Perspektive u razvojuinformacionih tehnologija u

Crnoj Gori

VLADAN TABAŠ

PRETPOSTAVKE RAZVOJA:

1. Postojeća telekomunikaciona infrastruktura u CG

2. Pravna regulativa, institucionalni okvir, ekonomija zemlje

3. Ljudski resursi i njihovo formalno i specijalističko obrazovanje

- IT kompanije, IT sektori u kompanijama,

4. IT servisi u službi gradjana i privrede

TRENDOVI

◦ CLOUD◦ MOBILNA KONVERGENCIJA◦ INTERNET TRGOVINA, PayPal◦ SAJBER BEZBJEDNOST

Mobilna mreža- Penetracija SIM kartica u CG u decembru 2013 ..... 160%- Prema istraživanjima 96,2% građana koristi mobilni telefon

27

81

11

.0

31

45

24

.0

37

14

68

.0

43

19

72

.0

43

95

99

.0

48

08

71

.0

49

03

66

.0

47

02

57

.0

39

64

47

.0

37

92

97

.0

20

48

89

.0

22

86

96

.0

27

22

13

.0

35

36

06

.0

41

56

69

.0

47

45

83

.0

45

78

13

.0

40

19

58

.0

34

00

32

.0

35

28

40

.0

26

04

03

.0

29

51

91

.0

33

87

13

.0

28

91

40

.0

28

68

97

.0

25

43

90

.0

26

17

65

.0

.0

100000.0

200000.0

300000.0

400000.0

500000.0

600000.0

700000.0

800000.0

900000.0

1000000.0

1100000.0

1200000.0

1300000.0

1400000.0

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kretanje broja korisnika mobillne telefonije u Crnoj Gori u periodu 2004-2013

M:Tel

T-Mobile

Telenor

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

ADSL korisnici 1,095 6,639 14,428 27,839 43,473 57,370 64,717 66,562 68,349

0

10,000

20,000

30,000

40,000

50,000

60,000

70,000

80,000

Bro

j ko

risn

ika

ADSL priključci

Učešće tehnologija u ukupnom broju širokopojasnih priključaka

ADSL71.4%

Hot spots(2,4GHz i 5GHz)7.6%

WiMAX6.3%

FTTx9.0%

KDS5.3%

iznajmljene linije, MPLS i satelitski

0.4%

Cijene širokopojasnog pristupa(Cullen International)

Fiksna i mobilna telefonija

Fiksna telefonija: 168.927 korisnika (146.851 rezidencijala -75% hh, 22.076 biznis)

◦ T-com 98,15%

◦ Mtel 1.85%

Mobilna telefonija: 947.000 korisnika (620.000 prepaid, 327.000 postpaid)

◦ Telenor 36.87%

◦ T-Com 33.92%

◦ Mtel 26.87%

* U Crnoj Gori ima 194.000 domaćinstava

Internet i PayTV

Internet – 91.804 priključka (47%)◦ ADSL – 68.549, 74.67%

◦ FTTX – 6.559, 7.14%

◦ WiMAX – 8.135, 8.86%

◦ KDS – 5.200, 5.66%

◦ Wifi – 3.361, 3.66%

Televizija – 146.886 priključka (75%)◦ KDS – 17.431, 11.87%

◦ MMDS – 20.811, 14.17%

◦ IPTV – 62.465, 42.53%

◦ DTH – 46.179, 31.44%

◦ * U Crnoj Gori ima 194.000 domaćinstava

Razlika od skoro 30% asocira nanedostatak infrastrukture

‚‚

Optička infrastruktura ŽICG (cr), CGES(z) i Regionalnog vodovoda(p)

‚‚

RR infrastruktura RDC

PRAVNA REGULATIVAStrategija razvoja informacionog društva u CG od 2012 do 2016. godine,

Akcioni plan za razvoj eGovernmenta do 2016

ZAKONI OD POSEBNOG ZNAČAJA ZA RAZVOJ IT - a

- Zakon o elektronskoj trgovini

- Zakon o elektronskim komunikacijama

- Zakon o informacionoj bezbjednosti

- Zakon o elektronskom potpisu

- Zakon o centralnom registru stanovništva

- Zakon o elektronskom dokumentu

Zakon o elektronskoj upravi

Zakon o opštem upravnom postupku

Strategija Sajber bezbjednosti 2013-2017, - CIRT

Strategija implementacije Disaster recovery-ja, - DR u B. Polju

Strategija korišćenja Open source tehnologija u CG, ....... Pravilnici........

