ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား

သအဒလန (Theo Dolan) ႏင စတဖငဂေရး (Stephen Gray) ေရးသားျပစ၍

ေအာငဒင ဘာသာျပနသည။

ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

PEACEW RKS[ [

ေအအကဖပ (AFP) သတငး႒ာန

ဤအစရငခစာတြင ပါဝငေသာ သေဘာထားမားသည အစရငခစာေရးသားသမား၏ ကယပငသေဘာထားသာ ျဖစသည။ အေမရကနျပညေထာငစ၊ ျငမးခမးေရးအငစတက ၏ သေဘာထားရပတညခကမားက ထငဟပေဖာျပျခငးမဟတပါ။

United States institute of Peace 2301 Constitution Ave., NW Washington, DC 20037

Phone: 202.457.1700 Fax: 202.429.6063 E-mail: usip_requests@usip.org Web: www.usip.org

Peaceworks No. 92. First published 2014.

ISBN: 978-1-60127-208-9

© 2014 by the United States Institute of Peace

ဤအစရငခစာႏင ပတသက၍ဤအစရငခစာက အေမရကနျပညေထာငစ ျငမးခမးေရးအငစတက (USIP) မ သေတသနျပ ေဖၚထတထားသည နညးစနစ (Methodology) က အေျခခ၍ ေရးသားပါသည။ မညသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားက ထေရာကစြာအသးျပျခငးျဖင ပ႗ပကၡမားက တားဆး၍ ျငမးခမးေရးတညေဆာကရာတြင အေထာကအကျပႏငမညက အလႉရငမား၊ အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမား (NGOs)၊ မဝါဒေရးဆြသမား၊ ေဒသအလက တာဝနရသမား ဆးျဖတႏငရန ရညရြယပါသည။ လမႈအေျပာငးအလ ေဖၚေဆာငေရးတြင ျပညတြငးေရ႕ေဆာင လပငနးပစအျဖစ မဒယာႏင မဒယာမဟတေသာ အခကအလကမားကပါ ထညသြငးစဥးစားၿပး ပဋပကၡႏင မဒယာအေျခအေန ဆနးစစခကက ေပါငးစပသည စနစတကလပငနးစဥတရပက ဤအစရငခစာပါ ေလလာသးသပခကမားက အဆျပ ထားပါသည။အစရငခစာေရးသားသမားက ဗြအေအ (VOA) ျမနမာပငး႒ာန၏ အၾကးအက ဦးသနးလြငထြနးအား အကျဖတအဖြ႕တြင အဓကအခနးက႑မ ပါဝငခသညအတြက အထးေကးဇးတငပါသည။ အၾကဉာဏႏင တညးျဖတမႈမားျဖင ကညခၾကေသာ လငဒယလ ဘယရ (Lyndal Barry) ႏင အယလစဆငကမးဘလ (Alison Campbell) တ႕အားလညးေကာငး၊ စာေရးသမား၏ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမား (Media Initiatives) အတြက အၾကျပခကမားေဖာထတရာတြင ျပညျပညစစႏင ျဖစႏငေျခအရဆးျဖစေအာင ကညခၾကေသာ ျမနမာႏငငတြငးမ ေတြ႕ဆေမးျမနးခြငျပသ ပဂၢလ တစရာေကာအားလညးေကာငး ေကးဇးအထးတငပါသည။

အစရငခစာေရးသားသမားႏင ပတသက၍သအဒလန (Theo Dolan) သည အေမရကနျပညေထာငစ၊ ျငမးခမးေရးအငစတက (USIP) မ အၾကးတနးစမကနးအရာရ (Senior Program Officer) တစဦးျဖစသည။ အရတ၊ ေတာငဆဒန၊ ပါကစၥတန၊ ျမနမာ စသညႏငငမားမ မဒယာပညာရငမားႏင တြဖကျပး ပ႗ပကၡမားက ေျဖရငးရာတြင မဒယာက အသးခ၍ ပါဝငကညႏငသညနညးလမးမားက ရာေဖြေဖာထတေနသျဖစသည။ စတဖငဂေရး (Stephen Gray) သည ျငမးခမးမႈေဖာေဆာငျခငးႏင ျငမးခမး ေရးတညေဆာကျခငးဆငရာ ႏငငတကာအကအညမားက အထးျပသည အတငပငခႏင သေတသနပညာရငတစဦးျဖစသည။ ကမၻာ႕ကလသမဂၢအဖြ႕ၾကးႏင နယးဇလနအစးရမားအတြက တာဝနထမးေဆာငချပး နယးဇလနႏင ကေမၻာဒးယား၊ လကေဘးရးယား၊ အေမရကနျပညေထာငစ၊ ေတာငဆဒနႏငငမားတြငလညး တာဝနထမးေဆာငခသည။ ျမနမာႏငငအေရးကစၥမားက ၂၀၀၉ ခႏစမစ၍ ပါဝငေဆာငရြကေနျပး ျမနမာႏငငတြင ၂၀၁၂ ခႏစမစ၍ ေနထငလကရသည။

ျငမးခမးေရးစာစဥ • JANUARY 2014 • No. 92

မာတကာ

နဒါနး (Introduction) . . . 5 IONA နညးစနစ (IONA Methodology) . . . 6

ျမနမာႏငငမ ပ႗ပကၡမား ၏ အခငးအကငး (Conflict Landscape in Myanmar) . . . 7 အစးရႏင ျပညသလထၾကား ပ႗ပကၡ (State-Society Conflict) . . . 7 လမးစေရး၊ ႏငငေရး ပ႗ပကၡ (Ethno-Political Conflict) . . . 9 လ႕အသငးအဝငးမားၾကား အၾကမးဖကမႈမား (Intercommunal Violence) . . . 11

မဒယာအခငးအကငး (Media Landscape) . . . 15 ပႏပမဒယာ (Print) . . . 16 အသလႊငမဒယာ (Broadcast) . . . 16 အငတာနက (Internet) . . . 17 လကကငဖနးမား (Mobile) . . . 18 မဒယာသငတနး (Media Training) . . . 19 စးပြားေရးပတဝနးကင (Business Environment) . . . 20 စညးမဥးဥပေဒမား (Regulation) . . . 21 တငးရငးသားတ႕၏ အသမား (Ethnic Voices) . . . 21

မဒယာျဖင ၾကားဝငျဖနေျဖျခငး (Media Intervention) . . . 23 မဒယာက လကနကတစခအျဖစ အသးျပျခငး (Media as Tool) . . . 23 မဒယာက ပစမတထား၍ ေဆာငရြကျခငး (Media as Target) . . . 28

နဂး (Conclusion) . . . 34

[လမးစဆငရာယၾကညခကမား ခငခငမာမာ တညရေနေသာ ျငားလညး ကြၽနပတ႕

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသ အမားစက ဗမာလမားစႏင အျခားလမးစမားအၾကား ကြျပားျခားနားမႈမားက

မဒယာနညးလမးမားျဖင ေပါငးကးဆကစပေပးရနလအပေၾကာငး အသအမတျပၾကပါသည။]

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 3

အကဥးခပ တငျပျခငး ■ ၂၀၁၀ ခႏစမစ၍ ျမနမာႏငင၏ ဒမကေရစေျပာငးလမႈ၊ စးပြားေရး ဖြ႕ၿဖးမႈႏင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈမားသည လမးေၾကာငး

လြသြားေစႏငေလာကေအာင ၾကးမားသည သသာထငရားသည အခကအခႏင စနေခၚမႈ မားၾကားမပငလငျမနစြာ ျဖစေပၚတးတကခပါသည။

■ ဤအစရငခစာပါ ေလလာသးသပခကမားသည “ၾကတငရညမနးထားေသာ ရလဒအတြက လအပခကမားက ေလလာရာေဖြျခငးနညးစနစ” (Intended Outcomes Needs Assessment) (IONA) က အေျချပျပး ျမနမာႏငင၏ မဒယာႏင ပ႗ပကၡမားအၾကား ေျပာငးလေနေသာ ဆကဆေရးက အေလးေပးေလလာသးသပထားပါသည။

■ ကြၽႏပတ႕၏ ေလလာခကမားက ခငခငျမျမအျမစတြယေနျပး ေျဖရငးရခကသည၊ အျမတမးမတညမျငမျဖစေနသည ပ႗ပကၡအခငးအကငးမားက ရာေဖြေဖာထတႏငခပါသည။ ကြၽႏပတ႕သည အဓကကေသာ ပ႗ပကၡ သးမး (အစးရႏင လ႕အဖြ႕အစညး၊ လမးစမားႏင ႏငငေရးရာ၊ လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား အၾကမးဖကမႈ) က အထးျပ ေလလာသးသပခပါသည။

■ အသြငကးေျပာငးေရးကာလတြင ဖြ႕ျဖးတးတကေနေသာ သတငးမဒယာပတဝနးကငသည အဓကကသည အခနးက႑တြင ပါဝငပါသည။ သတငးျဖန႔ခသည မဒယာမား အမးစလာသညနငအတ သတငး အေၾကာငးအရာကြျပားစလငမႈ၊ ပ႕ႏ႕ေရာကရမႈမားလငျမနစြာ ကယျပန႔လာေနပါသည။

■ တငးရငးသားေဒသမားႏင လကနကကငပ႗ပကၡျဖစပြားရာ ေဒသမားတြင ေရဒယသည ထထေရာကေရာကလႊမးမးထားေသာ မဒယာျဖစပါသည။ ျမ႕ျပေဒသမားတြင တယလဗးရငးသည ထေရာကေသာ မဒယာျဖစပါသည။

■ အသစတညရလာေသာ မဒယာလြတလပခြငမားသည ျငမးခမးေသာ အသြငကးေျပာငးမႈက အေထာကအကျပသကသ႕ မေကာငးေသာ အကးဆကမားကလညး ျဖစေပၚေစပါသည။

■ အငတာနကမဒယာေပၚတြင ပ႕ႏ႕ေနသည အမနးတရားပြားမားေရးလႈ႕ေဆာခကမားက ေစာငၾကပထနးသမးရနႏင တန႕ျပနရန၊ အငတာနကက အသးခသည လမႈဆကဆေရးကြနရက မားမ ျငမးခမးစြာ အတယဥတြေနထငေရးႏင သညးချခငးတရားမား စသည လမႈကငဝတမားက ေထာကခအားေပးေရး စညးရးျမႇငတငရနအတြက ထေရာကေသာ တာဝနခေဆာငရြကမႈမား လအပေနပါသည။

■ အဓမၼေျမယာသမးပကမႈမား၊ ေကာလာဟလမား၊ အဂတလကစားမႈမားက တကဖကေရးအတြက သတငးအခကအလကႏင ဆကသြယေရးနညးပညာဆငရာ ဦးေဆာငဦးရြကျပမႈမားက ေဆြးေႏြးေဖာထတႏငရန “ျငမးခမးေရး နညးပညာ တထြငဖနတးမႈ အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ” (Peace Technology Innovation Workshop) တစခ ကငးပႏငမညဆလင အကးရႏငပါသည။

■ သတငးမဒယာသမားမားအတြက သတငးေရးသားျခငးသငတနးမား၊ အထးသျဖင အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡျဖစပြားျခငးဆငရာ သတငးပ႕ျခငး (Conflict-Sensitive Reporting) သငတနးမား ေလကငသငၾကားေပးရန အေရးတၾကးလအပေနပါသည။

■ အစးရႏင ျပညသမားအၾကား သနားလညမႈတးျမႇငေရးႏင တာဝနခမႈ၊ တာဝနယမႈ အားေကာငးေရး၊ တငးရငးသားလမးစမား၏ ကယပငလကၡဏာႏင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥမားက အမားျပညသ သနားလညမႈျမႇငတငေရး တ႕အတြက အစးရအရာရမားႏင တငးရငးသားေခါငးေဆာငမားအား “လထဆကဆေရး” သငတနးမားေပးသငပါသည။

■ သတငးမဒယာမးစမ တငးရငးသားသတငးသမားမား၊ႏင ဗမာသတငးသမားမားအား မဒယာသငတနးမားေပးရာတြင တငးရငးသားမား၏ ကယပငလကၡဏာႏင ဘာသာစကားဆငရာမား ပမနားလညေဖၚျပလာေစေရး အားေပးသငပါသည။

■ အထးသျဖင တးတကေကာငးမြနေသာ ပႏပဥပေဒ၊ သတငးအခကအလကႏင ဆကသြယေရးနညးပညာမားက အလြယတက အကန႕အသတမရ ရရေရး အာမခခကေပးမည ဥပေဒအသစမား ျဖစေပၚလာသညတငေအာင ဥပေဒစညးမဥးဆငရာ ပတဝနးကငက ထပမေျပာငးလႏငရနလအပပါသည။ ထ႕အျပင ေဒသဆငရာ တာဝနရသမားအေနျဖငလညး ၎ဥပေဒမားက မနမနကနကနအေကာငအထညေဖာႏငေရး ပညာေပးရနလအပပါသည။

■ မဒယာ ေရ႕ေဆာငလပငနးမားအတြက ဤအစရငခစာပါ အၾကျပခကမားသည မဒယာမပါဝငေသာ အျခား ႏငငေတာတညေဆာက ေရးေဆာငရြကမႈမားက အစားထးရနမဟတပ အေထာကအပျပရနသာ ျဖစပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 5

နဒါနး (Introduction)ျမနမာႏငငတြင ျဖစေပၚေနသညအေျပာငးအလမားသည အရနအဟနႏင ကယျပန႕မႈအားျဖင ထးျခားပါသည။ အစးရႏင အရပဘကလ႕အဖြ႕အစညးမားသည ဒမကေရစေျပာငးလမႈမား၊ ခငမာေသာအဖြ႕အစညး၊ အငစတကးရငးမားျဖစေပၚေရး ေျပာငးလမႈမား၊ စးပြားေရးဖြ႕ျဖးတးတကမႈႏင ျငမးခမးေသာ အသြငကးေျပာငးေရးမား ခငမာအားေကာငးေစရန ထးျခားထကျမကသည ေျခလမးမား လမးေနၾကပါသည။ သ႕ေသာလညး ေျပာငးလမႈျဖစစဥမားသည ျပးျပညစရန အေဝးၾကးရေနပါေသးသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပညေထာငစလႊတေတာကယစားလယမား၏ ၂၅ ရာခငႏႈနးက ျမနမာတပမေတာအတြက သတမတထားျပး အနးစပဆးမသားစထတြင ႏငငျခားသားတစေယာကေယာကရေနသည ပဂၢလမားက ႏငငေတာ သမၼတအျဖစ အေရြးမခႏငရန ပတပငထားပါသည။ (အတကအခေခါငးေဆာင ေဒၚေအာငဆနးစၾကည သမၼတျဖစမလာေစရန ကန႕သတမႈျဖစပါသည။) ႏငငတကာ အသငးအ၀ငး အဖြ႕၀ငအမားက ခြၽတယြငးခကေတြ ရသညဟ မတခကခခသည ၂၀၁၀ ခႏစ ေရြးေကာကပြမားေနာကပငးတြင အစးရသစ တကလာပါသည။ ပသဏၭာနအားျဖင အရပသားအစးရအသြငေဆာငေသာလညး အစးရအဖြ႕ထတြင ျမနမာ႕တပမေတာမ အရပသားအစးရတြင တာဝနယရနရညရြယခကျဖင အျငမးစားယခၾကေသာ အဆငျမငတပမေတာအရာရၾကးမား အမားအျပားပါဝငၾကပါသည။ ၎အျပင တပမေတာမ ေကာေထာကေနာကချပသည ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ျဖးေရးပါတ (ၾကခငေရး) က ျပညေထာငစလႊတေတာ၏ ၅၀ ရာခငႏႈနးေကာက ေနရာယထားပါသည။ ဤကသ႕ လႊတေတာႏင အစးရအဖြ႕တြင တပမေတာႏင ၾကခငေရးပါတတ႕ လႊမးမးခပကငထားမႈေၾကာင ျမနမာႏငင၏ အသြငကးေျပာငးေရးလႈပရားမႈမား စတငစဥ ၂၀၁၀ ခႏစတြင ႏငငတကာေလလာေစာငၾကညသမားက သသယရခသညမာ အဩစရာ မဟတပါ။

၂၀၁၀ ခႏစ ေနာကပငး အရနရလာသည ျပျပငေျပာငးလေရးမားက လအမား၏ သသယမားက ေလာကေစႏငခပါသည။ အမးမးေသာ တငးတာမႈမားအရ ျမနမာႏငင၏ အသြငကးေျပာငးျခငး အရနအဟနႏင အတငးအတာကယျပန႕မႈမာ အဩစရာေကာငးလပါသည။ လြတလပစြာ ေဟာေျပာခြင၊ လြတလပစြာဖြ႕စညးခြင၊ လြတလပစြာလႈပရားခြငမားက ပတပငတားဆးထားသည ဥပေဒအမားအျပားက ဖကသမးခပါသည။ ႏငငေရးအကဥးသားအမားစက အကဥးေထာငမားမ ျပနလႊတေပးချပး ျပညပေရာက ျမနမာႏငငသားမားကလညး ျပနလာခြငျပျခငးေၾကာင အငမတနတကကြလႈပရားသည အရပဘကလ႕အဖြ႕အစညးမားက ပ၍အငအားေကာငးေစခပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစတြင အစးရမ ျငမးခမးမႈေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥက စတငချပး ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဩဂတလအထ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညး (၁၄) ခႏင အပစအခတရပစေရးစာခပမား လကမတေရးထးႏငခပါသည။ ၂၀၁၃ ခႏစ ေနာကဆးပငးတြင တကပြမားျပငးထန ေနဆျဖစသည ကခငျပညနယတြင အစးရတပမားႏင ကခငလြတေျမာကေရးအဖြ႕ (Kachin Independence Organization) (KIO) တ႕ အၾကား ရနလတကခကမႈမားရပတန႕ေရး သေဘာတညခၾကပါသည။ ဤသေဘာတညခကက ျမနမာႏငငလြတလပေရးရျပး ေနာကပငး ပထမဆးအၾကမ တစႏငငလးအတငးအတာႏင အပစအခတရပစေရးရႏငသည အလားအလာက ျမငမားေစပါသည။ ျမနမာႏငင၏ ျပျပငေျပာငးလရန အားထတမႈမားက ႏငငတကာ အသငးအ၀ငးကလညး စးပြားေရးပတဆ႕မႈမားက ရပသမးျခငး၊ သတမနအဆကအသြယမား ျပနလညတညေထာငျခငး၊ ျမနမာေခါငးေဆာငမားအား အစးရဧညသညေတာမားအျဖစ ဖတၾကားျခငး၊ ျမနမာႏငငမ တငရေနေသာ အေကြးမားက ေလာပစျခငးႏင ေဒၚလာသနးေပါငး ေထာငႏငခသည အကအညမားေပးရန ကတျပျခငး၊ ၾကးမားသည ပဂၢလကရငးႏးျမႇပႏမႈမားျပလပရန အရနျမႇငေဆာငရြကျခငးမားျဖင တန႕ျပနၾကပါသည။ ကမၻာ႕လဦးေရ၏ ၄၀ ရာခငႏႈနးေနထငေသာ တရတႏင အႏၵယ အငအားၾကးႏငငႏစခၾကားတြင တညရသည ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရး၊ လမႈေရး၊ စးပြားေရးအသြငေျပာငးမႈမားက ႏငငတကာမ ယခငကလမး ျငမသကေစာငၾကညေနဖ႕ မျဖစႏငေတာပါ။

၂၀၁၃ ခႏစ အေရ႕ေတာငအာရအားကစားျပငပြၾကးက အမရငႏငငအျဖစ လကခကငးပျခငး၊ ၂၀၁၄ ခႏစ သနးေခါငစာရငးေကာကချခငး ႏင အေရ႕ေတာငအာရႏငငမားအသငးၾကး၏ အလညက ဥက႒အျဖစ ၂၀၁၄ ခႏစတြငတာဝနယရျခငးတ႕သည ျမနမာေခါငးေဆာငမားအတြက ႏငငေရးအရ အေရးၾကးေသာ သမငးမတတငမားျဖစပါသည။ ကမၻာၾကးတစခလးက အဆပါအျဖစအပကမားက ေစာငၾကညေနပါလမမည။ အဆပါ တာဝနယေဆာငရြကမႈမားသည ၂၀၁၅ ခႏစေရြးေကာကပြက ဦးတညေနသညခရးလမးတြင ထငရားေသာ တငးတာခကမားျဖစပါလမမည။ ၂၀၁၅ ခႏစ ေရြးေကာကပြမားသည ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးမား မညမ စစမန၍ မညမ ကယျပန႕နက႐ႈငးသညက အဆးအျဖတေပးရန အဓကကသည အမတအသားျဖစပါသည။ အကယ၍ ၂၀၁၅ ခႏစသည ရညမနးခကမားေအာငျမငရမည အခနကာလျဖစလင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငျခငး၊ လြတလပ၍ မတေသာ ေရြးေကာကပြမားႏင ၂၀၁၅ ခႏစေနာကပငးႏငငေရးျဖစစဥတြင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားအတြက ႏငငေရးရာ အာမခခကမားရရနတ႕သည ရညမနးခကမား ျဖစၾကပါသည။ အဆပါ ရညမနးခကမားအားလး ျဖစလာႏငရန အေၾကာငးရေသာလညး အာမခခကအျပညအဝမေပးႏငပါ။

အသြငကးေျပာငးေရးလပငနးမားမာ ျမနဆနေသာလညး ေနရာတငးမာ ေခာေမြ႕လြယကသညေတာ မဟတပါ။ ႏငငတကာ အသငးအ၀ငးက ျမနမာႏငင၏ တးတကမႈမားက ကယကယေလာငေလာင ခးကးေနၾကေသာလညး လ႕အသငးအဝငးႏစခၾကား အၾကမးဖကတကခကမႈမားႏင ကခငျပညနယအတြငး တပမေတာ၏ ထးစစမားက ျမနမာႏငင၏ ေကာငးမြနတးတကေနေသာ ပရပက စြနးထငးေစပါသည။ စးပြားေရးအကခတမားက ျမနမာႏငငသည အာရတက၏ ကားတစေကာငျဖစလာလမမညဟ ေျပာဆေနၾကပါသည။ သ႕ေသာလညး ရငးႏးျမႇပႏမႈမားတးတကလာသညႏငအမ အဓမၼေျမယာသမးပကမႈမား၊ အကငပကစးပြားေရး လပထးလပနညးမားႏင ျပညသလထ၏ ဆန႕ကငမႈမား တးပြားမားျပားလာေနပါသည။ ျမနမာေခါငးေဆာငမားသည အေျပာငးအလမားက ဆကလကေဆာငရြကေနပါသည။ သ႕ေသာလညး ေခါငးေဆာငမားၾကား ၂၀၁၅ ခႏစေရြးေကာကပြမ တစဆင ထပတနးရာထးမား ပငဆငႏငေရးအတြက အပစဖြ႕ယဥျပငမႈမား၊ ပြတတကမႈမား မထနးႏင မသမးႏင ေပၚထြကလာေနပါသည။ ႏငငတကာ လပေဖၚကငဘကမားအေနႏင ျမနမာႏငငႏင ထေတြ႔ဆကဆေရးတြင ခနဆရခကခေနဆျဖစပါသည။ ကြၽႏပတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသ တစဦးက “ႏငငတကာအသငးအဝငးက ျမနမာအစးရန႕ ဆကဆရာမာ အရငတနးက အျပညအဝစးပြားေရးပတဆ႕အေရးယတာကေန အခ အျပညအဝ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈက ခကခငးေျပာငးလခတယ။ ႏစနညးစလးဟာ အလြနအစြနးေရာကပါတယ။ တကယေတာ ထေတြ႔ဆကဆမႈန႔ ေဝဖနျပစတငမႈဆတာက တစခနတညးမာ ကငသးႏငပါတယ။ အေကာငးပျဖစျဖစ အဆးပျဖစျဖစ တာဝနယမႈ၊ တာဝနခမႈလအပပါတယ။” ဟ မတခကခခပါသည။

ႏငငတကာ အသငးအ၀ငးက ျမနမာႏငင၏ တးတကမႈမားက ကယကယေလာငေလာင ခးကးေနၾကေသာလညး လ႕အသငးအဝငးႏစခၾကား အၾကမးဖကတကခကမႈမားႏင ကခငျပညနယအတြငး တပမေတာ၏ ထးစစမားက ျမနမာႏငင၏ ေကာငးမြနတးတကေနေသာ ပရပက စြနးထငးေစပါသည။

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

6 USIP.oRG

အျပသေဘာေဆာငေသာ ေျပာငးလမႈမားအနကမ တစခမာ မဒယာႏငပတသကသည ကန႕သတတားျမစခကမားက ရပသမးေပးျခငးျဖစပါသည။ ထ႕ေၾကာငလညး မဒယာပသဏၭာနအမးမးျဖင သတငးအခကအလကရရႏငစြမးမား ျမငမားလာျခငးမာ ေပါကကြမႈတစခကသ႕ပင ျဖစပါသည။ ျပညသလထအဖ႕ အမားျပလပသမားအား တာဝနခေစျခငး၊ အစးရ၏ ပြငလငးျမငသာမႈက အားေပးျခငး၊ ယခငက အျပညအဝနားလညခြငမရခသည တငးရငးသားလမးစေရးရာႏင ဘာသာေရးရာကစၥမားက သနားလညမႈျမငမားလာျခငးႏင အျပနအလနနားလညေစႏငျခငး စသည သတငးအခကအလကမားက ရာေဖြေလလာႏငၾကပါျပ။ ဤကသ႕ေသာ ေျပာငးလမႈက အားေပးရမည ျဖစသည။ သ႕ေသာလညး သတငးအခကအလကမားက လြတလြတလပလပရာေဖြ ျဖန႕ခႏငျခငးသည ပ႗ပကၡမားကပါ သယေဆာငျဖန႕ျဖးေပးႏငသည အနရာယရျပနပါသည။ ဆယစႏစေပါငးမားစြာ အပစးသအစးရမား၏ ကန႕သတထတျပနေသာ အမနတစဝက သတငးအခကအလကမားျဖင ရငသနခၾကရသညအတြက ျပညသလထအမားစတြင သတငးမဒယာက မနမနကနကန သးသပနားလညႏငစြမးနညးပါးၾကျပး ေကာလာဟလမားက အမနတရားအျဖစ လြယလြယကက ယၾကညလကခခငၾကပါသည။ ျမနမာႏငင၏ အသြငကးေျပာငးေရးကာလက ပပကပနးပကျဖစေစသည ဗဒၶဘာသာကးကြယသမားႏင အစၥလမဘာသာကးကြယသမားအၾကား အၾကမးဖကတကခကမႈမားတြင မဒယာ (အထးသျဖင အငတာနကေပၚမ လမႈဆကဆေရးကြနရကမား) (Social Media Network) သည အမနးတရားပြားမားေစေသာ ေဟာေျပာမႈမား၊ ဆန႕ကငေရး (အထးသျဖင မြတစလငဆန႕ကငေရး) စတဓာတမားႏင ဆန႕ကငလႈပရားမႈမား ျဖစေပၚေအာင စညးရးလႈ႕ေဆာျခငးမားက သယေဆာငေပးသည ယနရားအျဖစ အသးခခခရပါသည။ စစအစးရအပစးမႈေအာကတြင ႏးၾကားခြငမရခေသာ အပစဆန႕ကငေရးစတဓာတမားသည ပြငလငးလာသည ပတဝနးကငအသစတြင ထငထငရားရားေပၚ ထြကလာခပါသည။ ကြၽႏပတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသအခ႕က ယငးအၾကမးဖကတကခကမႈမားက ျပျပငေျပာငးလမႈက လကမခသည အာဏာရအဖြ႕အစညးအတြငးမ ေခါငးေဆာငအခ႕က ႏငငေရးအျမတထတရန ဖနတးလႈ႕ေဆာခသညဟ ေျပာၾကပါသည။

သတငးမဒယာပြငလငးလာမႈသည ျမနမာႏငငတြင အကးစးပြားႏင အနရာယမားက တစျပငတညး ျဖစေပၚေစပါသည။ ဤအစရငခစာပါ ေလလာသးသပခကမားသည မဒယာနညးလမးမားျဖင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈက အေထာကအကျပႏငသည အခြငအေရးမားက အေကာငးဆးအသးခႏငသည ဦးစး ေရ႕ေဆာငလပငနးမား (Initiatives) က အၾကျပထားပါသည။ ၎အျပင အသစျဖစေပၚေနေသာ မဒယာပတဝနးကငမ ျပညသလထအတြက အနရာယျဖစေစႏငသည အလားအလာမားက ေစာငၾကပကာကြယရနနညးလမးမားကလညး အၾကျပထားပါသည။

ၾကတငရညမနးထားေသာ ရလဒအတြက လအပခကမားက ေလလာရာေဖြျခငးနညးစနစ ၊ IONA နညးစနစ (IONA Methodology)

ပ႗ပကၡေပါငးစသကေရာကမႈက ခစားေနၾကရေသာ ႏငငမားျဖစၾကသည အရတ၊ အာဖဂနနစၥတန၊ ပါကစၥတန စသညႏငငမားတြင ေလလာေဆာငရြကခေသာ “အေမရကနျပညေထာငစ၊ ျငမးခမးေရး အငစတက” (United States Institute of Peace) လကေအာကခ “မဒယာ၊ ပ႗ပကၡ ႏင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ ဗဟ႒ာန” (Center for Media, Conflict, and Peacebuilding) ၏ လပငနးမားေပၚတြင အေျချပ၍၊ ကြၽႏတ႕၏ ေလလာမႈမားတြင “ၾကတငရညမနးထားေသာ ရလဒအတြက လအပခကမားက ေလလာရာေဖြျခငးနညးစနစ” က အသးျပခပါသည။ ယငးနညးစနစမာ ပ႗ပကၡမားက ခြျခမးစတျဖာျခငးႏင ျမနမာႏငင၏ အလငအျမနေျပာငးလေနေသာ မဒယာအခငးအကငးက ေလလာသးသပျခငးတ႕အား ေရာစပလကျခငးပင ျဖစပါသည။1 ကြၽႏပတ႕၏ ေလလာေရးအဖြ႕တြင ျမနမာႏငငမ ဝါရငမဒယာသမားမား၊ ပ႗ပကၡေျဖရငးေရး အၾကေပးပဂၢလမားႏင အေမရကနျပညေထာငစ ျငမးခမးေရးအငစတကမ အဓကကေသာ ဝနထမးမား ပါဝငၾကပါသည။ ကြၽႏပတ႕၏ ေလလာေရးအဖြ႕အား ျမနမာမဒယာကြၽမးကငသမားႏင ပ႗ပကၡေျဖရငးေရးကြၽမးကငသမားပါဝငသည အၾကေပးအဖြ႕တစဖြ႕က ေလလာမႈအားလးက အဆငႏစဆငခြ၍ ေဝဖနသးသပျခငးျဖင လမးညႊနၾကပါသည။ကြၽႏပတ႔ ျမနမာႏငငတြငး ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား မျပလပမ ထအဖြ႔က “ပ႗ပကၡ ပဏာမေလလာသးသပခက”အေပၚ အၾကျပခသညအျပင ေတြ႕ ဆေမးျမနးမႈမားျပးသညေနာကပငး “မဒယာျဖင ၾကားဝငေဆာငရြကျခငး အဆျပခကမား” (Proposed Media Interventions) ကလညး အေခာသတစစစေပးခပါသည။ အခကအလကမားက စေဆာငးရာတြင ကြနျပတာျဖင ရာေဖြစေဆာငးရျခငးမားရသကသ႕ အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ ႏစခကငးပျခငး၊ တစဦးခငးႏင အဖြ႕လက ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမား၊ ဦးေရ တစရာေကာသည ပါဝငပတသကသမားႏင ေနာကဆကတြအစညးအေဝးမား စသညတ႕ပါဝငသည ကြငးဆငးေလလာစေဆာငးျခငးမားလညး ျပလပခပါသည။ ကြၽႏပတ႕၏ ေလလာမႈအစအစဥတြင ေဒသအလက ျငမးခမးေရးအကးေဆာငႏင ပ႗ပကၡေျဖရငးေရး ကြၽမးကငသမား၊ လႊတေတာကယစားလယမား၊ နညးပညာကြၽမးကငသမား၊ အစးရႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားမ ကယစားလယမား၊ တထြငဖနတးမႈဆငရာ ပညာရငမား၊ တငးရငးသားေခါငးေဆာငမား၊ အရပဘကလ႕အဖြ႕အစညးမားမ ကယစားလယမားႏင သတငးမဒယာကြၽမးကငသမား ပါဝငၾကပါသည။

ကြၽႏပတ႕၏ “အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမ” (Knowledge, Attitudes, and Behavior) (KBA) မားက ဦးတညခကထား၍ ခြျခမးစတျဖာသးသပမႈပသဏၭာနသည သမား႐းက ပ႗ပကၡေလလာသးသပျခငးမားႏင ကြျပားပါသည။ ဤ ခြျခမးစတျဖာသးသပမႈပသဏၭာနသည သတငးမဒယာက လြတလပစြာအသးျပခြငရျခငးႏင သတငးအခကအလကမားက လြတလပစြာသးစြျခငးတ႕က ျငမးခမးေရးႏင ပ႗ပကၡမားအေပၚ မညသ႕ ဩဇာသကေရာကမႈရသညက စစေဆးႏငရန အထးတလည စမဖနတးထားျခငးျဖစပါသည။

■ “အသအျမင” (Knowledge) ဆသညမာ လအမားက ၎တ႕၏ အေတြ႕အၾကႏင သတငးအခကအလကမားက ေလလာႏငစြမးမားက အေျခခ၍ မနသညဟယဆထားျခငး ျဖစပါသည။

■ “စတေနသေဘာထား” (Attitudes) ဆသညမာ လ႕အသငးအဝငးတစခတြင ေနထငသတစေယာက၏ ယၾကညမႈျဖစပါသည။ ယငး “စတေနသေဘာထား” မားမာ လတ႕သသမအေပၚအေျချပ ဖြ႕စညးျဖစေပၚလာျပး လတ႕၏ “ကငၾကေနထငပ” မားအေပၚ ဩဇာသကေရာကပါသည။

■ “အျပအမ” (Behavior) ဆသညမာ လတ႕ ေဆာငရြကသမပငျဖစသည။ “အျပအမ” မာ အျမတမး ရညရြယခကရရ ဖနတးသည မဟတေသာလညး “အသအျမင” ႏင “စတေနသေဘာထား” တ႕ ေရာယကျဖစေပၚလာသည အသြငအျပငတစရပျဖစသည။

စစအစးရအပစးမႈေအာကတြင ႏးၾကားခြငမရခေသာ အပစဆန႕ကင

ေရးစတဓာတမားသည ပြငလငးလာသည ပတဝနးကငအသစတြင ထငထငရား

ရားေပၚထြကလာခပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 7

ဤ ခြျခမးစတျဖာသးသပမႈပသဏၭာနျဖင ေလလာရာတြင အသငးအ၀ငးတခအတြငး အစဥအလာႏင ယဥေကးမႈထးစမားအရ သးသန႔ျဖစတညေနတတေသာ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင ကငၾကေနထငမႈမားကခြျခားသတမတႏငရန အတြက ေဒသဆငရာ အၾကျပခကမားအေပၚ အဓကမခခရပါသည။ လ႕အဖြ႕အစညးအတြငးမ အပစ အသးသးတြင မတကြျပားေသာ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမား ရေနသညကလညးအေလးအနကထား စဥးစားသးသပခပါသည။ အဆပါ မတကြျပားမႈမားသည အျမတမးဆသလ ပ႗ပကၡ ျဖစပြားေစသည အမအကငမားႏင ဆကစပေနေလရပါသည။

