PEMBANGUNAN TARIAN TRADISIONAL ZAPIN DI SARAWAK DALAM MEMARTABATKAN SENI TARI MELAYU SARAWAK

LAWRENCE DINO

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Muda Seni Gunaan dengan Kepujian

(Pengurusan Seni)

Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

2007

Projek bertajuk `Pembangunan tarian tradisional Zapin di Sarawak dalam

memartabatkan seni tari Melayu Sarawak' telah disediakan oleh Lawrence Dino dan

telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk

Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian Seni.

Diterima untuk diperiksa oleh

(Pn. Qistina Donna Lee Abdullah)

Tarikh:

ýý ýý ýý

11

PENGAKUAN

Saya mengaku bahawa tiada bahagian dalam penyelidikan ini telah digunakan sebagai

bahan sokongan untuk sesuatu ijazah atau kedudukan samada kepada universiti ini atau

institusi pengajian tinggi yang lain.

(LAWRENCE DINO)

NO MATRIK: 12196

iii

PENGHARGAAN

Bersyukur saya kepada Tuhan kerana berkat doa dan kesabaran juga bantuan dari

semua pihak, akhirnya saya dapat menyiapkan projek ini. Pertama sekali saya ingin

mengucapkan ribuan terima kasih yang tidak terhingga kepada penyelia penyelidikan ini

iaitu Puan Qistina Donna Lee Abdullah kerana banyak memberikan tunjuk ajar dan aras

pendapat dalam memperbaiki projek tahun akhir saya ini. Jasa beliau amat saya hargai.

Seterusnya sekalung terima kasih kepada orang kuat di belakang saya yang

banyak memberikan dorongan dan sokongan untuk saya terus berusaha mengakhiri

penyelidikan ini. Mereka yang dimaksudkan ialah ahli keluarga terutamanya pada ibu dan

ayah. Kepada adik beradik saya terima kasih juga diucapkan kerana turut memberi

semangat kepada saya.

Tidak ketinggalan ucapan terima kasih ditujukan kepada para pensyarah Program

Pengurusan Seni kerana memberi kata-kata perangsang agar sentiasa rajin berusaha.

Kepada rakan seperjuangan terutamanya Sumeira, Louis, Aziana, Rinai, Lin, Catherine,

Safri , Alex, Aziziah dan serta mereka yang banyak membantu secara langsung atau tidak

langsung serta memberi dorongan, pengorbanan dan semangat kepada saya dalam

menghasilkan kajian ini.

iv

ISI KANDUNGAN

PENGESAHAN PENGAKUAN PERHARGAAN ISI KANDUNGAN ABSTRAK ABSTRACT

BAB1 PENGENALAN

1.1 Pengenalan 1.2 Definisi 1.3 Objektif 1.4 Hipotesis 1.5 Skop Kajian 1.6 Permasalahan Kajian 1.7 Kepentingan Kajian

BAB 2 SOROTAN KESUSTERAAN

2.1 Pengenalan 2.2 Pembangunan 2.3 Tarian Tradisional 2.4 Zapin Di Sarawak

2.4.1 Perkembangan Zapin Di Sarawak 2.4.2 Fungsi Dan Acara Tarian Zapin 2.4.3 Teknik Tartan Zapin 2.4.4 Zapin Sebagai Karya Tari Baru 2.4.5 Memartabatkan Seni Tari Melayu Sarawak

