pensioen in perspectief

Risicomanagement

Pensioenfondsen

‘In Perspectief’

Jos Berkemeijer AAG

5 oktober 2011

Pensioenfonds in Wordle Perspectief

1-2-2012 Training en Development Financial Executives 2


Agenda

• Risicomanagement Intake

• Ontwikkelingen Pensioenfondsen

• Aanbevelingen commissies DFG (Don, Frijns, Goudswaard)

• Pensioenakkoord

• Toezicht pensioenfondsen

• Ambitie, Zekerheid en rendement

(Pensioen 2.0 : Cook book)

• Toekomst pensioenfondsmarkt

• Pensioenfonds ‘In Control’

• Tenslotte

Risicomanagement Intake I

Risico

1. …

2. …

3. …

Hoe beheers ik dit risico?

1. …

2. …

3. …

De drie belangrijkste risico’s voor mijn pensioenfonds zijn:

Risicomanagement Intake II Het werkveld

Risicomanagement Intake II De contextafhankelijkheid

Und jetzt…

Risicomanagement Intake II Riskmanager: Het gewenste Profiel

Risicomanagement Intake II Beslissingsperspectief

Risicomanagement Intake II Aanpak

Risicomanagement Intake II Doelstelling van vandaag


Ontwikkelingen pensioenfondsen

Risico’s

− Strategisch

− Organisatievorm

− Productverwatering

− Deelnemerssamenstelling

− Draagvlak

− Governance

− Rendement

− Langleven

− Kosten

− Communicatie − Etc.

• Markt

• Historie

• Niveau pensioenregeling

• Samenstelling

• Dekkingsgraad

• Rendement

• Langleven risico

• Kosten

• Communicatie

Ontwikkeling aantal pensioenfondsen Markt: Wat is het strategisch risicoperspectief van uw pensioenfonds?


Prognose

?

Ontwikkeling historie pensioenfondsen Organisatievorm risico: Pensioenfonds en sponsor in historisch perspectief


(Und jetzt?)

Ontwikkeling niveau pensioenregeling Productverwateringsrisico: Pensioendegradatie in historisch

deelnemersperspectief

• 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon.

• 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers

• 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen

Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65

• 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar

• 2011: Korting?

Pensioen wordt 100% onzeker?


Bron: Rob Simon. Bureau voor Strategische Pensioencommunicatie


Ontwikkeling samenstelling pensioenfonds Deelnemerssamenstellingrisico: Ontwikkeling samenstelling pensioenfonds

caravan

Ontwikkeling samenstelling pensioenfonds Draagvlakrisico: Draagvlak actieven neemt af


Ontwikkeling Governance Pensioenfonds Governance Risico: Governance spanning (2009)


Aantallen x 1000; Bron DNB 2009

Kernvraag Zijn samenstelling van deelnemersraad en verantwoordingsorgaan in evenwicht met de (financiële) belangen van het fonds?

Ontwikkeling Governance Pensioenfonds Toezichtsrisico: Dashboard (DNB) Governance


Kernvraag • Visitatie: makkelijkste vorm

van toezicht? • Is visitatie wel de beste

vorm van toezicht?

Ontwikkeling dekkingsgraad pensioenfonds Dekkingsgraadrisico: Ontwikkeling dekkingsgraad 1990-2010


Ontwikkeling dekkingsgraad pensioenfonds Dekkingsgraadrisico: Ontwikkeling dekkingsgraad 2008-2011


Bron: AON-Hewitt


Market Value (A)

Market Value (A&L)

Ontwikkelingen pensioenfondsen Dekkingsgraad outlook


Bron: AON-Hewitt

Ontwikkelingen pensioenfondsen Kapitaalmarktrenterisico: Ontwikkeling kapitaalmarktrente


Ontwikkelingen pensioenfondsen Beleggingsrendementrisico: Ontwikkeling beleggingsrendement



Ontwikkelingen pensioenfondsen

Volatiliteitsrisico: Gemiddeld rendement en risico…..