ဤအစရငခစာတြင တငျပထားသည ႀကတငရညမနးထားေသာ ရလဒ (Intended Outcomes) (သ႔မဟတ) မဒယာျဖင ၾကား၀ငေဆာငရြကျခငး၏ ရညမနးခက (Goal of Media Initiatives) ဆသညမာ ပဋပကၡကငတြယေျဖရငးေရးႏင ၿငမးခမးေရးေဖၚေဆာငေရးတြင အေကာငးဆး အေထာကအကျပေစမည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမား ျဖစသညဟ ကြႏပတ႔ ေတြ႔ဆေမးျမနးခသမားက သတမတယဆသည အခကမားပငျဖစပါသည။ မဒယာကၾကား၀င ေဆာငရြကေပးျခငးအားျဖင အဆပါရညရြယထားသညရလာဒမား (အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမမား) ပ႗ပကၡျဖစပြါးေနသည လ႔အသငးအ၀ငးမားအတြငး ေျပာငးလေပၚထြနးလာေစေရးရညရြယပါသည။ ဥပမာအားျဖင ျမနမာႏငငမ ဗမာလမးမားသည အျမတမးဆသလ ဗမာမဟတေသာ လမးစမား၏ ေမာလငခကမားက သတမျပ၊ နားမလညၾကပ ယငးမသနားမလညမႈက ပ႗ပကၡမားက ျဖစေစသည (သ႕မဟတ) ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရးအတြက ပးေပါငးေဆာငရြကရန အခကအချဖစေစသည စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမားက ျဖစေပၚေစပါသည။ ထ႕ေၾကာင မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမား၏ ရညရြယထားသည ရလဒတစခမာ “ဗမာလမးမား မ တငးရငးသားလမးစမား၏ သမငးအစဥအလာ၊ ဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈမားက ကယကယျပန႕ျပန႕နားလညသရျပး တငးရငးသားမား၏ ေမာလငခကမားသည တရားမတသညဟ လကခနားလညရန” ျဖစပါသည။

မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည လ႕အသငးအဝငးအတြငး ေကာငးမြနေသာ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမား ေျပာငးလျဖစေပၚေစေရးက အေထာကအကျပသည တစခတညးေသာ လႈပရားမႈဟမဆနငပါ။ ဥပမာအားျဖင ပညာေရးက႑တြငလညး တငးရငးသားလမးမားအခငးခငး အျပနအလနနားလညမႈ၊ သညးခမႈ၊ မတကြျပားျခငးမားက ေလးစားလကခမႈမားအတြက ဦးစားေပးေဆာငရြကေနၾကပါသည။ အမးမးအစားစားေသာ ႏငငတကာႏင ျပညတြငး အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမားကလညး ျငမးခမးေရးႏင ဆကႏြယေနသည အေရးကစၥမားတြင အသအျမငျမႇငတငေရးႏင ေကာငးေသာ အျပအမေျပာငးလေရးအတြက လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက မတတမးတငျခငး၊ ျဖန႕ျဖးလႈ႕ေဆာျခငး၊ အရညအခငးျမႇငတငျခငး စသညေရ႕ေဆာငလပငနးမားက ေဆာငရြကေနၾကသညမာ ဆယစႏစေပါငးမားစြာပင ၾကာျမငေနပါျပ။ ကြၽႏပတ႕ ဤအစရငခစာတြင အဆျပသည ေရ႕ေဆာငလပငနးမားမာ အထကပါ က႑အသးသးမ ေဆာငရြကေနဆလပငနးမားအား ယေန႕ကာလတြင အသစရရလာသည မဒယာလြတလပခြငမားက အသးခ၍ ေပါငးစပအားျဖညေပးရနသာ ရညရြယပါသည။ ကြၽႏပတ႕၏ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည ျငမးခမးေသာ အသြငကးေျပာငးေရး အတြကလအပသည အေျခခအေဆာကအအေျပာငးလဖြ႕စညးျခငး မားက အစားထးရနမရညရြယပ တေျပးညတညး အေထာကအပျပရနသာ ျဖစပါသည။ ဥပမာအားျဖင မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားက အစးရ၏ ပြငလငးျမငသာမႈႏင တာဝနခမႈမားက အားေပးႏငေသာလညး မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးတစခတညးႏင မေအာငျမငႏငပ ကယျပန႕နက႐ႈငးေသာ အေျခခ အေဆာကအအေျပာငးလမႈမား၊ ပျပးထေရာကမႈရသည ဝနေဆာငမႈမားတပဆငျခငး၊ ေအာငျမငတညတသညျငမးခမးေရးတည ေဆာကႏငရန လအပေသာ အေျခခမားက ဖနတးေပးႏငသည အစးရႏင ျပညသလထအၾကား ေကာငးမြနေသာဆကဆေရးတညေဆာက ျခငးမားကလညး တစျပငတညး ေဆာငရြကရန လအပပါသည။

ဤအစရငခစာတြင အၾကမးဖကပ႗ပကၡမားက ျဖစေပၚေစသညအခကအလကမားက အေျခခ၍ ျမနမာႏငငတြင အဓကကေသာ ပ႗ပကၡ (၃) ခႏင ယငး ပ႗ပကၡမားက ဖြ႕စညးျဖစေပၚေစသည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမမားက အေသးစတေလလာတငျပထားပါသည။ အဆပါ ပ႗ပကၡ (၃) ခက အစးရႏင လ႕အဖြ႕အစညး တ႕ၾကား ပ႗ပကၡ (State-Society Conflict) ၊ “လမးစ-ႏငငေရး ပ႗ပကၡ” (Ethno-Political Conflict)၊ ႏင “လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား အၾကမးဖကမႈမား” (Intercommunal Violence) ဟ၍ ခြျခားသတမတထားပါသည။ ေနာကပငးတြင အေသးစတရငးျပ အဆျပထားသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားမာ လတ႕၏ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမမားက ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက အေထာကအကျပႏငေအာင ေျပာငးလႏငရန စစဥေရးဆြထားပါသည။

ျမနမာႏငငမ ပ႗ပကၡမား ၏ အခငးအကငး (Conflict Landscape in Myanmar)

အစးရႏင ျပညသလထၾကား ပ႗ပကၡ (State-Society Conflict)

အစးရႏင ျပညသလထၾကား ပ႗ပကၡမားက ျမနမာႏငင၏ ရနးကနလႈပရားမႈမားအျဖစ ႏငငတကာအစးရမားက အသအမတျပထားပါသည။ ဆယစႏစေပါငးမားစြာၾကာျမငခသည အာဏာရငအပခပေရးေအာကမ စတငလြတေျမာကလာခသည ျမနမာႏငငတြင အစးရႏင ျပညသမားအၾကား ယၾကညမႈနညးပါးျခငးႏင ပြငလငး၍ျပငးထနေသာ ပ႗ပကၡမား ထငထငရားရားရေနဆျဖစပါသည။ ျပညသအမားစက အာဏာက (တငးျပည၏ ေဒသမားအားလးထ) အညအမခြေဝေပးရန ေတာငးဆေနျပး အစးရအာဏာရယထားသမားက ဤသ႕ အာဏာမားခြေဝေပးျခငးသည မညညြတမႈႏင ျပညေထာငစျပကြေရးက ျဖစေစလမမညဟ စးရမၾကပါသည။ ဤသ႕ အျပနအလန ျငငးခမႈမားက တငးျပညလြတလပေရးရျပးခနမစ၍ လထဆႏၵျပပြမားႏင ျပငးထနေသာအၾကမးဖက တကခကမႈမားက အၾကမေပါငးမားစြာ ထပခါထပခါ ျဖစေပၚေစခပါသည။ အဆးဝါးဆး အၾကမးဖကမႈမာ ၁၉၈၈ ခႏစ ဒမကေရစလႈပရားမႈၾကးက စစတပမ အၾကမးဖကျဖခြချခငးပင ျဖစပါသည။ စစတပ၏ အၾကမးဖကမႈက တငးျပညက ျပကြလနးပါးအေျခအေနသ႕ ေရာကရေစချပး ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညးမ ဒမကေရစအငအားစမားက ေျမေအာကသ႕ တြနးပ႕လကပါသည။ ၂၀၀၇ ခႏစတြင “ေရႊဝါေရာငေတာလနေရး” ဟ အမညရသည ဗဒၶဘာသာ ရဟနးသဃာေတာမားႏင သလရငမားတ႕၏ စးပြားေရး၊ ႏငငေရးအေျပာငးအလမားက ေတာငးဆသည ျငမးခမးစြာ ဆႏၵျပမႈမားက ျမနမာႏငင၏ အစးရႏင ျပညသမားအၾကား ပ႗ပကၡက ထငထငရားရားျမငေတြ႕ေစျပနပါသည။ အဆပါ ျပညသလထ၏ အစးရဆန႕ကငေရး ဆႏၵျပမႈမားအားလးမ ဒမကေရစ၊ ႏငငေတာ၏ အရငးအျမစႏင ဝနေဆာငမႈမားက မတစြာခြေဝေပးျခငး၊ စးပြားေရးအခြငအလမးမား၊ ဥပေဒအရ တာဝနယမႈႏင တာဝနခမႈ၊ ႏင လြတလပစြာ တညရရပတညခြငမားက ေတာငးဆခၾကပါသည။ ၂၀၀၈ ခႏစ ေနာကပငး အသြငကးေျပာငးမႈမား ျဖစေပၚရာတြင အဆပါ ေတာငးဆခကမားႏင ပတသက၍ တးတကမႈမားထငထငသာသာရလာခေသာလညး ျပးျပညစေအာင ေဆာငရြကရန အမားၾကး ကနရေနပါေသးသည။

ျမနမာႏငငမ ဗမာလမးမားသည အျမတမးဆသလ ဗမာမဟတေသာ လမးစမား၏ ေမာလငခကမားက သတမျပ၊ နားမလညၾကပ ယငးမသနားမလညမႈက ပ႗ပကၡမားက ျဖစေစသည စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမားက ျဖစေပၚေစပါသည။

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

8 USIP.oRG

အသြငကးေျပာငးေရးကာလအတြငးတြင ျပညသလထ၏ မေကနပမႈက သသာထငရားစြာ ေဖာထတျခငးမားမာ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ စကတငဘာလတြငျဖစပြားခေသာ ကခငျပညနယျငမးခမးေရးအတြက ဆႏၵျပပြမား၊ ျမစဆဆညတညေဆာကေရး စသည ျပညသလထလကမခႏငသည စးပြားေရးစမကနးမားအား ဆႏၵျပျခငးမားႏင လျခေရးတပဖြ႕မား၏ အၾကမးဖကျဖခြငးမႈႏင ရငဆငခရသည ၂၀၁၃ ခႏစ လကပနးေတာငးေတာငေၾကးနစမကနး ဆႏၵျပပြမား ျဖစၾကပါသည။ လျခေရးတပဖြ႕ မားက စနစတကကြၽမးကငသမားျဖစေအာင၊ ေခတမေသာ လထဆကဆေရးနညးလမးမားႏင ကငဝတမားနားလညေအာင အျပငးအထန ေလကငသငၾကားေပးေနေသာလညး ျပညသလထ၏ မေကနပမႈႏင အမန႕မနာခမႈမားမ အၾကမးဖကမႈမားသ႕ ကးေျပာငးသြားႏငသည အလားအလာမာ ျမငမားေနဆျဖစပါသည။

အျဖစအပကအမားစတြင ျမနမာႏငငသားမားအတြက ႏငငေရးေခါငးေဆာင (သ႕) စးပြားေရးေခါငးေဆာငမားက ၎တ႕ျပခေသာ မားယြငးမႈမားအတြက တာဝနခ၊ တာဝနယေစသည အဖြ႕အစညးဆငရာနညးလမးမား မရၾကေသးပါ။ အသြငကးေျပာငးေရးကာလအတြငး2 ဥပေဒျပလႊတေတာတြင ေလးစားေလာကသည တးတကမႈမားရေနေသာလညး တရားစရငေရးစနစသည လးဝလြတလပမႈမရေသးပ တရားစရငေရးစနစ၏ အရညအေသြးမာလညး ကန႕သတခေနရဆျဖစပါသည။ ရလဒအေနျဖင ျပညသလထတြင ယၾကညစတခရသည တရားမတမႈက ရရႏငသည အခြငအေရးမရသလ ဥပေဒျပလႊတေတာမ ျပ႒ာနးအတညျပလကသည ဥပေဒအသစမား၏ တနဖးမာလညး ယငးဥပေဒမားက တာဝနခအေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကရမည အဖြ႕အစညးမား၏ အားနညးမႈေၾကာင အကန႕အသတရေနပါသည။ အသစရရထားေသာ မဒယာလြတလပခြငမားက အကငပကအျပအမအခ႕က ေဖာထတကန႕သတေနေသာလညး အစးရအဖြ႕၊ တပမေတာႏင စးပြားေရးလပငနးမားအားလးတြင အဂတလကစားမႈ၊ အကငပကမႈမားမာ ၾကးမားေသာ ျပနာမားအျဖစ တညရေနဆျဖစပါသည။ ယခအခနအထ ျမနမာအစးရ၏ ေကာငးမြနေသာ အစးရျဖစေရး ကတျပမႈမားႏင အငစတကးရငး တညေဆာကေရးလပငနးမားမာ ခးကးဖြယျဖစေသာလညး ျမနမာျပညသမားက အစးရအငစတကးရငးမားက ယၾကညစတခရနႏင ယငးအငစတကးရငးမားသည တရားမႈ၊ တာဝနယမႈ၊ မတမႈမားအတြက အားကးႏငေၾကာငးယၾကညရန အခနအေတာယရပါလမမည။

ျမနမာ႔တပမေတာႏင ရတပဖြ႕မားသည ႏငငေတာလျခေရးႏင ညညြတေရးတာဝနမား အပႏငးခရသည အဖြ႕မားျဖစေသာလညး ျပညသအမားစ၏ ယၾကညျခငးမခရပါ။ ဗမာ မဟတေသာ တငးရငးသားနယေျမမားႏင လကနကကငပ႗ပကၡျဖစပြားရာ ေဒသမားတြင ေနထငသမားႏင အၾကမးဖကျဖခြမႈဒဏက ခစားရခဘးသမားအဖ႕ တပမေတာသည ဖႏပမႈႏင လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားျပ လပေနေသာ အဖြ႕သာျဖစပါသည။ တစခနတညးတြင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားသညလညး ၎တ႕ အကာအကြယေပးရန တာဝနခထားသည ျပညသမားက အခြနအေကာကမား ေကာကချခငး၊ ၎တ႕၏ ေတာလနေရးအေပၚ သစၥာမရဟ ယဆသမားအား အျပစေပးျခငးျဖင ႏပစကေနၾကပါသည။ တပမေတာ (သ႕မဟတ) တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားတညရရာ ေဒသမားတြင ျပညသမားအေနျဖင လျခမႈမရဘ ေၾကာကရြ႕တနလႈပမႈကသာ ခစားေနၾကရပါသည။ ကြၽႏပတ႕ ေမးျမနးခသမားက ေၾကာကရြ႕စတသည ျမနမာလကနကကငတပဖြ႕ေခါငးေဆာငမားကယတငတြငလညး ရေနသညဟ ဆၾကပါသည။ ၎တ႕ ေၾကာကရြ႕သညမာ အာဏာ၊ အရငးအျမစမား၊ အခပအခာ ႏင ႏငငေတာညညြတေရးမား ဆးရႈးမညက ျဖစပါသည။

ကြၽႏပတ႕ ေမးျမနးခသမားအနကမ ျမ႕ျပေဒသတြငေနထငသမားက ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးေရးႏင တရားဥပေဒ၏ေအာကတြင အကာအကြယရေရးတ႕ႏင ပတသကျပး ယၾကညမႈျပနလညရလာေၾကာငး ေဖာထတၾကေသာလညး ေကးလကေဒသေန ျပညသမားႏင တငးရငးသားလမးစမားက သေဘာမတၾကပါ။ ျပညသအမားစက ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥ ႏင ေရြးေကာကပြမားက ၎တ႕၏ ေမာလငခကမားက ျဖညဆညးေပးႏငလမမညဟ မယၾကညၾကပါ။၂၀၁၀ ခႏစမစ၍ အစးရႏင အရပဘကလ႕အဖြ႕အစညးမားၾကား အဓပၸာယရရ ေတြ႕ဆ ေဆြးေႏြးညႏႈငးႏငမည နညးလမးမားမညမညရရေပၚထြကမလာျခငးကလညး ဤ မယၾကညမႈက ပျပးဆးဝါးေစပါသည။ အစးရႏင ထေတြ႕၍ ျပညသလထခစားေနရေသာ ျပနာမား၊ လအပခကမားက ေျဖရငးေပးရန တငျပေဆြးေႏြးႏငသည အခြငအလမးမရျခငးေၾကာင ျပညသလထသည အစးရက ဆန႕ကငဆႏၵျပသညနညးလမးကသာ ေရြးခယၾကရပါသည။

ကြၽႏပတ႕၏ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမ (သ၊ စတ၊ျပ) ေလလာျခငးနညးလမးျဖင ေလလာခကမားအရ ျမနမာေခါငးေဆာငမားသည ႏငငေတာႏင လ႕အဖြ႕အစညးၾကား ပ႗ပကၡမားႏင ပတသကျပး ျပညသလထ၏ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမားက အသြငေျပာငးလႏငေရးအတြက အေရးၾကးေသာ ေဆာငရြကမႈမား ျပလပေနသညက အားတကဖြယ ေတြ႕ျမငရပါသည။ စငစစအားျဖင ႏငငေတာႏင လ႕အဖြ႕အစညးၾကား တငးမာမႈ (အစးရႏင ျပညသတ႕၏ပ႗ပကၡ) မားက ေျဖရငးရနၾကးစားအားထတမႈမားသည ျမနမာႏငငရ ကြၽႏပတ႕ သတမတထားသည ပ႗ပကၡ သးမးအနက ေရ႕တနးအေရာကဆးျဖစပါသည။ အစးရေခါငးေဆာငမားက အပခပေရးစနစ၏ အားနညးမႈမားက သရလာၾကသည။ ဒမကေရစေရးႏင အပခပေရးအေျပာငးအလမားက စတငအေကာငအထညေဖာေနျပ ျဖစသည။ ဥပေဒႏငအညအပခပေသာ ႏငငျဖစေအာင ေဆာငရြကမႈမားကလညး စတငလပေဆာငေနပါျပ။ အသစရရသည လြတလပခြငမားက အစးရႏင လျခေရးတပဖြ႕မားအား ၎တ႕၏ မားယြငးမႈမားအတြက တာဝနခ၊ တာဝနယေရး ဖအားေပးရာတြင မဒယာအား အခနးက႑တစခမ ပါဝငေစႏငပါသည။ မဒယာအဖြ႕အစညးတစခ၏ ပငရငတစေယာကက “ကေနာတ႕ (မဒယာ) ဟာ လ႕အဖြ႕အစညးက အေထာကအကျပဖ႕ (ႏငငေတာရ) စတတမ႑ငအေနန႕ တာဝနရတယ” ဟ ေျပာပါသည။ ျပညသလထလကမခေသာ စးပြားေရးစမကနးမား၊ “ပႏပသႏင ထတေဝသမားဆငရာဥပေဒ”၊ “ေျမလြတေျမ႐ငးမားဆငရာဥပေဒ” စသည ျပညသတ႕လကမခႏငသည မဝါဒမား၊ ဥပေဒမားက မဒယာမ ကယကယျပန႕ျပန႕ေဝဖနပါသည။ လျခေရးတပဖြ႕ မား၏ လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား၊ လယယာေျမသမးပကမႈမားႏင ပတသကျပး တပမေတာအား အဓကတရားခအျဖစ အျပစတငထားသည ေျမယာေကာမရင၏ စစေဆး ေတြ႕ရခကမားက မဒယာမ ကယကယျပန႕ ျပန႕ေဖာထတၾကပါသည။

ထ႕ေၾကာင႔ ႏငငေတာႏင လ႕အဖြ႕အစညးဆငရာပ႗ပကၡမားႏငပတသက၍ ကြၽႏပတ႕၏ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးအ ၾကျပခကမားသည ယငးေဆာငရြကခကမားအား အားျဖညေထာကကရနျဖစသညဟ ဆခငပါသည။ ကြၽႏပတ႕ အဆျပသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည ပြငလငးျမငသာမႈ၊ တာဝနယမႈႏင တာဝနခမႈ၊ ႏငငေရးႏင စးပြားေရးနယပယတြင အရငးအျမစမားက တနးတညမ မေဝမႈ၊ ယၾကညမႈတညေဆာကမႈ၊ ႏငငေရးလပငနးစဥတြင ယၾကညမႈ၊ ႏငငေရးလပငနးစဥအား ဘအကးစးပြားမားတး ျမႇငေရးႏင အာဏာႏင အရငးအျမစမားက မတစြာခြေဝေရးအတြက အေထာကအကျပသညနညးလမးအျဖစ အသးခမႈ၊ စသညမားအား အားေပးရန ရညရြယပါသည။ ျပညတြငးအရပဘကအဖြ႕အစညးတစခ၏ ညႊနၾကားေရးမႉးတစဦးက “ႏငငေရးေခါငးေဆာငေတြဟာ

အသစရရထားေသာ မဒယာလြတလပခြငမားက

အကငပကအျပအမအခ႕က ေဖာထတကန႕သတေနေသာလညး

အစးရအဖြ႕၊ တပမေတာႏင စးပြားေရးလပငနးမားအားလးတြင

အဂတလကစားမႈ၊ အကငပကမႈမားမာ ၾကးမားေသာ ျပနာမားအျဖစ

တညရေနဆျဖစပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 9

သတ႕ရ မဆႏၵရငေတြက အျမတမး ကယစားမျပႏငဘး။ မဒယာက အဒ ဘကႏစဘကက ဆကသြယေပးတယ။ မဒယာက ႏငငေရးလပငနးစဥေတြက ပြငလငးျမငသာေစတယ” ဟ ေျပာပါသည။ ရလဒမားက သကဆငရာ လႈပရားမႈမားႏင ပတသကသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားအပငးတြင ထပမ၍ အေသးစတရငးျပထားပါသည။ ႏငငေတာႏင လ႕အဖြ႕အစညး၏ ပ႗ပကၡမားႏင ဆကႏြယသည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမမား၊ အဆျပထားေသာ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားႏင ပစမတထားေဆာငရြကရမည ရညရြယေသာ ရလဒမားက ဇယား (၁) တြင အကဥးခးတငျပထားပါသည။

လမ းစေရး၊ ႏငငေရး ပ႗ပကၡ (Ethno-Political Conflict)

အမးသားအသြငလကၡဏာကြျပားမႈမားက ျမနမာႏငင၏ လမးစေရး၊ ႏငငေရး ပ႗ပကၡက ထငရားေစပါသည။ ျမနမာႏငငတြင ကလနေခတမတငခငကတညးက သးျခားစ ကယပငအပခပခၾကေသာ သမငးအစဥအလာ၊ ယဥေကးမႈႏင မတညေသာ ဘာသာစကားမားပငဆငသည အဓကလမးစ (၈) စႏင ယငးလမးစမားမ ခြထြကလာေသာ လမးစငယေပါငး (၁၃၅) စရသညဟ တရားဝငအသအမတျပထားပါသည။ ၁၉၄၇ ခႏစတြင ခပဆခေသာ ပငလစာခပအရ တငးရငးသားလမးအမားအျပား (အားလးမဟတ) အား တနးတညမမႈ၊ အခြငအေရးအကာအကြယေပးမႈ၊ အတငးအတာတစခအထ စးပြားေရးႏင အပခပေရးဆငရာ ကယပငဆးျဖတခြငမားက အာမခထားပါသည။ ကြၽႏတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ တငးရငသားလမးမား၏ အျမငတြင ယငးအာမခခကမားအား (ဗဟအစးရမ) ျဖညဆညးေပးျခငးမရျခငးေၾကာင လကနကကငေတာလနမႈမား ေပၚေပါကလာျပး ေခတသစကမၻာ႕သမငးတြင သကတမးအရညဆးေသာ ျပညတြငးစစျဖစလာခရသညဟ ဆၾကပါသည။ တငးျပညျပကြသြားမညက စးရမေသာ အာဏာပငမားကလညး အခနႏငအမ ဗမာလမားစ၏ ဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈမားႏင ကးကြယရာဗဒၶဘာသာက အျခား လနညးစမားအေပၚ လႊမးမးႏငေအာင ေဆာငရြကျခငး (လနညးစမား၏ အမးသားအသြငလကၡဏာက ေမးမနေစျခငး) ျဖငအမးသားစညးလးမႈက ခငမာေစရန ၾကးစားၾကပါသည။ တငးရငးသားမားက ျမနမာအစးရ၏ မဝါဒသည တငးရငးသားလမးစမားအေပၚ ဗမာလမားစက အၾကးအကအျဖစ အပစးလျခငးက ဦးတညသညဟ ဆၾကပါသည။ တငးရငးသားမားႏင ၎တ႕၏ လကနကကင ေတာလနေရးအငအားစမားအေနႏင သမငးအစဥအလာ၊ ယဥေကးမႈႏင မတကြျပားေသာ ဘာသာစကားမား စသည လမးစအလက ကယပငအမးသားေရးလကၡဏာမားကအသအမတျပေပါငးစညးသည ညညြတမႈကလလားပါသည။ တငးရငးသားမားက ဗမာ-ဗဒၵ

ဇယား (၁)၊ အစးရႏင ျပညသလထ ပ႗ပကၡ ။ ျပနာမားႏင ရညရြယသည ရလဒမား

လကရျပနာမား ရညရြယေသာ ရလဒမား

အသအျမင (Knowledge)

ေခါငးေဆာငမားက ဒမကေရစစနစသည အတတကာလက တငးျပညက မတညမျငမျဖစေစခသညဟ နားလညေနၾကျခငး

ေခါငးေဆာငမားက ျပညသလထက စြမးအားျမႇငတငေပးျခငးသည ေခါငးေဆာငမား၏ အကးစးပြားက ထခကေစႏငသညဟ ထငျမငေနၾကျခငး

ေခါငးေဆာငမားက ဒမကေရစစနစ၊ အာဏာခြေဝျခငးႏင ပြငလငးျမငသာမႈမားသည ၎တ႕၏ အကးစးပြားက ျခမးေျခာကျခငးမရဟ နားလညလာၾကျခငး

ျပးခသညအစးရလကထကက အစးရ၊ တပမေတာႏင စးပြားေရးသမားမား၏ ျပညသလထအေပၚကးလြနမႈမားအား မညသကမ တာဝနမယဟ ျပညသလထက သနားလညၾက ျခငး

အတတကာလက ကးလြနမႈမားအေပၚ မတစြာစရငမႈမားရလာမညပာျပညသလထက ယၾကညျခငး

ေခါငးေဆာငမားက အရပဘကႏင လ႕အခြငအေရးဆငရာ ႏငငတကာစႏႈနးမားက လကနာရနမလဟ သနားလညၾကျခငး

ေခါငးေဆာငမားက ၎တ႕သည ႏငငတကာ လ႕အခြငအေရးစႏႈနးမားက လကနာရန ပ၍တာဝနရသညဟ ခယလာၾကျခငး

စတေနသ ေဘာထား (Attitude)

တပမေတာႏင အစးရက အာဏာႏင အရငးအျမစခြေဝျခငးသည ႏငငေတာတညျငမမႈက ျခမးေျခာကေနသညဟ ယၾကညျခငး

(ဒမကေရစအငအားစႏင တငးရငးသားအတကအခမားအား ျပကြေအာင) ခြျခား၍အပခပသညနညးက ကငသးရမညဟ ယၾကညျခငး

သကဆငသအားလးပါဝငခြငရသည အပခပမႈမးက ေခါငးေဆာငမားက လကခယၾကညျခငး

ျပညသလထက ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမားအေပၚတြင ယၾကညမႈမရၾကျခငး

အစးရႏင စးပြားေရးသမားမားက သတ႕၏မားယြငးမႈမားအတြက တာဝနခရနမလဟ ယၾကညၾကျခငး

ျပညသမားက ႏငငေတာႏင စးပြားေရးအေဆာကအအမားအေပၚ ယၾကညမႈရျခငး

အျပအမ (Behavior) ေျမေပၚေျမေအာကသယဇာတမားႏင ပတသကသည ပ႗ပကၡမား၊ အထးသျဖင တငးရငးသားလမးစမား ေနထငရာေဒသတြင ျဖစပြားျခငး

တငးရငးသားလမးစမားအား သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမား၏ ဖြ႕ျဖးတးတကမႈမားက မတစြာ ခြေဝေပးျခငး

လ႕အဖြ႕အစညးတစခလးအတြက လ႕အခြငအေရးႏင ႏငငသားအခြငအေရးမားက အစးရက ကန႕သတခပခယျခငး

ျပညသလထ၏ ဆႏၵျပမႈမားႏင အစးရ၏ အၾကမးဖကျဖခြမႈမား အဆကမျပတျဖစေပၚျခငး

ႏငငေရးရညမနးခကမားရရေရးအတြက လကနကကငေတာလနမႈမား ေပၚေပါက ျခငး

ႏငငေရးလပငနးစဥမားႏင ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမားတြင လ႕အခြငအေရးႏင ႏငငေရးအခြငအေရးမားက အာမခ ျခငး

အစးရႏင တပမေတာမ ႏငငသားမားအေပၚတြင လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ကးလြန ျခငး

ဗဟႏင ေဒသဆငရာအစးရအဖြ႕အစညးမား၊ စးပြားေရးသမားမားႏင တပမေတာတ႕အတြငးအဂတလကစားမႈမားျဖင ျပညႏကေန ျခငး

ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမားႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမားက လ႕အခြငအေရးခးေဖာကသမား၊ အဂတလကစားသမားက ထေရာကစြာ အေရးယျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

10 USIP.oRG

ဆသည အမးသားအသြငလကၡဏာက ျငငးပယၾကျပး ျမနမာအစးရ၏ ျငမးခမးေရးကမးလမးခကမားသည အတတကာလကကသ႕ ဗမာလမးၾကးဝါဒႏင ဗမာအရငသခငစနစက ဆကလကတညေဆာကျခငးဟ ယၾကညေနၾကပါသည။ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕တစခမ အဖြ႕ဝငတစဦး၏ “ဗမာေတြဟာ တငးရငးသားေတြအေပၚ နားလညဖ႕ မၾကးစားၾကဘး။ တငးရငးသားေတြရတယဆတာ သတ႕သတယ။ တငးျပညျပကြမာကလညး သတ႕မလလားဘး။ ဒါေပမ အေျဖရာဖ႕ကလညး မလလားဘး” ဆသည မတခကက အဆပါအယအဆက ထငဟပေဖာျပပါသည။

ႏငငေရးအရ ပါဝငခြငမရျခငးသည လမးစေရး၊ ႏငငေရး ပ႗ပကၡ၏ ဒတယျပသနာၾကးျဖစသညဟ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ျမငပါသည။ တငးရငးသားႏငငေရးပါတမား ဖြ႕စညးတညေထာငျပး လႊတေတာထတြင ေနရာအခ႕ရေနေသာလညး လကနကကငအငအားစမားအပါအဝငျဖစသည တငးရငးသားကယစားလယအမားအျပားသည ယခအခနအထ ႏငငေရးနယပယတြင သကဆငရာလမးစမားက ကယစားျပခြင မရရၾကေသးပါ။ တငးရငးသားလမးစမားအားလးက ၎တ႕၏ ႏစေပါငးမားစြာခစားခရေသာ ေဝဒနာမားက ေဖာျပရနႏင ပ႗ပကၡမား၏ အေၾကာငးရငးျမစမားက ေျဖရငးႏငရန အစးရႏင ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမားျပလပရန ဆႏၵရေနၾကပါသည။ ၁၉၉၀ ခႏစမားအတြငးက ျပလပခေသာ အပစအခတရပစေရးသေဘာတမႈမားသည တငးျပည၏ ေနရာအေတာမားမားတြင အၾကမးဖကတကခကမႈမားက ရပတန႕ေစခေသာလညး ထာဝရျငမးခမးေရးက မတညေဆာကႏငချခငးမာ အထကတြငတငျပခသလ ကယပငအပခပခြငႏင လမးစအလက ကယပငအသြငလကၡဏာမားႏင ပတသကသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမား မရချခငးေၾကာငျဖစပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစမစ၍ သမၼတဦးသနးစနအစးရမ စတငခေသာ ျငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈတြငလညး အလားတအနရာယရေနပါသည။ ပ႗ပကၡမားက ျဖစပြားေစသည အေၾကာငးရငးျမစမားက ေျဖရငးသည ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမား မပါဝငပါက အပစအခတရပစေရးသည ပ႗ပကၡက ေခတခဏသာ ရပတန႕ေစမညျဖစျပး အျပးတငအဆးသတ ႏငမညမဟတပါ။ ႏငငေရးဆငရာေဆြးေႏြးပြမားက ဆကလကအေကာငအထညေဖာမည႕အာမခခကပါဝငေသာ တစႏငငလးဆငရာ အပစအခတရပစေရး သေဘာတစာခပက မၾကာခင လကမတေရးထးႏငၾကလမမညဟသည နမတလကၡဏာမားက ၂၀၁၃ ခႏစ ေနာကပငးတြငၾကားသရသညမာ အားတကစရာျဖစပါသည။

