paul lemerle -- bizans tarihi v2

8/13/2019 Paul Lemerle -- Bizans Tarihi v2

1/115

ESK KTAPLARIM FORUMU

Bizans TarihiHistoire de Byzance

Paul Lemerle

Cep niversitesi 147

eviren: Galip stn


2/115


3/115

indekiler

Giri ............................................................................................................................................................. 4

BRNC BLM: Constantinus. Hristiyan Monarisi ve Dou Monarisi ....................................................... 6

3. yzyldaki bunalm ................................................................................................................................... 6

Diocletianus ve ilk reformlar ........................................................................................................................ 8I. Constantinus imparatorluun birliini yeniden salyor ............................................................................. 9

I. Constantinus ve Hristiyanlk. Sorunun ortaya konuluu ...........................................................................11

Gnee tapma ve Hristiyanlk .....................................................................................................................12

Constantinus'un Hristiyanl kabul etmesi .................................................................................................16

Constantinus ve Kilise .................................................................................................................................17

stanbul'un kurulmas .................................................................................................................................19

Constantinus monarisi ve 4. yzylda imparatorluk ....................................................................................23mparatorluk ve savunmas .........................................................................................................................23

mparator ve hkmet ................................................................................................................................24

Ekonomik bunalm ve sosyal dnmler ....................................................................................................26

KNC BLM: Constantinus'tan Justinianos'a Din Sapknlaryla ve Barbarlarla Mcadele (337-518) ........ ...29

Genel nitelikler ...........................................................................................................................................29

Dinsel sorunlar ............................................................................................................................................31

Paganizmin sonu .........................................................................................................................................32

Hristiyanlk'n devlet dini olmas .................................................................................................................33

Nestorius ve Efes Konsili .............................................................................................................................35

Monofizizm ve Khalkedon Konsili ................................................................................................................36

Barbarlar sorunu .........................................................................................................................................38

NC BLM: Justinianos Yzyl (518-610) ...........................................................................................42


D politika ..................................................................................................................................................44

Bat'da fetihler ............................................................................................................................................44

Dou'da tehditler ........................................................................................................................................46

mparatorluk'un savunulmas ......................................................................................................................48

te gerekletirilenler. Yaama alannda gerekletirilenler ........................................................................50

dari reform ................................................................................................................................................51

Dini politika ................................................................................................................................................53

Ekonomik yaam .........................................................................................................................................54

Justinianos uygarl ....................................................................................................................................56Justinianos'un ardllar ................................................................................................................................57


4/115

DRDNC BLM: Herakleios Hanedan ve Roma mparatorluu'nun Sonu (610-717).............................59


Pers lkesinin gerilemesi .............................................................................................................................60

Slavlar'n Yunanistan'a yerlemesi ...............................................................................................................61

Bulgaristan'n balangc ..............................................................................................................................62Arap fetihleri ..............................................................................................................................................63

"Thema"lar ve mparatorluk'un askerilemesi .............................................................................................64

mparatorluk'un genel dnm ...............................................................................................................66

BENC BLM: Isauriallar Hanedan ve Amor Hanedan (717-867) ..........................................................68

mparatorlar ...............................................................................................................................................68

Araplar .......................................................................................................................................................69

Bulgarlar ve Ruslar ......................................................................................................................................71

kona dmanl .........................................................................................................................................71

ALTINCI BLM: "Makedonya" Hanedan ve mparatorluun Dorua k (867-1081) .......... ........ ........ ....78

mparatorlar ...............................................................................................................................................78

Dou'da ve Bat'da Araplar ..........................................................................................................................80

Bulgarlar ve Tuna snr................................................................................................................................81

Sosyal sorun ...............................................................................................................................................83

Skhisma ......................................................................................................................................................85

Uygarlk ......................................................................................................................................................86

Gerileme .....................................................................................................................................................88

YEDNC BLM: Bizans ve Hallar. Komnenos'lar ve Angelos'lar. Latin Devletler ve Yunan Nikaiamparatorluu (1081-1261) .........................................................................................................................90

Komnenos'lar hanedan ..............................................................................................................................90

Dou ve Balkanlar .......................................................................................................................................91

Bat: Venedikliler ve Normanlar ..................................................................................................................92

lk Hal Seferleri .........................................................................................................................................94Drdnc Hal Seferi .................................................................................................................................96

Latin devletler .............................................................................................................................................97

Nikaia mparatorluu ..................................................................................................................................98

SEKZNC BLM: Palaiologos'lar ve Bizans mparatorluu'nun Yklmas (1261-1453) ........ ........ ........ ......101

Genel zellikler .........................................................................................................................................101

VIII. Mikhael Palaiologos ...........................................................................................................................106

Mikhael'in ilk ardllar ................................................................................................................................108

Son Palaiologos'lar ....................................................................................................................................110

Sonu .......................................................................................................................................................113


5/115

Giri

Bu kitabn amac, bakenti Bizans olan imparatorluu anaizgileriyle anlatmaktr. Dolaysyla, balang noktas olarak, I.Konstantinos'un, Bosforos [Boazii'nin Eskia'daki ad (MeydanLarousse) - .n.] kylarnda, trenle, imparatorluun yenibakentinin aln yapt 11 Mays 330'u, biti noktas olarak da,son Bizans mparatoru'nun surlarda savarken ldrld veTrklerin kente girdii 29 Mays 1453 gnn kabul etmenin doalolduunu dnyorum.

Balang tarihi olarak 330 yln almann beni kar karya brakteletirileri bilmiyor deilim.

Kukusuz, "Roma" mparatorluu o tarihte birden son bularakvarln bir "Bizans" mparatorluu olarak srdrmyor, ya da,yerine birden, bir "Bizans" mparatorluu gemiyordu. Sz konusubalang noktas olarak Theodosios'un ld ve imparatorluunArcadius (ya da Arkadios .n.) ile Honorius arasnda blldyl olan 395 yln almann daha doru olaca da ne srlmtr.

Hatta Bizans mparatorluu'nun balangc olarak, Justinianos'unsaltanat dnemini (527-565), Isauria'l Leon'un saltanat dnemini(717-740) alanlar da olmutur. Ama bunlar hep, bounaanlamazlklardr. Bu imparatorlua, - 1453'e kadar "Romallar'nmparatoru" olarak kalan - imparatorun, k kanlmaz olanRoma'y terk ederek, bakenti, Konstantinopolis'e getirdii vekentin bylece, mparatorluun idari ve siyasi merkezi olduuandan itibaren, Bizans mparatorluu ad verilebilir. Augustus 'un[Roma imparatorlarna verilen ve onlara kutsal bir zellikkazandran ad (Meydan Larousse) - .n.] " principatus "unu [Romamparatorluu'nun ilk iki yzylndaki siyasi rejim (MeydanLarousse) - .n.] bir Dou ve Hristiyan monarisine dntrenar ve uzun dnmde, belki daha nemli tarihler vardr, ama

daha anlamls yoktur.


6/115

Bu imparatorlua hangi adn verilmesi gerektiini tartmak da hide daha az bouna deildir. 17. yzylda Bizans bilimini kurmuderin bilgili kiiler olan Labbe ve zellikle de Ducange, sadece,"Bizans tarihi" diyorlard. Tarihe polemik niteliindeki abalar

kartrarak, 18. yzyl filozoflar her eyi birbirine kartrdlar:bunlar, Bizans'ta var olan, en eksiksiz bir mutlak monarinin ve birdin devletinin gereklemi olmas olgusunu knadlar. Buknamada, ilk ses, yle yazm olan Voltaire'den geldi:

"Tacitus'tan beri, Roma tarihinden de gln bir tarih vardr ve o daBizans tarihidir. Bu deersiz kitap sadece tumturakl szler vemucizeler ieriyor. Yunan devletinin yeryznn yzkaras olmas

gibi, bu devlet de insan aklnn yzkarasdr. Trkler, hi olmazsadaha saduyulu: yendiler, yararlandlar, pek az yazdlar."

Bizans tarihi, bilgisizlikle nyarg arasnda yer alan bu yargdanhenz tmyle kurtulmu deildir. [10]

Bizans'n, Roma mparatorluu'nun srekli ve kanlmaz olarak,rahiplerin ekimelerinin ve neredeyse barbar bir sarayn karmaktrenlerinin ortasnda, kesin ykla doru inen soluk bir artakal

olduu kans olutu. Bu, dinlemeden mahkm etmek demektir.Bizans'n kusuru, Thukydides ya da Tacitus gibi byk tarihileredeil de, Yunancasnn anlalmas ok zaman g olanvakanvislere sahip olmaktr: bunlar aalamak, okumaktankolaydr. Bu kitapla, Bat ile Dou'nun snrlar arasndaki, on biryzyl boyunca, bu taraflarn her ikisinden de gelen darbeleredayanabilmi ve her ikisinde de tarihsel ve uygarlatrc greviniyerine getirebilmi olan bir devletin ilgisizlik ya da aalamadanfazlasna lyk olduu gsterilmek istenmektedir.


7/115

BI RI NCI BO LU M: Constantinus. HristiyanMonarisi ve Dogu Monarisi

Pagan devletin Hristiyan devlet olduu ve Roma'nn sahip olduustnl Konstantinopolis'e kaptrd, Constantinus'un saltanat,pekl, Bizans tarihinin balangcdr. Ama ayn zamanda, Romatarihi ile Bizans tarihi arasnda belirgin bir kesinti olmadn daunutmamak gerekir: Bizans tarihi, yzyla yakn bir sre,Justinianos'un imparatorluun birliini yeniden salamak

konusundaki baarszlna kadar, Roma mparatorluunun devamgibi grnr. Romann ve barbar istilalar tehdidiyle kar karyaolan Yunanistan'n miras, ite bu yzyl boyunca, yava yava,Bizans'a aktarlm ve derin etkilerle ilenen devlet, Bizansmparatorluunun temel zellikleri olacak olan zellikleri almtr.

3. yzyldaki bunalm

Btn byk olaylarnki gibi, bunun kkenleri de uzaklardadr:herhangi bir eliki ya da aykrla dmeksizin, Constantinusmonarisinin daha Augustus dnemi principatus'unda filiz olarakbulunduu ne srlebilir. [13]

Yalnz 3. yzyl ele alalm. Antonius 'lar [Antonius'lar, Roma'da .S.96'dan 192'ye kadar hkm sren imparator hanedan (MeydanLarousse) - .n.] Hanedan'nn parlaklndan, o hayran kalnacak"Roma Bar" yzylndan sonra, imparatorluk, korkun veneredeyse yklmasna yol aacak olan bir bunalm geirdi.

Bu, bir i bunalmd: imparatorlar, askerlerin kaprislerine ya daagzllklerine bal olarak, baa geirildi ve tahttan indirildiler.Bazlar ancak birka gn saltanat srd. Ve hemen hemen hepsininde, yaamlar iddet yoluyla son buldu.


8/115

Augustus tarafndan kurulmu olan rejimin byk zayfl hibirzaman daha iyi anlalmamtr: mparatorlukta, tahta gemekkonusunda kural yoktu. Ve i bunalm: usuz bucaksz snrlarasaldrarak, Hadrianus tarafndan yaptrlm olan " limes "leri [ Yol,

snr anlamnda Latince K - Roma mparatorluunda oldukakesintisiz, az ok derinlii olan ve imparatorluun bir eyaletinin dsnrn evreleyen tahkimat blgesi (Meydan Larousse) - .n.]tahrip ettiler.

Tm talya, tehlikeyle yz yze geldi. Aurelianus, adn tayan ogl suru, Roma'y basknlardan korumak iin ina ettirdi.Ekonomik bunalm da vard: ticaret durmutu, tarlalar terk edilmi

ya da rnler tahrip edilmiti. Vergi gelmiyordu. Para, deeriniyitirmiti. Ve nihayet, din ve ahlk bunalm da vard: Latinpaganizmi, Augustus'un canlandrmaya alt biimiyle, kayglvicdanlar, uzun sredir, artk honut etmiyordu. Dou'nun dinlerive bo inanlar, en garip inanlar ve ayinlerin yan yana yer aldve birbirine kart tm imparatorlua yaylmt. Bu, dkrklna uratc ve yeryz yaamnn amac ve sonucunagtren dnyadan kopuk bir dnyaya yneliniyordu. Tektanrclk,

en parlak zeklar kendine ekiyordu. Hristiyanlk, kendine birrgt ve bir dogma verme iini sessizce sona erdiriyordu. Ama yinede, 3. yzylda, baz gl ya da iyi niyetli mparatorlar grld:[14]

Birka istisna dnda, bunlarn tm, yararl bir i yapamadan,askerleri tarafndan telef edilmitir. Tm, lejyon larn [Lat."legio"dan Fr. "Legion" - Eski Roma'da askeri birlik (Meydan

Larousse) - .n.] bir snrdan dierine komak sevgisinin braktksa zaman, imparatorluu kaplayan barbar aknlarnn getikleri engeni gedikleri kapamak iin kullanmak zorunda kaldlar.mparatorluun gerilemesini nleme ve bir yzyla yakn birkarklklar dneminden gereken derslerin karlmas iin ise,Diocletianus'un saltanat dnemini (285-305) beklemekgerekecektir.