2.5 Kesimpulan

BAB 3 METODOLOGI KAJIAN

3.1 Pengenalan 3.2 Lokasi Kajian 3.3 Sumber Data

3.3.1 Data Primer 3.3.2 Data Sekunder

HALAMAN

1 2 4 5 5 6 7

8 8 11 13

13 14 16 17 19

20

21 23 24

25 26

V

3.4 Populasi 27 3.5 Persampelan 28 3.6 Instrumen Kajian 29 3.7 Limitasi Kajian 30 3.8 Rumusan Dan Kesimpulan 31

BAB 4 ANALISA DAN DAPATAN KAJIAN

4.1 Pengenalan 32 4.2 Analisa Temuramah 32

4.2.1 Pendekatan Bagi Memartabatkan Seni Tari Melayu Sarawak

4.2.2 Punca Kurangnya Minat Generasi Muda Terhadap Persembahan Tradisional

4.2.3 Perancangan Untuk Menyemarakkan Kesenian Zapin Sarawak

4.2.4 Penubuhan Unit Pengembangan Khusus Untuk Tarian Zapin Sarawak

4.2.5 Kaedah Untuk Memupuk Minat Generasi Muda Meminati Kesenian

4.3 Analisa Soal Selidik

4.3.1 Graf dan Rumusan

4.4 Kesimpulan

BAB 5 CADANGAN DAN RUMUSAN

33

35

35

36

37

38

39

53

5.1 Pengenalan 54 5.2 Cadangan 55

5.2.1 Promosi 55 5.2.2 Mewujudkan Laman Web Mengenai Zapin Sarawak 56 5.2.3 Mengadakan Usahasama Antara Organisasi Kebudayaan

Dengan Jabatan Lain 57 5.2.4 Penggalakkan Kombinasi Hasil Karya

Tradisional Dan Moden 58 5.2.5 Terapkan Tarian Tradisional Zapin Sarawak

Dalam Setiap Kursus Tarian Yang Diadakan 59

vi

5.2.6 Mewujudkan Bahagian Pengembangan Zapin Di Sarawak 60

5.2.7 Mewujudkan Anugerah Budaya Melayu Sarawak 60 5.2.8 Penggubalan Undang-Undang Negara Dalam

Aspek Seni 60

5.3 Cadangan Pengkaji Pada Masa Akan Datang 61 5.4 Rumusan 62 55 Kesimpulan 63

BIBLOGRAFI 64 LAMPIRAN 66

vii

ABSTRAK

Kajian ini adalah untuk melihat pembangunan tarian tradisional Zapin Sarawak

terutamanya Zapin Sebat dan Zapin Sindang dalam memartabatkan seni tari Melayu

Sarawak. Hal ini berkaitan dengan usaha organisasi-organisasi kebudayaan di Sarawak

dalam memperkenalkan, memelihara, memulihara, dan usaha pengembangan Zapin

Sarawak. Melalui usaha ini, ia mampu untuk mengangkat Zapin Sarawak sebagai

khazanah asli seni tari Melayu Sarawak.

viii

ABSTRACT

The purpose of research is to explore the development of Zapin Sarawak

traditional dance especially Zapin Sebat and Zapin Sindang as one of Sarawak traditional

Malay dance. It relates with the effort by cultural organizations in Sarawak in order to

introduce, nurture, preserve, and to develop Zapin Sarawak. Thus, with this effort it could

raise up Zapin Sarawak as one of the original heritage of Sarawak Malay dance.

ix

UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS/LAPORAN JUDUL: PEMBANGUNAN TARIAN TRADISIONAL ZAPIN DI SARAWAK DALAM

MEMARTABATKAN SENI TARI MELAYU SARAWAK

SESI PENGAJIAN : 2004/2007

Saya LAWRENCE DINO

Mengaku membenarkan tesis/laporan* ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti

Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

5. * sila tandakan n Terhad

x

1. Tesis/Laporan adalah hakmilik Universiti Malaysia Sarawak

2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan untuk

tujuan pengajian sahaja

3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat pendigitan

untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan

4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan

tesis/laporan ini sebagai pertukaran bahan antara institusi pengajian tinggi

Tidak Terhad

Sulit

� w°

ý

Tandatangan Penulis Tarikh:

. 12 2.6. oý

Alamat Tetap:

NO 28, KPG SG TAPANG, BT 7, 93250 KUCHING SARAWAK

(mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan

seperti yang termaktub dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)

Disahkan

Catatan: *Tesis/laporan dimaksudkan sebagai tesis Ijazah Doktor Falsafah, Sarjana, Sarjana Muda *Jika Tesis/Laporan ini Sulit atau Terhad, sila lampirkan surat daripapa pihak berkuasa/organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis/laporan ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD

BAB 1: PENGENALAN

1.1 Pengenalan

Seni tan bukanlah semata-mata gerak-geri tan seni fizikal tetapi penyaduran

kehidupan sesebuah masyarakat. Kelembutan, kelincahan, kesopanan, dan kepolosan

adalah gambaran yang terdapat di dalam masyarakat itu sendiri. (Mohd Ghousee, 1993: 4)

Melalui kenyataan itu, jelaslah Zapin Melayu menampakkan ciri-ciri tersebut. Gerak laku

penari Zapin Melayu sangat mumi dengan kehalusan seni tarinya.