Broj diplomiranih studenata na osnovnim studijama na ETF i PMF – smjerovi od posebnog značaja za IT - UCG 2006-2014

Elektrotehnički fakultet 2006 -2014

Elektronika, telekomunikacije i računari 276

Studije primijenjenog računarstva 1413

Studije primijenjenog računarstva 19

Ukupno 1708

Prirodno-matematički fakultet 2006 -2014

Matematika i računarske nauke 97

Računarske nauke 97

Računarstvo i informacione tehnologije 69

Ukupno 263

Broj diplomiranih studenata na specijalističkim i masterstudijama na ETF – smjerovi od posebnog značaja za IT - UCG 2006-2014

Elektrotehnički fakultet - specijalisti 2006 -2014

Elektronika, telekomunikacije i računari 220

Studije primijenjenog računarstva 416

Ukupno 636

Elektrotehnički fakultet - master 2006 -2014

Elektronika, telekomunikacije i računari 27

Studije primijenjenog računarstva 7

Ukupno 34

Broj diplomiranih studenata na specijalističkim i masterstudijama na PMF – smjerovi od posebnog značaja za IT - UCG 2006-2014

Prirodnomatematički fakultet - specijalisti 2006 -2014

Matematika i računarske nauke59

Računarske nauke 58

Računarstvo i informacione tehnologije 12

Ukupno 129

Prirodnomatematički fakultet- master 2006 -2014

Matematika i računarske nauke4

Računarske nauke 8

Ukupno 12

Broj diplomiranih studenata na osnovnim studijama na UNIVERZITETU MEDITERAN– Fakultet za informacione tehnologije- 2006-2014

F I T 2006 -2014

Osnovne studije 77

Specijalističke studije 46

Master studije 5

Ukupno 128

Nedostaju podaciUniverzitet Donja Gorica

Ekonomski fakultet – Menadžment u informatici

UKUPNI POTENCIJAL, osnovne studije 2099

NASTAVA INFORMATIKE U ŠKOLAMAU osnovnoj školi redovni predmet Informatika u VI razredu sa 2 časa nedeljno.

Izborni predmeti u osnovnoj školi su:◦ Računarska obrada i dizajn teksta (nije vezan za razred)

◦ Izrada grafike i obrada slike i fotografije (nije vezan za razred)

◦ Izrada multimedijalnih slajd prezentacija (nije vezan za razred)

◦ Uvod u programiranje (2 časa sedmično u VIII ili IX razredu)

U gimnazijama, predmet Informatika sa 2 časa nedeljno, I razred.

Izborni predmeti su: ◦ Računarske i web prezentacije (2 časa nedeljni u II ili III razredu)

◦ Poslovna informatika (2 časa nedeljni u II ili III razredu)

◦ Algoritmi i programiranje (2 časa nedeljno u III ili IV razredu)

U srednjim stručnim školama redovan predmet Informatika je u I ili II razredu sa po 1 ili 2 časa nedeljno za trogodišnje škole, a po 2 časa za četvorogodišnje škole.

Neformalno IT obrazovanje

VENDORSKE SERTIFIKACIJE,

Centar za informatičku edukaciju – pri IT kompanijama, usko orijentisani, mali učionički kapaciteti, bez godišnjeg javnog plana rada

- CIS UCG - Cisco Akademija, FIT

TESTNI CENTRI, VUE, PROMETRIC, postoje po dva testna centra

ECDL – 1 partnerski i 7 testnih centara,

„Škole računara“ – malo autorizovanih od strane MP

Nepostojanje baze sertifikovanih lica

IT servisi u službi građana i privrede - www.euprava.me

Metodologija korištena za ovo istraživanje je metodologija koja je razvijena od strane Evropske komisije i kompanijeKapgemini (Capgemini).

20 OSNOVNIH SERVISA eUPRAVE

Naziv servisa Max.nivo

Nivo u CG

Naziv servisa Max.nivo Nivo u CG

SERVISI ZA FIZIČKA LICA SERVISI ZA PRAVNA LICAPredaja prijava poreza 5 4 Socijalno osiguranje za zaposlene 4 2

Traženje zaposlenja 4 3 Obračun, prijava i plaćanje poreza 4 4

Socijalna pomoć 5 1 VAT 4 2

Lični dokumenti 5 1 Registracija preduzeća 4 3

Registracija automobila 4 1 Slanje podataka statističkoj službi 5 4

Građevinske dozvole 4 2 Carinska deklaracija 4 4

Prijava policiji 3 2 Ekološke dozvole 5 2

Javne biblioteke 5 3 Javne nabavke 4 2

Isprave (lista rodjenih , umrlih, vjencanih…)

4 4

Prijava i upis na visoku školu 4 2

Promjena stalnog prebivališta 5 1

Zdravstvene usluge 4 2

Ministarstvo unutrašnjih poslova

Servis Lične isprave:

- Podnošenje zahtjeva i dobijanje izvoda iz matičnih registara;- Podnošenje zahtjeva za dobijanje ličnih isprava;- Podnošenje zahtjeva za promjenu prebivališta;- Podnošenje zahtjeva o prebivalištu;- Podnošenje zahtjeva za registraciju vozila