သဘာဝသယဇာတမားက ထနးခပခြငရရေရးသည ပ႗ပကၡမားျဖစပြားရျခငး၏ တတယအေၾကာငးရငးျဖစျပး ပ၍ပ၍ သသာထငရားလာပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသတစဦးက ဤျပနာသည “တငးရငးသားလမးမား၏ အမးသားေရးသြငျပငလကၡဏာႏင တက႐ကသကဆငေသာ သဘာဝသယဇာတမားအား ပငဆငမႈက ေျပာငးလလျခငးျဖစသည”ဟ ရငးျပပါသည။ ျမနမာႏငင၏ တငးရငးသားလမးစမား ေနထငရာေဒသမားသည သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမား ေပါကြယဝေသာလညး ၎ေဒသမားသည ပမးမဝငေငြႏင လေနမႈအဆငအတနးတ႕တြင အျခားေဒသမားႏင ႏႈငးယဥလင သသသာသာ နမကေနပါသည။ ဤသညပငလင တငးရငးသားမား၏ စတခစားမႈက ထခကနာကငေစေသာ အေၾကာငးတရားတစချဖစသညဟ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ဆၾကပါသည။ အခ႕ေသာ တငးရငးသားလကနကကငတပဖြ႕မားအတြက သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမားသည ၎တ႕၏ စစအစးရက ဆန႕ကငေတာလနမႈက ေရရညတညတေအာင ထနးသမးႏငေရးအတြက လအပေသာ ေငြေၾကးက ဖနတးေပးပါသည။ အခ႕အပစမား၊ အထးသျဖင ရမးျပညနယအတြငး လႈပရားေနေသာ အပစအခ႕သည ႏငငေရးရညမနးခကမား နညးပါးျပး တရားဝင၊ တရားမဝငလပငနးမားမ အကးအျမတမားရရေနေသာ လကနကကငလဆးဂဏးမားအျဖစသာ သတမတရမညျဖစပါသည။ ၁၉၉၀ ခႏစမားအတြငးမာကသ႕ပင လကရ အပစအခတရပစေရးၾကးပမးမႈျဖစစဥတြငလညး သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမားသည ပ႗ပကၡမားက ပ၍ျဖစေစျပနပါသည။ အပစအခတရပစျခငးက တပမေတာႏင စးပြားေရးရငးႏးျမႇပႏသမားအတြက ေျမယာႏင သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမားမ အကးအျမတရရရန အခြငအလမးတစခ ျဖစေပၚေစပါသည။ အကးဆကအေနျဖင အဓမၼ ေျမယာသမးပကမႈမား၊ ေရႊ႕ေျပာငးေနရာခမႈမား၊ သဘာဝပတဝနးကင ပကစးမႈမားႏင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥအေပၚ အယအၾကညကငးမမႈမား ျဖစေပၚေစပါသည။ ေရႊဓာတေငြ႕ပကလငးႏင ျမစဆဆညတညေဆာကျခငး စသည စးပြားေရးစမကနးမားသည ထခကခရေသာ လ႕အသငးအဝငးမား၏ စေဝးဆႏၵျပရာ ဆမတမားျဖစလာပါသည။ သဘာဝသယဇာတအရငးအျမစမားမ အကးအျမတမားက ခြေဝျခငးႏင ေျမယာက႑အေျပာငးအလမားျပလပျခငးသည ျမနမာႏငင၏ ျငမးခမးေရးျဖစစဥက အကာအကြယေပးရနလအပသည အေရးၾကးသည အေၾကာငးအရာမား ျဖစပါလမမည။

ျပညသတ႕အၾကားလကေတြခစားရမႈမားအျပင အစးရ၏ သတငးထနးခပမႈမားေၾကာငပါ လမးစေရး-ႏငငေရး ပ႗ပကၡမား ျဖစေစသည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမား ရေနရျခငးျဖစသညဟ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ဆပါသည။ တငးျပည၏ ပညာေရးစနစ၊ ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမားႏင အစးရသတငး႒ာနမားမတဆင ဗမာလမားစ၏ ဘာသာစကားႏင ယဥေကးမႈမားက ျမႇငတငျခငးသည ယခငက အစးရ၏ တရားဝငမဝါဒျဖစခပါသည။ အျခားတစဘကတြငလညး စစအစးရက ျပညေထာငစမ တငး ရငးသားမားခြထြကျခငးက ေၾကာကရြ႕၍ ယငးသ႕မျဖစေအာင ကာကြယရမညဆသည အေတြးအေခၚမားတညေဆာကဖနတးထား သညဟ ေမးျမနးခသအခ႕က ေျပာပါသည။ ေဒသဆငရာ အရပဘကအဖြ႕အစညးဝနထမးတစဦးက “(စစအစးရက) ဗမာလမးေတြက ျပညေထာငစစနစ (ဖကဒရယမ) ဆတာ ျပညေထာငစျပကြေရးျဖစတယ။ ဒါေၾကာင ျပညေထာငစမျပကြေအာင ကခငေတြက ေခမႈနးရမယဆျပး ယၾကညေအာင ဝါဒျဖန႕ခထားတယ” ဟ ေျပာပါသည။ ေမးျမနးခသအေတာမားမားက ဗမာလမားစမားထမာ တငးရငးသားလမးစမားရ ေမာလငခကေတြက နားမလညမႈက အလြနကယျပန႕သညဟ ဆၾကပါသည။ တငးရငးသား တစေယာကကဆလင “မဒယာက ကေနာ႕အမညက မနမနကနကန အသထြက၊ စာလးေပါငးႏငတေန႕မာ ကေနာတ႕ တငးရငးသားေတြ တနးတညမမႈရမယ” ဟ အရႊနးေဖာကေျပာၾကားပါသည။ အျခားတစဘကတြငလညး တငးရငးသားမား၊ အထးသျဖင တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားထနးခပရာ ေဒသမားတြင ေနထငသမားသည ဗမာလမးမားအေပၚတြင ဆန႕ကငဖကအျမငၾကးမားၾကျပး ဗမာလမးစတစစလးႏင တငးျပညက အပခပေနသမား၊ ၎တ႕၏ေဒသက ဝငေရာကသမးပကေသာ တပမေတာသားမား (ဗမာစစသားလညးျဖစႏင၊ ဗမာမဟတေသာ စစသားလညးျဖစႏင) အၾကား ခြျခားနားလညႏငစြမးမရၾကပါ။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသ တစဦးကဆလင သေတြ႕ဆခဘးသည ဗမာဆသညမာ လကနကကငထားသျဖစသညဟ ေျပာပါသည။ အတခပအားျဖင ဗမာႏင တငးရငးသားလမးစမားအၾကား သမးၾကး၍အျပနအလန မေကာငးျမငမႈ၊ ဆန႕ကငေနမႈမားသည အျမတမးဆသလပင မဒယာေၾကာငပ၍ဆးဝါးေစတတပါသည။

တငးရငးသားလမးစမားအားလးက ၎တ႕၏

ႏစေပါငးမားစြာခစားခရေသာ ေဝဒနာမားက ေဖာျပရနႏင

ပ႗ပကၡမား၏ အေၾကာငးရငးျမစမားက ေျဖရငးႏငရန အစးရႏင ႏင

ငေရးေဆြးေႏြးပြမားျပလပရန ဆႏၵရေနၾကပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 11

ဆယစႏစေပါငးမားစြာ ၾကာျမငချပျဖစသည စစပြမားႏင မတညျမခေသာ ကတကဝတမားေၾကာင တငးရငးသားလမးစမား၏ အစးရအေပၚႏင၊ အခ႕အေျခအေနမားတြင ဗမာလမားစတစစလးအေပၚ မယၾကညမႈက ျမငမားလပါသည။ လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား၊ အဓမၼေနရာဖယရားမႈမား၊ ရညလားၾကာျမငလေသာ စစပြမား၏ အကးဆကျဖစသည ေၾကာကလန႕တနလႈပမႈမားက တငးရငးသားလမးစအသငးအဝငးအခ႕ခစားေနရေသာ မတရားမမတမႈမားက ပ၍နက႐ႈငးေစပါသည။ ကခငျပညနယႏင ရမးျပညနယေျမာကပငးတြင အပစအခတရပစထားသညၾကားမ ဆကလကျဖစပြားေနေသာ စစပြမားက အပစအခတရပစေရးလပငနးစဥအေပၚ ယၾကညမႈ အားနညးေစပါသည။ ဤအေတာအတြငး တပမေတာတပဖြ႕မားသည နယစပေဒသ ျပညနယမားမ ရပသမးျခငးမရသညအျပင အခ႕ေနရာမားတြင အပစအခတရပစေရးကာလအတြငး တပမေတာက ၎တပဖြ႕မားက ပ၍အငအားတးခ႕ေနပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခၾကသည တငးရငးသားလမးအမားစက “အစးရက ေျပာငးလေရးလပေနသညဟေျပာျပး တစမးလပ၍ တပမေတာက ေနာကတစမးလပေနသည” ဟ ထငျမငၾကပါသည။ လကရ ႏငငေရးလပငနးစဥမားက ဆယစႏစေပါငး ၆ ခ ၾကာျမငချပျဖစသည ဤပ႗ပကၡၾကးအတြက ထေရာကသည ေျဖရငးရန နညးလမးက မေဖာထတႏငေသးပါ။ ထ႕ေၾကာငလညး ႏစဘကစလးတြင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငလသည စတဓာတမား အေလးအနကရေနၾကေသာလညး တငးရငးသားအခ႕က လကနကကငနညးလမးက သတ႕၏ ေမာလငခကမား ျဖညဆညးရန အတြကနညးလမးတစခအျဖစ ယဆထားဆျဖစပါသည။ အစးရဘကမ ကြၽႏပတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသတစဦးက “ကေနာတ႕မာ လကနကန႕ ေျဖရငးတ ယဥေကးမႈရေနတယ။ ကေနာတ႕ရ နာကငမႈေတြ၊ ခစားမႈေတြက အၾကမးဖကမႈအျဖစ အလြယတက ေျပာငးလလကလ႕ ရတယ။ ဒါေပမ ႏငငေရးနညးန႕ ေျဖရငးတာက ပျပးခကခတယ” ဟ ေျပာပါသည။ ျမနမာႏငင၏ ဘကႏစဘကစလးမာရသည တငးရငးသားမားအားလးက စစစစမနမန ျပနလညသငျမတေရး၊ လမးစေရး၊ ႏငငေရး ပ႗ပကၡမား၏ အေၾကာငးရငးမားက ေျဖရငးေရးႏင အတတကာလမ မတရားမႈမားက တာဝနခေရး အတြက ႏငငေရးနညးလမးျဖင ေဆြးေႏြးေျဖရငးျခငးအေပၚ ယၾကညမႈ၊ ေသခာမႈရလာရန အခနအေတာၾကာ လအပပါလမမည။

အပစအခတရပစေရးသည တငးျပည၏ လမးစေရး၊ ႏငငေရးပ႗ပကၡမားက ေျဖရငးရနလအပေသာ ရညလားသညလပငနးစဥတစခ၏ ပထမဆးအဆငတစဆငသာ ျဖစပါသည။ ျငမးခမးေရးရရနအတြက အမားၾကးထပမေဆာငရြကရပါဦးမည။ ျပညစတကေသာ ႏငငေရးသေဘာတညခကမားသညတငးျပည၏ ႏငငေရးႏင အပခပေရးအေဆာကအအက အေျခခမစ၍ ေျပာငးလပစႏငရနႏင ႏငငေရးႏင စးပြားေရးအာဏာမားက တငးရငးသားလမးစမားအၾကား ညညမမျပနလညခြေဝေပးႏငသည အဆငသ႕ ေရာကရရနလအပပါသည။ အေျခခအေဆာကအအေျပာငးလမႈမားအျပင စတေနသေဘာထားမား နကနက႐ႈငး႐ႈငးေျပာငးလရနလညး လအပပါလမမည။ ျပးျပညစသည အသြငကးေျပာငးျခငးျဖစရန ႏစေပါငးမားစြာ (သ႕မဟတ) မးဆကေပါငးမားစြာ ၾကာျမငပါလမမည။

ကြၽႏပတ႕အဆျပထားသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမား (Proposed Media Initiatives) သည “တငးရငးသားလမးစမား၏ ဘာသာစကား၊ သမငးအစဥအလာ၊ ေမာလငခကမား၊ ဖႏပသမးသြငးျခငးျဖင ညညြတျခငးမဟတပ အမးသားကယပင အသြငလကၡဏာမားက အေျခခ၍ မတကြျပားမႈမားျဖင ညညြတျခငး၊ အားလးေသာ ျပညသမား၏ အခြငအေရးမား၊ အရငးအျမစမားႏင ေမာလငခကမား၊” စသညမားက ျမႇငတငအားေပးျခငးျဖင ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈႏင တငးရငးသားလမးမားၾကား ျပနလညသငျမတေရးတ႕က အေထာကအကျပေစမည စတေနသေဘာထားမားျဖစေအာင ေျပာငးလရနႏင သနားလညမႈက ျမႇငတငရန ရညရြယပါသည။ ငယရြယေသာ တကကြလႈပရားသတစဦးက “ကေနာတ႕ ကယ႕ယဥေကးမႈက ကယတင ျမႇငတငႏငတယ၊ ဒါေပမ မလအမၾကးထကေန ထြကသြားမာမဟတပါဘး” ဟ ေျပာပါသည။ လမးစေရး၊ ႏငငေရးပ႗ပကၡမားႏင ဆကႏြယသည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမ မားႏင မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားက ပစမတထားသည ရညရြယသညရလဒမားက ဇယား (၂) တြင အကဥးရး၍ ေဖာျပထားပါသည။ ယငးရညရြယေသာ ရလဒမားက မဒယာ ေရ႕ေဆာငလပငနးမားအပငးတြင ထပမေဆြးေႏြးထားပါသည။

လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား အၾကမးဖကမႈမား (Intercommunal Violence)

သတငးအခကအလကစးဆငးမႈမား ပြငလငးလာျခငးသည ပ႗ပကၡမားအေပၚ အေရးၾကးေသာ သကေရာကမႈမားရေနပါသည။ အထးသျဖင ၂၀၁၂ ႏင ၂၀၁၃ ခႏစမားအတြငး ဗဒၶဘာသာကးကြယသမားႏင အစၥလမဘာသာကးကြယသမားအၾကား အၾကမးဖက တကခကမႈမားျဖစေပၚခရာတြင သတငးအခကအလကမား လြတလပစြာစးဆငး ျဖန႕ျဖးျခငးက အဓက ေမာငးႏငအားတစချဖစခပါသည။ ယငးတကခကမႈမားေၾကာင ႏငငတစဝမးရ မြတစလငအသငးအဝငးမား အထးသျဖင ထခကနာကငခရပါသည။ ဗဒၶဘာသာဝငႏင အစၥလမဘာသာကးကြယသ လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား အၾကမးဖကမႈမားတငးမာမႈမားရျခငးမာ အသစအဆနးမဟတပ ယခငကလညး ျဖစခဘးေသာလညး ယခအၾကမ အသစျဖစပြားျခငးမားသည ပျပးျပငးထနခါးသးလပါသည။ လကရ အသြငကးေျပာငးေရးကာလ မတငခငက လ႕အသငးအဝငးၾကား တကခကမႈမားျဖစေပၚလင အစးရထနးခပထားေသာ မဒယာမားကသာ အကန႕အသတႏင သတငးအခကအလကမားက ထတျပနခၾကျပး ယငးသတငးထတျပနမႈမားမာ လကရ အငတာနကေပၚမ သတငးထတျပနမႈမားႏင အလြနကြျပားလပါသည။ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ဇလငလ၊ ရခငျပညနယတြင မဒနးကငျပး သတျဖတခရသညဆသည ဗဒၶဘာသာကးကြယသ အမးသမးတစဦး၏ ဓာတပက ေဒသဆငရာ သတငး႒ာနမားက ျဖန႕ချပးသညေနာကပငး၊ ဗဒၶဘာသာဝငႏင အစၥလမဘာသာကးကြယသ လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား ၾကးမားၾကမးတမးသည အၾကမးဖကတကခကမႈမားသည ဥက၊ မတလာ၊ လား႐ႈး၊ သထႏင ေနရာအႏ႕အျပားတြင ျဖစေပၚခပါသည။3 ရာေပါငးမားစြာေသာ ျပညသမား အသကဆးရးခရျပး လေပါငး တစသနးငါးေသာငးေကာ အးအမမ ျဖစခရပါသည။4

ႏငငတကာသတငး႒ာနမားက အဆပါအၾကမးဖကတကခကမႈမားက ရနလသည ဗဒၶဘာသာဝငလမားစႏင အဖႏပခေနရေသာ မြတစလငလနညးစတ႕ၾကား တညရေနေသာ ဘာသာေရးဆငရာတငးမာမႈမား၏ ရလဒဟ အျမတမးေဖာျပေလရပါသည။ ဘာသာေရးေၾကာင ပ႗ပကၡျဖစရသညဟ ခပလြယလြယေဖၚျပျခငးမာ ကြျပားျခားနားျပး အျပနအလနဆကႏြယပတသကေနေသာ လမႈေရး၊ စးပြားေရးႏင ႏငငေရးအေၾကာငးရငးမားက ခနလပထားသကသ႕ ျဖစပါသည။ ယငးအေၾကာငးရငးမားအားလးတြင သသငသထကသည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမမား ပါဝငၾကပါသည။

ကြၽႏပတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ ကြၽမးကငသအမား၏ ေျပာၾကားခကအရ ပ႗ပကၡ၏ အေရးၾကးေသာ အေၾကာငးရငးတစခမာ ဗဒၶဘာသာ၏ သြငျပငလကၡဏာႏင သာသနာက မြတစလငမား၏ လဦးေရ၊ယဥေကးမႈႏင ကးကြယမႈအေလအကငမား ထးေဖာကဝငေရာကျခငးက ျမနမာႏငငသာမက အာရတကတစခလးကပင ၾကးမားစြာျခမးေျခာကေနသညဟေသာ အယအဆ

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

12 USIP.oRG

ဇယား (၂)၊ လမးစေရး၊ ႏငငေရးပ႗ပကၡ၊ ျပနာမားႏင ရညရြယသည ရလဒမား

လကရျပနာမား ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင (Knowledge)

တငးရငးသားမား၏ ယဥေကးမႈ၊ သမငးအစဥအလာႏင နာကညးခကမားက နားမလညျခငး

တငးရငးသားအပစမားအၾကား သမငးအျဖစအပကမား (အထးသျဖင ပ႗ပကၡျဖစပြားေစသည အေၾကာငးတရားမား) က ကြျပားစြာရႈျမငေနၾကျခငး

အျခားတငးရငးသားမား၏ ယဥေကးမႈ၊ သမငးအစဥအလာႏင နာကညးခကမားက မနမနကနကနနားလညျခငး

မတညေသာ တငးရငးသားအပစမား၏ သးျခားစျဖစေသာ သမငးအစဥအလာက ေကာငးမြနစြာ တနဖးထားတတျခငး

တငးရငးသားမားက ခစားခရေသာ လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားႏင မတညျမခေသာ ကတကဝတမားက စေပါငးအမတရေနျခငး

တငးရငးသားမားက ဗမာလမားစႏင အစးရအေပၚတြင ယၾကညမႈရျပး မတရားမႈမားက ေျဖရငးရနနညးလမးရသညဟ သနားလညျခငး

စတေနသေ ဘာထား (Attitude)

ဗမာလမးၾကးဝါဒ

ဗမာလမားစႏင တပမေတာက ဖႏပသမးသြငးျခငးျဖင ညညြတေရးတညေဆာကမႈက ယၾကညျခငး

ပ႗ပကၡျဖစေနေသာ ေမာလငခကမား။ (ႏငငေတာညညြတေရးႏင တငးရငးသားမား ကယပငအပခပခြင)

ဗမာလမးမားက အျခားတငးရငးသားမား၏ ကယပငဆးျဖတခြငက ေလးစားျခငး

အျခားအပစမားက ၎တ႕သည ျမနမာႏငင၏ အသြငကးေျပာငးျခငးတြင တနးတညမတာဝနရသမားဟ သျမငျခငး

ျမနမာႏငငသားမားက မတကြျပားမႈမားျဖင ညညြတေရးတညေဆာကျခငးက လကချခငး

ညညြတစညးလးေသာ ျမနမာႏငင၏ အနာဂတသည ျပညေထာငစစနစႏင အာဏာႏင သယဇာတမားခြေဝျခငးတ႕အေပၚ အေျခချခငး

ဗမာလမးမားက တငးရငးသားမားအား သမးၾကးမေကာငးျမငျခငး

တငးရငးသားလမးမားက ဗမာမနသမ မေကာငးဟ ျမငေနျခငး

တငးရငးသားအပစမားအၾကား အျပနအလန အေကာငးျမငျခငး

တငးရငးသားမားက သတ႕သည (ဗမာလမးၾကးဝါဒ၏) သားေကာငမားျဖစသညဟ ခစားေနၾကျခငး

အယအၾကညကငးမမႈ

တငးရငးသားမားက ဗမာလမားစႏင အစးရအေပၚတြင ယၾကညမႈရျပး မတရားမႈမားက ေျဖရငးရနနညးလမးရသညဟ သနားလညျခငး

အၾကမးဖကမႈမားႏင ယဥပါးေနျခငး ႏငငေရးလပငနးစဥအေပၚ ယၾကညျခငး

အျပအမ (Behavior) အစးရမ ဗမာမဟတေသာ တငးရငးသားမားအား ခြျခားဆကဆျခငး ခြျခားဆကဆမႈမားက လးဝသညးမချခငး

တငးရငးသားလမးစမားအေပၚ အၾကမးဖကတကခကျခငး

တငးရငးသားလမးစမား၏ ခြထြကေရးလႈပရားမႈမား

ရညမနးခကမားက ရရေရးအတြက ႏငငေရးလပငနးစဥတြင ျငမးခမးစြာပါဝငေဆာငရြက ျခငး

ျဖစသညဟဆပါသည။ ဗဒၶဘာသာအေပၚ သကဝငယၾကညမႈသည သမငးအစဥအလာအရ အမးသားေရးဝါဒ၏ ပငမေဒါကတငၾကး ျဖစခ၊ ျဖစဆျဖစပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတစလငမားအားလးက ယေန႕ေခတဗဒၶဘာသာဝငမားသည တစခါတစရ အစၥလမဘာသာႏင ဗဒၶဘာသာသည အမြနအျမတျပမႈျခငး ဆန႕ကငဘကျဖစသညဟ ထငျမငယဆျပး အစၥလမဘာသာ၏ ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညးသ႕ ထးေဖာကဝငေရာကမႈေၾကာင ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညး၏ ဗဒၶဘာသာလႊမးမးေသာ ယဥေကးမႈ၊ အစဥအလာႏင တနဖးမားက ပကစးေပာကဆးေစလမမညဟ ေၾကာကရြ႕ေနၾကသညဟ ဆၾကပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသတစေယာကက “ဗဒၶဘာသာက ျပငပက ပေယာဂေတြ လႊမးမးမခရေအာင ကာကြယဖ႕လပါတယ။ အျခားႏငငေတြမာ ဗဒၶဘာသာ ပကသဥးေနျပး ျမနမာႏငငမာ အဒလ မျဖစေစခငဘး” ဟ ေျပာပါသည။

ဤသ႕ ထငျမငစးရမမႈႏင ဆကႏြယေနေသာ အေၾကာငးတစခကမာ (မဆလင) လဦးေရတးပြားမႈျဖင လႊမးမးလာျခငး ျဖစသညဟဆပါသည။ မြတစလငတစဦးက လကထပသည ဗဒၶဘာသာဝင အမးသမးတစဦးသည သမ၏ အလဆႏၵမပါပႏင အစၥလမဘာသာသ႕ ကးေျပာငးရသညဟ အမားက ယၾကညၾကပါသည။ အစၥလမဘာသာကယတင၏ ဘာသာျခားႏင လကထပမႈက ခြငမျပျခငးႏင မြတစလငမဟတေသာ ဇနးမားအား ခငပြနးသညကြယလြနသညအခါ (သ႕မဟတ) ကြာရငးသညအခါတြင ခငပြနးသည၏ပငဆငမႈမားက ခစားခြငမျပသည အေလအကငမားက ဤယၾကညမႈက ပ၍ခငမာေစပါသည။ ဤသ႕ေသာ စတပပငမႈမားေၾကာင ၂၀၁၃ ခႏစ အလယပငးတြင ဗဒၶဘာသာဝင အမးသမးမားအား မြတစလငအမးသားမားႏင ထမးျမားလကထပခြငက ပတပငတားဆးသညဥပေဒျပ႒ာနးရန ေတာငးဆမႈမား ျဖစေပၚလာပါသည။ အထကေဖာျပပါ စးရမမႈမားသည “မြတစလငမားသည (အနညးဆး ရခငျပညနယတြင) သား၊သမးအေျမာကအျမားယၾကသည”ဆေသာ အသအျမငမား (အမနလညးျဖစႏင၊ မမနတာလညးျဖစႏင) ႏင ေပါငးစပျပး ျမနမာႏငငတြင အစၥလမဘာသာကးကြယသမားသည တျဖညးျဖညးႏင ဗဒၶဘာသာကးကြယသမားထက အေရအတြကပမားလာေတာမညဟ စးရမေနၾကပါသည။ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဧျပလတြငထတျပနေသာ ရခင ျပညနယပ႗ပကၡမားေျဖရငးေရးအတြက အၾကျပခကမားတြင “ကေလးေမြးဖြားမႈထနးသမးေရးဆငရာ ပညာေပးျခငး” ဟသညအၾကျပခက (တနညးအားျဖင ရခငျပညနယရ မြတစလငလဦးေရက ထနးခပရန) ပါဝငျခငးက အဆပါစးရမမႈက သကေသျပေနပါသည။

ယဥေကးမႈအရေရာ၊ ဘာသာေရးအရပါ ျမနမာႏငငသားမားက မြတစလငမားသည ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညးအတြငး ယခငကလ ပးေပါငးပါဝငခငစတမရဟ ယဆၾကပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ျမနမာႏငငသားမားသည ၎တ႕၏ ႏငငအတြငး ဗလအေဆာကအအမား၊ ေခါငးျမးျခ၍ မကႏာက ကာရထားသည အမးသမးမား၊ ရပအကႌခါးရည၊ မတဆတေမႊးရည၊ ဝတျပေခါငးေပါငးႏင အမးသားမား၊ စသည အစၥလမဘာသာ၏ သေကၤတမားက ပ၍ပ၍ေတြ႕ျမငေနရသညဟ ခစားေနရပါသည။ အစၥလမဘာသာကးကြယသအသငးအဝငးက ၎တ႕၏ ဗလမား၊ ဘာသာေရးသငတနးေကာငးမားက အျပငလဝငေရာကခြငမျပျခငး သည မြတစလငမား၏ စတေနသေဘာထားႏင အေလအကငမားအေပၚ ပ၍သသယျဖစေစျပး ဗဒၶဘာသာဝငမား၏ အစၥလမဘာသာထး

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 13

ေဖာကျခငးေၾကာကရြ႕စတက ပျပးခငမာေစပါသည။ “ရနကနမာရတ မြတစလငအသငးအဝငးက ဘယသန႕မ မေရာပ သးျခားစေနတာ ႏစေပါငးၾကာလျပ။ ကေနာတ႕က သတ႕ေတြက ႏငငသားတစေယာကအေနန႕ ေဆာငရြကရမည ကစၥေတြမာ ပါဝငပတသကေစခငတယ” ဟ လငယတကကြလႈပရားသ တဦးက ေျပာပါသည။

စးပြားေရးျပငဆငမႈမားတြငလညး ျမနမာႏငငတြင အစၥလမဘာသာလႊမးမးျခငးေၾကာကရြ႕စတက ေတြ႕ျမငႏငပါသည။ ကလနေခတကတညးက ျမနမာႏငင၏ ကနသညပြစား စးပြားေရးေလာကတြင ေတာငအာရေဒသမ ေရႊ႕ေျပာငးလာၾကေသာ မြတစလငမားႏင မြတစလငမဟတသမားက လႊမးမးထားၾကပါသည။ ယေန႕ေခတကာလတြင အစၥလမဘာသာဝင စးပြားေရးလပငနးမား၏ သေကၤတအျဖစ (၇၈၆) ဆေသာ ကနးဂဏနးမားျဖင ေဖာျပၾကပါသည။ ယငးကနးဂဏနးမားမာ ကရမကမးႏင ကကညေအာငထတလပထားသည ကနပစၥညမားျဖစေၾကာငး ေဖာျပျခငးသာ ျဖစပါသည။ ကနးဂဏနးမား၏ လႊမးမးမႈတစစတစရာရေသာ ျမနမာႏငငမ ဗဒၶဘာသာဝငမားက ယငး (၇၈၆) ဂဏနးမားတြင ဖးကြယထားေသာ အဓပၸာယမားရသညဟ ယၾကညလကၾကပါသည။ ယငးဂဏနးမားသည မြတစလငမားအား မြတစလငအခငးခငး၏ စးပြားေရးလပငနးမားကသာ ဝယယအားေပးရန ညႊနၾကားသည အမတအသားမားျဖစသညဟ ယၾကညၾကပါသည။ ဤယၾကညမႈက တန႕ျပနသညအေနျဖင ဘရားဂဏေတာ ကးပါး၊ တရားဂဏေတာ ေျခာကပါး၊ သဃာ႕ဂဏေတာ ကးပါးတ႕က ကယစားျပသည (၉၆၉) လႈပရားမႈ ေပၚေပါကလာျပး ဗဒၶဘာသာဝငမားအား မြတစလငစးပြားေရးလပငနးမားက သပတေမာကျပး ဗဒၶဘာသာဝငအခငးခငး၏ စးပြားေရးကသာ အားေပးရနေတာငးဆလာၾကပါသည။ အၾကမးဖကတကခကမႈမားအတြငးတြင မြတစလငစးပြားေရးလပငနးမားအား ဝငေရာကလယကမႈမားက အစၥလမဆန႕ကငေရးစတဓာတ၏ စးပြားေရးဆငရာ မေကနပမႈက ေဖာျပေနပါသည။

ျပညတြငးႏင ႏငငတကာ သတငး႒ာနမား၏ အစြနးတစဘကဘကက ေရာကေနသည သတငးပ႕မႈမားက အဆပါလ႕အသငးအဝငးမားၾကား ကြျပားျခားနားမႈမားက ပျပးတငးမာေစပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ ကြၽမးကငသမား၊ ျပညတြငးသတငးသမားမား၊ ႏငငေရးေဝဖနသမား၏ ေျပာၾကားခကအရ ၎တ႕သည အၾကမးဖကမႈမားႏငပတသကျပး သတငးေရးသားရာတြင၊ ေဝဖနရာတြင ဗဒၶဘာသာဝငမားထကစာလင မြတစလငမားက ပ၍အျပစတငေၾကာငး သရပါသည။ အျခားတစဘကတြငလညး အေနာကႏငငမားမ သတငး႒ာနမားသည ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတစလငမား၏ ပ႗ပကၡက ေဖာျပရာတြင လ႕အခြငအေရးဆငရာေဘာငအတြငးမသာၾကညျပး မြတစလငမားက သားေကာငမားအျဖစ၊ ဗဒၶဘာသာဝငမားက ကးလြနသမားအျဖစ ေရးသားေဖာျပေလရေနၾကပါသည။ ၎တ႕၏ သတငးပ႕ခကမားက ျမနမာႏငငမ ျပနလညၾကားသရသညအခါ ပ႗ပကၡမားက ျဖစပြားေစသည အေၾကာငးရငးတစရပျဖစသည ဗဒၶဘာသာ၏ အသြငလကၡဏာေပာကဆးမညက စတပၾကသတ႕၏ မေကနပမႈက ထပမအားျဖညလႈ႕ေဆာေပးလကပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသ ႏငငေရးေဝဖနသတစဦးက ျပညပသတငး႒ာနမား၏ သတငးပ႕ခကေၾကာင ျဖစေပၚလာေသာ စတလႈပရားမႈမား၊ မေကနပမႈမားက ဗဒၶဘာသာဝငမားက ျမနမာႏငင၏ စတဓာတမ႑ငျဖစသည ဗဒၶဘာသာက ကာကြယရနဆသည အမးသားေရးတာဝနက ထမးေဆာငၾကရန လႈ႕ေဆာေပးလကသလ ျဖစသညဟ ျငငးခကထတပါသည။ တငး (Time) မဂၢဇငးၾကးက ျမနမာအမးသားေရးဝါဒ ဘနးေတာၾကး ဦးဝရသ၏အေၾကာငးက “ဗဒၶဘာသာဝငအၾကမးဖကမႈမား၏ မကႏာ” (The Face of Buddhist Terror) အျဖစ ေရးသားေဖာျပေသာအခါ ျမနမာဗဒၶဘာသာဝငမားအဖ႕ ဗဒၶဘာသာဝငအားလးက ေစာကားသကသ႕ ခစားရျပး ေဒါသအျပငးအထနထြကၾကျခငးမာ အထကေဖာျပပါ ျပငပမဒယာသကေရာကမႈက သသာထငရားေစသည ဥပမာတစချဖစပါသည။ ဤစာအပက ျမနမာႏငငတြင ျဖန႕ချခငးမျပရန တားျမစပတပငျခငးက စာေပလြတလပခြငႏငပတသကျပး အၾကးအကယျငငးခစရာ ျဖစခေသာလညး အာဏာပငမားအေနျဖင ေနာကထပျဖစေပၚလာႏငသည အၾကမးဖကမႈမားက တားဆးႏငရန ဤသ႕ဆးျဖတရျခငး ျဖစပါသည။

ႏငငတကာမ အစၥလမမစ သတငးေဝဖနသမားသညလညး အဓကအေၾကာငးရငးအေပၚ အလားတသကေရာကမႈမး ျဖစေစပါသည။ ေဝဖနသအခ႕က ျမနမာႏငငမ ပ႗ပကၡမားသည ႏငငတကာအၾကမးဖကမႈဆန႕ကငေရးစစပြ (Global War on Terror) ဆသည ေခါငးစဥေအာကတြင မြတစလငမားအား သတျဖတရနၾကးပမးသည လႈပရားမႈ၏ တစစတတစပငးျဖစသညဟ ဦးတည ေဝဖနၾကပါသည။ ဤေဝဖနမႈမားက ႏငငတကာမ အားေကာငး၍ အရနအဝါၾကးမားျပး အစၥလမဘာသာအေပၚတြင တမးညြတေသာ မဝါဒအၾကေပးအဖြ႕မား (Advocacy Networks)၊ အစၥလမမစ အငစတကးရငးမား(Islamic Institutions)၊ ေငြေၾကးေထာကပသမားအေနျဖင ျမနမာႏငငသ႕ လာေရာကေလလာျပး ျမနမာႏငငမ အၾကပအတညးေတြ႕ေနေသာ မြတစလငမားအား ကညရန ရးခနးမား၊ အစအစဥမား စတငဖြငလစျခငးႏင ႏငငေရးႏင ေငြေရးေၾကးေရးအေထာကအပမား ကမးလမးျခငးတ႕ ျဖစေပၚေစပါသည။ အလားတပင ျမနမာႏငင၊ ရခငျပညနယမ ရဟငဂာမဆလငမား အတဒကၡေရာကေနၾကသည၊ ညငးပနးသတျဖတခေနၾကရသညဆသည အျမငျဖင ႏငငတကာမြတစလငအဖြ႕အစညးမားက ၎တ႕၏ ေငြေၾကးအရငးအျမစမားျဖင ပေအာကညျခငးသည ရခငလမးမား၏ နာကညးမႈ၊အျမငႏင ေဒါသက တြနးအားေပးရာေရာကပါသည။ ႏငငတကာ တန႕ျပနမႈမားသည မတသညဟဆႏငေသာလညး ဗဒၶဘာသာဝငမား၏ အစၥလမဘာသာနယခ႕မႈႏင အစၥလမဘာသာေရးစစပြမားအေပၚ ေၾကာကရြ႕စတပ၍ ၾကးမားေစပါသည။ ဤသ႕ျဖင မလက အေျခအျမစမရခေသာ အေၾကာကတရားမားသည ကယတငကယက အမနအျဖစလကခယၾကညသည အေၾကာကတရားမား ျဖစလာပါသည။ ယငးအေၾကာကတရားမားက ဗဒၶဘာသာဝင အမးသားေရးဝါဒမားအတြက အစၥလမဘာသာနယခ႕မႈက ခခကာကြယသညလႈပရားမႈမား ျပလပေစျပး ပ႗ပကၡမားကျဖစေပၚေစသည အနရာယ ပ၍ၾကးမားလာပါသည။