9/115

Diocletianus ve ilk reformlar

Diocletianus, sadece Constantinus'un ilk selefi olarak deil,imparatorluu, Augustus ya da Hadrianus'unki kadar derinlemesinebir reformdan geirmi olduu iin de, bir an zerinde durmamzgerektirir. Constantinus, birok bakmdan, Diocletianus'unyaptklarn tamamlam, onlar kabul ettirmitir. yle ki, bu ikiimparatorun yapm olduklar arasnda bir bltrme ok zamangtr.

Diocletianus imparatoru, zenle dzenlenmi, dou saraylarnntren dzenlerinden alnm ayinlerle sayg gsterilen bir kiidurumuna getirmitir: mparatorun nnde yerlere kapanlr,erguvan krmzs harmanisinin etei plrd. Mutlakiyetiliin veonun doal sonucu olan idari merkeziyetiliin ilkesini varabileceien ileri sonulara kadar gtrm olan da Diocletianus'tur:

Bylece, Senato'nun gerekte artk hibir rol kalmam ve senato

kararlar da geerliini yitirmi oluyordu. Bu arada, senato eyaletlerive onlarla ayn zamanda, talya'nn son ayrcalklar da ortadankalkt; tm imparatorluk ynetimi imparatorun danmanlar,daireleri ve grevlilerine brakld. [15]

Zaten, Diocletianus, askeri anarinin imparatorluu kar karyabrakt tehlikeleri anmsayarak, tara eyaletleri valilerinin elindenbirliklerini ve generallerinden de idarede herhangi bir ileve sahip

olmak hakkn almt.Ve nihayet, Diocletianus'un karsnda, zmlenmesi gereken,imparatorluun kurtuluunun bal bulunduu iki sorun vard: lketopraklarnn savunulmas ve tahta geme.

Diocletianus, kukusuz, bu sorunlarn birincisini zmlemekamacyla ve usuz bucaksz imparatorluun snrlarn bir tek"imparatorun savunmasnn olanaksz olduunu anlad iindir ki,

daha 286'da, kendine, "augustus" olarak Maximianus'u ortak etti.


10/115

Ona batnn savunmasn verdi; kendisi de, dounun savunmasnmuhafaza etti; bu arada da, o srada imparatorluun, kanlmaz birbiimde, blnmeye doru gitmekte olduunu ve Latin doununbatya stnlnn kabul edilmi durumda bulunduunu

unutmamak gerekir.Ve anlalan, Diocletianus, imparatorlua, her zaman eksikliiduyulmu olan tahtn kaltm yoluyla el deitirmesi ynteminikazandrmak amacyla, iki Augustusa, iki Sezar, I. Constantinus (yada Solgun Constantinus) ile Caius Galerius Valerius Maximianus'uortak etmek amacyla, bu ikili erkini bir drtler erkinedntrmt: bu kimseler, o an iin, dier iki Augustusa

idarelerinde yardmc olacaklard ve gelecek asndan da, onlarnnceden belirlenmi ardllaryd.

Diocletianus, yaratt sistemin ileyiini grmek istedi. CaiusGalerius Valerius Maximianus'u tahta ortak ederken, bir tek koulngrmt: Diocletianus'un kendisi tahttan ekildiinde, CaiusGalerius Valerius Maximianus'un da tahttan ekilmesi. Bu, o byksaltanat dneminin hi de en az acayip olay olmayan olay 305ylnda kageldi. Diocletianus, kendisine Split'te ina ettirdii pekdou grnl, grkemli saraya ekildi. I. Constantinus ve CaiusGalerius Valerius Maximianus, augustus oldular. [16]

I. Constantinus imparatorlugun birliginiyeniden salyor

Batda, 1. Constantinus, Maximianus'un tahttan ekilmesiyleaugustus olunca, ona, sezar olarak yardmc yapld. Bu seme, ikigencin dlerini glgeledi: bunlardan biri, Maximianus'un oluMaxentius; dieri ise I. Constantinus'un ilk evliliini yapt, halktanbir kadndan (denildiine gre, bir han hizmetlisi olan, Helena adl

bir kadn) olma Constantinus'tu.


11/115

Dolaysyla, 306'da I. Constantinus'un lm, bir dizi karklk vetaht gaspnn balangc oldu: Constantinus Galya ve Bretagnelejyonlarna kendini "augustus" ilan ettirirken, Roma'da Maxentiuspraetor birliklerine kendini " princeps " ve ardndan "augustus" ilan

ettirdi ve yllarca sren pek byk karklklardan sonra da, 311'de,Constantinus ile Maxentius kar karya kaldlar.

Douda, Diocletianus'un tahttan ekilmesi, Caius GaleriusMaximianus'u augustus yapm ve o da kendine sezar olarak, II.Maximinus Daia adndaki bir subay yardmc almt. Her ey, CaiusGalerius Valerius Maximianus'un Mays 311'deki lmne kadar iyigitti. Ama onun lmyle birlikte, Maximinus Daia, karsnda, Caius

Galerius Valerius Maximianus'un karklklar dneminde bir batAugustus'u yapt, ama batda hibir zaman kendine salam bir yeredinememi olan ve bu kaybn douda gidermek kararndaki,Licinius adnda birini rakip olarak grd.

Ve o gnden balayarak da, olaylar mantkl bir biimde cereyanedecektir: batda, Constantinus, Maxentius'tan kurtulurken doudada, Licinius Licinianus, Maximinus Daia konusunda ayn eyiyapyordu. [17]

Ardndan, Constantinus, Licinius Licinianus'tan kurtuldu. BatyConstantinus'a veren sava, 28 Ekim 312 gn, Roma yaknnda,Tiber Irma zerinde, Milvius Kprs'nn bulunduu yerdekisava oldu: bu savala, Maxentius boularak ld ve ConstantinusRoma'ya parlak bir trenle girdi. Douda, Maximinus Daia, 313 ylbanda, Edirne yaknnda Licinius Licinianus'a yenildi: KkAsya'ya kat ve ayn yl, orada, hastalk ya da zehirlenmesonucunda ld.

Licinius Licinianus ile Constantinus, kukusuz, aralarndaanlamlard. 317'de, bir yandan Constantinus'un iki olu Crispusile Gen Constantinus'u (ya da II. Constantinus - .n.), dieryandan da Licinius'un br olu Gen Licinius Licinianus'u sezarolarak atamak iin anlatlar: bu, tehlikeli bir karard, nkDiocletianus'un rejimini yeniden kurmak isteniliyor gibi grndbir srada, baa geecek kiiyi kendileri semek yerine bu kiininveraset yoluyla belirlenmesi amacna ynelinmi oluyordu.


12/115

Ve doal olarak da, Agustuslarn her birini, iktidarn tmn kendiailesi iin istemeye yneltmi oluyordu. Ve bu karar, savanpatlamasna, ilerde szn edeceimiz dini nedenlerden ok,katkda bulundu ve sava da, sonunda, 324'de patlad: Licinius

Licinianus, Edirne'de, ardndan Khrysopolis 'te (skdar - .n.)yenildi; Constantinusa teslim olmak zorunda kald ve o da,vaatlerine karn, daha sonra Gen Licinius Licinianus'a da yapacagibi, onu ldrtt.

Bylece, Constantinus, tek imparator olarak kalm oluyordu. Dahance, nc olu 1. Constantinus'u sezar yapmt: bylece,imparatorluk tahtna veraset yoluyla geilmesi esasn getirmi ve

ayn zamanda da imparatorluk tahtnn bir tek olduu kuralnyeniden geerli klm oluyordu. Dolaysyla, drtler erki sistemindenartk hibir ey kalmyordu. [18]

I. Constantinus ve Hristiyanlk. Sorununortaya konuluu

Constantinus'tan nce, Roma mparatorluu pagan birimparatorluktu; Constantinus'tan balayarak ise, Hristiyan birimparatorluk oldu. Bu, tarihin en nemli olaylarndan ve aynzamanda da en karmak sorunlarndan biridir. Bu olgu, yadsnabilirnitelikte deildir ve Hristiyanln gelenei, Constantinus ile annesiHelena'ya azizler arasnda yer vermekle yanlgya dm deildir.Ama ayn Hristiyanlk gelenei, pek erken bir tarihte, aknlkverici olaylarnn anlatsnn arasna, gereinden ok, aknlkvericilik sokmutur. te yandan, Constantinus'un saltanatdneminin yks, ancak u son yllarda doyurucu bir zmekavumu olan bir kaynaklar sorunu ortaya koymutur. En azndan,Constantinus'un Hristiyanlkla ilikisi konusunda en nemli saylanbelge, Caesarea'l Eusebios adndaki Hristiyan bir yazarnConstantinus'un Yaam adl yaptyd.


13/115

Ama son zamanlardaki almalar ve zellikle de, byk Bizansuzman, Belikal H. Gregoire'nin almalar, bu yaam yksnn,belki de, "Eusebios'la ilgili bir ekirdek" iermesine karlk, pekgeni blmlerinin, kesinlikle, daha sonraki bir dneme ait

olduunu ortaya koymutur. Bu durumda, doru bir yntemle,yaplmas gereken, pekl, byle bir metnin, Constantinus'u -Eusebios'u demek istiyorum - ahsen tanm bir kimsenin deil, bir4. yzyl sonu ya da 5. yzyl ba ihtilalcisinin ii olduunudnerek, doruluuna gvenmemektir. [19]

Bir tek rnei, Milvius Kprs'nde Maxentius'la yaplan savaalalm. Bu savan geleneksel yksn biliyoruz: gkyznde,

ktan bir han ve "bu ha karma iaretiyle yeneceksin" yazsnnbelirmesi, Constantinus'un askerlerine kalkanlarnn zerine o ekliizmeleri emrini vermesi, Hristiyanl kabul ve zafer. Btn bunlar,Constantinus'un Yaamnda vardr, ama Constantinus'un ayndnemdeki baka hibir metninde yoktur; ve daha nemlisi de, AzizAugustinus'a kadar, Aziz Augustinus dahil, Kilise Babalar'nn hibiritarafndan sz edilmemitir. ayet, bu gnl gzyle grme,kilisenin kabul etmedii bir ey deilse, byle olmas ne kadar

byk bir olaslk, deil mi?zerine dayanlmas akllca olacak olan yegne metinler, resmivglerle, Eusebios'un, hi de pheli olmayan (ve zaten, gnlgzyle grmekten de sz etmeyen), Ekkiesiastike Historia ileLactantius'un De Mortibus Persecutorum udur ("Hristiyanl Ykmaksteyenlerin lm stne").

Arkeolojik, epigrafik, nmismatik belgelere eklenen bu metinler,kukusuz, kesin ve nihai olmayan, ama geleneksel anlatdanuzaklaan ve az ok, aadaki gibi olan bir emay yenidenoluturmay salamaktadr.

Gnee tapma ve Hristiyanlk


14/115

Constantinus ilkin pagand ve gnee tapanlardand ve gnlgzyle grd ilk ve belki de tek ey, pagan nitelikteydi. Bunu,Trier'de 310 ylnda, Constantinus'un nnde yaplm bir vgkonumas dolaysyla biliyoruz: Apollon'un, bir Galya tapnanda,

yannda Zafer'le ve elinde, ilerinde Constantinus'un uzun birsaltanat vaadi olarak yorumlad bir iaret bulunan, defne dalndanelenklerle grnmesi.

Bu, gnl gzyle grme, bu "keif", Constantinus'un yaamndanemli bir rol oynamtr: Constantinus, daha nce, gneetapmann ateli bir yanda olmamsa bile, bu olaydan sonra, olduve uzun sre de yle kald. Baz sikkeler ve zellikle de, zerinde

Constantinus ile Gne Tanr'y yan yana gsterenler, bunun byleolduunun tandr. [20]

Bu arada, Hristiyanlarn mparatorluun iindeki durumu tmyledeiti. Bunda, Constantinus'un da rol vard. Gerek HogrFerman'n [Yazar, Fransa'da Protestanlk'a izin veren ve HogrFerman adyla da bilinen, Protestanlara Fransa'da ibadet serbestisitanyan Nantes Ferman'yla (1598) benzerlik kurmak istiyor - .n.],311'de Caius Galerius Valerius Maximianus kard. Bu fermanda,Hristiyanlk'n kabul edilmi olduu, Hristiyanlarn, kamu dzeninibozmamak kouluyla, toplanma zgrlne sahip olduklar,devletin ve imparatorun refah iin Tanr'ya yakarmalar gerektiibildiriliyordu.

Caius Galerius Valerius Maximianus'un Hristiyanlara pek acmaszcazulmettii dnldnde artc olan bu fermann aklanmas,Caius Galerius Valerius Maximianus'un o sralarda tutulduu ve ksabir sre sonra lmne neden olacak olan amansz hastalk olabilir.Ama yararszl artk anlalm olan zulmlerden bezginlikduyulmaya balanm olduu da dnlebilir.