Ontwikkelingen pensioenfondsen Beperkt in ‘goud’: reduceert risico…..

Is het beleggingsmodel begrijpbaar voor bestuurders


Ontwikkelingen pensioenfondsen Beleggingsmodellen herzien….. (Het nieuwe ‘reversed’ denken)

Beleggingsmodellen • Beleggingsmodel is geen op zichzelf staande stochastische

‘cijferlotto’ • Traditioneel ‘Value at Risk’ is te risicovol • Nieuwe multivariate verdelingen op basis van oorzakelijke

correlatie en in relatie tot historische regionale en economische parameters (bijv. Arbeidsloosheid, GDP, Inflatie) in de tijd, zijn noodzakelijk .

• X% (Reversed) Verklaarbaarheid van uitkomst ‘New Risk Appetite’ benadering vraagt om de vaardigheid van ‘reversed thinking’ (Wat kan leiden tot schade X?)

Ontwikkelingen pensioenfondsen Lang leven risico I


Ontwikkelingen pensioenfondsen Lang leven risico II

1-2-2012

Training en Development Financial

Executives

29

Ontwikkelingen pensioenfondsen Lang leven risico III

1-2-2012


Executives

30

Kernvragen

• Wat is de zekerheid van een prognose over 50 jaar?

• Ieder jaar leven we 3 maanden langer….

• Hoe langer leven te financieren?

• Kan een pensioenfonds langer leven

financieren uit de jaarlijkse rentemarge?

Ontwikkelingen pensioenfondsen Consequenties van : Langer leven en meer zekerheid…..

1-2-2012


Executives

31

Ontwikkeling kosten pensioenfondsen Kostenrisico: Kostenconcurrentie?…

1-2-2012


Executives

32

Ontwikkelingen pensioenfondsen Communicatie risico: De les van het indexatielabel….


2007 2009 2010

Ontwikkelingen pensioenfondsen Communicatie: UPO, op weg naar verbetering?

• AFM: Betrouwbaarheid UPO’s moet beter

• Juistheid, Volledigheid, Tijdigheid, Exclusiviteit,

Controleerbaarheid

• Disclaimers verboden; aansprakelijkheid?

• Probleem: Eén deelnemer met X UPO’s???

• Wettelijke integratie UPO en Pensioenregister?


"Als het Pensioenregister goed functioneert, kan dat het einde van de UPO-plicht betekenen. Jaarlijks zou dan een alerteringsbrief naar deelnemers kunnen worden gestuurd, zodat zij inloggen op het Pensioenregister." Dat vindt directeur Harman Korte van de AFM.

Ontwikkelingen pensioenfondsen Samenvatting


1. Risico: Blijvend volatiele DekkingsGraad (DG) • ‘Market Value’ ; Valuation Assets & Liabilities • Onzeker. 5 Jaars Confidence Level (95%): 70%<Dekkingsgraad<160%; 99,5% ?

2. Vertrouwen in pensioensector is beschaamd • Reëel Pensioen: niet duurzaam. • Kortingen dreigen. Hoogte nominaal pensioen bedreigd. • 97,5% zekerheid te laag • Level Playing Field: Verzekeraars (99,5% zekerheid), Banken (99,9%) • Verbetering noodzakelijk van: Communicatie, Transparantie, Efficiency • ‘Risk Appetite’ is meer dan alleen beleggingsrisico..

3. Huidige Pensioenambitie is kwetsbaar en niet duurzaam • Sterk afhankelijk van onzeker en volatiel toekomstig rendement • Marktrente laag, Gemiddeld 10 jaar's rendement Pensioenfondsen daalt • Pensioenfondsen rijp: beperkt herstelvermogen uit premie • Oorspronkelijke intentie : Nominale premie + Voorwaardelijke Indexatie • Reële ambitie betekent: Extra (beleggings)risico Gevolg: Dalende Nominale Zekerheid • Langleven-risico's worden blijvend onderschat (financieringsprobleem) • Reëel Pensioen niet duurzaam en reëel toetsingskader niet realistisch.