လ႕အသငးအဝငးမားၾကား အၾကမးဖကမႈမားႏင ဆကႏြယသည အသအျမင၊ စတေနသေဘာထားႏင အျပအမ မားႏင မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားက ပစမတထားသည ရညရြယသညရလဒမားက ဇယား (၃) တြင အကဥးရး၍ ေဖာျပထားပါသည။ ျမနမာႏငငမ ဗဒၶဘာသာဝငမားသည ေဒသအတြငးမ အျခားႏငငမား၊ အထးသျဖင အငဒနးရားႏင မေလးရားႏငငမားတြင ကနခသည ရာစႏစအတြငး မလ ဗဒၶဘာသာႏင ဟနၵဘာသာအမားစႏငငမားအျဖစမ မြတစလငအမားစႏငငမားအျဖစသ႕ ေျပာငးလသြားခေၾကာငး ေကာငးစြာသျမငၾကပါသည။ အၾကမးဖကမႈတကဖကေရး (War on Terror) (သ႕မဟတ) ယဥေကးမႈမား ေတြ႕ဆတကခကျခငး (Clash of Civilization) စသည စကားလးမားက ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညးအတြငး ထးေဖာကဝငေရာကေနျပး အၾကမးဖကဝါဒႏင ဗဒၶဘာသာမဟတေသာ တနဖးမား ပ႕ႏ႕ဝငေရာကျခငးက စးရြ႕စတမား ျမငမားလာေစပါသည။ မြတစလငအသငးအဝငး၏ အျခားလ႕အဖြ႕အစညးမားႏင မဆကဆပ သးျခားေနထငမႈကလညး အဆပါ သသယမားက ဖတေခၚေနသလျဖစပါသည။ ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတစလငမားအဖ႕ သကဆငရာ ဘာသာတရားမား၏ ကမးဂနမားမ သငၾကားခကမားအရ ၎တ႕၏ သကဆငရာကးကြယယၾကညမႈက ကာကြယျခငးသည ဘာသာေရးအရ အေရးၾကးေသာ တာဝနျဖစပါသည။ ၎အျပင ႏငငသားအမားစသည ဗဒၶဘာသာက ႏငငေတာစညးလးခငမာျခငး၊ စညးလးညညြတမႈျပကြျခငးမားႏင ဆကႏြယသတမတထားသညမာ

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

14 USIP.oRG

ႏစေပါငးမားစြာ ၾကာျမငေနပါျပ။ မြတစလငမားအေပၚ ဆန႕ကငဘကအျမငမားက ၾကးမားလျပး အစၥလမဘာသာ၏ တနဖးႏင အေလအကငမားက နားမလညျခငးကလညး ျမငမားလပါသည။ ဗဒၶဘာသာ ရဟနးအခ႕၏ လအမားက ေဟာေျပာသည တရားပြမားတြင အျခားဘာသာမားအေပၚတြင ထားရရမည စတေနသေဘာထားမားက ပ႕ခၾကပါသည။ ယငးသ႕ ဗဒၶဘာသာ အမးသားေရးဝါဒ သ႕မဟတ အစၥလမဆန႕ကငေရးဝါဒမားက ပ႕ခသည တရားေဟာမႈမားက အသသြငးတပေခြျဖငလညး တရားပြျပးေနာကပငး ျဖန႕ခၾကပါသည။ ျပညသအမားစက ဤတရားမားက လသရငၾကားေဝဖနျခငး၊ တရားေဟာသည သဃာေတာက ေဝဖနျခငးျပလပလင ဗဒၶဘာသာက မေလးစားရာေရာကသညဟ ျမငေနၾကပါသည။

ျမနမာႏငငသည လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား အၾကမးဖကတကခကမႈမားက တန႕ျပနရနအတြက သသာထငရားသည စနေခၚမႈမားႏင ရငဆငေနရပါသည။ အပခပေရးစနစအေျပာငးအလ၊ ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမားႏင မတပ မညသည ၾကးမားသည အလပယနရား၊ ကယျပန႕ေသာလထ (သ႕မဟတ) ႏငငေရးေထာကခမႈမားကမ ဤပ႗ပကၡ၏ အေၾကာငးရငးျမစက မေျဖရငးႏငပါ။ ႏငငေရးသမားမား၊ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား၊ သဃာေတာမား၊ ႏငငေရးေဝဖနသမားႏင ႏငငတကာမ ေခါငးေဆာငမားအဖ႕ ျပညသလထ၏ အျမငႏင ဆန႕ကငဘကျပျခငးသည ၎တ႕အတြက ဂဏသကၡာႏင ေထာကခမႈမား ဆးရးရမည အနရာယရေနပါသည။ လကရအေျခအေနသည အလယအလတေပာေျပာငးေသာ အျမငမားက အစြနးေရာကသေဘာတရားမားက မေကာလႊားႏငသည ပတဝနးကငမးျဖစေနပါသည။ ထ႕ေၾကာင ဤအစရငခစာတြင ကြၽႏပတ႕တငျပသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည အသအျမငမားက ေျပာငးလျမႇငတငေရးႏင တစခနတညးတြင မဒယာမ လကရပ႗ပကၡမားက ေသြးထးေျမႇာကပငေပးသညအလားအလာမားက ကာလတ သ႕မဟတ ကာလတစခအတြငး တားဆးႏငရန အေရးတၾကး လအပခကမားျဖစပါသည။ အဆပါ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည ျမနမာႏငငတြင ဘာသာတရားအခငးခငး အျပနအလနနားလညႏငရန၊ သညးချခငးႏင အျခားဘာသာမားအေပၚ အထငမေသးသည စတေနသေဘာထားမားႏင အေလအကငမားက အားေပးျမႇငတငရန၊ လြမားေသာ သတငးပ႕ခကမား၊ အစၥလမဘာသာဆန႕ကငေရး လႈ႕ေဆာခကမားက တန႕ျပနရန၊ အမနးတရားလႈ႕ေဆာသည သတငးစကားမားက ထနးသမးေစာငၾကည၍ ပတပငႏငရန၊ သတငးမဒယာက မနမနကနကနနားလညအသးခေရး အားေပးျမႇငတငရန ႏင ျမနမာႏငငသည ဘာသာေပါငးစ၊ လမးေပါငးစ တနးတညမေနထငၾကသည ႏငငျဖစသညဆသည အျမငက အားေပးေထာကခရန ရညရြယပါသည။ ဤပ႗ပကၡက ေျဖရငးရာတြင ႏငငတကာမ အလြနအကြၽပါဝငပတသကမႈမားသည ျပညတြငးမ တာဝနခေျဖရငးရမည ပဂၢလမား၏ ဂဏသကၡာႏင ထေရာကစြာစြမးေဆာငႏငမႈက ထခကေစႏငေသာေၾကာင မထငမရားသာ ရသငပါသည။ ကာလတတစခအတြငး မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည အလယအ လတသေဘာထားေပာေျပာငးသမားက ယၾကညခကခငမာစြာျဖင ေျပာရဆရရေစသည ပတဝနးကငမးက ဖနတးေပးႏငရန ျဖစပါသည။ ရညရြယသည ရလဒမားက မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားအပငးတြင အေသးစတေဖာျပထားပါသည။

ဇယား (၃)၊ လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား အၾကမးဖကမႈမား၊ ျပနာမားႏင ရညရြယသည ရလဒမား

လကရျပနာမား ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင (Knowledge)

စးပြားေရး၊ လဦးေရႏင ဘာသာေရးစသည ပ႗ပကၡျဖစပြားေစေသာ အေၾကာငးရငးမားေပါငးစမျခငး (ပ႗ပကၡက ဘာသာေရးအသြငေဆာငေစျခငး)

အျခားဘာသာတရားမားက အျပနအလနနားလညျခငးႏင ဘာသာတရားမား၏ ျငမးခမးေရးဆငရာသငၾကားခကမားက တနဖးထားျခငး

ပ႗ပကၡျဖစပြားေစေသာ အေၾကာငးရငးမားက နားလညမႈျမငမားျခငး

အစၥလမဘာသာ၏ တနဖး၊ အစဥအလာ၊ သမငး၊ ယဥေကးမႈႏင ရညရြယခက စသညမားက မမနမကနျဖန႕ချခငး

မနကနစတခရေသာ သတငးအရငးအျမစမားက တနဖးထားျခငး

ျပညသလထ၏ အေတြးအေခၚတြင ကမၻာလးဆငရာအၾကမးဖကဝါဒတက ဖကေရးဆသညစကားလးမားထးေဖာကဝငေရာကေနျခငး

အစၥလမဘာသာေရးစစပြ ဆငႏႊသမား ျမနမာႏငငတြင ရေနျပဆသညမာ မမနဟေဖာထတျခငး

မမတ႕ သရသမ သတငးမားအားလးသည မနကနသညဟ လြမားစြာယၾကညျခငး အခ႕ေသာ သတငးအခကအလကမားသည မနကနမႈမရႏငဟ သနားလညျခငး

စတေနသေဘာ ထား (Attitude)

အစၥလမဘာသာဆန႕ကငေရး မမနမကနဝါဒျဖန႕မႈမားက ဗဒၶဘာသာဝငမားက ယၾကညေနျခငး

ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတစလငမားအၾကား အျပနအလနသညးခမႈမား ျမငမားျခငး

ျမနမာႏငင အမးသားသြငျပငလကၡဏာ၏ ၾကးျမတမႈႏင ဗဟအခကအခာသည ဗဒၶဘာသာျဖစသညဟ ယၾကညျခငး

ျမနမာႏငငသည ဘာသာေပါငးစ အတယဥတြေနထငေသာ ႏငငျဖစသညဟ ကယကယျပန႕ျပန႕ လကချခငး

အစၥလမဘာသာ ပ႕ႏ႕ျခငးက ေၾကာကရြ႕ျခငး

အၾကမးဖကတကခကမႈမားႏင ယဥပါးေနျခငး ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတစလငမားအၾကား အျပနအလနသညးခမႈမား ျမငမားျခငး

အျပအမ (Behavior) ဗဒၶဘာသာဝငမားက မြတစလငစးပြားေရးလပငနးမားက သပတေမာကျခငး သပတေမာကျခငးမားက ရပတန႕ျခငး

အစၥလမဘာသာ ဆန႕ကငေရးသတငးမားက ထထေရာကေရာကျဖန႕ေဝျခငး အမနးတရားလႈ႕ေဆာေရးေဟာေျပာခကမားက ေစာငၾကပထနးသမး၍ သညးချခငးမရပ ပတပငတားျမစျခငး

မြတစလငစးပြားေရးလပငနးမား၊ ကးကြယဝတျပရာ အေဆာကအအမား၊ မြတစလငမားက တကခကျခငး၊ လယကျခငးႏင မြတစလငမား၏ တနျပနဂလစားေျခတကခကျခငး

လျခေရးတပဖြ႕မားက အငအားတးျမႇငခထားျခငး

ဗဒၶဘာသာ အမးသားေရးဝါဒမား၏ တရားေဟာပြမားႏင မသာဝါဒျဖန႕ချခငးမား ပမအားေကာငးေသာ ေစာငၾကပထနးသမးမႈမား

အၾကမးဖကမႈတကဖကေရး (War on Terror) (သ႕မဟတ)

ယဥေကးမႈမား ေတြ႕ဆတကခကျခငး (Clash of Civilization)

စသည စကားလးမားက ျမနမာလ႕အဖြ႕အစညးအတြငး

ထးေဖာကဝငေရာကေနျပး အၾကမးဖကဝါဒႏင

ဗဒၶဘာသာမဟတေသာ တနဖးမား ပ႕ႏ႕ဝငေရာကျခငးက စးရြ႕စတမား

ျမငမားလာေစပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 15

မဒယာအခငးအကငး (Media Landscape)ျမနမာႏငငမ ႏငငသားမား၏ အသအျမင၊ စတေနသေဘာထား၊ အျပအမမားက ရညရြယထားသည ရလဒမားသ႕ ေျပာငးလႏငေအာင မဒယာက မညသ႕ ထနးခပ၍ အသးခမညနညး။ အဆျပထားသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည အဓပၸာယျပညဝျပး ျဖစႏငေျခရရန ရညရြယထားပါသည။ “အဓပၸာယျပညဝရန” ဆသညမာ အဆပါေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည ျမနမာႏငငတြင အေရးတၾကး ဦးစားေပးျပး ေျပာငးလရမည တကေသာအစအစဥမားက တက႐ကေျဖရငးျခငးက ဆလပါသည။ “ျဖစႏငေျခရရန” ဆသညမာ ကြၽႏပတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက မဒယာသည ျပနာမားက ေျဖရငးရနႏင လ႕အသငးအဝငးမားက ေအာငျမငစြာ ေျပာငးလႏငရနအတြက ထေရာကေသာ ကရယာတစချဖစသညဟ ယၾကညၾကျခငးက ဆလပါသည။ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးတစခတညးႏင ျပးခသည အပငးတြင တငျပထားသည ကယျပန႕ေသာ ရလဒမားက ေျဖရငးႏငမညမဟတဟ သနားလညသညအတြက မဒယာလႈပရားမႈမားႏင အတအက ဆကႏြယေသာ အသြငေျပာငးလျခငးမားကသာ ဤစာတမးတြင ေလလာသးသပမည ျဖစပါသည။

မဒယာျဖင ၾကားဝငေဆာငရြကျခငးမားသည မညမအဓပၸာယရႏငမညက ဆးျဖတႏငရနအတြက ျမနမာႏငင၏ လကရမဒယာအခငးအကငးက နားလညရနလအပပါသည။ ထ႕ေၾကာင ကြၽႏပတ႕သည ျမနမာႏငငမ မဒယာအခနးက႑၏ အရညအေသြးႏင အလားအလာမားက ပထမဆး ေဖာျပပါသည။ (အျပညအစေတာ မဟတႏငပါ)။ အသြငကးေျပာငးေရးကာလ၏ အေရြ႕အေပၚ အေျခခ၍ မဒယာအခငးအကငးမား ဆကလက ေျပာငးလေနမညျဖစေသာလညး ယခတငျပမည သတငးအခကအလကမားသည ကြၽႏပတ႕ အဆျပသည မဒယာၾကားဝငေဆာငရြကျခငးမားက မညသ႕မညပ ၾကည႐ႈေလလာသးသပသငသညက ေထာကျပရနျဖစပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား အျပးသတျပးေနာက ေဒသအလကအတငပငခမားႏင စေဝးေဆြးေႏြးမႈမားမ ေဖာထတရရသည အဆျပသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားက ပစႏစမးခြျခားႏငပါသည။ အခ႕ေနရာမားတြင မဒယာသည ၾကားဝငေဆာငရြကရန ကရယာမား ျဖစၾက၍ အခ႕ေနရာမားတြင မဒယာက ပစမတအျဖစ ဦးတညရမညျဖစပါသည။ ပျပးတတကကေျပာရမညဆလင လကရတညရေနေသာ မဒယာအရညအေသြးမားက အသးျပ၍ ရညရြယထားသည ရလဒမားက ရရႏငသညဆလင မဒယာသည ကရယာ (Media as Tools) ျဖစ၍ မဒယာ သ႕မဟတ မဒယာပတဝနးကငက ေျပာငးလျခငးျဖင ရညရြယေသာရလဒမားရမညဆလင မဒယာသည ပစမတ (Media is the Target) ျဖစပါသည။

အဆျပထားသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမား (Media Initiatives) အတြက ထပမစဥးစားရမည အခကအလကမားမာ ေအာကပါအတငးျဖစပါသည။

■ ေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည ျပညတြငးမ တာဝနရသမားကယတင ဦးစးေဆာငရြကႏငရန ျပငဆငထားျပး တစခါတစရမသာ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကရန လအပပါသည။

■ ေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည တစႏငငလးအတငးအတာျဖင ဖနတးထားေသာလညး ေဒသဆငရာလ႕အဖြ႕အစညးမား၏ အၾကျပခကမားျဖင ေဒသဆငရာလအပခကမားအတြက ေဒသဆငရာမဒယာမားက ေဆာငရြကႏငေသာ လပငနးမားအျဖစ အသြငေျပာငးလႏငပါသည။

■ မဒယာ၏ အရညအေသြးအေပၚက အမျပလက အဆျပသည ေရ႕ေဆာငလပငနးမားက မတညေသာ အခနကာလမားတြင ေဆာငရြကႏငပါသည။ ထ႕ေၾကာင လ႕အသငးအဝငးအေျပာငးအလမား၏ အကးသကေရာကမႈမားသညလညး မတညေသာ အခနကာလမားတြင ျဖစေပၚႏငပါသည။

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

16 USIP.oRG

ပႏပမဒယာ (Print)သမၼတဦးသနးစန အစးရက ၂၀၁၁ ခႏစ၊ ဇြနလတြင ပႏပရနစာမမားက ပႏပစကမတငခင စာေပစစစေရးသ႕ ၾကတင တငျပရသညစနစက ရပသမးေၾကာငး ေၾကညာလကျခငးသည ျမနမာႏငင၏ မဒယာေလာကတြင ၾကးမားေသာ အေျပာငးအလၾကး ေရာကရလာျခငးပငျဖစပါသည။ ဤရပသမးမႈက ေဖာေျဖေရးစာေပမားအတြကသာ စတငချခငးျဖစေသာလညး ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ဩဂတလတြင စာေပအမးအစားအားလးအား ၾကတငစစေဆးတညးျဖတမႈ (Prepress Censorship) ကငးလြတခြငျပျခငးျဖင အေျပာငးအလ ျပညစခပါသည။5 သ႕ေသာလညး ေရ႕ဆကမည ေျခလမးမားသည အရညအေသြးျပညဝရန လအပပါသည။ စာနယဇငးသမားအားလးအေနျဖင ေဒၚေအာငဆနးစၾကညႏင ပတသကေသာ သတငးမားကပင ေရးသားခြငရျပျဖစေသာလညး ေနာငတြင အေရးယခရႏငသည အေရးက ေရာငရားႏငရနအတြက ႏငငေရးသတငးမားေရးသားရာတြင ကယတငစစစတညးျဖတမႈ (Self-Censorship) က ကငသးေနရဆျဖစပါသည။ ၎အျပင စာအပထတေဝျပးေနာကပငးတြင စစေဆးတညးျဖတမႈ (Postpress Censorship) မား ရေနဆျဖစပါသည။ ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနသည ပႏပထတေဝခြငမား မတပတငျခငးက ဆကလကထနးခပထားျပး ပႏပထတေဝျပးသား စာအပမားတြင အျပစဆစရာ အေၾကာငးတစစတစရာရလင ပႏပထတေဝခြငလငစငက ရပသမးျခငး (သ႕မဟတ) ဒဏေငြတပျခငး စသညျဖင အေရးယႏငဆျဖစပါသည။ ေနာကထပ အလားအလာေကာငးသည ေျခလမးတစရပအေနျဖင ေန႕စဥထတ သတငးစာမားက ထတေဝခြငျပချပး သတငးစာ (၄) ေစာငသည ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဧျပလ (၁) ရကေန႕မ စတင၍ထတေဝႏငသည လငစငရရျပးျဖစပါသည။ စစေပါငး ေန႕စဥသတငးစာ (၁၆) ေစာင ေစးကြကတြငးသ႕ ဝငေရာကလာရနရျပး အပတစဥထတ ဂာနယအမားစသညလညး ေန႕စဥထတသတငးစာအသြငေျပာငးရန စစဥေနၾကပါသည။

လကရအေျခအေနတြင ျမနမာႏငင၏ ပႏပမဒယာေလာကသည ေစာငေရ သးရာေကာသည သတငးစာမား၊ ဂာနယမားျဖင အတကကြဆးရပတညေနျပး ၎စာေစာငမား၏ သးပ တစပခန႕သည ရနကနျမ႕တြင အေျခစကၾကပါသည။6 ျမနမာႏငင၏ စာတတေျမာကမႈႏႈနးသည အျငငးပြားစရာအေၾကာငးရေသာလညး ၈၉ ဒမ ၉ ရာခငႏႈနးခန႕ရသညဟ ခန႕မနးၾကပါသည။7 စာတတေျမာကမႈႏႈနးသည ေကးလကေဒသတြင ေမးစရာမလေလာကေအာင နညးပါးလပါသည။ မညသ႕ပငျဖစေစ တစႏငငလးအတငးအတာျဖင စာဖတသအေရအတြကမာ ျမင႕မားလပါသည။ စာအပအငားဆငမားမာလညး ျမနမာႏငင အႏ႕အျပားတြင ျမငေတြ႕ရမည အမတအသားျဖစပါသည။ အဆပါ စာအပအငားဆငမားတြင သတငးစာအမားအျပားက တစအပတညးအျဖစ ပးတြခပထားျပး တစတြလးက အမသ႕ငားရမးဖတ႐ႉႏငပါသည။ ေဒသအႏ႕အျပားတြငလညး လကဖကရညဆငမားရၾကျပး ယငးဆငမားသည ေဒသချပညသမား၏ သတငးစာ၊ ဂာနယမားလလယဖတ႐ႈရာႏင တစေန႕တာအတြက ထးျခားေသာ သတငးမားက ေဆြးေႏြးၾကရာ ေနရာမားျဖစၾကပါသည။

ေယဘယအားျဖငေတြ႕ေနရသည ျပနာတစခမာ သကဆငရာလ႕အဖြ႕အစညးမားက စစစစမနမနကယစားျပသည ေဒသဆငရာ ဘာသာစကားျဖင ထတေဝသည သတငးစာေစာငမား မရျခငးျဖစပါသည။ အမနစငစစ ေဒသဆငရာမဒယာမားသည ရားပါးလသညဆေသာလညး အေျပာငးအလမား စတငေနျပျဖစပါသည။

ပႏပမဒယာသည လစဥႏင အပတစဥထတေဝမႈမားတြင အငအားေကာငး၍ ကယကယျပန႕ျပန႕ျဖန႕ခႏငေသာလညး ယခမ စတငဝငေရာကမည ေန႕စဥသတငးစာေစးကြကတြင ဝငေရာကယဥျပငႏငရန ပျပးခကခပါလမမည။ လကရအေျခခအေဆာကအအမားက သတငးစာမားက လြယလြယကကျဖန႕ခႏငေအာင အေထာကအကမျပသညအျပင သတငးစာအနညးငယသာ ကယပင ပႏပစကပငဆငၾကပါသည။ ရလဒအေနျဖင အၾကးဆးပႏပစကပငရငမားက သတငးစာေလာကတြင ဩဇာအာဏာၾကးမားလာပါသည။

ျခငသးသပရမညဆလင အစးရခပကငသည မဒယာပတဝနးကငတြင ဆယစႏစေပါငးမားစြာ ရငသနခရသညေနာကပငး ျပညသလထ၏ အစးရသတငးစာမားအေပၚ ယၾကညမႈမာ လးဝမရသေလာကျဖစပါသည။ ႏႈငးယဥခကအားျဖင ပဂၢလကသတငးစာမားေပၚတြင ျပညသလထက ပ၍ယၾကညအားထားၾကပါသည။ သ႕ေသာလညး ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမား၏အဆအရ ယၾကညမႈဆသညမာလညး မညသက မညသညမဒယာက စစဥထတေဝသညဆသည အခကေပၚ အဓကမတညသညဟ သရပါသည။ အပတစဥဂာနယအမားစသည အေၾကာငးအရာမား ထပေနတတသျဖင စာဖတသမားက အထးသတငးေပးပ႕ခကမား (Special Reports) အေပၚ ပ၍အေလးထား ဖတ႐ႈလၾကပါသည။ ယငးအထးသတငးမားက ဂာနယမားအား တစခႏင တစခမတညေအာင ခြျခားေပးပါသည။ ျပညသမားၾကားတြင တငးရငးသားႏင ဘာသာေရးကစၥမားႏငပတသက၍ ႏငငတကာသတငး႒ာနမား၏ သတငးပ႕ခကမားက အတငးအတာတစခအထ မယၾကညၾကပါ။ ဗမာလမားစအခ႕က တငးရငးသားအေရး ႏငငတကာသတငးေရးသားခကမားသည တငးရငးသားမားအေပၚ အလြနအမငးဘကလကမႈရသညဟ ထငျမငၾကျပး ယငးထငျမငခကကပင ပ႗ပကၡမားႏင ပတသက၍ ျမနမာႏငငတြငး အေပၚရမသာ သနားလညျခငးက သကေသျပေနပါသည။

အသလႊငမဒယာ (Broadcast)၂၀၁၁ ခႏစ မတငမက အသလႊငမဒယာလပငနးက အစးရက လးဝခပကငထားျပး ၂၀၁၁ ခႏစေနာကပငးျဖစေပၚလာေသာ အသြငကးေျပာငးမႈမားက အသလႊငမဒယာလပငနးတြင ပႏပမဒယာေလာက မျမငမားသည လြတလပခြငအခ႕က သယေဆာငလာပါသည။ လကရအေျခအေနတြင အစးရ သ႕မဟတ တပမေတာက ခပကငထားေသာ ေန႕စဥသတငးစာ (၅) ေစာငႏင ရပျမငသၾကား႒ာန (၂) ခ (ျမနမာေရဒယႏင ရပျမငသၾကား ႏင ျမဝတ) တ႕သည ဆကလကထတလႊငေနဆျဖစပါသည။ ဤအေတာအတြငး ပဂၢလကပင FM အသလႊင႒ာနအသစမား (FM Channels) ႏင လကတစဆပစာမအေရအတြကရသည ပဂၢလက ရပျမငသၾကား႒ာနအသစမား ေပၚေပါကလာေသာလညး အမားစသည အစးရႏင ဆကႏြယပတသကေသာ ခရနစးပြားေရးသမားမား၏ ပငဆငမႈမားျဖစၾကပါသည။8 အသလႊင႒ာနအသစတစခတညေထာငရနမာလညး စတငရငးႏးျမႇပႏရမည ေငြေၾကးအရငးအႏးၾကးမားမႈ ေၾကာင ပႏပမဒယာႏင ႏႈငးယဥလင ပမခကခပါလမမည။ျမ႕ၾကးမား၏အျပငဘကတြင ေရဒယသည ျပညသလထေရြးခယသည မဒယာျဖစပါသည။ အထးသျဖင ဗြအေအ (Voice of America/VOA)၊ ဘဘစ (BBC) စသည ႏငငတကာသတငး႒ာနမား၏ ထတလႊငခကမားက နားေထာငရနျဖစပါသည။ သ႕ေသာလညး ေရဒယလႈငးမား ေရာကရႏငသည အတငးအတာျပ ေျမပအရ9 ျပညတြငး FM အသလႊင႒ာန (FM Station) ၉

ျမနမာႏငင၏ ပႏပမဒယာေလာကသည

ေစာငေရ သးရာေကာသည သတငးစာမား၊ ဂာနယမားျဖင

အတကကြဆးရပတညေနျပး ၎စာေစာငမား၏ သးပ

တစပခန႕သည ရနကနျမ႕တြင အေျခစကၾကပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 17

ခသည ျမနမာႏငင၏ လဦးေရထထပသည ဗဟအခကအခာေဒသမားကသာ ေရာကရႏငသညဟ သရပါသည။ တငးရငးသားလမးစမားေနထငသည ျမ႕မားတြင သတငးနားေထာငလသမားအတြက စစေတြတြငအေျခစကေသာ ပၪၥဝတ အသလႊင႒ာနကသ႕ သတငး႒ာနအနညးငယသာရျပး ေရြးခယစရာသပမရလပါ။10

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက အသလႊင႒ာနအသစမားသည ျမနမာအစးရသတငးမားကသာ အဓကထားထတလႊငရန တာဝနယထားရသညဟ ဆပါသည။ ယငး ေရဒယမားသည ေဖာေျဖေရးဆငရာ အစအစဥမားကသာ ဦးစားေပးျပး အစးရႏငမပတသကေသာ သတငးမားက မထတလႊငၾကပါ။ ပႏပမဒယာတြငကသ႕ပင တငးရငးသားေရဒယအသလႊငမႈမားတြင တငး ရငးသားလကနကကငတပဖြ႕မား၏ ဩဇာသကေရာကမႈၾကးမားျပး ေဒသဆငရာျပညသမားက စစစစမနမနကယစားျပသည အသငးအ၀ငးကယစားျပအသလႊင႒ာနမား (Community Radio) မရၾကပါ။ ဥပမာအားျဖင ကရငျပညနယတြင သပမၾကာေသးခငအခနအထ ေဒသဆငရာမဒယာမားက တညေထာငခြငမျပပါ။11

ႏငငတကာအသလႊင႒ာနမားတြင တငးရငးသားလမးမား၏ ဘာသာစကားျဖင ထတလႊငသညအစအစဥမားရေသာ လညး နညးပါးလပါသည။ ဗြအေအ (VOA) အသလႊင႒ာနက “တငးရငးသားေဒသမ အသမား” (News from Ethnic Frontiers) ဆသညေခါငးစဥျဖင တစပတလင တစၾကမထတလႊငပါသည။ ထအစအစဥက ျမနမာဘာသာျဖင ထတလႊငေသာလညး တငးရငးသားသတငးေထာကမားက ေပးပ႕ေသာ တငးရငးသားမားႏငပတသကသည သတငးမားက စေပါငးထတလႊငျခငး ျဖစပါသည။ လြတလပေသာအာရအသ (Radio Free Asia/RFA) သတငး႒ာနကလညး အပတစဥ ေရဒယအစအစဥတစခႏင ရပျမငသၾကားအစအစဥတစခက တငးရငးသားဘာသာစကား (၇) မးျဖင ဘာသာစကားတစမးလင (၁၀) မနစစ ထတလႊငေနပါသည။ ျမနမာႏငငအတြငးမ အသလႊင႒ာနမားတြင အစးရပငျဖစသည ျမနမာေရဒယႏင ရပျမငသၾကားလပငနးတစခတညးသာ တငးရငးသားဘာသာစကားမား ထတလႊငေပးပါသည။

ဤအေတာအတြငး ရပျမငသၾကားသည ျမ႕ျပေန ပရသတမားအၾကား ပ၍ဆြေဆာငႏငစြမးရသည မဒယာအျဖစ ေရဒယက ေကာျဖတစျပလာပါသည။12 ေဂါလပသေတသနအဖြ႕ (Gallup Data) ၏ စစတမးေကာကယေသာ အခကအလကမားအရ ျမနမာႏငငသား တစဝကနညးပါးခန႕ (၄၄ ဒမ ၇ ရာခငႏႈနး) သည ရပျမငသၾကားမ ထတလႊငေသာ သတငးမားက တစပတလင အနညးဆးတစၾကမၾကညရႈသညဟ သရပါသည။ ရပျမငသၾကားၾကညရႈမႈမာ ျမ႕ျပေဒသတြင အမားၾကးပ၍ မားျပားပါသည (၄၁ ဒမ ၆ ရာခငႏႈနးက ေန႕စဥၾကညျပး ၆၇ ဒမ ၈ ရာခငႏႈနးက တစပတတစခါၾကညသည) ။ ျမ႕ျပေန အမေထာငစအမားစ (၈၂ ရာခငႏႈနး) သည ရပျမငသၾကားစက ပငဆငၾကပါသည။ ၎တ႕အနကမ ၁၀ ရာခငႏႈနးမသာ ျဂလတစေလာငးမ အစအစဥမား (Satellite Signals) က လကခ ၾကည႐ႈႏငၾကပါသည။

ျမ႕ျပေဒသတြင ရပျမငသၾကားစကအမားစ စေဝးတညရျခငးေၾကာငပင ေယဘယအားျဖင လ႕အဖြ႕အစညးအတြငး ပ၍ျပညစသမားသည ရပျမငသၾကားၾကညသမား ျဖစၾကပါသည။ တငးရငးသားဘာသာစကားျဖင ထတလႊငမႈမား နညးပါးျခငးေၾကာင ရပျမငသၾကားၾကည႐ႉသအမားစမာ ျမနမာစကားေျပာသမားျဖစၾကပါသည။ သ႕ေသာလညး အစးရပင ျမနမာ႕ႏငငတကာရပျမငသၾကား (Myanmar International TV) မ အဂၤလပဘာသာအစအစဥမားက ထတလႊငေနျပး ျမနမာရပျမငသၾကားမလညး အဂၤလပဘာသာအစအစဥအခ႕က ထတလႊငေနပါသည။ ျမနမာေရဒယႏင ရပျမငသၾကားမ မၾကာေသးခငက တငးရငးသားဘာသာစကား (၈) မးပါဝငသည တငးရငးသားဘာသာအစအစဥတစခက စတငထတလႊငရန ေၾကညာထားပါသည။ ႏငငတကာသတငး႒ာနမားသညလညး ျမနမာဘာသာျဖင သတငးထတလႊငမႈအစအစဥမားအျပင လြတလပေသာအာရအသ၏ တငးရငးသားအစအစဥကသ႕ တငးရငးသားဘာသာသတငးထတလႊငမႈမားက ထတလႊငေနပါသည။ သ႕ေသာလညး တငးရငးသားဘာသာစကားျဖင ထတလႊငသည ရပျမငသၾကားအစအစဥမားမာ အလြန႕အလြနနညးပါးေနဆျဖစပါသည။

ျမနမာေရဒယႏင ရပျမငသၾကား (MRTV) စသည အစးရပင႒ာနမားက ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနမ ခပကငထားေသာလညး ဝနၾကး႒ာနက ယငးအသလႊင႒ာနမားအား အမားပငအသလႊင႒ာနအျဖစ အသြငကးေျပာငးရန စစဥေနေၾကာငး ေၾကညာထားပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစမ စတင၍ အသလႊင႒ာနမားက စေပါငးဖကစပဖြ႕စညးသည အသြငသဏၭာနတစခသ႕ ကးေျပာငးလာပါသည။ ဥပမာအားျဖင MRTV-4 ႏင Channel 7 တ႕သည အသြငသဏၭာနအားျဖင ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနႏင Forever Group တ႕ ပးတြပငဆငသည အစးရႏင ပဂၢလက ပးေပါငးေဆာငရြကမႈျဖစပါသည။ ဤအေတာအတြငး ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမား၏ ေျပာၾကားခကမားအရ SkyNet သည အစးရႏင ရငးႏးကြၽမးဝငေသာ ခမးသာသညစးပြားေရးသမားတစဦး ပငဆငသည ပဂၢလကအသလႊင႒ာနျဖစေၾကာငး သရပါသည။ (ယငးအသလႊင႒ာန၏) ရပျမငသၾကားထတလႊငခကအမားစမာ ေဖာေျဖေရးအတြကသာျဖစျပး သတငးထတလႊငမႈမားမာလညး အစးရသတငးထတျပနမႈမားႏင တစထပတညးျဖစပါသည။

