parent participation and reading achievement

8/6/2019 parent participation and reading achievement

1/11


2/11

1 0 0 BUNYAMINBIRKAN

Erken zel ei l im, s f r -a l t ya a ras ndakigeliim geril ii olan ya da r isk all nda bulunanocuklar i le ai leler ine salanan eil im hizmetler idir( Od om , Yode r ve H i l l , 1988 ; W ole r y , 1993) .G e l i i m g e r i l i i g s t e r e n o c u k l a r n t mg i z i l g l e r i n e u l a m a l a r i i n e i t i m l e r i n i no l a b i l d i i n c e e r k e n b a l a m a s g e r e k m e k t e d i r( He wa r d , 1996 ; Odom , ve d i . , 1988 ; Pe t e r son ,1988; Schulz , 1987; Wolery. 1993) .Ya a m la r n n i l k y l l a r n oun luk la e vo r t a m n d a g e i r e n g e l i i m g e r i l i i g s t e r e n oc uk la r n r e n m e le r i , a i l e l e r in in ke nd i l e r in esunduu re t ic i yaant la r n sonucunda olmaktad r(McBr ide ve Pe ter son, 1997; Minke ve Scot l 1993;P e t e r s o n , 1 9 8 8 ; S c h u c k v e B u c y , 1 9 9 7 ) .oc uk la r nda ge l i im ge r i l i i o lduunda a nne -ba ba l a r t m a i l e b i r e y l e r in i gn lk ya a m akatabilmek iin pek ok normal etkinlikte uyarlamay a p m a k z o r u n d a k a l a b i l m e k t e d i r l e r . B y l ezamanlarda anne-babalar ocuklar iin adeta birerre tmen olmaktad r la r (Powers , S inger , S tevens veSowers , 1992) .Yukar da be l i r t i len hususla rdan yola karak,

geliim geril ii olan ya da geliim geril ii r iskita yan ocuklar nn bakmn s t lenen a i le le r ineit ime de aktif kat l mlar nn salanmasna ynelikhizmet le r in ge l i t i r i lmesiyle ve e rken ze l ei t imp r o g r a m l a r n n u y g u l a n m a s y l a i l g i l i y a s a ld z e n l e m e l e r y a p l m a y a b a l a n m t r . B udzenlemeler , ge l i mi lke le rde I960 ' I y l la rdayrr le gi re rken (Blackhurs l ve Berdine 1993) .Trkiye 'de 1997 y l nda yrr le gi rmi t i r (T .C.M i l l i E i t im Ba ka n l z e l E i t im Ha kkndaKanun Hkmnde Kararname, 1997) .E r ke n z e l E i t im Hiz m e t l e r in in Am a la r Wolery (1993) erken zel eit im hizmetler ining e n e l a m a l a r n , e r k e n e i l im d n e m i n d e k i o c u k l a r , a i le l e r v e e r k e n e i t i m h i z m e t i n isalayanlar iin u ekilde sralamaktadr ;ocuklar iin: (a) geliimsel beceri ler in en iyi e k i l d e k a z a n l m a s n s a l a m a k ( b ) b e l i r l idur um la r da ve o r t a m la r da i inde ya a ya c a k la r topluma uyumlar n en s t dzeye karmak (c )

kiisel bakmlarn yapabilme dzeyler ini ve sosyalyaamlarnn kali tesini ar t t rmak.Aileler iin: (a ) ocuklar yla i lgi l i uygunkarar lar alabilmek (b) ocuklar yla, hem aile hemde oc uk i in doy ur uc u ve ya r a r l e k i ldee t k i l e i m d e b u l u n a b i l m e k ( c ) o c u k l a r n nge l i im ine ka tk da bu luna b i lm e k ( d ) t op lum labtnlemek.Hizmeti salavanlar iin: (a) geliim geril iiolar ocuklar n ve aileler inin toplum taraf ndank a b u l n a r t t r m a k ( b ) e r k e n z e l e i t i mprogram larn uygu lamak ve gelit irmek (c) geliimge r i l i i o l a n oc uk la r , a i l e l e r in i ve sunu la nhizmet le r i des teklemek ve savunmak .Alanyaz nda , ge l i im ger i l ii olan ocuklarasahip a i le le re re t im e tkinl ikle r i re t i ldiinde ,a i le ye ler inin ocuklar na i s teni len davran la r ka z a nd r a b i ld ik l e r i , b i r ok ka vr a m ve be c e r iy ir e t e b i ld ik l e r i be l i r t i lm e k le d i r ( He wa r d , 1996 ;Hornby ve Singh, 1984; Makuau ve Manos, 1989;Powe r s ve d i . , 1992 ; Sc ha e f e r . 1991 ; Win ton ,1986).T r k i y e ' d e z r l o c u k l a r n a i l e l e r i n i n

retici olarak yetit ir i ldii almalara rastlamakm m kndr . Suc uolu , Ka n k ve K ke r ( 1994) ,o t i s t i k ve z ih in z r l oc u k la r n a nn e l e r in esunulan bi r re tme becer i le r i ei t im programnn,a nne l e r in r e tm e be c e r i l e r in i ka z a nm a la r nda ,z e l l i k l e r e nm e or t a m m ha z r l a m a ve e i t immaterya l ini kul lanma boyut la r nda e tki l i o lduunubulmulard r . Cavkaytar (1999) , anne ler in fc ihinzr l ocuklar na zbakm ve ev i i becer i le r inik a z a n d r a b i l m e l e r i n e y a r d m c o l a b i l m e k i i nhazr lanan aile eit imi programnn etkil i olduunubel i r lemi t i r . Vuran (1998) , anne lere ocuklar nnu y g u n d a v r a n l a r n d l l e n d i r m e v e u y g u nolmayan davran la r n e le t i rmeme becer i le r inink a z a n d r l m a s n d a b i l g i l e n d i r m e , d n l v e r m e ,dn t verme ile dl le r in bi r l ikte ku l lan lm assre le r inin, anneler in dl kul lanma ve e le t i rmeskl nda , ocuklar n i se uygun olan ve olmayandavran la r nda nemli dei ikl ikle re yol a t nsaptamtr . Birkan (2002) aile merkezli eve dayalyr t t b i r e r ke n z e l e i l im a l m a s nda ,ge l i im ye ter s iz l ii olan ocua sahip annelere

2002, 3 (2)


3/11

ERKEN ZEL ETM HZMETLER 10 1

K k A d mla r P rog ram uygu lama bece r i l e r in i r e t m i t i r . G l t e k i n ( 2 0 0 2 ) s e d a v r a n yaklama gre hazrlanarak kuruma dayal sunuland a v r a n d e i t i r m e y e y n e l i k a i l e e i t i mprog ramn n anne-baba la r n kend i ocuk la r n nuygun o lmayan davran lar n azal tmada ve uyguno lan dav ran l a r n a r t t rmada e tk i l i o lduunubildir ilmitir .

