1

PYMBRN (S) DVRNILRIN BR

BI

USTD HD MRTZ MTHHR

2

......: .................... .................:

............:.................................. . .....: ....................................5831 ....: ........................................

.:............................................0008

Kitbn d:.....Peymbrin (s) davranlarna bir bax

Mllif:................Ustad hid Mrtza Mthhri Nr dn:...................................................hriyr p trii:..........................................................2006 p nvbsi:...................................................Birinci Tirj:..................................................................3000

964-5934-80-x

3

MQDDM

nsn l yrdlb ki, hm btn y v bynilmi susiyytlr mlik l bilr, hm d pis v bynilmyn susiyytlri znd gclndir bilr. Dmk, br hqq ylund ln n y insn v y triin zn qr dn n pis cinytkr lmq iqtidrnddr. nsn dnyy gldikd zif, hrktsiz v zhird ciz lmsn bmyrq, vcudund hyrtlndirici ist`dd vrdr. nsn dnyy gldikd ilk vtlr clq v susuzluq kimi duyulrdn bq bir y bilmir. Lkin nun vcudund gz v qulq kimi l rqnlr qyulmudur ki, nlrn vsitsil bilmdiklrini bilsin v y bq insndn yrnsin. nsn lm v tcrbni bqlrndn yrnir. nun fitrtind ymq qvvsi vrdr, lkin nc ym bqlrndn, hytn lq-hndrlyn, isti-syuunu grn slrdn yrnir. nsn z si, ictimi - siysi v lqi hytnd gh v smimi bir trbiyiy mhtcdr ki, nc ym v mumiyytl, kml v sdt yllrn n yrtsin. Trbiyilrin ml v dnqlr insnlr n nmun, zlri is insnlr rhbrdirlr. M`lumdur ki, hr hns bir sin zn sdiyi rhbr v lg insn, lmli, sdqtli v dil lrs, nu kml, fzilt v trqqiy tdrr. mm llh lmsin, rhbr chil, yy, hvtprst ls, bhsiz ki, insn chlt, hvt v nticd griliy, bdbtliy svq dr.

llh-tl briyyti hidyt tmk n pymbrlr smi v nlr pk, hr ybdn tmiz, m`sum qrr vrmi v btn insnlr pymbr v immlrn tbliyind lm d`vt tmidir. Nc ki, hzb sursinin 21-ci ysind buyurur:

4

Hqiqtn, llhn Rsulu llh, qiymt gnn mid bslynlr (llhdn, qiymt gnndn qrnlr) v llh zikr dnlr n gzl rnkdir! llh innn btn mslmnlr v Pymbri islm cmiyytinin rhbri kimi qbul dn, immlr nun cniini bilnlr vcibdir ki, nlrn ddiklrin v grdklri ilr tb lsunlr. gr bl lslr hr hns znlqdn qurtulrlr. mm bqlrn tb lslr, vrp, y mriknn lqyd mfkurlrini zlrin rnk gtrrk islmdn ric lrlr. Bu hld islm nlrn hytlrn msbt t`sir tmz.

slm Pymbri v immlr itt tmk n nlrn hyt v fliyytlrini myyn miqdrd bilmliyik. Rhmtlik hid Mthhri bu brd iki cild kitb yzmdr ki, biri pymbrin, biri d immlrn hyt brddir. zrbycnl mslmn bc v qrdlrmz d bu qiymtli kitblrdn istifd d bilsin dy, bu iki kitb dilimiz trcm dib nr tdik. ziz uculrdn istyirik ki, z tnqid v tkliflrini gndrmkl bu id biz yrdm tsinlr.

5

N SZ

linizdki bu kitb blmdn tkil lunub. Birinci blm hid, mtfkkir, ustd Mrtz Mthhrinin ynl rlr v slm dls dl iki mqlsindn ibrtdir. Bu iki mql slind Mhmmd (s) pymbrlrin snu kitbnn birinci v ikinci cildlrinin mqddimsidir. Bu kitb bir n islmi yznn mqllrinin mcmusudur ki, 1400-c hicri qmri ilind hicrtin n binci srinin blnms mnsibti il rd Hsyniyysi trfindn yylmdr. mm, kitbd bu iki mqddim ustdn d il y, dn kdiyimiz mssisnin imzs il kitb dil dilmidi. Lkin bu mqllrin ustdn tti il ln rjinl mvcuddur. Bun gr d hm kitbn dlun lms, hm d ustdn srlrinin dh d tmrkzlmsi n bu iki mqlni kitbn vvlind yrldirmyi mnsib bildik. ydndr ki, kitbd mqllrin izhn hsr lunn czi hisslr bu iki mqldn rlmdr.