Her ne olursa olsun, gerek Hogr Ferman buydu ve buhogrnn, gnmzde de hl srp giden ve - ilerdegreceimiz gibi - ok yanl olarak Milano Ferman adyla anlanfermann sonucu olduu doru deildir.


15/115

Ertesi yl, yani 312 yl, nl Milvius Kprs Sava'nn yapldyldr. Bu savala ilgili olarak, Szde Eusebios'un "Constantinus'unYaam"nda verilen anlaty gz nnde tutmamak gerektiinibiliyoruz.

Bu konuyla ilgili olarak, elimizde iki tanklk var, "Kilise Tarihi"ninkive Lactantius'unki. "Kilise Tarihi", gnl gzyle grmekten ya dabuna benzer herhangi bir eyden sz etmiyor. Lactantius da, negnl gzyle grmekten, ne de kl hatan sz ediyor, amaConstantinus'un, savatan hemen nce, askerlerinin kalkanlarzerine yle bir iaret izmeleri konusunda uyarldndan szediyor: "zerinde ucu kvrk bir izgi bulunan bir x harfi". Baz

eletirmenler, Lactantius'un bu anlatsn, 310 ylndaki, pagan,gnl gzyle grme olgusunu bir uydurma olarak grdklerigerekesiyle reddetmektedirler. Baz bakalar ise, sz konusuanlaty muhafaza edebilecekleri inancndadrlar ve bunuConstantinus'un monogram [imza yerine kullanlan ve zel adnharflerinden marka (Meydan Larousse) - .n.] olarak aklarlar.Daha sonra ise bu harfler, sa'nn adnn Yunancadaki ilk iki harfiolarak yorumland. Bizim bu konuda muhafaza edeceimiz tek

dnce, 312 ylnda, Constantinus'un Hristiyanl kabul etmiolduunu gsteren hibir ey bulunmaddr. [21]

Hristiyan gelenei, Milano Ferman'nn karld 313 ylna da hide daha az nem vermez: bu yln, Constantinus'un Hristiyanlkabulnn parlak bir belirtisini ortaya koymu olduu nesrlmtr.

Aslnda, olan neydi? 313'de, Milano'da, Maxentius'u yenmi olanConstantinus ile Maximinus Daia'y bertaraf etmeye hazrlananLicinius arasnda grmeler yaplmt. Bu grmelerinkonularndan biri, Hristiyanlar konusunda izlenmesi uygun olanpolitika myd? yle olduunu dnebiliriz, ama konuya ilikinhibir bilgimiz yok. Doru ve kesin olan ise, elimizde o dnemle ilgiliiki belge bulunduudur: 1) Elimizde, Licinius tarafndan Bithyniavalisine gnderilmi ve Nikomedeia'da duvara aslm bir

emirnamenin Latince metni var. Eusebios dolaysyla ise, KiliseTarihinin Yunanca metni gnmze ular.


16/115

Bu emirnamede, Hristiyanla hi de br dinlerin stnde bir yerverilmeksizin, vicdan zgrl ilan ediliyor ve bir adalet anlayylaolduu kadar, bir yattrma dncesiyle de, Hristiyanlarn elkonmu olan mallarnn onlara geri verilmesi gerektii bildiriliyor.

"Milano Ferman" ad verilen ve Constantinus'a vn kazandrmolan belge budur. [22]

Bu belgeye, daha doru olarak, "Nikomedeia Ferman" adverilebilir; nk aslnda, bu belge, Licinius Licinianus'un douylailgili bir emirnamesidir. Onu askerlerine ezberleterek MaximinusDaia'ya kar kesin sonu alnacak olan muharebeden nce okutmuolan Licinius Licinianus tarafndan kaleme alnmtr (ya da,

Lactantius'un dediine gre, Licinius'a vahyedilmitir). Bu, hi de,tam anlamyla Hristiyan bir metin olmad gibi iindeki hibir ifadede bir Hristiyan incitmemitir: gerektiinde Mithra'nn ya da TanrGne'in inananlarnn olduu gibi Hristiyanlarn da Tanrlar olaraktanyacaklar yce bir Tanr'ya yakartr.

mparatorlarn 313 yl dolaylarndaki anlaylarn tahmin etmemizisalayan iki metin bunlardr.

Burada, dikkate deer bir nokta da, bu metinlerin her ikisinin dekaynann Licinius Licinianus ve yine her ikisinin de Dou'yla ilgiliolmasdr: bunun nedeni, acaba, o sralar Maximianus Daia'ylamcadelesiyle pek megul olan Licinius Licinianus'un, bylece,dounun baz nemli Hristiyan topluluklarn kendi davasnakazanmak myd? Constantinus ise, byk bir olaslkla, bu metinleribiliyordu ve kabul etmiti. Zira kendisinin de, birka ay nce vebelki de ayn anlayla, Maxentius'a kar kesin savatan nce,dmannn gitgide artrd pagan ayinlere, hogrye ynelikitirazlar ve kiiliinde Hristiyanlarn kendi Tanr'larn bulabilecekleribir Tanr'ya yakarlar kar karm olduu anlalmaktadr. Ama bukonuda kesin olarak bildiimiz hibir ey yoktur ve o ayn 313 ylylailgili olarak elimizde bulunan, gereklii salam bir kant,Tarragona'daki imparatorluk atlyesinde yaplm bir madalyondagrlen, Constantinus ile Gne Tanr'nn yan yana ba resimleridir.

Bu durumda, Constantinus'un, gerekten, szn tam anlamnda,Hristiyanl "kabul etmi" olduuna inanlabilir mi? [23]


17/115

Constantinus'un Hristiyanlg kabuletmesi

Gnmze yakn tarihlerdeki, zellikle nmismatik ilgiliaratrmalar, Constantinus'un Hristiyanla ancak 320'den sonrakesinlikle ynelmi olduunun dnlmesine yol at. Bununnedeni, sadece kiisel inanc m, yoksa Licinius Licinianus'laaralarnda kacak anlamazln yakn olmas myd? SzdeEusebios'un "Yaam..."nn, bunda, sava nedeni olarak herhangi birrol var myd: byle bir ey, kesinlikle, doru deildir. Ama kesinrol Constantinus'un tutkusunun oynadndan kuku duyulmamasgereken anlamazln dier biimlerinin yan sra, dinsel birgrnm kazanm olmas olasl da vardr.

Belki de, 324'te, Licinius Licinianus'un Edirne'de urad yenilgipaganizmin bir bozgunu, Constantinus'un zaferi de Hristiyanln birzaferi olarak grnmt. Belirtilmesi gereken, Constantinus'un,zaferinden sonra, Hristiyanl resmi din olarak kabul ettirmeyidnmemi olmasdr. Bu konuda, hakknda, ancak,Constantinus'un Hristiyanlk eilimini abartt yolunda kukuduyulabilecek olan Szde Eusebios'a inanmak gerekirse,Constantinus, zaferden sonra, Doululara, herkesin inancndaserbest olduu yolunda bir bildirge yaynlamtr.

Dolaysyla, Constantinus'un "Hristiyanl kabul"nden ne denliihtiyatla sz edilmesi gerektii grlyor. Bu konuda, birbirinin tersiiki utan da kanmak gerekir. Bu arada, Constantinus'unHristiyanla, ine doan bir esinden ok, bir dizi siyasal mlahazasonucunda deilse bile, yava yava, ar ar geldiini;Hristiyanln ona uzun bir sre, o zaman var olan dier dinlerdenstn, ama esas olarak farkl grnm olduunu ve zaten btnsaltanat boyunca " pontifex maximus " ("en yksek aamal dinadam" - .n.) olarak kaldn ve paganizmi kusurlarndan ve enkaba bo inanlarndan artmak istemi olmasna karlk, hibirzaman aalamaya, kk drmeye almadn unutmamakgerekir. [24]


18/115

Tersine, Constantinus'un kafasn Hristiyanlk sorununu her zamankurcalam olduu; daha balangtan beri Hristiyanlara okhogrl davrand, daha sonralar ise byk bir itibar gsterdiive vaftiz edilmi olduuna gre, bir gn elbette, pekl,

Hristiyanl kabul etmi olmas gerektii de unutulmamaldr.Geri, vaftiz edilmeyi, lmnn hemen ncesine kadar ertelemiolduu dorudur; ama bu, belki de, bir nemsemezlik belirtisideildi ve o zamanlar, byle yapanlar hi de az deildi; nk bubiimde davranmakla, kii, yaamndaki yanllar daha tmylesildiini dnyordu. in daha garip grnen yan, Constantinus'uArius'u bir piskoposun vaftiz etmi olmasdr. Ve bu durum biziConstantinus'un Kilise'yle ilikileri konusunda birka sz sylemeyeyneltiyor.

Constantinus ve Kilise

O zamanlar Hristiyan dini iin geerli olduu gibi, kendi ienerjisiyle yaayan ve byyen bir dinin, ayrca, zgrlk vegvenlikten baka bir ey istemesi gerekmez Ve ne yaptn iyibilen Constantinus da, Hristiyanla bunlarn her ikisini de verdi.Bylece, Roma dnyasnn kiliselerle kapland ve gitgide byyenHristiyan topluluunda youn bir Tanrbilimsel etkinliin gelitiigrld. Ama ne yazk ki, ayn zamanda, din sapknlklar da aynoranda geliti. Bunlardan, en az nemli olanlar, hatta

(Constantinus'a Kilise'nin i ilerine karmak konusunda ilk frsatvermi olmakla birlikte) Donatus'l da bir yana brakarak sadece"Arius'uluk"un zerinde duracam. Bu adla, Suriye'de, belki dedaha 3. yzylda ortaya km ve her ne olursa olsun, 4. yzylda,skenderiye'de rahip Arius tarafndan gelitirilmi olan bir retibelirtilmek istenir. Arius, Teslisin kiisinin birbirinin ei olduunukabul etmiyor, Baba ya da Tanr, doumuna neden olunmu deilde ilksiz ve sonsuzsa, Oulun doumuna Baba tarafndan nedenolunmutur, diyor; "etzllk", dolaysyla, sa'nn Tanrsallnreddediyordu. [25]


19/115

skenderiye Piskoposu tarafndan aforoz edildi. Bu karar, bir dinileri kurulu tarafndan onayland. Daha sonra da bir baka din ilerikurulu tarafndan bozuldu: bu anlamazlk btn Hristiyan Dou'dabirbirinden ayr grlere yol at iin, Constantinus, kukusuz,

bar amacna ynelik olarak, duruma el koymak kararn verdi.Taraflar arasnda anlama salayamaynca da, 325 ylnda,Nikaia'da (znik) bir konsil toplad. Bu, ilk ekmenik (btnKilise'leri kapsayan - .n.) konsildi. Aylar sonra, piskoposlar birmetin zerinde anlamaya vardlar ve ikisi dnda tm bu metninaltna imzasn koydu: bu metinde, zellikle, Oulun Baba ileetzl olduu (Yunanca, "homousios") olduu bildiriliyordu. Bu

konsilin nemi, sadece, leme (Teslis) dogmasn dile getirmesigerektii iin, Hristiyanlk dininin retisel temellerini atmasndadeildir. Ayn zamanda, mparatorluk gcnn bir dogma sorununailk olarak mdahale etmesindedir de: cismaniyle ruhani arasnda,gelecekteki tm ilikiler bunun sonucu olmutur. Ak ve kesinolarak, cismani, diyorum, nk Constantinus sadece cismaniiktidar, denebilir ki zabta gc olarak, mdahale etmitir.Amacnn, mparatorluk'un balca arklarndan biri durumuna

gelmi olan Hristiyan Kilisesi'nde huzur ve asayii muhafazaetmekten baka bir ey olduu anlalyor. Konsil'den sonrakitutumu da bunu kantlamaktadr: kararlarnn uygulaycs oldu,Arianus ile en takn yandalarn Illirya'ya srd. Bence, Arianuskonusunda, sonraki yllardaki tutumu bunu ok daha iyigstermektedir. [26]

Eylemde o denli gl ve etkili; uygulamada, ahlaksal nlemler

konusunda o denli kararl (zinay, jurnalcilii, vs. iddetlecezalandrd) olmasna karlk, te yandan da, kararsz, etki altndakalabilen, "zerinde karara varlm olan, srekli, yeniden tartmakonusu yapmaya" ynelik (A. Piganiol) biriydi.

Nikaia (znik) Konsili'nden birka yl sonra, Arius'uluundurumunun dzeldiini, Arius srgnden arlrken, en bykhasm, skenderiye Piskoposu Athanasios, srgn edildi.

Constantinus'u, bu kararlar almaya hangi duygular yneltiyordu?


20/115

Arius'uluun, en azndan Bat'da, Ortodoksluk'tan daha glolduunu mu kefetmiti? Nikaia'da alnm olan kararlarkonusunda kukular m vard?