B u v e b e n z e r i b u l g u l a r d a n h a r e k e t l e ,ocuklarnda geli im gerilii olan ya da ocuklarbu riski tayan ailelere erken zel eitim hizmetleride sunulmaktadr . Lee (1993) a i le lere salananerken zel eitim hizmetlerinin temel zellikleriniu ekilde sralamtr:

1 . A i l e y i k a r a r v e r m e , p l a n l a m a ,deer l end i rme ve uygu lama dzey inde p rog ram akatmak2 . H izmet le r i , s adece ocuu de i l b tnai ley i i in i ine katacak eki lde gel i t i rme vepianlamak3 . Amalar n o lu turu lmas na ve uygulamannncel ik le a i le taraf ndan p lanlanp yrt lmes ine

rehberlik etmek4 . Aileye seenek nerme ve a i len in kat l moran hakkndaki kararma saygl olmakE rken ze l E i t im Hizm et ler i Uy g ula m aekilleriAilelere salanan erken zel eilim hizmetleri ,a i l e l e r in uygu lama yapab i lme dzey le r ine g refarkl ekillerde uygulanmaktadr (Dus t , Johanson,Trivette ve Ham by, 1991; Krcaali-f tar, 20 00):Uzman-merkezli: A i l e n i n g e r e k s i n i m l e r i ,a i len in gr as y la ancak uzman taraf ndanbelir lenir . Ailenin daha i levsel bir uygulama iinuzman yardmna gereks in imi vard r . Ai le yeter l ig r l m e d i i n d e n u y g u l a m a u z m a n t a r a f n d a nyaplr .Aile-gdnl: A i l e u z m a n n y a p t u y g u l a m a l a r k s m e n y a p m a y a b a l a r . U z m a na i l e n i n y a r a r n a o l a b i l e c e i n i d n d uygulamalar bel i r ler . Ai le ok dk dzeyde de

o l s a kend i p rob lemle r in i zeb i l ecek dzeydeo ldu un dan , s adece uzman n kon tro l a l t ndauygulama yapar.

Aile-odakl: Ailenin neye gereksinimi olduudaha i levsel b i r uygulamayla , a i le ve uzmannib ir l i iy le bel i r len ir . Ai le daha n p landadr .Ancak, gereks in im duyulduunda, uzmann ner iv e r e h b e r l i i n e b a v u r u l u r . A i l e , m m k nolduunca, nceden uzman taraf ndan bel i r leneng e r e k s i n i m l e r i k a r l a m a y a y n e l i k p r o g r a m kullanmaya tevik edilir.Ai le-merkezl i : Ai le , gereks in imler in i kendis i

bel i r ler ve kar lama yol lar n kendis i o lu turur .Kaynak salama ve hizmet sunma tamamen aileninge reks in imle r ine ve i s t ek le r ine g re be l i r l en i r .U zman s adece dan man konumundad r . U zmana i l e n i n p l a n l a m a ve u y g u l a m a b e c e r i l e r i n imaks imum dzeyde ku l l anmas na ya rd m e tmekiin devreye girer ve aileyi tevik eder. Uygulamatamamen yeter l ie dayal d r . Salanan kaynak ved e s t e k l e r i n a m a c , a i l e n i n g e r e k s i n i m l e r i n ika r l ama ye te r l i in i a r t t rmak t r . A i l e -merkez l iy a k l a m n e t k i l i l i i e i t l i a r a t r m a l a r d aincelenmitir .E r k e n z e l E i t i m H i z m e t i S u n m aModel ler iAileye salanan erken zel eitim hizmetleri ,uzmann a i ley i ev inde z iyaret e tmes iy le tmyleevde ( eve daya l ) ; zaman zaman uzman n eve ,zaman zaman da a i len in kuruma gi tmes iy le evde vekurumda (eve ve kuruma dayal) ve ailenin kurumagi tmes iy le kurumda (kuruma dayal ) o lmak zere eklide sunulabilmektedir (Dunst, 1999).Kuruma Dayal Elken zel Eilim HizmetiSunma ModeliK uruma daya l e rken ze l e i t im h izmet isunma model inde, ret im etk in l ik ler i , zel e i t imhizmet i veren b ir kurumda yap l r . Uygulamac lar ,e v z i y a r e t l e r i y a p m a d a n b t n a l m a l a r n k u r u m d a s r d r r l e r . B y l e c e u y g u l a m a c l a raralarnda ibir lii yaparak ocuun geli imi iinuygun retim program gelitirme frsat bulurlar.Kuruma dayal erken zel e i t im hizmet is u n m a m o d e l i n d e , o r t a m y a p l a n d r m a k v e

ANKARA NVERSTES ETM BLML ER FAKLTES ZEL ETM DERGS


4/11

102 BNYAMNBlRKAN

uygulamalar a i leye ve ocua gre uyar lamak, evedayal modele oranla daha kolaydr . Ancak, kurumad a y a l m o d e l d e h e r o c u u n v e a i l e n i nge reks in imle r in in ka r l anmas i in s unu lacakhizmet in b i reysel le t i r i lmes i o lduka zordur . Evedayal modelde, bu s nr l l klar giderilmeye al l r .

A yr ca ku rama daya l mode l , ze l e i t imgerek t i r en ocuk la r n t bb i t edav i ge r ek t i rmes i(Fizik tedavi ya da ila tedavisi vb.) nedeniyle birku rumda ka lmas veya s rek l i o ku ruma devametmesi zorunlu olan ocuklar ve aileleri iin deuygu lanan b i r mode ld i r . K urum, ocuun he ralanda (Ei tse l - t bbi) gereks in imini kar layacakdzenlemeler le donat lm t r . Bu h izmet model indefark l e i t im programlar uygulanabi l i r . Fakat bup rog ramla r n o r t ak ze l l i i ocuun ge l i imin id e e r l e n d i r m e v e d e s t e k l e m e b e c e r i l e ri n iiermesidir .

