinindeaslı gibimakamlaokunmasını istemiştir.Çevirininnesir olması ise bunu engellemektedir. Kadir gecesi,Ayasofya’daTürkçeHutbeokunduğundaSadettinKay-nakkendikısmınadüşen“müzemmil”kısmını,hitabetşeklindeokumuştur.İlkolarakogeceradyoiledünya-yaduyurulanbuokumayıAtatürkçokbeğenmiştir.13
Aynı günün gündüzünde SâdettinKaynak tarafın-danCumanamazısonrasındaSüleymaniyeCamii’ndeTürkçehutbeokunmuştur.Dönemianlatanhatıralar-daİstanbulhalkıarasındaötedenberiRamazanayınınson Cuma namazını Süleymaniye›de kılanların tümgünahlarından arınacağı inancının yaygınolduğu, bunedenledebucamiinözelliklebubelirligündedoluptaştığını yazmaktadır. Atatürk›ün de bu durumdanyararlanarak, bu camii seçtiği anlaşılır. 5 Şubat1932tarihindeokunanbuTürkçeHutbeninkonusunubiz-zatAtatürk seçmiştir. (Konu,yineSadettinKaynak›ınhatıralarından “O gafiller yeryüzünü ifsat etmeyindendiği. zamanbir ifsatdeğil, ıslahediyoruz”derler,halbuki işte onlarmüfsittirler. Fakat ne yaptıklarının10 Yaşar Okur, Atatürk’le Onbeş Yıl- Dini Hatıralar, İstan-bul, Sabah Yayınları, 1962, s.12-13. 11 Ergin, a.g.e., s.1632.12 Cumhuriyet, 6 Şubat 193213 Ergin, a.g.e., s.1632.
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
27
farkında değillerdir” diye başlar). Kıyafete gelince,AtatürkKaynak’tansarıksarmasınıistememiştir.Gün-lükkıyafetiyleyaniaçıkbaşolmasıgerektiğinivesoğuknedeniyledepaltogiyebileceğinisöylemiştir.14
Buuygulama,6Şubat1932 tarihliMilliyetgaze-tesinde,“DünSüleymaniyeCamii’ndeilkdefaTürk-çehutbeokundu”başlığıyladuyurulmuş;haberindevamındaşunlaraktarılmıştır:“Cami, mahşeri birmanzara arz ediyordu. Hâfız Sadettin Bey’in hiçArapçasızokuduğuhutbe,muazzamcemaativecdiçinde bıraktı. Dün Süleymaniye Camii, tarihî birgünyaşamış,sırfTürkçeilehutbeoradaokunmuştur.İstanbul’un enmuazzam abidelerinden biri olan Sü-leymaniyedünmahşerdenbirnumunearzetmiştir.”15BununlabirlikteKaynak’ınFraklıresmideyayınlanmış-tır.Kaynak’ıntümbuyeniliklerleilgiliolarak,ilerleyenyıllardakiröportajlarındageçenşucümleonunpsiko-lojisiniyansıtır:“Nediyeyim,inkılâplaryapılıyor,pekidedim.”16
Ayrıca Sadettin Kaynak’ın kendi sesinden Türkçeezanörneği,taşplâkkayıtlarıylagünümüzeulaşmış-tır.Atatürk’ünKur’an-ıKerim’ideTürkçeokutmagi-rişimleridoğrultusunda,sanatçınıntaşplaklaraİsraveAliİmranSureleriniokumuşolduğugünümüzeulaşanbilgilerarasındadır.17Kur’an-ıKerim’iTürkçeokutmaçalışmalarısırasında,çevirilerinbirbirineuy-madığınıgörenAtatürk,durumuKaynak’laistişareetmiş,bestecinin“TürkçeKur’anolmaz”sözüüzerinebufikrindenvazgeçmiştir.18
Sonuç
Mustafa Kemal Atatürk tarafından Cumhuriyet’inilanıyla birlikte yaşanan değişimin benimsenmesi veyüceltilmesi için en önemli icraatlardan birisi olarakibadetlerinTürkçeleştirilmesimeselesigelmiştir.Titizve kapsamlı bir çalışma yürütülmüş, bu çalışmalarıniçindeKur’anhalkınanlamasıiçintercümeedilmiştir.Dil devriminden doğan farklı bir uygulamada ezanınTürkçe olarak okunmaya başlanması olmuştur. Bu-nunlabirliktehutbelerin,tekbirvekametindeTürkçeokunmasıdaöngörülmüştür.Buçerçevedeyapılança-lışmalaradöneminünlühâfızlarındanSadettinKaynakda katılmıştır. Atatürk kendisine çalışmaları boyuncayakınilgigöstermiştir.NitekimilkTürkçehutbeyiken-dineokutturmuştur.BununlabirlikteKaynak’ınsesin-denTürkçeezanveKur’ankayıtlarıplaklararacılığıylayayılmıştır.14 Ergin, a.g.e., 1667.15 Milliyet, 6 Şubat 1932.16 Hasan Oral Şen, Sadeddin Kaynak, Ankara, TRT Mü-zik Dairesi Başkanlığı Yayınları, 2003, s.367.17 Ünlü, a.g.e., s.27. 18 Şen, a.g.e., s. 368.
3 Şubat Çarşamba (Kadir Gecesi). Hafızlar ayakta Türkçe tekbir getiriyor-lar. Hafızlardan açık renkli elbiseli olan zat Hafız Sâdettin Kaynak’tır.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
28
1923’te Cumhuriyetin ilanı ile birlikte yönetimehâkim olan, geçmişi geride bırakıp yeni ve parlakbir geleceğe Batılılaşma ve modernleşme yolundakiinkılâplar ileulaşmayıhedefleyenideolojidenşüphe-siz kimüzik de etkilenmiştir. Cumhuriyet politikalarıdoğrultusunda geleneksel müziği unutturmak amacıileTürkmüziğiilkönceeğitimveöğretimdenkaldırıl-mış,ardındanda radyolardayasaklanmıştır.Halk,nesentez doğrultusunda Türk müzisyenler tarafındanbestelenençoksesliyapıtlaranedeBatımüziğiörnek-lerine büyük ilgi göstermiştir. Aksine radyodan Türkmüziğiyasaklanınca,özellikleArapkanallarınayönel-mişlerdir.Arapmüziğineradyokanallarıvasıtasıylaku-laklardaoluşanbuaşinalık,belli bir süre sonraArapfilmleriylepekişmiştir.
II.DünyaSavaşı’nınçıkmasıylahemfilmendüstrisidurmuş hem de çevrilmiş filmler yurda gelememiş-tir.Mısır yoluyla Türkiye’ye gelen Amerikan filmleri-ninülkeyeMısır sinemasınınürünlerini de getirmesiile“Arapfilmleri”gösterimibaşlamıştır.İlkMısırfilmi“Aşkın Gözyaşları” büyük ilgi ile karşılanmıştır. Uzunsürediryerlifilmlerdenuzakkalanhalkiçinfesli-enta-rilikişilerinyeraldığı,baştaÜmmüGülsüm,LeylaMu-rat,Abdulvahhap,FeritAtraşgibiMısırSineması’nınbir endüstri olarak güçlenmesi ve yaygınlaşmasındabüyükroloynayanşarkıcılarınoynadığımüzikliMısırfilmleri,1948yılındayasaklanıncayakadaroldukçailgiçekiciolmuştur.Örneğin;bunlardan“BağdatBülbülü”adlıMısırfilmi“İstanbulhalkınınçokiyitanıdığıvegü-zelsesleriniherakşamMısırradyolarındadinlediğimizMünireMehdiyeveAhmetAllam’ın iştiraki ileyapıl-mışbinbirgeceefsanelerinitasviredenTürkçesözlüve şarkmusikili birfilmdir” şeklinde tanıtılmıştır (13Şubat1937CumhuriyetGazetesi)(Şekil1).
Şekil1.13Şubat1937CumhuriyetGazetesi“BağdadBülbülü”filmilanı
Filmlerinmüzikleriöylesineilgigörmüştürki,hal-kındilinibozacağıendişesi ile ilkolarak1938yılındaBasın-YayınGenelMüdürlüğü,filmmüziklerininArap-ça söylenmesini yasaklamıştır. Böylelikle filmler içinyapılanyepyenibirtarzoluşmuştur:“AdaptasyonŞar-
kılar”.Adaptasyon,Arapfilmlerindekişarkılarınmelo-dikyapısıüzerineTürkçesözleryazılarakyadatema-lardan esinlenilerek yeni besteler yapılması şeklindegerçekleşmiştir(Tekelioğlu,1998).Filmlerinmüzikleriodöneminünlübesteciveyorumcularınayaptırılmışvebufilmlerhalktarafındanbüyükilgigörmüştür.İlkkez26Ocak1939’daİstanbulİpekveSaraysinemala-rındagösterimegiren,başlıcarolleriniRomanNavaroveMirnaLoy’unoynadığı“ŞeyhinAşkı”filmininilanın-damüzikbilgisi:“MusikikısmınıtertipedenveidareedenCevdetKazan,GazelveŞarkılarMustafaÇağlar”olarakbelirtilmiştir.Butarihtensonra,gazetelerdeçı-kanMısırfilmlerininafişveilanlarındayerliyorumcuve bestecilerin isimleri yoğun olarak görülmektedir.Filmlerinilanları,plakyadaeğlenceyerleriiçinverilenreklamilanlarındanfarksızdır(Beşiroğlu,2003).
Aynı yıl yerli film sektörüdegerekoyuncular ge-reksemüzikalolarakTürkmüziğiilebezenmiştir.Bun-laraengüzelörnek,içerisindefilmmüziğiolarakDedeEfendi,ŞakirAğaveIII.Selim’inklasiküsluptakieser-lerininyanısıraSâdettinKaynak’ınbufilmiçinyapmışolduğuyenibestelerinindeyeraldığıvebaşrolünüdö-neminenönemlisessanatçılarındanMünirNurettinSelçuk’un üstlendiği “Allahın Cenneti” filmidir (Şekil2).
Şekil2.28Ekim1939AkşamGazetesi“AllahınCenneti”filmilanı
SâdettinKaynak’ınyapmışolduğuilkTürkfilmiolan“AllahınCenneti”,aynızamandaTürksinematarihin-deünlübir ses sanatçısınınoyuncuolarak yer aldığıilk filmdir. Sinema yazarları bu filmin şarkıcı-oyuncuekolünü başlattığını ve film sanatı adına bu akımınbaşlamasındakötübirörnekolduğunubelirtmişlerdir(Şen,2003).AncakKaynak’ınbufilm içinbestelediğivebugündahienbilineneserleriarasındasayılanhi-caz “Deli gönül gezer gezer gelirsin”, segâh-nihavent“Dertliyim,ruhumahicranımısardımdayine”,segâh“İnceciktenbirkaryağartozarElifElifdiye”,nihavent
SÂDETTİN KAYNAK’IN FİLM MÜZİĞİ BESTECİLİĞİ * Sinem ÖZDEMİR
*Yrd.Doç.Dr.İstanbulTeknikÜniversitesiTürkMusikisiDevletKonservatuarıÖğretimÜyesi
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
29
“Kalplerdendudaklarayükselensesidinle”gibieserle-rihemfilmhemdeplaklarlagenişkitlelereulaşmıştır(Şekil3).
Şekil3.29Ekim1939AkşamGazetesi“AllahınCenneti”filmiplakilanı
Gerek adaptasyon gerekse Türkçe film ilanların-da“bestecisi”, “adaptasyonunuyapan”gibi sıfatlarınkarşısındaSelahattinPınar,ArtakiCandan,SadiIşılay,Muhlis Sabahattin, Kadri Şençalar, Şerif İçli, MünirNurettinSelçuk,MesutCemilgibidöneminünlümü-zisyenlerinin isimleri de yer almış (Şekil 4) fakat buisimlerarasındanöneçıkan,hiç şüphesiz ki SâdettinKaynakolmuştur.
24Eylül1944AkşamGazetesi
26Mart1941AkşamGazetesi
1Kasım1947CumhuriyetGazetesi
19Nisan1946CumhuriyetGazetesi
8Nisan1946AkşamGazetesi
Şekil 4. Selahattin Pınar, Artaki Candan, Sadi Işılay, Kadri Şençalar ve Şerif İçli’nin müziklerini adapta edip/besteledikleri Arap/ Mısır filmlerinin gazete ilanları
Sâdettin Kaynak’ın 1926 yılından başlayarak sür-dürdüğübestecilikhayatındatanınmasıvepopülerlikkazanmasında filmmüziği çalışmalarının çok önemlibirrolüolmuştur.Kaynak’ınfilmşarkılarıbesteciliğin-de,TürkfilmleriveMısırfilmlerineyaptığışarkı, tür-kü ve fantezilerülkeninpek çok yerindegösterilme-yebaşlayanfilmleraracılığıileyayılmayabaşlamışvesonrasındadadöneminünlüsessanatçılarınınplakla-raseslendirimiveeğlencemekânlarındaki icraları ilegenişserilerdehalkaulaşmıştır.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
30
SâdettinKaynak’ıntespitedilebilen669eserinden218’ifilmmüziklerininsözlürepertuarınaaittir(Şekil5).
E S E R DAĞ IL IMI
F ilm Müziği; 218; 33%
Diğer E s erler; 451; 67%
Şekil5.SâdettinKaynakEserlerininİstatistikselDağılımı
Kaynak14adetTürkfilmine59,47adetMısırfilminede159eserbestelemiştir(Şekil6).
F İL M MÜZİK L E R İ DAĞ IL IMI
T ürk F ilmi; 59; 27%
Mıs ır F ilmi; 159; 73%
Şekil6.SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerininİstatistikselDağılımı
Kaynak’ıntespitedilen14adetTürkfilmiiçinulaşılan59eserinin49’uşarkı,3’ütürkü,2’sifanteziformundaikenbireradetdemarş,mersiye,beste,nefesvetangoformundaeserimevcuttur.Tespitedilen47adetMısırfilmiiçinulaşılan159adeteserininise140’ışarkı,4’üfantezi,4’ümarş,3’üdüet,2’simersiye,2’sitürkü,1’ivals,1’ideninniformundadır.2adeteserininiseformutespitedilememiştir(Tablo1).
SâdettinKaynak’ınözelliklebufilmlerdenesinlenerekbestelerindekarşımızaçıkan4mısralızemin,nakarat,meyan,nakaratolarakdüzenlenenklasikşarkıformundanbağımsız,gerekmakamlarıveusullerikullanışıgereksemelodiye, formaveritmegetirdiği serbestlikvesazunsurunasağladığıprestijle1950’liyıllarda“serbest icra”/“fantezi”olaraktanımlanacakolanyeni icratarzı ileortayakoyduğueserleri;gördüğü ilgikadareleştirilmiş-tir.Ortayakoyduğuserbesticratarzınınhembesteyapmatekniklerindehemdeicradabireyeözgürcehareketedebilmealanıyaratması,“özgüricra”ve“arabesk”ilişkilendirimindeKaynakilebirebirbağkurulmasınasebepolmuştur(Tekelioğlu,1998).
Kaynak’ın bu anlayışla verdiği eserleri; Arapmüziği,Mısır filmleri, yozmüzik, arabesk hep aynı paydadanbeslenereksöylemleştirilmiştir.AslındanearabeskTürkçesözlübirMısırmüziğidirnedearabeskfilmleriMısır
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
31
melodramlarınıntaklididir(Stokes,1998).Kurulanbubağın1960’lıyıllardabaşlayanve“ArabeskKültür”ola-rakadlandırılansosyalolgununmüziğinintemelleriniatması yönündeki ilgi Kaynak’ın eserlerinin müzikalanalizleriparalelindedoğrubir tespitdeğildir.Ancakbubestelerinkurulumundatemelalınançatınıngerekmelodi, gerek ritim, gerekse güftedeki serbestlik veözgürlükolgusunuyerleştirmesibakımındankompo-zisyonolarakzincirlerinkırılmasındaönemlibiretkenolduğuşüphesizdir.
Kaynak tüm bu eleştirilerin aksine, gösterime gi-recek olanMısır filmlerimüziklerinin aynen kalmasıveya sadece sözlerinin Türkçeleştirilip Arap müziği-nin korunması fikrine karşı gelerek filmmüziklerininTürkçe sözlerle yeniden bestelenmesi düşüncesinisavunmuştur. Hatta Arap müziğinin halk arasındabüyük ilgi gördüğü bu dönemde büyük bir risk içer-mesine karşın, görüşünde ısrar etmiştir. Orijinal adı“Denânîr”olanveÜmmüGülsüm’ünüçüncüfilmiola-rakMısır’da 1940 yılında piyasaya çıkan (Danielson,2008) “Harunürreşid’in Gözdesi” adlı film, dönemfilmvemüzikbahsiaçısındandeneyselbirgirişimol-muştur. Film, biri Türkçe sözlerle Sâdettin Kaynak’ınbesteleyipMüzeyyenSenar’ınseslendirdiğişarkılarlaİpekSineması’nda,birdiğerideTürkçesözlüveÜmmü
Gülsüm’ün seslendirdiği Arapça şarkılı versiyonuylaSaraySineması’ndaolmaküzereaynıandaikisinema-dabirdengösterimegirmiştir(Şekil7).Sonucundaise,SâdettinKaynak’ınbesteleriileTürkmüziğidublajıya-pılanfilmingösterimi,orijinalversiyonunanazaranüçkathasılatyapmıştır(Şen,2003).
Şekil 7. 27 Kasım 1941 Akşam Gazetesi “Harunürreşid’in Gözdesi” film ilanı
Sâdettin Kaynak’ın filmler için yaptığı besteler vebunların film içerisindeki yer ve süreleri düşünüldü-ğündeodönemekadar alışılagelmişolan şarkı form
Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinde Kullandığı Formlar14 Türk Filmindeki 59 Eserin Formları 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin Formları
Kullanılan Form Kullanım Sayısı Kullanılan Form Kullanım Sayısı
Şarkı 49 Şarkı 140
Türkü 3 Fantezi 4Fantezi 2 Marş 4
Marş 1 Düet 3
Mersiye 1 Mersiye 2
Beste 1 Türkü 2
Nefes 1 Vals 1
Tango 1 Ninni 1
Belli Olmayan 2
Tablo1SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerindeKullandığıFormlar
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
32
özelliklerinden taşmak zarureti doğmuştur. Hacı ArifBey’in damgasını vurduğu “Şarkı” formundan fark-lı bir yapıoluşturmakgerekmiştir.Gerçi bakıldığındaHacı Arif Bey’den önceki dönemlerde de şarkı formbesteciliğindefarklılıklargörülmüştür.Kurallarınsınır-layıcılığınınhersanatdalınadâhilolankişileriçinoluş-turduğuzorlayıcılıkmüzikiçindegeçerliolmuş,belkideTanburîMustafaÇavuş’uneserlerinide“Fantezi”tanımıylailişkilendirebilmeninyadabaştaDedeEfen-diolmaküzerepekçokbestecidebubenzerliğiyaka-layabilmeninsebebidebudur.SâdettinKaynak’ınHacıArifBeyekolündenayrılıpkendiçizgisinegeçmesindetabiikifilmşarkıcılığınındoğurduğusüremecburiyetiilebesteyapmaanlayışınındaoldukçapayıolmuştur.Sâdettin Kaynak’ın filmmüziği besteciliği, salt besteyapmanınçokdahaötesindedir.Yanifilmmüziğibes-teciliği,bestecilikilhamıilebaşbaşadeğildir.Önceliklefilminsenaryosunauygunbirbesteolmasıgerekmek-tedir.Filminorijinalmüziğininsüresineuymakzorun-luluğuvardır.Zaman,mekân,süre,görüntüvekonuileparalellikgöstermesigerekenbirbestetabiikibesteci-yibukonulardasınırlandırmıştır(Şen,2003).
Kaynak’ınfilmşarkıcılığıkonusundayapılanyorum-lar,onunbubestelerinasıloluşturduğunadairedinilenbilgilendirimledahaiyianlaşılacaktır.Bubilgiyikendi-sindenbirinciağızdanedinenvebizzatyaşayantalebe-siAlâeddinYavaşçaşöyleaktarmıştır:“…Birikibesteyaptıktan sonra İpekçilerdeo zamanlarArapfilmle-rinigetiriyorlar,bunlaradublajyapılıyor.KonuşmalarTürkçe fakat şarkılar Arapça.Halktan istekler geliyordiyorlarki‘şarkılargüzelamahiçbirşeyanlamıyoruz.BunlarıTürkçeleştiremezmisiniz’İpekçilermusikîileiçiçebiraile,hattagelinleriUdîNevresBey’intalebeleriLaleNergisHanımlarnam-ımüstearlarıylahepplak-laryapmışlardır.Çokdagüzel tavırlarıvardır.Onlarlameşkleryapılıyor,musikîyapılıyor.OsıradaKaynak’ınbu eserleri dinlendiği için ‘Hâfız’ diyorlar, ‘şu bizimfilmleribirseyredin,bakınedin,bunlarınTürkçeeserhalinegelmesiniistiyoruz.Nasılolurbuiş?’‘VallagidipseyredelimamabirşartlasözunsuruvarvesözolduğuiçinVecdiBeyvar’diyor:VecdiBingöl.‘Onunlaikimizgidelimbakalım takip edelim. Bakalımbir şeyler ya-pabilecekmiyiz,yapamayacakmıyız?Görelimondansonradüşünürüz.’İkiligidiyoroturuyorfilmlerinbaşı-naveçokenteresan,şöyleyapıyorlar:Şimdibirkapalıbirdeaçıkolanheceleribelirliyorlar.Kapalıheceaşağıdoğru,açıkheceyukarıdoğrubirişaretlemeilebelir-leniyor.SonrasındaKur’an-ıKerimokuyuşundaolduğugibihangiheceninnekadarsürdüğünütespitiçiniseüçelifsürecekikielifsürecekdiyetespittebulunuyor-lar.BirağızaçıklığınınnekadarsürdüğünübuşekildetespitedenVecdiBingöloluyor.2elifaçık,3elifkapalı,2elifaçık…şeklindebunları tespitediyor.Kaynak’daaranağme/baştakigirişsazınekadarsürüyor,ozamanki vaşeron saatlebunu saniyeden tespitediyor.Vec-
diBeybiryandansözleritakipederkendiğeryandanfilmdecereyanedenolayıgözlüyor;birdüğünmü,birayrılıkmı,birölümmü?BunlarıdaoradagörüyorlarveVecdiBeybunagöregüfteyiyazıyor.TabiVecdiBeykonuyu takip edip kendi hissiyatı ile yazdığı güftedeaçıklığıvekapalılığıdanazarîdikkatealıyordu.Kaynakaranağmedışındamısralarnekadar tutuyor, arasaz-larnekadar tutuyorbunları saniye ile tespitediyor-du.Tabiiburadaenönemlinoktasenkronuntutması.AğızfilmdeaçıldığındaTürkçegüftedekapanacakbirhecegeliyor iseolmaz.VecdiBeyonagöre şiir yazı-yor, Kaynak’a veriyor, Kaynak da o saniyelere göreölçmeksuretiylebesteleriyapıyor.BestelerinhiçbirisiAbdülvahab’ınokuduğueserdeğil.Amasüreleröyle,mecburkalınıyoruzunşarkılaryapılmaya.Böylecebi-zimmusikîmizdeHacıArifBeyzamanınakadarolanve8mısrayakadargelenşarkılar22mısra,24mısra,26mısrayakadarçıkmayabaşlıyor.AmahiçbirisininArapmüziğiilealakasıyoktur.SâdettinKaynak’tançıkanbirmüzikbu.Kesinlikle arabeskdeğil.Mesela ‘Leylabirözge candır’ neresi arabesk bunun? Ama süre yanı,ağzınaçılıpkapanışıaynı.İştefilmlerdekimüziğeTürkmusikîsiadımınıböyleatıyor.YıllarcaKaynakpekçokArapfilmininmusikî bölümünü kendisi yapıyor, amakiminle?BakınhepsiVecdiBingöl ile...Bu ikisi güzelanlaşmışlarhayatlarınınsonunakadar.Aralarındabiraraküçükbirkırılmaolmuşamasonratamiredilmiş,düzeltilmiş. Böylece Türk musikîsinde uzun soluk-lu şarkı formları artık repertuara girmeye başlamış.Ondansonra taklitlerbaşlamış.Amabunu ilkortayakoyanSâdettinKaynak’tır. Filmmüziğinindoğuşubuşekildeolmuşveçoktutmuştur.İpekçilerleberaberbuişepeydevametmiştir…”(Yavaşça,2008)
Kaynak’ınbusınırlılıkiçerisindeeldeedilenürünlerolaneserlerinebakıldığındaise,besteciliğininbüyük-lüğübirkatdahaortayaçıkmaktadır.Orijinaliseyredi-lenfilmiçinsenaryonunokunması,baştaVecdiBingölolmaküzereuygunşarkısözlerininyazılması,konuyamakam,usul, ritmvegüfteyeuygunbesteyapılmasıgerekmektedir. SâdettinKaynak1941yılındaHikmetFeridunEs ileYedigünDergisi’ndeyaptığı röportajdaşunları söylemiştir: “Hikmet Feridun Es: …bu sıradagözümmasanınüzerindeki kronometrolu şimendifersaatine ilişti. Bir kağıdın kenarında da birtakım he-saplaryapılmış.Saatvedakikalarkaydolunmuştu.Birbestekârın kronometrolu saatle çalışması tuhafımagitmişti.Bununsebebinisordum.SâdettinKaynakiza-hatverdi:‘Filmbestekârlığıbüsbütünayrıbiriştir.BenAllah’ınCenneti,KahveciGüzeli,LeylâileMecnun,Ça-nakkale filmlerininmusikîsini yaptım. Şimdi yeni birfilme çalışıyorum. Bir filmde şarkının ihtiva edeceğiyerkronometroileölçülür.Birmetrede52kareresimvardır.Birfilmbirsaniyede24resimgösterir.Şimdi47metredevamedecekbirşarkıiçinbazıhesaplarçıkar-makicapeder.Meselâşuandafilmdebirdakikakırk
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
33
saniyedevamedecekbirşarkıiçinçalışıyorum.Bununiçinkarşımdakronometrolusaatduruyor.”52karere-simx47metrefilm,saniyedegösterilenresim24.52x47 :24=101.8saniye,buda1dakikada41.8saniyeetmektedir(Şen,2003).