Aanbevelingen commissies DFG Commissie Don (Parameters)

• Maximaal (meetkundig) rendement t.b.v. berekening gedempte

kostendekkende premie, herstelplan

• Minimum verwachtingswaarden:

– Looninflatie: 3%

– Prijsinflatie: 2%

• Staatsobligaties: 4,5% (was:4,5%) • Beursgenoteerde aandelen: 6,0%/7,25 % (was: 7,6%) • Overige zakelijke waarden: 6,5%/7,75% (was: 8,0%) • Direct vastgoed: 5,0%/6,5% (was: 6,5%) • Grondstoffen: 5,0%/6,25% (was: 6,5%) Verdeeld

advies


Aanbevelingen commissies DFG Commissie Frijns (Beleggingsbeleid & Risicobeheer)

• Uitgangspunt: Reëel kader (Nominaal + Indexatie)

• Bestuur: ‘In Control’ , Deskundig, Counterveiling power

• Strategisch Risicokader: afgewogen balans tussen

rendement en risico

• Vaststellen risicobereidheid,

risicodraagvlak en duurzaamheid

van deelnemers & fonds

• Voorkom een rendementsgedreven

beleggingsbeleid

• Realistische rendement/risicoverwachtingen


Aanbevelingen commissies DFG Commissie Goudswaard (Toekomstbestendigheid )

• Pensioenstelsel onvoldoende toekomstbestendig

(vergrijzing, stijgende levensverwachting en de toenemende

kwetsbaarheid voor financiële risico's)

• Nieuw evenwicht tussen de ambitie, de zekerheid en de kosten van

het pensioen

• Geen rek meer in de pensioenpremies.

• Pensioencontracten: helderder, vollediger en toekomstbestendiger.

• Solidariteit handhaven

• Oplossing: Beperking van de pensioenambitie of in het anders

omgaan met risico's, of een combinatie van beide.


Pensioenakkoord I Stand van zaken oktober 2011

• Eerste Pijler – AOW-leeftijd wordt gekoppeld aan de levensverwachting

– Elke vijf cyclus;aankondiging 10 jaar upfront; 2015 volgende toets

– AOW- leeftijd stijgt naar 66 jaar (2020 )

– AOW flexibel: 6,5% korting/opslag bij eerder stoppen/doorwerken

– Extra indexatie AOW van 0,6% p/j tot 2028

– Inkomensafhankelijke ‘ouderen’ heffingskorting (€ 300 p/j)

op lage inkomens.

• Tweede pijler – Koppeling pensioendatum aan levensverwachting

– Uitgangspunt: (reële ) middelloonregeling:

loongerelateerde pensioenambitie; prijsgerelateerde pensioenuitkering.

– Pensioen onzeker, geen nominale zekerheid meer

– Pensioen afhankelijk van de ontwikkelingen op de financiële markten.

– Premies vast en gegarandeerd; Egalisatiereserve (STAR advies)

– Negatieve indexatie bij DG<100 (maximaal 10 jaar uitsmeren)

– Ook nominale toezeggingen mogelijk (decentrale afspraken).

– Invaren oude ‘Oude rechten’ (nog) niet geregeld….

– Pensioenakkoord in lijn met internationale regelgeving?

Pensioenakkoord II De “risico’s” van het nieuwe pensioenakkoord:

• Onzeker nieuw toezichtskader (FTK2)

• Risico’s eenzijdig bij werknemer; geen zekerheid

• Langer leven = later met pensioen dictaat

• Vrijheid keuze discontovoet

• Complexe financiële sturing

• Vergelijkbaarheid fondsen onderling onmogelijk

• Reservewaardeoverdracht? Waarde?

• Etc. etc.


Pensioenakkoord III De “risico’s” van het pensioenakkoord: FTK1 of FTK2?