Kuruma dayal mod el , oc ua , ocuklar aras e t k i l e i m v e s o s y a l o y u n f r s a t l a r n d as a layab i lmek ted i r . A yr ca , uygu lamac n n , a i l eziyareti yapmak amacyla srekli yolculuk yapmasg e r e k m e d i i i i n t e r c i h e d i l m e k t e d i r . A y n zamanda , ku ruma daya l mode lde uygu lamac n nocuu, youn gzleme frsat da olacaktr . Kurumadayal modelde, eve dayal modele oranla daha ok o c u k v e a i l e s i n e e i t i m h i z m e t igtrlebilrnektedir .Eve Dayal Erken ze! Eilim Hizmeti SunmaModeliEve dayal erken zel eitim uygulamalarndae n n e m l i a m a , o c u k l a r n e i t i m i n d e a i lekatl mn artt rmaktr (Bailey, ve di., 1998). Evedayal uygulamalar , a i len in gereks in imler in i kendi

o r t amnda be l i r l emek , a i l ey le b i r l ik t e p lan lamayapmak, ocuun gereks in imler in i kendi or tamndakarlamak ve aileye bilgi ve eitim salamak iinideal ortamlardr . Pek ok aratrma sonucu, aileleres a lanan eve daya l e rken e i t im h izmet l e r in ides tek lemek ted i r . Bunun neden in i K e te laa r veVermeer (1998) u ekilde aklamaktadr:1. Bir or tamda rendi i becer iy i d ier b i rortama transfer etmede zorluu olan geli im geriliio lan ocuk la r a , ze l l ik le dev ins e l bece r i l e r inai le ler i taraf ndan ev or tam lar nd a ret i lm es i ,

becer in in uzmanlar taraf ndan terapi or tamlar ndaretilmesinden daha kolay ve levsel olabilir.2 . U zm an la r ocu k la r l a be li r l i s r e le r l e a l m a k t a d r l a r . O y s a . o c u k l a r z a m a n l a r n n o u n u a i l e l e r i y l e b i r l i k t e g e i r m e k t e d i r .Dolays y la , a i le ler evde ocuklar y la uzmanlardandaha uzun sre verimli ekilde alabilirler.3 . A i l e l e r e r k e n e i t i m p r o g r a m n ak a t l d k l a r n d a o c u k l a r n n g e l i i m l e r i n i v egiz i lgler in i daha y i an layabi l i r ler ve uyguneki lde gel imeler i i in ocuklar na daha kolayyardm edebilir ler .4 . Ailelere kendi ocuklarna retim yapmabece r i l e r in in re t im i , a i l e l e r in ye te r l i in i vekendilerine gvenlerini artt r r .Eve daya l e rken ze l e i t im h izmet l e r i ,e i t im merkezler ine uzak , a i le ler in kolay yolculukyapmasna engel olan blgelerde ve kronik hastalolan veya enfeksiyon kapmaya eilimli ocuklarne i t iminde ye lenmek ted i r (Wayman ve Lynch ,1991).Eve daya l e rken ze l e i l im h izmet l e r i ,a i l e n i n d a h a f a z l a a l m a s n g e r e k t i r m e s inedeniy le a i leye ek b ir yk get i rmektedir . Aynzamanda , a i l ede ka rde ya da kom u ocuk la r yoksa, ocuun, ocuklar aras etkileim ve sosyaloyun f r sa t lar n da engel leyebi lmektedir . Ayr ca ,uyg u lam ac n n , a i l e z iya re ti yapm ak am ac y las r e k l i y o i c u l u k y a p m a s o k y o r u c uo l a b i l m e k t e d i r . A y n z a m a n d a , e v e - d a y a l uygulamalarda uygulamac , ocuu, kuruma dayal uygulamalarda o lduu kadar youn gzleme f r sa t da yakalayamayabilmektedir (Wolery, 1993).Ev ZiyaretleriAileye salanan eve dayal erken zel eitimh izmet i s unma mode l inde uzman a i l ey i ev indeziyaret eder . Ev z iyaret in in nemli b i r yarar ,ocuun ve a i len in gereks in imler in in kar lanmas i in , sunulacak h izmet in b i reysel le t i r i leb i lmes id ir(McB ride ve Peterson, 1997). W olery (1993 ) her evziyaret i i in , genelde dr t basamaktan o luan b irretim srecinden sz etmitir . Bunlar: (a) aileyeu y g u l a m a y a p m a b e c e r i l e r i n i v e u y g u l a m aeki l ler in i an la tmak (b) a i leye uygulam ann nas l

2002, 3 (2)


5/11

ERKEN ZEL ETM HZMETLER 103

yap l aca n gs te r ip mode l o lmak ( c ) a i l en inyapt uygulamay gzlemek (d) a i leye yapt uygulamaya ynelik dnt vermek.Wayman ve Lynch (1991) ev ziyaretlerini drtaamada toplam lard r :/ . Selamlama; U y g u l a m a c b u a a m aboyunca, a i le b i reyler iy le dos ta b i r i l i k i kurar .A i l e b i r ey le r iy le s e lamla mala r k s a s re r . Bua ama , a i l ey le e tk i l e imde bu lunma ek l ine veziyaret in g id ia t na gre yap l r . Uygulamac evziyareti s rasnda uzmanca bir yaklamla dosta biretkileim kurar.Selamlama, baz a i ie yap lar nda ok nemlio labi lmekledir . Selamlama s ras nda, neyin yap l pneyin yaplmayaca, ziyaret edilen ailenin kltrelyaps na gre bel i r len ir . Selamlama, zaman zamanfark l e tk i le im eki l ler in i de ierebi l i r . rnein ,herkesin hatr n ayr ayr sorma, ikram kabul etme,hediye a l p-verme ya da evin bahes in i dolamagibi . Byle durumlarda uygulamac , nas l b i r tav rserg i leyeceine, or tama gre kendis i karar ver i r .Baz en bu e tk i l e im ler , a i le ve ocuk hak knd auzmana olduka yararl bilgiler salayabilmektedir .2. Amalar Belirleme: Ev z iya re t i , a i l eyesalanan erken zel eitim hizmetlerinin uygulamaekl ine ve z iyaret in amacna bal o larak , bel i r l iara l k lar la ve dzenl i o larak ya da gerekt ikeyap l r . Ev z iyaret in in a ma c , a i ley le yap lan ng r m e l e r y o l u y l a , z i y a r e t g n n d e n n c eb e l i r l e n i r . Y i n e d e , e v z i y a r e t i n i n a m a c n kesinletirmek ve gr bir liini salamak iin. i lkev ziyaretinden nce bir ziyaret yaplarak kapsamln gr m e yap l r . Ev z iyaret in in amacn n neolduunun bilinmesi, ev ziyaretlerini daha ak ve