Bilinmiyor. Arius'u piskopos Nikomedeia'l Eusebios'la aralarndabyk bir yaknlk bulunan kz kardei Constantia'nn etkisindekalm olduu ne srld. Gerek, Constantinus'un, lmdeinde, Arius'u piskopos Nikomedeia'l Eusebios tarafndanvaftiz edilmi olduudur. Ama bu arada da, ayn zamanda, ikinci bireliki ile Arius'un dman Athanasios'u srgnden geriartmtr...

Bu szlerle, Constantinus'un Hristiyan olarak, pek karmak olankiiliinin zelliklerinin belirtilmesi son buluyor. Kesin olan, hi de,kimilerinin bize tantmak istedikleri gibi, "drst ve ak yrekli" birHristiyan olmaddr. Saltanat dneminin bu adan bilanosuyaplacak olursa, hakknda yle denilebilir: zamannda,Hristiyanlar zulm grmedi, onlara sevgi ve yaknlk gsterildi;dinleri, bu konudaki yasak kaldrlarak, yasal sayld; Hristiyanla,hukuksal adan, paganln stnde yer verilmedi ama Hristiyanlk,artk kesinlikle paganln yerini alacak duruma getirildi; devlet diniolmad ama ayrcalkl din oldu ve ilk kez olarak da, imparator vaftizedildi ve devlet Kilise'nin i ileriyle ilgilendi. Hristiyan geleneininConstantinus'a verdii sekin yeri hakl klmak iin, kukusuz bukadar yeterlidir. [27]

I stanbul'un kurulmasstanbul'un Constantinus tarafndan "kurulmasndan sz ederken,bu kurulma szcnn anlam zerinde anlamaya varmakgerekir. Sz konusu olan, hi de, yeni bir yerde kurulmu yeni birkent deildir. Bizans'daki bu eski Megara kolonisi, daha nce de,Marmara Denizi ile Hali'in oluturduu geni doal limann arasndayer alyordu.


21/115

Bizans'n refah ve ayn zamanda, geirdii birbirinden deiikdurumlar da, Boazlarn oluturduu byk ticari yol ile Avrupa'ylaAsya'nn birletii yerde, ilkan buday yolu zerinde bulunan buolaanst konumunun sonucu olmutur. Ama Constantinus

mparatorluk'a ikinci bir bakent yapmak amacyla setiinde,buras henz ancak byke bir kasabayd.

Constantinus'tan nce Roma dnyasnn bir bakenti vard: Roma;Constantinus'tan sonra ise, kurumsal olarak iki bakenti oldu: Romave Konstantinopolis. Ama aslnda, gerilemeye terk edilmi olanRoma karsnda, stanbul her gn biraz daha byd ve srfimparatorun oturduu yer olmasnn yan sra idarenin de merkezi

olmas, buray gerek bakent durumuna getirdi. Constantinus'unsaltanat dneminin en temel olay budur ve bence bu olay,kanlmaz sonu ne alm olan, Hristiyanln kabulnden ok dahanemlidir. [28]

Daha ilkadan beri, Constantinus'un, paganln kalesi Roma'dan,halkn orada artk kendisini sevmedii kansna vard iin ayrldsylenmitir. Szde Eusebios'un tanklna bakarak,Konstantinopolis'i Hristiyan bir kent yapmak istediine inanmannda yanl olaca gibi, bu da yanltr. "Kentin kuruluuna, paganayinler elik etti ve Constantinus, kentte kiliseler yaptrmasnakarlk, var olan tapnaklar brakt (hatta pagan Zosimos'un bukonuda gvenilir saylabilen tanklna gre yenilerini ina ettirdi).Constantinus, aslnda, stratejik, ekonomik, politik dncelerlehareket ediyordu. "Stratejik": mparatorluk zerindeki en byktehlikeler Gotlarla Perslerden geliyordu.

Zaten kendisi Germania ve Illirya kavimleri karsnda tehlikedeolan Roma, bu iki harekt alanndan ok uzaktayd. Ele geirilmezkale stanbul, ayn zamanda, kuzeyin ve dounun Barbar larna [Lat.'barbarus' > Vjn "barbaros", Grek olmayandan Fr. barbare - EskiYunanllar, Romallar ve daha sonra Hristiyanlara gre kendikavimlerinin dnda kalan herkes (Meydan Larousse) - .n.] kartam bir kara ve deniz hareket ssyd. "Ekonomik": kark

zamanlarda Boazlar yolunu serbest tutmak, Karadeniz kylarndakilkelerle Akdeniz, Avrupa'yla Asya arasnda ticari mbadeleyi


22/115

srdrmeyi salamak zorunluluu vard. Ve nihayet, "politik":talya'nn, daha 2. yzylda pek apak olan genel gerilemesihzlanmt; eski ayrcalklarnn iinde gururla donup kalm olanRoma, l bir kentti; Yunan Dou, zenginlii ve uygarlyla,

mparatorluk'un yaayan ksm olarak aklkla ortaya kyordu.Zaten Roma daha 3. yzylda fiili bakent olmaktan kmt. Drtlererkinin drt hkmdarndan hibirinin ikametghnn Roma'daolmamas ve talya'da da, o dnemde, Milano'nun yerini almolmas, anlaml deil midir? Ve yine, zaten Constantin'in kendisi deRoma'da deil, Trier'de, Sirmium (Mitrovica)'da (bugn eskiYugoslavya'da Stremska Mitrovica - .n.), Nikomedeia'da

oturmutur: bunlarn her biri, Bat ile Dou arasndaki,Konstantinopolis'ten de geen, ama artk talya zerinden gitmeyenanayol zerindeki menzillerdir. [29]

Constantinus, Licinius Licinianus karsnda kazand zafer, onaDouyu teslim edince, daha 324'te, dhiyane bir kararla, Bizans'seti. Hemen balayan almalar 336 ylna kadar srd ve oksayda ii altrld: toprak tesviyecisi olarak, bir hamlede, 40.000Got ie alnd. Yeni kentin sslenmesi iin, birok byk kent, sanatyaptlarndan, stunlarndaki antlardan ya da heykellerindenyoksun brakld.

Romal nemli kiileri ekebilmek iin, onlara yepyeni saraylarbaland; halk ekebilmek iin de, " annona " (yllk rnden alnanayn vergi - .n.), Roma'da iledii tarzda ihdas edildi ve bedavabuday datmlarna baland. Kentin snrlarn Constantinuskendisi izerek, eski Bizans'n kaplad alan, bir anda, drt ya dabe kat bytmt. Kentin bakent, olarak al treni 11 Mays330 gn yapld. Ondan sonra da artk, imparatorKonstantinopolis'te oturmaya ve mparatorluk Meclisi de bu kenttetoplanmaya balad. Constantinus'un kendi adn verdii kent aynzamanda, daha sonra tayaca "yeni Roma" adyla da anlr.

Roma gibi, Konstantinopolis de yedi tepeli ve drt blgeli olacaktr.Kentin bir forum u, bir capitolium 'u, bir senato su vard; hatta dahada fazlasyla, zerinde bulunduu alan, "italik" toprak, yani taratopra olmayan toprak; dolaysyla, demek ki vergiden bak


23/115

sayld. Roma, henz ayrcalklarndan hibirini yitirmiyordu, ama buayrcalklara! Tm, Konstantinopolis asl bakent olurken, Romada, yalnzlk ve unutulmuluk iinde, anl gemiinin jestleriniyineleyip durmaya terk ediliyordu. "330 ylnn sikkelerinde, her iki

kent, imparatorluk harmanili, defne elenkli ve balkl bstlerbiiminde grlr. Ama imparatorluk asas Konstantinopolis'inelindedir" (L. Brehier). [30]

Bu durumun sonular pek byk oldu. Her eyden nce, kanlmazbir gerilemeye terk edilmi gibi grnen Latin Bat ile Yunan Douarasndaki kartlk kendini ortaya koydu. Konstantinopolis'inkurulmas, Dou'nun Bat ve ok doululam bir Helenizm

biiminin Latinlik zerindeki zaferinin belirtisidir.Konstantinopolis'in kurulmas, ayn zamanda, yeni bir uygarlnk noktas oldu. Bu uygarlk, "Bizans" uygarl adn hakediyordu, nk o gne kadar, tarihte hibir kent, Konstantinopoliskadar kendine zg ve srekli bir etki yapmamt. mparatorlukher yandan tehdide, saldrya urayacak, istila edilecek, amaKonstantinopolis, btn bunlara, on bir yzyl boyunca direnecekti.Ve Bizans uygarln oluturan Yunan-Latin, Dou ve Hristiyanelerinin birlemesi, Konstantinopolis'in surlarnn korumasaltnda, bu kentin saraylar, manastrlar ve iliklerindegerekleecekti.

Ve nihayet, yklmas kanlmaz ve yakn olan Roma Barbar selialtnda yok olunca ne olaca dnlsn. Bu durumda, tpk Bat'dabirka yzyl iinde yok olduu gibi, ilka uygarlnn tmmirasnm da onunla birlikte yok olmas tehlikesi vard. Baka hibirkent, Antiokheia (Antakya) ya da skenderiye ile bu klasik renimikabul edebilecek yetenekte deildi: zaten, Arap fethi de yaknd.

Konstantinopolis, kurulur kurulmaz, Yunan-Latin uygarlndankalan ne varsa, tmn, hemen kendine ekti. Bu kent, tm tarihiboyunca, gc, zenginlii ya da saygnl sayesinde ve sadece,Yunan dilini kullanmay muhafaza etmi olmas sayesinde, bu miraskorudu. Constantinus'un en byk vncesi, belki de,mparatorluk'un merkezinde gerekletirilen uygun bir yerdeitirmeyle, kurtarlabilecek olan kurtarm olmaktr. [31]


24/115

Constantinus monarisi ve 4. yuzyldaimparatorluk

Augustus ile Constantinus arasndaki yzyllk srenin yaklakortasnda, Roma mparatorluu'nun, Hadrianus dneminde, derinbir idari reformdan gemi olduunu anmsamakta yarar vardr: buidari reformla, orduya asker alnmas blgesel oldu. HkmdarlkMeclisi ve mparatorluk daireleri dzene sokuldu. talya'nn idaresiSenato'dan alnd. En azndan, Svari (ya da Atl) Snf iin,

grevler, cretler ve unvanlar konusunda bir aama sras dzenigetirildi. Bunlarn her biri, ilerde baz gelimelere yol aabileceknlemlerdi. Diocletianus'un, ayn zamanda, birok noktalarbakmndan Constantinus'unkiyle birbirinin ei saylabilecek niteliktebir reformu da olduunu unutmamak gerekir.

Ama bu ekinceler belirtildikten sonra, Constantinus'un saltanatnnsonunda, ancak tasarlanm olan bir eye kesin ve nihai bir biim

vermek deerliliini gstermi olduunu sylemek gerekiyor:saltanatnn sonunda, mparatorluk'un btn arklarna tmyleyeni zellikler kazandrld. yle ki, o andan balayarak, artktmyle yeni bir baka tarih balam oluyordu.

I mparatorluk ve savunmas

mparatorluk'un snrlarnda az corafi deiiklik oldu. Roma'nnotoritesi, Avrupa'da, Ren'in ve Tuna'nn gneyindeki btnlkelerle, bugnk skoya ve rlanda'nn dnda, Britanya'ya;Afrika'da, Fas'la (Mauretania) Msr arasndaki bir ky eridine veMsr'a; Asya'da, Sina Arabistan'na, Filistin'e, Suriye'ye, Kk

Asya'ya, douya doru snr olarak Byk Sahra'ya, ran'a ve Dicleile Frat'n yukar vadilerine kadar yayld.


25/115

Bu snrlarn iinde, lkenin topraklar, saylan yz geen vearalarndaki her trl idari farkllk ortadan kaldrlm olan

provincia 'lara [talya dnda ele geirilen, Roma kanunlarna balolan ve bir Romal vali tarafndan ynetilen lke (Meydan Larousse)

- .n.] blnmt. Diocletianus, provincia'lar on iki " dioecesis "[Roma mparatorluunda bir ynetim evresi (Meydan Larousse) -.n.] olarak gruplatrd ve daha sonra bunlar da drt valilikbiiminde kmelendirildi: Galya, talya, Illirya, Dou. [32]

mparatorluk'un savunmas yeni bir sisteme gre dzenlendi. lketopraklarnn, snrlar boyunca bir eit in seddi ile aralksz birsavunma aralar hattyla, korumas altnda gvenlikte

bulunulduuna inanlan "limes"le korunacana inanlyordu:Kentler, yava yava, surlarla evrili olan eski snrlarn am,yknt haline gelmi bu surlar arkalarnda brakarak komu ovalaradoru ilerlemilerdi. 3. yzyldaki istilalar bu sistemin krlganlnortaya koydu. "Limes"ler, Barbarlarn gl basks altnda,yklarak, iten ak durumdaki kentleri savunmasz brakt.