Zapin berasal daripada perkataan Arab iaitu Zaffa yang bermaksud mengiringi

pengantin. Zapin Melayu dicipta dari pengaruh Arab Hadramaut. Wilkinson (1993: 12)

menyatakan perkataan Hadramaut terletak di negara Yemen. Meulen dan Wisman

(1998: 5) menyatakan bahawa imigran dari Hadramaut bertanggungjawab membawa

Zapin atau dikenali sebagai Zapin Arab. Walaupun seni Zapin diterima oleh penduduk

setempat, tetapi perubahan tetap juga berlaku pada bentuk tariannya kerana dikatakan

Zapin Arab agak kasar. Perubahan dilakukan kerana pergerakannya perlu bersesuaian

dengan sifat kesopanan dan lemah lembut orang Melayu. Zapin Melayu telah

berkembang ke seluruh alam Nusantara seperti Malaysia, Indonesia, dan Singapura

dengan pelbagai nama seperti Jipin, Jepin atau Dana dan Zafin (Mohd Anis Md Nor

1993: 21).

Zapin Sarawak juga dibawah lingkaran Zapin Melayu kerana pada hakikatnya

seni tail Zapin darf induk yang lama. Dalam hal itu, pengkaji cuba mengupas tentang

I

pembangunan Zapin Sarawak pada masa kini di samping untuk memartabatkannya. Hal

ini kerana Zapin Sarawak seolah-olah kian dipinggirkan walaupun sebenarnya Zapin

Sarawak telah lama berkembang.

1.2 Definisi

Mengikut Kamus Dewan Edisi Baru, terbitan Dewan Bahasa dan Budaya

(1993: 103) pembangunan bermaksud perihal membangun, proses membangun yakni

mencapai kemajuan, perkembangan. Maksud lain bagi pembangunan pula ialah usaha

atau kegiatan membangunkan (memajukan dan mengembangkan)

Dalam konteks penyelidikan pengkaji nanti, pembangunan Zapin Sarawak

merupakan fokus utama iaitu melihat usaha organisasi-organisasi kebudayaan untuk

mengembangkan Zapin Sarawak sebagai seni tari Melayu Sarawak yang unggul.

Bagi maksud tarian pula, menurut Tuan Haji Mohammad Yassin Ahmad ( 2002)

..... .... Memandang dan meneliti gerak-geri, lenggang link dann kayu dan

sehugainya, menurut kudrut dan bakat yang ada padanva, munusia menciptu turian

sehugai hasrat jitiºanya. "

Mengikut Kamus Dewan (1993: 1378) pula, tan atau tarian merupakan gerakan

badan serta tangan dan kaki berirama mengikut rentak muzik.

2

Tradisional pula dalam Kamus Dewan (1993: 1469) membawa maksud berkaitan

dengan, bersifat, atau mengikut tradisi (sesuatu kebiasaan yang kekal turun-temurun).

Mohd Anis Md Nor (1993: 5) yang menganalisa istilah ini dalam bahasa Arab

sebagai bahasa sumber, mengutip pendapat beberapa pakar bahasa, menjelaskan maksud

Zapin seperti berikut,

The word Zapin may have come from the Arabic root word zaffa which means

'to lead the bride to her grom in a weading prosession '. The Arabic word with the closet

association to the root word zaffa is zaffah which means 'weading', while zafana means

'to dance at a weading'. Wehr interpreted zqfana as 'to dance or gambol; thus, the word

is associated with some form of prancing or frolic. Lane explaned zafanan as 'danced,

played or spotted. A dancer is called zaffan. Zafana refers to an honoured and respected

dance tradition associated with a wedding celebration. "

Jadi melalui pengamatan penulis-penulis ini jelaslah menunjukkan bahawa Zapin

merupakan satu tradisi hiburan pada masa dahulu di majlis keraian terutamanya semasa

majlis perkahwinan.