SâdettinKaynak’ınmüzikleriniyaptığıTürkFilmleri:AllahKerim,Allah’ınCenneti,ÇanakkaleGeçilmez,Es-tergonKalesi,HâfızBehçet,İstanbulSokakları,KahveciGüzeli,KanlıTaşlar,NasrettinHocaDüğünde,SızlayanKalp,SızlayanKalpBeyazZambak,SonsuzAcı,YavuzSultanSelimAğlıyorveYaylaKartalı’dır.Kaynak’ınmü-zikleriniyaptığıMısırFilmleriise:ArzuileKanber,AşkÇeşmesi,AşkKurbanları,AşkınZaferi,BağdatHırsızı,BalıkçıOsmanBağdat’ta,BeyazMelek,BeyazZambak,Binbir/BinbirinciGece,BinikinciGece,BirTürk’eGönülVerdim,CemSultan, Çöl Kızı,DansözlerKulübü,Dü-ğünGecesi,EsirTüccarı,GadrveAzap,GençliğinZa-feri(EndülüsGeceleri),GizliAşk,GünahPeşinde,HacYolu,Harunreşid’inGözdesi,HurmalarAltındaCemile,Işıl ileFahri, İnciliÇavuş, İskender,KalbimeDoğmuş-tu,KaraBahtım,KeremileAslı,LekeliMelek,LeylaileMecnun,MahzunGönüller,MeçhulMazi,Mihrace’ninKızı,Romeove Jülyet,SahraGüzeli, SahraKızı Leyla,Sefiller, Selahattin Eyyûbî ve Bozaslan, Selma BenimCanımsın, Sönmeyen Aşk, Şam Güzeli, Şark Yıldızı,ŞeyhinKızı,Tahir ileZühre,VicdanBorcuveYetimlerfilmleridir.
14 Türk ilminden 5 adedininmüziklerini SâdettinKaynak’ınyapmışolduğutespitedilmekleberaberbufilmler için hangi besteleri yaptığına ulaşılamamıştır.Bufilmleri:HâfızBehçet,SızlayanKalp,SızlayanKalpBeyazZambak,EstergonKalesi,AllahKerim’dir.Bun-lardanHâfız Behçet’e, HasanOral Şen’in bulguların-danfaydalanılarakulaşılmış,diğerdördüisedönemingazeteleritaranırkenulaşılanfilmafişleriileilkkeztes-pitedilmiştir(Şekil8).
29Aralık1950CumhuriyetGazetesi
21Ekim1948AkşamGazetesi
1Aralık1950CumhuriyetGazetesi
Şekil 8. Sızlayan Kalp, Sızlayan Kalp Beyaz Zambak, Estergon Kalesi, Allah Kerim filmleri gazete ilanları
4Mart1949AkşamGazetesi
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
34
Yineaynışekilde47adetMısırfilmindende9ta-nesine sadece Kaynak’ın müziklerini yaptığı bilgisidâhilindeulaşılmış,eserlertespitedilememiştir.Bun-lardanEsirTüccarı,HacYolu,IşılileFahri,İskender,Ke-remileAslı,HurmalarAltındaCemileadlıeserlereHa-sanOral Şen’in çalışmalarından, KalbimeDoğmuştu,MihraceninKızıveSahraGüzeliadlıfilmlerdegazetetaramalarındarastlanılanfilmafişleriileilkkeztarafı-mızcatespitedilmiştir(Şekil9).
14Aralık1949AkşamGazetesi
24Ekim1945CumhuriyetGazetesi
27Ekim1941AkşamGazetesi
Şekil 9. Kalbime Doğmuştu, Mihracenin Kızı ve Sahra Güzeli filmleri gazete ilanları
SâdettinKaynak14adetTürkfilmiiçinbestelenmişolduğu59eserinde;Nihavent10/Hicaz7/Mahur6/Segah5/Acemaşiran4/Hüseyni4/Karcığar4/Mu-hayyerkürdi3/Rast3/Buselik2/Zavil2/Şehnazbu-selik 2/ Nikriz 2/ Evç 1/ Gerdaniye 1/ Sultanıyegah
1/Şehnaz1/Acemkürdi1 /Suznâk1 /Ferahnak1 /Kürdilihicazkâr 1/ Neva 1/ Uşşak 1/Muhayyerbuse-lik 1/ Şedaraban1olmaküzerebirbirinden farklı 25makamkullanmıştır.47adetMısırfilmiiçinbesteledi-ği159adetsözlüeseriiçinse;Nihavent27/Hicaz24/Uşşak20/Hüzzam15/Rast12/Mahur11/Hicazkâr8/Hüseyni7/Karcığar6/Muhayyer6/Acemaşiran5/Segah4/Gerdaniye 4/Muhayyerkürdi 3/ Suznâk 3/Beyatiaraban2/Dügah2/Gülizar2/Şehnaz2/Buse-lik2/Kürdilihicazkar2/Acemkürdi2/Hüseynikürdi1/Kürdi1/Müstear1/Nevabuselik1/Sabâ1/Segahma-ye1/Sultanıyegah1/Suzidil1/Beyati1olmaküzerebirbirindenfarkı31makamkullanmıştır(Tablo2).
Kaynak,bestelediğifilmmüziklerinin5’iTürkfilm-lerinde,16’sıMısırfilmlerindeolmaküzere21tanesi-nideğişmelimakamanlayışı ilebestelemiş,bireserioluştururkenbazenikibazendeüçfarklımakamıkul-lanmıştır.
SâdettinKaynak,filmmüziklerinibestelerken,Türkfilmlerinde9,Mısırfilmlerindeise8birbirindenfarklıküçükusulükullanmıştır.SâdettinKaynak’ınfilmmüzi-ğibesteciliğindekideğişmelianlayışıyalnızcamakam-larlasınırlıkalmamışusulleriçindekullanılmıştır.159adetMısırfilmmüziğinin25 tanesinin,59adetTürkfilmi müziğinin de 16 tanesinin usulü değişmelidir.Filmmüziklerindeki genel usul dağılımı ise şöyledir:Türkfilmlerinde:Düyek10/Sofyan10/Aksak7/Ser-bestbölümlü5/Curcuna3/TürkAksağı3/NimSofyan2/RaksAksağı1/LenkFahte1/Usulübelliolmayan1eserken;Mısırfilmlerinde:Düyek62/Sofyan27/Ak-sak18/NimSofyan15/Serbest6/ Curcuna2/TürkAksağı1/Devr-iHindi1/YürükSemai1/Usulübelliol-mayan1esertespitedilmiştir(Tablo3).
Nihavent (27), Hicaz (24),Uşşak (20)veHüzzam(15)sıralamasıylayeralanmakamkullanımıveDüyek(62), Sofyan (27) ve Aksak (18) sıralamasındaki usulkullanımındailksıralardayeralanaksakritmlerinter-cihi deArap ritm vemakamanlayışına olan yakınlıkbakımındanilgiçekicidir.
SâdettinKaynak’ınyapmışolduğufilmmüzikleriningüfte yazarları iseoldukça geniş bir yelpazede çeşit-lenmiştir. Karacaoğlan, Emrah, Gevherî, Âşık Ömergibi halk ozanlarından Dîvân şiirinin en önemli şair-lerinden Fuzulî, Nedim ve Şeyh Galib’e, büyük neyüstadıNeyzenTevfik’tenMillîMücadeleruhununenönemli isimlerindenŞairMehmetAkif Ersoy’a kadaruzananbuserideSâdettinKaynak’ıngüftelerinienfaz-lakullandığışairVecdiBingölolmuştur.OnunardındanMustafaNâfizIrmak,FuadHulûsiDemirelli,RamazanGökalpArkın,NecdetRüştüEfe,LâmiGüraygibişairve sözyazarları gelmektedir. SâdettinKaynak’ın yap-mışolduğufilmmüzikleriningüfteyazarlarışöyledir:TürkfilmlerindeVecdiBingöl15/Karacaoğlan4/Ra-
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
35
Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinde Kullandığı Makamlar14 Türk Filmindeki 59 Eserin Makamları 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin MakamlarıKullanılan Makam Kullanım Sayısı Kullanılan Makam Kullanım SayısıNihavent 10 Nihavent- 27 27
Hicaz 7 Hicaz-24 24Mahur 6 Uşşak20 20Segah 5 Hüzzam-15 15Acemaşiran 4 Rast 12Hüseyni 4 Mahur 11Karcığar 4 Hicazkâr 8Muhayyerkürdi 3 Hüseyni 7Rast 3 Karcığar 6Buselik 2 Muhayyer 6Zavil 2 Acemaşiran 5
Şehnazbuselik 2 Segah 4Nikriz 2 Gerdaniye 4Gerdaniye 1 Muhayyerkürdi 3Sultanıyegah 1 Suznâk 3
Şehnaz 1 Beyatiaraban 2Acemkürdi 1 Dügah 2Evç 1 Gülizar 2
Suznâk 1 Şehnaz 2
Ferahnak 1 Buselik 2Kürdilihicazkâr 1 Kürdilihicazkar 2Neva 1 Acemkürdi 2
Uşşak 1 Hüseynikürdi 1Muhayyerbuselik 1 Kürdi 1
Şedaraban 1 Müstear 1Nevabuselik 1Sabâ 1Segahmaye 1
Sultanıyegah 1
Suzidil 1Beyati 1
Tablo2SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerindeKullandığıMakamlar
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
36
mazanGökalpArkın2/GündüzNadir2/FuatHulusiDemirelli1/NurettinRüştüBingöl1/MehmetAkifErsoy1/CemaliNâbedîd1/NeyzenTevfik1/SâdettinKaynak1/ErzurumluEmrah1/NurettinRüştüBingöl1/AşıkHasan1/Fuzulî1/VasfıRızaZobu1/TarıkIşıtman1/RefikAhmetSevengil1/VehbiCemAşkın’ın1güftesibestelenmişolup23eserinindegüfteyazarıbellideğildir.MısırfilmlerindeVecdiBingöl64/MustafaNafizIrmak15/SâdettinKaynak6/ReşatÖzpirinçci2/ErcümentEr2/ŞadiKurtuluş1/AşıkSeyrânî1/AşıkÖmer1/TarıkIşıtman1/LamiGüray1/HuriserGüneri1/HâlilİbrahimAkçam1/RamazanGökalpArkın1/TâlibiCoşkun’un1güftesibestelen-mişken61eseriningüfteyazarıbellideğildir(Tablo4).
Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinde Kullandığı Usuller14 Türk Filmindeki 59 Eserin Usulleri 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin Usulleri
Kullanılan Usuller Kullanım Sayısı Kulanılan Usuller Kullanım Sayısı
Değişmeli 16 Düyek 62Düyek 10 Sofyan 27Sofyan 10 Aksak 18Aksak 7 Nim Sofyan 15Serbest 5 Serbest 6Curcuna 3 Curcuna 2Türk Aksağı 3 Türk Aksağı 1Nim Sofyan 2 Devr-i Hindi 1Raks Aksağı 1 Yürük Semai 1Lenk Fahte 1 Usulü belli olmayan 1
Usulü belli olmayan 1
Tablo3SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerindeKullandığıUsuller
Sâdettin Kaynak’ın Film Müziklerinin Güfte Yazarları
14 Türk Filmindeki 59 Eserin Güfte Yazarı 47 Mısır Filmindeki 159 Eserin Güfte YazarıGüfte Yazarı Güfte Adedi Güfte Yazarı Güfte AdediVecdi Bingöl 15 Vecdi Bingöl 64Karacaoğlan 4 Mustafa Nafiz
Irmak 15
Ramazan Gökalp Arkın
2 Sâdettin Kaynak 6
Gündüz Nadir 2 Reşat Özpirinçci 2
Fuat Hulusi Demirelli
1 Ercüment Er 2
Nurettin Rüştü Bingöl
1 ŞadiKurtuluş 1
Mehmet Akif Ersoy 1 Aşık Seyrânî 1Cemali Nâbedîd 1 Aşık Ömer 1
Tablo4SâdettinKaynak’ınFilmMüziklerininGüfteYazarları
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
37
Sonuçolarakdenilebilirki;kitleiletişimaraçların-dansinema;toplumdaortakbirgüçveortakbirkül-türünoluşturulmasındaenönemliöğelerdenolmuş-tur.1930’luyıllardabaşlayanMısırveTürkfilmlerinegerekadaptasyongerekseyenidenbesteileyapılanfilmmüzikleri,“filmingörüntülerineeşlikedenmü-zik”olmatanımınıaşmış;filmlerinönünegeçmiştir.Türk müziğinin yayılımı ve popülerlik kazanımındabüyük rol oynamıştır. Geleneksel müzik eğitimi vebu eğitimin üzerine kurduğu icracı ve besteci kim-liği ileSâdettinKaynak,Türkmüzikhayatı içinhemdöneminsosyolojisinitanımlamasıhemdeTürkmü-ziğinin geleneksel tavırdan popülerleşme sürecinenasılgeçtiğiningözlemlenmesiaçısındançokönemlibirbestecidir.BestecilikhayatınınuzunbirbölümüfilmşarkılarıbesteciliğiiçerisindeşekillenenKaynakiçin,TürkveMısırfilmlerineyapmışolduğufantezi-ler,şarkılarvetürkülerhemkendisinin tanınmasınıhemdefilmlerinülkenindörtbiryanındagösterimegirmesi ile müziğin geniş kitlelere yayılmasını sağ-lamıştır. Sâdettin Kaynak’ın bestelerinde karşımızaçıkanmüzik anlayışı;makamları veusulleri kullanı-şı,melodiye,formaveritmegetirdiğiserbestlik,sazunsurunasağladığıehemmiyetveicratarzı ileTürkmüziğinin geleneksel yapısı içerisinde modern biranlayıştırkibuözelliklerfilmlereyaptığıbestelerdede ziyadesi ile görülmektedir. Kaynak, ulaşılan 669eserinden218tanesini,tespitedilen14’üTürk,47’sideMısırfilmiolmaküzeretoplam61filmiçinbeste-
lemiştir. Film içerisindeki yer ve sürelerdüşünülerekyapılan besteler, bu sürelerdeki Arap/Mısır şarkıla-rınaTürkçegüfteveTürkmüziğimelodilerigiydirilsede,ortayaalışılagelmiş2dakikalıkşarkılarınyerini4-5dakikayavaran,bolarasazlı,aranağmeli,aruzlavezin-lenmiş 4mısra yerine, serbest vezinli uzunca güftelieserleralmışvegenelyapıyıheranlamdaetkilemiş-tir. Bumüzikler dönemin en tanınmış ve sevilen sessanatçılarının sesinden filmlerin yanı sıra plaklaraokunmuş,ayrıcadönemeğlencemekanlarıicralarınındavazgeçilmeziolmuşveSâdettinKaynaktümbuun-surları kullanarak Türkmüziğinin popülerleşmesindebüyükroloynamıştır.
Neyzen Tevfik 1 Tarık Işıtman 1
Sâdettin Kaynak 1 Lami Güray 1
Erzurumlu Emrah 1 Huriser Güneri 1
Nurettin Rüştü Bingöl
1 Hâlil İbrahim Akçam
1
Aşık Hasan 1 RamazanGökalp Arkın
1
Fuzulî 1 Tâlibi Coşkun 1Vasfı Rıza Zobu 1 Güfte yazarı
belli olmayan61
Tarık Işıtman 1
Refik Ahmet Sevengil
1
Vehbi Cem Aşkın 1
Güfte yazarı belli olmayan
23
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
38
CumhuriyetsonrasıTürkmüziğibestecileriarasın-daençokbesteyapılanmüzikformlarındanbirişarkıformuolmuştur.Budönemdeşarkı formundabeste-leneneserlerdegüfteninyeriveönemiklasikdönem-dekinenazarandahafarklıbirönemtaşımayabaşla-mıştır.Güfteilebestearasındabiruyumvedengeninolmasıönemlibirgereklilikhalinegelmiştir.
Güfteyazarlığıileşiiryazarlığıarasındabirçokyön-denfarklılıklarolduğutartışmagötürmezbirgerçektir.Şiirkendiritmi,kendianlatımözellikleri,diliveiçeriğiilebaşlıbaşınabirsanateseriiken,güftemüziklebera-beranlamını tamamlayan,yazım tekniğibakımındanmüzikalgerekliliklerinvarlığındanhaberdarolarakya-zılmasıgerekenayrıbirsanateseridir.
Sözlübirmüzikeserindegüftenindinleyiciyi yön-lendirerekalgıyıdaraltması,yadabestenin,güfteninanlambütünlüğündençalarakönplanaçıkmasıgüfteile beste arasında bir uyumsuzluk yaratacak, olmasıgerekendengeninbozulmasınasebepolacaktır.Herikiunsurunbirbiri ileuyumluolmasıoldukçaönemlidir.Ziragüftedeanlatılanduyguvedüşüncelerinmelodikanlayışilegüçlenmesieseredeğerkatanfaktörlerden-dir.Nebestegüftedekimanadançalmalınedegüfte...Oluşturduklarıbirlikteliknekadarbaşarılı isedinleyi-cinineserdenalacağı lezzetdebuorandaartacakveesersanatsalanlamdadahafazladeğerkazanacaktır.
20. yy Türkmüziği bestecileri içerisinde güfte ilebestearasındaki bağı dengeli kurabilen, kalıcı birçokesereimzaatabilenenönemliisimlerdenbirişüphe-sizSâdettinKaynakolmuştur.Kaynakyaşamıboyuncabestelediği eserlerle zamana karşı direnebilen nadirbestecilerden biri olmayı başarmıştır. Dinleyicisinin,eseriherdinleyişindeyenidenetkilemesinisağlayacakkadar güçlü ve sanatsal bir anlatım dili kullanmıştır.Kaynak’ın gerek makam kullanımı gerekse form an-layışıkendidönemininenyenilikçiveüretkenbeste-cilerinden biri olmasını sağlamış, üç yüzün üzerindebestesiileTürkmüziğirepertuarınaönemlikatkılardabulunmuştur.
Kaynakbudeğerlieserlerisanatseverleresunarkenbirlikteçalıştığı,duyguvedüşüncelerinidizeleriileke-limeleredökenTürkmüziğininönemli güfteyazarın-danbiriolanVecdiBingöliletümmüzikseverlerinbe-ğendiği,takdirettiğiçokönemlibirortaklıkkurmuştur.
Türkiye Radyo ve Televizyonu Kurumu arşivindeVecdiBingöl’eait80adetSâdettinKaynakbestesibu-lunmaktadır.Oldukçayüksekolanburakamikibüyüksanatkârarasındakieşineazrastlanıruyumunveor-taklığınönemlibirgöstergesidurumundadır.SâdettinKaynakKaynakveVecdiBingöl’ünortaklaşaürettiklerieserlerarasındaTürksinemasındadakendisinehaklıbiryerbulmuşvesesgetirmişörneklerbulunmakta-dır.
SÂDETTİN KAYNAK BESTELERİNDE VECDİ BİNGÖL
Eren ÖZEK*
* İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Öğretim Görevlisi
Vecdi Bingöl, Tevfik Fikret’in Âşiyan’daki evinin önünde, yıl 1960
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
39
VecdiBingöl’eaitgüftelerdönemininöndegelenbaş-kabestecileri tarafındandabestelenmiştir.Ancakbubestelerin toplam sayısı şairin Sâdettin Kaynak tara-fından bestelenmiş güftelerinin neredeyse yarısı ka-dardır. Bu bestecilere ve Bingöl güfteleri kullanarakyaptıkları beste sayılarına bakacak olursak karşımızaşuönemliisimlerverakamlarçıkmaktadır:
ArtakiCandan(1),DürriTuran(1),FehmiTokay(1),Kadri Şençalar (7), LemiAtlı (1),Mediha Şen Sanca-koğlu (1), Mustafa Nafiz Irmak (2),Münir NureddinSelçuk(9),SelahaddinPınar(11),SuphiZiyaÖzbakkan(1),Şerifİçli(2),ŞükrüTunar(1).
SâdettinKaynak’ınVecdiBingölgüftelerinikullanarakyaptığı besteler içerisinde en çok 16 beste ile niha-vendmakamıkarşımızaçıkmaktadır.Dahasonrasıra-sıylahicaz,hicazkarveuşşakmakamlarındakiörneklersayısalolaraköndegelmektedir.Bingöl’eaitgüftelerikullanırken tek birmakamdabestelediği şarkıları ol-duğugibimakamdeğişimlişarkılarıdabulunmaktadır(Tablo.1)
Bingölbirçokgüftesiniheceölçüsükullanarakyaz-mıştır. Kaynak’ın usul tercihlerini mısralardaki hecesayısına,yaniheceölçüsününkalıbınagörebelirlediğigözeçarpmaktadır.Bingöl’eaitgüfteleritoplamdokuz
MAKAM USÜL ADET
Tek Makam
Acemkürdi Düyek/N.Sofyan/Curcuna 1Acemaşiran Sofyan/D.Hindi 2
Evç Aksak 1Ferahfeza Sofyan 1Gerdaniye Sofyan/Aksak 2Gülizar Aksak 1
HicazSofyan/Düyek/Aksak/
TürkAksağı/N.Sofyan7
Hicazkar Düyek/N.Sofyan 6Hüseyni Oynak/Sofyan/N.Sofyan 3
HüzzamDüyek/Curcuna
N.Sofyan/Sofyan4
Karcığar Düyek 1
MahurSofyan/Düyek/N.Sofyan
Aksak4
Muhayyer Düyek/Sofyan/Aksak 5Muhayyerkürdi Düyek/Aksak/Semai 3
Müstear Sofyan 1Neveser Aksak 1
NihavendDüyek/Sofyan/Semai
Aksak/N.Sofyan/D.Hindi16
Rast Düyek/Sofyan/N.Sofyan 3
SegahDüyek/Sofyan
Curcuna5
UşşakDüyek/T.Aksağı
Sofyan/N.Sofyan6
Makam
Değişimli
Hüzzam-Mahur NimSofyan 1Mahur/Hicaz Aksak 1
Ş.Araban/Nikriz/Mahur NimSofyan 1Uşşak/Mahur Düyek 1Rast-Nihavend Sofyan/Semai 1
S.Yegah/Buselik/A.Aşiran N.Sofyan/Semai 1
Tablo.1
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
40
usulkullanarakbesteleyenKaynak’ınençokdüyekusulükullandığıgörülmektedir.Dahasonrasırasıylasofyan,nimsofyan,aksak,semai,curcuna,Türkaksağı,devr-iHindiveoynakgelmektedir.