O sralar, ite bundan dolay, kentlerin, surlarn aceleyle,

onardklar ya da ina ettikleri grlmtr ve yine bundan dolaydrki, Constantinus'un dneminden balayarak, mparatorluk'unbalca savunmas artk, " limitanei " ad verilen ve bir asker iftilerperdesi muhafaza edilen snr stnde deil de, iyi birliklerinkarargh kurduklar mstahkem mevkilerde yaplmaya baland.Barbarlar, say ve hareket stnlne sahip olmalarna ve pekdayankl olmayan "limes" engelini herhangi bir noktada delebilecekdurumda bulunmalarna karlk, kuatma savan bilmedikleri vebir tahkimli mevzii ele geirmeyi baaramadklar iin, bu nlem okyararl oldu.

I mparator ve hkmet


26/115

mparator, salt egemen hkmdard. Tanr'yd. Daha 3. yzylda,Aurelianus, halkn karsna, banda Tanrsal simge imparatorluktacyla kyor ve yaztlarda " deus " ve " dominus " [Tanr ve Efendi -.n.] unvann alyordu. Principatus'un, Helenistik, Msr, Pers

monarilerinin etkisiyle, dou tipindeki bir monariye zorunludnmesi, Diocletianus ve Constantinusta ve pek zenledzenlenen, hkmdara tapma ayinleriyle birlikte son buldu. Aynzamanda da, imparatorla ilgili her ey "kutsal" oldu: Maliye Bakanda, imparatorun servinin imparatorluunkiyle zdelemesiylebirlikte, " comes sacrarum largitonum " ("Kutsal nsanlar Kontu"),imparatorluk gardrobunun efi, " comes sacrae vestis " ("KutsalGiysi Kontu'") vs. oldu. [33]

mparator konusundaki bu yeni anlay, imparatorluk idaresi vehkmetle ilgili yeni bir anlay da iermektedir. Bu anlay iki fikirleilgilidir: 1. imparatorluk saray, buna neredeyse, "saray erkn"denebilir, devletin merkezi oldu ve orada, imparatorluk her eyeegemendi (V. Duruy, aktaran F Lot); 2. Artk devlete deil,imparatora hizmet ediliyordu. Hkmdarn kiisel hizmetiyle ilgili,douda, ksa bir sre sonra da ortaada geerli olan anlay, eski

magistratus'luk kavramnn yerini ald. Yine, burada da, bir devrimgereklemi olduunu sanmamak gerekir: Roma imparatorlarnnher zaman, korunuklar ya da dostlar olmutur ve Hadrianus da,yava yava Senato'nun yerini alm olan "Hkmdarlk Meclisi"yelerini bunlar arasndan belirlemiti. Ama bu kurum, kesin venihai biimini Constantinus'tan balayarak ald ve nemli mevkilerimparatorlarn arkadalarna (Latincesi "comites", Franszcascomte, Trkesi kont .n.) verilmeye baland.

mparatorun evresinde drt dnen ve gitgide genileyen bu insantopluluunda karkla yol amamak iin, "aama sras"nnkurallarn zenle belirlemek durumunda kalnd. Sistem, Romasisteminin tersiydi. Uzun bir sredir, yaplan grev, ait olunan snfabal olmutu: artk, snf, greve bal olacakt. mparatorunevresinde, ailesinin yeleri, " nobilissimes "ti; onlarn ardndan," patricius "lar vd. gelirdi. [34]


27/115

te yandan, bir devlet grevlisinin gereinden ok nemkazanmasn nlemek; ne kadar tehlikeli olduu bir yzyl ncegrlm olan, gasp ve bakaldr tehlikesini ortadan kaldrmakamacyla, bir sredir gelenek gibi yerlemek eiliminde olan bir ey,

kural durumuna getirildi: mlki yetkilerle asker yetkiler birbirindenayrld. Generallerin ("dkler" ya da "kontlar") artk idareyle ilgisikalmad. Tersine, tara ("provincia" - .n.) valileri ya dapiskoposluklarn vekil yneticileri bile sivil oldular. Merkezi idare ise,"magister officiorum "un emri altnda, genel olarak, Hadrianustarafndan getirilmi olan dzenlemeyi ve drt byk blmmuhafaza etti.

Ekonomik bunalm ve sosyal donuumler

Ynetimdeki bu derin dnmlere karlk, tm snflara ve tmtoplumsal durumlara erien sosyal dnmler gerekleti. Bu

durumun kkeninin, 3. yzyldaki dzensizlik ve karklklardaaranmas gerekir. Ticari mbadelelerin yavalamas, genelyoksullama, kle saysnn azalmas, sanayi alanndaki gerileme,mparatorluk'un o gne kadar esas olarak kentsel olan yaamndave ekonomisinde derin bir deiiklie yol at. Sosyal dnmlerbu durumun sonucuydu.

Roma mparatorluu, ilk yzylda, Roma rnek alnarak

kurulmu bir "siteler federasyonu" grnmndeydi. Roma'nnkk boyutlu bir grnts olan her kent, her biri Roma'nn belediaama srasn yanstan magistratus 'lar ve " decurio 'lar (senatr)tarafndan idare ediliyordu. Bu baarl denge, refahtan uzun mrlolmad: daha 3. yzyl boyunca, imparatorluk grevlileri,"provincia"nn valisi ve zellikle de hesaplarla grevli " curator "[Curator'lar, Roma devleti hesabna idari grev (cura) tayanmemur ve fen adam (Meydan Larousse) - .n.], ykmllkleri

arttka rolleri azalan beledi kurulularn yetkilerine geni ldetecavz etmilerdi. [35]


28/115

Bir magistratus'un, sitesinin gzellemesi iin geni lde harcamayapmas, gelenekseldi: eski aileler yoksullanca, daha bouna vedaha masrafl duruma gelmi olan, daha az grev ve yksek grevarand. Diocleanus'un reformlarndan sonra, "decurio"lar vergileri

belirlemek ve vergi toplamak grevine sahip duruma gelince,bunlardan kanlmaya baland. Constantinus, magistratus'lar,vergi gelirinden, kiisel servetleriyle sorumlu saynca da, onlardankanlmaya baland. Bunun zerine, devlet " Curia "nn (ya daComites Curiales 'in) ykmllklerine baml hangi yurttakategorilerinin, gelirleriyle, bu sorumluluklar kabul etmekdurumunda olduklarn belirlemek amacyla mdahale etti: bylece,"curia"lar, yelii kaltm yoluyla geen snf olumu oldu."Oulun, ana-baba mirasna sahip olurken, ykmllklere de sahipolmamas olanakszdr. Dolaysyla, kaltm yoluyla "curiales"olundu... Ve tpk kylnn topran klesi olmas gibi, curiales kiide curia'nn klesi oldu" (E Lot).

Ondan sonra da, artk, o pek ekici olan, kentte oturmann hibirekicilii kalmad. En zenginlerin, kentten kaabilmek iin, ellerindebir yol vard: yerel curia'ya ykmllklerden bak klan,

bakentin senatosuna yazl olma koulu. Ve ortaya, yeni bir snfn,maliknelerinde bamsz bir yaam sren, oralarda ortaya, devletgrevlilerinin yetkisinin dnda kalan, vergi vermeyen, ok zamankendileri adalet datan ve arazilerinde snma hakkndanyararlanan taral byk toprak sahiplerinin oluturduu yeni birsosyal snfn kt grld. Hatta bu kimseler, "koruma"kurumunun getirilmesiyle, kentlerin en iyi elerinden biriniyanlarna ektiler: artan vergi isteklerine karlk, bu gibidurumlarda, ok zaman, mlklerini balayarak sadece intifahakkn muhafaza eden kiileri korumalar altna aldlar. Bunda,imparatorluk maliyesi iin byk bir tehlike vard. Korumannyasaklanmasna, sonu vermemi olmakla birlikte, sk sk, itebundan dolay gidilmitir. [36]

Ekonomik bunalm, kentle krn nispi nemini tersine eviriyordu:toprak yeniden balca zenginlik kayna oldu. Topran dzenliiletilmesinin bireysel keyif ve istee bal olmaktan karlmasnnve bu iin bir devlet hizmeti gibi dzenlenmesinin nemli olduu


29/115

grld. Dolaysyla, "curiales"lerden ok, kyller ve kentzanaatlar, durum ve koullarna ve topraklarna baml klnd.Kukusuz, kyl, ister kirac ister mal sahibi olsun, zgr insand;ama ayn zamanda da, terk etmek hakkna sahip olmad;

dolaysyla, kovulmasna olanak bulunmayan bir toprak parasnaveraset yoluyla balyd.

"Toprak klelii" ve "derebeylik topra" denilen budur.

Askerler, devlet grevlileri, kentlerin burjuva ve zanaatlar, tm,durum ve koullarna, en sk biimde ve ok zaman da verasetyoluyla geerli olmak zere balyd; Roma mparatorluu,karmza, daha 4. yzylda te byle kmaktadr. Sadecebyklerin yararlanmasnda ve imparatorun kayrmasnda bazdeiiklikler grlr. Bu kurumlarn en arpc zellii, kukusuz,devletin tm alanlara zorbaca mdahalesidir. Bu mdahalekanlmaz olmutu ve iki nedenle aklanr. Her eyden nce,ekonomik bunalm, herkesi, ykmllklerinden kanmayayneltiyordu ve devleti de, tepki olarak, herkesi, ykmllklerinedaha iyi balamak amacyla, kaba, hoyrat bir biimde, kendi zykmllklerine balamaya yneltiyordu. Bu, ancak, geici birzmd; yanllk, onu gerek bir zm sanmakla yapld.

Ama Roma'nn genel yarar anlamn gelitirmeyi baaramamolduu kark elerden olumu ve son derecede geniimparatorlukla, artk otoriteyle salanandan baka kurtulu yoktu.te yandan da, Augustus tarafndan yaratlm olan rejim,mparatorluk'a, boyuna gre bir anayasa vermemi olmasnedeniyle, baarszla uramt. Bu rejim, Roma'nn, Romania'nnbtn sitelerinde oaltlm olandan baka rejim tasarlamamt."Senatus populusque romanus ": ama Senato, tpk sirk teki[Romallarda kamu oyunlarna ayrlm kum pisi (Meydan Larousse)- .n.] hizipler forum'un [Roma'da halkn topland meydan,kamusal ve zel i merkezi (Meydan Larousse) - .n.] karikatrolaca gibi, halk da, uzun sredir, egemen halkn ancak birkarikatryd. Ve yine bu konuda da, yukardan gelmi otoriteden

baka kurtulu yoktu. [37]


30/115

I KI NCI BO LU M: Constantinus'tanJustinianos'a Din Sapknlaryla veBarbarlarla Mcadele (337-518)

[38]

Genel nitelikler

Constantinus, doudaki Hristiyan devleti kurmutu, iki yzylayakn bir sre boyunca, Justinianos hanedannn balangcna kadar,ardllarnn balca grevi, Hristiyanl din sapknlklarna vedouyu istilalara kar korumak oldu.

Bu, douda ve batda, yirmiden ok imparatorun tahtta birbiriniizledii kark bir dnemdi:

spanyollar, Illirya'llar, Trakyallar, bir Asyal. Baz hkmdarlarnsaltanatlar daha uzun srd ya da daha dikkate deer oldu:Constantinus'un olu II. Constantinus'tan sonra yeeni JulianusApostata (361-363) geti ve onunla I. Constantinus hanedan sonbuldu. Ardndan, Bat'y I. Valentinianus, Dou'yu Valens (364-378)ynetti. Valens'ten sonra tahta I. Theodosius (Byk) geti (379-395). [39]

Onun iki olu olan, Honorius Bat'da, Arcadius (ya da Arkadios)Dou'da (395-408) saltanat srd ve Arcadius'un ardndan da oluII. Theodosius (408-450) tahta geti. Bundan sonra, BatnnBarbarlar'n eline gemesine karlk, Dou'da, 450 ile 518 arasnda,srasyla, Marcianos, I. Leon, Zenon ve Anastasios tahta geti.Bunlar arasnda, zellikle iki hkmdarn saltanatlar nemlidir: tmimparatorluu fiilen yneten son imparator olduu iin I.Theodosiusunki ve kendisi yetersiz bir kimse olmasna karlk,


31/115

uzun sren saltanat, lkeyi onun yerine yneten bakanlar ile kzkardei Pulkheria'nn yararl iler yapmalarn salayan II.Theodosius'unki.