FTK1 (oud regime)

• Zwaardere buffereisen +5%

• Discontering: risicovrije rente

• Risicobeheer, stress tests

,crisisplan, evt. herstelplan,

FTK2 (nieuw regime)

• Geen buffereisen

• Discontovoet vrij

• Scenarioanalyses,

haalbaarheidstoets



Pensioenakkoord IV Discussiepunten

• Reële ambitie? Reëel pensioen is op dit moment al niet realiseerbaar

• Huidig Pensioen biedt schijnzekerheid.

• Nieuw pensioen biedt schijnonzekerheid.

• Risico van ‘te lang optimisme’ inzake beleggingsrendement?

• Concurrentie: Verzekeraar biedt meer zekerheid dan pensioenfonds?

• Nieuwe pensioenstelsel: Communiceerbaar?

Pensioenakkoord V Ambitie, Zekerheid en Rendement : Zekerheid waarover?……

• Reële ambitie : € 20.000 p/j 20% zekerheid over pensioen van € 20.000 p/j

50% zekerheid over pensioen van € 15.000 p/j


• Nominale ambitie € 10.000 p/j + voorwaardelijke indexatie 1% zekerheid over pensioen van € 20.000 p/j


99,5% zekerheid over pensioen van € 10.000 p/j

• Nominaal Pensioen + Indexatie voorwaardelijk

• Zekerheid Nominaal: 99,5%

• Indexatie niet meer op voorhand levenslang gegarandeerd

• Indexatie wordt gradueel gegarandeerd naarmate dekkingsgraad

dat toestaat en de pensioendatum nadert

• Indexatiebuffer dient als egalisatiereserve


Pensioenakkoord VI Alternatief : Combicontract?

Pensioenakkoord VII Voorkeur van financiering van opvang van tekorten…


Bron: Montae (2011)

Pensioenakkoord VIII Kernvraag: Herstel van vertrouwen!


Bron: Newcom (2010)

Toezicht pensioenfondsen I Thema’s DNB 2011

• Beleid toezicht: Proactief

• Versterken van focus van besturen op de financiële risico’s.

• Lange termijn houdbaarheid van de financiële opzet

• Crisisplannen en stress tests (zwaar weer)

• Accent op Gedrag en Cultuur:

Beloningen, Board Effectiveness

• Verscherping FTK

• Integraal risicomanagement:

– Beleggingsbeleid

Verbetering kwaliteit

– Risicobeheer

Betere inschatting (beleggings)risico’s

• Beheersing van het uitbestedingsrisico

bij vermogensbeheermandaten

(countervailing power)

• Onderzoek kosten Pensioenfondsen


Toezicht pensioenfondsen II Integraal risicomanagement…. Tipje van de sluier…

• Strategisch risico

• Reputatierisico

• Operationeel risico

• Uitbestedingsrisico

• Juridisch risico

• Liquiditeitsrisico

• Tegenpartijrisico,

• Kredietrisico

• Eigendomsrisico

• Beleggingsrisico

• Renterisico

• Aandelenrisico

• Onroerend goed risico

• Discontorisico

• Derivatenrisico

• Concentratierisico

• Diversificatierisico

• Herverzekeringsrisico

• Liabilityrisico

• Matchingsrisico

• Lang levenrisico

• Matchingsrisico

• Sexerisico

• Calamiteitenrisico

• Omgevingsrisico

• Looninflatierisico

• Prijsinflatierisico

• Kostenrisico

• Werkgever-Continuïteitsrisico

• Dekkingsgraadrisico

• Doorsneepremierisico

• Compliance risico

• Cultuurrisico

• Wetgevings- & Toezichtrisico

Training en Development Financial Executives 48

Etc, etc…. Correlatie?

Toezicht pensioenfondsen III Subthema : Beloningsbeleid

'Candle Test' ontworpen door psycholoog Karl Duncker (1930).


Attach the candle to the wall so that it doesn't drip onto the table below.

Toezicht pensioenfondsen Subthema : Beloningsbeleid

'Candle Test' ontworpen door psycholoog Karl Duncker (1930).


Solution..

Und jetzt….?