ilevsel klar.nceden bel i r lenen amalarda, ev or tamndakiduruma gre , zaman zaman uyar lamalar yap lab i l i r . rne in , uygu lamac ocuu gz lemek amac y lahe r zaman yap t g ib i a i l eye g i tmi ; ancak ,ocuklar n n aniden has ta lanmas nedeniy le a i ley izn t l bu lmu o lab i l i r . Bu g ib i du rumla rdaziyaret in amac , buna benzer daha aci l kayg lar g ide rmek i in de i t i r i l eb i l i r . S re , a i l en ingereksinimleri ve kayglan erevesinde i ler ve busre iinde ama deiiklie urayabilir .

r e t i m a m a l a n , ( a ) a i l e b i r e y l e r i n i na l ma la r a ka t lma de reces ine ve ek l ine , ( b )a i len in yeter l ik ler ine ve kl tre l yaps na grebe l i r l en i r . Baz a i l e b i r ey le r i , uygu lamac n nu z m a n l n a s a y g d u y d u k l a r i i n a m a l a nbel i r leme i in i uygulamacdan bekleyebi l i r . Byledurumlarda, uygulamac a i le b i reyler in in al mayad a h a e t k i n k a t l m l a r n s a l a m a k i i nynlendirmelerde bulunur .

3. Uygulama: Ev ziyaret inde zamann ou,ret im i in bel i r lenen amalar gerekle t i rmeki in yap l an e tk in l ik le r l e gee r . Bu a amada ,uygu lamac s adece a i l e b i r ey le r in in uygu lamas r a s n d a g s t e r m i o l d u k l a r p e r f o r m a n s g z l e y e b i l i r . U y g u l a m a c , a i l e b i r e y l e r i n i ns o ru la r na cevap ve rmek , s o run la r zmek veocua yaplan retimin etkili l iini tartmak iindevreye g irer . Uygulamac , ayn zamanda, a i len inkayglarn ve nceliklerini gz nne alarak aileylekonumak i in zaman ayrabi l i r . Ai le b i reyler in idinlemek iin ayrlan sre ksa tutulurken, zamannou nda, a i le ler in kayg lar n azal tacak s t ra tej i lerg e l i t i r m e l e r i n e y a r d m c o l u n a b i l i r ; o c u k l adorudan al larak aileye model olunabilir ya daocuun geli imi deerlendirilebilir .Erken zel e i t im hizmet ler inde, ok fark l amalar gerekle t i rmeye ynel ik ev z iyaret ler iolabilmektedir . Ailenin kltrel yaps ve yeterlikdz ey i , a i l en in e tk i l e imd e bu lunm a ek l i il ep l a n l a m a ve r e t i m y a p m a d z e y i n ib e l i r l e m e k t e d i r . r n e i n , b a z a i l e b i r e y l e r iocuun z ry le i lg i l i ge r eks in imle r i ya daduygu la r hakk nda ba ka la r y la konu tuk la r ndakms end ik le r in i h i s s ede rken ; baz a i l e l e r deu y g u l a m a y a p m a v e a m a b e l i r l e m e y i

uygulamacdan bekleyebi lmektedir ler . nemli o lan ,a i len in gereks in imler in i gz nne a larak , amalanve salanacak hizmetleri ailenin kltrel yapsnave yeterliine gre uygun ekilde uyarlamaktr .4. almay Bilirine: Ev z iya re t inde s ona am a , yap l an a l ma la r ze t l eye rek g rbir l i ine var lmas d r . Bu aamada, uzman ve a i leb ireyler ine z iyaret boyunca yap lan al malar tekrar gzden geirme f r sa t doar ve fark l uygu lama b i imle r iy le i lg i l i g r le rde , g r

ANKARA NVERSTES ETM BLMLER FAKLTES - ZEL ETM DERGS


6/11

104 BNYAMN BRKAN

birliine varlr . Ayrca, ev ziyareti boyunca neleryapld zetlenir . Son olarak, bir sonraki almai in ge reks in imle r be l i r l ene rek nas l b i r yo lizleneceine karar verilir .

Erken zel Eit im ProgramlarErken zel e i t im programlar , erken ei t imdneminde gel i im ger i l i i o lan ya da bu r iskta yan ocuk la r n ge l i imle r in i dee r l end i rmek ,desteklemek ya da onlar bir st eitim programnahaz r l amak i in ge l i t i r i lmi f a rk l ek i l l e rdeuygu lanab i l en s i s t emat ik e i t im p rog ramla r d r(B i rkan .2002) .A i l e l e r e k e n d i o c u k l a r n n g e l i i m i n id e e r l e n d i r m e y e v e r e t i m b e c e r i l e r ikazandrmaya ynelik s klkla kullanlan erken zele i t im p rog ram la r ndan baz l a r un la rd r : TheMurdoch Ear ly In tervent ion Program (Birnbrauerve Leanch , 1993 ) ; P o r t age { Whi te ve Cameron ,1 9 8 7 ) ; P aren t A c t ion in Ch i ld hood Educa t ion(PACE); Precise Early Education for Children withHandicaps (PEECH) (Caclman, 1977; Schulz . 1987;S hea ve Ba uer , 1985 ) , S m al l S teps Ear lyIn tervent ion Program (P ie terse ve Treloa r , 1989) .