Kamus Dewan (1993: 862) maksud martabat iaitu kedudukan pada mata

masyarakat, darjat, pangkat, dan tingkat. Jadi, dalam konteks penyelidik bagi maksud

martabat nanti, boleh memberi idea kepada pengkaji untuk membawa Zapin Sarawak ke

peringkat yang lebih tinggi.

3

Menurut Tuan Hj Mohammad Yassin Ahmad (2000) seni tan Melayu amat rapat

dengan hubungannya dengan pengaruh-pengaruh luar seperti kesenian Arab, kesenian

Sepanyol, Arab dan lain-lain lagi. Bagaimanapun dasar atau asas sesuatu bentuk tarian itu

adalah bersifat seni Melayu dan segala yang diambil daripada luar itu telah disesuaikan

dengan kesesuain Melayu yang sedia wujud. Tarian Melayu yang kerap dipersembahkan

ialah joget atau ronggeng, inang, tarian Zapin dan laian-lain lagi.

1.3 Objektif

1. Objektif kajian ini ialah bagi melihat sejauhmanakah pembangunan tarian

tradisional Zapin Sarawak dari segi perancangan dan pengurusan yang dilakukan oleh

organisasi kebudayaan di Sarawak seperti Jabatan Kebudayaan, Kesenian dan Warisan

Negeri Sarawak (JKKWNS), Kementerian Pembangunan Sosial dan Urbanisasi Bahagian

Kebudayaan (KPSU) dan Yayasan Budaya Melayu Sarawak (YBMS).

2. Selain itu, bertujuan untuk menampilkan tarian Zapin Sarawak sebagai produk

budaya yang seharusnya diketengahkan agar ianya dapat dihayati oleh generasi masa

hadapan.

3. Dalam pada itu, ia juga bertujuan untuk memberi peluang kepada golongan

muda agar mengenali, memahami, mencungkil bakat dalam tarian Zapin Sarawak.

4

1.4 Hipotesis

Terdapat andaian, bahawa organisasi-organisasi kebudayaan seperti (YBMS),

(KPSU) dan (JKKWNS) tiada inisiatif untuk membangunkan seni tali Zapin Sarawak

terutamanya dari aspek pengurusan promosinya.

1.5 Skop Kajian

Skop kajian pengkaji adalah meliputi aspek pembangunan seni tari Zapin Sarawak

dan usaha untuk memartabatkan seni tari Melayu Sarawak terutamanya Zapin Sarawak.

Selain itu, skop kajian penyelidik juga tertumpu kepada usaha organisasi-

organisasi kebudayaan di Sarawak bagi memartabatkan seni tari Melayu Sarawak

khususnya Zapin Sarawak. Penyelidik akan melihat samada organisasi kebudayaan yang

melibatkan bahagian pengembangan Zapin Sarawak dan artis budaya iaitu jurulatih-

jurulatih tarian mampu mempertahankan seni tari Melayu Sarawak terutamanya Zapin

Sarawak kepada generasi muda terutamanya kepada pelapis-pelapis muda dalam bidang

tarian

5

1.6 Permasalahan Kajian

Pengkaji telah mengenalpasti beberapa permasalahan kajian. Pengkaji

berpendapat bahawa organisasi kebudayaan seperti KPSU, JKKWNS, Yayasan Budaya

Melayu Sarawak tiada usaha untuk menyemarakkan seni tarian Zapin Sarawak.

Contohnya idea untuk menganjurkan festival mengenai Zapin Sarawak. Hal ini

menyebabkan seni tan Zapin Sarawak menjadi kurang dikenali dikalangan masyarakat

Sarawak terutamanya kepada generasi muda sedangkan Zapin Sarawak merupakan salah

satu seni tari Melayu Sarawak.

Dalam pada itu, permasalahan lain yang dapat dilihat ialah kurangnya

pengetahuan terhadap Beni Zapin Sarawak terutamanya penari-penari muda. Hal ini

kerana kurangnya penyelidikan berkaitan Zapin Sarawak. Hal ini juga berkaitan dengan

kajian mengenai langkah-langkah tarian Zapin Sarawak itu sendiri terutamanya Zapin

Sebat clan Zapin Sindang yang amat popular di Sarawak.

