Anadolu' da Hellenistik Bir Ba~kent

A Hellenistic Capital in Anatolia

HaZtrlayanlar I Editors

Felix Pirson - Andreas Scholl

Anadolu Uygarlıkları Serisi’nin dördüncü kitabıdır.Bu seri Tüpraş - Yapı Kredi Yayınları işbirliği ile hazırlanmıştır.This title is the fourth book of Anatolian Civilizations Series. A co-publication of Tüpraş - Yapı Kredi Culture, Arts and Publishing.

Yapı Kredi Yayınları - 4282ISBN 978-975-08-3098-3

Hazırlayanlar EditorsFelix Pirson, Andreas Scholl

Koordinasyon CoordinationŞennur Şentürk, Nihat Tekdemir

Redaksiyon Editorial staffR. Grüßinger, V. Kästner, D. Krüger, N. Tekdemir, S. Ateş

Çeviriler TranslationsGiles Shephard, Güler Ateş

Fotoğraflar PhotographsAlman Arkeoloji Enstitüsü Deutsches Archäologisches InstitutBerlin Antik Eserler Koleksiyonu Antikensammlung, Staatliche Museen zu Berlin

Grafik Tasarım Graphic DesignNahide Dikel

Grafik Uygulama Graphic Application Arzu Yaraş

Düzelti ProofreadingFiliz Özkan, Merete Çakmak

Baskı PrintMas Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.Hamidiye Mah. Soğuksu Cad. No: 3 Kağıthane-İstanbulTelefon: (0 212) 294 10 00 e-posta: info@masmat.com.trSertifika No: 12055

1. baskı: İstanbul, Aralık 20141st Printing: Istanbul, December 2014

© Ya p› Kre di Kül tür Sa nat Ya y›n c› l›k Ti ca ret ve Sa na yi A.Ş. 2014Sertifika No Certificate No 12334

Bütün yayın hakları saklıdır.Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışındayayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.All rights reserved.No part of this publication may be reproduced without prior written permission from the publisher.

Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.İstiklal Caddesi No. 142 Odakule İş Merkezi Kat: 3 Beyoğlu 34430 İstanbulTelefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23http://www.ykykultur.com.tre-posta: ykykultur@ykykultur.com.trİnternet satış adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr

A Hellenistic Capital in Anatolia

PergamonAnadolu’da Hellenistik Bir Başkent

5PERGAMON: A Hellenistic Capital in Anatolia

İçindekiler Contents

ARAŞTIRMA VE KORUMA EXPLORATION AND PRESERVATION

URSULA KÄSTNER “O kadar yüce ve muhteşem bir eser ki… Dünyaya bir kez daha bahşedilmiş gibi!” (C. Humann 1880) – 1900 Yılına Kadar Pergamon Kazılarının Tarihçesi “A work so grand and magnificent ... had been restored to the world!” (C. Humann 1880) – History of the Excavations at Pergamon up to 1900 • 20

WOLFGANG RADT “Artık eğlence ve oyun bitti!” (A. Conze 1904) – 20. Yüzyıldaki Pergamon Kazıları “The fun and games are over!” (A. Conze 1904) – The Excavations of the 20th Century • 38

FELIX PIRSON Kent ve Çevresi: Gelenek ve Yenilik Arasında Pergamon Araştırmaları The City and its Landscape: Tradition and Innovation in the Investigation of Pergamon • 50

ANDREAS SCHOLL Pergamon. Bir Antik Dönem Metropolünün Panoraması. Berlin’deki Pergamon Araştırmalarının Kaynaştırıcı Etkeni ve Vitrini Olarak Pergamon Sergisi Pergamon. Panorama of the Ancient Metropolis: An Exhibition as Catalyst and Showcase of Pergamon Research in Berlin • 66 MARTIN BACHMANN Ortaya Çıkarmak ve Korumak: Pergamon’da 130 Yıllık Restorasyon Tarihçesi Excavation and Conservation: 130 Years of Restoration History at Pergamon • 80

TARİH VE ÇEVREHISTORY AND LANDSCAPE

BARBARA HOREJS Tarih Öncesi Dönemde Pergamon ve Bakırçay (Kaikos) Ovası Pergamon and the Kaikos Valley in Prehistoric Times • 106