ထ႕ေၾကာငလညး ေဂါလပအဖြ႕၏ သေတသေနျပခကမားအရ ၾကည႐ႈသအမားစက ရပျမငသၾကား႒ာနမားက “အတငးအတာတစခထ (Somewhat) ယၾကညသည” ဟ ဆေသာလညး “အထးတလည (A Great Deal) ယၾကညသည” ဟဆသ အနညးငယသာရသညဆသည ေတြ႕ရခကက အဩစရာမရပါ။ ျပညသမားက ႏငငတကာအသလႊင႒ာနမားက အစးရအသလႊင႒ာနမားထက ပ၍ ယၾကညၾကပါသည။ ဤအခကအလကမားသည ေတြ႕ဆေမးျမနးခသအမားအျပား၏ ထငျမငခကႏင အတငးအတာတစခအထ ကြျပားျခားနားေနပါသည။ ထငရားေကာၾကားေသာ ေဖာေျဖေရးသမားတစဦးက “သာမာန ျမနမာႏငငသားေတြ ယၾကညႏငတ သတငးဆတာ မရဘး” ဟပင ႐း႐းရငးရငးေျပာပါသည။

အငတာနက (Internet)အဓကအားျဖင ျမ႕ျပတြငေနထငသည ဝငေငြေကာငးသမားသာ အငတာနကက အသးျပႏငၾကပါသည။ သ႕ေသာလညး တယလေနာ (Telenor) ႏင အရဒ (Ooredo) ကသ႕ ႏငငတကာကမၸဏမားအား လကကငဖနးေရာငးခေရးလငစငမား ခေပးျပးသညေနာကတြင လကကငဖနးအသးျပသည ကနကစာရတမား ေလာကသြားမညျဖစျပး ျပညသမားအေနျဖင အငတာနကအသးျပႏငသည လကကငဖနးမား ပ၍ ဝယယပငဆငႏငေစမည ျဖစပါသည။ ေဂါလပအဖြ႕၏ အခကအလကမားအရ ျပးခသညတပတအတြငး အငတာနကအသးျပခသညဟေျဖၾကားသည ျမနမာႏငငသား (၁ ဒမ ၄) ရာခငႏႈနးမသာရသညဟ သရပါသည။13 ျမ႕ျပေဒသတြင ေနထငသမားထတြငမ (၄ ဒမ ၁) ရာခငႏႈနးရသျဖင အနညးငယပမားပါသည။14

တငးရငးသားေရဒယအသလႊငမႈမား တြင တငးရငးသားလကနကကငတပဖြ႕ မား၏ ဩဇာသကေရာကမႈၾကးမားျပး ေဒသဆငရာျပညသမားက စစစစမနမနကယစားျပသည အသငးအ၀ငးကယစားျပအသလႊင႒ာနမား (Community Radio) မရၾကပါ။

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

18 USIP.oRG

အငတာနကက ျမ႕ျပေဒသတြင အမားအားျဖင အသးျပႏငျပး ေကးလကေဒသႏင တငးရငးသားေဒသမားတြငမ အနညးငယမသာ အသးျပႏငပါသည။ သ႕ေသာလညး ျမ႕ျပေဒသမားရ လအမားအျပား အငတာနကသးစြႏငသည ေကာဖဆငမားေၾကာင တစႏငငလးအတငးအတာျဖင အငတာနကသးစြသေပါငးက ခန႕မနးရာတြင အထကပါကနးဂဏနးမားသည မားယြငးႏငပါသည။ ၎အျပင ျပညသအမားစသည ၎တ႕၏ လကကငဖနးမားမတဆင အငတာနကက အသးျပႏငပါသည။ လကကငဖနးမားအတြက ရညရြယတညေဆာကထားသည အငတာနကဆငရာအေျခခအေဆာကအအမားကငးမေနေသာလညး (ေဂါလပသေတသနအရ) လကကငဖနးမားမ တဆင အငတာနကအသးျပျခငးသည ကြနျပတာမတဆင အငတာနကအသးျပျခငးထက ပ၍လငျမနႏငပါသည။

အငတာနကတပဆငခမာ ေဒၚလာ (၃၀၀) ႏငအထက ကနကျပး လစဥႏႈနးထားမားမာ ေဒါငးလပ (Download) ႏင ဆကသြယမႈအျမနႏႈနး (Connection Speed) ေပၚမတည၍ ေျပာငးလမႈရပါသည။ (ပမးမျခငးအားျဖင တစလလင ၇၅ ေဒၚလာမ ၁၀၀ ေဒၚလာအတြငး)၊ လကကငဖနး အငတာနကအသးျပမႈ (Mobile Internet Access) က တစမနစလင ၁၅ ဆင (15 Cents) မ ၃၀ ဆင (30 Cents) အထကနကပါသည။

အငတာနကသည ျမနမာႏငင၏ျပငပသ႕ ေရာကရေနေသာ တငးရငးသားလမးစမားအတြက အဓကဆကသြယေရးလမးေၾကာငး ျဖစပါသည။ ယခငျပညပေရာက ျမနမာသတငး႒ာနမားျဖစၾကသည မဇၨၽမ၊ ဧရာဝတ၊ ဒမကရကတစျမနမာအသ (Democratic Voice of Burma/DVB) တ႕က သတငးမားက အငတာနကေပၚမ ျဖန႕ခေနၾကပါသည။

အငတာနကအသးျပမႈနညးပါးေနဆျဖစျပး အမားျပညသ အသးျပႏငရန အခြငအေရးရားပါးသညၾကားမပင Facebook ကသ႕ လမႈမဒယာကြနရက (Social Media Networks) မားသည ျမနမာႏငငတြင အထးတလညလၾကကမားလပါသည။ ျမနမာႏငငတြင Facebook အသးျပသ ရစသနးခန႕ရသညဟ15 ခန႕မနးၾကပါသည။ အနညးဆး တစဝကေလာကသည အမညအတအေယာငမားျဖင အသးျပျခငး ျဖစႏငပါသည။16 ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက လမႈမဒယာကြနရကမားက အသးျပ၍ ျငမးခမးမႈေဖာေဆာငေရးႏင အျခားလမႈေရးျပနာမားအတြက စေဝးလႈပရားႏငခသည နမနာအျဖစအပကမားက ညႊနျပခၾကပါသည။17 သ႕ေသာလညး လမႈမဒယာကြနရကမားသည မဟတမမနေသာ သတငးမားႏင ေကာလာဟလမားက ျဖန႕ျဖးျခငးျဖင တငးရငးသားႏင ဘာသာေရးတငးမာမႈမားက ပ၍ဆးဝါးေအာငလညး ဖနတးေပးချပနပါသည။ အမနးတရားက လႈ႕ေဆာသည ေဟာေျပာခကမားက အငတာနကက ထးေဖာကဝငေရာကျပး ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတစလငမားအၾကား မေကာငးျမငမႈမားက တးပြားေစပါသည။ အထးသျဖင အမနးပြားေအာင လႈ႕ေဆာေသာ ေရးသားမႈမားသည ရခငျပညနယရ မြတစလငမားအား တက႐က ဦးတညျပး အၾကမးဖကမႈႏင တန႕ျပနမႈမားျဖစေပၚေအာင ေသြးထးေပးပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည ရနကနျမ႕တြငေနထငသည ဗဒၶဘာသာ ဘနးေတာၾကး တစပါးက သသည လမႈမဒယာကြနရကမားတြင ေကာငးစြာဆကသြယေနျပး ယငးကြနရကမားမတဆင သလကခရရ၍ သကယတင ျပနလညျဖန႕ျဖးေနေသာ ရခငဗဒၶဘာသာဝငမားက ေထာကခေရးသားသည သတငးအခကအလကမားက မနမမနစစေဆးရန အေၾကာငးမရဟ ေျပာပါသည။ မဒယာအၾကးအကတစဦးက “လမႈမဒယာကြနရကေတြမာ ဘာတာဝနယမႈမ မရဘး” ဟ ႐း႐းရငးရငးေျပာပါသည။ အငတာနကေပၚတြင ျမနမာႏငငမ တကကြလႈပရားသမား စတၾကကေရးသားလႈပရားလာမႈမားမာ ပငမမဒယာမားတြင ရပေထြးနက႐ႈငးေသာ အေရးကစၥမားက ေဆြးေႏြးျခငးထကပငပမလာသျဖင လအမားအတြက စးရမစရာျဖစလာပါသည။ လြတလပစြာေဖာထတခြငက မထခကေစပ ထသ႔ေသာအမနးတရားလႈ႕ေဆာမႈမားက ထနးခပရနခကခသညအတြကအလြနအနရာယရေသာ အလားအလာတစချဖစပါသည။

လကကငဖနးမား Mobile

၂၀၁၁ ခႏစ အခကအလကမားအရ ျမနမာႏငငတြင လကကငဖနး (Mobile Phone) သးစြႏငသေပါငး တစသနး ႏစသနးေကာ (၁,၂၄၄,၀၀၀) ရသညဟ သရပါသည။18 ေဂါလပ (Gallup) အဖြ႕၏ သေတသနျပခကမားက ျမနမာႏငငသားမား၏ (၁၆ ဒမ ၆) ရာခငႏႈနးသည ၎တ႕၏ မသားစမားအတြငး လကကငဖနးတစလးစ ပငဆငၾကသညဟ ဆပါသည။ လကကငဖနးပငဆငမႈသည ျမ႕ျပေဒသမားတြင ၂၀၁၀-၁၁ ခႏစက ၁၃ ရာခငႏႈနးသာရခရာမ ၂၀၁၂ ခႏစတြင ၃၅ ဒမ ၂ ရာခငႏႈနးအထ တစဟနထးျမငတကခပါသည။ ရနကနႏင မနေလးျမ႕ၾကးမားတြင ေနထငသစစေပါငးလဦးေရ၏ ထကဝကခန႕ (၄၅ ဒမ ၇ ရာခငႏႈနး) သည လကကငဖနးပငဆငၾကပါသည။ သ႕ေသာလညး လကကငဖနးမားျဖင သတငးအတမားေပးပ႕ဆကသြယျခငး (Short Message Services/SMS) မာ နညးပါးလပါသည။ ျမ႕ျပေန လကကငဖနးပငရငမားအနက ၄ ဒမ ၃ ရာခငႏႈနးခန႕ကသာ အဆပါ နညးလမးက အနညးဆး တစပတလင တစၾကမမ အသးျပၾကပါသည။

ႏငငတကာဆကသြယေရးကမၸဏမားအား လပငနးလငစငအသစမား ခေပးျပးခနတြင လကကငဖနးပငဆငမႈမာ အဆေပါငးမားစြာ တးပြားလာမညဟ ေမာလငရပါသည။ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဇြနလကနပငးတြင ေနာေဝးႏငငမ တယလေနာ (Telenor) ႏင ကာတာႏငငမ အရဒ (Ooredo) တ႕က တငဒါျပငပြတြင ေနာကဆးအဆငေရာကေနသည အျခားေသာ ႏငငတကာဆကသြယေရးကမၸဏ (၁၁) ခႏင အၾကတအနယယဥျပငျပး အႏငရခပါသည။ သ႕ေသာလညး လႊတေတာမ တယလဖနးဆကသြယေရးလပငနးမားက ၾကပမတမည ဆကသြယေရးဥပေဒအသစတစခ အတညျပျပ႒ာနးႏငသညအခနအထ လငစငခထားေရး ေႏာငေႏးႏငပါသည။ လငစငမား တရား ဝငခထားေပးျပးေနာကပငးမသာ ဆကသြယေရးကြနရကမားတညေဆာကျခငးက စတငႏငမညျဖစျပး ဆကသြယေရးဝနေဆာငမႈမား လငလငျမနျမန ကယျပန႕လာပါလမမည။ အစးရ၏ ရညမနးခကမာ ၂၀၁၆ ခႏစတြင ႏငင၏ ၈၀ ရာခငႏႈနးက တယလဖနးဆကသြယေရးကြနရကမား ျဖန႕ကကႏငရန ျဖစပါသည။ ဤရညမနးခကျပညေစႏငေသာ အျခားအေၾကာငးတရားမားရပါ ေသးသည။ ပထမအခကမာ လကကငဖနးမား၊ အထးသျဖင တရတႏငငလပ ေစးသကသာသည လကကငဖနးမားက ႏငငအႏ႕အျပားတြင အလြယတက ရရႏငျခငးျဖစပါသည။ ယငးဖနးအမားစသည အငတာနကဆကသြယအသးခႏငေသာ အရညအေသြးရပါသည။19 လကကငဖနးမားအတြက လအပသည ဆကသြယေရးကဒ (Mobile SIM Cards) မား၏တနဖးမာလညး လြနခေသာႏစအတနၾကာက ကဒတစကဒလင ေဒၚလာ ႏစေထာငခန႕ရခရာမ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဧျပလတြင ေဒၚလာ ၂၀၀ ႏင ၂၅၀ ၾကားအထ ထးကခပါသည။ ေစးကသညဆေသာလညး အမားစတတႏငသည ေငြေၾကးပမာဏမဟတေသးပါ။ ေဂါလပသေတသနအဖြ႕၏ အခကအလကမားအရ အမားစျဖစေသာ ျမနမာႏငငသားမား (၇၉ ဒမ ၄ ရာခငႏႈနး) သည မရမျဖစလအပေသာ စားဝတေနေရးပစၥညးမားမလြ၍

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည ရနကနျမ႕တြငေနထငသည

ဗဒၶဘာသာ ဘနးေတာၾကး တစပါးက သသည လမႈမဒယာကြနရကမားတြင

ေကာငးစြာဆကသြယေနျပး ယငးကြနရကမားမတဆင

သလကခရရ၍ သကယတင ျပနလညျဖန႕ျဖးေနေသာ ရခငဗဒၶဘာသာဝငမားက

ေထာကခေရးသားသည သတငးအခကအလကမားက

မနမမနစစေဆးရန အေၾကာငးမရဟ ေျပာပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 19

အျခားပစၥညးမားက ဝယယႏငစြမးမရေသးပါ။ ဝငေငြအတနအသငေကာငးမြနသမားအနကမ ၄၄ ဒမ ၇ ရာခငႏႈနးက ၎တ႕တြင လကကငဖနးမားရေၾကာငး ေျပာပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမား (Interviewees) အနကမ နညးပညာေလာကမ ပဂၢလမားက ေနာက (၆) လအတြငး လကကငဖနးအသးျပသအသစ (၁၁) သနးခန႕ ထပမတးပြားလာႏငသည အလားအလာရေသာလညး ေနာကထပတးခ႕ႏငေရးအတြက အခကအခ အတားအဆးမားရေနဆျဖစသညဟ ဆပါသည။ ဥပမာအားျဖင ဆကသြယေရးဆငရာ အေျခခအေဆာကအအမား အနညးငယသာရသည ေကးလကေဒသမားတြင ဆကသြယေရးကြနရကမား မညသ႕ တညေဆာကရမညက မခန႔မနးနငေသးသျဖင ေကးလကေဒသမားအထ ဆကသြယႏငရန ျပနာတစချဖစႏငသည အလားအလာရေနပါသည။ ႏငငပင ျမနမာစာတကႏင ေၾကးနနးဆကသြယေရးလပငနး (Myanmar Posts and Telecommunications/ MPT) ၏ အခနးက႑ႏင ႏငငတကာစးပြား ေရးလပငနးမားႏင ေစးကြကအတြငး မညသ႕ယဥျပငမညက ကြကြျပားျပားမသၾကရေသးပါ။ လကရကာလတြင ျမနမာစာတကႏင ေၾကးနနးဆကသြယေရးလပငနးသည ဝနေဆာငမႈမားႏင ပတသက၍ အလြနအားနညးပါသည။ MPT ၏ လကကငဖနးမားႏင ဆကသြယေရးမာ ယၾကညအားကးေလာကစရာ မရပ နငငတကာႏင႕ ျပညတြငး လကကငဖနးမားက နယေကာ အသးျပႏငျခငး (International Roaming Service) လညး မရပါ။

ေကးလကႏင တငးရငးသားေဒသမားသည ျမနမာဆကသြယေရး၏ ဆကသြယေရးကြနရကမားသ႕ ဝငေရာကႏငစြမးနညးလသညမာ အဩစရာမဟတပါ။ သ႕ေသာလညး တငးရငးသားလ႕အဖြ႕အစညးမားသည သတ႕ ေနထငရာေဒသကလက၍ တရတႏငငႏင ထငးႏငငတ႕၏ ဆကသြယေရးကြနရကမားသ႕ ဝငေရာက၍ လကကငဖနးမားအသးျပ ႏငၾကပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက လကကငဖနးမားမ တဆငရရေသာ သတငးအခကအလကမားက ယၾကညၾကေသာလညး လငယမားကသာ အားကစားသတငးမားရရေရးအတြက အဓကအသးျပၾကသညဟ ေျပာၾကပါသည။

မဒယာသငတနး (Media Training)ျပးခသည စစအစးရအပခပေရးႏင စစအစးရ၏ သတငးအခကအလကမားစးဆငးမႈအေပၚ အျပညအဝထနးခပချခငးတ႕မ ခနထားရစခသည မေကာငးသညအေမြအႏစတစခမာ အဆငအတနးျမငေသာ၊ ကငဝတႏငညညြတေသာ သတငးမား ေရးသားေဖာထတႏငေအာင ေလကငသငၾကားထားသည မဒယာကြၽမးကငသမား မရျခငးျဖစပါသည။ အစးရအရာရမား၊ အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ေခါငးေဆာငမား၊ မဒယာေလာကမ ပဂၢလမားႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးခရာတြင မဒယာသငတနးမားသည ယေန႕ ျမနမာမဒယာေလာက၏ လအပခကတစချဖစပါသညဟ အားလးက ပထမဆး ေျပာဆၾကပါသည။ ယခင စစအစးရလကထကက မဒယာသငတနးမားဖြငခြင၊ သငၾကားပ႕ခခြင႕မျပခပါ။20 ရလဒအေနျဖင ယေန႕ ျမနမာသတငးသမားအမားစသည ငယရြယ၍ အေတြ႕ အၾကမရသ မားျဖစၾကျပး သတငး႒ာနမားအတြငး ဝနထမးမား ႏႈတထြကေျပာငးေရႊ႕ႏႈနးမာလညး ျမငမားလပါသည။ (စာနယဇငးေကာငစမ ေယဘယေကာကယေသာ စစတမးတစခအရ အယဒတာတစဦး၏ ပမးမအသကသည ၂၇ ႏစျဖစသညဟ ဆပါသည။) အရညအေသြးကြာဟခကမားမာလညး သတငးမဒယာမားက ဗဟမခပကငသည ေခတၾကးမ ခနထားရစခသည အထက-ေအာက ေဒါငလကဆကဆေရးေၾကာင ပ၍ဆးဝါးလာပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက မဒယာသငတနးမားလအပသညဟ ေဖာျပၾကရာတြင ၎တ႕၏ စတက လႈ႕ေဆာေသာ မတညသည အေၾကာငးမားက အေျခခ၍ ေျပာဆၾကေၾကာငး ထငရားပါသည။ သတငးသမားမားႏင မဒယာအပခပသမားက သတ႕သည သတ႕၏အရညအခငးက အေလးအနကစနေခၚေနသည အေျပာငးအလႏင အျပငအဆငမားေသာ ပတဝနးကငတစခအတြငးသ႕ ပစသြငးခလကရသညက ေကာငးစြာသနားလညၾကပါသည။ အစးရအရာရမားက မဒယာအသြငကးေျပာငးမႈမား၏ အေရြ႕ႏင သတငးမဒယာမား၏ တငးျပည၏တညျငမမႈက ေကာငးစြာအေထာကအကျပႏငသည မနကနတကေသာ သတငးမားေရးသားႏငစြမးတ႕ႏငပတသကျပး ၎တ႕၏ စတပပနမႈက ေဖာထတေျပာဆၾကပါသည။ ဤအေတာအတြငး ႏငငသားမားသည သတ႕လလားေတာငတေနသည သတငးအခကအလကရရသည နညးလမးအသစမားက ရတတရက ေတြ႕ဆရငးႏးလကရေသာလညး သတငးအခကအလကမားက မယၾကညမႈက သတ႕ရငထ အျမစတြယေနဆျဖစပါသည။ ထ႕ေၾကာင သတ႕လအပေသာ မဒယာသငတနးမားမာ သတငးမဒယာ၏ ဂဏသကၡာက ျပညသလထ ယၾကညစတခေအာင ျပနလညတညေဆာကျခငးျဖစပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ေထာကျပသည အျခားလအပခကတစခမာ ပ႗ပကၡမားႏင ပတသက၍ စနစတကသတငး ေရးသားျခငးျဖစပါသည။ ဤျပနာသည တပမေတာ (သ႕မဟတ) တငးရငးသားလကနကကငတပဖြ႕မား ထနးခပထားသည စစပြမားျဖစေနသညေဒသမားသ႕ သတငးသမားမားအား ဝငေရာကခြငမျပျခငးေပၚ တစစတတစပငးအားျဖင တညမေနေသာလညး ယခငက အစးရ၏ဆငဆာျဖတေတာကမႈက ထေရာကစြာအစားထးလကသည သတငးေရးသားသကယတင၏ ကယပငဆငဆာ ျဖတေတာကမႈအေပၚတြငလညး အမားအျပားတညမေနပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည မဒယာအမႈေဆာငတစဦးက “The Weekly Eleven လ ၾကးမားတ သတငးဂာနယေတာငမ ျပညသလထရ အျမငက ဆန႕ကငျပး မေရးသားရဘး။ သတ႕ရ ပ႗ပကၡဆငရာ သတငးေရးသားခကမားဟာ တကယေတာ စနစတက ကြၽမးကြၽမးကငကငမရလဘး။ သတငးေထာကေတြဟာ ျပနာက ေရာငခငၾကတယ။ မေဝဖနၾကဘး။ ဗဒၶဘာသာ ဘနးေတာၾကး ဦးဝရသဟာ ၉၆၉ လႈပရားမႈရ ေခါငးေဆာငပ။ ဒါေပမ သတငးသမားေတြက သ႕က ေဝဖနေရးသားဖ႕ ေၾကာကရြ႕ေနၾကတယ” ဟ မတခကခပါသည။

ေဒသဆငရာႏင ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားက ဤ အရညအေသြးဆငရာ ကြာဟခကမားက ျဖည႕ဆးႏငရန ဦးတညေသာ လႈပရားမႈမားက တကကြစြာ တာဝနခေဆာငရြကေနၾကပါသည။ ျမနမာႏငငတြင ရနကနျမ႕တြငတညရသည “အမးသားစမခန႕ခြေရးေကာလပ” (National Management College) တစခတညး၌သာ “သတငးစာသငတနး” ( Journalism Program) ရေသာလညး UNESCO သည ဤေကာလပႏင ပးေပါငး၍ သတငးစာလပငနးဆငရာ သင႐းညႊနးတမးအသစမားေရးဆြ သငၾကားႏငေရး ေဆာငရြကေနပါသည။ “ျမနမာသတငးစာဆရာမားအစညးအရး”၊ “ျမနမာသတငးစာဆရာမား သမဂၢ”၊ “ျမနမာသတငးစာဆရာမားကြနရက” စသည ျမနမာႏငင၏ အဓက မဒယာအဖြ႕အစညး (၃) ခကလညး သတငးသမားမားလကနာရန အေရးေပၚျပ႒ာနးခကမားက ထတျပနေနပါသည။ စာနယဇငးေကာငစ (Press Council) ကလညး မဒယာႏင စာနယဇငးကငဝတမားႏင ပတသကသည အခကအလကမားစေဆာငးရာ ႒ာနတစခက ဖြငလစထားပါသည။ အသလႊငမဒယာသငတနးမားႏင ပတသက၍ Deutsche Welle သည MRTV-4 ႏငဆကႏြယေသာ

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

20 USIP.oRG

ျမနမာမဒယာဖြ႕ျဖးတးတကေရးဗဟ႒ာန (Myanmar Media Development Center) ႏင ပးေပါငး၍ အသလႊငမဒယာသမားမားက ေလကငသငၾကားေပးရန စစဥေနပါသည။ မဒယာသငတနးမားက လြနခသညႏစေပါငးမားစြာကစ၍ ေလကငသငၾကားေပးေနသည အဖြ႕တစဖြ႕မာ Internews ျဖစျပး ထငးနယစပရ တငးရငးသားမဒယာမားက ၂၀၀၁ ခႏစမစ၍၊ ရနကနျမ႕တြင သတငးသမားမားက ၂၀၀၃ ခႏစမစ၍ ေလကငသငၾကားေပးေနပါသည။ Internews သည သသာထငရားသည အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡဆငရာ သတငးေရးသားျခငးသငတနးမား (Conflict-Sensitive Reporting Training) ကလညး ပ႕ခေနျပး ျမနမာဘာသာျဖင သတငးသမားလကစြစာေစာငတစခက ထတေဝခပါသည။ သပမၾကာေသးခငအထ ျပညပတြငအေျခစကရာမ ျမနမာႏငငတြငးသ႕ ျပနလညဝငေရာကအေျခခသည မဇၨမသတငး႒ာနသညလညး ဒနးမတႏငငမ အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးတစချဖစသည “International Media Support” မ ေရးသားျပငဆငသည သင႐းညႊနးတမးမားက အသးျပ၍ သငၾကားသည အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡဆငရာ သတငးေရးသားျခငးသငတနးမားက ဖြငလစသငၾကားေနပါသည။

မဒယာသငတနးမားႏင ပတသကျပး ေဆြးေႏြးၾကရာတြင မၾကာခဏဆသလ ေပၚေပါကလာသည အေၾကာငးအရာတစခမာ ျမနမာႏငငတြငး ျပညတြငး-ျပညပအဖြ႕အစညးမား ပးေပါငး၍ မဒယာအရညအေသြးျမငမားမႈဆငရာ ၾကးစားအားထတမႈမားသည အေရးေပၚပစ (Ad Hoc) ေဆာငရြကၾကျခငးျဖစျပး သငတနးေပးသမားအၾကား ညႏႈငးေဆာငရြကမႈမရၾကျခငး ျဖစပါသည။ ျမနမာႏငင၏ မဒယာအသငးအဝငးမ အရညအေသြးျမႇငတငရန ကညေထာကပမႈမားက အလြနတနဖးထားလငကစား ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမား၏ အလအယကပါဝငပတသကရန ၾကးစားမႈမ အျပညအစမဟတပ အစတအပငးမားကသာ တကြတျပားစ ေထာကပကညသည (Fragmenting Efforts) စးရမဖြယအေျခအေနမးေရာကရေနပါသည။ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ေဖေဖာဝါရလတြင UNESCO မ ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနက ကယစားျပ၍ စညးရးဖြ႕စညးခသည “မဒယာဖြ႕ျဖးတးတကမႈဆငရာ အလပအဖြ႕” (Media Development Thematic Working Group) ကသ႕ သကဆငသအားလး စေပါငးပါဝငသည ပးေပါငးညႏႈငးေဆာငရြကေရးအဖြ႕ မး အထးလအပပါသည။ အကယ၍ အေၾကာငးအရာအလက အျပငအဆငလႈပရားမႈမားက ေဘးဖယထားႏငမညဆလင ႏငငတကာဖြ႕ျဖးတးတကမႈမတေဆြမားသည အမးသားႏင တငးရငးသားမဒယာမားအား ဤအေျခအေနမးက ေကာလႊား ျဖတသနးႏငရန ကညႏငပါလမမည။

စးပြားေရးပတဝနးကင (Business Environment)အသြငကးေျပာငးေရးကာလက ေတြ႕ၾကျဖတသနးေနရသည အျခားေသာ စးပြားေရး/စကမႈလပငနးမားကသ႕ပင မဒယာေလာက၏ စးပြားေရးေကာေထာကေနာကချပမႈမားက ေလးနကေသာ စနေခၚမႈမားႏင ထငရားေသာအခြငအလမးမားျဖင ေဖာျပႏငပါသည။ ျမနမာႏငငတြင စးပြားေရးဆငရာ အေျခခအေဆာကအအမားသည အကန႕အသတႏငသာတညရျပး အဂတလကစားမႈႏင အစးရအလေတာရစးပြားေရးသမားမားက ၾကးမားေသာ ျပနာမားအျဖစ တညရေနဆျဖစေသာလညး စးပြားေရးပတဆ႕မႈမားက ရပသမးျခငး၊ ႏငငျခားရငးႏးျမႇပႏမႈမားႏင ပတသကသည ဥပေဒအသစ ျပ႒ာနးျခငး၊ ၎တ႕ႏငဆကႏြယျပး ႏငငတကာစးပြား ေရးလပငနးမား ျမနမာႏငငတြငးသ႕ ဝငေရာကလာျခငးတ႕က မဒယာမားတြင စးပြားေရး ေၾကာျငာလပငနးမားႏင ပတသကျပး ၾကးမားေသာ အေျပာငးအလက ျဖစေပၚေစပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ေၾကာျငာက႑၏ တနဖးသည ၂၀၁၁ ခႏစတြင ေဒၚလာ သနး ၂၀၀ မ (ရပျမငသၾကားတြင သးပႏစပခန႕ႏင ပႏပမဒယာတြင သးပတစပခန႕) ရမညဟ ခန႕မနးခၾကျပး Internews က ၂၀၁၃ ခႏစတြင ေၾကာျငာက႑၏ စစေပါငး ေစးကြကတနဖးသည ေဒၚလာ ၅၂၅ သနးမရသညဟ တငျပပါသည။21 ကမၻာလညခရးသြားမား တးျမႇငေရာကရမႈႏင ကမၻာ႔ဘဏ (The World Bank) ၏ ရငးႏးျမႇပႏမႈမားက ေၾကာျငာက႑၏ တးတကမႈမားက ထပမလမးဖြငေပးပါသည။ ျမနမာႏငငတြင ေၾကာျငာလပငနးေအဂငစေပါငး (၁၇၂) ခရေနျပး ၎တ႕အနကမ (၅) ခသာ ႏငငတကာအရညအေသြးမပါသည။22 သ႕ေသာလညး ေၾကာျငာေစးကြကသည ေစးကြကမတညျငမေသးမႈေၾကာင ခရနစးပြားေရးသမားမား၏ ထနးခပမႈႏင အေတာအတနကငးလြတေနပါေသးသည။ ျခငသးသပရမညဆလင ပႏပမဒယာႏင အသ လႊငမဒယာမားႏငပတသကသည အခြငအလမးမားသည ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဧျပလမစ၍ ေန႕စဥသတငးစာမား ထတေဝႏငျခငး၊ ဖကစပရပျမငသၾကား႒ာနအသစမားႏင FM ေရဒယအသလႊင႒ာနမားေၾကာင ဆကလကျမငမားေနမည ျဖစပါသည။ အေစာပငးက တငျပခသည တယလဖနးလပငနးလငစငမားရသည တယလေနာ ႏင အရဒ ကမၸဏမားမ ရငးႏးျမႇပႏမႈအသစမားစးဝငလာျခငးျဖင ေစးကြကကပ၍ အားျဖညေပးပါလမမည။

ျပညတြငးမဒယာမား၏ ေရရညတညတန႕ႏငေရးႏင ပတသက၍ ယခ ထတေဝခြငလငစငရထားေသာ (သ႕မဟတ) ရမညျဖစေသာ သတငးစာ (၁၆) ေစာငစလး လကရေစးကြကတြင ရငသနေအာငျမငႏငရန ခကခပါလမမည။ အသလႊငမဒယာက႑တြင ဆလငလညး ခရနစးပြားေရးသမားမားကသာ MRTV-4 စသည အစးရႏင ပဂၢလက ဖကစပလပငနးမားႏင SkyNet ကသ႕ ပဂၢလက ရပျမငသၾကား ႒ာနမားက ဆကလကထနးခပထားႏငဆျဖစပါသည။ ပႏပႏင အသလႊငမဒယာမ ပဂၢလကလပငနးရငမား အတြကလညး ႏငငပငရပျမငသၾကားႏင သတငးစာမားက အမားပငအျဖစကးေျပာငးရန စစဥေနသည ျပနၾကားဝနၾကး႒ာန၏ ယဥျပငမႈက အဓကစနေခၚမႈျဖစပါလမမည။ ဤအေတာအတြငး မဇၨမ၊ ဧရာဝတ စသည ျပညပမ ျပနလညဝငေရာကလာသည သတငး႒ာနမားသညလညး ႏငငတကာကညေထာကပမႈမား ရပဆငးႏငသညအတြက ၎တ႕၏ ေစးကြကအသစတြင ဝငေရာကယဥျပငဦးမည ျဖစပါသည။

ျခငသးသပရမညဆလင ပႏပမဒယာႏင အသလႊငမဒယာမားႏငပတသကသည

အခြငအလမးမားသည ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဧျပလမစ၍ ေန႕စဥသတငးစာမား

ထတေဝႏငျခငး၊ ဖကစပရပျမငသၾကား႒ာနအသစမားႏင FM

ေရဒယအသလႊင႒ာနမားေၾကာင ဆကလကျမငမားေနမည ျဖစပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 21

စညးမဥးဥပေဒမား (Regulation)ျမနမာႏငငတြင မဒယာသမားမားႏင မဒယာစမခန႕ခြသမားအတြက အရညအေသြးျမႇငသငတနးမား လအပသညက ကယကယျပန႕ ျပန႕လကခသျမငၾကသညအျပင ျပးခသည စစအစးရက ခနထားရစခသည ကန႕သတခပခယမႈမားျပားသည မဒယာဥပေဒမားက ျပငဆငေရးဆြရန အမားကလလားၾကပါသည။ အဆပါ ဥပေဒမားတြင ၁၉၆၂ ခႏစ၊ ပႏပစကႏင ထတေဝသမားဥပေဒႏင ၂၀၀၄ ခႏစ၊ အလကထေရာနစ ဆကသြယေရးဥပေဒမား ပါဝငၾကပါသည။ ပႏပစကႏင ထတေဝသမားဥပေဒတြင အားလးေသာ သတငးမဒယာလပငနးမားအား မတပတငရနႏင စာေပစစစေရးအဖြ႕မ စစစတညးျဖတျပးမ ထတေဝခြငျပျခငးမားက ျပ႒ာနးထားပါသည။ အလကထေရာနစ ဆကသြယေရးဥပေဒတြင သတငးမဒယာသမားမားအား “ႏငငေတာ၏ လျခေရးႏင လ႕ဝကခကမားႏင ပတသကေသာ သတငးအခကအလကမားက ျဖန႕ျဖးျခငးမျပလပရ” ဆသည႕ အဓပၸာယမတကသည စာလးအသးအႏႈနးမား၊ ျပ႒ာနးခကမားပါဝငပါသည။23 အဆပါ ဥပေဒႏစခစလးသည အစးရက သတငးစာသမားမားအားဖမးဆးအကဥးခရနႏင လြတလပစြာေဟာေျပာခြငက ပတပငဟန႕တားရန ျဖစသညဟ ျမနမာႏငငမ မဒယာသမားမားက ျပငးျပငးထနထန ေဝဖနၾကပါသည။