Kursus-kursus tarian daripada organisasi-organisasi kebudayaan seperti KPSU

melalui Kursus Sepanjang Tahun dan JKKWNS melalui Tunas Budaya tidak

menitikberatkan mengenai tarian Zapin Sarawak. Jika adapun tarian Melayu yang diajar,

ia hanyalah tarian Melayu seperti mang dan joget. Tarian Zapin Johor iaitu Zapin

Pekajang turut diajar dan diberi tumpuan oleh tenaga pengajar kepada peserta kursus.

6

1.7 Kepentingan Kajian

Kepentingan kajian ini ialah untuk mengetahui peranan yang sepatutnya

dilakukan oleh organisasi kebudayaan di Sarawak amnya dan di Kuching khususnya

dalam memartabatkan seni tari Melayu Sarawak terutamanya dari segi pembangunan

tarian tradisional Zapin Sarawak. Hal ini berkaitan dengan cara atau tindakan yang akan

dilakukan oleh organisasi kebudayaan untuk menyemarakkan seni tari Zapin Sarawak.

Selain itu, kajian ini juga dijalankan untuk mengetahui permasalahan yang

dihadapi dalam mengangkat warisan tradisional ini. Dengan mengkaji permasalahan yang

dihadapi, cadangan yang relevan dapat diberikan supaya ia dapat membantu memelihara

seni tari Zapin Sarawak yang semakin dilupakan oleh generasi muda.

Kajian ini juga penting dalam mengumpul maklumat berlaitan dengan seni tari

Zapin Sarawak supaya dapat dijadikan rujukan untuk mereka yang akan membuat kajian

pada masa hadapan. Kajian ini akan dapat memberi manfaat kepada pengkaji yang

berminat dengan seni tari Melayu Sarawak terutamanya terhadap tarian tradisional Zapin

Sarawak.

7

BAB 2: SOROTAN KESUSASTERAAN

2.1 Pengenalan

Sorotan kesusasteraan adalah penting untuk pengkaji bagi kajian yang

dijalankan ini. Kajian lepas akan membantu pengkaji untuk menilai dan mendapatkan

maklumat tentang perkara yang dikaji sekarang dan melihat sejauh manakah kajian lepas

berkait dengan kajian pengkaji pada masa akan datang.

Bagi maklumat sorotan kesusasteraan kajian pengkaji, maklumat telah

diperolehi darf beberapa buah buku yang berkaitan dengan kajian pengkaji.

2.2 Pembangunan

Dalam Kamus Dewan Edisi Ketiga, pembangunan bermaksud proses

membangun yakni mencapai kemajuan. Maksud lain pembangunan juga ialah

mengembangkan.

Dalam pada itu, Samsul Amri Baharuddin (1990) memberi pendapat menurut ahli

sarjana sosial dan kemanusian, pembangunan adalah sebahagian daripada proses

perubahan sosial yang lebih menyeluruh sifatnya. Dari pandangan yang lain pula,

pembangunan merupakan sesuatu objektif, praktis dan boleh direncanakan.

Menurut Donaldson (1971: 80) pembangunan merupakan suatu proses yang

bertujuan untuk mewujudkan perubahan yang asas terutamanya dan segi sikap dan

8

institusi-institusi yang terdapat dalam masyarakat sesebuah masyarakat atau negara itu

dapat dicapai.

Bagi pandangan pengkaji, maksud pembangunan yang dinyatakan dalam kamus

dan juga para penulis tersebut adalah lebih kepada maksud perubahan terbaru dalam

segala aspek kehidupan seharian terutamanya dari aspek perubahan politik, perubahan

ekonomi dan perubahan sosial. Pembangunan mengikut kajian pengkaji berdasarkan

pembangunan Zapin di Sarawak dari segi struktur dan teknik tarian Zapin.

Walaubagaimanapun pembangunan tersebut tidalah secara menyeluruh seperti yang

dinyatakan oleh Samsul Amri Baharuddin. Hal ini kerana pengkaji perlu mengambil kira

sensitiviti penggiat seni tarian tradisional yang mungkin tidak mahu perubahan yang

drastik sehingga menghakiskan unsur-unsur asli dalam tarian Zapin.