HANS-JOACHIM GEHRKE Bir Antik Dönem Metropolünün Tarihçesi A Brief History of Pergamon • 122

FELIX PIRSON – Pergamon ve Çevresi: Ekonomik Kaynaklar, Taşra Yerleşmeleri ve MARTIN ZIMMERMANN Siyasi Gücün Temsili

The Hinterland of Pergamon: Economic Resources, Rural Settlements and Political Manifestation • 144

THOMAS OTTEN Bizans Dönemi’nde Pergamon History and Archaeology of the Byzantine Town • 164

PERGAMON: Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent6

KENT GELİŞİMİ, ŞEHİRCİLİK VE MİMARİCITY DEVELOPMENT, PLANNING AND ARCHITECTURE

WOLFGANG RADT Antik Pergamon Kentinin Konumu ve Gelişimi Location and Development of Ancient Pergamon • 188

FELIX PIRSON Hellenistik Dönem Pergamonu’nda Kentsel Alan ve Şehircilik Urban Space and Urban Planning in Hellenistic Pergamon • 208

MARTIN BACHMANN Pergamon Mimarisi ve Yapı Teknikleri Pergamene Architecture and Construction Technology • 228

HENNING FAHLBUSCH Antik Pergamon’da Su Temini The Water Supply System of Ancient Pergamon • 246

İNSANLARIN YAŞAM ALANLARITHE HUMAN DOMAIN

HELMUT MÜLLER Bir Kent Olarak Pergamon: Kurumlar, Görevliler ve Halk Pergamon as a polis: Institutions, Offices and Population • 262

TORSTEN ZIMMER Basileia: Pergamon Sarayları’nın Bulunduğu Alan The Basileia: The Palace District of Pergamon • 276

MARTIN MAISCHBERGER Tiyatro Kompleksi ve Dionysos Tapınağı The Theatre Complex and the Temple of Dionysos • 288

MARIANNE MATHYS – Mimarisi, İşlevi ve Heykelleriyle Gymnasion VERENA STAPPMANNS – The Gymnasium – Architecture, Use and Images • 302 R. VON DEN HOFF

MARIANNE MATHYS Pergamon Agoraları The Agorai of Pergamon • 320

ULRIKE WULF-RHEIDT Antik Pergamon Evlerinde Yaşam The Ancient Residential Buildings of Pergamon • 336

UTE KELP Pergamon Nekropolleri The Necropoleis of Pergamon • 354

TANRILARIN MEKÂNLARITHE SACRED DOMAIN

SOI AGELIDIS Pergamon’da Tanrılar ve Kutsal Alanlar Cults and Sanctuaries in Pergamon • 380

HOLGER SCHWARZER Attaloslar ve Hükümdar Kültü The Ruler Cult of the Attalids • 404

GÜLER ATEŞ Pergamon’da Doğa ve Kült: Ana Tanrıça İnancı ve Doğal Kutsal Alanlar Nature and Cult in Pergamon: Meter Worship and Natural Sanctuaries • 422

7PERGAMON: A Hellenistic Capital in Anatolia

VOLKER KÄSTNER Athena Kutsal Alanı The Sanctuary of Athena • 438

VOLKER KÄSTNER Sunak Terası The Altar Terrace • 456

ANDREAS SCHOLL Pergamon Sunağı – Homeros’tan İlham Alan Bir Zeus Sarayı mı? The Pergamon Altar – a Palace of Zeus with Homeric Traits? • 480

JÜRGEN W. RIETHMÜLLER Pergamon Asklepieionu The Asklepieion of Pergamon • 492

KLAUS NOHLEN İmparatorluk Kültüne Adanmış Bir Tapınak: Pergamon Traianeumu A Temple for the Imperial Cult: the Trajaneum of Pergamon • 508 ULRICH MANIA Kızıl Avlu – Pergamon Pantheonu mu? The Red Hall – a Pergamene Pantheon? • 524

RALF GRÜSSINGER “Şeytanın Tahtının Bulunduğu Yer” – Pergamon’da İlk Hıristiyanlar “Where Satan’s Throne is” – Early Christians in Pergamon • 544