အစးရက ကယကယျပန႕ျပန႕ခပကငထားသည အသလႊငမဒယာနယပယတြင ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနက အသလႊင႕လပငနးမားဆငရာဥပေဒ၊ ျပညသ႕ဝနေဆာငမႈ မဒယာဥပေဒ၊ ရပရငလပငနးႏင စာၾကညတကမားဆငရာ ဥပေဒမား စသည ဥပေဒမၾကမးမားက ဦးေဆာငေရးဆြလကရပါသည။ တစသးတစျခားစျဖစျပး ပ၍ရပေထြးေစသညမာ ၂၀၁၂ ခႏစတြင သမၼတဦးသနးစနက တစႏစသကတမးရသည ၾကားျဖတစာနယဇငးေကာငစ (Interim Press Council) က ဖြ႕စညးေပးျပး ပႏပထတေဝေရးဥပေဒမၾကမးက ေရးဆြရန တာဝနေပးျခငးျဖစပါသည။ ယေန႕တညရေနေသာ မဒယာအဖြ႕အစညး သးခ (“ျမနမာသတငးစာဆရာမားအစညးအရး”၊ “ျမနမာသတငးစာဆရာမား သမဂၢ”၊ “ျမနမာသတငးစာဆရာမားကြနရက”) တ႕မ ကယစားလယမား ၾကားျဖတစာနယဇငးေကာငစတြင အဖြ႕ဝငမားအျဖစ ပါဝငၾကပါသည။

သ႕ေသာလညး ၾကားျဖတစာနယဇငးေကာငစမာ အစမေကာငးခပါ။ ယငးေကာငစက မညသ႕မညပ အစးရက ခပကငမညႏင မညသမားႏင ဖြ႕စညးမညတ႕ႏင ပတသကသည ျပနာမားရလာပါသည။ အစးရက ယငးေကာငစအား စာေပစစစေရးႏင မတပတငေရး႒ာန၏ လကေအာကတြင ရေစခငသည။ ေကာငစဝင အေယာက (၃၀) တြင အစးရခန႕ပဂၢလ (၁၀) ဦးပါဝငေစသည။ ဤ ျပနာမားက ၂၀၁၂ ခႏစ၊ စကတငဘာလတြင ေျဖရငးႏငချပးမ ဥပေဒမၾကမးေရးဆြေရးလပငနး စတငႏငပါသည။ စာနယဇငးေကာငစက ျပညတြငး၊ ျပညပမ မဒယာသမားမားႏင ဥပေဒၾကမးတြင ထညသြငးေရးဆြသငသည အခကမားက တငပငေဆြးေႏြးေနစဥတြငပင ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနမလညး “ပႏပျခငးႏင ထတေဝျခငးဆငရာ မတပတငျခငးဥပေဒ” ဟ အမညေပးထားသည ကယပငဥပေဒၾကမးတစခက အျပငေရးဆြေနပါသည။ စာနယဇငးေကာငစက ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာန၏ ဥပေဒၾကမးသည စာနယဇငးေကာငစမ အဆျပထားေသာ အၾကျပခကမားက လစလ႐ႈျပး ပႏပမဒယာမားအားလးအတြက ပႏပထတေဝခြငျပခကေတာငးခရျခငး၊ မတပတငရျခငးစသည ပသဏၭာနမားျဖင ကန႕သတခကမားက ထညသြငးထားသညဟ ျပစတင႐ႈတခပါသည။ (ယငးကန႕သတခကမားက ပႏပထတေဝျပးေနာကပငး စစစအေရးယျခငးက ေဖာေဆာငပါသည။) သ႕ေသာလညး ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနမ အရာရမားကမ ဝနၾကး႒ာနအေနျဖင ပႏပျခငးႏင ထတေဝျခငးလပငနးမားအေပၚ ေစာငၾကပၾကည႐ႉျခငးက ေလာချပး မဒယာေလာကမ ေခါငးေဆာငမားအား ျပညစတက မတေသာဥပေဒၾကမးျဖစေအာင ပါဝင ေရးဆြေစခသညဟ ဆပါသည။ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဇလငလအေစာပငးတြင ျပညသ႕လႊတေတာမ ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနမ တငသြငးသည ဥပေဒၾကမးက အတညျပခသညအတြက စာနယဇငးေကာငစမ ယငးမၾကမးက ရပသမးရန ေတာငးဆခပါသည။ သပမၾကာေသးခငက လႊတေတာမ ဥပေဒၾကမးႏစခစလးက လကခစဥးစားျပး ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနမတငသြငးသည ဥပေဒၾကမးက လႊတေတာႏစရပစလးက အတညျပခပါသည။ ဤအေတာအတြငး အမးသားလႊတေတာက စာနယဇငးေကာငစမ တငသြငးသည ဥပေဒၾကမးက အတညျပခသျဖင ပႏပထတေဝေရးဥပေဒႏင ပတသကျပး ဥပေဒၾကမးႏစခၾကား ေနာကဆး အဆးအျဖတအတြက အျပငးအထနယဥျပငရမည အေျခအေနျဖစပါသည။ ထြကေပၚလာမည ဥပေဒက ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာန၏ အကးစးပြားႏင မဒယာေလာက၏ အကးစးပြားမားက မညသ႕ မတပါဝငေစမညက ေစာငၾကညရဦးမည ျဖစသည။

၎အျပင ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက “သတငးအခကလြတလပခြငဆငရာဥပေဒ” (Freedom of Information Law) တစခ၏ အေရးၾကးမႈကလညး ေထာကျပၾကပါသည။ ပဂၢလတစဦးက “သတငးအခကအလကမားက လြတလပစြာ ရရႏငျခငးသည ေကာငးမြနေသာ အပခပေရးစနစက ျဖစေပၚေစသည” ဟ မတခကခပါသည။ အျခားပဂၢလမားက ႏငငေတာအဆငႏင ေဒသဆငရာ တာဝနရသမား၏ “သတငးအခကလြတလပခြငဆငရာဥပေဒ” က အတအကအေကာငအထညေဖာႏငစြမးႏင အခ႕ေသာ ႏငငေရးသမားမား၏ အာဏာအေျခခက အဆပါဥပေဒမးက အနရာယေပးႏငသညဆသည ထငျမငမႈမားအေပၚတြင ေမးခြနးထတၾကပါသည။

တငးရငးသားတ႕၏ အသမား (Ethnic Voices)အထကတြင ေဆြးေႏြးခသညအတငး တငးရငးသားလမးစမားေနထငရာ ေဒသမားမ တကမနကန၍ မတေသာ သတငးမား ေဖာထတရရရနအတြက စနေခၚမႈမားမာ ၾကးမားလပါသည။ ရနကနျမ႕အေျခစက သတငးစာအခ႕မ တငးရငးသားျပညနယမားစြာတြင သတငးေထာကမား ခန႕အပထားရေသာလညး ယၾကညအားထားေလာကသည သတငးမားရရရန အကန႕အသတရေနဆျဖစပါသည။ အထးသျဖင လကနကကငပ႗ပကၡမား ျဖစ ပြားေနေသာ ေနရာမားတြင ျဖစပါသည။ ထေနရာမားတြင တပမေတာက တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားက တကခကေနသည စစသတငးမားက ထနးခပထားျပး တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားကလညး ေဒသခမဒယာမားအား ၎တ႕ဘကမ ေထာကခေရးသားရန ဖအားေပးႏငပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည “ကခငသတငးအပစ” (Kachin News Group) မ တစဦးက ၎တ႕သတငး႒ာနအေနျဖင တတႏငသမ လြတလပစြာေရးသား သတငးပ႕ႏငရန ၾကးစားေသာလညး အျခားမဒယာမားႏင စာလင ၎တ႕က ကခငလြတေျမာကေရးအဖြ႕ (Kachin Independence Organization) (ေကအငအ/KIO) က

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

22 USIP.oRG

ပ၍ဆကသြယႏငျခငးေၾကာင ၎တ႕က ေကအငအ ဘကမ ရပတညေရးသားသညဟ အထငခရေၾကာငး ေျပာပါသည။ သ႕ေသာလညး သးျခားေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈတစခတြငမ ေကအငအ ကယစားလယတစဦးက ကခငသတငးအပစသည ကခငျပညသမားက စစစစမနမနကယစားမျပေၾကာငး ေျပာပါသည။ မညသ႕ပငျဖစေစ၊ ကခငသတငးအပစမ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသက ကခငျပညနယအတြငး မ ျပညသအမားစတြင အစးရအေပၚ မေကာငးေသာအျမငမားရၾကျပး လြတလပေသာ သတငးဂာနယတစေစာငအဖ႕ ေဒသချပညသမား၏ အေတြးအေခၚက ေျပာငးလႏငရန အခနမားစြာၾကာျမငမညျဖစေၾကာငး အသအမတျပပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသအခ႕က တငးရငးသားျပညနယအေတာမားမားသည ေဒသချပညသမား၏ အကးစး ပြားက ကယစားျပသည ေဒသဆငရာ မဒယာမားလးဝမရေသာ “သတငးအေမာငတက” (Media Dark) မားျဖစသညဟ ႐း႐းရငးရငးမတခကခၾကပါ သည။ သ႕ေသာလညး အဆပါအေျခအေနသည ေျပာငးလစျပလာျပ ျဖစပါသည။ ယခငက ထငး-ျမနမာနယစပတြင တညရချပး ယခ မြနျပညနယတြင ေရႊ႕ေျပာငးအေျခစက၍ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဧျပလမစ၍ “လမးျပၾကယ” (The Guiding Star) စာေစာငက မြနဘာသာျဖင စတငပႏပထတေဝေနသည “မြနသတငး ေအဂငစ” (Mon News Agency) ကသ႕ေသာ တငးရငးသားမဒယာအနညးငယမ ဖြ႕စညးရပတညေနျပ ျဖစပါသည။ ၎သတငး႒ာနသည ႏငငေရးပါတႏင ဆကႏြယ ပတသကေနလငကစား ၎တ႕ကယစားျပေသာ တငးရငးသားမား၏ အသက ထတလႊငႏငရန ၾကးစားေနသည အျခားတငးရငးသားမဒယာမားအတြက စျပနမနာတစခအျဖစ ႐ႉျမငသးသပႏငပါသည။ အလားတပင ကရငသတငး႒ာန (Karen News) သည မၾကာေသးခငက ေဒသဆငရာ ေန႕စဥသတငးစာတစေစာင ထတေဝခြငလငစငရရထားျပး ေဒသဆငရေရဒယအသလႊင႒ာနတစခ တညေထာငေရးအတြကလညး ေဆြးေႏြးေနျပ ျဖစပါသည။ ခငးျပညနယႏင ရမးျပညနယတြငလညး ေနာကထပ ေရဒယအသလႊင႒ာနမား တညေထာငခြငလငစငမား ေလာကထားေနၾကပါသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ျပညနယအစးရမားသည ေဒသဆငရာမဒယာမားအား မတပတငရန၊ လငစငထတေပးရနအတြက ဆးျဖတခကခႏငျပး တပမေတာမဟတပ ဆကသြယေရးဝနၾကး႒ာနက အသလႊငလႈငးမား ခြေဝသတမတေပးျခငးက ထနးခပသညဟ ဆပါသည။ ဤအဆငမားက ေဒသဆငရာ ျပညသမားက သတငးပ႕ႏငရနအတြက ေရဒယအပါအဝင ေဒသဆငရာ မဒယာမား တညရျဖစေပၚလာျခငးႏင တကမနကနေသာ သတငးအခကအလကမားက ရနကနအေျခစက ပငမသတငး႒ာနမားအား မေဝေပးႏငလမမညဆသည ေမာလငခကမားက ေပးပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ေဒသဆငရာ ေရဒယအသလႊင႒ာနမားေပၚေပါကလာေရးသည အထးအေရးၾကးသညဟ ခယၾကျပး လကရ ေတြ႕ျမငေနရသည လကၡဏာမားက အဆပါ ေရဒယမား အလငအျမနေပၚေပါကလာႏငသညအေျခအေနက ညႊနျပေနပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသတစဦးက ေဒသဆငရာ ေရဒယမား အလငအျမနေပၚေပါကလာႏငသည အျခားနညးလမးတစခက အၾကျပပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေကအငအတြင ကယပင FM အသလႊင႒ာနတစခရေနျပး မနကနသညအေျခအေနမားျဖင ၎အသလႊင႒ာနက ေဒသဆငရာ ေရဒယအျဖစ အသြငေျပာငးႏငပါသည။ အလားတ အသြငကးေျပာငးမႈမးက အျခားျပညနယမားတြငလညး ျပလပႏငပါသည။

ဤအေတာအတြငး တငးရငးသားမဒယာမားသည ၎တ႕၏ စေပါငးညညြတသည အသက ရာေဖြရန ၾကးစားေနဆျဖစပါသည။ ျမနမာသတငးအငတာေနရငနယ (Burma News International/BNI) သည ေသးငယေသာ တငးရငးသားမဒယာမားစေပါငးပါဝငသည အပစျဖစ၍ အဖြ႕ဝငအမားစသည ထငးႏငငတြင အေျခစကၾကပါသည။ ႏငငတကာအလႉ႕ရငမား၏ အေထာကအပျဖင ျမနမာသတငးအငတာေနရငနယသည ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ေအာကတဘာလတြင သတငး႒ာနေပါငး ၁၀၀ ေကာပါဝငသည ျမနမာႏငငတြင ပထမဆးေသာ တငးရငးသားမဒယာညလာခတစခက ေမာလျမငျမ႕တြင ကငးပႏငခပါသည။ အဆပါ ညလာခက ျမနမာႏငငတြငးတြင ျပနလညအေျခစကရန ၾကးစားေနၾကေသာ သတငး႒ာနမား ၾကေတြ႕ေနရသည အခကအခမားက အသြငသဏၭာနအားျဖင ေဖာထတျပသႏငခပါသည။ မဇၨမ ကသ႕ သတငး႒ာနအနညးငယမ ျမနမာႏငငတြငးသ႕ ျပနလညဝငေရာကခၾကေသာလညး ကလားတနသတငး႒ာန (Kaladan Press)၊ ကခငသတငးအပစ၊ ရမးသတငးေအဂငစ (Shan Herald Agency for News) စသည သတငး႒ာနမားမာ ႏငငျပငပတြင ဆကလကအေျခစကျပး ျပညတြငးသ႕ လမးၾကညေနရဆျဖစပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ယေန႕ ျမနမာႏငငတြင တငးရငးသားမဒယာမား၏ ရပတညမႈက အေထာကအပျပႏငသည ပတဝနးကငေကာငးတစခ မရေသးေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ ဤသ႕ဆရာတြင မဒယာ ဝကဆကမား (Media Websites) က ဝငေရာကခးဝကျခငး (Hacking) ႏင တပမေတာက သတငးသမားမားအား မမနမကနသတငးပ႕သညဆသည စြခကမားျဖင တရားစြဆျခငးတ႕ ပါဝငပါသည။24

လမးစဆငရာ ကယပငယၾကညခကမား ခငခငမာမာ တညရေနေသာ ျငားလညး ကြၽနပတ႕ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသ အမားစက ဗမာလမားစႏင အျခားလမးစမားအၾကား ကြျပားျခားနားမႈမားက မဒယာနညးလမးမားျဖင ေပါငးကးဆကစပေပးရနလအပ ေၾကာငး အသအမတျပၾကပါသည။ အဆပါ ၾကးပမးမႈမားတြင ရနကနအေျခစက ျမနမာမဒယာမားတြင တငးရငးသားလမးစမား၏ အသမားအား အေလးအနက ထညသြငးေရးသားတငျပျခငးႏင တငးရငးသားမဒယာအဖြ႕အစညးမားအား ေလးစားယၾကညထကေသာ ေဒသကယစားျပအသမားအျဖစ အားေကာငးခငမာေစျခငးတ႕ ပါဝငပါသည။ ၎ၾကးပမးမႈႏစခစလးက တငးရငးသားႏင ဗမာမဒယာသမားမား ပးတြ၍ သတငးပ႕ေရးစမခက ေဆြးေႏြးပြမားကငးပျခငး၊ ရနကနျမ႕အေျခစက သတငး႒ာနမားတြင တငးရငးသားမဒယာသမားမားအား အလပသငအျဖင ခန႕အပတာဝနေပးျခငးႏင ဗမာႏင ဗမာမဟတေသာ တငးရငးသားမားအေၾကာငးက သနားလညမႈျမႇငတငသည အသလႊငအစအစဥမား ထတလႊငျခငးျဖင ေအာငျမငမႈ ရရေစႏငပါသည။

ျပညနယအစးရမားသည ေဒသဆငရာမဒယာမားအား

မတပတငရန၊ လငစငထတေပးရနအတြက

ဆးျဖတခကခႏငျပး တပမေတာမဟတပ

ဆကသြယေရးဝနၾကး႒ာနက အသလႊငလႈငးမား

ခြေဝသတမတေပးျခငးက ထနးခပသည

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 23

မဒယာျဖင ၾကားဝငျဖနေျဖျခငး (Media Interventions)

မဒယာက လကနကတစခအျဖစ အသးျပျခငး (Media as Tool)

၁။ ျငမးခမးမႈတညေဆာကေရး ရပျမငသၾကားဇာတလမး (Peacebuilding Television Drama)

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ဗမာႏင တငးရငးသားလမးစမားအၾကား လကရ တညရေနသည မေကာငးျမငမႈမားႏင အထငအ ျမငလြမားမႈမားက ပညာေပး သင႐းညႊနးတမးတစခက အေျချပ၍ စစဥတငဆကသည သဘာဝကသည ရပျမငသၾကားဇာတလမးတြမားျဖင ခးဖကႏငသညဟ ဆၾကပါသည။25 အျပနအလနေလးစားမႈႏင ယၾကညမႈမားက အားေပးသည ဆကဆတညေဆာကမႈမား ျဖင အမးမးေသာ တငးရငးသားလမးစမားက ကယစားျပသည သရပေဆာငမားျဖင ဇာတအမတညရပါမည။ အလားတပင ကယျပန႕ေသာ အျမငအမးမးရသည ၾကည႐ႈသမားက ခငခငမာမာစညးရးဆြေဆာငႏငရနအတြက ရပျမငသၾကားထတလပ႐ကကးေရးအဖြ႕ကလညး မတညေသာ တငးရငးသားလမးစမားျဖင စေပါငးဖြ႕စညးရပါမည။

နညးပညာဆငရာ အစတအပငးမား (Technical Elements)

ရညရြယသည ပရသတအမးအစား (Target audience)

အေထြေထြ (သ႕ေသာ) ဗမာႏင တငးရငးသားလမးစမားအားလးလႊမးျခပါ

တငျပမႈ ပသဏၭာန (Format) ရပျမငသၾကား ဇာတလမးတြ၊ ပထမဆးအေနျဖင ျပညပအသလႊင႒ာနမားမ စတငသငသည

အသလႊငအခနးက႑ (Broadcast Components)

အပတစဥ၊ ဗမာႏင တငးရငးသားဘာသာမားျဖင ထတလႊငသည မနစ ၃၀ စာဇာတလမးမား

ပ႕ႏ႕ေရာက ရမႈအခနးက႑မား (Outreach Components)

ေရဒယအသလႊငမႈအျဖစလညး ကးေျပာငးထတလႊငႏငျခငး

အရပဘကအဖြ႕အစညးမားအတြက လမးေပါငးစ ေဆြးေႏြးပြမားက အားေပးလႈ႕ေဆာရနအတြက သငၾကားမႈအေထာကအကအျဖစ အသးျပႏငျခငး

ဇာတလမးတြမားက ဒဗြဒ (DVD) ႏင ဇာတလမးေရးသားခကမားႏငတကြ စာသငေကာငး ဆရာ၊ ဆရာမမားသ႕ ျဖန႕ချခငးျဖင ပညာေရးစနစအတြငးသ႕ ေပါငးစပႏငျခငး

ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈက အေလးအနကေထာကခသည ျပညတြငးမ ထငရားေသာအႏပညာရငမား (ဥပမာ ဇာဂနာ) က ဇာတလမးတြမားတြင ဧညသညသရပေဆာငအျဖစ ပါဝငျခငး

ဇာတလမးႏင ဇာတအမအေၾကာငး ထပမေဆြးေႏြးရနႏင ပါဝငေသာ သရပေဆာငမားႏင ပရသတၾကား အျပနအလနဆကသြယႏငရန Facebook တြင အငတာနကေဆြးေႏြးပြ (Online Forum) အစအစဥတစခက ကမကထျပဖနတးျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား (Desired outcomes)

အသအျမင (Knowledge) တငးရငးသားလမးမားအၾကား အေတြ႕အၾကမားႏင ေန႕တဓဝ တစဦးခငးစ၏ ဘဝမားက ပမနားလညသျမငျခငး

အျခားတစေယာက/တစစက မေကာငးျမငျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာႏငသည အကးဆကမားက တငးရငးသားအပစမား သျမငနားလညျခငး

တငးရငးသားအပစမားအၾကား တညမႈမားႏင ကြျပားမႈမား၊ မတညေသာ သမငးအစဥအလာမား၊ ယဥေကးမႈမား၊ နာကငမႈမားက နားလညျခငး

စတေနသေဘာထား (Attitude) ျမနမာႏငငတြငးမ တစသးပဂၢလမား၊ အပစမား၊ အသငးအဝငးမားအၾကား လမးစဆငရာအျပနအလနယၾကညမႈမား တးပြားျခငး

တငးရငးသားလမးစမားအတြငး ျငငးပယခရမႈနညးလာသညဟ ခစားျပး ဗမာလမားစကလညး အျခားတငးရငးသားမားအား တနးတညမ ျပညေထာငစအဖြ႕ဝငမားဟ အသအမတျပျခငး

တငးရငးသားလမးစမားအတြငး အျခားအပစမားအေပၚ ေလးစားမႈျမငမားျပး ဗမာလမားစအေပၚတြင ထားရသည “ငါတ႕ႏငသတ႕” (Us-versus-them) ဆသညအေတြးအေခၚက စြန႕လႊတျခငး

မတကြျပား၊ ျခားနားေသာ ညညြတမႈျဖင ႏငငေတာအား ေရ႕သ႕ဆကလကခတကႏငသညဟ ႏငငသားမား ယၾကညၾကျခငး

အျပအမ (Behavior) ႏငငသားမားအၾကား အျခားတငးရငးသားအပစမား၏ အၾက ဉာဏမားက လကချခငး

ႏငငသားမားက အျခားေသာ တငးရငးသားမားအေပၚ သညးခမႈႏင ေလးစားမႈက နညးလမးအသစမားျဖင လကေတြ႕ေဖာျပျခငး

ႏငငသားမားအားလးက အျခားေသာ တငးရငးသားမားႏင ပတသက၍ ျပနာေျဖရငးနညးအသစမားက လကေတြ႕ကငသးျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

24 USIP.oRG

၂။ စစမးစစေဆးသတငးပ႕ျခငး ေရဒယ/ရပျမငသၾကားအစအစဥ (Investigative Reporting Radio/Television Program)

“ျမနမာႏငင၏ သရေကာငးမား”။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက တငးရငးသားလမးစမားအၾကား ကြျပားမႈမားအျပင ျမနမာႏငငမ ဘာသာေရးအပစမားအတြငး တငးမာမႈမားျမငမားေနသည အေျခအေနက အထးျပေျပာၾကားၾကပါသည။ အဆပါ ကြာဟမႈမားက ေပါငးကးေပးႏငရနႏင မတကြျပားေသာ အပစမားအၾကား ဆန႕ကငဘက မေကာငးျမငမႈမားက ေလာနညးေစရန ျမနမာႏငငမ သရေကာငးမားအေၾကာငး စစမးစစေဆးသတငးပ႕သည အခနးဆက အစအစဥမားျဖင ေျဖရငးႏငပါသည။ သတငးပ႕ခကအတမားျဖင မတညေသာ တငးရငးသားမား၊ ဘာသာေရးအပစမားမ သာမနျပညသမားက ၎တ႕၏ ေသးငယေသာ ကယကးစြန႕ ေဆာငရြကခကမားျဖင အျခားသမားအတြက ကညေျဖရငးေပးပ၊ သကဆငရာ အသငးအဝငးမားက ကညေထာကပပ၊ အၾကမးဖကမႈမားက ကာကြယတားဆးပမားက ေဖာထတတငဆကႏငပါလမမည။ ဥပမာအားျဖင မတလာျမ႕နယတြင ဘာသာေရးပ႗ပကၡမား ျဖစပြားေနခနတြင မြတဆလင (၄၀၀) ခန႕အား လကခေစာငေရာကေပးသည ဗဒၶဘာသာ ရဟနးေတာတစပါး၏ အေၾကာငးက သတငးပ႕တငဆကျခငးမး ျဖစပါသည။

နညးပညာဆငရာ အစတအပငးမား

ရညရြယသည ပရသတအမးအစား ျမနမာႏငငမ ျပညသမားအားလး

တငျပမႈ ပသဏၭာန ေရဒယႏင ရပျမငသၾကားမ ထတလႊငမည စစမးစစေဆးသတငးပ႕ျခငး အစအစဥအတမား

အသလႊငအခနးက႑ ရပျမငသၾကား။ ။ သတငးပ႕ခကအတကေလးမားပါဝငေသာ တစပတတစၾကမ မနစ (၃၀) စာ အစအစဥ

ေရဒယ။ ။ တစပတလင ႏစၾကမ (၁၅) မနစစာ အစအစဥမား

ပ႕ႏ႕ေရာကရမႈအခနးက႑မား အဆပါ သတငးပ႕ခကအစအစဥမ သးျခားတယလဖနးလငး တစလငး ဖြငလစထားျပးႏငငတစဝမးမသရေကာငးတ႕၏တကယ႔အျဖစအပကအသစမားအား လကခစေဆာငးျခငး။ သတငးအခကအလကမားက လမႈဆကသြယေရးကြနရကမားႏင ေကးလကေဒသမ ေပးပ႕ေသာ စာမားမလညး လကခရရျခငး

အစအစဥထတလႊငေနသညအခနအတြငး ပရသတမားအား (တယလဖနးလငးမတဆင) တက႐ကပါဝငေဆြးေႏြး၍ တငးရငးသားေရးရာႏင ဘာသာေရးတငးမာမႈျပနာမားက အေျဖရာရနစစဥေပးျခငး

လၾကကအမားဆးႏင စတဝငစားဖြယအေကာငးဆးအစအစဥမားက သတငးမတတမး (Documentaries) အသြငျဖင အမားျပညသဝနေဆာငမႈ အသလႊငအစအစဥမားမ ထတလႊငႏငရန ထတလပျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင ႏငငသားမားအၾကား အျခားေသာ ကးကြယရာဘာသာမား၏ ျငမးခမးေရးဆငရာ တရားမားက ပမသနားလညျခငး

မတညေသာ လမးစမား၊ ဘာသာကးကြယသမားႏင အတတကြ ရငဆငေနရေသာ ျပနာမားက သျမငျခငးႏင ျပနာေျဖရငးေရး ျဖစႏငေျခနညးလမးမားက သျမငလာျခငး

ကးကြယရာဘာသာမား၊တငးရငးသားလမးစမားႏင ပတသက၍ အခ႕ေသာ သတငးရရသည အရငးအျမစမားသည အျခား အရငးအျမစမားထက ပ၍ယၾကညစတခရသညဟ နားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ျမနမာႏငငသည ဘာသာေပါငးစ၊ လမးေပါငးစ အတယဥတြေနထငေသာ ႏငငျဖစသညဟ လကချခငး

အျခားဘာသာကးကြယသမားႏင လမးမားအေပၚ သညးခနားလညျပး မေကာငးျမငလစတနညးပါးျခငး

ျပနာမားက ေျဖရငးႏငသည အရညအေသြးရသညဟ ယၾကညျခငး

အျပအမ သရေကာငးမားအေၾကာငး သတငးပ႕ခကမားမရရေသာ သငခနးစာမားက အသးခ၍ မမတ႕အသငးအဝငးအတြငးမ ျပနာမားက ေျဖရငးျခငး

ဘာသာေပါငးစ၊ လမးေပါငးစ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပျခငး။ အမနးတရားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားက လႈ႕ေဆာေသာ ေဟာေျပာမႈမားက သညးခႏငစတမရျခငး

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 25

၃။ ေသာတရငမားကယတငပါဝငသည ေရဒယ/ရပျမငသၾကား စကားေျပာပြမား (Participatory Radio-Television Talk Show)

“ေဒသဆငရာ အေရးကစၥမား၊ အမးသားအဆင ေဆြးေႏြးပြမား”။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက အစးရႏင ျပညသမားအၾကား နကနက႐ႈငး႐ႈငးတညရေနသည မယၾကညမႈမား၊ အထးသျဖင ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာအဆငနယပယမားတြင ဆကလကတညရေနဆျဖစသည “ငါတ႕ဘကႏင သတ႕ဘက” ဆသည စတေနသေဘာထားက အထးျပ ေျပာဆၾကပါသည။ ေဒသဆငရာအပခပေရးအဖြ႕မားက အစးရက ခန႕အပေသာအရာရမားက ဦးေဆာငသညျဖစ၍ ဗမာႏင တငးရငးသားလမးစမားအတြက ၎တ႕၏ အသမားက ရငဖြငရန အလြနအခကအခရေနပါသည။ ေဒသဆငရာ အေရးကစၥမားက ပရသတမား၏ ေတာငးဆမႈျဖင ေဖာညႊနးတငျပသည ႏငငေရးစကားေျပာပြမား ေရဒယမ ထတလႊငျခငးျဖင ဤအခကအခက ေျဖရငးႏငပါသည၊ အဆပါအစအစဥက ေဒသဆငရာအတြကသာမကပ သယဇာတပစၥညးမား ခြေဝအသးချခငး၊ အဂတလကစားမႈစသည ႏငငေတာအဆငအေၾကာငးအရာမား အတြကပါ အသးခႏငပါသည၊ အဆပါအစအစဥတြင သေဘာထားေပာေျပာငးမတေသာ ပရသတမားပါဝင၍ ဖတၾကားထားသည မတညေသာ တငးရငးသားမား၊ အစးရ႒ာနမားမ ကယစားလယမားႏင အျပနအလနေဆြးေႏြးျငငးခနေစႏငပါသည၊ အဆပါအစအစဥက ရပျမငသၾကားအတြကပါ အသးျပႏငပါသည။

နညးပညာဆငရာ အစတအပငးမား

ရညရြယသည ပရသတအမးအစား ျမနမာႏငငမ ျပညသမားအားလး။ ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာအဆင ဆးျဖတခကခသမား

တငျပမႈ ပသဏၭာန တစပတတစၾကမလႊင ေရဒယအစအစဥ၊ တက႐ကေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးႏင နားေထာငသမားကယတင တယလဖနးမတဆင ပါဝငေဆြးေႏြးႏငသည

အသလႊငအခနးက႑ ေဒသအလကႏင ႏငငေတာအဆင အေရးၾကးေသာ အေၾကာငးအရာမားက အကဥးခပတငျပျခငး

အစအစဥထတလႊငသက ဖတၾကားထားေသာ ဧညသည (သ႕မဟတ) ဧညသညမားအား ေမးျမနးျခငး

နားေထာငေနသမားမ တယလဖနးမတဆင ဧညသည (သ႕မဟတ) ဧညသညမားအား ေမးခြနးမား ေမးျမနးျခငး၊ မတခကမားေျပာၾကားျခငး

ဧညသည (သ႕မဟတ) ဧညသညမား၏ နားေထာငသမားသ႕ တန႕ျပနခကမားအား ေဆြးေႏြးျခငး

ပ႕ႏ႕ေရာကရမႈအခနးက႑မား အစအစဥမ ထတလႊငမည အေၾကာငးအရာေခါငးစဥမားႏင ဖတၾကားသငေသာ ဧညသညမားအား ပရသတထမ အၾကျပခက ေတာငးချခငး

နားေထာငသ ပရသတထမ ဧညသညမားအား ေမးခြနးမား ေမးျမနးႏငျခငး

ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာအဆငမ ဖတၾကားထားေသာ အစးရအဖြ႕ကယစားလယမားက ေဆြးေႏြးသညအေၾကာငးအရာမားႏင ပတသကသည ေဆာငရြကရနကစၥမားက အဆးအျဖတျပႏငျခငး

သကဆငရာ အေၾကာငးအရာက ေျဖရငးသည အရာရမား၏ တးတကမႈအေျခအေနက တငးတာႏငရန အတြက ႏငငသားမားအေနျဖင ဆကသြယရမည တယလဖနးနပါတမား (သ႕မဟတ) SMS ပ႕ရမည Code နပါတမား ရရျခငး

ေအာငျမငမႈ (သ႕မဟတ) ရးနမမႈမားက စနစတက မတတမးတငႏငျပး ဆကလကေဆာငရြကရန ကစၥမားႏင ရးနမမႈအတြက တာဝနရသမားက သရႏငျခငး

ေနာကဆကတြအစအစဥမားတြင ျပးခသညအပတမ ျပနာမားက ျပနလည ေလလာေဆြးေႏြးျပး သငခနးစာမားထတယျခငးႏင အေျဖအတရာျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင ႏငငသားမားအေနျဖင ၎တ႕သည ၎တ႕၏လအပခကမားႏငပတသက၍ အစးရတာဝနရသမားႏင ဆကသြယေျပာဆႏငျပး အစးရတာဝနရသမား၏ တာဝနခမႈက ေတာငးဆႏငသညဟ နားလညျခငး

ႏငငသားမားအေနျဖင ၎တ႕သည ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာအဆင အေရးၾကးကစၥမားႏငပါသက၍ မဒယာမ တဆင ၎တ႕ကယတင ေဖာျပႏငစြမးရသညဟ ယၾကညျခငး

တညေသာ ျပနာမား၊ အလားအလာရေသာ အေျဖမားအားလးသည ႏငငတြငးရ ျပညသအားလးအေပၚ သကေရာကမႈရသညဟ သနားလညျခငး

အစးရအရာရမားႏင ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားက အာဏာခြေဝျခငး၊ ပြငလငးျမငသာေသာ အပခပျခငးတ႕မ ၎တ႕ အကးစးပြားမားက ျခမးေျခာကႏငသညမဟတဟ နားလညျခငး

စတေနသေဘာထား အစးရသည ျပနာမားက ေျဖရငးႏငျပး ဝနေဆာငမႈမားက ေဆာငကဥးေပးႏငသညဟ ႏငငသားမားက ယၾကညစတချခငး

ကယတငပါဝငပတသကမႈႏင ေဆာငရြကမႈမားက တာဝနခမႈ၊ တာဝနယမႈက ေသခာေစႏငသညဟ ယၾကညမႈရေသာ ႏငငသားမား တးပြားလာျခငး

ႏငငေရးလႈပရားမႈျဖစစဥသည အာဏာႏင သယဇာတအရငးအျမစမားခြေဝေရးဆငရာ နညးလမးျဖစသညဟ ယၾကညျခငး

အျပအမ ျပညသလထမ အစးရအရာရမား၏ တာဝနခမႈ၊ တာဝနယမႈမားက (မားေသာအားျဖင) မဒယာမတဆင ေတာငးဆခကမား ျမငမားလာျခငး

အျခားေသာ လ႕အဖြ႕အစညးမားတြင ျပနာမားႏင ပ႗ပကၡမားက မညသ႕မညပေျဖရငးၾကသညက ေဖာျပသည သတငးအခကအလကမားက ပမရာေဖြျခငး

အပခပမႈႏင သယဇာတအရငးအျမစမားခြေဝျခငးတြင ႏငငသားမား တက႐ကပါဝငႏငသည နညးလမးအသစမားက ရာေဖြျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

26 USIP.oRG

၄။ ေကာလာဟလမားက ဟာသျဖင တန႕ျပနသည ေရဒယအစအစဥ (Countering Rumor Radio Satire Program)