Conclusie: Complexe Doelstellingen? Bonussen werken averechts

Ambitie, Zekerheid en Rendement Pensioen 2.0 : Herstel van vertrouwen

• Kernpunt: Herstel vertrouwen door:

– Meer nominale zekerheid, zo nodig over een lagere ambitie

– In principe Voorwaardelijke indexatie

– Indexatie garantie zodra financiële situatie dat duurzaam

toestaat

• Werk volgens plan:

Aanpak ‘By the Book’:

Het Receptenboek

Ambitie, Zekerheid en Rendement Pensioen 2.0 : Het receptenboek

1. Stel Risk Appetite nominaal pensioen vast:

Confidence Level Nominaal Pensioen= CLnp = 99,5% zekerheid

2. Stel opgebouwde rechten zeker (99,5%)

3. Stel o.b.v. gekozen CLnp zo nodig toekomstige ambitie bij. Voorbeelden:

– Aanpassing % opbouw toekomstige dienstjaren

– Maximale pensioengrondslag voor nominaal gegarandeerd pensioen.

Het pensioen hierboven is voorwaardelijk.

– Latere pensioendatum, uitruilfactoren, etc.

4. Bepaal jaarlijks o.b.v. actuele parameters het Confidence Level Reëel Pensioen

Bijvoorbeeld: CLrp= 70,0% zekerheid. CLrp wordt door ieder fonds gepubliceerd.

Het geeft de mate van zekerheid van een reëel pensioen aan.

5. Baseer beleggingsbeleid op CLnp

6. Maak indexatie in principe geheel voorwaardelijk

Bepaal jaarlijks wat van de opgebouwde voorwaardelijke indexatie nominaal

gegarandeerd (voorwaarde: CL>99,5%).

– Criterium Bijvoorbeeld: Buffer-deel > X% (X=150?) aanwenden voor

gegarandeerde inkoop van voorwaardelijk opgebouwde indexatie

– Varianten: Indexatiegarantie leeftijdsafhankelijk vaststellen

Ambitie, Zekerheid en Rendement Pensioen 2.0 : Voordelen • Deelnemers:

– Nominaal Pensioen = 99,5% Zeker tot een door sociale partners bepaalde grens

NPG

– Boven NPG grens: Voorwaardelijk Pensioen

– Indexatie voorwaardelijk, uit overrendement

– Haalbaarheid Reëel Pensioen en Voorwaardelijk Pensioen is bekend (eventueel

grafiek)

– Indexatiezekerheid wordt nominaal gegarandeerd zodra dat kan

• Werkgevers:

– Huidige premie is uitgangspunt (maximaal)

– Geen premieholidays of extra (indexatie) stortingen meer

• Pensioenfonds

– Duidelijke afspraken, eenduidig beleid, eenvoudig uit te voeren

– Voorwaardelijke aanspraken dienen als buffer en versterken dekkingsgraad

– Langlevenrisico wordt gefinancierd uit voorwaardelijk recht

• Toezichthouders

– Vereenvoudiging toezichtsmodel door uniformering van aanpak en principes

– Beter Risicomanagement, kosten efficiënt

Toekomst Pensioenfondsmarkt Verwachte ontwikkelingen 2011 en verder…

• Stelselwijziging

Toekomstbestendigheid Pensioenen verbeteren. Pensioenakkoord?

• Herziening Pension Fund Governance

– Professionalisering Pensioenfondsbestuur • Verplichting beheerst beloningsbeleid (CRD-III richtlijn)

• Deskundigheid beleidsbepalers pensioenfondsen

• Deskundigheidstoets voor beleidsbepalers o.bv. individuele deskundigheid

• Toetsing van bestuurders o.b.v. van geschiktheid , betrouwbaarheid en deskundigheid

• Medezeggenschap van pensioengerechtigden

• Verschillen vormen van bestuursmodellen

– Versterking Intern Toezicht:Positionering Compliance Officer en Risk Manager

• Versterking Toezicht (DNB)

– Compliance: Governance op orde, Risico's beheersen, Vertrouwen terugwinnen.