Kitbn ss hisssi ln ikinci blmd hid ustdn Pymbrin (s) dvrn dl skkiz vrilir ki, nlr hicri-msi 1354-c, hicri-qmri 1396-c ilin Ftimiyy gnlrind Thrn bzrnn cm mscidind sylmidir. Bu bhsin ilk d slm bmndn m`rift qynqlr lmudur. Burd ustd bir n qyn sydqdn snr, din rhbrlrinin dvrnn d islm bmndn m`rift qynqlrnn biri kimi tntdrr v snr Pymbrin (s) dvrn bhsin kir. Bu bhs kmzdn vvl hid ustd biz din rhbrlrinin ylunu dvm tdirmy qdir dyilik kimi ynl fikir trfnd qs bhs prr. Biz is bu bhsi skkiz n mqddimsi tdik.

6

ydndr ki, Pymbrin (s) dvrn bhsi lduqc gnidir. Bu brd hr ks bir kitb yzmq ists, bir n qln cild lcq, nc ki, ustd bu brd dyir:

Bir n il vvl, qyd dcyim slubd Pymbrin dvrn shsind bir kitb yzmq brd fikirlirdim; lu qydlr gtrdm, lkin irlildikc grdm l bil bir dniz girirm ki, tdricn drinlir. lbtt, vz kmdim v bilirdim ki, Pymbrin dvrnn yz bilcyimi iddi d bilmrm, lkin nc dyrlr tmmil drk lunmyn y, tmmil trk lunmz. Nhyt bir gn bl bir sr yzmq qrrn gldim ki, snrlr bqlr dh ysn yzsnlr.

Bun gr d biz bu kitbn dn Pymbrin (s) dvrnlrn bir b qym mqsduyun bildik.

Ustdn znn d trltd kitb (Pymbrin (s) dvrnlr) brd ndn lu qydlr qlmdr ki, llhn mrhmti il ustdn qydlrinin d il tdqiqtlrn istifdsi n p luncq.

Bu kitbn nc blmsi lvlr dlnr. Bu blmd bir v slm Pymbrindn (s) yz szn trcmsi vrilib. Byk Pymbrin hytnn qs trii, lc d hzrtin bir n sznn izhn hsr lunmu bu Pymbrin (s) v mm Sdiqin () ndn lms gnn tsdf dn Rbil-vvl ynn n yddisind, hicri msi 1348-ci ild rd Hsyniyysind sylnmidir. yz szn d izh vrdr ki, bu kitbd drc lunub.

Bu kitbn mhm hisssi, y`ni ddiyimiz dqquz ms`ullrn iczsi il qbqc kitb klind Pymbrin (s) dvrnlr d il p lunmudu. kitbn trtibtnn nisbtn y lmsn bmyrq, ustdn srlrinin rjinlln qrumq mqsdi il yni trtibt kifyt qdr diqqtl ml lunms lzm grnrd. Bun gr d qyd diln lr diqqtl kstdn kz zrin krlb. Lzmi diqqt v mntl trtib dilmmi kmi pdk

7

kiik nqsnlr rdn qldrlrq, myyn lvlrl grdynz kild p lundu. Qyd lunmldr ki, kitb qbqk pdn lv, ilk df bir nriyyt trfindn iczsiz lrq skkiz n trkibi klind p lunmudu. Rdktr ustdn mtlblrini z qlmil vrmi v bununl d szn rjinlln rdn prmd. Bundn lv, nun trtibin lzmi qdr diqqt lunmmd. Bun gr d hmin gnlrd nun ynidn p lmsnn qrs lnd v ydndr ki, kitbn `tibr ydur. Hr hld bundn snr bu kitb hzrk kild tqdim luncq v mid dirik ki, kitb dyrli mtfkkirin bq srlri kimi slmn mdni ssn mhkmlndirmkd fydl lmql brbr, hm d bu mqdds mktbin rdcllrn mli bir yl gstrck. Byk Pymbrin (s) dvrn v mtdundn y yl gstrn n l bilr? Byk llhdn yrdm v mvffqiyyt dilyirik.

hid ustd Mthhrinin srlrinin pn nzrt dn ur.