“ေရကနတစဝကမာ”။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသ အမားက ေကးလကေဒသႏင တငးရငးသားနယေျမမားတြင ေကာလာဟလမားက ျပညသတ႕၏ အျမငသေဘာထားက ပသြငးရာႏင အၾကမးဖကမႈမားက လႈ႕ေဆာဖနတးရာတြင ေအာငျမငေနသညဟ ေျပာၾကပါသည။ ျပညသအမားက ဘာသာေပါငးစႏင လမးေပါငးစဆငရာ ပ႗ပကၡသတငးအခကအလကမားက မစစမေဆးပ လကခယၾကညတတသည အေျခအေနမးတြင ေကာလာဟလမားသည အထးတလည ေၾကာကစရာေကာငးလပါသည။ ဤဟာသအစစဥသည အဓကဇာတေကာငမားက ရပကြက/ေကးရြာတစခ၏ ေရတြငးတစခအနး စေဝးျပး ေနာကဆးၾကားသရသည ေကာလာဟလမားက ေဆြးေႏြးၾကသည ဇာတအမျဖစပါသည။ ေရတြငး/ေရကနဆသညမာ ေကးလကေန ျပညသမား စေဝး၍ သတငးအခကအလကဖလယရာ ေနရာျဖစပါသည။

နညးပညာဆငရာ အစတအပငးမား

ရညရြယသည ပရသတအမးအစား ေကးလကေဒသ ျပညသမား၊ ေခါငးေဆာငမား၊ ဆးျဖတခကခသမား

တငျပမႈ ပသဏၭာန ေရဒယအသလႊငဇာတလမးႏင တယလဖနးမ တဆင တက႐ကပါဝငေဆြးေႏြးျခငးအစအစဥ

အသလႊငအခနးက႑ အပတစဥ (၁၅) မနစစာ ျမနမာဘာသာႏင တငးရငးသားဘာသာအစအစဥမား၊ အျဖစအပကမားက အကဥးခပရငးျပမည ေနာကဆကတြ ေဆြးေႏြးခနးအစအစဥ

ပ႕ႏ႕ေရာကရမႈအခနးက႑မား လမႈဆကဆေရးကြနရကမားႏင ေဒသအသငးအဝငးမားတြင ေတြ႕ရသည ေကာလာဟလမားက ေဝဖနေလာငေျပာငသည ဇာတလမး။ နားေထာငသမားမ နားလညမႈလြေစႏငသညက ေရာငၾကဥႏငရနအတြက ဇာတလမးတစခလးတြင သပအေရးမၾကးလေသာ ေကာလာဟလမားကသာ ဦးစားေပးေဝဖနမည

ေဒသဆငရာ ေခါငးေဆာငမား စသည ဖတၾကားထားေသာ ဧညသညမား၊ တယလဖနးမ တဆငေဆြးေႏြးသမားပါဝငျပး အစအစဥထတလႊငသ ဦးေဆာငသည ေရဒယ ေဆြးေႏြးပြအစအစဥ။ ပ၍အနရာယၾကးေသာ ေကာလာဟလမားက ထညသြငးေဆြးေႏြးမည

အခ႕ေသာ ေကာလာဟလမား၏ အနရာယၾကးမႈက ေဖာျပသည ပႏပႏင အငတာနကမဒယာတြင ေတြ႕ရေသာ ကာတြနးမား

ေရဒယေဆြးေႏြးပြအစအစဥတြင ေကာလာဟလမားက ေခဖကသည အျဖစအပကအမနမားက တငျပျခငး၊ ၎တငျပခကမား၊ ေဆြးေႏြးခကမားက အငတာနကတြငလညး ေဖာျပျခငး

လမႈဆကဆေရးကြနရကမားတြင ေကာလာဟလမား မညသ႕မညပ ျဖန႕ခေနသည၊ ပ႕ႏ႕ေနသညက ေလလာရနႏင ေရဒယအစအစဥႏင အငတာနကေဆြးေႏြးပြမားမ တငျပေသာ အျဖစအပကအမန၊ အခကအလကအမနမားက မညသ႕သကေရာကမႈရသညက သရႏငရနအတြက လမႈဆကဆေရးကြနရကမားက ေစာငၾကညေလလာျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင ႏငငသားမားက ေကာလာဟလ၏ ဩဇာသကေရာကမႈႏင ၎ေကာလာဟလမားက ယၾကညမႈေၾကာင ျဖစေပၚလာမည မေကာငးေသာအကးဆကမားက နားလညျခငး

ႏငငသားမားက သတငးအခကအလကမားက စစေဆးရန အေရးၾကးေၾကာငးႏင မတညေသာ သတငးအရငးအျမစမားကလညး ႏႈငးယဥ ေလလာသငေၾကာငး နားလညျခငး

ႏငငသားမားက ေကာလာဟလမားက လကမခပ ျငငးပယျခငးျဖင ဘာသာမတ၊ လမးမတသမားအေၾကာငးက ပ၍နားလညႏငသညဟ သနားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ျပနာမားက ေျဖရငးရနအတြက သတငးအခကအလကမားက စစေဆးသငသညဟ ယၾကညျခငး

အျခား ပဂၢလမား၊ အပစမား၏ သးျခားစျဖစေသာ သမငးအစဥအလာ၊ ယဥေကးမႈႏင မမတမႈမားက ယၾကညမႈရျခငး

အျပအမ တစစတစရာ မေဆာငရြကမ သတငးအခကအလကမားက စစေဆးျခငး

စတခယၾကညရေသာ သတငးအရငးအျမစမားက ရာေဖြျခငး။ သတငးမားမားက တန႕ျပနျခငး

အျခားပဂၢလမား၊ အပစမားက ႏမခေစာကားေသာ သတငးအခကအလကမားက ျငငးပယျခငး၊ သညးချခငးႏင အျပနအလနေလးစားျခငးစတဓာတက ေမြးျမျခငး

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 27

၅။ မဒယာနညးလမးေပါငးစျဖင အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡမားက သတငးပ႕ျခငး။ (Multimedia Conflict-Sensitive Reporting)

မဒယာေလာကမ သတငးသမားမားအား သငတနးပ႕ချခငးက လအပခကတစရပအျဖစ အမားက အသအမတျပၾကေသာလညး ျမနမာႏငငတြင လကရျဖစပြားေနဆျဖစေသာ ပ႗ပကၡမားႏငပတသက၍ သတငးေပးပ႕ရာတြင အရညအတြကေရာ၊ အရညအခငးပါ ျမႇငတငျခငးသညလညး အေရးၾကးေသာ လအပခက တစချဖစပါသည။ ဗမာလမး သတငးသမားတစဦးႏင တငးရငးသားသတငးသမားတစဦးတ႕က အဖြ႕တစခအေနျဖင ေရြးခယတြဖက၍ ေလကငသငၾကားေပးျပး လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား၊ ေျမယာပငဆငမႈ အျငငးပြားမႈမား စသည အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡမားဆငရာသတငးမားက ပးတြေရးသားေပးပ႕ေစျခငးႏင ၎တ႕၏ ပးတြလႈပရားမႈက ေထာကပအားေပးျခငးျဖင ပရသတမားက အဓကကေသာ ပ႗ပကၡမားႏငပတသကသည အေၾကာငးရငးမား၊ ျဖစႏငေခရေသာ ေျဖရငးနညးမားက မနမနကနကနနားလညေစႏငပါသည။ ဤမဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးက အစပငးတြင ပႏပႏင အငတာနကမဒယာမားတြင စတငအသးျပႏငျပး ေနာကပငးတြင ေရဒယႏင ရပျမငသၾကားတ႕မ ထတလႊငႏငရန ျပငဆငအသးျပႏငပါသည။

နညးပညာဆငရာ အစတအပငးမား

ရညရြယသည ပရသတအမးအစား တငးရငးသားမားအားလး ပါဝငသည ျမနမာႏငင၏ ျပညသမား

တငျပမႈ ပသဏၭာန ပႏပမဒယာႏင အငတာနကမဒယာမ အပတစဥ စစမးစစေဆးသတငးပ႕ျခငး

အသလႊငအခနးက႑ ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာအတြက အေရးၾကးေသာ အေၾကာငးအရာမားက သတငးအကဥးခပတငျပျခငး

အစအစဥထတလႊငသမ ဖတၾကားထားေသာ ဧညသည (သ႕မဟတ) ဧညသညမားက ေမးျမနးျခငး

နားေထာငေနေသာ ပရသတမ တယလဖနး (သ႕မဟတ) အငတာနကမတဆင ဖတၾကားထားေသာ ဧညသည (သ႕မဟတ) ဧညသညမားက ေမးျမနးျခငး

နားေထာငသမား၏ မတခကမားက တန႕ျပနေဆြးေႏြးျခငး

ပ႕ႏ႕ေရာကရမႈအခနးက႑မား ပးတြတငျပေသာ ဇာတလမးမားက အပတစဥ ျမနမာႏင တငးရငးသားဘာသာမားျဖင သတငးေပးပ႕ျခငး။ နယစပေဒသမားတြင ေနထငေသာ တငးရငးမားထ ေရာကရပ႕ႏ႕ေစရနအတြက အငတာနကမလညး ထတလႊငျခငး

အစအစဥ၏ အစတအပငးတစခအျဖစ သတငးပးတြေရးသားသည ဗမာႏင တငးရငးသား သတငးသမားမားက ေရဒယႏင ရပျမငသၾကားတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးျပး ၎တ႕၏ ပးတြသတငးေရးသားမႈ အေတြ႕အၾကမားက မေဝျခငး

ေဒသဆငရာ ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ အဖြ႕အစညးမားက ပ႗ပကၡမားေျဖရငးျခငးက အေထာကအကျပရနအတြက ထပတနးသတငးေပးပ႕ခကမားက မတတမးတငရပ ရငအျဖစစစဥျဖန႕ချခငး

ထပတနးသတငးပ႕အဖြ႕အား “အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡမားဆငရာ အေကာငးဆး သတငးသမားဆ” မား ခးျမႇငျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင သတငးသမားမားအၾကား လကေတြ႕အသးခႏငသည အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡမားဆငရာ သတငးေပးပ႕ျခငးအရညအေသြးမား ျမငမားျခငး၊ အျခားေသာ တငးရငးသားအပစမားႏင ပတသကသည ျပနာမားႏင အေျဖမားက သနားလညမႈ ျမငမားျခငး

ျမနမာႏငငမ ပ႗ပကၡမားႏင တငးရငးသားေဒသမ အၾကမးဖကမႈမားက ျပညသအမားစ သနားလညျခငး

ျမနမာႏငငမ တငးရငးသားလမးစမားအားလး၏ သးျခားစျဖစေသာ သမငးအစဥအလာမားႏင အားလးႏငသကဆငေသာ ျပနာမားက ျပညသမား သရနားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ပ႗ပကၡမားႏငပတသက၍ ၎တ႕လကခရရေနေသာ သတငးအခကအလကမားသည မနကနစတခရသညဟ ျပညသမားက ယၾကညျခငး

တငးရငးသားလမးစမားအားလးက ၎တ႕သည ျမနမာႏငငမ ပ႗ပကၡမားက ေျဖရငးျခငးႏင အသြငကးေျပာငးေရးလပငနးစဥတြင တနးတညမပါဝငရမည တာဝနရသမားျဖစသညဟ ယၾကညျခငး

သတငးသမားမားက ၎တ႕သည ပ႗ပကၡမားႏငပတသကျပး ျမနမာႏငငျပညသမား ကယကယျပန႕ျပန႕ လကခယၾကညႏငသည တကေသခာေသာ သတငးမားေပးပ႕ႏငသညဟ ယၾကညမႈရျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင ပ႗ပကၡမားႏငပတသကျပးသတငးေရးသားမႈမား၏ အရညအေသြးေၾကာင ျဖစေပၚႏငသည ျခမးေျခာကမႈမားအေပၚ စးရမစတေလာနညးျခငး

အျပအမ မဒယာနညးလမးအားလးတြင ပ႗ပကၡမားႏငပတသက၍ ပ၍မတေသာ သတငးေပးပ႕ျခငး

ႏငငသားမားက ခြျခားဆကဆမႈမားအေပၚ သညးခႏငစြမး ေလာနညးလာျခငး၊ တငးရငးသားလမးမားဆငရာ ျပနာမားက ေျဖရငးရနနညးလမးမားက စဥးစားရာေဖြမႈျမငမားျခငး

အစးရ ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရးအဖြ႕မားက အထအခကမခေသာ ပ႗ပကၡမားဆငရာသတငးေပးပ႕ခကမားက ၎တ႕၏ ပ႗ပကၡေျဖရငးေရးရညရြယခကမားက အေထာကအကျပရန အသးျပျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

28 USIP.oRG

မဒယာက ပစမတထား၍ ေဆာငရြကျခငး (Media as Target)

၁။ တငးရငးသားဘာသာ ေဒသဆငရာမဒယာမားတညေထာငျခငးႏင တငးရငးသားဘာသာထတလႊငခကမား တးျမႇငျခငး။ (Develop Ethnic Language Community Media and Increase Ethnic Language Content)

ျမနမာႏငင၏ လကနကကင ပ႗ပကၡအမားစသည တငးရငးသားျပညနယမားတြင ျဖစပြားေနျခငးေၾကာင တငးရငးသားလမးစမားအေနျဖင ၎တ႕၏ ကယပငအသမားက ေဒသဆငရာ မဒယာမား (ပႏပႏင ေရဒယ) မထတလႊငႏငရနႏင ပငမမဒယာမားတြင တငးရငးသားဘာသာေဖာျပခကမား တးျမႇငရန လအပပါသည။ “လမးျပၾကယ” (The Guiding Star) ႏင ကရငသတငးစဥ (Karen News) တ႕သည ေဒသဆငရာမဒယာအနညးငယမ အခ႕ျဖစျပး ေဒသဆငရာ အသငးအဝငးမားက ယၾကညလကခသည တငးရငးသားဘာသာ သတငးေပးပ႕ခကမားပ၍မားျပားလာေစရန အေထာကအကျပသည စနမနာမားအျဖစ အသးခႏငပါသည။ အဆပါ တငးရငးသားဘာသာျဖင သတငးေပးပ႕ခကမားက ျမနမာဘာသာျပနဆ၍ ျမနမာသတငးမဒယာမားတြင ေဖာျပျခငးျဖင ယဥေကးမႈေပါငးစ နားလညျခငးက အားေပးႏငပါသည။

လအပခကမား (Requirements)

တငးရငးသားလမးစမားသည မဒယာလပခြငလငစငမားက ျပညနယအစးရမားထမ ရရျခငး

ဆကသြယေရးဝနၾကး႒ာနမ ေဒသဆငရာ ေရဒယအသလႊင႒ာနမားအတြက အသလႈငးမား (Frequencies) က ခြေဝသတမတေပးျခငး

တငးရငးသားမဒယာသမားမားအား ေလကငသငၾကားေပးျခငးက ဆကလက၍ တးခ႕ျခငး

ပ႗ပကၡျဖစပြားေနသည တငးရငးသားျပညနယမားတြင တာဝနယၾကမည သတငးသမားမားက တပမေတာမ အကာအကြယေပးရနကတျပျခငး

ႏငငတကာ အလႉရငမား၊ အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမားႏင မဒယာအဖြ႕အစညးမားက ေဒသဆငရာ ဘာသာစကားျဖင ထတလႊငသညအစအစဥမားက ဆကလက၍ ထတလႊငျခငး၊ ေထာကပျခငး၊ အားေပးျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား (Desired outcome)

အသအျမင (Knowledge) တငးရငးသားလမးစမားအေနျဖင ၎တ႕သည ၎တ႕ကယပင တငးရငးသားအပစမားမ သတငးသမားမားေရးသားေပးပ႕ေသာ ယၾကညစတခရသည သတငးအခကအလကမားက ရရႏငသညဟ နားလညျခငး

တငးရငးသားလမးစမားအေနျဖင ၎တ႕တြင လကနကကငအပစမားမ ျဖန႕ခေသာ သတငးအခကအလကမားထက ပ၍ကယျပန႕ေသာ သတငးအခကအလကမားက ေရြးခယႏငခြငရသညဟ သနားလညျခငး

ရနကနအေျခစက ပငမမဒယာမားအေနျဖင တငးရငးသားဘာသာစကားျဖင သတငးထတလႊငခကမားက ျမနမာဘာသာျပနဆျပး ဗမာလမားစပရသတထ ျဖန႕ခႏငသညဟ လကခနားလညျခငး။ ဤသ႕ ေဆာငရြကျခငးျဖင တငးရငးသားလမးမား၏ ယဥေကးမႈ၊ သမငးအစဥအလာႏင နာကညးခကမားက ကယကယျပန႕ျပန႕နားလညမႈရေစျခငး

စတေနသေဘာထား (Attitude) တငးရငးသားလမးစမားအေနျဖင ႏငငေတာအဆငတြင ၎တ႕၏ အသက ထတလႊငႏငသညဟ ခစားရျခငး၊ ၎တ႕သည သားေကာငမားျဖစၾကသညဟ ခစားရမႈမား ေလာနညးလာျခငး

တငးရငးသားဘာသာျဖင ထတလႊငမႈအစအစဥမားက တးခ႕ျခငးျဖင ျပညသလထ၏ မဒယာအေပၚ ယၾကညမႈက တေျဖးေျဖးခငး ျပနလညတညေဆာကႏငျခငး

တငးရငးသားလမးစမားကယတင တငျပေသာ တငးရငးသားလမးစမားဆငရာ သတငးအခကအလကမားက ပမရရျခငးျဖင ဗမာလမားစပရသတမားအၾကား တငးရငးသားမား၏ အျမငမားက ပ၍သျမငလာျခငး

အျပအမ (Behavior) ေဒသဆငရာ မဒယာအသစမားမ အဆငအတနးျမင၊ အရညအေသြးျမင တငးရငးသားဘာသာအစအစဥမားက ပမထတလႊငျခငး

တငးရငးသားမားကယတင ေပးပ႕ေသာ တငးရငးသားဘာသာ ထတလႊငခကအသစမားက အဆပါ တငးရငးသားအပစမားႏင ဗမာလမားစအၾကား ပ႗ပကၡ ေျဖရငးျခငးဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားျဖစေပၚလာရန အားေပးျခငး

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 29

၂။ မဒယာ စညးမဥးစညးကမးေဘာငမားက အဆငျမႇငျခငး။ (Improving the Media Regulatory Framework)

ယခအစရငခစာအတြကေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမား ျပလပေနစဥကာလအတြငး စာနယဇငးဆငရာဥပေဒၾကမးတစခ ေရးဆြေရးႏင ျပနၾကားေရးဝနၾကး႒ာနႏင စာနယဇငးေကာငစတ႕မ အျပငေရးဆြေနေသာ ဥပေဒၾကမးမားႏင ပတသကသည ေဆြးေႏြးျငငးခနမႈမား ျဖစေပၚခပါသည။ ျပညေထာငစလႊတေတာမ ယငးဥပေဒၾကမးမားက စဥးစားေနခနမာပင ယငးမၾကမးမားတြင ပါဝငေနသည သတငးလြတလပခြငက ကန႕သတသည ျပ႒ာနးခကမားက ျပငဆငေရးႏင သတငးအခကအလကမားလြတလပစြာရရေရး၊ တယလဖနးဆကသြယမႈမားက လြတလပစြာဆကသြယခြငျပေရး စသညမားႏငသကဆငေသာ ဥပေဒမားျဖစေပၚေရးအတြက ဆကလက စညးရးလႈ႕ေဆာရမညျဖစပါသည။ ဤသ႕ေဆာငရြကရာတြင ၁၉၆၂ ခႏစ၊ ပႏပျခငးႏင ထတေဝသမားဆငရာဥပေဒ၊ ၂၀၀၄ ခႏစ အလကထရြနနစဆကသြယေရးဥပေဒ စသည သတငးလြတလပခြငက ကန႕သတခပခယသည တညဆဥပေဒမားက ဖကသမးရနလညး ပါဝငပါသည။

လအပခကမား

မဒယာစညးမဥးစညးကမးမားက ေျပာငးလျခငးႏင ပတသက၍ မဒယာမားကယတင ပါဝငစညးရးလႈ႕ေဆာျခငး

ေဒသဆငရာ မဒယာမား၊ အစးရ ႏင ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားအၾကား တးတကေကာငးမြနေသာ ဥပေဒမားျပ႒ာနးႏငေရးႏင မနကနစြာအေကာငအထညေဖာႏငေရးႏင ပတသကသည ေဆြးေႏြးပြမား ကငးပျခငး

ဥပေဒအသစ၏ အကးသကေရာကမႈမားက ျပညသလထမ သနားလညေစရန သတငးေပးပ႕ေသာ လႈ႕ေဆာမႈမား

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင စာနယဇငးဆငရာ ဥပေဒအသစမားက မညသညက ခြငျပ၍ မညသညက တားျမစသညက စာနယဇငးသမားမား၊ အစးရႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ သနားလညျခငး

မဒယာသမားမားအေနျဖင လြတလပစြာ ေဟာေျပာခြငႏင စာေပလြတလပခြငမားဆငရာ ဥပေဒျပေရး စညးရးလႈ႕ေဆာမႈမားသည ေရရညေဆာငရြကရမည႕လပငနးမားျဖစသညဟ သေဘာေပါကနားလညျခငး

ႏငငသားမားႏင ႏငငေရးေခါငးေဆာငမားအေနျဖင မဒယာဆငရာ ဥပေဒအသစမားျပ႒ာနးျခငးသည ပ၍ ပြငလငး ျမငသာေသာ အပခပမႈစနစႏင အာဏာခြေဝေရးမားအတြက ေျခလမးတစလမးတးလကျခငးျဖစသညဟ သေဘာေပါကနားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ျမနမာစာနယဇငးသမားမားအေနျဖင အခ႕ေသာ အေၾကာငးအရာမားက သတငးပ႕ရာတြင ၎တ႕၏ လြတလပခြငအေပၚတြင ယၾကညမႈရျခငး

ႏငငသားမားက မဒယာအေပၚ ယၾကညမႈရျပး ၎တ႕အေနျဖင ယၾကညစတခရသည သတငးအခကအလကမားက ေဒသဆငရာမဒယာမ ရရႏငသညဟ ယၾကညျခငး

အျပအမ သတငးသမားမားႏင အယဒတာမားအား လြတလပခြငပေပးသည မဒယာဥပေဒမားက ျပ႒ာနးအတညျပျခငး၊ အေကာငအထညေဖာျခငး

သတငးသမားမားအေနျဖင ၎တ႕၏ ကြၽမးကငမႈက အေႏာကအယကမရ ေဆာငရြကႏငျခငး

ႏငငသားမားအေနျဖင မဒယာမ ရရေသာ ယၾကညစတခရသည သတငးအခကအလကမားက အေျခခ၍ ႏငငေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငရန၊ ျပနာမားက ေျဖရငးရန ဆး ျဖတခကမားခမတႏငျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

30 USIP.oRG

၃။ က႑ေပါငးစမ သကဆငသမားအားလးပါဝငေသာ မဒယာသငတနးမား (Multistakeholder Media Training)

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမား (Interviewees) က ျမနမာႏငငမ မဒယာေလာကအတြက သငတနးမားလအပေၾကာငး တခနကေထာကခေ ျပာဆခၾကပါသည။ ၎တ႕ကပင အစးရႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားအားလညး မဒယာသငတနးမား တစျပငတညး ပ႕ခရန လအပေၾကာငးေျပာၾကပါသည။ အစးရအရာရမားအတြက သငတနးဆသညမာ ႏငငေတာတညေဆာကေရးတြင မဒယာ၏ စတတမ႑ငအခနးက႑က နားလညရန၊ မဒယာႏင ထေတြ႕ဆကဆရာတြင လြယကေခာေမြ႕ေစရနႏင မဒယာသမားမားအား အကာအကြယေပးရန အတြကျဖစပါသည။ အရပဘကလ႕အဖြ႕အစညးမားအတြက ႏငငသားမားအား ေကာလာဟလမား၏ အနရာယက သရနားလညရန၊ သတငးအခကအလကရရႏငေသာ နညးလမးမားက ေရြးခယရနႏင မဒယာက အသးျပ၍ ေရြးေကာကခကယစား လယမားႏင မညသ႕ဆကသြယေဆာငရြကႏငသညတ႕က လမးညႊနသငျပကညႏငရနအတြက မဒယာႏင ယဥပါးနားလညမႈသငတနးမား လအပပါသည။ သငတနးတစခ၏ အစတအပငးအျဖစ သငတနးသားမားတြင မဒယာ၊ အစးရႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ကယစားလယမား ပါဝငေစျခငးျဖင အဆပါ က႑သးခမ ကယစားလယမားအၾကား တက႐ကထေတြ႕ဆကဆမႈႏင အျပနအလနနားလညမႈမားက ျမႇငတငေပးႏငပါသည။ အဆပါသငတနးမးက ႏငငတဝမးမ ေဒသအဆငႏင ျပညနယအဆငမားတြင ထပမျပလပႏငပါသည။

လအပခကမား

ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားမ မဒယာသငတနးမား (ပႏပႏင အသလႊငမဒယာ႒ာနမားတြင ေနထငေလကငသငၾကားျခငးမား အပါအဝင) က ဆကလက၍ ေငြေၾကးေထာကပျခငး

အစးရမ ႏငငေတာအဆငႏင ျပညနယအဆငအရာရမားအား မဒယာႏင ဆကဆေရး၊ ျပညသလထႏငဆကဆေရးမားတြင အဆငေျပေခာေမြ႕ေအာင ပညာေပးရန သေဘာတညျခငး

အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၊ ပဂၢလကမဒယာမားႏင အစးရတ႕မ ျပညသလထ၏ မဒယာအေပၚနားလညလကခႏငစြမးျမႇငတငရန ၾကးပမးျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင သတငးသမားမားက ကြၽမးကငျပညစေသာ၊ ကငဝတႏငကကညေသာ သတငးပ႕ျခငးမားက နားလညသရျခငး

အစးရအရာရမားက မဒယာက ရနသအျဖစသေဘာမထားပ ေကာငးမြနစြာဆကဆရန သျမငျခငး

ျပညသလထမ အစးရသတငးျဖန႕ခမႈမားအပါအဝင သတငးခကအလကမားရရရန နညးလမးအမားအျပားရေၾကာငး သနားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ႏငငသားမားက မဒယာမ ေပးပ႕ေသာ သတငးအခကအလကမားက ယၾကညျခငးႏင မဒယာသည အစးရက ေစာငၾကညသညအဖြ႕အစညးတစချဖစသညဟ လကခနားလညျခငး

ႏငငသားမားက ပြငလငးျမငသာမႈသည ေကာငးမြနေသာအပခပေရးစနစ၏ အရညအခငးတစချဖစသညဟ ယၾကညျခငး

မဒယာအဖြ႕အစညးမားမ သတငးသမားမား၊ အယဒတာမား၊ အပခပသမားက ၎တ႕သည ကယျပန႕ေသာ အေၾကာငးအရာမားက သတငးပ႕ႏငသညဟ ယၾကညျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင မဒယာႏင ဆကဆရာတြင ပ၍ပြငလငးလာျပး ျပညသလထအကးစးပြားအတြက ေဆာငရြကခေသာ လပငနးမားႏငပတသကသည သတငးအခကအလကမားအား မေဝျခငး

အျပအမ ႏငငသားမားအေနျဖင သတငးအခကအလကအျပညအစက အေျခခသည ဆးျဖတခကမား ပမခမတႏငျပး အပခပေရးစနစတြင ၎တ႕၏ ပါဝငပတသကမႈ ျမငမားလာျခငး

မဒယာအဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ၎တ႕၏ သတငးပ႕မႈအရညအေသြးမားက ဆကလကျမႇငတငေနျပး ျပညသလထ၏ ကယစားလယအျဖစ အစးရအား ေစာငၾကပထနးသမးမႈ ျမငမားလာျခငး

ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာအဆင အစးရအရာရမားအေနျဖင အပခပေရးႏင ပဋပကၡမားအပါအဝင ခငမာေသာ သတငးအခကအလကမားက မဒယာမတဆင ျဖန႕ချခငး

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 31

၄။ ျငမးခမးေရးနညးပညာမား တထြငေဖာထတေရး အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ (Peace Technology Innovation Workshop)

နညးပညာနယပယမ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ျငမးခမးေရးအကးေဆာငမားက ျမနမာႏငင၏ ပဋပကၡမားျဖစပြားေစသည အခ႕ေသာအေၾကာငးရငးမားက နညးပညာအသစမားအသးျပး ေျဖရငးႏငသည႔ အလားအလာမားႏင ပတသက၍ ေယဘယအားျဖင အေကာငးျမငၾကပါသည။ ၎တ႕ကပင နညးပညာတးတကမႈ၏ မေသခာေသာ အေရြ႕မားက ေကာငးမြနစြာစမခန႕ခြမႈမျပႏငလင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးမားက အဟန႕အတားျဖစေစႏငသည (သ႕မဟတ) အရနလြနေစႏငသညဟ မတခကခၾကပါသည။ “ျငမးခမးေရးနညးပညာမား တထြငေဖာထတေရး အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ” တစချဖင ျငမးခမးမႈေဖာေဆာငေရးအတြက လႈပရားေနၾကေသာ အရပဘကအဖြ႕အစညးမားက နညးပညာမားက အသးျပျခငး၊ နားလညျခငးတ႕ႏင ဆကစပေပးႏငပါသည။ ေဒသဆငရာႏင ႏငငတကာ နညးပညာရငမားႏင အတတကြ ေလလာျခငးျဖင ျငမးခမးမႈေဖာေဆာငေရးအတြက လႈပရားေနၾကေသာ အရပဘကအဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ေစးႏႈနးခသာ၍ အသးျပရနလြယကေသာ နညးပညာမားက အသးျပ၍ အဓမၼေျမယာသမးပကမႈမား၊ အဂတလကစားမႈမား၊ လ႕အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားစသည လကရရငဆငေနရေသာ ျပနာမားက ခဥးကပျခငး၊ လကေတြ႕ကသည အရညအခငးမားက ေလလာႏငပါသည။ အလပ႐ေဆြးေႏြးပြ၏ ရညရြယခကမာ ေနာကလာမည (၆) လအတြငး ျပနာမားက ေျဖရငးႏငရန အေကာငအထညေဖာရမည လပငနးစဥမားက တထြင ေဖာထတႏငရနျဖစပါသည။ ပထမဆး အစျပသည အလပ႐ေဆြးေႏြးပြသည ျမနမာႏငငတြင ျပညတြငးျငမးခမးေရးႏငပတသကသည ခငမာေသာ၊ ျမငသာေသာ ရလဒေကာငးမား ရရႏငေရးအတြက ေဆာငရြကရမည စမကနးမားက ေဖာထတေရး ေရရညပးေပါငးေဆာငရြကမႈၾကး၏ အစပင ျဖစပါလမမည။ ျပညတြငးမ နညးပညာကြၽမးကငသမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၊ သကဆငသညအစးရအရာရမားအၾကား ဆကဆေရးက ပမခငမာေစရနအတြက ေနာကဆကတြ အလပ႐ေဆြးေႏြးပြမား ထပမကငးပေပးရနလအပျပး ယငးေဆြးေႏြးပြမားမ ေကာငးမြနေသာ လမႈပတဝနးကငအတြက ေရရညခငခန႕ေသာ နညးပညာမားက ဖနတးေပးႏငမည ျဖစပါသည။

လအပခကမား

ႏငငတစဝမးမ မဒယာႏင နညးပညာကြၽမးကငသမား စေဝး၍ ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၊ သကဆငရာအစးရအရာရမားႏင ေရြးခယထားေသာ ႏငငတကာမ နညးပညာကြၽမးကငသမား ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငး

ႏငငတကာ ကမၸဏမားႏင နညးပညာကြၽမးကငသမားအေနျဖင ျမနမာႏငင၏ နညးပညာအခနးက႑တြင ရငးႏးျမႇပႏသညအခါ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈႏင ေရရညမတဖကမားအျဖစ ထေတြ႕ဆကဆျခငး

ျပညတြငးႏင ႏငငတကာပညာရငမား အဆကမျပတ ဆကဆႏငရနအတြက ေနာကဆကတြ ေဆြးေႏြးပြမား ကငးပျခငး

နညးပညာမားက ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရးအတြက အသးျပႏငသညအလားအလာမားက ျပညသလထသရႏငရန အလပ႐ေဆြးေႏြးပြအစအစဥက ျပညသလထသ႕ ထတျပနေၾကျငာျခငး

ေဆြးေႏြးပြမ ထြကေပၚလာသည အၾကညဏမားအနကမ အေကာငးဆးမားက လကေတြ႕အေကာငအထညေဖာႏငရန ရနပေငြေထာကပမည အဖြ႕အစညးက ေဖာထတျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင ျမနမာႏငငမ နညးပညာကြၽမးကငသမားအေနျဖင ပဋပကၡမားက တားျမစေရးႏင ေျဖရငးေရးအတြက နညးပညာမားက မညသ႕မညပ ေဖာထတအသးခႏငသညက နားလညျခငး

မဒယာႏင နညးပညာမားက ျငမးခမးမႈတညေဆာကေရးအတြက အသးခႏငသညက ျပညသလထ သနားလညျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင နညးပညာတးတကဖြ႕ျဖးေရးအတြက ေဆာငရြကရမည ၎တ႕၏ အခနးက႑က သနားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ႏငငသားမားအေနျဖင နညးပညာက အသးျပ၍ ျပနာမားက ေျဖရငးရန ပ၍အားရလာျခငး

နညးပညာကြၽမးကငသမားအေနျဖင ၎တ႕၏ နညးပညာအေျချပလပငနးမားမ ဝငေငြရရေနသည တစခနတညးမာပင ျမနမာႏငငတြင ျငမးခမးေရးရရေရးအတြက အေထာကအကျပႏငသညဟ ယၾကညျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင ၎တ႕ကယတင ဤလပငနးစဥတြင ပါဝငေနရမညဆလင နညးပညာတထြငဖနတးမႈမားက အားေပးရန ပ၍ စတထကသနလာျခငး

အျပအမ အသစေဖာထတရရေသာ အေတြးအေခၚမားက ျငမးခမးမႈတညေဆာကေရးအတြက နညးပညာအသစမားက ဖြ႕ျဖးတးတကေစျခငး

နညးပညာအသးျပျခငးမားမ တဆင ႏငငသားမား၏ အပခပေရးႏင ပဋပကၡေျဖရငးေရးတြင ပါဝငေဆာငရြကမႈ သသသာသာ ျမငမားလာျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

32 USIP.oRG

၅။ လကကငဖနးနညးပညာမား (Mobile Technologies) က ပဋပကၡတန႕ျပနေရးႏင အေစာဆးသတေပးကရယာမား (Early Warning and Crisis Response Tool) အျဖစ အသးချခငး။ (Develop Mobile Technologies as Early Warning and Crisis Response Tool)