Perubahan lain bagi aspek kajian pengkaji adalah dari segi perubahan sikap dan

pemikiran. Bagi pengkaji, perlunya usaha untuk menyemarakkan Zapin di Sarawak. la

sebenarnya melibatkan usaha pelbagai pihak terutamanya organisasi-organisasi

kebudayaan dalam membantu mengembangkan dan memperkenalkan Zapin di kalangan

generasi muda pada masa kini. Janganlah usaha yang dilakukan itu sekadar melepaskan

batuk di tangga sahaja. A. Aziz Deraman (1992) telah menyebut bahawa,

"Kesenian yang bermutu tinggi hanya mungkin lahm' daripada suatu proses

kujian dan pengemblengun eksprementasi yang memehrkan sokongun moral dun material

yang bukan sedikit. "

9

Hal ini kerana generasi pada masa kini lebih terdedah kepada dunia teknologi

yang jauh lebih moden seperti 'computer games'. Selain itu, tarian-tarian moden yang

datang dari barat seperti tarian `rap' dan `break dance' kian mempengaruhi pemikiran

generasi muda. Jadi pentingnya langkah untuk mengekang budaya barat daripada

mempengaruhi mereka.

Zainal Kling (1998) menyatakan bahawa,

"suatu usaha pembinaan masyarakat yang dicapai melahri pengemblengan

tenaga masyarakat ... ... ..... menghasilkan manfaat untuk anggota masyarakat dan

kebudayaan "

Pendapat beliau telah diperkukuhkan oleh Donaldson apabila beliau mengatakan

pembangunan memerlukan komitmen untuk berubah dari semua pihak.

Jadi jelaslah kerjasama semua pihak baiknya dari pihak kerajaan atau pihak

swasta perlu mempunyai inisiatif untuk membangunkan kesenian, kebudayaan dan

warisan di Sarawak. Pengkaji berpendapat tidak rugi sekiranya membangunkan satu-satu

kesenian, kebudayaan, dan warisan itu kerana ia membawa kepada manfaat kepada

sernua pihak dari segi ekonomi, politik dan sosial. la juga mampu menambah sumber

pendapatan negara. Hal ini telah dinyatakan oleh Awang Hasmadi Awang Mois (1998),

apabila pembangunan menupakan penabahan kepada kebaikan.

10

2.3 Tarian Tradisional

Mengikut Kamus Dewan Edisi Ketiga, tarian bermaksud gerakan badan serta

tangan dan kaki berirama mengikut rentak muzik.

Bagi Mohd Ghouse Nasuruddin (1994: 1) pula mengatakan bahawa tarian

dianggap sebagai suatu bentuk seni yang pertama diusahakan oleh manusia kerana ia

tidak memerlukan sebarang peralatan, kecuali tubuh badan.

Maksud tartan mengikut ahli sejarah tartan dan muzik Jerman, C. Sachs adalah

"gerakan berirama dan pengucapan jiwa manusia melalui gerak-geri herirama

yang indah. Gerak-geri yang dimaksudkan itu adalah berbentuk ciptaan yang indah yang

holeh memberi kepuasan kepada orang lain "

Melalui pengucapan maksud tersebut, tarian Melayu mempunyai kriteria-kriteria

tersebut terutamanya tarian Zapin. Tarian Melayu mempunyai kelembutannya tersendiri.

Ciptaan tarian Zapin Arab telah berubah kepada Zapin Melayu yang lebih lembut sesuai

dengan ciri-ciri masyarakat melayu yang penuh dengan adat sopan.

Hal itu adalah menurut daripada Mohd Anis Md Nor (1993: 1) yang menyatakan,

11

"To the Malays, Zapin Arab appears coarse and less refined than Zapin Melayu,

as it does not encapsulate the complexities of Malays ethics and the Malay perception of

aesthetics. "

Tarian Melayu tergolong dalam tarian tradisional. Tradisional bermaksud

berkaitan dengan, bersifat atau mengikut tradisi masyarakat yang mengamalkan cara

hidup turun temurun. (Kamus Dewan Edisi Ketiga: 1993).

Menurut Tuan Haji Mohammad Yassin B. Ahmad (2000: 1) tarian Melayu amat

rapat hubungannya dengan pengaruh-pengaruh luar seperti pengaruh kesenian Portugis,

Sepanyol, Arab dan lain-lain lagi. Dalam perkembangan kini, tarian-tariannya telah

diolah dan disusunkan kembali mengikut peraturan-peraturan yang tertentu.