AşağıdakitablodaKaynak’ınhangihecekalıbıiçinhangiusulleritercihettiğigösterilmektedir.
ŞüphesizBingöl’eaitgüftelerintamamıheceölçüsüileyazılmamıştır.Serbestvezinileyazılanpekçokgüftesidebulunmaktadır.SerbestvezinleyazılangüftelerdehecesayılarıdeğişkenlikgöstersedeKaynak’ınbudüzensizyapı içerisinde,mısralarınhece sayısıbakımındanbenzerliklerini kullanmışolduğu,güfte içerisindebelirlediğikalıplaragöreusulseçmeyolunagittiğigörülmüştür.Busebeplebestelerindeçokkereusuldeğişikliğikullandığıgözlenmiştir.
ÖrneğinKaynak’ınnihavendmakamındaki‘Yalnızsenisevdim,seniyaşadım’şarkısındabudeğişimirahatçagörebilmekteyiz.
Yalnız seni sevdim, seni yaşadımDerdinle inledim, seninle yaşadımSensin benim kalbimdeki son adım
Anılsın sevgilim adınla adımÖmrümün doyulmaz demidir şimdi
Sevdâ bir ıstıraptır çeken gönül n’olduÜmidimi süsleyen dikenli bir gül oldu
Nağmelerin rûhumda şakıyan bülbül olduAşkımın en değerli mesut demidir şimdi
Güfteninilkaltımısrası11’lihecekalıbıkullanılarakyazılmışvebestecibumısralarısemaiusulündebestele-miştir.Güfteninsondörtmısrasıise14’lükalıpkullanılarakyazılmışvedüyekusulükullanılarakbestelenmiştir.
Yinenihavendmakamındabestelediği‘Eyipekkanatlıseherrüzgarı’şarkısındausuldeğişimininhecesayısıileolanilgisinigörmekteyiz.
Ey ipek kanatlı seher rüzgarıUğradı mı yolun leyla üstüne
Bağrımda titrettin o bergüzarıSevdalar getirdin sevda üstüne
Sevişmemiz ne hoş çağdıYıldız gibi birden ağdıAcı bir gözyaşı yağdı
O pembe rüya üstüneŞimdi o çağlar yadımda ağlarGönlümü bağlar hülya üstüne
Usul/Hece 5 7 8 10 11 12 14 16 SerbestNimSofyan - 3 2 2 3 - 3 - 3
Semai - 1 2 1 1 - 2 - -Sofyan 1 6 7 - 1 1 5 - 8
TürkAksağı - 2 - - 1 - - - -DevriHindi - - 2 - - - - - -
Düyek 1 10 5 - 10 - 8 1 8Aksak - 3 - - 2 - 5 1 1Oynak - 1 - - - - - - -Curcuna 1 - 1 - 2 - - - -
Tablo.2Heceölçüsününusulleregöredağılımı
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
41
Güfteninilkdörtmısrası11’likalıpkullanılarakyazılmışveKaynaktarafındandüyekusulükullanılarakbeste-lenmiştir.Beşincimısradansekizincimısrayakadarkullanılan8’likalıpdevr-iHindiusulükullanılarakbestelenmiş,dahasonragelen10’lukalıpileyazılmışsonikimısradaisetekrardüyekusulükullanılmıştır.
Kaynakbestelerindegörülentümusuldeğişikliklerininheceölçüsünedayalıbirhesaplamadankaynaklanıyorolduğunusöylemekelbettemümkündeğildir.Örneğin;segahmakamındaki‘Gönülsevdinsevilmedinsevdaelin-de’şarkısında,güftenintamamı8’lihecekalıbıileyazılmışolmasınarağmenbestecidüyekvecurcunausullerinideğişimliolarakkullanmıştır.
BirbaşkaörnekdemuhayyermakamındakiBugecemehtabıkoynunaalmışşarkısıdır.Güftenintamamı11’lihecekalıbınagöreyazılmışolmasınarağmenbestecidüyekveaksakusullerinideğişimliolarakkullanmıştır.
Heceölçüsününkalıbıdeğişmesinerağmenusulündeğişmediğiörneklerdebulunmaktadır.Örneğin;hüzzamvemahurmakamlarınındeğişimliolarakkullanıldığı‘Birsesduyduminceden’şarkısındagüfteningenelindekul-lanılan7’likalıbındeğişerek10’lukalıbageçmesinerağmenusuldeğişmemekte,nimsofyanolarakkalmaktadır.
KaynağınnimsofyanusulündebestelediğieserlerdekullandığıheceölçüsükalıplarıTablo.3’teverilmiştir.
NİMSOFYANAdet HeceSayısı3 72 82 103 113 143 Serbest
Tablo.3
Nimsofyanusulünde7’live8’likalıplarınkullanıldığıNiçinbaktınbanaöyleveBirsesduydumincedenşarkı-larındanbirerbölümüŞekil.1veŞekil.2’degösterilmiştir.
Şekil.1 Nim Sofyan 7’li Hece Ölçüsü
Şekil 2 Nim Sofyan 8’li Hece Ölçüsü
KaynakusuldeğişimiolaneserleriçerisindekullandığıSemaiusulünüTablo.4’tekikalıplarlabestelemiştir.
SEMAİAdet HeceSayısı1 72 81 101 112 14
Tablo.4
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
42
Semaiusulünde7’live11’likalıplarınkullanıldığıKalplerdendudaklarayükselensesidinleveYalnızsenisev-dimşarkılarındanbirerbölümŞekil.3veŞekil.4’tegösterilmiştir.
Şekil.3 Semai 7’li Hece Ölçüsü
Şekil.4 Semai 11’li Hece Ölçüsü
SofyanusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.5’teverilmiştir.
SOFYANAdet HeceSayısı6 77 81 111 125 148 Serbest
Tablo.5
Sofyanusulünde7’live8’likalıplarınkullanıldığıBugecedüğündernekveSevgişefkatikikardeşşarkılarındanbirerbölümŞekil.5veŞekil.6’dagösterilmiştir.
Şekil.5 Sofyan 7’li Hece Ölçüsü
Şekil.6 Sofyan 8’li Hece Ölçüsü
TürkaksağıusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.6’daverilmiştir.
TÜRK AKSAĞIAdet Hece Sayısı
2 71 11
Tablo.6
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
43
Türkaksağıusulünde7’likalıbınkullanıldığıHoydenizKaradenizveYadelleraldıbenişarkılarındanbirerbö-lümŞekil.7veŞekil.8’degösterilmiştir.
Şekil.7 Türk Aksağı 7’li Hece Ölçüsü-1
Şekil.8 Türk Aksağı 7’li Hece Ölçüsü-2
Devr-iHindiusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.7’deverilmiştir.
DEVRİHİNDİAdet Hece Sayısı
2 8Tablo.7
DevriHindiusulünde8’likalıbınkullanıldığıEyipekkanatlıseherrüzgarıveNideyimbilmemelindenseninşarkılarındanbirerbölümŞekil.9veŞekil.10’dagösterilmiştir.
Şekil.9 Devri Hindi 8’li Hece Ölçüsü
Şekil.10 Devri Hindi 8’li Hece Ölçüsü
DüyekusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.8’deverilmiştir.
DÜYEKAdet Hece Sayısı10 75 810 118 141 151 168 Serbest
Tablo.8
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
44
Düyekusulünde7’live11’likalıbınkullanıldığıLeylabirözgecandırveSevmeksuçsaçekinmezdimölümdenşarkılarındanbirerbölümŞekil.11veŞekil.12’degösterilmiştir.
Şekil.11 Düyek 7’li Hece Ölçüsü
Şekil 12 Düyek 11’li Hece Ölçüsü
AksakusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.9’daverilmiştir.
AKSAKAdet HeceSayısı3 75 142 111 161 Serbest
Tablo.9
Aksakusulünde7’live14’lükalıbınkullanıldığıAşkınsusuzbağındavePınarbaındasandımbirsöğütşarkıla-rındanbirerbölümŞekil.13veŞekil.14’tegösterilmiştir.
Şekil.13 Aksak 7’li Hece Ölçüsü
Şekil.14 Aksak 14’lü Hece Ölçüsü
OynakusulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.10’daverilmiştir.
OYNAKAdet Hece Sayısı
1 7Tablo.10
Oynakusulünde7’likalıbınkullanıldığıBenbirçobankızıyımşarkısındanbirbölümŞekil.15’degösterilmiştir.
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
45
Şekil.15 Oynak 7’li Hece Ölçüsü
CurcunausulündebesteleneneserlerdekullanılanheceölçüsükalıplarıTablo.11’deverilmiştir.
CURCUNAAdet HeceSayısı1 51 82 11
Tablo.11
Curcunausulünde,11’likalıbınkullanıldığıSöyleyinneredeogöznuruve8’likalıbınkullanıldığıGönülsevdinsevilmedinşarkılarındanbirerbölümŞekil.16veŞekil.17’degösterilmiştir.
Şekil.16 Curcuna 11’li Hece Ölçüsü
Şekil.17 Curcuna 8’li Hece Ölçüsü
KaynaktarafındanbestelenenVecdiBingölgüftelerineiçerikyönündenbakıldığındasadecekadınerkekilişkisideğil, insan-dünyahayatı, insan-tabiat ilişkisi gibi birçok farklı konunungüftelendiği görülmektedir. Kullanılantemalardadazenginbiryapıgözeçarpmaktadır.Örneğinkahramanlık,vatansevgisi,dünyahayatı,evlatsevgisi,ailesevgisigibiçokçeşitlikonulardagüfteörneklerinerastlamaktayız.
Bingöl güftelerindekelimevemısra tekrarları kullandığı görülmekte, ifade tekrarlarına rastlanmamaktadır.Güftelerinhemenhepsindehecevezniyadaserbestvezinkullanmıştır.Aruzveznininkullanıldığıeserçokazdır.Örneğin;Mef’ûlü/Mefâîlü/Mefâîlü/Feûlünkalıbınınkullanıldığı‘Hicrânlaharaboldudasevdâeligönlüm’adlışarkıbulunmaktadır.
Şairin güfteleri dil yönünden incelendiğinde zaman zaman konuşma diline de yer verdiği görülmektedir.Kaynak’ın‘AşkÇeşmesi’adlısinemafilmiiçinbestelediği‘Cevapbeklemekuzumyokdiyecekbirsözüm’şarkısın-daeşineazrastlananbirgüfteanlayışıkullanılmış,ikisevgilininkarşılıklıdiyaloglarıgüfteolarakyeralmıştır.
GünümüzdebuikiustamüzikadamınınzamanameydanokuyanşarkılarıhâlâTürkmüziğiseverlertarafındanzevkledinlenmektedir.İkiliarasındakieşineçoksıkrastlanmayanbuuyumsadecedinleyicilerinduyguvedüşün-celerinidilegetirmeklekalmayıp,günümüzmüzisyenlerinedeyolgöstereniyibirörnekolmayadevametmekte-dir.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
46
Dudağagelenekadar,sahibininderunundadolam-baçlı vemeşakkatli bir rota takip eden sanatsal söz/ifade,oradanayrıldıktansonrabuseferdeonamuttaliolanların derununda yeni bir yol izlemeyebaşlar. Sö-zünsahibiilemisafiriarasındanekadaraşinalıkvarsa,sözdekikasıtileanlayandakisonuçaçısındanmananınizlediğiyoldaoorandayakınolacaktır.Pekçokkaynak-tanbeslenerekzenginleşenbuaşinalığıoluşturande-ğerlerinbazenadınınbilekonulamadığımalumdur.Bunedenlezamanzamanhiçumulmadıkağızdan/kalem-dençıkansözler,bahsigeçenyolculuğaumulmadıkmi-safirleridaveteder.Sözüsöyleyenledinleyenözellikledil kodlarınıbenzerşekildekullanıyorlarsasöylenenleanlaşılanarasındakiuyumartmaktadır.
Vefatından 50 yıl sonra bir bestekârın kullandığı,çoğubaşkalarıtarafındankalemealınmışgüftelerüze-rindenonunfikir dünyasına yolculuk yapma cüret vecesaretinibizeverenhususiştetamburasıdır:Sözsöy-leyendensonradinleyendedeyolalmayadevameder.Sâdettin Kaynak’ın bestelerinde kullandığı güftelerinbaşkasına ait olması, yorumlamayı zorlaştıran faktör-lerdenbiriolmaklabirlikte,bestekârıbirmetinkarşısın-dahareketegeçirendinamiklerdüşünüldüğündebun-larüzerindedüşünmekyinedeanlamlı bulunmuştur.BununlabirlikteSâdettinKaynak’ınkendiyazdığışarkısözlerindeki tasavvufimotifler bu çalışmada öncelikliolarakdeğerlendirilmiştir.Bütünbunlaryapılırkenmet-ninzihinselarkaplanınanüfuzetmeyeçalışmak,hattamüdahaleederekonuikincibirkezkonuşturmakdeğil,sadecehayatı,eğitimiveeserlerindekiizleğitakipede-rek ne söylemiş olabileceği üzerinde ihtimaller üret-mekamaçlanmıştır.“Bütünüayrıntılar,ayrıntıyıbütünbağlamındaanlamak”ilkesinin1kısmibiruygulamasınayer verenbu çalışmada, anlayanöznenin koşullarınınanlamafaaliyetinikaçınılmazolaraketkilediğifikripe-şinenkabuledilmiştir.
Sâdettin Kaynak’ın yüzlerce bestesinin içinde çokazının hikâyesi bize ulaşmıştır. Bu çalışmanın hareketnoktasınıteşkiledennokta,sanatçınınsözüdemüziğidekendisineaitolanHicazmakamındakieserininöy-küsüdür.Besteningüftesişöyledir:
Muhabbetbağınagirdimbugece.Açılmışgülleriderdimbugece
1 Göka E., Topçuoğlu E., Aktay Y., Önce Söz Vardı, Vadi Yay., Ankara, 1996, s. 50.
VuslatınçağınaerdimbugeceMuhabbetdoyulmazbirpınarimiş.
Ararım,ararım,ararımseniheryerdeSorarımıssızgecelerdesevgilimnerde
AçıldıbahtımıngoncagülleriGönülbağındaöterbülbülleriAşkımasarayımtümgönülleriMuhabbetdoyulmazbirpınarimiş.
Bu eserdeki güfte-beste uyumu kadar, arzusunaerişmişaşığıncoşkun,mutluluktanneyapacağınışaşır-mışhalidikkatçekicidir.Üstelikaşığıncoşkunhalisevgi-liylegeçirilmişbirgecedenneşetettiğinegöre,ilkandaburadacinselyakınlığındakastedildiğinizannedenbirdinleyici,uzakbir ihtimalidüşünmüşolmaz. Bueser-deâşıklamaşukunkavuşmasına işaretedildiğidoğru-durancakâşıklamaşukkimliğiçağrışımyoluylailkaklagelenlerdeğildir.KaynakbusözlerigecerüyasındaHz.Peygamber’igördüktensonrayaşadığımutluluğunsar-hoşluğuylakalemealmışveardındandabestelemiştir.
Bilindiği üzere, musıki tarihimizde ilk etapta mu-hatap sevgilinin kim olduğu net anlaşılamayan ancakikrarla Allah’a ya daHz.Muhammed’e atfen yazıldığıbilineneserlervardır.2“DedeEfendi’nin,“EyGül-iBağıEda’’,“EyBüt-iNevEda’’,HacıArifBey’in“Vücutİkli-mininSultanıSensin’”,bestesiSemahatÖzdenses,güf-tesiNedimGüntel’eait“DünGeceMehtabaDalıp’’söz-leriylebaşlayaneser,yinebestesiYesariAsımArsoy’a,güftesi Fitnat Sağlık’a ait “Ömrüm Seni SevmekleNi-hayet Bulacaktır” gibi sevenlerinin ve dinleyenlerininçoğunluklakendisevgililerinemalettiğieserleraslındaHz.Peygamber içinyazılmıştır.Özelliklesoneser,mü-mincebir hayatın terennümüolarakburadahatırlan-mayadeğer:
“Ömrümsenisevmeklenihayetbulacaktır,Yalnızseninaşkınileruhumsolacaktır,Sondarbe-ikalbimyineisminolacaktır,Yalnızseninaşkınileruhumsolacaktır.”
Bugündebenzer şaşırtmacalarındevamettiğiha-tırlanmalıdır.Bunaengüzelörneklerdenbiri,MazharAlanson’un “Yandım yandım” adlı şarkısıdır. Bu eseriHz. Peygamber’e ithafenMekke’de yazdığını belirten
2 http://www.sonpeygamber.info/bu-sarkilarin-hz-peygamber-e-yazildigini-biliyor-muydunuz.
SÂDETTİNKAYNAKESERLERİNDEAŞKKONULUTASAVVUFİMOTİFLER
Y. Doç. Dr. Fatma Asiye ŞENAT*
*Yrd. Doç.Dr., Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir BD.
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
47
sanatçı,‘Banayenidenşarkılarsöyletenkadın’mısra-sınınisehayalibirsevgiliyeithafedildiğini,herkesinbuşarkıyıbirkadıniçinyazdığınısandığınıziraonungibi”garip”birindenböylebireserikimseninbeklemediği-niifadeetmektedir.3Butipeserlerdesıklıklarastlananhayalibirsevgiliyesöylenmişcümlelerdenoluşturulançeldiriciler,çoğukezsözsahibininkalbindekisırrıngizlitutulmasınahizmetetmektedir.
Hıfzını daha küçük yaşlardayken ikmal eden,Darülfünûn İlahiyat Fakültesi’ni bitirerek hâfızlığınıbilgiyle taçlandıran ve uzun yıllar boyunca imamlıkvazifesini yürüten,pek çokKur’an talebesi yetiştirenSâdettinKaynak’ıneserlerineseçtiğigüftelerianlarkenhangi değerleri göz önünde bulundurmak gerektiği,bütünbubilgilerışığındaayrıbirihtimamistemekte-dir.Onungüftelerindeençokyeralankonular,sevgi-liyeduyulanözlem,aşkacısı,vuslatümidi,hasretveonunyolaçtığımelankoli,kavuşmaneşesivecoşkusu-dur.Millimotiflerdezamanzamanonuneserlerindeyer gösterir. Ayrıca döneminde bir furyaya dönüşenmüzikaller içinbestelediği güftelerde senaryoyauy-gunbiriçeriğesahiptir.Aşkıylasarsan,hasretiylekavu-ran,vuslatıylaneşesunansevgiliedilenreeldünyayaaitkanlıcanlısevgiliyemiaittir.Dineaitkavramlarıherşeydenöncemuhabbet ilkesiüzerindenanlamagay-reti olarak tanımlayabileceğimiz tasavvufun zenginanlamlandırma dünyasının, rumuz vemetaforlarınınbestekârınzihninenakşedilmişolduğunadairveriler,onuneserlerinianlamaçabasınayolgöstermektedir.Buradaönceliklezahiritemaolarakgörünenaşküze-rindeduralım.
I.SâdettinKaynakEserlerindeMecazîSevgi
SâdettinKaynakeserlerindecoşkunbirduyguse-line,sevdanıntürlühallerinesıklıklarastlanır.Zamanzamangönlünüsevgiliyekaptırmışvedurumdanhoş-nutbirâşıkimgesiniakladüşürenifadelererastlanıldı-ğıgibi,ayrılıktanharapolmanınserzenişlerideduyu-lur.
Rastmakamındabestelediği“Benimolsansenibirgül gibi koklar sararım” adlı eserde “saçları her geceörüleceksevgili”teması,sözleriKaracaoğlan’aaitolan“Benimyârimgelişindenbellidir,akelleridestedestegüllüdür,ibrişimkuşaklıincebellidir,incebellerimisardedibana”ilkdörtlüğüylebaşlayanHicazmakamındakieserdesevgilininboyu,endamı,saçıiletamamlanmak-tadır. “Ela gözlerine kurban olunan, yüzüne bakmayadoyulamayan,noktabenlerisayılamayansevgiliyi”sev-meyededoyumolmayacağıaşikârdır.ReşatBilgin’eait“Benisanabağlayangözlerininrengidir,ahogözlernenefisbirşiirahengidir,bahtımınrengisiyahsaçlarınınrengidir” sözleriylebaşlayanHicazkâr şarkıdadadoludoluyaşananbirsevdavehüzneişaretedilir.
3 http://www.mbirgin.com., 11.11.2011.
Kürdilihicazkarmakamındakiklasikformdakieser,nahifbirkadınimgesineişareteder:
BiresmerdilberinvuruldumhüsnüneElagözlerininilahihüznüneYaralısesininderindenderineÇağlayannehazinbirakışıvardı
Sözleri kendisine ait olanNihavendmakamındakieser,Kaynak’ınsevdayadairkonularınzorluğunadairfarkındalığınıyansıtır:
GönülnedirbilenegönülveresimgelirGönüldenbilmeyenesersemdiyesimgelirAşknedir,sevdanedirbunubilmekgerektirBunubilenâşığıhergüngöresimgelir
Buselikmakamındabestelediği,sözleriRamazanGökalpArkın’aaitolanşarkıdadaaynıduyguhalihâkimdir:
SaçlarımaakdüştüsanaadbulamadımGönüleuçmakdüştübirkanatbulamadımSevgimtaştıçağladı,yüreğimidağladıGönülcoştuağladıbirşevkatbulamadım
DaldımsevgiselinedüştümgönülelineBusevginindilinebirlügatbulamadımDildöktümbülbülgibi,soldumpembegülgibiÇağlayangönülgibibirferyatbulamadım
Zaman zaman sevgiliye yönelişlerin pek çapkıncabirhalaldığıdagörülür.Meselasözleridekendisineait olanMuhayyerkürdîmakamındaki şu fantezi, bukullanışaiyibirörnektir:
AmangüzelMaçkalıYürüyüşücakalıAklımbaşımdadeğilBanabaktınbakalı.HeryerdekızlargördümHepsinedetutuldumHangisinialayımDelidivaneoldum.
Sözleri yinekendisineaitolanHüseynimakamın-dakieserdebenzerbiriçeriğesahiptir:
HaticemsaçlarınıdalgadalgataratmışTanrıbizitopraktanonunurdanyaratmışKızHaticeHaticekaçalımgelbugeceElayakçekilincebahçeyegelgizliceGüzeledoyumolursanahiçdoyumolmazHaticemkalkgidelimbizihiçgörenolmaz”
Hüzzammakamındakişueserise,Kaynakşarkıla-
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
48
rındakiçapkınsöylemeeniyiörneksayılmalıdır:
GönlümseheryeligibidaldandalaessemdiyorCoşsambaharseligibisetleryıkıpgeçsemdiyor
HazânvaktierişmedenecelgelipyetişmedenOçeşmeden,buçeşmedenkanakanaiçsemdiyor
Bugüngördümikicivan,dizimdekalmadıdermanBiricandır,biricânân,hangisinisevsemdiyor.
SâdettinKaynak’ınhayatıbirbütünolarakelealın-dığındayukarıdakidizelerdeifadeedildiğigibidaldandalauçmadığı,hemaldığıeğitim,hemgörevi,hemdeahlakiyapısı itibariylemazbutbirhayattarzınasahipolduğu ortaya çıkmaktadır. O halde sevgiliye/sevgi-li namzetlerine seslenen bu şarkı sözlerini yazmayı/bestelemeyi tercih eden sanatçının derununa dairanlaşılabilecekolannedir?Filmmüzikleri için senar-yoyauygunolarakyazılanvebestelenenlerdışındakieserlerinidinlerken sanatçının zihnindekiolasıhangialgılarıgözönündebulundurmakgerekir?Çünkügüf-telerdekibazıunsurlarhakikatilemecazarasındagel-gitleresebepolmakta,“cins-ilatîf”eyönelensevdanınaslındahakikiaşkabiralıştırma,birbahaneolduğunadairkimiögelerdeSâdettinKaynak’ıneserlerindekar-şımızaçıkmaktadır:
Aşkböyledir,aşkböyledir,böyledir.