– Risk Management inregelen: FIRM+

– Uitvoering Beleggingsbeleid, Prudent Person Regel

– Nieuw FTK: Aanpassing FTK en wijze vaststelling FTK-parameters

– Nieuwe Europees toezichtskader: Solvency II voor pensioenfondsen?

• Nieuwe kansen PPI (PremiePensioenInstelling), Multi OPF of combi DB & DC?

Pensioenfonds in Control I Kernvragen en Keuzes……

• Governance – Pensioenfonds ‘In Control’? (Comply or Explain)

– Evenwichtig en deskundig samengesteld Management Team?

(alle deskundigheden verankerd?; aanvullingen noodzakelijk?)

– Zelfevaluatie, visitatie, opleiding geregeld?

– Compliance: Compliance Officer benoemd en gepositioneerd?

– Risk Management: Risk Manager benoemd en gepositioneerd

– Interne organisatie: Interne Controle geregeld? ; BeleggingsAdviesCommissie ingericht?

• Strategisch – Doelstellingen: Zijn de doelstellingen van het fonds bepaald en afgestemd met stakeholders?

– Risk Appetite vastgesteld?

– Confidence Level vastgesteld? ( 97,5% , 99,5% of 99,9%?)

– Ambitie vastgesteld? (Reëel, Nominaal+indexatie, middelloon, % opbouw, Franchise)

– Optimale bedrijfsvorm en uitvoeringsvorm bepaald?

(Optimale Schaalgrootte?; Uitvoeringsvorm: OPF, aansluiting BPF, (Her)verzekeren?)

– Pensioenfondsbestuur Dashboard ingericht?

• Operationeel – Investments: Beleggingsbeleid bepaald, risicobudgetten vastgesteld, mandaten en controle daarop

ingeregeld, second opinion geregeld, Derivatenbeleid en waarderingsregels vastgelegd?

– Compliance Programma en Risk Management Programma operationeel?

– Administratie: performance meting, kwaliteit-kosten concurrerend?

– Communicatie: UPO kwaliteit (‘99,5% Goed’ Score), feedback meeting

Pensioenfonds in Control II Think outside the box


Pensioenfonds in Control III The Rumsfeld definitions of risk levels

Definitie van Risk-levels door United States Secretary of Defense

Donald Rumsfeld gedurende de oorlog in Irak:

• Known Knowns

There are known knowns;

there are things we know that we know

• Known Unknowns

There are known unknowns; that is to say,

there are things that we now know we don’t know

• Unknown Unknowns

But there are also unknown unknowns;

there are things we do not know we don’t know."


Pensioenfonds in Control IV Control & Ethiek vragen I

• Risk Appetite

– Ben ik meer dan alleen supervisory compliant?

(Is mijn regeling Kosher?)

– Zijn de risicobeleid grondslagen (beleggingen, sterfte, kosten) – naar mijn eigen

maatstaven – werkelijk voldoende veilig vastgesteld of vaar ik blind op de inzichten

van andere professionals? Heb ik een second opinion georganiseerd?

– Welke mate van continuïteit streef ik na? Loop ik structureel het risico om om de paar

jaar herstelplannen in te moeten dienen c.q. te korten? Om de hoeveel jaar zou ik dat

maximaal willen?

– Embedded Options: Zijn alle risico’s tussen partijen (werkgever, deelnemers,

gepensioeneerden, slapers, pensioenfonds, uitvoeringsorganisaties) duidelijk

benoemd en afgecontracteerd (nu en bij onvoorzien wijzigende toekomstige

omstandigheden)


Pensioenfonds in Control IV Control & Ethiek vragen II

• Governance

– Toezicht & organisatie

Alles ‘in place’ & op arm’s length ?

- Intern/Extern toezicht,

- Risk Management,

- Control,

- Beleggingsadvies,

- Uitvoerders, etc.

– Bestuur:

- eisen

- deskundigheid (plan),

- toets,

- roulatie geregeld?

- Attitude

- Complementair

- Track record

- Ethiek?

- CVP


Tenslotte…..


pensioen in perspectief

Documents