ၾကးမတယလဖနး (လကကငဖနး) ဆကသြယေရးေလာကက ၾကးၾကပကြပကမည တယလဖနးဆကသြယေရးဥပေဒၾကမးက ျပညေထာငစလႊတေတာမ အတညျပမညအခနက ေစာငဆငးရငး ၾကးမတယလဖနး ဆကသြယေရးေလာက၏ ၾကးမားကယျပန႕သည အသးခႏငစရာမားမာ အသးခခရန အဆငသငျဖစေနပါျပ။ ႏငငတကာကမၸဏမား ေစးကြကတြငးသ႕ ဝငေရာကလာသညအခါ လကကငဖနးေစးႏႈနးမားသည အမားျပညသ ဝယယအသးျပႏငသညအထ ကဆငးသြားျပး ျပညသလထက ၎တ႕၏ 3G-enabled လကကငဖနးမားမတဆင သတငးအခကအလကမားက ပ၍ေတာငးဆလာပါလမမည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက လကကငဖနးနညးပညာသည ပဋပကၡမားက တားျမစေရးႏင တန႕ျပနေရးအတြက အသးကေသာ ကရယာတစချဖစႏငသညဟ ဆၾကပါသည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၁၄ ခႏစ သနးေခါငစာရငးေကာကယျခငး၊ ၂၀၁၅ ခႏစ အေထြေထြ ေရြးေကာကပြစသည ပဋပကၡမားျဖစပြားရန အလားအလာရသည အဓကအစအစဥမား၊ အခမးအနားမားႏငပတသကျပး သတငးတမား (SMS) ေပးပ႕၍ အေစာဆး သတေပးသညစနစတစခက တထြငႏငပါသည။ အလားတစနစမးက ထေရာကသည သဘာဝေဘးအနရာယတန႕ျပနမႈမားအတြက အေရးေပၚေဒသမားက ကြနျပတာျဖင ေျမပေရးဆြျခငးႏင ေရ႕ေနာကစဥလက အသးခႏငပါသည။

လအပခကမား

အလားအလာရေသာ (သ႕မဟတ) အမနတကယျဖစေပၚေနေသာ အျဖစအပကမားက ႏငငသားမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားက လကကငဖနးမားမတဆင SMS ျဖင သတငးေပးပ႕ျခငး

အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ အယဒတာမားက အထအခကမခေသာ ပဋပကၡမား သတငးပ႕ျခငးဆငရာ မဒယာသငတနးမားျဖင ေလကငေပးျပး သတငးအခကအလကမားက စစေဆးျခငး၊ ပဋပကၡ၏ ျဖစေပၚမႈက အမနအတငး အငတာနကႏင SMS မားျဖင ေနာကဆကတြသတငးေပးပ႕ျခငး

အေရးေပၚတန႕ျပနမႈမားလအပသညအခနတြင အနရာယၾကးမားေသာ ေနရာမား၊ ေဒသမားက သရႏငရန ကြနျပတာျဖင ေျမပေရးဆြျခငးနညးပညာ (Digital Mapping Technology) က အသးျပျခငး

အစးရအဖြ႕အစညးမားႏင မဒယာအဖြ႕အစညးမားအၾကား သတငးအခကအလကမားမ ကယျပန႕ေသာ တန႕ျပနမႈမားက ရရႏငရနႏင ျပညသတ႕သနားလညမႈက တးျမႇငႏငရနအတြက ဆကသြယမႈတညေဆာကျခငး

သတငးေပးပ႕သမားအတြက တစစတစရာ ဆခရန (Incentives) ႏင သတငးအတမားေပးပ႕ရာတြင အခမအသးျပရမည သေကၤတမား (Free Short Code Numbers for Text Messaging) ရရရနအတြက ဆကသြယေရးကမၸဏမားႏင မတဖကဆကဆေရး တညေဆာကျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင ႏငငသားမားအေနျဖင ၎တ႕သည ပဋပကၡဆငရာ ယၾကညစတခရသည သတငးအခကအလကမားက ရရႏငသညဟ သနားလညျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင ၎တ႕သည ပဋပကၡမားက ေျဖရငးရနတာဝနရသမားျဖစသညဟ နားလညျခငး

သတငးစာသမားမားအေနျဖင ျပညသလထႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ရရေသာ သတငးအခကအလကမားသည ၎တ႕၏ သတငးေရးသားမႈမားအား ပမတကမနကနေစသညဟ နားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ႏငငသားမားအေနျဖင ၎တ႕သည ၎တ႕၏ ပတဝနးကငတြင ပဋပကၡမားမျဖစပြားေအာင တားျမစရာတြင လကကငဖနးဆကသြယေရးက အသးျပ၍ ပါဝငႏငသညဟ ယၾကညျခငး

လ႕အသငးအဝငး၏ အျပငဘကသ႕ ေရာကေနေသာ အပစမားအေနျဖင ပဋပကၡမားက ေျမပေရးဆြရာႏင သတငးပ႕ရာတြင လကကငဖနးမားမတဆင ပါဝငျခငးျဖင ခြျခားခရသညဆသည ခစားမႈေလာနညးေစျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင ပဋပကၡမားက တားျမစျခငး၊ စမခန႕ခြျခငး၊ ေျဖရငးျခငးတ႕အတြက တာဝနယမႈ၊ တာဝနခမႈ ျမငမားျခငး

အျပအမ ႏငငသားမားအေနျဖင ပဋပကၡမားက ေလာနညးေအာငႏင ျပနာမားက တန႕ျပနရာတြင လကကငဖနးမားက အသးခမႈ ျမငမားျခငး

သတငးစာသမားမားက ၎တ႕၏ ပဋပကၡဆငရာ သတငးေပးပ႕ခကမား ျပညစမနကနေရးႏင အစးရတာဝနရသမားအား အေရးယရနအတြက လမႈဆကဆေရးကြနရကမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏ လႈပရားမႈမားအား ေစာငၾကညေလ႔လာျခငး

အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ေပးပ႕ေသာ အခကအလကမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားႏင ပးေပါငးဆကဆမႈမားက အေျခခ၍ အစးရက အေရးေပၚအေျခအေနတန႕ ျပနမႈအစအစဥ ေရးဆြျခငး

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 33

၆။ အငတာနကေပၚမ အမနးစကားမားက တားျမစျခငး (Preventing online Hate Speech)

ျမနမာႏငငတြင အငတာနကသးစြႏငျခငး အလြနနညးေသာျငားလညး ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက အငတာနကေပၚတြင အမနးစကားမားက ျဖန႕ခေနသည အရနအဟနကသာမက အခ႕ေသာ ေဒါသလႈ႕ေဆာသည သတငးစကားမား၏ အဆပအေတာက ျဖစမႈအတငးအတာမားကပါ စးရမပပနေၾကာငးေျပာၾကပါသည။ ၎အျပင လ႕အသငးအဝငးမားအၾကား ပဋပကၡမားႏငပတသကသည အငတာနကေပၚမ အမနးတရားလႈ႕ေဆာ ေရးသားမႈမားသည ပငမမဒယာမ သတငးေပးပ႕ခကမားကပင ေကာလႊမးႏငစြမးရေန သညကလညး စးရမပပနၾကပါသည။ အငတာနကေပၚမ သတငးအခကအလကမားက အစပး ေလလာသးသပၾကညရာတြင Facebook ႏင အျခား အငတာနကမဒယာမားမ ေဒါသေပါကကြေစသညအေရးအသားမားက သဘာဝဘာသာစကားစစစျခငးအစအစဥ (Natural Language Processing) မးျဖင ခြျခမးေဖာထတျပး ေစာငၾကပစစစႏငေၾကာငး ေတြ႕ရပါသည၊ အခကအလကမားက ေလလာသးသပသည နညးလမးမားႏင စနစမား (Content Analysis Methods and Systems) က အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၊ မဒယာအဖြ႕အစညးမား၊ အစးရအရာရမား ပါဝငတကေရာကသည သငတနးမားတြင ထညသြငးေပါငးစပေပးျခငးျဖင ၎အပစမားမ အၾကမးဖကမႈမားက ျဖစေပၚေစေသာ အငတာနကေပၚမ အေရးအသားမားက ပမနားလည၍ ထေရာကစြာတန႕ျပနႏငမည ျဖစပါသည။

လအပခကမား

က႑ေပါငးစမ သကဆငသအားလးအၾကား မညသညေရးသားမႈမးက ေဒါသႏင အၾကမးဖကမႈက လႈ႕ေဆာသညက ကယကယျပန႕ျပန႕ သေဘာတလကချခငး ပႏပထတေဝရာတြင ပါဝငျပး ကယကယျပန႕ျပန႕ ျဖန႕ခေနသည အၾကမးဖကမႈက လႈ႕ေဆာႏငေသာ အဓကကသည ဘာသာစကားအသးအႏႈနးမားက သေဘာတျခငး

လမႈဆကဆေရးကြနရကမားက အလအေလာကေလလာေစာငၾကညျပး (Automated Social Media Monitoring) ေဒါသလႈ႕ေဆာသည အေရးအသားမားႏင ၎အေရးအသားမား၏ ပငမမဒယာႏင ျပညသလထအေပၚ အကးသကေရာကမႈအား သးသပေလလာျခငး

ဘေလာဂါမား (Bloggers)၊ အရပသားသတငးသမားမား (Citizen Journalists)၊ ပငမမဒယာ ကြၽမးကငသမား၊ အစးရအရာရမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ေစာငၾကညေလလာသမား အေနျဖင အမနးစကားမား၏ အနရာယက နားလညရန၊ အဆပါအေၾကာငးအရာမားက မညသ႕ ေစာငၾကညေလလာရနႏင အဆပါအမနးစကားမားက အငတာနကေပၚတြင ထပမမပ႕ႏ႕ေအာင ကယတငထနးခပျခငးကရယာ (Self-Regulatory Tools) က မညသ႕အသးခ၍ တားျမစရန စသညမားက သငၾကားမည သငတနးမား

သနးေခါငစာရငးေကာကယျခငး၊ ေရြးေကာကပြကာလ စသည အဆကမျပတျဖစပြားေနေသာ အျဖစအပကမား မတငမ အငတာနကေပၚမ ၾကတငသတေပးသညစနစ (Early Online Warning Systems) မားက တညေထာငျခငး

ဘာသာေပါငးစ ေဆြးေႏြးပြမားႏင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငေရး အလပ႐ေဆြးေႏြးပြမားတြင အမနးတရားေဟာေျပာမႈအခကအလကမားအား ေလလာသးသပသညစနစ (Content Analysis System) ႏင ကယတငထနးခပျခငးကရယာ (Self-Regulatory Tools) မားက ေပါငးစပထညသြငးျခငး

သညးချခငးတရားႏင အျပနအလနေလးစားမႈမားက ျမႇငတငရနအတြက ဘာသာေပါငးစ Facebook လႈပရားမႈေဆာငရြကျခငး

အရပဘကအဖြ႕အစညးမားႏင အစးရအၾကား လြတလပစြာေဟာေျပာခြငက မထခကေစပ အမနးတရားေဟာေျပာလႈ႕ေဆာမႈမားက ကန႕သတႏငရန အငတာနကဆငရာ စညးကမးမားက ေဆြးေႏြးျခငး

လမႈဆကဆေရးကြနရကေထာကပသမား (Social Media Providers) က စညးကမးခးေဖာကသမား၏ အငတာနကစာမကႏာမား၊ အေကာင (Accounts) မားက ပတပစရန မဝါဒမားခမတႏငေရးအတြက ေဆြးေႏြးျခငး

ရညရြယသည ရလဒမား

အသအျမင ႏငငသားမားအၾကား အမနးစကားမား၏ အနရာယႏင လမႈဆကဆေရးကြနရကမားမ ရရေသာ သတငးအခကအလကမား၏ အနရာယက နားလညၾကျခငး

သတငးသမားမားအၾကား ပဋပကၡဆငရာ သတငးေရးသားေပးပ႕ရာတြင လမႈဆကဆေရးကြနရကမားအား ယၾကညစတခရသည သတငးအရငးအျမစမားအျဖစ အသးချခငးႏငပတသက၍ ျမငျမငမားမားနားလညျခငး

အစးရအရာရမားအေနျဖင မညသညစကားလးမား၊ အေရးအသားမားက အမနးစကားမားျဖစ၍ မညသ႕မညပ မနမနကနကနတန႕ျပနရမညက နားလညျခငး

စတေနသေဘာထား ႏငငသားမားက ျမနမာႏငငသည ဘာသာေပါငးစအေျချပသည ႏငငျဖစသညဟ လကချခငး

မတညေသာ ဘာသာကးကြယသမားအၾကား သညးချခငးႏင အျပနအလနေလးစားျခငး

အျပအမ အမနးစကား ေဟာေျပာမႈမားက ေစာငၾကပေလလာျခငး၊ သညးမချခငး၊ အဆးစြနအေနျဖင ပတပငတားျမစျခငး

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

34 USIP.oRG

နဂး (Conclusion)အေမရကနျပညေထာငစ ျငမးခမးေရးအငစတက (USIP) ၏ IONA နညးစနစသည ပဋပကၡမားျဖစပြားေနေသာ ႏငငမားမ အလႉ႕ရငမား၊ အစးရမဟတေသာအဖြ႕အစညးမား၊ မဝါဒေရးဆြသမားႏင ေဒသဆငရာ တာဝနရသမားအတြက ပဋပကၡမားက ေလာနညးေစရနႏင ျငမးခမးေရးေဖာေဆာငရန မညသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားက ထေရာကစြာအသးျပႏငသညက ဆးျဖတခကရရန အေထာကအပျပပါသည။ IONA နညးစနစသည ေဒသဆငရာ တာဝနရသမားက ဦးေဆာငအေကာငအထညေဖာမည လမႈအေျပာငးအလမားအတြက နညးလမးမားက ေဖာထတရာတြင မဒယာႏင မဒယာမဟတေသာ အခကအလကမားက ပးတြစဥးစားျခငးျဖင ပဋပကၡမားႏင မဒယာက ေပါငးစပေလလာသည႕ သပၸနညးကလပငနးစဥတစခ ျဖစပါသည။

ျမနမာႏငငတြင ယခကသ႕ ေပါငးစပခဥးကပမႈသည ထးျခားဆနးသစေသာ အျမငတစခက ေထာကပႏငရန ရညရြယပါသည။ ၂၀၁၁ ခႏစမစ၍ ျမနမာႏငငတြင ပဋပကၡျဖစပြားမႈမားႏင မဒယာေလာကတ႕က သးျခားစ ေလလာသးသပမႈမား ရခေသာလညး ၎အေၾကာငးအရာႏစခက ေပါငးစပေလလာျခငး မရခပါ။ (ရလငလညး အလြနနညးပါလမမည။) မဒယာႏင ပဋပကၡမားက သးျခားစ ေလလာသးသပျခငးသည အလြနအေရးၾကး အသးကေနဆျဖစျပး IONA ခဥးကပမႈက ၎ေလလာမႈမားက ထပမအားျဖညေပးပါသည။ IONA ခဥးကပမႈက ျမနမာျပညသမား၏ သရနားလညမႈ၊ ယၾကညမႈမားႏင ရငးလငးျပတသားစြာ အဓပၸာယဖြငဆထားေသာ လမႈပတဝနးကငအေျပာငးအလဆငရာ ရလဒမားက ျမနမာျပညသမားက တန႕ျပနမႈတ႕က ဆကစပေပးပါသည။ ႏငငတကာအလႉရငမားႏင အစးရမဟတေသာ အဖြ႕အစညးမား၏ ေထာကပကညမႈျဖင ေဒသဆငရာတာဝနရသမားက အေကာငအထညေဖာႏငသည မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမားသည ပဋပကၡမားက ေလာနညးေစသည ရလဒမားက ေဆာငကဥးႏငေအာင ေရးဆြဖနတးထားပါသည။

ပထမဆးေဖာျပခသည အစးရႏင ျပညသပဋပကၡ ႏငပတသက၍ ျမနမာအစးရအေနျဖင ျပညသလထႏင အစးရၾကား ျဖစေပၚေနသည တငးမာမႈမားက ေလာနညးေစရနရညရြယသည ထငရားသညေဆာငရြကမႈမား ျပလပေနပါသည။ ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးေရးလပငနးစဥက ျမနမာႏငငတြင မတညရခဘးသည အတကအခမား၏ အသကလႊတေတာအတြငးသ႕ ေရာကရေစျပး အေျခခကေသာ ဥပေဒအခ႕ ျပ႒ာနးအတညျပႏငခပါသည။ ဥပေဒႏငအည အပခပျခငး (Rule of Law) ႏင ခငခန႕ေသာ တရားစရငေရးစနစ (Stronger Judiciary) တ႕က တညေဆာကရနၾကရြယသည ၾကးစားအားထတမႈမားလညး ေပၚေပါကလာပါသည။ မညသ႕ပငျဖစေစ၊ စစတပ၏ အပခပမႈတြင ႏစေပါငးမားစြာ ေနထငခရျပး သယဇာတအရငးအျမစမားက မမမတခြေဝျခငး၊ တာဝနယမႈ၊ တာဝနခမႈမရျခငးစသညမားႏငသာ ယဥပါးခရေသာ ျပညသမားႏင အစးရအၾကား မယၾကညမႈမားက နကနက႐ႈငး႐ႈငးတညရေနဆျဖစပါသည။ ယငးမယၾကညမႈက ေမြးဖြားေပးခေသာ ႏငငသားမားက အပစပယခရမညက ေၾကာကရြ႕ျခငး၊ အာဏာရသမားက အာဏာလကလြတဆးရးရမညက ေၾကာကရြ႕ျခငး စသည အေၾကာကတရားမားမာ ကယကယျပန႕ျပန႕တညရေနဆျဖစပါသည။ ႏငငသားမားႏင အစးရအၾကား ယၾကညမႈတညေဆာကရနႏင အေၾကာကတရားမားက ေလာခရနအတြက မဒယာျဖင ၾကားဝငေဆာငရြကျခငး (Media Intervention) က ဦးစားေပးေဆာငရြကသငေၾကာငး ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက ေျပာၾကပါသည။ ၎တ႕ရညညႊနးၾကသညမာ ႏငငေတာအဆငႏင ျပညနယအဆင အစးရအရာရမားပါဝငျပး တယလဖနးမတဆင ေမးျမနးေသာ ျပညသမား၏ ေမးခြနးမားက ေျဖၾကားသည အမားျပညသပါဝငေသာ ေရဒယႏင ရပျမငသၾကားေဆြးေႏြးခနးမားျဖစၾကပါသည။ ဤကသ႕ မဒယာက လကနကတစခအျဖစ အသးျပျခငးက အစးရအရာရမား၊ မဒယာတာဝနခမား၊ အရပဘကအဖြ႕အစညးမားမ ပဂၢလမား ပါဝငသည မဒယာသငတနးမားႏင ေပါငးစပကငသးႏငပါသည၊ ယငးသငတနးမားတြင အဆပါ အပစသးခမ ပဂၢလမားသည အျခားအပစမားမ ပဂၢလမား၏ အခနးက႑က အျပနအလနေလလာနားလညႏငပါသည။ အဆပါ မဒယာေရ႕ေဆာငလပငနးမား(ႏင အျခားေသာ မဒယာမပါသည လႈပရားမႈမားအား) ပးတြေဆာငရြကျခငးျဖင ႏငငသားမားႏင အစးရအၾကား မေကာငးျမငသေဘာထားမားႏင တငးမာမႈမားအား ေလာနညးပကစးေစႏငပါသည။

ကနခသည ႏစႏစအတြငး၊ ျမနမာႏငငတြင တငးရငးသားလမးစဆငရာ ပဋပကၡမားက ေျဖရငးရာတြင သသာထငရားသည တးတကမႈမား ရခပါသည။ တရားဝငျပနလညသငျမတေရးအတြက ေဆာငရြကမႈမား ရေနျပး အပစအခတရပစေရး သေဘာတညမႈစာခပ (၁၂) ခေကာ လကမတေရးထးႏငခပါသည။ သ႕ေသာလညး တငးရငးသားလမးစမားဆငရာ ပဋပကၡမား၏ အေၾကာငးရငးမာ အလြနနက႐ႈငးလပါသည။ ဗမာလမားစက လကဝါးၾကးအပ ခယလယသည ႏငငေတာမဝါဒမား၊ မညမေသာ သဘာဝသယဇာတခြေဝျခငး၊ တငးရငးသားလမးမားအား ႏငငေရးလပငနးစဥတြင ပါဝငခြငမျပျခငး၊ စသညမားက ဗမာႏင တငးရငးသားလမးစမားအၾကား အျပနအလန မေကာငးျမငမႈမားႏင မယၾကညမႈမားက အခငအမာပးေထာငေပးချပး ျဖစပါသည။ အဆပါ မယၾကညမႈမားက တန႕ျပနရနႏင ယၾကညမႈမား ျပနလညတညေဆာကႏငရနအတြက “အျခားသမားအေၾကာငး” (The Other) ပညာေပး၍ ေဖာေျဖသည ျငမးခမးမႈတညေဆာကေရး ရပျမငသၾကားဇာတလမးတြမား လအပသညဟ ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက အထးျပေျပာဆၾကပါသည။ ၎အစအစဥက တငးရငးသားေဒသမားမ ေဒသဆငရာ အသလႊင႒ာနမားႏင ပငမမဒယာတြင တးခ႕ထတလႊငေသာ တငးရငးသားဘာသာအစအစဥမားကပါ ထပမထတလႊငျခငးျဖင ပပးကညၾကမညဆလင စစမနေသာ လမႈအေျပာငးအလမားက အားေပးရာေရာကပါလမမည။

ျမနမာႏငငတြင ျဖစေပၚေနေသာ ဗဒၶဘာသာဝငမားႏင မြတဆလငမားအၾကား ပဋပကၡသညလညး သမငးေၾကာငးႏငခ၍ နက႐ႈငးလပါသည။ သ႕ေသာလညး လကရျဖစေပၚေနသည လ႕အသငးအဝငးႏစခၾကား အျပနအလနအၾကမးဖကမႈမားမာ အထးတ လညစးရမစရာေကာငးလပါသည။ ထ႕အျပင ဗဒၶဘာသာက အေျချပသည အမးသားေရးဝါဒက အခငအမာယၾကညမႈႏင ျမနမာႏငငတြင အစၥလမဘာသာ ထးေဖာကဝငေရာကလႊမးမးမညက ေၾကာကရြ႕မႈမားသည ပဋပကၡမားက ျပငးထနေစသညအေၾကာငးရငးမားျဖစ ျပး ႏငငေရးအရ အႏရာယရႏငသည အလားအလာမားေၾကာင အစးရအေနျဖင ဤပဋပကၡမားက ထေရာကစြာ ကငတြယေျဖရငး ႏငစြမးမရဟ ထငရပါသည။ အဆပါအေၾကာကတရားမားက ေလာခႏငေရးအတြက ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက မဒယာေရ႕ေဆာင လပငနးအခ႕က ဦးစားေပးအေကာငအထညေဖာသငေၾကာငး ေျပာၾကပါသည။ ယငး ေရ႕ေဆာငလပငနးမားမာ သညးချခငးတရားႏင ဘာသာေပါငးစ ျငမးခမးစြာအတတကြေနထငျခငးက အားေပးသည “ျမနမာႏငငမ သရေကာငးမား” (Heroes of Myanmar) အစအစဥ၊ ေကာလာဟလမားက ဟာသျဖငတန႕ျပနသည ေရဒယအစအစဥ၊ လမႈဆကဆေရးကြနရကမားႏင ေဒသအတြငးမရရေသာ လႈ႕ေဆာသည သတငးမားမား၏ အႏရာယၾကးမားမႈက ေထာကျပေဝဖနသည အစအစဥမား ျဖစၾကပါသည။

ႏငငသားမားႏင အစးရအၾကား ယၾကညမႈတညေဆာကရနႏင

အေၾကာကတရားမားက ေလာခရနအတြက မဒယာျဖင

ၾကားဝငေဆာငရြကျခငး (Media Intervention) က

ဦးစားေပးေဆာငရြကသငေၾကာငး ေတြ႕ဆေမးျမနးခသမားက

ေျပာၾကပါသည။ ၎တ႕ရညညႊနးၾကသညမာ

ႏငငေတာအဆငႏင ျပညနယအဆင အစးရအရာရမားပါဝငျပး

တယလဖနးမတဆင ေမးျမနးေသာ ျပညသမား၏ ေမးခြနးမားက

ေျဖၾကားသည အမားျပညသပါဝငေသာ ေရဒယႏင ရပျမငသၾကားေဆြးေႏြးခနး

မားျဖစၾကပါသည။

ျမနမာႏငင မဒယာႏင ပဋပကၡမား – ျငမးခမးေရးတညေဆာကမႈက မဒယာျဖင အေထာကအကျပႏငသည အခြငအလမးမား

USIP.oRG 35

မဒယာႏင ပဋပကၡမားႏငပတသက၍ အေမရကနျပညေထာငစ ျငမးခမးေရးအငစတက (USIP) မ ျမနမာႏငငတြငး အခနးက႑ေပါငးစမ တာဝနရသမားအား ေတြ႕ဆေမးျမနးသညအခါ၊ အမားစတြင ထငရားေသာ ျပနာမားႏငပတသက၍ ရပေထြးနက႐ႈငးေသာ ေလလာသးသပမႈမားႏင လမႈအေျပာငးအလမားအတြက လလားမႈမား ရၾကပါသည။ အမားစအေနျဖင မဒယာက ျငမးခမးမႈတညေဆာကေရးအတြက ကရယာတစခအျဖစ အသးျပႏငသညက ယခမ စတငသေဘာေပါကလာၾကေသာလညး (ျငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးမႈမား၊ ဥပေဒႏငအည အပခပျခငး စသည) အျခားေသာ ေဆာငရြကေနဆ ၾကားဝငမႈမားႏင မဒယာက အေျခခသည အေျဖရာမႈမားအၾကား ဆကသြယသေဘာေပါကျပးျဖစၾကပါသည။ ျမနမာႏငင အသြငကးေျပာငးေရး၏ ေျခလမးမားအေပၚ အေျခခ၍ ျငမးခမးေရးတညေဆာကရာတြင အခ႕ေသာ အခနးက႑မားက ဂ႐မျပ ေကာလႊားမႏငပါသည။ သ႕ေသာလညး စစမနေသာအေျပာငးအလမားက ထထေရာကေရာကအေကာငအထညေဖာႏငရနအတြက အေျပာငးအလက ဦးေဆာငဖနတးေနသမား၏ စတေနသေဘာထား (Attitude) ႏင အျပအမ (Behavior) မားက မညသည႔အခကမားက အဓက ပသြငးလႊမးမးေနသညက ဂ႐တစက ေလလာစဥးစားရန အထးလအပပါသည။ မဒယာက အဓကအခနးက႑တစခမ ပါဝငေဆာငရြကႏငသညမာ အထငအရားျဖစပါသည။

ျငမးခမးေရးစာစဥ 92

36 USIP.oRG

ေအာကေျခမတစမား 1. Andrew Robertson, Eran Fraenkel, Emrys Schoemaker, and Sheldon Himelfarb, “Media in Fragile

Environments,” U.S. Institute of Peace, www.usip.org/publications/media-in-fragile-environments. 2. Fifty-eight laws were passed in the thirty months ending in August 2013 (Soe Than Lynn, “Thura U Shwe

Mann takes Hluttaw Reins,” Myanmar Times, August 4, 2013). 3. Communal Buddhist-Islamic violence in Rakhine differs from Islamic-Buddhist violence in the rest of

Myanmar in that as Rakhine state has distinct immigration, citizenship, ethnic identity, and political and economic exclusion factors, which are not detailed in this report.

4. UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, “Rakhine Response Plan (Myanmar) July 2013–December 2013,” ReliefWeb, August 12, 2013, http://reliefweb.int/report/myanmar/rakhine-response-plan- myanmar-july-2012-%E2%80%93-december-2013.

5. At this time, the Press Scrutiny and Registration Division was also disbanded. 6. Reporters Without Borders, “Burmese Media Spring,” December 2012, http://en.rsf.org/IMG/pdf/rsf_

rapport_birmanie-gb-bd_2_.pdf. 7. Central Intelligence Agency (CIA), The World Fact Book: Burma, November 2013, https://www.cia.gov/

library/publications/the-world-factbook/geos/bm.html. 8. Cronies are generally described as part of the economic elite who have deep ties to military officials. 9. Myanmar Information Management Unit (MIMU), “Coverage of Myanmar Local Radio Media,” February

2013, www.themimu.info/docs/SectorMap_Govern_Radio_MediaCoverage_MIMU965v01_1February20_A3.pdf; MIMU, “Coverage of Myanmar Free-to-air Television Media,” February 2013, http://www. themimu.info/download.php?file=docs/SectorMap_Govern_Television_MediaCoverage_MIMU965v01_1 February20_A3.pdf

10. According to Gallup polling, 62.2 percent say they use radio as a news source at least once per week. In small towns and rural areas, people are twice as likely to use radio (67.4 percent) for news on a weekly basis than television (34.8 percent). International Audience Research Project (IARP), “Analytical Report for Burma Media Use Survey,” Gallup Broadcasting Board of Governors, September 2012, p. 6.

11. Karen News very recently obtained a license for print media, and discussions have begun regarding a local radio license.

12. In urban areas, television has outpaced radio (67.8 percent to 50.2 percent for radio).13. Gallup’s national survey was conducted between December 2010 and January 2011 (IARP, “Analytical

Report,” p. 29).14. According to the CIA’s World Factbook, there are 1,055 Internet hosts (2012) worldwide, which puts Myanmar

at 172 in a global ranking. Data from 2009 suggest that of the country’s fifty-five million people, 110,000 are Internet users.

15. https://twitter.com/AmaraDigital/status/329872633699110912.16. Deputy Minister of Information U Ye Htut, speaking at the event “Preventing Hate Speech in Myanmar:

Divergent Voices in a New Democracy,” Rangoon (June 28, 2013), http://www.dvb.no/dvb-video/freedom-from-hate/29074.

17. One civil society organization used Facebook to arrange a peace march on International Day of Peace in 2012. Although not sanctioned by the police, they marched through ten townships in Yangon in what could have been the largest march since the Saffron Revolution.

18. CIA, World Factbook.19. Interviewees estimate costs of $12 for an Internet connection, plus 5 cents per minute for data.20. Such training either had to be held covertly within Myanmar or outside the country.21. Michelle Foster, “The Business of Media in Myanmar, 2013,” Internews, February 2013, https://www.

internews.org/sites/default/files/resources/Internews_Business_of_Media_in_Myanmar_2013.pdf.22. Ibid.23. Reporters Without Borders, “Burmese Media Spring.”24. Radio Free Asia, “Exile Ethnic Myanmar Media Groups Wary of Returning,” July 13, 2013, www.rfa.org/

english/news/myanmar/media-07122013190654.html.25. This format is an entertaining drama that seeks to change the knowledge, attitudes, and behaviors of the

target audience through a carefully designed curriculum.

5

About the InstItuteThe United States Institute of Peace is an independent, nonpartisan

institution established and funded by Congress. Its goals are to help prevent and resolve violent conflicts, promote postconflict

peacebuilding, and increase conflict-management tools, capacity, and intellectual capital worldwide. The Institute does this by empowering

others with knowledge, skills, and resources, as well as by its direct involvement in conflict zones around the globe.

Chairman of the Board: J. Robinson West Vice Chairman: George e. Moose

President: Jim Marshall Executive Vice President: Kristin Lord

Chief Financial Officer: Michael Graham

boArd of dIrectorsJ. Robinson West (Chair), Chairman, PFC Energy, Washington, D.C. •

George e. Moose (Vice Chair), Adjunct Professor of Practice, The George Washington University, Washington, D.C. • Judy ansley, Former Assistant

to the President and Deputy National Security Advisor under George W. Bush, Washington, D.C. • eric edelman, Hertog Distinguished Practitioner

in Residence, Johns Hopkins University School of Advanced International Studies, Washington, D.C. • Joseph eldridge, University Chaplain and

Senior Adjunct Professorial Lecturer, School of International Service, American University • Stephen J. Hadley, Principal, RiceHadleyGates,

LLC, Washington, D.C. • Kerry Kennedy, President, Robert F. Kennedy Center for Justice and Human Rights, Washington, D.C. • ikram U. Khan,

President, Quality Care Consultants, LLC, Las Vegas, Nev. • Stephen d. Krasner, Graham H. Stuart Professor of International Relations, Stanford

University, Palo Alto, Calif. • John a. Lancaster, Former Executive Director, International Council on Independent Living, Potsdam, N.Y. •

Jeremy a. Rabkin, Professor of Law, George Mason University, Fairfax, Va. • nancy Zirkin, Executive Vice President, Leadership Conference

on Civil and Human Rights, Washington, D.C.

MeMbers ex OfficiO

John Kerry, Secretary of State • Kathleen Hicks, Principal Deputy Under Secretary of Defense for Policy • Gregg f. Martin, Major General, U.S.

Army; President, National Defense University • Jim Marshall, President, United States Institute of Peace (nonvoting)

2 Looking for JusticeUnited StateS inStitUte of Peace • 2301 Constitution ave., nw • washington, DC 20037 • usip.org

Since its 2010 elections, Myanmar’s political transition from military junta to democratic rule has been remarkable. The process, though, is far from complete. In the context of a deeply rooted, intractable, and dynamic conflict landscape, this report addresses the role of Myanmar’s national media in the country’s political, social, and economic transition. Analysis focuses on three key conflicts: citizen-state, ethnic, and intercommunal. The report is based on a methodology developed by the United States Institute of Peace that is designed to help donors, local stakeholders, NGOs, and policymakers determine effective media initiatives to help mitigate conflict, build peace, and support nonmedia state-building efforts in Myanmar.

Related Links ■ Evaluating Media Interventions in Conflict Countries by Amelia Arsenault,

Sheldon Himelfarb, and Susan Abbott (Peaceworks, October 2011) ■ Afghanistan Media Assessment: Opportunities and Challenges for Peacebuilding

by Eran Fraenkel, Emrys Schoemaker, and Sheldon Himelfarb (Peaceworks, December 2010)

■ Media in Fragile Environments by Andrew Robertson, Eran Fraenkel, Emrys Schoemaker, and Sheldon Himelfarb (USIP Press, 2011)

■ Social Media Reporting and the Syrian Civil War by Anand Varghese (Peace Brief, June 2013)

■ Mitigating Media Incitement to Violence in Iraq: A Locally Driven Approach by Maureen Taylor and Theo Dolan (Special Report, March 2013)

■ Blogs and Bullets II: New Media and Conflict after the Arab Spring by Sean Aday, Henry Farrell, Marc Lynch, John Sides, and Deen Freelon (Peaceworks, July 2012)

■ Salam Shabab: Views and Voices of Iraqi Youth by Theo Dolan and Alexis Toriello (Peace Brief, January 2011)

■ Blogs and Bullets: New Media in Contentious Politics by Sean Aday, Henry Farrell, Marc Lynch, John Sides, John Kelly, and Ethan Zuckerman (Peaceworks, September 2010)

■ Preventing Media Incitement to Violence in Iraq by Theo Dolan (Peace Brief, April 2010)

■ Media and Peacebuilding in Afghanistan by Sheldon Himelfarb (Peace Brief, March 2010)

ျငမးခမးေရးစာစဥ • JANUARY 2014 • NO. 92