ÂşıkısevdasöyletirOsözgönüldiliyledirDertçektirir,âheyletirSevdamukaddesbirazapİşvedolubinızdırapŞehrederonudörtkitapBuızdırabasendetap
“Kalplerdendudaklarayükselensesidinle”mısra-sıylabaşlayanNihavend şarkının sonbölümündebirinsanayönelensevdanınteraneolaraktanımlanmasıise, gerçeğinneolduğu sorusunu sorma ihtiyacıhis-settirir:
“…İştebuhoşteraneaşkınsesidirgülümOheryerdebahane,aşksızhayatbirölüm.”
Bu soru işaretini gidermek için uğraşırken, klasikbirterbiyesistemindengelenKaynak’ıniçindeyetiştiğitasavvufkültüründe,aşkınmecazîsininhakikisiyanın-daneanlamtaşıdığınıbilmekgerekir.Mecazîaşk,ge-çicisuretlerdenbirine,beğenilen,hoşlanmaduygusuyaratanherhangibirineyadabirşeyeyönlenenduy-gudur.Ana-baba,evlat,dost,çoksevilenherhangibirşey,mecazîaşkınodağınayerleşebilir.Bununlabirliktekarşıcinstenbirinekarşıduyulanyoğunduygu,mecazîaşk denince akla ilk gelen husus olur. Gerçekten deegoeğitimiaçısındaneşsizbirfırsatsunanböylesiaşk,
Allah’akarşıduyulanhakikiaşkıntemrinisayılmıştır.4Hattahakikiaşkyolundaöğreticibasamakteşkilettiğiiçin buna ebced-i aşk da denmiştir.5 Tasavvuf ehlinegöremecazîsi,hakikiaşkıngölgesivekokusudur.6Budurum, aşkın sebepleri, şartları ve gerekliliklerininhep aynı görülmesindendir. Aşk bütün varlıklar için-deancak insanınulaşabildiğisontekâmülbasamağı-dır.Allah’ıbilmevetanımanınancakaşkilemümkünolacağıkabulü7vebirinsanaduyulanaşkıngerçekaşkyolunda ciddi bir eğitim sayılması, sufilerin cismaniaşk temasına dair kalıpları kullanarak Allah sevgisinidilegetirmelerindeetkiliolmuştur.Buunsurçokfarklıekolleremensup da olsalar, tasavvuf ehli tarafındanbenzerşekillerdedilegetirilmiştir:
“Budünyasevgisiyleyadamakamveparahırsıy-la ya da bu âlemde sevilen şeylerin sevgisiyle Allahgizlenmiştir.ŞairlerbütünsözleriniyaratıklarüzerineharcadılarveO’nunhakikatinitamanlamıylabileme-diler. Arifler ise duydukları her şiirde her bilmecedehermethiyedevehergazeldeşekillerinvesuretlerinperdesiarkasındansadeceO’nugörürler.”8
“Âşığınhastalığı bütünhastalıklardanayrıdır.Aşk,Tanrı sırlarının usturlâbıdır. Âşıklık, ister o cihettenolsun, ister bu cihetten...Âkıbet bizim için o tarafakılavuzdur.”9
“Seninyüzünüvasıtasızveaçıkolarakanlatmaknemümkün?Bendegüzelyüzlülerimethederim.FakatbunlarlaSeninyüzünükastederim.”10
Sadecetasavvufîİslamşiirineaitolmayan,ancakbumedeniyetbünyesindeNicholson’ındeyişiyle “başkahiçbiryerdebulunamayacakbirzenginlikvemükem-melliğeulaşan”11buaşkvemuhabbetsembolizminin,SâdettinKaynakeserlerindede izleri aranmalıdır.AliNihadTarlan’ın“Tasavvufilealakadarolanşairlerbirinsanıngüzelliğinekarşı aşklarını söyledikleri zaman,onun şeffaf varlığından geçip güzelliğin hakiki sahi-biolanAllah’a teveccühederler” 12 tesbitinde işaret
4 Yılmaz, H. Kamil, Tasavvuf Mes’eleleri, Erkam Yay., İstanbul, 1997, s.146-147. 5 Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabal-cı Yay., İstanbul, 2005, s.114.6 Karayazı, Nurgül, Fuzuli’nin “Leyla ve Mecnun”unda Tasavvufi Kavram ve Unsurlar, MÜSBE, Basılmamış YL tezi, İstanbul, 2007, s.146.7 Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay.,İstanbul,2005, s.85.8 İbn Arabi, İlahi Aşk, çev. Mahmud Kanık, İnsan Yay., İstan-bul, 1998, s. 34.9 Mevlana, Celaleddin, Mesnevi, I-VI, çev.:Veled İzbu-dak, I, beyit:110.10 Sözler, Mevlana Halid-i Bağdadi’ye aittir. Bkz.: Kılıç, Erol, Sufi ve Şiir, İnsan Yay., İstanbul, 2011, s.75.11 R.A.Nicholson, İslam Sufileri, ter::Mehmet Dağ ve d., Ankara, 1978, s.88.
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
49
edildiğiüzere,Leyla’yıöverkenaslındaMevla’yıövmegeleneğianlaşılanKaynak’ıdaetkisialtınaalmıştır.
II.SâdettinKaynakEserlerinde“Leyla”Vurgusu
Birçokşiirde ilahiaşkagidişi sembolizeedenLey-la-Mecnun motifi, tasavvuf dilinde mecazî sevgiylehakiki sevginin birbirini tamamladığı ve birbirindenayrıştığınoktaolarakönemtaşır.:”…Gerçeğeulaşmakarzusu ile mecaz yolunu tutup da hikaye söylemekbahanesiyle sırları açıkladığımda; Leyla vasıtası ile(eyTanrı)seninsıfatlarınıanlatmayabaşladığımdaveMecnun’undiliileSanaolanihtiyacımıortayakoyupyalvardığımda…”13 sözleriyle “Leyla veMecnun” adlıeserindebunoktaya işaretedenFuzuli’ninbuyakla-şımı, aslında farklı kalıplarla tasavvufi eserlerde dilegetirilen bir gerçeğin başka bir formla ifade edilme-sindenbaşkabirşeydeğildir.Ancakbukalıpöylesineşöhretkazanmıştırki;tekilbirtecrübe,çoğulvezenginbiredebiyattevlidetmiştir.
SâdettinKaynak’ınbestelerindekullanılan,birkıs-mısanatçıyaaitgüftelerdebitmeztükenmezbirLeyladerdiilkbakıştagözeçarpar.HattaKaynak,Leyla’yaençok seslenen bestekâr bile sayılabilir. Bazı eserlerdedolguunsuruolarakbuisimkullanılmaktayken,14ba-zendekanlıcanlıLeylalaresaskonuyuteşkiletmekte-dir.Özelliklemüzikalfilmleriçinbesteleneneserlerdesözlerinsenaryoyutamamlayacaktarzdakalemealın-dığıbilinmektedir.“Aşkyolundabağrıyanıkyolcular”dizesiylebaşlayanHüzzameserdeyeralan“Mecnunbelaotağında,Leylaölümyatağında,Mecnun’aelve-da,gidiyorLeyla”gibicümlelerbuevsaftadır.
“BatarkenufukdabuakşamgüneşGönlündebiracıyandımıLeyla?ArarkenhermahlûkkendinebireşDudağınbenideandımıLeyla?ÖlürsemkalbineaşkımdolmadanRuhumdabuacıhicrandırLeyla,Leyla..”
SözleriVecdiBingöl’eaitAcemaşiranbesteninsöz-leridebirbaşkaLeylavurgusunasahiptir:
(Âh)Söyleyinnerdeogöznûrugönülsevgisiyâr(Âhâhâh)Onukimdensorayım,hangidiyâragideyimNazlıâhûsiziterkettimi,eyhâtıralarAnayımhoşçageçengünleriferyâdedeyim
Leylâ’mıezeldensevdimbuyerdeSevdâsıyâdigârkaldıdagitti
12 Kılıç, s.59.
13 Kılıç, s.57-58. 2011.
14 Sözleri de sanatçıya ait olan Hüseyni makamındaki “Ağlarım çağlar gibi” sözleriyle başlayan eser, bu tarz kullanıma iyi bir örnektir.
TendirikalırmırûhugiderdeEcelgibicânâsaldıdagitti
BubağıngoncasıhâramıkaldıHicrânıyürekteyâramıkaldıÜmitsizkalanaçâremikaldı(Âh)Onubendenelleraldıdagitti
BestekârınsözlerikendisineaitolanHüzzammaka-mındakieserindeisesevdalıolmanınmeşakkatiMec-nunmazmunuylaifadeedilmiştir:
KalbimkanıyordurmadanentatlıçağındaHicrânyanıyoraşkyerinekalbocağındaBirsırgibiilkbûsesihâlâdudağımdaHicrânyanıyoraşkyerinekalbocağında
MecnûngibiâvâregezipçöldedolaştımFerhatgibiŞiringibibendağlarıaştımSonmenzilegeldimyinehicrâneulaştımYinehicrâneulaştımâhâhâhâhHicrânyanıyoraşkyerinekalbocağında.”
Aynıtemayasahipbirdiğereserinsözleriiseşöyledir:“BenyıllarcayanmışımsendebüsbütünyakmaGünahımıçekersinsakınbenibırakmaDildendilegeziyorMecnungibiadımKucağındacanvermekiştebütünmuradım.”
Mazhar Alanson’un “Yandım” şarkısına sonra-dan eklediği sözlerle asıl muhatabı gizlemesi gibi,Kaynak’ın eserlerinde bazen de hangisi olduğu netkestirilemeyen bir Leyla motifine rastlanır. Bu Leylabazıifadeleraçısındanmecazîsiyle,bazılarıüzerindende hakikisiyle benzeşmektedir. Dinleyiciyi “Leylalar-danLeylabeğen”noktasınagetirenbuüslubadairör-nekleraşağıdadır:
“Leylabirözgecandır/KaragözlüceylandırDoyulmazhüsnüandır/KanılmazbiriçimsuLeyla,LeylaahLeyla
Dillerdesözleneno/YollardagözlenenoYürektenözleneno/HergönüldeoarzuLeyla,LeylaahLeyla
Âşıklarlevendolsa/SevdalarkemendolsaBirbirinebendolsa/ElegeçmezoahuLeyla,LeylaahLeyla…”
“LeylâacepnedensesvermiyorferyâdımaKimsesizimbuyerdebensizelverinimdâdımaSusmayınbahçeler,bülbüller,goncalarLeylâ’dannehaberBenaşkınoldumhemdemiBilmemoyârsözündemi
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
50
Yoksaunuttumuahd-ıvefâyıBeyhûdemiçeksingönülcefâyıKimayırdıbendenoâşinâyıSöyleyinbahçeler.Leylânerede,Leylânerede,Leylânerede?”
“Dertliyim,ruhumahicranımısardımdayine,İnlerimşimdiuzaktansolangüngibiyim…BahtımınyıldızısanmıştımseniSensizkaranlıktırhergünümLeyla…SevdayamanbirçileÇekenlerdüşerdileAyrılıkölümgibiGidendönmüyorLeyla…ÜzgünümLeyla…”
SâdettinKaynak’ınbazıeserleri ise,onakulakve-renin zihninde ve gönlündeki hakiki ya da mecazîLeyla’yagöreanlamlandıracağıtarzdaucuaçıkmesaj-lariçermektedir.Bunlarbirkaççeldiricikelimeyebakıl-mazsa,arzuedenkulakvekalpleriçinbirilahiniteliğikazanabilirler:
“…SeninlebahtiyarımbenimsevgiliyârimIzdıraptankurtuldumeskigünlerevedaYenidenhayatbuldumbananuroldusevdaSenherşeydengüzelsinbircihanabedelsinKalbiminiçindesinruhuokşayanelsin.”
“AşkınbenidurmazyakarEysevgilimsennerdesin?YaşlıgözümdurmazçağlarEysevgilimsennerdesin?”
“GönlümüniçindedirgözdenıraksevgilimÇekilmezbiçimdedirbuiftiraksevgilim
GözümyoldagönlümsendeTahammülkalmadıbendeYokmuacepbirbilende
SeninerdebulayımGöktemiyerdemisin?YakimlerdensorayımSonsuzseferdemisin?
SanmakicefasızımAşkımdavefasızımSanailksözümdeyimsevgilimAhdımdariyasızımsevgilim”
“Yalnızsenisevdim,senisevdim,seniyaşadımDerdinleinledim,inledim,seninleyaşadımSensinbenimkalbimdekisonadımAnılsınsevgilimadınlaadımÖmrümündoyulmazdemidirşimdi.Sevdâbirıstıraptırçekengönüln’oldu
ÜmidimisüsleyendikenlibirgülolduNağmelerinrûhumdaşakıyanbülbülolduAşkımınendeğerlimesutdemidirşimdi”
Aşağıdagüftesininbirkısmınayerverileneserdekişusözleriseilkeolarakyukarıdakikalıbabenzemeklebirliktehikâyesibambaşkabiranlamlandırmayakapıaralar:
“YıllarcaelimkalbiminüstündeeğildimGölgengibitopraklaraaşkınlaserildimSensinemelimbaşkaemellerisildimDünyayıterennümleriningülşenibildimBensevmedenevvelsenikendimdedeğildim.”
İlk bakışta ilahiyi hatırlatan bu sözler, aslındaAtatürk’eithafenyazılmışbirşiireaittir.Bubilgi,Kay-nak bestelerindeki güftelere anlam yüklemede heraçıdandikkatedilmesigerektiğinideakladüşürmek-tedir.
SONUÇ
Derinlikli ve çok yönlü bir kişiliğe sahip olanSâdettinKaynak’adaireserlerdefarklıpekçokkültüralanına dair izlere rastlamakmümkündür. Halk mü-ziğiyle yakından ilgilenen, tasavvufmüziğinin enbe-ğenilen ilahilerindenbirkısmınıbesteleyen,bununlabirlikteklasik formdakieserleriyledeğildedahaçokhareketli,bolgeçkilieserleriyleşöhretbulanKaynak’ıneserlerindetasavvufkültürünedairunsurlarındayo-ğun olarak bulunduğunu bilmek gerekir. Bu durum,eserdezikrigeçenLeyla’nın“kim”olduğunuanlamakaçısındanönemtaşıdığıgibi,dinleyeningönülvefikirdünyasınataşıyacağızenginlikaçısındandagözönün-debulundurulmasıgerekenönemlibirhusustur.
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
51
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
52
SÂDETTİNKAYNAKBESTELERİARŞİVLİSTESİNO MAKAM ADI FORM ESER ADI GÜFTEKÂR
1 Âcemşîran Şarkı Âşkehlinehicrânileülfettesafâvar VecdiBingöl
2 Âcemşîran Şarkı Benimolsansenibirgülgibikoklarsararım SâdettinKaynak
3 Âcemşîran Şarkı Buhalzuhuretmesinbirdaha CemaleddinAltıntaş
4 Âcemşîran Şarkı Bulutlarkokunugetirirbana RamazanGökalpArkın
5 Âcemşîran Şarkı Dünkahkahalaryükseliyorkenevinizden YahyaKemâlBeyatlı
6 Âcemşîran Şarkı Eygönüldenuyuyan,artıkyetişiruyan
7 Âcemşîran Düet Gecelerinşarkısınıgelinberaberdiyelim
8 Âcemşîran Şarkı Geliyorbastığıtopraklarayüzsürsünler
9 Âcemşîran Şarkı GeliyorbaşbuğumuzuluTürk’ünönderi
10 Âcemşîran Şarkı Gönülsanatapalı,kapınbanakapalı FuatHulusiDemirelli
11 Âcemşîran ŞarkıGönülseniayıkbulsam/EndülüsGeceleri-Genç-liğinzaferi VecdiBingöl