Bu kark dnemde, imparatorluk kh bir tek imparatorun elinde,kh, biri Dou'da dieri Bat'da olmak zere iki imparatorunynetiminde kald. Bununla birlikte, imparatorluk ynetimininbtnl srd, imparatorlardan birinin unvan, genellikle herzaman, dieri tarafndan verildiine gre, hukuki bakmdan sryorve imparatorlardan biri, hemen hemen her zaman, grlerinidierine kabul ettirecek kadar stnle sahip olduu iin de, fiilende sryordu. Ayn zamanda, halklarn bilincinde de srd. Ne

"Romallar", ne de "Barbarlar", Dou ile Bat'nn artk birbirindenayr olduu sansna kapldlar. 395'te, I. Theodosius'un lmndensonra Roma mparatorluumun Honorius ile Arcadius arasnda"blldn" sylemek doru deildir. I. Theodosius, tpk niceselefleri gibi, Bat in bir Augustus, yani Honoroius'u ve Dou iinbir Augustus, Arcadius'u (ya da Arkadios, .n.) belirlemek zeregelirken ld; ama bir blme dnmyordu ve adalarnn dabyle bir eyin varl konusunda bilgisi yoktu. Krk yl kadar sonra,

II. Theodosius zamannda, bu imparatorun adn tayan veConstantinus'tan beri btn Hristiyan imparatorlarn temelyasalarn bir araya getiren o nl yasalar derlemesi yaynlannca,bu i, ayn zamanda, o srada Bat'da saltanat sren III.Valentinianus adna yapld. mparatorlardan birinin bir temelyasasnn, geerli olabilmesi iin, dier imparatora bildirilmesigerektii anmsatld. Bir imparatorluk kurulu ynetimindeki tek birimparatorluk fikri her zaman canlyd. Ama imparatorluun temelyasa bakmndan birliinin varln srdrmesine karlk, Bat ileDou arasndaki kartln tehlikeli bir durum ald da doruydu.Burada bizi ilgilendiren, dnemin baskn zelliiydi ve bu da biroknedenin sonucudur: [40]

1) mparatorlukun tm canl, diri gleri Dou'dayd. Constantinusda, Konstantinopolis'i kurarken bunu belirtmiti: kentin olaanstgelimesi onu hakl kld. Kent, ksa srede surlar ona dar gelecekkadar hzl byd ve II. Theodosius dneminde, kara tarafnda, savunma hattndan oluan daha uzun ve daha gl, yeni bir sur


32/115

ina edilmesi gerekli oldu: bu sur her trl saldrya kardayanklyd ve Konstantinopolis'i, kuatma topuluunun icadnakadar Barbarlar'n saldrlarna kar koruyarak, Bizans'n tarihindenemli bir rol oynad. Ve ayn zamanda da, II. Theodosius, kente,

Yunanca ile Latince arasnda aa yukar eit bir biimdebltrlm, otuz bir krsl bir niversite kazandryordu:Konstantinopolisin, ayn zamanda, mparatorluk'un entelektelbakenti olmak azmini de ortaya koyduu ve daha o zamandan,Latince'ye, Yunanca'ya oranla, ksa sre sonra stnlk durumunagelecek olan bir eitlik salad iin, bu olay iki kat ilgintir.

2) Hristiyanlk, Dou'da ve Bat'da birbirinden deiik bir biimde

geliti. 4. yzylda, Bat'nn en yksek din yetkilisi, MilanoBapiskoposu Ambrosius, Dou'da I. Theodosius Hristiyanlk'devlet dini ilan ettii srada, ruhaninin cismaniden bamszolduunu ilan etti. 5. yzylda ise, Khalkedon (Kadky - .n.)Konsili'nin 28. karar Dou'yu Roma'nn yetkisinden kararakKonstantinopolis Patrii'nin yetkisi altna soktuu srada, PapaByk Leo, Roma'daki papalk makamnn stnln ilan etti.

3) Barbar istilalarnn yol at ok etkisi Bat ile Dou arasnda eitolmayan bir biimde dald. Daha usta olan Dou'nun dayanmasnakarlk Bat'nn ykldn greceiz. Bylece, henz ancak,mparatorluk'un iki ksm arasnda artan bir dengesizlik olan ey, birkopma durumuna geldi. [41]

Dinsel sorunlar4. ve 5. yzyllarda, lke iinin tarihi Hristiyanlk'nkiyle birbirinekart ve bu durum, tm Bizans tarihi boyunca byle kalacaktr.Bat'nn bize tam edeerini vermedii bu anlamazlklarnemsememek eilimindeyiz: gerek dini mcadelelerin Bizans'takazand iddeti, gerek bunlarn siyasal nemini lebilmek iin,Avrupa'daki din savalarn dnmek gerekir. Ayrca, rgtne 4.ve 5. yzyllarda sahip duruma gelen keiliin gelimesinin de


33/115

Hristiyanlk'n manevi ve toplumsal gcn ok geni bir biimdeartrdn ve Hristiyanlk'n Ermenistan'a Gregorios Photistes(Lasarovi), Abisinya'ya Frumentius, Gotlar'a ve Bizans'tankovulmalarndan sonra ran'a snan Nasturiler'e de Frumentius

tarafndan kabul ettirilmi olduunu da unutmamak gerekir.

Paganizmin sonu

Constantinus, Hristiyanlk'tan yana birok nlem ve ayn zamandada paganlarn etkinliini snrlayan bir dizi karar almt. ArdlJulianus Apostala ise, hem Yunan paganizmi, hem Hristiyan dinikonusunda bilgi sahibiydi. Vaftiz edildi ve bu, daha sonra, adna o

Apostata ("Dnme") sfatnn eklenmesine yol at. Aslnda Julianushibir zaman, yrekten inanarak Hristiyan olmam veHristiyanlarn kavgalar onu irendirmiti. Julianus, Cermenler'lebaarl savalar yapt Galya'da bulunduu srada Constantinus'un

lmn renerek imparator olunca, gerek duygularn gsterdi.Tapnaklarn yeniden almasn ve Tanrlara kurban sunmaybuyuran bir ferman kard. Pagan kltn ve pagan din adamlarnyeniden rgtledi ve bunu yaparken de Hristiyan kltnn ve dinadamlarnn birok zelliini rnek ald. [42]

Hristiyanlara artk eskisi kadar zulmetmedi, hatta bir hogrbildiriminde bile bulundu. Constantius zamannda srgn edilmi

olan Arius'uluk dmanlarn srgnden ard: ama aynzamanda da, Hristiyanlar devletin nemli grevlerindenuzaklatryor ve bunlarn okullarda retim yapmalarnyasaklyordu. Zaten, Julianus Apostata'nn paganizmi,Hristiyanlarn knamaktan holandklar kaba bo inann okstnde ve ondan ok uzaktayd.

Julianus Apostata, 363 ylnda, ranllara kar gerekletirdii birsefer srasnda ld. Bunun zerine, Hristiyanlara kar nlemlerihemen yrrlkten kaldrld. Ama paganlar bir zarar grmedi veyle anlalyor ki, kltleri, Dou'da olduu gibi Bat'da da, I.


34/115

Theodosius'un saltanat dnemine kadar srmtr. BanazHristiyan, ayrca, din konusunda devletin sonsuz, snrsz gcolduuna inanan Theodosius, paganizme kar, en nemlisi, nl,392 tarihli ferman olan bir dizi nlem ald: kurban sunmalar ve

pagan tapma tarznn tm trenleri, hatta tapnaklara girmek bileyasakland; bu yasaklara uymayanlar, o korkun, kutsal eylere vehkmdara kar kma sulamasnn tehdidi altnda brakldlar.Bunun zerine, tapnaklar, banaz Hristiyanlar tarafndan tahripedildi ya da kiliseye dntrld. lerindeki heykeller, kentisslemesi iin, Konstantinopolis'e gtrld. 393'te olimpiyatoyunlarna, 396'da Eleusis mysterion larna ("Eleusis'te yaplan dinegiri trenleri", Meydan Larousse - .n.) son verildi. Dou'da,skenderiye'deki Serapis Tapna'nn trenle yklnn,Theodosius'un fermanlarnda "pagan bo inan" adn verdii eyinson ve kesin ortadan kaldrlmasnn belirtisi olduu anlalmaktadr.Bat'da, en anlaml olay, daha Gratianus Flavius'un saltanatsrasnda, Roma senatosunda bulunan ve herkesin gzndeRoma'nn gemiinin bykln simgeleyen (paganln simgesi)Zafer suna ve heykelinin kaldrlmasyd. [43]

Hristiyanlk'n devlet dini olmas

Constantinus'un, Arianus'uluk konusunda, kesin ve belirli birpolitika izlememi olduunu biliyoruz.

Ardllar arasnda, Constantius ile Valens hl Arius'uydular.Nikaia'l (znik- .n.) bir piskopos tarafndan eitilmi ve vaftizedilmi olan I. Theodosius ise, tersine, kendini Arius'uluakesinlikle kar olarak ortaya koydu. Daha tahta geer gemez,Arius'u piskoposu Konstantinopolis'ten kovdu ve kentin tmkiliselerini Nikaia'llara verdi. 380'de, sadece, Birinci Nikaia (znik)Konsili'nde benimsenen leme (Teslis) anlayn kabul edenlerin

kendilerine "Hristiyan" diyebileceklerini, dierlerinin ise, Arius'ulardahil, "din sapkn" olduklar yolunda bir ferman kard. Bu ayn din


35/115

sapknlarnn elinden, baka fermanlarla, evlenme hakk, hatta bazyurttalk haklar da alnd. 381'de I. Theodosius tarafndanKonstantinopolis'te toplanan bir Konsil de, Nikaia'da benimsenmiolan, Baba ile Oul'un etzlln kabul etti ve onu, sa'nn o iki

kiiliini Kutsal Ruh'un etzllyle birletirerek tamamlad. AynKonsil, Konstantinopolis Piskoposu'nun mevkiini belirledi:Konstantinopolis yeni Roma olduu gibi, bu kentin piskoposununda, Roma'nnkinden sonra birinci srada yer almas gerekirdi. Bu,Roma'yla eitlik deildi ama daha o zamandan, Konstantinopolispiskoposunun Dou'daki tm piskoposlardan stn olmas demekti.[44]

Bu kararlar son derecede nemlidir ve I. Theodosius'a,Hristiyanln tarihinde, Constantinus'un yan sra sekin bir yersalamtr. Gerekten, Theodosius, din konusunda hogrolmadn bildirir: Dnce ve inanlar btn, onlar uyruklarnazorla kabul ettiren imparator tarafndan belirlenmi bir devlet dinivard. Dinde doru yol ve din sapknl, dini olduu kadar dasiyasal konu oldu, ya da, daha ok, bu iki bak as birbirinekart. Bylece, Kilise ile devletin ilikileri konusunda, artk Bizans

mparatorluu'nun retisi olacak olan ve zaman zaman, tamuygun olmayan " sezarizm-papizm " ("sezarclk-papaclk") adylaanlacaktr.

Ama Theodosius'un bu politikasnn, ilkesi bakmndan, o zamanBat'nn din adamlar snfnn en nl temsilcisi olan, Kilise'ninileriyle dinin dnce ve inanlar btnnn cismani iktidar pekde ilgilendirmedii kansndaki Aziz Ambrosius'un fikirleriyle

elitiini unutmamak gerekir. Bu bakmdan, Theodosius'untutumunun, Dou ile Bat arasndaki, gelecekteki anlamazlklarnhabercisi olduunu sylemek dorudur.

Ve nihayet, 381 yl Konsil'i, Konstantinopolis piskoposuna Dou'nunbr piskoposlarnn stnde yer vererek, Antiokheia (Antakya) vezellikle de skenderiye piskoposlarnn gereksiz, ama srarltepkilerini ekecek ve bylece, teolojik grnm ok zaman,

maddi karlar ve ncelik hakk kavgalarn gzleyen 5. yzylkavgalarndaki roln oynayacaktr.


36/115

Nestorius ve Efes Konsili

Dou'da I. Theodosius'un ardl Arcadius dneminde,Konstantinopolis Piskoposu loannes Khrysostomos'un sert tutumu,Nikaia (znik) Konsili'nde belirlenen retinin zaferini onaylad:loannes Khrysosiomos bu Konsil'de deer kazand, nk o sradaGotlar Konstantinopolis'te ok glyd ve Gotlar Arius'uydu. Uzunsaltanat sresi 5. yzyln ilk yarsn kapsayan I. Theodosiusdneminde, kristoloji yle, (teolojinin sa'nn kimliiyle ilgili blm -.n.) ilgili kavgalar yeniden ortaya kt. Bunlarn ilki ve ennemlilerinden biri olanna, Nesturi sapknl yol amtr. [45]

Nikaia (znik) Konsili, sa'nn ayn zamanda hem Tanr hem insanolduunu ortaya koymutu. Bundan sonra, artk, tartma, bu ikiniteliin sa'nn kiiliindeki birleme tarz zerinde olacakt.Arius'uluun beii olan Antakya'da, sz konusu iki niteliinkesinlikle birbirinden ayr ve bu iki nitelik arasnda da ennemlisinin insan niteliinin daha nemli olduu, dolaysyla,sa'nn, Tanr olmu bir insan olduu yolundaki bir reti olmutu.Bu reti, Konstantinopolis'in, Antakyal bir papaz olan bir patrii,yani Nestorius tarafndan desteklenince de, karklk yaratt ve bukarklk yalnz teolojik alanda kalmad iin daha da nemli oldu.Nestorius ile yandalarna, skenderiye patrikleri kar kt vetartma ksa sre sonra siyasal bir anlam kazand.