8

GR

1) YNML IRILR

nsn myyn qid v mrm d`vt dn bir hdis, ictimiyytin susiyytlrindndir. Bu rlr uzunluq, n v drinlik t`siri bmndn yni dyil, frqlidir. nlrn unun t`siri z v mhduddur. Bun gr d trii v ictimi chtdn diqqtlyiq v hmiyytli dyil. Lkin bir sr rlr vrdr ki, z bir yndn irlilmi v msln, qs mddt n ls d gni rzini brm v y z bir qrup rsnd ls d, rdcl lrq bir n sr dvm tmi v z qrup rsnd qs mddtd lkin kkl kild nfuz tmidir. Bl rlr hmiyyt v tdqiqt, b`zn d hrmt v thlil lunm lyiqdir.

Dh rtq hmiyytli v diqqtlyiq rlr, gni miqysd yyln, y`ni hm gni rzini ht dn, hm srlr byu qdrtl hkm srn, hm d br ruhunun drinliklrin nfuz dn rlrdr. Bu cr ynl rlr pymbrlr msusdur. Hns fikri v flsfi mktbi tpmq lr ki, byk dny dinlri kimi yz milynlrl insn tuz, iyirmi v n z n drd sr hkim lub, frdlrin v nlrn gizli rk sirlrini bl ht tsin? Bu, pymbrlrin birb v yud dlys il triin sl yrdclr lmlrn sbb lmudur.

Tri briyytin li il, br is hr ydn pymbrlrin li il trbiy lunur. gr quruculuq v yrdclq shsind insn ss tutsz h bir sntkr pymbrl yql bilmz. Yrn n`nsi dnyn insnn frmnn, insn imn qvvsinin frmnn tb, pymbrlri is bu qvvnin rhbri v hrktvricisi tmidir.

mndn bq hr n vrs (l, bilik, p, snt, qnun v s.) insnn lind, tmyllrini rz slmq,

9

qrizlrini skitldirmk, snsuz istklrini t`min tmk n bir ltidir. nsn btn bunlrdn z mqsd v hvslri urund bir vsit kimi istifd dir. Ylnz imn qvvsi, (z d pymbrlrin tklif tdiyi imn) bir trfdn Qur`nn ifdsi il ruh hyt vrir, (y`ni bir sr lvi, humnitr v tbitdn stn qylr gstrdiyi n yni istklr, tbii lrq inc hisslr v tiflr yrdr, nhyt, insnn dili lmini dyiir v lduqc gnilndirir) digr trfdn is tbii myllrin, qrizlrin mvzintini v cilvlnmsn t`min dir.

y imn gtirnlr, llh v Pymbrin sizi cnlndrn rn msbt cvb vrin!

Br lmi v hnrinin qdrti qrsnd bir qldn bq srslmz ql ydur, d insnn ruhu v nfsidir. D, shr, dniz, fz, yr v gy hms brin lmi, hnri v bcr dirsind yrlir. Bu rziy dil lmyn ygn mrkz insnn nfsidir. Tsdfn brin rhtl, sudliyi, min-mnl; dlt, zdlq v brbrliyi, nhyt, btlik v sdtinin n thlkli dmni hmin qld pusqud durmudur.

Bu gn br btn lmi mvffqiyytlrdn snr drdli-drdli inlyir. Ndn inlyir? skiklik v tmzlqlr nddir? dmlq susiyytil lqdr dyilmi? Br bu gn lmi v fikri chtdn hdd tmdr ki, ksms sfr dir. Lkin ruh, susiyyt, tbit v mhiyyt bmndn lin iti qlnc lm bir divn srdn bq dyildir. Gnmzn insn bu qdr `czkr lmi v tniki trqqilr bmyrq, dmlq v insnlq chtindn bir ddm d lsun irlilmmi, ksin, triin n qrnlq dvrn qytmdr. Kmiin ksin lrq z lmi, flsfi v dbi qdrtin bmyrq, btn cinytlri insnlq, lq, nvprstlik, zdlq v slhsvrlik msks ltnd icr dir. Sflq v dzlk z yrini ikizlly v zhirl-btin rsnd msf yrtm

10

vrmidir. H bir dvrd yni sr qdr dlt, zdlq, qrdlq, insnsvrlik, slh, pklq, druluq, mnt, sdqt, hsn v idmt brsind sz dyilmmi v h bir srd d indiki qdr bu susiyytlrin ziddin i grlmmidir. V ntic `tibr il msir insn llh sznn druluunun hidi v dlili lmudur:

Msir dnyd bir trfdn gylr yksln insnprvrlik hry qulqlr qcqlndrr, digr trfdn is bir nv vhilik ln milltilik v ndn irli gln btn udbinliklr, qddrlqlr v mhrib qzdrmlr gn-gndn gclnir. Bu, msir insn mntiqinin dr lduu ziddiyytlrdn biridir.