Dalam kajian pengkaji pengekalan tarian Zapin sebagai salah satu seni yang

berbentuk tradisional adalah penting tarian tradisional Melayu seperti tarian Zapin telah

lama wujud dan menjadi sebati dalam kehidupan masyarakat Melayu terutamanya di

Sarawak. Selain itu, tarian Zapin pada suatu ketika dahulu telah ditarikan semasa ada

sesuatu keraian seperti majlis nikah kahwin, majlis pertunangan majlis doa selamat atau

majlis yang seumpamanya. Hal ini juga dapat dilihat apabila tarian tradisional merupakan

bentuk tarian tarian yang bersifat sekular yakni merupakan medium untuk

menyambungkan cerita dongeng, lagenda, dam adat tradisi , di samping menghiburkan.

(Mohd Ghouse Nasuruddin : 1994: 6)

12

Oleh kerana itu, Zapin secara khususnya telah ditarikan secara turun temurun

sehingga telah diperturunkan daripada satu generasi kepada generasi seterusnya bagi

menyambung seni warisan tersebut.

2.4 Zapin di Sarawak

2.4.1 Perkembangan

Melalui pembacaan pengkaji terhadap buku-buku rujukan, tidak dinyatakan

secara specifik titik awal perkembangan tarian Zapin di Sarawak. Walaubagaimanapun

menurut Jackson J. C (1988: 44) mengatakan bahawa kemunculan tarian Zapin di Sarawak

mempunyai pertalian dengan kedatangan Islam ke Sarawak dan pemelukkan orang-orang

Melayu Sarawak dengan agama Islam. Sharkawi Amit (2000: 162) telah memberi contoh

terbaik yang mengatakan Zapin mempunyai pengaruh dengan kedatangan Islam apabila

Pak Haji Daiee bin Drahman dari Kampung Sebat, Sematan, Lundu mengadakan latihan

tarian Zapin di dalam surau selepas waktu Isyak.

Buyong Adil telah menyatakan peranan Kerajaan Kesultanan Brunei menjadi

penting bagi penyebaran agama Islam dan juga kebudayaan Melayu. la tertumpu kepada

beberapa tempat di barat daya Borneo terutama sekali di Kuching, Kelaka, Sadung,

Semanggang, Sibu, Lundu, Saribas, Muara Sungai Rejang, hingga sepanjang kawasan

Tanjumg Datu dan Tanjung Sink. Sultan Brunei menjadi berkuasa di kawasan-kawasan

Islam sehingglah kedatangan James Brooke. Hujah tersebut telah diperkuatkan lagi oleh

Mohd Anis Md Nor (1993: 19) yang menyatakan bahawa.

13

"Perkembangan Zapin ke sehuuh Semenanjung Malaysia telah juga masuk

......... di kawasan-kawasan yang diduduki oleh orang Merlayu di Pulau Borneo termasuk

Brunei, sebahagian daripada Sarawak, Sabah dan Kalimantan. Hal ini telah

menggambar-kan perhubungan erat antara Islam dan mang-orang Melayu yang

menduduki pinggiran pantai "

Melalui perkembangan tersebut, lalu wujudlah pelbagai Zapin di Sarawak seperti

Zapin Sebat, Zapin Sindang, Zapin Igan, Zapin Sri Aman dan lain-lain lagi.

Pengkaji berpendapat bahawa lebih banyak lagi Zapin di Sarawak boleh diterokai

dan dibangunkan. Dalam pada itu, usaha untuk menubuhkan unit pengembangan Zapin di

Sarawak perlu bagi menerokai Zapin Sarawak yang baru. Hal ini kerana Melayu

Sarawak sebenarnya masih kaya dengan kebudayaan dan keseniannya.

2.4.2 Fungsi dan Acara Tarian Zapin

Memandangkan Zapin dikatakan berasal dari negara Arab, fungsi tarian Zapin itu

sendiri telah dikaitkan sebagai alat penyebaran Islam. Hujah ini telah dinyatakan oleh

Sharkawi Amit (2000: 165) menyatakan

Zapin merupakan salah sate media dignnakan untuk memperkenalkan

I. slum.

14