K uzey A mer ika ve A vus t r a lya g ib i pek okge l i mi lke de bu p rog ramla r , uzman des te is a lanan a i l e l e r ya da uzman la r t a r a f ndanuygulamaktadr (Birkan , 2002; P ie terse ve Treloar ,1989; Schaefer, 1991).Trkiye en yaygn kullanlan erken zel eitimp r o g r a m l a r , P o r t a g e v e S m a l l S t e p s E a r l yI n t e r v e n t i o n P r o g r a m ' d r -K k A d m l a rGel i imsel Ger i l i i Olan ocuklara Ynel ik ErkenE i t i m P r o g r a m - ( B i r k a n , 2 0 0 2 ) . T r k i y e ' d eyaygn o larak kul lan mlar nedeniy le bu yazda

zel l ik le Kk Admlar o lmak zere bu ik iprogramn aklamasna yer verilmitir .P o r t age , A BD "de ge l i im ge r i l i i gs te r enocuk la r n oku lnces i e i t imine ya rd mc o lmakamacy la gel i t i r i lmi t i r . P rogram; Por tage kontro ll is tes i , Wessex yeniden dzenlenmi d i l gel i imikontrol l is tesi ve alt geli im alanna ayrlan 624davran ier i r . Bu gel i im alanlar ; bebeklerdeu y a r m , z b a k m , b y k v e k k k a s ,toplu ms alla ma , bilisel ve dil geli imi alanlardr .Alt alan iindeki davranlar geli imsel aamalara

gre s ralanmtr . Her davrann retilmesi inayr n t l ner i ler in l i s te lendi i e tk in l ik kar t lar bulun ma ktadr . Kontrol lis teleri , ocu a retilme sigereken davran lar n ncel ik s ras n bel i r lemedekullanlmakladr . Uygulamaya balarken aile ve ailerehber i ocuun per formans n b i r l ik te bel i r ler . o c u u n p e r f o r m a n s n a g r e h a l i h a z r d a renmeye haz r o lduu bece r i l e r be l i r l en i r veretim etkinlii ka ni ar kullanlarak aile tarafndan o c u a r e n m e y e h a z r o l d u u d a v r a n l a rret i l i r . Ai le rehber i bel i r l i zamanlarda a i ley iz iyaret ederek programn amacna uygun o larakyrt lm es in i salar (Gargiu lo . 1995; Sheare r veShearer, 1972).

Trkiye 'de a i le ler taraf ndan uygulanan d ierb ir program ise , Avus tra lya 'da gel i imsel ger i l i io l a n o c u k l a r n e r k e n o c u k l u k d n e m iei t imler ine yard mc o lmak amacy la gel i t i r i lmive T rk e ' y e uya r l anm o lan K k A d mla rGel i imsel Ger i l i i Olan ocuklara Ynel ik Erken ze l E i t im P rog ram ' d r (P ie te r s e ve Tre loa r ,1 9 8 9 ) . I 9 9 0 ' l y l l a r n s o n l a r n a d o r us tanbul 'daki Zih insel Engel l i lere Des tek Dernei ,K k A d m l a r P r o g r a m ' n n T r k i y e ' y eget i r i lmes ine ve Tr ke 'ye uyar lanmas na nclke t m i t i r . K k A d m l a r P r o g r a m ' n n e i t i mmateryali sekiz kitaptan olumaktadr ve programdaalc dil , i leti im, ki isel toplumsal, kk kas veb y k k a s b e c e r i l e r i n i n r e t i m i n ihedeflenmektedir .

K k A d m l a r P r o g r a m k i t a p l a r n nb i r i n c i s i , p r o g r a m n d a y a n a k l a r n v e h a n g iko u l l a rda ge l i t i r i ld i in i an la tmak tad r . k inc ik i t a p , deer le nd i rm e yapm a , re t im p rog ram hazr lam a, ret im yapm a ve ocuklar n o lum suzdavranlaryla baa kma yollarn anlatmaktadr .nc, drdnc, be inci , a l t nc ve yedincik i tap lar , gel i im alanlar na ynel ik hazr lanm t r . nc k i t ap , l e t i im bece r i l e r inde ocuundzeyin i bel i r lem e, ret im amalar n saptama ve re t im yapma bece r i l e r in i kaps amak tad r . Bukitabn kullanm dier kitaplardan bamsz olarakyap l ab i lm ek ted i r . D rdnc k i t ap , byk kasbecer i ler in i ; be inci k i tap , kk kas becer i ler in i ;altnc kitap, alc dil becerilerini; yedinci kitap ise,

2002, 3 (2)


7/11

ERKEN ZEL ETM HZMETLER f0 5

k i i s e l top lums a l bece r i l e r i kaps amak tad r . Buki taplar n her b i r inde, her b i r becer in in nas ldeer lendir i lecei , nas l ret i lecei , deer lendirmev e r e t i m s r a s n d a h a n g i a r a - g e r e c i nk u l l a n l a c a , s o n u c a n a s l k a r a r v e r i l e c e i ,sonucun ne eki lde kay t ed i lecei ve reni lenbecerilerin nasl gene li e necei aklanm aktadr .Sekiz inci k i tap ; dr t , be , a l t ve yedincik i tap larda yer a lan becer i ler in deer lendir i lmes inev e b u b e c e r i l e r l e i l g i l i r e t i m p r o g r a m haz r l anmas na h izmet eden kon t ro l l i s t e l e r in ik a p s a y a n G e l i i m B e c e r i l e r i E n v a n t e r ' n d e no lu m ak tad r . G e l i im Bece r i le r i Env an t e r in dek ibece r i l e r , ou no rmal ge l i im gs te r en ocukt a r a f n d a n e n v a n t e r d e g s t e r i l e n y a l a r d aedin i lmektedir .T r k i y e ' d e E r k e n z e l E i t i mUy g u la m a l a nP o r t a g e p r o g r a m , ilk ke z H a c e t t e p enivers i tes i taraf ndan uygulanm t r . P rogramday e r a l a n t m r e t i m a l m a l a r e v d ey a p t r l m a k t a d r . H e r a i l e y e b i r r e t m e na t a n m a k t a d r . Bu r e t m e n a i l e y e , a m a