12 Âcemşîran Şarkı Hicrangönülbelâsı VecdiBingöl
13 Âcemşîran Şarkı Keloğlanisterseeğer/Kahvecigüzeli
14 Âcemşîran BesteMerhemkoyuponarma/NasreddinHocaDüğünde-HâfızBehcet Fuzulî
15 Âcemşîran Şarkı N’ideyimbilmemelindensenin/ŞarkYıldızı VecdiBingöl
16 Âcemşîran Şarkı Odağlarkiağlar
17 Âcemşîran Şarkı Ohgüzelkızgüzelkız VecdiBingöl
18Âcemşîran+Nihavend Marş
Sahid-iİranradergilkitaht(İRAN-TÜRKALYANSMARŞI FuatHulusiDemirelli
19 Âcemşîran Şarkı SanmaŞahımâlemisen,sadıkaneyarolur/YavuzSultanSelimAğlıyor
20 Âcemşîran Şarkı Yinebaharolduaçıldıgüller
21 Acemkürdî Şarkı Bizimelinkoyunlarıkuzular
22 Acemkürdî Şarkı Dördünüzbirbirindengüzeleyhemşireler FuatHulusiDemirelli
23 Acemkürdî ŞarkıNişanlımayrıbenden,canımayrıbedenden/YaylaKartalı
24 Acemkürdî Şarkı Sahilgeceningölgesialtındauyuklar İhsanBey
25 Acemkürdî ŞarkıSöyleyinnerdeogöznurugönülsevgisiyar/LeylaileMecnun VecdiBingöl
26 Acemkürdî Şarkı Yalnızseninindiyeâşkımayeminimvar TâhirileZühre
27 Bestenigâr Şarkı Çiçektennağmedenbirdestebağlar FuatHulusiDemirelli
28 Bestenigâr Şarkı Eygönülbirderdedüştünderdinindermanıyok HüseyinSiretÖzsever
29 Bestenigâr Şarkı Söylegitağlanacakhâlinidildaregönül
30 Bayâti Şarkı Âşkınfecriyüceldimüjdelerolsungönül
31 Bayâti Şarkı Bendebirzamanlargülergezerdim
32 Bayâti Şarkı Bingözyaşınınincileşipaktığıandı MustafaNâfizIrmak
33 Bayâti Şarkı BirgündüLeylâ’nınyüzünedaldı NecdetRüştüEfe
34 Bayâti Şarkı Bizimsahranınbaşıpareparedumanşimdi
35 Bayâti Şarkı Hersinedebirgamgelenağlargidenağlar FeyziBey
36 Bayâti Şarkı Ruhumasunduğunmukaddesgünah NeyzenTevfik
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
53
37 Bayâti Şarkı Ümityoluserapmı?/TahirileZühre VecdiBingöl
38Bayâti+Bûselik+Mâhur Şarkı Rumeli’dengöçmengelirdurmadan SâdettinKaynak
39 Bayâtiarabân Şarkı Eymenba-icuybar-ırahmet İbnüleminMahmurKêmalİnal
40 Bayâtiarabân Şarkı Gecegündüzhepsensin,benimkaygımkederim
41 Bayâtiarabân Şarkı Gecegündüzuykugirmezgözüme KayıkçıKulMustafa
42 Bayâtiarabân Şarkı Geldibirhalegönül MuhammedHayretEf.
43 Bayâtiarabân Şarkı Goncaidikgülolduk/ArzuileKanber SadiKurtuluş
44 Bayâtiarabân Şarkı Kalbinyineniçümküstü
45 Bayâtiarabân Şarkı Ömrümünneş’esizgeçtibaharı RızaTevfikBölükbaşı
46 Bayâtiarabân Şarkı Rumeli’nindağıtaşıhazinhazinağlıyor SâdettinKaynak
47
Bayâtiarabânbûselik+Hisarbûselik+Tâhirbûselik
Şarkı
BeyazğöğsünbanakarşıaçmabeniöldürürsünMihriban’ım
48Bayâtiarabân+Bûselik Şarkı
Söyleeyyosmagüzel,iççekipsusmagüzel/ŞarkYıldızı VecdiBingöl
49 Bûselik Şarkı Çocukluktakisevdâlar
50 Bûselik ŞarkıSaçlarımaakdüştü,sanaadbulamadım/Allah’ınCenneti RamazanGökalpArkın
51 Çârgah Şarkı EyyüceTürkordusukanınarıdırarı
52 Çârgah Şarkı Gazidedibir“İleri”Hangiordukalırgeri
53 Çârgah Fantezi Sporcukızlar/SporcuKızlarRevüsü
54 Dügâh Mersiye Âşkyolundacanveren/ArzuileKanber SâdettinKaynak
55 Dügâh Mersiye Canvatancananvatan/CemSultan
56 Evcâra Şarkı Ağlamışgümüşcefayadurmadanyanmışgönül MustafaNâfizIrmak
57 Evcâra Şarkı Yıllarcaelimkalbiminüstündeeğildim. FuatHulusiDemirelli
58 Evç Şarkı Bağındahergüzelbirgülseçerdi FarukNâfizÇamlıbel
59 Evç Şarkı Doğuyorömrümebiryirmisekizyaşgüneşi CenapŞahanettin
60 Evç Şarkı Elâgözlerinisevdiğimdilber/KahveciGüzeli Karacaoğlan
61 Evç Şarkı FluryaFluryagüzelFlurya SâdettinKaynak
62 Evç Şarkı Gönüldenisteseydingönlümdesenolurdun
63 Evç Şarkı Güzelkızlarkadınlar NecdetRüştüEfe
64 Evç Şarkı Kokladımyârelinden,Gülleringüzelinden VecdiBingöl
65 Ferahfezâ Şarkı Hayatgaripbirrüyadır VecdiBingöl
66 Ferahnâk Şarkı BoğaziçiBüyükdere,tutuldumbenbiresmere SâdettinKaynak
67 Ferahnâk ŞarkıNemizkaldıbizimmülk-iArap’da/YavuzSultanSelimAğlıyor
68 Gerdâniye Şarkı Anadolu’movalardameltemol GündüzNadir
69 Gerdâniye ŞarkıAyrılıkperdeperde,uzaklaşırgiderde/BinikinciGece VecdiBingöl
70 Gerdâniye Şarkı Benezeliâşıkımtaşıdığınbuad’a
71 Gerdâniye Şarkı Dağlarınsünbülüvar
72 Gerdâniye Şarkı Devretmedimuradımcazamane/ArzuileKanber ÂşıkÖmer
73 Gerdâniye Şarkı Gözlermaviyüzpenbe HamitBaykal
74 Gerdâniye Şarkı Hayattahepaldatıldım,kimseyialdatmadım
75 Gerdâniye Şarkı Kemençemintelleri
76 Gerdâniye Şarkı Koyunmelerkuzumeler,ağlayanlarbirgüngüler
77 Gerdâniye Marş Sendekatılbutürküye
78 Gerdâniye Şarkı Yârayrılıkyaktıbeni RamazanGökalpArkın
79 Gerdâniye Şarkı YavuzAlikükredi,acıbirnaraattı SâdettinKaynak
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
54
80 Gerdâniye Şarkı Yıllarcaçırpındımyıllarcayandım NazımDoğanArma
81 Gerdâniye Şarkı Yurtçocuğuköyekoş VecdiBingöl
82 Gerdâniye Şarkı Zeyneb’imuçtugitti/KahveciGüzeli VecdiBingöl
83 Gülizâr Şarkı Çekilmezbirbaşımvar
84 Gülizâr Şarkı Eybağ-bansendenbirsualimvar/ArzuileKanber SâdettinKaynak
85 Gülizâr Şarkı Hayatımınenmes’udgünüdüriştebugün
86 Gülizâr Şarkı Hergüzelbestedildeşakıyanbülbülolur
87 Gülizâr Şarkı KaradenizçoşuyorTürk’ünçoştuğugibi
88 Gülizâr Şarkı Karşımızdayücedağlar
89 Gülizâr Şarkı Mersinbağlarıyalı/AlabandaRevüsü VecdiBingöl
90 Gülizâr Şarkı Şukimsesizsahralarda,dikenoldugülümbenim
91 Gülizâr Şarkı YurdumuzİremBağı/BinikinciGece
92 Hicaz Şarkı Açıldıgülfiganetmekdebülbülnev-baharoldu SâdettinKaynak
93 Hicaz Şarkı Açılırsıngüzelimbirkadehiçelim SâdettinKaynak
94 Hicaz Şarkı Ağlagözlerimağla/GizliÂşk VecdiBingöl
95 Hicaz Şarkı Ağlarızsokaklarda/LekeliMelek MustafaNâfizIrmak
96 Hicaz Şarkı Allıgelinhasgelin
97 Hicaz ŞarkıÂşkımbenimhepye’silehicrânilekalbimdeuyurken
98 Hicaz Şarkı Bahtımınkaranlıksarpyamacında
99 Hicaz ŞarkıBanayardanvazgeçderler,bengeçerimgönülgeçmez
100 Hicaz ŞarkıBenağlarımellergüler,budabaşagelecekmiş/ArzuileKanber SâdettinKaynak
101 Hicaz Şarkı Benbirgaripkuşum,yurdumyuvamyok GündüzNadir
102 Hicaz ŞarkıBenimgönlümbütünsevmek,bütünduymakiçinyanmış
103 Hicaz Şarkı Benimyarimgelişindenbellidir Karacaoğlan
104 Hicaz Şarkı Birahçeksemdağıtaşıeritir/CemSultan SâdettinKaynak
105 Hicaz Şarkı BirçiçekaçıldıBilalözü’nde Karacaoğlan
106 Hicaz ŞarkıBittiheremelbitti,güneşimsöndügitti/SonsuzAcı
107 Hicaz Fantezi Boynunubükmedolap/GünahPeşinde VecdiBingöl
108 Hicaz Fantezi Buhaydutlarbireraptal/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl
109 Hicaz Şarkı Buyerlernefüsunkârdı/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
110 Hicaz Şarkı Buncademdirhasretliğinçekerim
111 Hicaz Fantezi Bülbülniçinböyleferyadedersin Yunus
112 Hicaz ŞarkıBülbüllergibiçiler,mutlugönülşengönül/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl
113 Hicaz Civanyaştatutulmuş/EndülüsGeceleri
114 Hicaz ŞarkıDağlarınmazısıvar,gönlümünyazısıvar/BağdatHırsızı ReşatÖzpirinçci
115 Hicaz Şarkı Deligönülgafilolmagözünüaç
116 Hicaz Şarkı Deligönülgezergezergelirsin/Allah’ınCenneti Karacaoğlan
117 Hicaz Marş Denizgeçtimdüzyürüdümdağaştım NecdetRüştüEfe
118 Hicaz ŞarkıDertligönüldinlebeni,gülgittikaldıdikeni/Yetim-ler
119 Hicaz Şarkı Dırvanavurdimuçti
120 Hicaz Şarkı Dıştanviranbağlıyım HasanÂliYücel
121 Hicaz Şarkı Elagözlerinekurbanolduğum ÂşıkÖmer
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
55
122 Hicaz ŞarkıEngindeyavaşyavaşgününminesisoldu/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
123 Hicaz Türkü EserbatıkarayelaçıldukMarmara’ya
124 Hicaz İlâhi Eyâşık-isadıklar,gelinAllahdiyelim DervişHimmet
125 Hicaz Şarkı Eyşanlıbeldeninkahramankızı LamiGüray
126 Hicaz ŞarkıGaribizgurbetbizeartıkbirsılaoldu/KahveciGü-zeli
127 Hicaz Şarkı Gönlümonugöğsündekibendentanıyordu
128 Hicaz ŞarkıGönlümüniçindedirgözdenıraksevgili/SelahaddinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl
129 Hicaz Şarkı HaneleryaptırdımTunaboyunda
130 Hicaz Şarkı Hazanilegeçtigülşen-ibustan Erzurum’luEmrah
131 Hicaz Şarkı Ilgıtılgıtesenseheryelinden
132 Hicaz Şarkı İstanbul’unşenkızı,kırdıgeçirdibizi
133 Hicaz Şarkı KahramanTürkanasıMemesizFadime SâdettinKaynak
134 Hicaz Şarkı Kalbimdeyaşayangünlermâzidekaldı
135 Hicaz Şarkı Kalbimderdimibilse/VicdanBorcu
136 Hicaz ŞarkıKaybolduniçimizden,hangiilleregittin/MeçhulMâzi MustafaNâfizIrmak
137 Hicaz Şarkı Kokladımyârelinden,gülleringüzelinden VecdiBingöl
138 Hicaz Şarkı Muhabbetbağınagirdimbugece/LekeliMelek
139 Hicaz Şarkı Muhabbetköyününolsamşarabı Seyrâni
140 Hicaz Şarkı Neboşyereyanmışım SâdettinKaynak
141 Hicaz Şarkı NeferyadedersindivanebülbülI/ArzuileKanber
142 Hicaz Şarkı NeferyadedersindivanebülbülII Erzurum’luEmrah
143 Hicaz Şarkı Sanaderimallıgelinhasgelin Karacaoğlan
144 Hicaz Şarkı Senelerdenberihasretçekerekyaregönül GündüzNadir
145 Hicaz Şarkı Senisevmeksanatapmaklamımücrimolurum
146 Hicaz Şarkı Sevmeksuçsaçekinmezdimölümden/BinbirGece VecdiGönlüm
147 Hicaz Şarkı Sonümidimdebittikuşgibiuçtugitti MustafaNâfizIrmak
148 Hicaz Şarkı Teltelaradımzülfünü SâdettinKaynak
149 Hicaz Şarkı UnuttunuzOsmanbeyyüzgörümlüktakmayı
150 Hicaz Ninni Uyubenimmeleğim/CemSultan
151 Hicaz Şarkı UyugüzelOğuz’um
152 Hicaz ŞarkıÜmitlerimhepkırıldı,oellerbendenayrıldı/ÂşkÇeşmesi
153 Hicaz Şarkı Yadelleraldıbeni/KahveciGüzeli VecdiBingöl
154 Hicaz Şarkı Yağmuryağar
155 Hicaz Şarkı Yalvarırımgelgitme/ÂşkKurbanları VecdiBingöl
156 Hicaz Şarkı Yaslıbirgelinebenzer/GençliğinZaferi VecdiBingöl
157 Hicaz Şarkı Yeşilgözleriniufkumagerki RamazanGökalpArkın
158 Hicaz Şarkı Yollarınagüldöktümgelirdegeçerdiye
159 Hicaz+Âcemşîran Şarkı Varmıkarşımaçıkacakbre/ÂşkınZaferi
160Hicaz+Bûselik(Nevâ’da) Şarkı Birzamanlargençtiyaşım
161 Hicaz+Bûselik ŞarkıNiceyıllargeldigeçti,hiçgörmediâşkımbahar/KanlıTaşlar TarıkIşıtman
162 Hicazaşîran Şarkı Açıldıgülfiganetmekdebülbülnev-baharoldu
163 Hicazaşîran İlâhi Eymenba-ıcuy-bar-ırahmet İbnüleminMahmutKemâlİnal
164 Hicazaşîran Gecegündüzuykugirmezgözüme
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
56
165 Hicazkâr Şarkı Bahçemdekiçiçeklergülsün
166 Hicazkâr Şarkı Benisanabağlayangözlerininrengidir ReşatBilgin
167 Hicazkâr Şarkı Bugünmutlugünümdür/ÂşkKurbanları
168 Hicazkâr Şarkı Canımdanyakınkadınım,sennerdesinbennerdeyim/ÂşkınZaferi
169 Hicazkâr Şarkı Çiçeklerarasında
170 Hicazkâr ŞarkıÇiçeklerimgülüyorsevincinden/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
171 Hicazkâr Şarkı Çözmekelindedeğilgönlümüsendenkadın FuatHulusiDemirelli
172 Hicazkâr Şarkı Günlercedurmadankoşarararım/ArzuileKanber LamiGüray
173 Hicazkâr Şarkı Heypınarderinpınar/LeylâileMecnun VecdiBingöl
174 Hicazkâr Şarkı İştebahtımaçıldıgönlümdehicrânbitti
175 Hicazkâr ŞarkıLeylâ,Leylâacepnedensesvermiyorferyadıma/Leylâilemecnun VecdiBingöl
176 Hicazkâr Şarkı Mehtapmıhâlelendisularmıminelendi? YıldızHanım
177 Hicazkâr Şarkı Nevnihâlimkimbüyüttüböylebî-pervaseni Nedim
178 Hicazkâr Şarkı Sarsamsenigönlümcegüzelbahtımakansam VecdiBingöl
179 Hicazkâr Şarkı Sennerdesin
180 Hicazkâr Şarkı Sözünekandımartık,hasretleyandımartık NecdetRüştüEfe
181 Hicazkâr ŞarkıYücelerdennazlınazlı,gelingibisüzülenay/Mah-zunGönüller VecdiBingöl
182 Hicazkâr ŞarkıYüzüngüllerdenince,sesinbülbüllerdentatlı/TâhirileZühre VecdiBingöl
183 Hisarbûselik Şarkı Birâlem-isevdâkurupenginleredalsak
184 Hüseynî Şarkı Adınyaşardillerde SıtkıCan
185 Hüseynî Şarkı Ağlarımçağlargibi SâdettinKaynak
186 Hüseynî Şarkı Aydoğarkengecelerde/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl
187 Hüseynî Şarkı Ayrılıkyıldönümükalbimeyadındoluyor MustafaNâfizIrmak
188 Hüseynî Şarkı Bağrımataşbasaydım FuatHulusiDemirelli
189 Hüseynî Banaolancefasendendeğildir
190 Hüseynî Türkü Bayburt’uneğmeleri,beğenmemdeğmeleri
191 Hüseynî Şarkı Benbirçobankızıyım/KahveciGüzeli VecdiBingöl
192 Hüseynî Şarkı Beydağı’nayaslanmışsıralıyeşildağlar
193Hüseynî+(Değiş-meli) Fantezi
BinbirateşleyanmışkavrulmuşAnadolu(KURTU-LUŞDESTANI)