Uprava policije

Servis Prijava policiji:

- Anonimna prijava korupcije;- Primjedbe građana na postupanje pripadnika Policije;

Ministarstvo održivog razvoja i turizma

Servis Građevinske dozvole:

Servis eTurizam

- Procedura izdavanja urbanističko-tehničkih uslova;- Procedura izdavanja građevinskih dozvola;- Procedura izdavanja upotrebnih dozvola;- Prijava početka pripremnih radova za izgradnju objekta- Prijava početka građenja objekta ;- Zahtjevi za Slobodan prostup informacijama;

- Procedura za izdavanje odobrenja djelatnosti primarnim ugost.objektima (Hotel &resort, Wild beaty resort, itd.);

- Procedura za izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti : gostionicima i kampovima;

- Procedura za izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti za tri i više apartmana i za nacionalni blok;

- Procedura z auzdavanje licence za obavljanje djelatnosti turističke agencije;

- Procedura za izdavanje odobrenja za rad skijališta;- Procedura za izdavanje odobrenja za rad turističkog vodiča;

Poreska uprava

Servis Predaja i prijava poreza:

Servis Prijava korupcije:

- Obračun, prijava i plaćanje poreza;

- Anonimna prijava korupcije;

Ministarstvo vanjskih poslova i evropskih

integracija

Servis Lična dokumenta:

- Zahtjev za prijem u CG državljanstvo (za iseljenike, na osnovu braka, na osnovu prebivališta);

- Zahtjev za otpust iz CG državljanstva;- Zahtjev za izdavanje vize;- Zahtjev za upis u matičnu knjigu vjenčanih;- Zahtjev za upis u matičnu knjigu rođenih i matičnu knjigu državljana;- Prijava o nestanku pasoša;- Zahtjev za izdavanje garancije sticanja državljanstva;- Zahtjev za utvrđivanje državljanstva;- Zahtjev za legalizaciju dokumenata;- Zahtjev za izdavanje potvrde o boravku u inostranstvu;- Zahtjev za odjavu prebivališta;- Zahtjev za provjeru državljanskog statusa;- Zahtjev za pribavljanje potvrde o slobodnom bračnom stanju;- Zahtjev za pribavljanju potvrde o nekažnjavanju;

Ministarstvo pravde

Servis Polaganje pravosudnog/stručnog

ispita:

- Prijava za polaganje stručnog ispita;- Prijava za polaganje pravosudnog ispita;- Prijava na rad pravosudnih organa

Ministarstvo ekonomije

Servis Prijave/Žalbe:

- Prijave tržišnoj inspekciji; - Žalbe potrošača;

Ministarstvo prosvjete

Informativni servisi

- Informativni servisi:

1.Upis u vrtić2.Upis u osnovnu školu3.Upis u srednju školu4.Upis na fakultet

Ministarstvo za informaciono društvo i

telekomunikacije

Usluge za certifikate

- Informativni servis o podnošenju zahtjeva za digitalni certifikat za državne službenike (još bolje ako može da se realizuje cijela usluga da bude elektronska)

- Zahtjev za kačenje na CRS

Uprava za javne nabavke

Informativna usluga javnih nabavki

- Informativna usluga za pokretanje javnik nabavki

Uprava carina

Usluga carinskih deklaracija

- Carinske deklaracije

Na kom su nivou postojeći servisi ?

Nivo 1 - Informacija: online informacije

Nivo 2 - Jednosmjerna interakcija: informacije idownload obrazaca

Nivo 3 - Dvosmjerna interakcija: online podnošenje

obrazaca, autentikacija

Nivo 4 - Transakcija: potpuna obrada predmeta, uz

online plaćanje usluge

Nivo 5 - Personalizacija: My portal

Šta raditi....Neki predlozi....

Dodatna ulaganja u dostupnost telekomunikacione infrastrukture (podizanje nivoa kvaliteta i brzine pristupa i servisa, smanjenje cijena, stalno jačanje konkurentnosti, zaokruživanje kapaciteta kojima upravlja država),

Stalno poboljšavanje pravnog okvira i njegova fleksibilnost prema trendovima razvoja informacionog društva

Kontinuirana informatička edukacija ljudskih resursa na svim nivoima, u IT privredi i kod korisnika IT usluga...

Povećanje fonda časova informatike i broja informatičkih predmeta u školama...

Unaprijeđivanje postojećih i razvoj novih servisa za građane i privredu...ENTERPRISE SERVICE BUS

Start-up, Clustering...

Evropski fondovi – zajednički nastup sa državnom upravom i lokalnom samoupravom...

Državna stimulacija Izvozne orijentacije...