b e l i r l e m e y i , r e t i m y n t e m l e r i n i v e d a v r a n kontro l i lkeler in i tan tmaktadr . retmen ai ley ihaftada bir kez yarm saat ziyaret etmektedir . Herbir z iyaret sres ince, bebeklerde uyar m, zbak tn ,byk ve kk kas, toplumsallama, bilisel ve dilge l i imi a l an la r i in re t im p lan lanmak tad r .Uygulamada, her hafta bir sonraki ev ziyareti iinU hedef davran belir lenm ektedir . retim ncesiver i ler retmen taraf ndan kaydedi lmektedir . Ai le r e t m e n i n s u n d u u y a z l y n e r g e l e rdorultusunda, hafta boyunca retim almalarnyrtmektedir (Birkan , 2002; Eras lan , al kan vezmen, 1997) .Kk Ad mla r Progra m, gel i imsel ger i l ikgsteren ocuklarn aileleri tarafndan kullanlmakzere hazr lanm t r . Ancak lkemizde ou a i le ,a n l a m a v e u y g u l a m a d a d e s t e e g e r e k s i n i mduymutur. Dolaysyla nceleri Trkiye'de bir sreK k A d m l a r P r o g r a m f n n u y g u l a n m a s ,Z i h i n s e l E n g e l l i l e r e D e s t e k D e r n e i ' n i nk o o r d i n a s y o n u y l a A n k a r a , S a m s u n 19 M a y s ,M a r m a r a , A b a n t z z e t B a y s a l v e A n a d o l u

n ive r s i t e s in in dene t iminde s adece a i l e r ehber idesteiyle yrtlmtr. Halen zel eitim ya dabenzeri blm olan niversiteler , rencilerini ailer e h b e r i o l a r a k y e t i t i r e r e k K k A d m l a rP r o g r a m ' n d a g r e v l e n d i r m e k t e ve a i ler ehber l e r in in y r t tk le r i a l ma la r yak ndanizlemektedirler (Birkan, 2002). r n e i n , K k A d m l a r E s k i e h i ruyg ulam as , 1 Ekim 1997 tar ih inden 14 Haziran2000 y l na kadar her y i ! Anadolu nivers i tes iE i t i m F a k l t e s i v e E n g e l l i l e r A r a t r m aEns t i ts 'nn ib ir l i iy le , nivers i ten in ders y l

sresince yrtlmtr. Eskiehir uygulamas iinAnadolu niversitesi Eitim Fakltesi zel EitimBlm Zihinsel Engel l i ler retmenl i i Programs o n s n f r e n c i l e r i a i l e r e h b e r i o l a r a kyeti tir i lmitir .K k A d m l a r P r o g r a m E s k i e h i ru y g u l a m a s n a k a t l a n a i l e l e r s e , p r o g r a m abalamadan nce iki gn sren toplam sekiz saatlikbir kurstan geirilerek Kk Admlar Program veaile rehberi destei hakknda bilgilendirilmilerdir .B u k u r s l a r d a , a y r c a , g e n e l o c u k e i l i m i

konularna da yer verilmitir .Aile rehberlerinden her aileyi haftada bir kezik i saat l i ine z iyaret e tmeler i i s tenmi t i r . Buz i y a r e t l e r i n a m a c , a i l e l e r i n K k A d m l a rProgram'n uygulamalarna yardmc olmaktr .Ai le rehber ler i , a i le ler in zel l ik ler ine gre ,farkl destek biimlerinden birini benimsemilerdir: K k A d m l a r k i t a p l a r n r a h a t l k l aa n l a y a b i l e n v e u y g u l a y a b i l e n a i l e l e r e ,dee r l en d i rme ve re t imd e , ge r ek t ike des tek

o lunmas , Ki taplar an layabi len ancak uygulamaktazorlanan ailelere, deerlendirme ve retimin naslyaplacan n gsterilm esi, ocukla alarak modelo lunmas , Kitaplar okuy arak deil de anlatldn daan layan a i l e l e r e , ge r ek t i inde , k i t ap la r n a i l er e h b e r l e r i t a r a f n d a n o k u n m a s v e a i l e y l e ,dee r l end i rm e ve re t imin nas l yap l aca nailikin tartlmas,

ANKARA NVERSTES E TM BLMLER FAKLTES - ZEL ETM DERGS


8/11

1 0 6 B N Y A M N B R K A N

K i ta p la r , a n la t l d n d a d a a n la ya ma ya nai le lere ise, hafta l k basi t devler ver i lm es i . l k h a f ta l a r d a , a i l e r e h b e r l e r i n i n b i r g e l i ima la n b e l i r l e ye r e k , o a l a n d a d e e r l e n d i r me ve r e t i m a l m a l a r y r t m e l e r i n g r l m t r .A i l e r e h b e r l e r i n d e n v e a i l e l e r d e n , b u r n e ka l ma la r d a d e n e y im ka za n d k l a n so n r a , o cu u ng e r e k s i n i m d u y d u u t m a l a n l a r d a a y r n t l d e e r l e n d i r m e y a p m a l a r ve r e t i m p r o g r a m h a z r l a m a l a r b e k l e n m i t i r . K k A d m l a rProgram Esk ieh i r uygu lama la r nda a i le rehber in ina i l e l e r l e y r t t k l e r i t m a l m a l a r , p r o g r a myr tc le r i ta ra f ndan yakndan iz lenmi t i r .K k Ad m la r An ka r a u yg u la ma s i se , 1 9 9 6y l n d a n 1 9 9 9 y l n a ka d ar An k a r a n i ve r s i t e s iE i t i m B i l i m l e r i F a k l t e s i z e l e i t i m B l m ' n c e n i v e r s i t e n in d e rs y l ve ya z d n e m i s r e s in cey r t lm t r . An ka r a n i ve r s i t e s i u yg u la ma s n d aze l E i t im B lm i le ze l e i t im a lanmda en az28 kred i l i k de rs a lan E i t imde Ps iko lo j i k H izmet le rB l m r e n c i l e r i n d e n g n l l a l ma k ze r eb a v u r a n r e n c i l e r a i l e r e h b e r i o l a r a kye t i t i r i lm i t i r .K k Ad m la r An ka r a u yg u la ma s n a ka t l a na i l e l e r e i s e , b i r a n n e -b a b a e i t i m p r o g r a m uygu lanmt r . Bu p rogramda anne-baba la ra , e rkene i t im p rogramn n amac ve bu p rogramla r n a i leve o cu k a s n d a n ya r a r l a r ko n u la r n d a b i l g iv e r i l m i , K k A d m l a r k i t a p l a r t a n t l m , o c u u n g e l i i m i n i n d e e r l e n d i r i l m e s i , b i r e y s e le i t im p r o g r a m n n o l u tu r u lm a s , t e me l re tmeb e c e r i l e r i , o r t a m n d z e n l e n m e s i , o c u u np r o g r a m n d a y e r a l a n b e c e r i l e r e y n e l i ke t k i n l i k l e r i n u y g u l a n m a s , o c u k t a k i g e l i i m i nd e e r l e n d i r i lm e s i ve b e n ze r i ko n u la r d a b i l g i l e rve r i lm i t i r ( Ko b a l , 2 0 0 1 ) .A i le rehber le r i ha f tada b i r gn ik i saa t o lmakzere a i le i le be l i r led ik le r i gn ve saa t te evz i y a r e t l e r i y a p m l a r d r . B u z i y a r e t l e r d eo l a b i l d i i n c e a n n e v e b a b a n n b i r l i k t e e v d ebu lunma la r i s tenmi t i r . l k i k i ha f ta a i le rehber le r i ,a n n e v e b a b a l a r i l e b i r l i k t e o c u u nd e e r l e n d i r m e s i n i y a p m l a r v e b i r e y s e l e i t i mp r o g r a mn h a z r l a m l a r d r . A i l e r e h b e r l e r i a n n ebaba la ra , ocu un b i reyse l e i t im p rogramnda ye r