194 Hüseynî Şarkı Bingöllerdensüzülürsüninersin VecdiBingöl
195 Hüseynî Şarkı BiraydoğmuşPasin’den
196 Hüseynî Şarkı Birgüniçinbenolaydımyaradan
197 Hüseynî Şarkı Birılıkyazgecesihertarafneş’edolu FuatHulusiDemirelli
198 Hüseynî Şarkı Biryanıkozanımgönüldürsazım VecdiBingöl
199 Hüseynî Şarkı Biryastıktavarolsun,gelinilegüveyi/Âşkınzaferi
200 Huseynî Şarkı Builaçlarherbirderdedevadır/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak
201 Hüseynî Şarkı Dağadüşmeböylekörpeyaşında NecdetRüştüEfe
202 Hüseynî Şarkı Elâgözlübenlidilber,komabenielyerine Karacaoğlan
203 Hüseynî Şarkı Elimdesilahımvar SâdettinKaynak
204 Hüseynî Şarkı Erzincan(Görüyorumşehrimi…)
205 Hüseynî Şarkı Erzincanyüreğimyaktıdağladı(ERZİNCANAĞITI) VehbiCemÂşkın
206 Hüseynî Şarkı Esmerbugünağlamış SâdettinKaynak
207 Hüseynî Şarkı Fıratkenarınıninceduman
208 Hüseynî Türkü Gidekbizimillere,çiçekleregüllere
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
57
209 Hüseynî Şarkı GökleredayanıyorTürkelindeyaylalar
210 Hüseynî Şarkı Gönlümseheryeligibi,daldandalaessemdiyor
211 Hüseynî Şarkı Gönülcivanisterboyuboyumca VecdiBingöl
212 Hüseynî Şarkı Gönüldenduyduğumsesler
213 Hüseynî Şarkı Göresinmigeldibenimeleğim
214 Hüseynî Şarkı Gözlervaranamgözlervar SâdettinKaynak
215 Hüseynî Şarkı Güneşyüzlüsünbülvar FuatHulusiDemirelli
216 Hüseynî Şarkı Hasretkavuşturangeliyor
217 Hüseynî Şarkı Hatice’msaçlarınıdalgadalgataratmış SâdettinKaynak
218 Hüseynî Şarkı Hergüzelbesteyinedilimde
219 Hüseynî Şarkı İftirakınebediruhumuhüznesarıyor KıymetHanım
220 Hüseynî Şarkı Kaderincilvesineboyuneğmekgerekli
221 Hüseynî Şarkı Kalbimdebitengüldür,bugönülşarkıları RamazanGökalpArkın
222 Hüseynî Şarkı Kızıldağ’dançıkarsın
223 Hüseynî Şarkı Köyümünbenzeriyokbuillerde SâdettinKaynak
224 Hüseynî Şarkı Manastır’ınkapısındabirharapkışla HasanÂliYücel
225 Hüseynî Şarkı Neçaregönülneçare/GizliÂşk VecdiBingöl
226 Hüseynî Şarkı N’eyleyimköşküsarayıçölnemeyetmez
227 Hüseynî Fantezi Plâklardasesiniduydumda/AlabandaRevüsü SâdettinKaynak
228 Hüseynî Şarkı Sabahuyananağlar,aşkaboyananağlar
229 Hüseynî Şarkı Selâmsizeselâmsize
230 Hüseynî Şarkı Selâmverdimalmazselâmalmaz
231 Hüseynî Türkü SelimHanolduhünkar
232 Hüseynî Şarkı Seninyazınkışabenzer/İstanbulSokaklarında ÂşıkHasan
233 Hüseynî Şarkı Sesiniduydumgeldim/BinbirGece
234 Hüseynî Şarkı Sorşuyıldızlarasordoğanaya FuatHulusiDemirelli
235 Hüseynî Şarkı Söğütlersırasıra
236 Hüseynî Türkü Turnalarturnalarinenturnalar
237 Hüseynî Şarkı Tutuncabiryiğitgurbetyolunu/ŞeyhinKızı
238 Hüseynî Şarkı YanıkÖmerhersavaştanbiryarataşıyor SâdettinKaynak
239 Hüseynî Türkü Yıldırımlarlayanıkbağrımızınuğraşıvar FuatHulusiDemirelli
240 Hüseynî Şarkı Yıllaryollardanuzun SıtkıAkozan
241 Hüseynî ŞarkıYücedağbaşındayatmışuyumuş/ÇanakkaleGe-çilmez
242 Hüseynîkürdî Şarkı Benseniellereverdimvereli/Arzuilekanber
243 Hüseynîkürdî Şarkı Tutamyarelindentutam Erzurum’luEmrah
244 Hüzzam İlâhi Almatendencanımı,AmanAllah’ımaman
245 Hüzzam Şarkı Artıkbubahçedeötmesinbülbül SâdettinKaynak
246 Hüzzam Şarkı Âşkyolundabağrıyanıkyolcular/LeylâileMecnun VecdiBingöl
247 Hüzzam Şarkı Âşkınbenidurmazyakar/ArzuileKanber SâdettinKaynak
248 Hüzzam Şarkı Banakimseağlamasındöktüğümyaşçokbile
249 Hüzzam Şarkı Batarkenufuktabuakşamgüneş AtıfZühtü
250 Hüzzam Şarkı Beklerimhergünbusahillerdeböylemahzunben RahmiDuman
251 Hüzzam DüetBenihüznümlebırakistemiyorumseni/BeyazZam-bak MustafaNâfizIrmak
252 Hüzzam Şarkı Binhüzünçöktüyinegönlümeakşamlabenim RahmiDuman
253 Hüzzam Şarkı Bircivanadsızsansı/BinbirGece
254 Hüzzam Şarkı Biryerkisabaholmayacaktıradıgönlüm
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
58
255 Hüzzam Şarkı Çıkaryücelerdenhabersorarım VecdiBingöl
256 Hüzzam Şarkı Çokaradımruhumaeşolacakbirkızı
257 Hüzzam Şarkı Dağlarınbaşıkardır
258 Hüzzam Şarkı Eridiminlemedenkatıyürekligüzel
259 Hüzzam Türkü Erzurum’dabağolmaz SâdettinKaynak
260 Hüzzam Türkü Eskiiblisgibiâşıkıngönlü Seyrâni
261 Hüzzam Türkü Eysevdiğimartıkyeter
262 Hüzzam Şarkı Gönlümseheryeligibi,daldandalaessemdiyor
263 Hüzzam Türkü Eysevdiğimartıkyeter
264 Hüzzam Şarkı Gönüldertlerinbiter
265 Hüzzam Şarkı Gözlerindeniçtigönlümneş’eyi HasanÂliYücel
266 Hüzzam Şarkı Güzelterketmebeni/DüğünGecesi
267 Hüzzam Şarkı Hangisuçumoldusebebhicrine/Sönmeyenâşk
268 Hüzzam Şarkı Hicrânüelemsine-ipür-ruhunumudağlar ÂliŞevketBey
269 Hüzzam Şarkı KalbimkanıyordurmadanentatlıçağındaI SâdettinKaynak
270 Hüzzam ŞarkıKalbimkanıyordurmadanentatlıçağındaII/ArzuileKanber
271 Hüzzam Türkü Karakazankoldadır
272 Hüzzam Şarkı Leylaklarınhayâlisalkımlarınemeli FuatHulusiDemirelli
273 Hüzzam Şarkı Meğerçoksevilenler,birgünunutulurmuş SâdettinKaynak
274 Hüzzam Şarkı Mehtaplıgecelerdebizsahileinerdik SâdettinKaynak
275 Hüzzam Şarkı Nehazindioakşam,bırakıpgittinbeni KadriKalfaoğlu
276 Hüzzam Şarkı Nurunlayanangönlüm,ümidimgibiyüksek
277 Hüzzam Şarkı Osiyahgözlerinibirdahaolsungöreyim MustafaNâfizIrmak
278 Hüzzam Şarkı Saatlercebaşbaşakaldığımızgeceler SâdettinKaynak
279 Hüzzam Şarkı Senherzamankalbimdesin/LekeliMelek MustafaNâfizIrmak
280 Hüzzam Şarkı Sevenlersevilenler,gönülderdiçekenler/ŞarkYıldızı VecdiBingöl
281 Hüzzam ŞarkıSevgilinedemekbilmem,gönlüncebirbilenvarmı?/MahzunGönüller VecdiGönül
282 Hüzzam Şarkı Söylezâlimnerdesin/ÂşkÇeşmesi
283 Hüzzam Şarkı Sulargibiakarçağlar/SahraKızıLeylâ TarıkIşıtman
284 Hüzzam ŞarkıUzaktanmerhabaolmaz,geleymestânebakışlım/ŞarkYıldızı KuloğluSüleyman?ÂşıkSeyrâni?
285 Hüzzam İlâhi YaÎlahibizetevfikinigöster MehmedAkif
286 Hüzzam Şu’ul Yasahibe’lcemâliveyaseyyide’lbeşer
287 Hüzzam Şarkı Yakıngelbirdahagöreyimseni/BinbirGece VecdiBingöl
288 Hüzzam+Mâhur Şarkı Birsesduyduminceden/Yetimler VecdiBingöl
289 Isfahan Şarkı Fâriğolmameylesenyüzbincefasevdimseni ŞeyhGâlib
290 Karcığar Şarkı Bakışlarıhovardabuluşalımfuarda SâdettinKaynak
291 Karcığar Şarkı Birgülkoparıpgöğsünetak
292 Karcığar Şarkı Birkızilegelininahdıvar Karacaoğlan
293 Karcığar Şarkı Cuşedernur-imuhabbet,afitab-ıbadeden
294 Karcığar Şarkı Dağlarıhepkaraldı,güllerihepharaldı SâdettinKaynak
295 Karcığar Şarkı Defdümbelekçengiçemen
296 Karcığar Şarkı Esirinimcivansenin/TâhirileZühre VecdiBingöl
297 Karcığar Şarkı Gamçekmegüzel,n’olsabaharınsonuyazdır FarukNâfizÇamlıbel
298 Karcığar Şarkı Gezindiğimdikenliâşkyollarında NecdetAtılgan
299 Karcığar Şarkı Gönülvarbirmüjdemsana
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
59
300 Karcığar Şarkı Karabulutlarıkaldıraradan RamazanGökalpArkın
301 Karcığar Şarkı Kınalaryakmışeline NecdetRüştüEfe
302 Karcığar Şarkı Kirpiğioyalıkız,bakışırüyalıkız/SonsuzAcı VecdiBingöl
303 Karcığar ŞarkıKoçyiğitlerdurağı,şenköyümşirinköyüm/ŞeyhinKızı
304 Karcığar Şarkı Nazlımsanakavuşamam/BinbirGece
305 Karcığar Şarkı Nekadarmes’udum,içimyüzümşen/KaraBahtım MustafaNâfizIrmak
306 Karcığar Şarkı Ohgüzelkızşirinkız,bakışlarıderinkız/SelahaddinEyyubiveBozaslan
307 Karcığar Şarkı Serçeleroynaşıyor/NasreddinHocaDüğünde
308 Karcığar Türkü ŞuSille’ninufacıcıktaşları/CemSultan
309 Karcığar Şarkı Tanburamınincekıvrıkbelivar/KanlıTaşlar RefikAhmetSevengil
310 Karcığar Şarkı Telliturnamyücelerdenaştınmı
311 Karcığar Şarkı UludağıUludağıdumanlıdırbaşınsenin SâdettinKaynak
312 Karcığar Ninni Uyukurbanımsana,minicikkelebeğim
313 Karcığar Şarkı YandımBüyükdere’li
314 Karcığar Şarkı Yinegeldievvelbahargünleri
315 Karcığar+Gülizâr Şarkı Biryastıktakocasın,gelinilegüveyi
316 Karcığar+Hicaz Şarkı Âşıkımbaharınyeşilgözüne/KahveciGüzeli
317 Kürdî+Acemşîran ŞarkıSavaşkanlıkbizimdirhaydahayda(KılıçOyunu)/ÂşkınZaferi
318 Kürdîlihicazkâr Şarkı Aysaçlarınıkoydatararken/KanlıTaşlar GündüzNadir
319 Kürdîlihicazkâr Şarkı Biresmerdilberinvuruldumhüsnüne/ŞarkYıldızı ErcümendEr
320 Kürdîlihicazkâr Şarkı Birgünyaşadıkhâtırasıyıllaraerdi HamidRefikBey
321 Kürdîlihicazkâr ŞarkıDamlalardamladamla,içimdeçağlargibi/GünahPeşinde HuriserGüneri
322 Kürdîlihicazkâr Şarkı Geçtibirömrebedel SüleymanSevgel
323 Kürdîlihicazkâr Şarkı Yeşilsahillerdeuyurkendeniz
324 Mâhur Şarkı Âlembizaroldu/KahveciGüzeli
325 Mâhur Şarkı Âlemdeminnetetmezgönülartıkfeleğe
326 Mâhur MarşAtlılar,erleryiğitaskerler/SelahaddinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl
327 Mâhur Şarkı Aydoğarkatargider
328 Mâhur Marş Babambiraskerdi,eşimdeasker
329 Mâhur Şarkı Banaolancefasendendeğildir
330 Mâhur Şarkı Bekârlerevlenmeyiküçükbirşeysanmayın SâdettinKaynak
331 Mâhur Şarkı Bengüzelegüzeldemem,güzelbenimolmayınca Karacaoğlan
332 Mâhur Şarkı Geldikavuşmagünü/DüğünGecesi
333 Mâhur Şarkı Gelseninlebukışın,biryerekapanalım SâdettinKaynak
334 Mâhur Şarkı Gönüldağlargibi,yalçındırsarptır/SonsuzAcı VecdiBingöl
335 Mâhur Şarkı Çokgöresimgeldibizimelleri
336 Mâhur Şarkı Hoşgeldinelimize/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
337 Mâhur Şarkı İpeksaçlarınteltel,oneendamnebel
338 Mâhur Şarkı İştesenisevenbenim NecdetRüştüEfe
339 Mâhur Şarkı Kadehinlebanabirazrakıver
340 Mâhur Kadıköybanabiraz
341 Mâhur Şarkı Kimseyebâkideğildirbucihan
342 Mâhur ŞarkıNasılyanıkolmasın,nağmelerisazımın/KahveciGüzeli FuatHulusiDemirelli
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
60
343 Mâhur ŞarkıOlsaolsahoşkokuludikenlidirgülyolu/TâhirileZühre
344 Mâhur ŞarkıRüzgârlarlaarkadaş,bulutlarlahem-derdim/Kahve-ciGüzeli VecdiBingöl
345 Mâhur Şarkı Safâyıbezm-iişrettenalınca HakkıDömer
346 Mâhur Şarkı Selmabenimcanımsın
347 Mâhur Marş Sevgişefkatikikardeşbuyuvada/GüneşPeşinde VecdiBingöl
348 Mâhur Şarkı Sıçrayıncaatsırtına,oluruzzorlufırtına/ÇölKızı
349 Mâhur Marş Türkulusuolacakhavasınaegemen
350 Mâhur Şarkı Türk’ümnemutludurbana
351 Mâhur Şarkı YinecoştuTürkyurdu/ÇanakkaleGeçilmez SâdettinKaynak
352 Mâhurbûselik Şarkı Birdamlasuolgönlümeakdelikanlı İhsanBey
353 Mâhur+Hicazkâr FanteziNeolaydımyarseninle,biryastıktabaşolaydım/ŞarkYıldızı VecdiBingöl
354 Mâhur+Nihâvend Marş Bensizinlebirlikoluptaşırımkucağımdacephaneyi NecdetRüştüEfe
355
Mâhur+
Segâh+Rast Düet Ateşimhiçsönmedi/VicdanBorcu
356 Mâye(Dügâh) Şarkı Birşebgezelimçamlarınaltında
357 Muhayyer Şarkı Ada’yagelgidelim,birgececikbizdekal SâdettinKaynak
358 Muhayyer Şarkı Anacığımniceolur,hâliyardanayrılanın NecdetRüştüEfe
359 Muhayyer Şarkı ÂşıkKerem
360 Muhayyer Türkü Aydoğdumubatmadımı
361 Muhayyer Şarkı Baharoldudüştündile,sendefiganeylebülbül ÂşıkÖmer
362 Muhayyer Şarkı Başımdadumanvarkalbimdesızı
363 Muhayyer Şarkı Batangünkanabenziyor NecdetRüştüEfe
364 Muhayyer Şarkı Benseninlebaşbaşa,nezamankalacağım
365 Muhayyer Şarkı Benyıllarcayanmışım,sendebüsbütünyakma NecdetRüştüEfe
366 Muhayyer Şarkı Birgüniçinbenolaydımyaradan
367 Muhayyer Şarkı Buçengüçegane,banagerekmez/CemSultan
368 Muhayyer Şarkı Buçiçeklerdenkimalır/MahzunGönüller VecdiBingöl
369 Muhayyer Şarkı Bugecemehtâbıkoynunaalmış VecdiBingöl
370 Muhayyer Şarkı Bülbülümgeldedile/GizliÂşk VecdiBingöl
371 Muhayyer Türkü Çıkaryücelerdenyumakyuvarlar
372 Muhayyer Dağlarağardıkardan
373 Muhayyer ŞarkıDerdimdenanlayanım,banaacıyanımyok/ÂşkKurbanları VecdiBingöl
374 Muhayyer Türkü Elmanınalınabak,döndebirdalınabak SâdettinKaynak
375 Muhayyer Türkü Emine’msenbirgülsün,morbaşaklısünbülsün
376 Muhayyer Şarkı Esmerimkıymabana
377 Muhayyer Şarkı GöklerperisigiripırılpırılEmine
378 Muhayyer Şarkı Gurbeteldeyamanolduhâlimiz ÂşıkKerem
379 Muhayyer Şarkı Güneşgibişahsımola/ŞarkYıldızı TâlibiCoşkun
380 Muhayyer Şarkı Hayattatlıbirrüya/ÂşkÇeşmesi
381 Muhayyer Şarkı İndimyarbahçesineyinedüştümyareli
382 Muhayyer Şarkı İstanbul’dan
383 Muhayyer Şarkı İştesenisevenbenim NecdetRüştüEfe
384 Muhayyer Şarkı Karşıdakarayonca,gelöpeyimdoyuca
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
61
385 Muhayyer Şarkı Kıroğlan’ındavarıdereyeiner SâdettinKaynak
386 Muhayyer Şarkı Nezamangörsemonuayaklarımdolaşır SâdettinKaynak
387 Muhayyer Türkü Ninebenikızmısandın?
388 Muhayyer Şarkı Sürmeyigözöldürür,âşıkınazöldürür
389 Muhayyer Şarkı Yinedumanlıdağlar,yollargeçilmezoldu TarıkIşıtman
390 Muhayyer Şarkı Yolculukvar/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
391 Muhayyerbûselik Şarkı Bugecemehtâbıkoynunaalmış VecdiBingöl
392 Muhayyerbûselik Şarkı Mecnûngibinamistese,efsaneolurduk
393 Muhayyerbûselik ŞarkıPınarbaşındasandım,birsöğütdalıAyşe’m/Son-suzAcı VecdiBingöl
394 Muhayyerkürdî ŞarkıAkşamyinegölgenyinegölgenyineakşam/Alla-hınCenneti CemaliNâbedîd
395 Muhayyerkürdî Fantezi AmannegüzelMaçka’lı SâdettinKaynak
396 Muhayyerkürdî Şarkı Banabirtatlıhaberverdigülenlebleriniz
397 Muhayyerkürdî Şarkı Biriçimsugibi,özlerimseni/TâhirileZühre
398 Muhayyerkürdî ŞarkıBirzamankalbimboştu,kelebekgibişendim/MeçhulMazi MustafaNâfizIrmak
399 Muhayyerkürdî Şarkı Dağlaranurdoğsunbağlarsüslensin H.Niyazi
400 Muhayyerkürdî Şarkı Dünkahkahalaryükseliyorkenevinizden YahyaKemâlBeyatlı
401 Muhayyerkürdî ŞarkıGönlümözledikcegörürdümhele,lâcivertkanatlıkumruolsaydım VecdiBingöl
402 Muhayyerkürdî ŞarkıGönülbaşbaşaverip,sevişmekhevesinde/SonsuzAcı VecdiBingöl
403 Muhayyerkürdî Şarkı Günolupyâdımageldikçesönenhâtıralar
404 Muhayyerkürdî Şarkı Hanibirgündü“şuderdimsanabirgeçse”dedim AdnanAdıvar
405 Muhayyerkürdî Şarkı Hoşgeldinevimize,herşeyhazıremrinize
406 Muhayyerkürdî İlâhibirsesduydum/BinbirGece
407 Muhayyerkürdî KanayanKalb
408 Muhayyerkürdî Şarkı Karlıdağlaryıldızı,yamandıryörükkızı Sabihİzzet
409 Muhayyerkürdî Şarkı Neyazıkanlamadın,kalbimibiranolsun
410 Muhayyerkürdî Şarkı Seheryolugüldağıdır,gönülaşkınbuğdayıdır
411 Muhayyerkürdî Fantezi ŞükrüÇavuşmertyürekli.. LamiGüray
412 Muhayyerkürdî ŞarkıYinebaharolducoştuyüreğim/ÇanakkaleGeçil-mez Erzurum’luEmrah
413 Müstear Şarkı Mecalimyokbirteksöze/BalıkçıOsmanBağdat’ta VecdiBingöl
414 Müstear Şarkı Şebabetgeçtiartıkzevk-imâzibirseraboldu ilhamiBey
415 Nevâ Şarkı Hicrângönülbelâsı/EndülüsGeceleri VecdiBingöl
416 Nevâbûselik Şarkı Elbetgönüllerdesabaholacak/BeyazZambak MustafaNâfizIrmak
417 Nevâ Türkü Hançerimbileğide/KanlıTaşlar
418 Neveser Şarkı Gönüldilidirsessizbakışlar
419 Neveser Şarkı Hicrânlaharâboldudasevdâeligönlüm VecdiBingöl
420 Nihâvend Fantezi Âşkböyledir,âşıkısevdâsöyletir/GençliğinZaferi VecdiBingöl
421 Nihâvend Şarkı Âşkınsusuzbağında,pınargibiçağlarım VecdiBingöl
422 Nihâvend ŞarkıBaharbittigüzbitti,artıkbülbülötmüyor/LeylâveMecnûn RamazanGökalpArkın
423 Nihâvend Şarkı Baldandahalezzetli,arıdanhaşarısın VecdiBingöl
424 Nihâvend Şarkı Bebek’leGöksuKanlıca,sulardaneyliyorrica
425 Nihâvend Şarkı Beyoğlu’ndabuzlubiraiçerim
426 Nihâvend Şarkı Bincanveririmkalbinebiryolbulabilsem
427 Nihâvend Şarkı Birhayâlâlemiiçindeyimben/MeçhulMâzi MustafaNâfizIrmak
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
62
728 Nihâvend Şarkı Birhayâlikenvisâlin
429 Nihâvend ŞarkıBirkadehiçtimsardı,benibaştançıkardı/ÂşkÇeşmesi
430 Nihâvend Şarkı Bugecemes’udgece/VicdanBorcu
431 Nihâvend Şarkı Buikiyüzlüâşkadüşen
432 Nihâvend ŞarkıCanımacankatanyar/SelahaddinEyyûbiveBo-zaslan VecdiBingöl
433 Nihâvend ŞarkıÇalahımıinletgüzelim,kanasınkalbimelinde(aynıgüftefarklıbestelenmiştir) GündüzNadir
434 Nihâvend Şarkı Çaprazyelekaltında,sakızgibiiçgömlek
435 Nihâvend Şarkı Denizinbütünhıncı,dilsizkayalaradır
436 Nihâvend Şarkı Doğumunkutluolsun
437 Nihâvend Şarkı Dudaklarındabuilham,dudaklarımdavezin
438 Nihâvend Şarkı Düğününkutluolsun/GadrveAzap
439 Nihâvend Şarkı Dünyanıngörmemiştir,gözüböyledilberi
440 Nihâvend Şarkı Emirgan’ınçınardibi,olurbuluşmacanibi
441 Nihâvend Şarkı Eyipekkanatlıseherrüzgarı/LeylaileMecnun VecdiBingöl
442 Nihâvend Şarkı FluryaFlurya,güneşeğildisuya/AlabandaRevüsü VecdiBingöl
443 Nihâvend Şarkı Gelgöklereyükselelimgeldeseninle MeralNakip
444 Nihâvend Şarkı Gidiyoreskisene,yenisinebakalım
445 Nihâvend Şarkı Gönlümferahtırbenim/VicdanBorcu
446 Nihâvend Şarkı Gönlümyenibirdertarıyorkendinesenden SelimAru
447 Nihâvend Şarkı Gönlümnedirbilene,gönülveresimgelir SâdettinKaynak
448 Nihâvend Şarkı Gülsendalınolayım
449 Nihâvend ŞarkıGüllernehoşturrenklerneince/EndülüsGeceleri–GençliğinZaferi VecdiBingöl
450 Nihâvend Şarkı Gündoğuyorbahtımıza
451 Nihâvend Şarkı Güzelboyubosuvar,şıksüslümantosuvar
452 Nihâvend ŞarkıHatırlaeygönül,hoşgeçendemi/SelahaddinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl
453 Nihâvend Hayatgaripbirrüyadır/SonsuzAcı VecdiBingöl
454 Nihâvend ŞarkıHayatınherneş’esini,evlilikveririnsana/KanlıTaşlar
455 Nihâvend Hemneş’elenhemdanseyle/BeyazMelek
456 Nihâvend Şarkı Hicrânbenibirnağmegibisardıderinden/KanlıTaşlar(notasıeksik)
457 Nihâvend Fanteziİçiyemişledolu,örmesepetkoluna/ModernYemişçiOpereti
458 Nihâvend Şarkı İçimdebirhüzünvar/VicdanBorcu
459 Nihâvend Şarkı İlkbaharabürünmüşsün,gülyüzüneşadolaydım RamazanGökalpArkın
460 Nihâvend Şarkı İstanbulbiricikdünyagüzeli/ÇanakkaleGeçilmez VecdiBingöl
461 Nihâvend FanteziKalblerdedudaklara,yükselensesidinle/Allah’ınCenneti VecdiBingöl
462 Nihâvend Şarkı Kirpikleriningölgesigüllerlebezenmiş NureddinRüştüBingöl
463 Nihâvend Şarkı Kışhertarafkariçinde
464 Nihâvend Şarkı Köyümünbenzeriyokbuillerde NecdetRüştüEfe
465 Nihâvend Şarkı Kutluolsunvezirimize/KahveciGüzeli VecdiBingöl
466 Nihâvend ŞarkıMehtabgümüştenoya,işliyoryeşilsuya/BinbirGece
467 Nihâvend Fantezi Mehtababürünmüşgece/AlabandaRevüsü VecdiBingöl
468 Nihâvend Fantezi Menekşelendisular(JOKOND) VecdiBingöl
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
63
469 Nihâvend Şarkı Mestimbugececoşkunumşenim/GünahPeşinde VecdiBingöl
470 Nihâvend Düet Nebekleyenkimsemvar
471 Nihâvend ŞarkıNedertkalırnehüzün,Birsudurakarzaman/KanlıTaşlar VehbiCemÂşkun
472 Nihâvend ŞarkıNedenuzaklaşıyorsaadetaramızdan/BeyazZam-bak MustafaNâfizIrmak
473 Nihâvend Şarkı NedirsuçumyüceTanrı’m/TâhirileZühre
474 Nihâvend ŞarkıNelerimvarnelerimvar,neçokeğlencelerimvar/SonsuzAcı
475 Nihâvend Şarkı Ogözlersiyahgözler VecdiBingöl
476 Nihâvend Şarkı Ohohnegüzelşey VecdiBingöl
477 Nihâvend Şarkı Okurkenâşkkitabını NahitHilmiÖzeren
478 Nihâvend Şarkı Onbeşindebirkızidim,gezeroynarhoplardım
479 Nihâvend Şarkı Öksüzümavutbeni,göğsündeuyutbeni
480 Nihâvend Şarkı Ötedenbirperibanaeleder/YaylaKartalı
481 Nihâvend Şarkı Ruhumageceninmatemidoldu/YaylaKartalı MustafaNâfizIrmak
482 Nihâvend Şarkı Ruhumdagezensevgilisin FuatHulusiDemirelli
483 Nihâvend Şarkı Ruhunlagörürsündertlikızını NecdetRüştüEfe
484 Nihâvend Şarkı Saçındakokularçalarkenrüzgar
485 Nihâvend Şarkı Sararmışçiçeğim,yuvasızkuşum/YaylaKartalı
486 Nihâvend Şarkı Sayınnbaysayınbayan/zevkyeridirçağlayan
487 Nihâvend Şarkı Senherzamankalbimdesin/LekeliMelek MustafaNâfizIrmak
488 Nihâvend Şarkı Sevgikanununun,aldımoilâhîsesini FuatHulusiDemirelli
489 Nihâvend ŞarkıSevgilimsendenırak,canayettiiştiyak/BalıkçıOsmanBağdat’ta
490 Nihâvend Şarkı Şıpsevdişıpsevdi
491 Nihâvend Şarkı Tâhir’imcanTâhir’im/TâhirileZühre
492 Nihâvend Şarkı Tezgeçsedebirsevgidebinhâtıravardı NecdetAtılgan
493 Nihâvend Marş Toprakalkanlaraboyandı NecdetRüştüEfe
494 Nihâvend ŞarkıVaktigelincegönül,başlarsevincegönül/MahzunGönüller VecdiBingöl
495 Nihâvend Şarkı Yalnızsenisevdimseniyaşadım/Allah’ınCenneti VecdiBingöl
496 Nihâvend Şarkı Yalnızseninimdiye,âşkımayeminimvar
497 Nihâvend Şarkı YurdunuAllah’abırakçıkyola MehmedAkifErsoy
498 Nihâvend Şarkı Kervangiderkervangider,kavuşmayabincangider/ÂşkınZaferi
499 Nikriz Şarkı DedimDilberyanaklarınkızarmış
500 Nühüft Şarkı Toplandıgüzelleryinepeymane-idilde
501 Rahatülervâh Şarkı Çıkaryücelerdenhabersorarım VecdiBingöl
502 Rast Şarkı AllahAllahdiyerekederizsefer/CemSultan
503 Rast Marş Ankaraneeskitarihinmalı(ANKARAMAARŞII) VecdiBingöl
504 Rast İlâhi Aydahi,nurundanMuhammed’in Yunus
505 RastÇocukŞarkısı Baharoldutabiatgülüyoriçiniçin VecdiBingöl
506 Rast Türkü Bahçedehanımeli
507 Rast Nefes Benşehid-ibadeyim,dostlardemimyâdeyleyin
508 Rast Nefes Benşehid-ibadeyim,dostlardemimyâdeyleyin
509 Rast Şarkı Benimolsansenibirgülgibikoklarsararım SâdettinKaynak
510 Rast Şarkı Birdudakbüktündevirdin,bade-igülgûnumu Cemâl-iNâbedit
511 Rast Şarkı Birvakteerdikibizimgünümüz Ruhsatî
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
64
512 Rast MarşBizvolkanızderyalarlaçarpışırsönmeyiz/Çanak-kaleGeçilmez NureddinRüştüBingöl
513 RastÇocukŞarkısı Bülbüluyanıkuyuyormusun FuatHulusiDemirelli
514 Rast Mersiye CihandangöçederimyaKerimAllahKerim
515 Rast Marş Cumhuriyethalkınyolu
516 Rast Marş ÇalışkanTürkulusu
517 Rast MarşDemiryoludemiryolu,nuraboğdunsağısolu(DE-MİRYOLUMARŞI) SâdettinKaynak
518 Rast Marş DoğduTürk’ünbaşındaCumhuriyetgüneşi
519 Rast İlâhi Doğmazdıkalbeiman AliUlviKurucu
520 Rast İlâhi Doğmazdıkalbeiman(LevlakeyaMuhammed) AliUlviKurucu
521 Rast Türkü Dumandumanüstüne
522 Rast Şarkı Encâm-ıhayatıbirhesabetbakzevkine
523 Rast Marş Eymilletiminlahzadahalkettiğiordu
524 Rast İlâhi EyMuhammedMustafa
525 Rast Şu’ul FesaddaknakeyahayralberayaRasulallah Neccarzade
526 Rast Nefes Girmelametmilkine
527 Rast Şarkı Gönülgayretigerek/DansözlerKulübü VecdiBingöl
528 Rast ŞarkıGünaltınbaşınıyine,koyduyurdunsinesine/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
529 Rast Şarkı Güneşgüneşcangüneş/AlabandaRevüsü VecdiBingöl
530 Rast Şarkı Hayatnetatlı,İpekkanatlı/VicdanBorcu
531 Rast Şarkı Kimokursavereyim,âşkınkitabıbendedir
532 Rast Şarkı Koçyiğitleraştıkkarlıdağları
533 Rast Şarkı Mes’udbugüngönüller/BeyazZambak MustafaNâfizIrmak
534 Rast Şu’ul MinMekketevelbeyti’lemced
535 Rast Fantezi Odudaklaryineyazgeldidebülbülleşiyor MustafaNâfizIrmak
536 Rast Şarkı Onegüzelneciciinceruhlubirkızdı
537 Rast Marş Ordularordular,koşuyorordular
538 Rast Şarkı Sabaholuyordavranmalıyız,helvayıçabukkavurmalıyız/İnciliÇavuş
539 Rast Şarkı Sevineykalbimsevin
540 Rast Marş Şimşekgibikanatlı/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak
541 Rast İlâhi Türbe-iravza-isultan-ırisaletdirbu NeccarzadeRızaEfendi
542 Rast Marş Türkatlısıaçtıyeri,denizcisidenizleri
543 Rast Şarkı Unkapanı’ndaunvar/CemSultan
544 Rast Şarkı Uyanprensesuyanprenses,gözlerinigörsünherkes/KahveciGüzeli
545 Rast Şarkı Uzaktanbakmaöyle
546 Rast Marş YaşaAnkara(ANKARAMARŞIII)
547 Rast MarşYaşatanölmezyaşar,gönüllerdedirsesi/GünahPeşinde VecdiBingöl
548 Rast+Mâhur Bugecesizimemnunettikse
549 Rast+Nihâvend ŞarkıAileyuvasını,kadındırcennetyapan/DansözlerKulübü VecdiBingöl
550 Rast+Nihâvend ŞarkıSöylekuzumhayâline,onubirazunutayım/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