Dou'da, skenderiye Patriklii'nin saygnl pek byk ve

skenderiye patriklerinin gc de, Msr'da, sonsuz, snrszd. Ensaygn skenderiyecilerden biri olan Athanasios'un Arius karsndakizaferi, skenderiye Patriklii'nin saygnln da, skenderiyepatriklerinin gcn de artrd. skenderiye piskoposlar, Douzerinde bir eit hegemonya kurmak sayndaydlar veKonstantinopolis Konsili'nin bu kentin piskoposuna tand stnlkonlar endieye dryor ya da kskanlk duymalarna yolayordu: bunlarn, Nestorius'a kar geleneki abalarnnaklanmas, byk lde, bu duruma dayanr. Roma PiskoposuCelentinus, 428'de Nesturi retisini yasaklaynca, skenderiye


37/115

Piskoposu Kyrilios, Msr'da toplanan bir konsile, dinde doru yoluzetleyen ve Nestorius'a kabul etmezse grevinden alnacauyarsnda bulunduu on iki neri kaleme aldrd. [46]

Konunun z bakmndan kararsz olan ve bunun belki de, biraz,skenderiyeliler tarafndan hazrlanm bir oyun olduu kansntayan II. Theodosius, 431 ylnda Efes'te evrensel (ya da kiliseleraras) bir konsil (nc) toplad. Entrikalar, uyandrd korku,kalabalk maiyetinin ok zaman hoyrata olan mdahaleleri veimparatorun evresine datt armaanlarla, Kyrilios bu konsilikendisi iin bir zafere dntrd. Nestorius grevinden alnarakKonstantinopolis'teki grevinin yerine bir bakas getirildi. Kyrilios

ise, Msr'a dnnde, gerek bir Dou Papa's olarak ortayakyordu.

Monofizizm ve Khalkedon Konsili

Bu arada, Kyrilios ve skenderiyeliler tarafndan yaylan reti de,tam olarak, dinde doru yolda deildi. Bunlar, sa'nn insanniteliinin nemini azaltmalar sonucunda, onda artk bir tek zellik,yalnz Tanrsal zellik bulunduunu kabule yaklamlard: iteMonofizizm, bir anlamda, Nesturi din sapknl ile Arius'u dinsapknlnn tersidir. Bu reti, Konstantinopolis'li bir rahip olanEuthykes tarafndan yaylnca, hemen, eski patrik Kyrillos'un yerine

gemi olan, en az onun kadar gururlu ve hain, Dioskoros'tan dakabul grd. Buna karlk, hemen, bu olas din sapknlndanendie duymasnn yan sra, baz Msr patriklerinin, ortaya kmaskesin olan tutkularndan da ekinen Byk Leo muhalefetiylekarlat.

Bunun zerine, her zaman olduu gibi kararszlk iinde bulunan II.Theodosius, 449 ylnda, Efes'te, "Efes haydutluu" adyla anlacakolan konsili toplad: gerekten, bu konsilde, Dioskoros, Kyrillos'un431 ylndaki konsilde davrandndan daha da byk bir kstahlkladavrand ve konsile Monofizizmi iddet kullanarak kabul ettirdi.


38/115

mparator, bylesine olaand yollardan elde edilmi olan birkarar onaylamak zayfln gsterince de, imparatorluu,kendisinin 450 ylndaki lmne kadar sarsacak olan nemli birbunalma yol am oldu. [47]

Sonu olarak, ardl Mancianus 451 ylnda Khalkedon'da (Kadky)drdnc evrensel (ya da kiliseler aras) konsili toplad. Bu konsildepapalk elileri de hazr bulundular. Konsil, "Efes haydutluu"nunkararlarn geersiz klmak ve Dioskoros'u azletmek konusunda hiduraksamad. Sonra da, dorudan Byk Leo'nun bir metnindenesinlenerek sa'y, Nikaia retisi uyarnca, "her iki niteliinde detek" sayan ve Monofizizmi mahkm eden bir inan aklamas

kaleme ald. Khalkedon Konsili'nin dini bakmdan byk bir nemivardr, nk Katolikliin gerekten temelini atyordu. Bu konsil,siyasal bakmdan da ayn derecede nemlidir.

Konsil, bir yandan, temsilcileri en n srada yer alan ve sa'nn ikiniteliini tanmlayan szleri benimsenmi olan Papa'nn yetkisinidestekliyordu: zaten, o srada, kimse, Roma Piskoposu'nun Kilise'debirinci sradaki yerini tartma konusu yapmyordu. Ama aynzamanda da, Konsil'in, Byk Leo'nun bouna kar kt 28 saylkarar, Pontus, Asya ve Trakya piskoposluklarnn, KonstantinopolisPiskoposu'nun yetki alan iinde bulunduunu ilan ediyor, bylece,Konstantinopolis Piskoposu, Dou'nun bapapaz gibi bir unvanasahip olmu oluyordu. in, daha nemli bir yan da vard. Konsil,aka, skenderiyecilerin uradklar bir bozgun gibi grnyordu;ama Msr, Suriye, Kk Asya'nn bir blm Monofizizme balkaldlar: Konsil'in kararlar uygulanmak istendiinde, skenderiye ve

Antakya'da ayaklanmalar kt ve Msr Kilisesi'nin Yunanca'ybrakarak Kpti dilini ite o srada kabul etmi olduu sanlmaktadr.Bylece, teolojik kavgalar baz ulusal kartlklar gizliyor ve daha ozaman eski olan baz bamszlk zlemleri, Dou'nun birblmnn Konstantinopolis'in karsna dikilmesine vesileoluyordu. [48]

Bylece, iki yzyl sonra, Persler ve Araplarn sarsnts altnda,

mparatorluk'un bir blmnn ayrlaca kopma izgisinin belirdiigrld.


39/115

mparator Zenon (474-491) tehlikeyi grd ve 482'de, iki niteliktenpek ak bir biimde sz etmekten ve Khalkedon Konsili'nianmsatmaktan kanan bir birleme ferman yaynlayarak, bargeri getirmeye alt. mparator, ferman her iki tarafn da kabul

edebileceini umuyordu: ama sonu bunun tersi oldu. Ferman neMonofizistler, ne de, zellikle, "dinde doru yolda olanlar"(Ortodokslar - .n) kabul etti ve bizzat Papa ferman reddederek,Konstantinopolis Patrii'ni aforoz etmeyi kararlatrd! stanbulPatrii Akakios da buna, Kilise'sinin dualarndan papann adnkararak karlk verdi: bu, Dou Kiliseleri ile Bat Kiliseleriarasndaki ilk Skhisma (Blnme - .n.) oldu ve 518'e kadar srd.

Barbarlar sorunu

Barbarlar, mparatorluk'a her zaman, iddet yoluyla ve yama iingirmeye almadlar: Cermen halklar, balangta, Roma'nn

bykl karsnda sadece hayranlk ve sayg duyuyorlard.Yararlarndan ve zenginliklerinden pay alabilmek iin mparatorluk'akabul edilmeyi, bir ltuf gibi istiyorlard ve mparatorluk, onlar,krlarna, orduya, hatta daha sonralar, idari ilerine bile, seve sevekabul etti. Bu, kimi zaman, barl bir istila gibi oldu. I. Theodosiusve zellikle de Arcadius dneminde, Got topluluuKonstantinopolis'te sonsuz, snrsz bir gce sahipti. Hatta bu

topluluun ba olan Gainas, gzde Eutropios'un kellesini almay bilebaard: bu durum, bir halk ayaklanmasna ve Gainas'nldrlmesine yol at. [49]

Marcianus ve I. Leon dnemlerinde, tehlikenin genel honutsuzlukdolaysyla farkna varan mparator acmasz dallar olanIsauria'llardan yararlanarak Aspar ile yandalarn yok ettii gnekadar, Dou'yu, Alan Aspar ynetti. Cermen ve Barbar ynlarndaalkantlar yaratan derin etnik hareketlerin oluturduu byktehlikeyi savuturmak, bunlar kendi yararlarna smrmek isteyenhrsl nderlerin varl karsnda hi de kolay olmad. Dou, byle


40/115

bir tehlikeden kanmay bildi. Bat ise, bu tehlikenin zararngrerek yok oldu. lerde, Alarik'in Vizigotlar' ile Attila'nnHunlar'nn ve Theodorich'in Ostrogotlar'nn, Dou'yu kezyklmann eiine getirdikten sonra, darbelerini Bat'ya

ynelteceklerini ve bylece, Bat'nn, Dou'ya kurban edilmi gibiolacan greceiz.

1) Vizigotlar. mparatorluk, uzun sre, snrlarna ylan Cermenboylarn topraklar zerine federe [Eskiden, bir antlamayla(Feodus ) Roma'ya balanan barbar halklara, daha sonralar daRoma imparatorluu emrinde arpan cretli barbar askerlereverilen ad." (Meydan Larousse) - .n.] statsyle yerletirmeyi iyi

bir politika - ve nfus azalmasna kar bir are - sayd. Bylece,Valens dneminde, 200.000 - hatta denildiine gre, belki de dahaok - Vizigot, birden, aa Moisia'ya yerletirildi. Ama bunlarhemen, ho karlanmadklar gerekesiyle ayaklandlar: 378'de,Hadrianopolis (Edirne - .n.) Sava'nda Romallar ezildi ve Valensldrld. I. Theodosius, Vizigotlar' durdurmay, onlara, onlarfedere stats iinde tutmay srdren bir antlama imza ettirmeyibaard. Ama lmnden sonra, Vizigot nder Alarik, peinden

gelen insan srlerine Trakya'y, daha sonra, Makedonya'yTesalya'y ve hatta Peloponnesos'u bile yama ettirdi. Arcadius,pazarlk etmenin ve Vizigotlar' Illyricum 'da ("Illirya" - .n.) yenitopraklara yerletirmenin ve Alarik'i " magister militum perIllyricum " ("Illirya Komutan" - .n.) atamann daha akllcaolacan dnerek yle yapt. Bununla, Alarik'in yolunudeitirerek bat ynne evirmek mi istiyordu? [50]

Dnd bu idiyse, baarl oldu. Honorius'un generali Stilico'yayenildii bir ilk denemeden birka yl sonra, Alarik yeniden saldryageti ve 410 ylnda Roma'y ele geirdi.

Bundan sonra, Vizigotlar Galya ve spanya'ya giderek oralardayerletiler ve artk Dou'da hi grnmediler.

2) Hunlar. Ksa bir sre sonra, onlarn braktklar yerleri daharktc bir halk olan ve snrlar Tuna'ya dayanan Hunlar ald.Daha, II. Theodosius onlara, altn olarak, yllk bir vergi demeyikabul etmiti. Attila, baa getikten sonra, bununla yetinmeyerek,


41/115

Theodosius'tan, alnan haracn iki katna kmasn ve kendisinemagister militum unvan verilmesini salad. Ve bununla dayetinmeyerek, 441 ylnda Tuna'y at, Sirmium ve Naisus'u (Ni)ele geirdi, Konstantinopolis stne yrd: ranllar'la savamakta

olan II. Theodosius, yllk verginin katma karlmasn veHunlar'a aldklar Romal tutsaklar iin bir kurtulmalk verilmesiningren aalayc bir antlama imzalamak zorunda kald.

Ama Attila yine de, 447'de, Tuna'y aarak Moisia'y yakp ykt veThermopylai'ye kadar gitti: yine pazarla oturuldu. Hara vermeyireddeden ilk kii, Marcianus oldu. Bunu, belki de, o srada Attila'nngznn Bat'da olduunu bildii iin yapmt. Nitekim gerekten,

Attila birliklerini Bat'ya yneltti: Campi Catalaunici'de baarszlaurad. Attila'nn, 452'de, dndnde, Konstantinopolis'te saltanatsren mparatorla hemen bir savaa giriecek gc yoktu. Zaten biryl sonra da ld ve onunla birlikte devleti de son buldu. Bylece,Dou ikinci bir kez kurtulmu oluyordu.

3) Ostrogotlar. Bizans diplomasisinin esneklii, nc bir tehdidi,Ostrogotlar'nkini de savuturacak kadar usta olduunu gsterdi. 1.Leon zamannda onlara toprak verilmiti. Ama Zenon'a birkahizmeti dolaysyla gururlu davranan bakanlar Theodoric, eldeettiinden ok ey istedi, ve ona verilmi olan konsillik unvanylayetinmeyerek, Balkan Yarmadas'n yakp ykt, Konstantinopolis'tetehlike yaratt: [51]

Bu arada da, mparatorluk'un bat blmnde olaylar ok hzlcereyan etmiti: 476'da, bir Cermen boy bakan olan Odoaker,Romulus Augustuius 'u (Roma soyundan gelen son Bat Augustus'u)devirerek talya'y eline geirmi; ardndan, Zenon'dan, talya'nnynetiminin kendisine dzenli bir biimde devredilmesini salamt.Ama yine de tehlikeli derecede bamsz davrand in, Zenon,ince bir fikirle, kendisi Theodorich'ten kurtulurken bir yandan daonu cezalandrmay dnd: Theodorich'i, ayet kazanrsa, yerinegeecei vaadinde bulunarak, Odoaker'le savamaya yollad.Theodorich, askerleriyle harekete geti, Odoaker'i yendi, Ravenna'y

ald: bylece, Dou nc bir kez kurtarlm oluyordu.