a l a n b e c e r i l e r i r e t i r k e n o r t a m n a s ld z e n l e y e b i l e c e k l e r i , h a n g i e i t s el m a t e r y a l l e r iku l l a n a b i l e ce k le r i ve h a n g i r e t im te kn i k l e r i n d e nya r a r l a n a b i l e ce k le r i g i b i ko n u la r d a mo d e l o l a r a k ,mode l o la rak anne baba la r n davran la r na i l i k ing e r i b i l d i r im d e b u lu n mu la r ve a i l e l e r i o cu k la r y l a a l m a l a r k o n u s u n d a y n l e n d i r m i l e r d i r . A i l er e h b e r l e r i n i n y e t e r s i z o l d u k l a r d u r u m l a r d ap r o g r a m y r t e n r e t i m e l e m a n l a r p r o b l e m i zme ye a l m l ar d r ( Ko b a l , 2 0 0 1 ) .

K k A d m l a r P r o g r a m l k e m i z d eu yg u la n m a ya b a la d k ta n so n r a , p r o g r a m n fa r k l b o y u t l a r n e l e a l a n a r a t r m a l a r y a p l m t r . r n e i n , programa ka t lan a i le rehber le r in in ve a i leb i r e y l e r i n i n p r o g r a ma i l i k i n g r le r i ( E r g e n e ko n ,B a t u , K r c a a l i - f t a r , U z u n e r v e V u r a n , 1 9 9 9 ;K r ca a i i - I f t a r , 2 0 0 0 ; za b a ve E r g in 2 0 0 1 ) vep r o g r a m n a n n e - b a b a l a n n g e r e k s i n i m l e r i n ik a r l a y p k a r l a m a d ( S u c u o l u , 2 0 0 1 ) ;p rogramn ge l i im ger i l i i o lan ve r i sk a l t nda o lan o c u k v e b e b e k l e r i n g e l i i m l e r i ( D a v a s l g i l v eG n g r m - z ka r d e , 2 0 0 1 ; Su c u o lu , K ke r veK o b a l , 1 9 9 7 ; S u c u o l u , C e b e r v e z e n m i -K a y g u s u z , 1 9 9 8 ) , a n n e - b a b a l a r n n s t re s v ed e p r e s y o n d z e y l e r i z e r i n d e k i e t k i s i ( K k e ,2001) ve anne-baba la r y la e tk i le imle r i zer indek ie t k i s i ( S u c u o l u , K k e r ve C e b e r - B a k k a l o l u2 0 0 1 ) ; p r o g r a md a u yg u la na n f i zyo te r a p i e i t im in i nD o w n S e n d r o m l u o c u k l a r n k a s g e l i i m l e r i n ee tk is i (K ob a l , 2001) ince lenm i t i r .

T r k i y e ' d e K k A d m l a r P r o g r a m y l a i l g i l iy a p l a n a r a t r m a b u l g u l a r , z e t l e , ( a) K kA d m l a r P r o g r a m ' n a k a t l a n t m o c u k l a r np rogramdan yara r land k la r n ; ancak ha f i f de recedeg e l i imse l g e r i l i i o l a n o cu k la r n , i l e r i d e r e ced ege l i imse l ge r i l i i o lan ocuk la ra k yas la daha faz lai l e r l e me g s te r d i k l e r i n i ; ( b ) a i l e l e r i n , a i l e r e h b e r id e s t e i s o n a e r d i k t e n s o n r a p r o g r a m k e n d ib a l a r n a b a m s z o l a ra k u y g u l a y a b i l m e l e r i n i ng e r e k l e m e d i i n i ; ( c ) a i l e r e h b e r i s e m e ,ye r l e t i r me ve i z l e me a l ma la r n d a u ya r l a ma la ryapma nn ya ra r o laca n gs te rmi t i r .

A r a t r m a b u l g u l a r , K k A d m l a rP r o g r a m ' n T r k a i l e l e r i n i n da h a e t k i n e k i ld eu y g u l a y a b i l m e l e r i i i n f a r k l d e st ek b i i m l e r i n i

2 0 0 2 , 3 (2)


9/11

ERKEN ZEL ETM HZMETLER 10 7

i eren a l te rna t i f uygulamalar n re l i lmes igerektiini akla getirmi ve 2000 ylndan sonra buynde aratrmalar yaplmtr. Birkan'n 2000'liylarn banda, ocuklarnda geliim yetersizliio lan annelere Kk Admlar uygulamabecerilerinin retimine ynelik gelitirdii KkAdmlar Kursu'yla da artk Anadolu niversitesiEngelliler Aratrma Enstits'de gereksinimi olanailelere ev e, ya da kuruma dayal, aile-merkezlio l a r a k d a K k A d m l a r p r o g r a m uygulanmakladr. Kk Admlar kursu'nda ilknce anne-babalara bir ka gn sren hazrlkoturumlar ve ziyaretleri yaplmakta ya da ailebelirli gnlerde kuruma gelmektedir. Aileler ev yada kurum grmelerinde, Kk Admlar

Program uygulama becerilerini (Deerlendirmeyapma, retim program hazrlama, retimyapma ve retim programm deitirme becerileri)bamsz biimde reninceye kadar almalardevam etmektedir. Kurs bu alanda uzmanlam biruzman tarafndan verilmektedir. Aile, KkAdmlar uygulama becerilerinde ustalatndauzman destei geri ekilmektedir.lkemizde, ocuklarnda geliimsel yetersizlikolan ya da bu riski tayan ailelerin eitime olangereksinimleri gz nne alndnda, bu alandayaplan almalara ne kadar ok ihtiya duyulduuve bu almalarn ne kadar nemli olduu akagrlmektedir.