551 Sabâ Şarkı Andımogeçengünlerihasretlederinden
552 Sabâ Şarkı Bad-ıSabâahesteesgülzaremihmandırgönül
553 Sabâ ŞarkıDüştümonulmazderde,durağımyokbiryerde/BinbirGece
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
65
554 Sabâ Şarkı Nasıloldu...
555 Sabâaşîran Şarkı SâkiyenisevdimbanaseneskişarapsunII FuatHulusiDemirelli
556 Sabâbûselik Şarkı Ağlasınbülbüllerivarsınbubağ-ıâlemin
557 Segâh Şarkı Ayrılıkyamankelime/TâhirileZühre VecdiBingöl
558 Segâh Şarkı Birrüzgardırgelirgeçersanmıştım/ŞarkYıldızı ErcümendEr
559 Segâh Şarkı Bülbülnedenağlarsınesenyeldenyadınmıvar
560 Segâh FanteziDermankâreylemez,fermandinlemez/HarunReşid’inGözdesi VecdiBingöl
561 Segâh Şarkı Esenyeldeyâdınmıvar
562 Segâh MersiyeEybutopraklariçin,toprağadüşmüşasker/Ça-nakkaleGeçilmez MehmetAkifErsoy
563 Segâh Türkü Geldibellemeayı
564 Segâh Şarkı Gönülsevdinsevilmedin,sevdâelindeelinde VecdiBingöl
565 Segâh ŞarkıGördümgenekahvecigüzelinirüyamda/KahveciGüzeli
566 Segâh Fantezi Haydiuşaklarbakalum SâdettinKaynak
567 Segâh Türkü İçelimRizeçay
568 Segâh Türküİnceciktenbirkar,yağartozarelifelifdiye/Allah’ınCenneti Karacaoğlan
569 Segâh Şarkı KadirMevla’mseniövmüşyaratmış Karacaoğlan
570 Segâh İlâhi Kurbanlartığlanıpgülbankçekildi Şahika
571 Segâh Şarkı Leylâbirözgecandır/LeylâileMecnûn VecdiBingöl
572 Segâh Fantezi Mâtemseeğeranlaşılanreng-isiyehten AbdülhakHamitTarhan
573 Segâh Mersiye Ufuklarkarabağladı(ATATÜRK’eMERSİYE)
574 Segâh Marş Yelkenaçtıkdenizlere
575 Segâh NefesYürüSofuyürüyolundanazma/YavuzSultanSelimAğlıyor
576 Segâh FanteziVirademiruşaklar(Trabzon’dankalkış)/GemicilerRevüsü SâdettinKaynak
577 Segâh+Nihâvend FanteziDertliyimruhumahicrânımısardımdayine/Allah’ınCenneti VecdiBingöl
578 Sultâniyegâh Şarkı Âşkımınbahçesinde,açılırsarızambak
579 Sultâniyegâh Şarkı Gönülhararetisönmez,nemeynekevserle FuatHulusiDemirelli
580 Sultâniyegâh Şarkı GüneşattıtülünüMarmara’nınboynuna
581 Sultâniyegâh ŞarkıSesvermezbenimkalbim,değmegönülsesine/KahveciGüzeli
582 Sultâniyegâh Şarkı Yeşillerummankadarderinolurmuş
583Sultâniyegâh+Acemaşîran Şarkı Birleştirdisevdâbizi,tekvücuttaikimizi
584
Sultâniyegâh+Bûselik+
Acemşîran ŞarkıGünufkaindi,renklersilindi/EndülüsGeceleri–GençliğinZaferi VecdiBingöl
585 Sûzidil Şarkı Baharolsun,baharolsundagönlüm SâdettinKaynak
586 Sûzidil Şarkı Benyıllarcayanmışım,sendebüsbütünyakma NecdetRüştüEfe
587 Sûzidil ŞarkıUyansevgilimuyan,benimsanayalvaran/RomeoJülyet
588 Sûznâk ŞarkıEygönülbirderdedüştün,çamçırasıgibiyandın/YaylaKartalı VasfiRızaZorlu
589 Sûznâk ŞarkıHicrândolugeceler,bahtımgibikaradır/TâhirileZühre
590 Sûznâk Şarkı Kalbinacıbilmezse,onahâlinigöster
591 Sûznâk Şarkı Kalbimdeaçtığınyaraderindir
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
66
592 Sûznâk Şarkı Kurbanoldumadına/TâhirileZühre
593 Sûznâk Şarkı Sâkiyenisevdimbanaseneskişarapsun FuatHulusiDemirelli
594 Sûznâk Şarkı Gülderlergüleryüze/Sefiller
595 Şedarabân Şarkı Gecemizkapkarasâki,sunelinnurolsun FuatHulusiDemirelli
596 Şedarabân Şarkı Tenhalardadolaşırdıksevdâizinde SâdettinKaynak
597 Şedarabân ŞarkıFilizoldumbüküldüm,uzandımkollarına/SonsuzAcı VecdiBingöl
598 Şehnaz İlâhi Banabutengerekmezcangerektir Yunus
599 Şehnaz Şarkı Benşimdiheremelden/KahveciGüzeli
600 Şehnaz Şarkı Daldabirishaköter
601 Şehnaz Şarkı Okşayansesinletazecanbuldum/BinbirGece
602 Şehnaz Şarkı Süsleyenhayat-ıcavidanımı
603 Şehnaz ŞarkıGünlercepeşindenağladımkoştum/BirTürk’eGönülVerdim
604 Şehnazbûselik Şarkı Girendostbahçesine,gültakarsinesine
605 Şehnazbûselik Şarkı Gönlümünsultanısınfermanseninefendim/YavuzSultanSelimAğlıyor
606 Şehnazbûselik Gözlerinmestolduğundemlerdeeyşehnazdan FuatHulusiDemirelli
607 Şevkefzâ Şarkı Durupdabirbakışın,bütünbircihandeğer
608 Tâhir Şarkı Dam-ıâşkadüştüdivanegönlüm
609 Tâhir Şarkı Dizlerinekapansam,kanakanaağlsam RızaTevfikBölükbaşı
610 Tâhir Şarkı Gelininyüzündeipekduvaklar
611 Tâhirbûselik Şarkı Onbirindemâhyüzünebakılır
612 Tâhirbûselik Şarkı Vardımkiyurdundanayağgöçürmüş Bayburt’luZihnî
613 Uşşak Şarkı Akşamoldun’eyleyim,badedoldun’eyleyim
614 Uşşak Şarkı Âlemdedoğrudostyoktur Kuloğlu
615 Uşşak Şarkı Âşkyolugönülyolu/ŞarkYıldızı VecdiBingöl
616 Uşşak ŞarkıÂşkınlayanansinemeelsürmeyanarsın/GünahPeşinde HâlilİbrahimAkçam
617 Uşşak ŞarkıBirhakikatanladımdünyadabenherşeyyalan(Semâişeklidevar) SâdettinKaynak
618 Uşşak Şarkı Birhâtırasıngençliğimintatlıçağından İ.İlhan
619 Uşşak Şarkı Birvefâsızyarsevdim,yandıbağrımciğerim MürselKöymen
620 Uşşak ŞarkıBugecedüğündernek,binbirgecedenörnek/GünahPeşinde VecdiBingöl
621 Uşşak Şarkı Bugünenmes’utgünüm/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak
622 Uşşak ŞarkıÇiftçiyizünümüzvar,sevinçligünümüzvar/Yetimler
623 Uşşak Şarkı Deligönülmelulolupgamyeme
624 Uşşak Şarkı Eyyamımolmadangemimyürümez
625 Uşşak İlâhi GelinAllahdiyelim Naci
626 Uşşak Şarkı Gemiçıkaryola(Gemiisteryedek) SâdettinKaynak
627 Uşşak Şarkı Gemiyedektebayrakdirekte/KanlıTaşlar
628 Uşşak Şarkı Gemimgidiyorbaştan,yelkenlerikumaştan SâdettinKaynak
629 Uşşak Şarkı Giderimönümgurbet,arkamdangelirhasret HamitBaykal
630 Uşşak Şarkı Gördümsenibirgün,yeniaçmışgüledöndüm AliRızaSağman
631 Uşşak Şarkı Gülderlergülderlerbanagülderler SâdettinKaynak
632 Uşşak Şarkı Haydindikızlaroyuna/DansözlerKulubü VecdiBingöl
633 Uşşak Şarkı Hemâşkımhemümidimhemdeneş’emsin HasanÂliYücel
634 Uşşak Şarkı Hersestebirnağmesivar TarıkIşıtman
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
67
635 Uşşak Türkü HoydenizKaradeniz/AlabandaRevüsü VecdiBingöl
636 Uşşak Şarkı Hoygemicigemici
637 Uşşak Türkü Hoykemençekemençezerdâlidalımısın?
638 Uşşak Şarkı İneyimgideyimOsmaneli’ne Karacaoğlan
639 Uşşak Şarkı Kore’yegittibaban,uyanküçükkahraman SâdettinKaynak
640 Uşşak Şarkı Köyhayatınegüzeldir/VicdanBorcu
641 Uşşak Şarkı Mihnetlegeçenömrümebirpenbeşafaksın ReşatBilgin
642 Uşşak Şarkı Nazîrolmazsanaâlemdeteksin
643 Uşşak ŞarkıNeidin’olduhâlim,çektiklerimvebalim/AlabandaRevüsü VecdiBingöl
644 Uşşak ŞarkıNeyaptımkendiminasılaldattım/LeylâileMecnûn VecdiBingöl
645 Uşşak Şarkı Niçinbaktınbanaöyle/MahzunGönüller VecdiBingöl
646 Uşşak Şarkı Perişanömrümünneş’esisöndü Ceyhan’lıAliİlmi
647 Uşşak Şarkı Peşimdenbirbahargelirsanırım
648 Uşşak Şarkı Selamsizeselamsize
649 Uşşak Şarkı Sevdâdolugözleri,sözlericanayakın SâdettinKaynak
650 Uşşak Şarkı Sevgilimkaçmabenden/ŞamGüzeli MustafaNâfizIrmak
651 Uşşak Şarkı Söylecanımnemegüldün/MahzunGönüller
652 Uşşak Şarkı Süzülmüşdamlalaraydangüneşten
653 Uşşak Şarkı Şengüzellerşengüzeller,birbirindengüzeller/DansözlerKulübü
654 Uşşak Nefes Şubenimdivanegönlüm KulYusuf
655 Uşşak Şarkı Tamzara’dangeçtinmi
656 Uşşak ŞarkıToprakanaselam,sanaüründoldurharmanlara/Âşkınzaferi
657 Uşşak ŞarkıYanaklarınçiçektir,gönlümbirkelebektir/TâhirileZühre
658 Uşşak Şarkı Yıllarcasürensevgide,gönlümnekazandın
659 Uşşak Şarkı Yineestimuhabbetinyelleri/BağdatHırsızı
660 Uşşak Ağıt Yokgayribizlereuykudinekvay(ATATÜRK’EAĞIT) BehçetKemâlÇağlar
661 Uşşak Şarkı Yolgöründüserime,oddüştüiçerime
662 Uşşak Şarkı Rumeli’dengöçmengelirdurmadan SâdettinKaynak
663 Uşşak DüetCevapbeklemekuzum,yokdiyecekbirsözüm/ÂşkÇeşmesi–DansözlerKulübü VecdiBingöl
664 Uşşak ŞarkıSenisevdimseveli,dinoldusevdâbana/Selahad-dinEyyubiveBozaslan VecdiBingöl
665 Uşşak Şarkı Türkişçisiyizherişineri/SönmeyenÂşk
666 Uşşak ŞarkıGözümyokşucihanda,parıldayantacında/BinbirGece
667 Yegâh Şarkı Nizamvermekiçin
668 Zâvil Şarkı Dudağındayangınvarmışdediler/Allah’ınCenneti NeyzenTevfik
669 Zâvil ŞarkıElâgözlümyıktınbenimevimi/ÇanakkaleGeçil-mez Karacaoğlan
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
68
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
69
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
70
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
71
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
72
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
73
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
74
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
75
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
76
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
77
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
78
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
79
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
80
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
81
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
82
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
83
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
84
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
85
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
86
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
87
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
88
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
89
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
90
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
91
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
92
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
93
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
94
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
95
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
96
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
97
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
98
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
99
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
100
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
101
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
102
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
103
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
104
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
105
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
106
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
107
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
108
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
109
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
110
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
111
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
112
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
113
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
114
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
115
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
116
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
117
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
118
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
119
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
120
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
121
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
122
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
123
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
124
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
125
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
126
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
127
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
128
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
129
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
130
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
134
KAYNAKÇA
_________,MûsikiveNota,KralMatbaası,İstanbul,1970,sayı5.
Ak, Ahmet Şahin,TürkMûsikîsiTarihi,AkçağYayınları,Ankara2009.
Aksüt, Sadun Kemâli,500yıllıkTürkMûsikîsiAntolojisiTürkiyeYayınevi,İstanbul1967.
Anıl, Avni,AnılarveBelgelerleMûsikîmizSözlüğü,DoyuranMatbaası,İstanbul1981.
BaşlangıçtanGünümüzeKadarTürkBestekârlarıAnsiklopedisiŞarkıGüfteleriVeTürküler,İtimatKitabevi,İstanbul1978.
Beşiroğlu, Ş.,“PopülerleşmeSürecindeBirBestekârSaadettinKaynak”,PopularMüzikAraştırmalarıDerneğiDergisi,1,105-113,İzmir,2003.
Çıpan, M.,Güfteİncelemesi,KonyaSelçukÜniversitesiVakfı,2011.
Danielson, V., Mısır’ınSesi,ÜmmüGülsüm,ArapŞarkısıveYirminciYüzyıldaMısırToplumu,Türkçesi:NilgünDoğrusöz/CemÜnver,BağlamYayıncılık,İstanbul,2008.
EdebiyatÂlemiDergisi,21Nisan1946tarihli,sayı:l,İstanbul,1946.
Ediboğlu, Baki Süha, ÜnlüTürkBestekârları,AkKitabevi,İstanbul1962.
Ergin, Osman,TürkiyeMaarifTarihi,I-IV,OsmanbeyMatbaası,İstanbul1943.
Ergun, Sâdettin Nüzhet,TürkMûsikîsiAntolojisi,RızaKöşkünMatbaası,İstanbul1942.
Güngör, Nazife,Arabesk,SosyokültürelAcıdanArabeskMüzik,BilgiYayınevi,Ankara1990.
Irmak, M.N., TürkMusikisiBestekarlarıKülliyatı,İstanbul.HüsnütabiatMatbası,1963.
Kip, T., TürkSanatMusikisiSözlüEserlerRepertuarı,Ankara,TRTBasılıYayınlarMüdürlüğü,1989.
Kutluğ, F.,TürkMusikisindeMakamlar,İstanbul,YapıKrediYayınları,2000.
“Mûsikîmizinİçinden”İsimliRadyoProgramıMetni,9.8.1989.
Müzik Ansiklopedisi,I-IV,Ankara1985.
Özalp, Dr. Mehmet Nazmi,TürkMûsikîsiTarihi,I-II,T.R.T.Yayınları(MüzikDairesiBaşkanlığı),y.y,Trz.
Özkan, İ.H.,TürkMusikisiNazariyatıveUsulleriKudümVelveleleri,(8.Baskı)İstanbul,ÖtükenNeşriyat,2006.
Öztuna, Y.,BüyükTürkMusikisiAnsiklopedisiI-II,Ankara,KültürBakanlığı,1990.
Rona, M., 50YıllıkTürkMusikisi,İstanbul,TürkiyeYayınevi,1960.
Stokes, M.,Türkiye’deArabeskOlayı,İletişimYayınları,İstanbul,1998.
Şen, H. O., SâdettinKaynak,TürkiyeRadyoTelevizyonKurumuYayınları,Ankara,2003.
Tanrıkorur, C., OsmanlıDönemiTürkMûsikîsi,Ankara,DergâhYayınları.,2003.
Tanrıkorur, Cinuçen,“TürkMûsikîsiİçindeSâdettinKaynak”,MilliKültür,c.V,sayı:4,Ankara,1984.
Tekelioğlu, O.,“CiddiMüziktenPopülerMüziğeMusiki İnkılabınınSonuçları”,Cumhuriyet’inSesleri,TarihVakfıYayınları,146-153,İstanbul,1998.
TürkMûsikisiBestekârlarıKülliyatı,SâdettinKaynakÖzelSayısı,yy,Trz.
Uğur, Y.E.,BaşlangıçtanCumhuriyeteTürkModernleşmesininTürkMusikisiEdebiyatınaEtkisi,YüksekLisansTezi,Afyonka-rahisarKocatepeÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,2008.
Üngör, Etem Ruhi,TürkMûsikîsiGüftelerAntolojisi,ErenYayınları,İstanbulTrz.
Yavaşça, A.,KişiselGörüşme(01.05.2008)
İnternet:
http://www.trtnotaarsivi.com/
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
135
1.Nâr-ı Hicrâne Düşüp Nevâ [Çiftetelli] Gazel Columbia 12554 [Kayıt Tarihi: 1926 – 27]
DinivedindışıpekçoktürdeplakyapmışolanHâfızSâdettin›eColumbiafirmasıözelbirseriaçmış.AynıfirmanınsolistiHâfızBurhan’ınplakları“Yeşil”etiketlerleyayınlanırkenHâfızSâdettinveyakınarkadaşıHâfızKemaliçinColumbiamoretiketliplaklartasarlamış.Buetiket rengiKemalveHâfızSâdettin›leokadarbütünleşmiş ki, sanatçılar Columbia›dan ayrılıp Odeon›a geç-tiğinde uygulama aynen sürmüş. Firma, Hâfız Kemal ve HâfızSâdettinpullarıyla süslediği bu plakları üç grup altında topla-mış.HâfızSâdettin›inveKemal›inayrıayrıdoldurmuşolduklarıplaklarveikisanatçınınfasılgeleneğininşaheserleriolaraknite-lendirebileceğimizbirlikteoldukları25ve30“santimlik”olarakbasılmışbuplaklarınsayısıyirmialtıkadardır.Dengelibirreper-tuar sonucu iki sanatçının seslendirdiklerieser sayısıbirbirineyakındır. Birlikte olduklarının sayısı on kadardır. Bu plaklarınortaközelliklerindenbiride;hemenhementümgazelveşar-kılarda,UdiYorgoBacanos’unsanatçılaraeşliketmişolmasıdır.
Nâr-ı hicrâne düşüp bağrımı yaktım bu gece
Eriyip şem’i fürûzân gibi aktım bu gece
Mey-i la’linde görüp aks-i rûhun bûs ettim
Câm-ı aşkı ol mehin şevkine çaktım bu gece
2.Zülf ü Sümbül Mahur GazelColumbia 13003 [Kayıt Tarihi: 1926 – 27]
HâfızSâdettin’inokuduğuensanatlıgazellerdenbiriolanbumahurgazel,30 cm’likbüyükboybirplaktayeralıyor.PlağınarkasındakiBasmacıAbdiEfendi’nin‘GülşeniEzharAçtı’şarkısısanatçınınHâfızKemal’leolanberaberliğininenrenkliörnekle-rindenbiri.İkiplaktadaHâfızSâdettinveKemalkadaröneçıkanüçüncüsolistvar:YorgoBacanos.Başkabir sazagerekduyur-mayacakkadarzengin,gösterişlibireşlikleBacanos,hemgazelehemdeşarkıyaönemlikatkılaryapıyor.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
136
Yoğunbirdineğitimindengeçmişbirdingörevlisinin,içeriğibakımındanoldukçadünyasalsayabileceğimizbugüfteyibüyükustalıkla ve hiçbir dinsel etki bırakmadan yorumlaması dikkatçekici.Eskilerinüzerindetitizlikledurduğubuayrımıhiçkuşkuyayerbırakmadanörnekleyenilginçbirgazelicrası.ZülfüSümbül,taşplakgazelrepertuarınınenseçkinörneklerindenbiridir.
Zülf ü sümbül tâb’ınım başımda sevdâ hâbım var
Düşmüşem bir dâme kim bir halka-yı girdâbım var
Her taraf meyhânedir aşk ehline fasl-ı bahar
Lâleden peymâne şebnemden şarâb-ı nâbım var
GülşeniEzharKalanMüzikYorgoBacanosalbümü
3.Feryad u Figân Nevâ-Rast [Çiftetelli] GazelColumbia 1254 [Kayıt Tarihi: 1926 – 27]
Gazelhân,adıylaanılangazelokuyucularının;ezberlerindekigüfteyibelirlikalıplarvekurallarçerçevesindeoandaiçlerindengelenyaratıhaliyleirticalen(doğaçlama)okumalarına–biran-lamdadabestelerine–gazeldenildiğinibiliyoruz.Buokuyuştakimizamanbiryadabirkaçsaztaksimleryaparakeşlikeder.Birbaşka gazel okuma biçimi de, çoğunlukla çiftetelli ritmindekitempolugazel’dir.Sazlarınıntempotutarak,birritmigeriplandadevamlı tekrarlayarakeşlikettiğibu türgazeldiğerlerinegöreustalıkisteyenzorbirtarzıdır.
Nâr-ıHicrinlegazelindeolduğugibiHâfızSâdettin,gazelintüminceliközelliklerinibunevâ-rastgazeldedeustalıklasergiliyor.YorgoBacanos’undaötesineiçindeyeraldığısazlartempotu-tupritimvermenindeötesinegeçerekgazelisorulu-cevaplıbirsöyleşiyedönüştürüyorlar.Keman,solistinacılıyakarışınakatı-larakgüfteniniçeriğinigüçlendiriyor.
Feryâd u figân âşıka sermâye-i cândır
Aşk ehli bütün nâle feryâd u figândır
Dert ehline yine dermân derdinderir
Bî-dert olanın hâli bu âlemde yamândır
4.Yar Misalini Ne Zemin ü Zaman GörmüştürZencir Murabba Beste Besteci: İsmail Dede EfendiOdeon Lx 131751 b. [Kayıt tarihi: 1930-32?]
1930 yılından sonraHâfızKemal ve Sâdettin,Odeon’a geç-tiler.Bir yerdeöncekifirmalarıColumbia’da sağladıkları başa-rının izindenyürüyerekşarkı,gazel,durakgibidinivedindışıeserler okudular. Odeon plaklarındaki ilgi çekici yenilik, HâfızSâdettin’inokuduğuKaradeniz veDiyaribekir [Diyarbakır] tür-küleriveklasikmusikimizinBesteformundakieserlerdir.
SultaniyegâhMest-inazımkimbüyüttügazelininarkayüzündeyinesultaniyegâhbireser,İsmailDede’ninzencirmurabbabes-tesiyeralmış.Klasikmusikinin‘büyükform’dakibueseri,kimi
değişiklikleryapılarakbirtaşplağınsınırlızamanınauydurulmuşBesteninsadece1.ve3.mısralarıylaterennümüseçilmiş.
İsmailDedeEfendi’ninşaheserlerindensayılansultanıyegâhtakımın çok sevilen eserini, günümüzün icrâlarından oldukçafarklıbirüsluplayorumlayansanatçınınbuplağı,önemlibirbel-geniteliğidetaşımakta.Uslüptartışmalarıbiryana;dinleyendegeçmiş zamanların duyarlı, samimi okuyuşuna dair izlenimleruyandırdığı,eskilerinmusikizevkinivetadınıverdiğibirgerçek.
Misâlini ne zemîn ü zamân görmüştür
Yâr** mihri burc-ı adâletsin ey meh-i*** devran
Ah cânım yalelelli tere lel lel lele lel li
tere lel lel lel lel lele lel lel li
GazellerIIKalanMüzik
**BazıgüftemecmualarındaOmihri***Bazıgüftemecmularındaeyşeh-idevran.
5.Ağlasın Bülbülleri Hicaz GazelOdeon Lx 131752 [Kayıt Tarihi: 1930-32]
Dahaçokdîvânedebiyatınınbüyükustalarınıngazelformun-dakişiirleriüzerinesöylenenveadınıburadanalangazelformu,Cumhuriyetdönemindedahaözgürbiranlayışiçinegirdi.Güfteseçimindekikatıtutumgevşedi.Azbilinenşairlerinişitilmemişşiirlerikullanılıroldu.HâfızSâdettin’ingüfteseçimindedeböylebirtutumugörmekmümkün.
HâfızKemalveHâfızSâdettinColumbia’danOdeon’ageçer-ken,ustaeşliksazıYorgoBacanos’udagötürmüşler.Türkmusi-kisitarihiaçısında,HâfızKemalveSâdettinKaynak’ınplaklarınıyayınlamakanlamınadageliyor.
Ağlasın bülbülleri varsın bu bâğ-ı âlemin
Neşve-i bâğ-ı emelsin sevdiğim handân ol
Ateş aldım bilmedim dil ateşin ruhsârın
Ateş oldum yandım Allah merhamet fermân
6.Gözümde Dâim Hayal-i Cânâ Rast Kâr-ı NevBesteci: İsmail Dede EfendiOdeon LA 202782 a ve b [Kayıt Tarihi: 1930-32] Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal
Türkmusikisinin büyükbestecisi İsmailDede Efendi (1778-1846) III. Selim, II.Mahmudve I.Abdülmecidgibi sanatseverhükümdarların zamanında yaşadı. Bu yenilikçi sultanların heralandaolduğugibimusikialanındadabaşlattıklarıdeğişimsü-reci;mehterhâneninkapatılması,saraybandosununkurulmasıgibiköklüyenilikleri içeriyordu.BusüreçiçerisindeTürkmusi-kisienbüyükdeğişimini,şarkıgibidahaküçükformlueserlerinyaygınlaşması ve bu akımın giderek zaman içinde etki alanını
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
137
geliştirmesindeyaşadı.DedeEfendi;budeğişiminfarkınaerkenvaranveverdiğieserlerledeöncülüğünüyapanbir“yenilikçi”oldu.TürkmusikisinindindışıeserlerinbelkienöndegelenvesevilenKârformundayepyenibiranlayışlayaklaştı.18.yüzyılınbuçoksevilenvebestecininustalığının,olgunluğununsınandığıklasikKâranlayışına,RastKâr-ıNevileyepyenibirçehrekazan-dırdı. Güftelerde kullanılması gelenek olmuş Farsçanın yerinesadebirdilkullanıldı.Kârlarınbaşındamutlakabulunmasıge-rekenterennümbölümünükaldırdı.Ogünekadarörneğigörül-memişyenitarzdaki‘rastkâr’ıbesteledi.
HâfızSâdettinveHâfızKemal,Odeonfirmasınageçtiktenson-ra yaptıkları plakta, Dede’nin işte bu olağanüstü güzelliktekieserini bir fasıl geleneği içinde yorumlamışlar. Bu okuyuş, ilkdinleyiştegünümüzicralarınaalışmışkulaklardayadırganabilir.Nedensesoloolarakpekokunmayanbueseri,günümüzünbirhaylidisiplinlikoroyorumlarıylatanımışolanmusikiseverleral-gılamazorluğunadüşebilir.Çokdeğerlihocalarınyanındameşkyoluylayetişmişbusanatçılarınbirgeleneğindevamıolduğunu,buvebenzerieserlerihocalarındangeçmiş(öğrenmiş)oldukla-rınıdaunutmamakgerekir.70seneöncekimusikizevkveanla-yışıgözardıedilmemelidir.Günümüzmusikianlayışvebeğenisibugeçenzamaniçindeedinilmiştir.
BaştakigiriştaksiminiogünlerinünlükemanisiSadiBey[Işılay]yapmış.HemenherplağınıYorgoBacanos’unudueşliğindedol-durmuşikisanatçıSadiBey’iyanlarınaalarak,RastKâr-ıNev’ebirbaşkaboyutkazandırmayaçalışmışlar.
Koleksiyonlardaçokenderbulunanbuplak,ikiustasanatçınınsondereceduyarlı veeserin ruhunubaşarıylayansıttıklarıbirçalışmaolmuş.
Gözümde dâim hayal-i cânâ
Gönülde her dem cemâl-i cânâ
Hey cânım, hem ömrüm hey hey hey hey
Ey peri rûh-i dilber-i rânâ civânı nâzenin
Gam benim şâdi senin, hicrân benim devrân senin
Ey mâh-i cihân ey dilde nihân
Senin gibi güzel efendim var benim
Yar yar yar yar benim
Gül yüzlü mâhım rahm eyle yâdım
Çeşmi siyahım âlemde birsin
Aşkınla zârım âh oldu kârım
Gel şivekârım gayet güzelsin
7.Nazir Olmaz Sana Âlemde Teksin Uşşak ŞarkıBeste ? Odeon Lx 1317.?