42/115

Theodorich, kendini, bakenti Ravenna olmak zere, talya'nnhkmdar ilan etmiti: ama mparator Anastasios'dan, kendisinitanmasn, bylece de, bir eit, yasallatrmasn istedi.Anastasios, ayn zamanda, Franklar'n kral Clovis'e de konsillik

unvan veriyordu. Bylece, grn kurtarlm oluyordu:mparatorluk birliini, mparator otoritesini muhafaza ediyordu.Ama bu sadece grnte byleydi. Hibir zarar grmemi olanDou'nun karsna, gitgide daha ok, Ostrogotlar'n talya'y,Franklar'n Galya'nn byk bir blmn, Vandallar'n Afrika'yellerinde bulundurduklar Bat, gitgide daha aklkla kyordu. 6.yzylda, Justinianos'un tarihin akn geriye evirmeye ve birliiyeniden salamaya ynelik tm abalar bunu tam olaraksalayamayacak ve ondan sonra da, ayrlma artk kesin ve nihaiolacaktr. [52]


43/115

U U NCU BO LU M: Justinianos Yuzyl(518-610)

Genel nitelikler

Justinianos'un saltanat dnemi, Bizans'n tarihinde, karmza, devboyutlu bir yanllk olarak kar. Sz konusu yanllk, normal vezorunlu bir gelimeye ara vermek olmutur: mparatorluk'un,aslnda, Dou Roma mparatorluu olmu olmasna; 5. yzylimparatorlarnn, Bat zerindeki kuramsal haklarn terk ve

Dou'nun kurtarlmasna feda etmi olmasna karlk, Justinianos,saltanatnn bandan beri, baklarn ve isteklerini batya gemie- yneltmitir. Ve mparatorlukun bu lm ksmn diriltmek iinde, yaayan ksm bitirip tketen pek byk bir aba gsterdi.

518 ylnda, Anastasios, ocuksuz ve kendisinden sonra tahta kimingeeceini belirtmeden ld.

Senato ve ordu, tahta, okumas yazmas olmayan, ama iyi asker,Illirya'l I. Justinos'u getirdi. Yeeni, kendisi gibi Illirya'l, amasalam bir klasik kltre sahip Justinianos onun yardmcs vedanman oldu. [53]

Justinianos, tahta resmen ancak 527 ylnda ortak edilmesinekarlk, lkeyi ynetmeye 518 ylnda balam saylabilir.Justinianos, 565 ylnda lmtr; dolaysyla, bu saltanat, sadecesresiyle bile Justinianos yzyl adyla anlmaya deer.

adalarnn izdikleri Justinianos portreleri her zaman birbirininei olmamtr. Ama adalarnn hepsi de, onun, tm ileri


44/115

kendisinin grmesini salayan ve "yannda bitkin den" iarkadalar tarafndan "hi uyumayan imparator" adyla anlmasnayol aan olaanst alma gcnden sz etmektedirler. Aynzamanda da, ok otoriter ve gururlu, imparatorluk an, gsterii ve

saygnlna pek dknd. Ve nihayet, tabii ki, ok dindar,dolaysyla, teoloji alannda ok bilgiliydi.

Justinianos'un pek tutkun olduu ve 527 ylnda onunla birlikte tagiyen Theodora'nn lke ynetimindeki payn biliyoruz. Theodora,hipodromdaki bir ay bekisinin kzyd; danszlk, sahneoyunculuu yapmt ve denildiine gre, hafiften de tehafifmerepti. Tahta getikten sonra, eletirilecek en kk bir

davran olmad ve tmyle, grevinin byklne uygundavrand. Onu, hibir ey, korkun bir bakaldrnn, Justinianos'unneredeyse tahtn yitirmesine yol aan " Nika" ayaklanmasnn ktgn syledii ne srlen szler kadar iyi anlatamaz. O gn,Justinianos kamak zere olduu bir srada, Theodora onu, sk skzikredilen u szleriyle durdurdu: "Kamaktan baka kurtulu yolukalmadnda, ben, kamay istemem. Banda ta tam olanlarn,o tac yitirdikten sonra artk yaamamalar gerekir. Lal renkli

kuman gzel bir kefen olduu yolundaki o eski zdeyii severim."Justinianos'un iki fikri, iki hedefi vard. Roma imparatoru olarak,mparatorluk'u eski btnlk ve refahna kavuturmak istedi.Hristiyan bir imparator olarak da, herkese bir, dinde doru yolculuk(Ortodoksluk - .n.) kabul ettirmenin ve Kilise'nin dogmalar vedzenini egemence belirlemenin doru olduuna inand. [54]

Justinianos'un tm politikasnn aklamas budur. D politikasnise, Bat'y yeniden ele geirme fikri belirliyor; bu arada, yaama veidare alannda ortaya koyduklarnn amac da, bylece yenidenkurulmu olan mparatorluk'a biimi ve grkemini yenidenkazandrmakt. Justinianos'un, bu konuda, nnde, rnek olarak,anl Roma gemii vard. Dini konularda, Roma, pek bir zmsunmuyordu ve Justinianos kararsz kald. Kendisi, Bat'yla vePapalk'la anlama ynnde eilim gsteriyordu.


45/115

Theodora ise, belki de daha ileri grl olduu iin ve dou illerininnemini daha iyi anlamas nedeniyle, Monofizizmden yana birpolitika salk veriyordu.

D politika

D politikann ana fikrini biliyoruz: Roma mparatorluu'nu yenidenkurmak. Bunun balca aamalar da belliydi. Justinianos, batdahareket serbestisine sahip olabilmek iin, ran'la savaa son verdi.

Sonra, Afrika'y Vandallar'dan, talya'y Ostrogotlar'dan, spanya'nnbir ksmn da Vizigotlar'dan geri ald. Bylece, hibir yerde Romamparatorluu'nun eski snrlarna varamadysa da, hi olmazsa,Akdeniz'i yeniden bir Roma gl durumuna getirmeyi baard. AmaDou uyanyordu: ran'la sava yeniden balad; ardndan, Hun veslav istilalar imparatorluk iin tehlike oluturdu. Zayflam olanJustinianos, artk savamad, hara verdi. Ustaca bir diplomasiyle,bir yandan Barbarlar uzakta tutarken, bir yandan da, derinlemesinebir tahkimat sistemiyle, mparatorluku "geni bir tahkimliordugh"a (Ch. Diehl) dntrd. [55]

Bat'da fetihler

Roma imparatorluu, Cermen sorunu gibi, ran sorununu dazme kavuturamamt. Trajanus'un gsterdii tm abalarbouna oldu. Julianos Apostata savata ld. Ardl lovianus iseDicle'nin sol kysn terk etmiti. Justinianosun en iyigenerallerinden biri olan Belisarios'un komutasnda, 527 ile 531yllar arasnda yrtlen sefer kesin sonu salamad. Sonualmakta acele eden Justinianos, 532'de, ok sert koullara karn,ran'n yeni hkmdar I. Hsrev Anorarvan'la, ancak bir atekes


46/115

olacak olan bir "ebedi bar" imzalad. Ve hemen, yzn batyaevirdi.

Arius'u Barbarlar'n egemenliine katlanamayan Roma halk vedinde doru yoldaki halk tarafndan da istenen, Bat'nn yenidenfethi, Afrika'da, Geiserich'in Vandal krallnnkiyle balad. Bununbahanesi, Gelimer'in 531'deki taht gaspl oldu. Belisariosun533'te balayan parlak bir seferi, 534'te Gelimer'i teslim olmakzorunda brakt. Dorusu, baz Berberi ayaklanmalar bu zaferitartma konusu yapmam da deildir: Belisariosun Afrika'dakiardl, yenildi ve ldrld. Ama huzur yeniden ancak 548'desaland. Bylece, Fas'n bat blm dnda, Kuzey Afrika yeniden

Roma'nn eline gemi oluyordu.Ostrogotlar'a kar sefer, daha g oldu ve daha uzun srd. Busefer, Afrika'daki zaferden hemen sonra, 535'te balad. Gerekesi,Byk Theodorich'in kz - ve ayn zamanda ardl da olan -Amalasonte'nin, kocas Theodat tarafndan ldrlmesiydi.Balangta, parlak sonular alnd: Belisarios, Dalmaya ile birlikte,Sicilya'y, Roma'y ve Ostrogotlar'n bakenti Ravenna'y ele geirdi;540'ta, Ostrogot Kral Vigis'i tutsak ederek Konstantinopolis'e,Justinianos'a getirdi. Ama yeni bir Got kral olan Totila, her eyitersine evirdi. Ordusu yetersiz kalan Belisarios yenildi. Ondansonra sefere kan Narses daha ansl oldu, ustaca yrtt uzunbir seferden sonra, 552 ylnda kesin bir zafer kazand. [56]

Sonunda, 550 ile 554 yllar arasnda Vizigotlar'a kar bir dizimdahale, Justinianos'un spanya'nn gneydousunu yeniden elegeirmesini salad. mparator - biri talya dieri Afrika olmak zereiki tara ili valiliine blnm olan - yeniden elde edilmi topraklareski dzenlerine kavuturmaya ynelik birok nlem ald. Amatasarlarnn ancak bir ksmn gerekletirebildi. Bat Afrika,spanya'nn drtte ve Provence ile Noricum ve Raetia, elegeirdii yerlerin dnda kalyordu. Yeniden ele geirilen bu yerler,acnacak bir ekonomik durumdayd. Onlar igali altnda bulunduranaskeri gler yetersizdi.

Snrlarda, pskrtlm, ama ezilmemi olan Barbarlar,tehlikeliydi.


47/115

Dou'da tehditler

Bu nazik ve eksik sonular, byle olmakla birlikte, yine demparatorluk'a byk bir abaya mal olmutu. Justinianos'unBat'da gcn tketmekte olmasndan yararlanarak 532'de "ebedibar" bozmasyla, bu durum ok iyi anlald: Persler, Belisarios'unabalarna karn, uzun sre baarl olarak, Suriye'yi yakp ykp,kendilerine Akdeniz'e kadar yol atlar (540'ta, Antiokheia

(Antakya) yerle bir edildi. Justinianos, ylda toplam bin kilo kadaraltn bedelle, birok kez, atekes satn ald. Bar antlamas,nihayet, 562 ylnda ve elli yl iin imzaland: antlamayla,Justinianos, Persler'e byk bir hara vermek ve onlarn lkesindeHristiyanlk propagandas yapmamak ykmll altna giriyordu.

En azndan, Persler, Romallar'la uzun sredir ekitikleri, PontosEukseinos'un dou kysndaki Lazika'y (Kolkhis) terk ediyorlard:

dolaysyla, ne Akdeniz kysnda, ne de, varlklar, ayn ekilde,Bizans iin tehlikeli olan Karadeniz kysnda tutunabiliyorlard. [57]


48/115

[58]


49/115

Ama tehlike, ksa sre sonra, Hunlar ve slavlarla, yeniden ortayakyordu. Hunlar, belirli aralklarla Tuna'y aarak Trakya'yayaylmay ve daha sonra da Yunanistan' yakp ykmay, ya daKonstantinopolis'e ynelmeyi alkanlk durumuna getirmilerdi. Ve

her defasnda snrlarn dna atldlar. Ama yine de, bu talanlartara illerini gsz brakyordu.

Slavlar, daha da endie vericiydi. Baz kk topluluklarn, daha 1.Anastasios dneminde, snr ilerine girmi olmalar olasl vard;ama artk Bizans tarihinden ayrlmaz duruma gelecek olan Slavtehlikesi, ilk olarak, olanca byklyle, Justinianos dnemindekendini gsterdi. Slavlar'n az ok bilinli olarak gttkleri ama,

Akdeniz kylarnda k noktalarna sahip olmakt. Bu amala okerken bir tarihte setikleri kent ise, daha o sralar mparatorluk'unikinci byk kenti olma yolundaki Selanik'ti.

Hemen hemen her yl, baz Slav topluluklar Tuna'y geerek, Bizanstopraklar zerinde az ya da ok ilerlediler. Yunanistan'daPeloponnesos'a, Trakya'da Bizans'n d mahallelerine, Bat'daAdriyatik'e kadar gittiler. Onlar da, Bizansl generaller tarafndanpskrtld, ama hibir zaman ezilmediler: ertesi yl, dahakalabalk olarak ortaya kyorlard. "Justinianos dnemi,Balkanlar'daki Slav sorununun temellerini atmtr" (A. Vasiliev).

I mparatorluk'un savunulma

paul lemerle -- bizans tarihi v2

Documents