ANKARA NVERSTES ETM B LMLER FAKLTES ZEL ETM DERGS


10/11


11/11

ERKEN ZEL ETM HZMETLER 109

(ev. G K rcua l i - l f l a r (Ed. ) . s t anbul : Z ih inse l Enge l l i l e reDcs lek De rnei .

Powers . L .E . , S inge r , H .S . , S tevens , T . . & S o w e r s , J . A . ( 1 9 9 2 ) .B e h a v i o r a l p a r e n i t r a i n i n g i n h o m e a n d c o m m u n i t ygene ra l i z a t ion se l l ings . Edmaiion And Training In MentalRciardaiiim. 16(2). 13-27.

Soh ae fe r , E .S . (19 91 ) . Goa ls fur pa r eni and fu tu r e -p a ren Ieducation: Research on parenta l be l iefs and behavior . TheElementary School Journal. 91 (3), I.'5-27.S c b d i . L . A . . & B cy . J .E . (1997) . Fami ly r i lua l s : Impl ica t ionsf o r e a r l y i n t e r v e n t i o n . Topics In Early ChildhoodEducation, 17.477-495.S c h u l z . J . B . ( 1 9 8 7 ) . Parents and Professionals in SpecialEducation. New York: A l lyn and Bacon.S h e a . T . M . . & B a u e r . A M ( 1 9 S 5 ) . Parents and Teat Iter ofExceplianal Students. New York: A l lyn and Bacon.S h e a r e r . D . E . , & S h e a r e r , M . S . ( 1 9 7 2 ) . The Portage Project: AModel for Early Childhood Intervention Strategies forHigh Risk Infants and young Children. Bal t imore :Unive r s i ty Pa rk Pre s s .Sucuolu . B . , Kank . N . , & Kke r . S . (1994) . Anne baba la ra

r e t m e b e c e r i l e r i n i n k a z a n d r l m a s . Trk PsikolojiDergisi. 9 (.11), 3 6 - 4 3 .

S u c u o l u . B . , K k e r , S . v e K o b a l . G . ( 1 9 9 7 ) , E v a r l k l e r k e n e i l i m p r o g r a m l a r n n g e l i i m g e r i l i i o l a nb e b e k l e r i n g e l i i m i z e r i n d e k i e t k i s i n i n i n c e l e n m e s i ,Yedinci zel Eitini Kongresi serbest bildiri. Ankara :Ka ra epe Yaynla r .

S u c u o l u . B C e b c r , H z e n m i . P.. v e K a y g u s u z , Y . ( 1 9 9 8 ) .Kk Admla r Erken Ei t im Programnn ha f i f ve a rd e r e c e d e g e l i i m s e l g e r i l i i o l a n b e b e k / o c u k l a rze r indeki e tk i s in in ince lenmes i . Sekizinci zel EitimKongresi serbest bildiri. E d i m e .

S u c u o l u . B . ( 2 0 0 1 , H a z i r a n ) . Kk Admlar Erken EitimProgram anne-habalarn gereksinimlerini karlad m?P o s t e r U l u s l a r a r a s z e l E i l i m K o n f e a n s ' n d asnUs.ir.Antalya.S u c u o l u , B . , K e k e r . S . v e C e b e r - B a k k a l o l u . H . ( 2 0 0 1 ,H a z i r a n ) . Erken eitimin geliimsel gerilii olanocuklarn anne ve babalaryla etkileimleri zerindekie t k i s i n i n i n c e l e n m e s i . U l u s l a r a r a s z e l E i t i mKonfe rans ' nda sunulmu b i ld i r i . Anta lya .T .C . Mi l i Ei t im Bakjnl / . c l Ei t im Rehbe r l ik ve DanmaH i z m e t l e r i G e n e l M d r l ( 2 0 0 0 ) . Milli EilimBakanl zet Eilim Hakknda K anm Hkmim deKararname ve zet Eilim Hizmetleri Ynetmelii.Ankara : Mi t l i Ei l im Yaynevi .Vuran . S . (1998) . Zihin engelli ocuk annelerine dllendirme

ve eletirmenin kazandrl/Hasnda bilgilendirme, dntverme, ve dllendirmenin etkililii. Y a y n l a n m a m doklora t e z i , Anadolu nive r s i t e s i , Eski ehi r .W a y m a n . K . I . , & L y n c h . E . W . ( 1 9 9 1 ) . H o m e - b a s e d e a r lyc h i l d h o o d s e r v i c e s : C u l t u r a l s e n s i t i v i t y i n a f a m i l ys y s l e m s a p p r o a c h . Topics in Early Childhood Special

Education. 10(4). 5 6 - 7 0 .W h i l e , M . . & C a m e r o n , R . ( 1 9 8 7 ) . Portage Early EducationProgramme: A Practical Manual. E n g l a n d : N F E R -N E L S O N P u b l i s h i n g C o m p a n y .Win t i ' n . P J . ( I9K6 ) . The deve lop ments I Iy d e layed chi ld w i th thefami ly conic*! . Advances in Special Education, 5. 2 1 9 -2 5 5 .W o l e r y , M . ( 1 9 9 3 ) . E a r l y c h i l d h o o d s p e c i al e d u c a t i o n .Blackliurs l , A E. , & W . H . B e r d i n e ( E n s ) . An Introduction

IO Special Education. (3 Ih edl . New York: Harper Coll insPubl i she r s

ANKARA NVERSTES E TM BLMLER FAKLTES -ZE L ETM DERGS

parent participation and reading achievement

Documents