Bestecisibilinmeyen,hiçbirgüftemecmuasınadagirmemişolanbugüzelşarkızamaniçindeunutulmuş.SâdettinKaynak’ıntoplu eserleri arasında da yer almadığı için bestenin sanat-çıya ait olduğunu ileri sürmekde güç. Fasıl geleneğinin güzelbirörneğiolanNazirOlmazSanaÂlemdeTeksinşarkısı,YorgoBacanos’un kısa taksimiyle başlıyor. Eşlik sazlarının ve solistinahenkliberaberliğişarkıboyuncasürüyor.
Nazir olmaz sana âlemde teksin
Güzelsin sevdiğim billâh meleksin
Cihânım nûrisin birsin meleksin
Güzelsin sevdiğim billâh meleksin
8.Gülle Hem Bezm-i Visâlsiz Hicazkâr GazelGüfte: Adnan ÜryâniOdeon Lxx 126503 a. [Kayıt Tarihi: 1930-32]
SâdettinKaynakCumhuriyet’inaydındinadamlarındanbiridir.Buözelliğininuzantısıolarakdaaçıkgörüşlü,araştıran,yenilik-ler bulan yaratıcı bir sanatçıdır. Besteciliğinde ve icracılığındahepbuanlayışiçindeolmuştur.Buradadinleyeceğimizhicazkârgazeldebununengüzelkanıtlarındanbiridir.AdnanÜryâni’nin17.yüzyılgazelleriniçağrıştıranşiiri,ilginçbirsentezinaltyapı-sınıoluşturmuş.Gazel,Türkmusikisineyeniyenigirmekteolanpiyanoeşliğindesöylenmiş.Aynızamanda iyibirpiyanistolanBaconos’unçalışıylapiyano,klasikbirsazkadargüftevegazel-hanlabütünleşmiş.CanlıvedinamikezgidizeleriyleYorgoBaco-nos,buçok ilginçgazelindoğmasındaönemlibirroloynamış.Gazelhân,“ah,of,aman”gibiterennümlerlebezediğigazelindegelenekseltavırdanuzaklaşmamış.Belkibilinçliolarakgelenek-seltavrısıkısıkıyasürdürmüş.İkisanatçınınustalığısayesindeaykırıkaçmayan,yadırgatmayanbirsonuççıkmışortaya.Çokazbilinen,taşplakkoleksiyonlarındaenderrastlananbugazelibirkazançolarakgörmeliyiz.
Gülle hem bezm-i visâlsiz gerçi hâr olsak da biz
Gönlümüz benzer bahâra ihtiyâr olsak da biz
Âşıkız meh-rûlara nezr eyledik cân nakdini
*Dönmeyiz sevdâ yolundan târ-ü-mâr olsak da biz
Şâiriz kân etmeden** sayd eyleriz ahûları biz
Geçmeyiz gülden güzelden hâk-i târ olsak da biz
*FehmiTokaytarafındantâhirbûselikbirşarkıolarakdabes-telenenbuşiirin4.ve5.mısralarıdeğiştirilmiştir.
**Güftemecmualarında“kandökmeden.”
9.Düşse Zülfünden Hicaz İkinci BesteBesteci: Cerrahpaşa Müezzini Halil EfendiGüfte: Bâki Odeon Lxx 12651 b. [Kayıt Tarihi: 1930-32]
Hâfız Sâdettin Odeon için okuduğu Na’t-ı Mevlânâ,BayâtiarâbânDurak,RastKâr-ıNevgibibüyükformdakieserle-rinarasınaHalilEfendi’ninhicazbestesinidekatmış.1735yılın-daöldüğütahminedilenbesteciningünümüzeancakdörteseriulaşabilmiş.Terennümsüzolarakbestelenmişyadagünümüzebuhaliylekalabilmişeserbirtaşplağıntekyüzünesığamayacağıiçinikincimısraı,“Gûyiyeşebnemdüşergülberg-ihandanüstü-ne”plağaalınmamış. Sanatçıbüyükbir ihtimalleustalarındanmeşk ettiği bu güzel eserde, başka saz eşliği tercih etmemiş.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
138
DeğişmezsazarkadaşıY.Baconos’unuduylaseslendirmiş.Ga-zellerIalbümdedeyayınladığımızbuhicazbesteyi;dahagenişdinleyicikitlesineulaşabilmesi,meşkzinciri içindegelenklasikeserlerinicrabiçimlerininyenikuşaklaraaktarılmasıihtiyacıylabualbümedealdık.
Düşse zülfünden arak ruhsâr-ı cânân üstüne
Zîr-i zülfünden görenler hattını ebr-i bahâr
Sâye salmış sandılar sahn-ı gülistân üstüne
10.Hicrân-ı Elem Hüzzam ŞarkıBestecisi: Sâdettin KaynakGüfte: Ali Şevket Bey Columbia 12563 [Kayıt Tarihi: 1927-28]
1926yılındaBerlin’eyapılanbirtrenyolculuğusırasındaAvu-kat Ali Şevket Bey pencereden dışarı bakmakta olan SâdettinKaynak’a bu şiirin yazılı olduğu bir kağıt parçası uzatır. Şiirinson iki mısraı Büyükada’da intihar eden bir genç kızın hatıradefterindenalınmıştır.AvukatAliŞevketBeyçoketkilenmişvebunubirgüftehalinegetirmiştir.HâfızSâdettin,Columbia içindoldurduğu plakların arasınaHicrân-ı elem şarkısını da almış.SonradangeçtiğiOdeon’dabugüfteyibirde,hüzzamgazelola-rakokumuş.
* Sanatçının gençlik yıllarınınürünü.Bugün seslendirilmeyen,unutulmuşoldukçadailginçbiröyküsüolan“ilkbeste”dene-mesi.Buplaklailgilisöylenebilecekönemlinot;büyükbirbes-tecivesessanatçısınınilkeserini,kendiyorumundandinlemefırsatıveriyorolması.
Hicrân-ı elem sîne-i pür-hûnumu dağlar
Mahrûm-ı emel gönlümü dünyâya ne bağlar
Öldürdüğünüz aşk-ı perişânımı gömdüm
Bir türbe ki ruhum gelen ağlar giden ağlar
11.Bir Şûle Olup Tâhirbûselik GazelOdeon X 46464 [Kayıt Tarihi: 1926-27 Berlin]
Odeonfirması1904yılındanitibarenİstanbulpiyasasınagirdi.AlmankökenlibukuruluşTürkseskayıttarihininilkonyılındaoldukçaönemlikayıtlargerçekleştirdi.Önceleriİstanbul’daalı-nanseskayıtlarıBerlin’egönderilirveoradaüretildiktensonrapiyasalaraverilirdi.1925yılındaelektriklikaydınyaygınlaşmasıvegramofonaduyulanakılalmazilgiyapımcılarıdahaözenliol-mayayöneltti.SanatçılargruplarhalindetrenleBerlin’egötürü-lüyor,kayıtlarBerlinstüdyolarındayapılıyordu.Buaradasanat-çılardakonservermefırsatıbuluyor,TürkmusikisiniAvrupa’datanıtıyorlardı.
HâfızSâdettin,Darü’t-tâlim-iMûsıkîHeyetiilebugezilerdenbirine katıldı. ToplulukConservatorie Turcueadı altındameh-tabiyeler, saz eserleri, solo taksimler, gazellerden oluşan birrepertuarla firmanın 1926-27 kataloglarında yer aldı. HâfızSâdettin tâhirbûselik gazelini, sonradan batı musikisi eğitimi
alıpbesteciveorkestraşefiolarakünlenecekolanKanûnîHasanFerit[Alnar]eşliğindeokumuş.Yüzyılınbaşındayetişmişbüyükgazelhânı Hâfız Sami’yi anımsatan gırtlak nameleri, ve üslupbenzerliğiyoğunbirbiçimdegazeleyansımış.HâfızSâdettinbuetkilerdenkısazamandaarınacakvekendiokuyuştarzınıgeliş-tirecektir.
12.Vardım ki Yurdundan Tâhirbûselik Şarkı Besteci: Hâfız Sâdettin Güfte: Bayburtlu Zihni Columbia 13004 [Kayıt Tarihi: 1926-27]Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal
Hâfız Sâdettin Kaynak’ın ilk eserlerinden biri de BayburtluZihni’nin şiiri üzerine yazılmış curcuna usulündeki şarkısıdır.YorgoBacanos’unşarkınınkarakteriniözetleyenkısataksimiylebaşlayancoşkuluicra,HâfızKemalveSâdettin’inbirbirindengü-zelo‘efsanevî’fasılplaklarındanbiridir.SâdettinKaynak’ınanı-larındaönemlealtınıçizipvurguladığıhalkmusikisieğilimi, ilkürünlerinioyıllardavermeyebaşlamış.Şimdilerdeunutulmuşolanbu şarkının sözleri,NevresPaşa’nınŞehnazDîvânı›nadagüfteolmuş.
Vardım ki yurdundan ayağ götürmüş*
Yavru göçmüş** ıssız kalmış otağı
Câmlar şikest olmuş meyler dökülmüş
Sâkîler meclisten çekmiş ayağı
Lâleyi, sünbülü, gülü hâr almış
Süleyman tahtını sanki mâr almış
Zevk u şevk ehlini âh ü zâr almış
Gama tebdîl olmuş ülfetin cânı
Zihni dehr ehlinden her zaman ağlar
Gördüm (vardım ki) bağ ağlar bâğbân ağlar
Sünbüller perişan güller kân ağlar
Şeydâ bülbül terk edeli bu bağı
*Bazıgüftemecmualarında“göçürmüş”**Bazıgüftemecmualarında“gitmiş”
13.Akşam Oldu Yine de Bastı KarelerSegâh Mâye Türkü Columbia 12551 [Kayıt Tarihi: 1926-27] Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal
OrhanTahsin,SâdettinKaynak’ınölümündensonrayayınlananyazısındaşunlarıyazmıştır:1926’daHâfızKemalilebirlikteoku-dukları“Akşamolduyinedebastıkâreler”şarkısınınplağı,satışrekorukırdı.OplaktankazandığıparaileFatih’tebirapartmansatınaldı.12551katalognumaralıbuplakColumbia’nınHâfızSâdettinveKemal’eokuttuğuilkplaktır.Büyükbirihtimalledebuplağınsağladığıbaşarıdiğerlerinyapılmasınayolaçmış, ikisanatçını halk arasında sevilip tutulmasında önemli bir payasahipolmuştur.“Of,aman,gel” terennümleriylesüslenmişbu
HÂFIZSÂDETTİNKAYNAK
139
eserin sadecebir dörtlüğüokunmuş, güftemecmualarına alı-nanikincidörtlükokunmamıştır.
Akşam oldu yine de bastı kâreler
Gitme yavrum seni de arslan pâreler
Delik delik* sînemdeki yâreler
Gitme yavrum seni de arslan pâreler
*Bazıgüftemecmualarındadelikdeşik
14.Ey Gonca Açıl Şedarâbân ŞarkıBesteci: Şemsettin Ziya Bey Columbia 12556 [Kayıt Tarihi: 1926-27]Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal
Şemsettin Ziya Bey, (1882-1925) bestekâr Mahmud Cela-leddinPaşa’nınoğludur. İlginçyaşamöyküsüvardır.Babasınıntüm ısrarlarına rağmen musikiye yakınlık duymamış, sıradanbir kemanöğrencisi olmuştur. SultanAbdülmecid’in kızı RefiaSultan’la evleneceği sırada padişah damatlığını geri çevirerekbirMusevikızıolanRaşel’leevlenmişancakbiryılevlikaldık-tan sonra ayrılmıştır. Ş. ZiyaBey’inmusikideüstad seviyesinegelmesi, ikinci eşi Fatma İsmetHanım’ın çok iyi birmüzisyenoluşunabağlanır.BirzamanTanburiCemilBey’dendedersalansanatçı,hicazNebahtımdırneyâr-ıbiamandır,mahurŞugüzelebirbakın,şederâbânDüşünürhepseniruhumdüşünürbipâyangibiüstünsanatzevkivedehasıtaşıyaneserlerbestelemiştir.
HâfızSâdettinveKemalBeylerfasılanlayışıileokuduklarıplak-larınarasınaşeterâbânşarkıyıdaalarakbelkigünümüzdebilesüregelmekteolanbirgeleneğibaşlatmışoldular.Senginsemaiusulündeki bu şeterâbân şarkı, fasıl programlarının değişmezbirparçasıoldu.
Ey gonca açıl zevkini sür fasl-ı baharın
Ben bülbülüyüm sen gülüsün bâğı mesârın
Gûş eyle nevâ-yı dilini gamlı hezârın
Ben bülbülüyüm, sen gülüsün bâğ-ı mesârın
15.İçi Yemişler Dolu (Modern Meyve Opereti)Beste: Hâfız Sâdettin (?) Odeon Lxx 126503 b [Kayıt Tarihi: 1930-32]Okuyanlar: Hâfız Sâdettin ve Hâfız Kemal
Orhan Tahsin 16 Şubat 1961 sayılı Hayat Mecmuası’ndakiyazısında şunları yazar: “O yıl (1926)Berlin’e gitti.Oradabatımüziğinintekniğiniöğrendi.Sonragüneyillerimizinhalkmüzi-ğini, Arapmüziğini inceledi. Böylecehembatı, hemdoğu ez-gilerini kaynaştırdı. İçi Yemişler Dolu plak etiketinde,ModernMeyve Opereti’nden alınma bir eser olarak tanıtılmış. 1941yılındaAlabandaRevüsü’nemüzikleryapacakolanbestecinin,operetvesahnesanatlarıyladaha1930’luyıllardailgilenmeyebaşladığı anlaşılmakta. Hem bestecinin yaşam öyküsü açısın-danhemdemusikitarihimizaçısındanbilinmeyenkaranlıkbirnoktabuplaklagünışığınaçıkmışoluyor.PlaketiketindeHâfız
SâdettinEfendidiyebirnotbulunmakta.HâfızKemal’lebirlikteokuduklarınıbildiğimizegöre;buaçıklamanınokuyucuyudeğil,besteciyi işaretedenbirnotolduğunukabuletmekaklayakıngeliyor. Üstelik Hâfız Sâdettin’in şarkının icrasında öne çıkışı,HâfızKemal’inarkaplandaeşliğinekatılması,HâfızSâdettin’ineseredahahakimoluşubugörüşükuvvetlendirecekbir ipucuda olabilir. Eserin bestesi “muhtemelen” H.Sâdettin Kaynak’aaittir,diyebiliriz.
16.Mersiye Columbia 18857[Kayıt Tarihi: 1929-30]
H.SâdettinveH.KemalColumbia’dayaptıklarıplaklarınönem-libirbölümünüdediniplaklaroluşturur.Buplaklarınkayıtta-rihlerisanatçılarıniyiceünlendiklerizamanarastlar.ÇanakkaleMersiyesi ve HüzzamDurak’ın kayıtları 1926-27 yıllarında ya-pılmıştır. Hâfız Kemal’in 5 plaklık bir albüm halinde okuduğuMevlid-iŞerifplaklarınakarışıkfirma,HâfızSâdettin’eKaside-iBedia,es-selât, Sûre-i İnsan,Dua,Ezan-ıMuhammedi, TürkçeKuran,TürkçeEzangibiİslamiyet’invedinimusikinintemeltaşıolan eserleri okutmuştur. Hâfız Sâdettin bunların yanı sıra üçBektaşinefesiylebirilahiyiColumbiastüdyolarınagirerekplak-larakaydetmiştir.
Mersiye,ölülerinardındansöylenenbirövgüşiiri,öleninözel-liklerinianlatanveölümündenduyulanüzüntüyüaktarmabiçi-midir.Biryakındostbirbüyükdevletadamı,birsevgiliiçinsöy-lendiğigibi,dinulularınıanlatanmersiyelerdebulunur.KerbelâşehitlerinianlatanözellikledeHazret-iHüseyin’ikonuedenpekçokmersiyeyazılmıştır.Şiîolmayanlarındabukonudamersiyesöylemesigelenekteolanbiruygulamadır.
Bu gece mahv oluyor nesl-i Ali
Bu gece Fatıma’nın nazlı gülü
17.Hüzzam Durak Ey Habibî Kibriya b. Ümmetinden Besteci: Kazasker Mustafa İzzet Efendi Ney: Emin Dede Columbia 13006[Kayıt Tarihi: 1926-27]
HâfızSâdettintaşplaklaraikidurakokudu.İlkiOdeon’daçıkanbeyâtî, ikincisi de Columbia’nın yayınladığı hüzzam durak. İkidurağındabestesiKazaskerMustafaİzzetEfendi’yeaittir.Du-raktasavvufmusikisininenönemliformlarındandabiridir.Du-rakEvferidenilen21zamanlıbirusulleokunurvebuözelliğiylede ilahiden ayrılır.Mevlevilik dışında tüm tarikatlarda okunurve adını zikre ara verildiğindeokunmasından alır. Yapısı gere-ğiserbestokuyuşayadabaşkabirdeyişle,okuyucununözgüryorumunaaçıktır.“Dost,Âh,Hû,HakDost,YâHak”gibiküçükterennümlerlebaşlamasıvesüslenmesigelenektir.
Kazasker Mustafa İzzet Efendi (1801-1876) hattat, ney-zen, hânende ve bestekârdır. Devlet görevlerinde bulundu.Ayasofya’daBursaUluCami’debüyüklevhalarıolançokönemlibirhattattır.SegâhDoldurgetirey sak-i gül çehrepiyale,eviçBirsebeplegücenmişsinsenbana,bestenigarGayrıdanbulmazteselligibiüstünsanatdeğeritaşıyanşarkılarındabestecisidir.3durak,ilahilervesazeserleribestelemiştir.
Osmanlı’danCumhuriyet’eBirMüzikAdamı
140
GüftesidebestecininkendisineaitolanveEyhâbib-ikibriya,v’eymatla-i nûri Hudâ bu albümün en dikkat çekici plağıdır.Columbia fabrikasının geçirdiği yangındabu eserin kayıtlı ol-duğuplaklarvekalıplarıyanarakyokolmuştur.HüzzamDurakgünümüze sınırlı sayıda ulaşabilmiş, çok az koleksiyonda yeralabilmiştir.Buplağın ilginç yanlarındanbiri,HâfızSâdettin’eNeyzen EminDede’nin eşlik ediyor olmasıdır.Hâfız Sâdettin;hocasınıbuplağıdoldurmakiçinzorluklaiknaedebildiğinianı-larındaaktarmıştır.
NeyzenEminDede1883’teİstanbul’dadoğdu.NeyüflemeyiAzizDede’denöğrendi.SonradanBahariyeMevlevihanesiŞey-hiHüseyinFahreddinDede’ninöğrencisioldu.Bazısazeserleribestelemişpekçoköğrenciyetiştirmiştir.BuöğrencilerdenbirideHâfızSâdettinKaynak’tır.Çileçıkarıpdedeolmadığıhaldesevdikleriarasında“Dede”olarakbilinenEminYazıcı’nınbaşkaplağıyoktur.İkisanatçıbuplakiçinbirarayagelmişlerveEminDede,öğrencisineneyiileeşliketmiştir.EminYazıcı’nınvefatı1945.
18.es-Salât [Salât] Columbia 18851[Kayıt Tarihi: 1929-30]
Salât(es-Salât)camimusikisidirveArapçasözlükanlamı,duakarşılığıdır.Genişanlamıyladanamazı ifadeeder.GündebeşvakitokunanolağanezanındışındaCuma,bayramvecenazenamazlarınıduyurmaküzerenamazvakitlerindenönceokunurvecumasalâtı,cenazesalâtıdiyeanılır.Herbirideğişikmakam-lardaokunur.
19.Ezan-ı Muhammedî Columbia 18851 [Kayıt Tarihi: 1929-30]
MeşhurHâfızSâmiMerhumkitabında,AliRızaSağman;eza-nınöneminivurgulamakiçin,AksarayValideCamiiBaşmüezziniHâfızCemal›inezanokuyuşunuanlatır:“Dirseklerinişerefeninkenarınadayayıpbaşını ellerinin arasına alarak ezanokuma-yabaşlayıncabütünmuhitibirhayranlıkalırdı.Ezanbitinceyekadarevler,yollarmeydanlarmutlakbirsükûnet içindekalır.Tramvaylar cereyan kesilmişcesine oldukları yerde dururlar.Arabalaryürümezolur.Pencereleraçılır.Türlüyaşvecinstenbaşlardinlemeaşkıylaminarelere, sesingeldiği yöneçevrilir.Yolcular durmuş, gidip gelme durmuş, iş güç durmuştur. BuduranlarısakınyalnızTürkveMüslümansanmayınız.Hayır,budinlemeişine,buhayranlıkfaslınaMüslümanlarkadarRumlar,Ermenilerdebağlanmıştır.”
Ezan,namazibadetininenönemliunsurudur.Namazvaktiningeldiğininbildiriliphatırlatılmasıamacıylamüezzintarafındanokunur.Dinimusikininbelkideenönemlibölümüdür.İbadetedenyadaetmeyenherkesgündebirkaçkezezanla karşıla-şır.Sadebirüsluplaveokunduğuvaktegöre(sabâ,hicâz,rast,segâh,hüseynî)gibigelenekselleşmişmakamlarlaokunur.Ma-kamgeçkisiyapılmadan(ezanboyuncabaşkamakamageçme-denhepaynımakamdan)okunarak,inanlarıibadeteyöneltir.
Ezanıngünümüzde,minareyeçıkılmadansondereceilkelsesaygıtlarıylakuralvegeleneklereuyulmadanyetersizkimselerceokunduğuvebirhaylikayıbauğrayaraketkisizleştiğigerçektir.Buplağınyapıldığı1929yıllarındadaaynısorunlargündemdeolsagerekkiehilelden,aynızamandaustabirmüzisyenolan
birdinadamınınağzındandoğrusunu,güzelini ve sanatsalınıdinletmekihtiyacıduyulmuş.
20.Türkçe Ezan (Hicâz Makamında) Columbia 18857 [Kayıt Tarihi: 1929-30]
TürkçeEzanveTürkçeibadetyakıntarihimizinentartışmalıgirişimlerindenbiridir.1929yılından itibarengündemegelenve uygulama alanı bulan bu girişimler, 1950 Demokrat Partiiktidarıtarafındansonrayasaklanmış,eskiuygulamayadönül-müştür.HâfızSâdettinKaynak;bukonudabirincieldentanıklıkederekkonuyla ilgilianılarınıhemenhersöyleşidedilegetir-miştir.
Sanatçı,ResimliRadyoDünyası12Ekim1950Sayı:17’deşun-larıanlatır:
“AtatürkTürkçeKur’ânokutulmasıkararınıvermişti.Kadirge-cesiyaklaşıyordu.TürkçeKur’ânokunmasınınenönemlisiAya-sofyaCamii’ndeyapılacaktı.TürkçeKur’ândünyacadinlenmesiiçinAyasofya’daradyotertibatıdahiyapılmıştı.Atatürktercü-melerüzerindehassasiyetleduruyor,hiçbirtercümeüzerindekararveremiyordu.ŞairMehmetAkif’inyaptığıtercümeyiiste-yelim,vermezseçaldıralım,buyurdular.ErtesigeceDolmabah-çe sarayının salonunda bütün hocalar, hâfızlar toplanmıştık.Atatürkbizemümeyyizlikvehocalıkediyordu.Ordukomutan-larındanAliSait,Fahrettin,ŞükrüNailiPaşalardaoradahazırbulunuyorlardı.Atatürkbeniyanınaoturtaraktercümesiyapıl-mışolansûreninmanasınısordular.Bensureninmânâsınıizahettim.Mânâ birbirine uymuyordu. Ben Türkçe Kur’ân olmazdeyincedüşündüvefikrindenvazgeçti.Sonrakomutanlaradö-nerekorduyaKur’ânlar,hitabeleriratedilmesiniemretti.
İşteColumbiafirmasınınHâfızSâdettin’eyaptırdığıdiniplak-lar,Türkçeibadetinbirdevletpolitikasıolarakgündemegeldi-ği1929-30yıllarındayapıldı.HâfızSâdettinhicazmakamındaokuduğuTürkçeezanınyanısıra,18856sayılıplağaIsraveAliİmransûreleriniTürkçeolarakokudu.”
Albüm Metni: Cemal ÜNLÜ