Grsn, bundn d m`nsz sz v b r tpmq lr ki, bir trfdn humnitr dyrlrin ygn himyisi ln dini tb kk, digr trfdn is insnlq v lqiyytdn dm vurrq, szbzlq v b yd-nsihtlrl brin tbitini dyimk istyk?! Bu, `tibrsz pul burmq kimi bir idir.

Dru dyildir ki, srimizin insnlr bu nqsn v tmzlqlr hiss tmir v ylu tpmq fikrin dmmidir; y, br btn vrl il nu duyur. Bu tntnli flsflr, bynllq tkiltlr v insn hququ d il yyln uzun-uzd bynnmlr, bu nqsnlrn hiss lunmsndn bq hns hisslrin mhsuludur?

Lkin tssf ki, snki mhur piiyin bynun znqrv smq tcrbsi bir dh tkrr lur. in ybi-ird icriyy qdrtinin lmmsdr.

Bu flsflr, tkiltlr, bynnmlr v qtnmlr mhrum insn bir fyd y, ks ntic vrdi, nc dyrlr, drmn qzdrmn rtrd. nsn quyudn rmq n hzrlnm kndir hlq klin dd v bzn srlrq nu dh rtq sd.

Drusu budur: Mhkum yrnm hr hns bir yi flsf, bynnm, mql v hln slmql hkim

11

tmk lmz. lm, fikir v flsf dny tbitin hkimdir, lkin insn tbitin mhkumdur. Tbiidir ki, insn hququ flsf klind lduqc br tbitin bir vsit lcqdr.

Biz indi l bir dnyd yyrq ki, br tbitin mhkum ln y lduqc gnilnmi v gclnmidir, lkin nun tbitin hkim ln y ziflmi v n z bqsnn gnilnib gclnmsi il uyun inkif tmmidir. Br tbitin tb ln msllr miqysnd btn trqqilrin nticsi bu ldu ki, hr ks gtdiyi yl v mqsd rdnc dh rtq sr`t v qdrtl qr - qsn, nun yy v yy hdflri brdki istyinin nv v dnc trzind, hisslrind, tmyllrind, tiflrind v nhyt, nun tbitin hkim ln msllr miqysnd kiik dyiikliklr yrnmr. Br zn, z dnc trzini, tiflri v tmyllrini dyimyi bcrmdn v y dyimyi istmdn, bcrd qdr trfndk mhiti dyimidir. Brin bu gnk tinliklrinin kkn d burd trmq lzmdr; brin din, m`nviyyt, imn v pymbr ln htiycnn kk d mhz burddr.

Byk islm islhts v mtfkkiri qbl Lhuri dyir:

Bu gn briyyt y mhtcdr: Dnynn ruhni tfsiri, frdin ruhni zdl v dny miqysnd t`sir mlik ln v brin tkmln ruhni ssd izh d biln ss prinsiplr.

Snr rtrr: bh ydur ki, msir vrp idlistlri yli

dnc sistmlri yrtmlr. Lkin tcrb gstrir ki, mhz ql ylu il ld diln hqiqt si ilhml ld diln cnl `tiqd qdr hrrtli l bilmz. Bu dlil grdir ki, mhz l br qdr d t`sir tmmidir, bir hld ki, din hmi frdlrin ykslmsi v br cmiyytlrinin frmc dyiilmsin sbb lmudur. vrp idlgiys sl nun yynd cnl mil klin

12

dmmidir v nun nticsi srgrdn mnlikdir ki, bir-biril kinmyn dmkrtlrn rsnd zn trmql muldur v nlrn ilri ylnz vrllrn yrin lrq z mnftlrini gdmkdir. Mn innn ki, bu gnk vrp br lqnn trqqisi ylund n byk mndir.

Hindistnn kmi b nziri Cvhir-ll Nhru bir mr dinsizlikdn snr hytnn sn illrind llh trm blyrq innr ki, gni surtd yyln yni mdniyytin m`nvi bluu qrsnd, dindn dh m`nvi v ruhni cvblr tpmlyq. Bun grdir ki, , brin bugnk tinliklrinin ss kkn tpb, bilmidir ki, bugnk br hr zmndn rtq ruhni v m`nvi zdl mhtcdr. Bu htiycn dnilmsi is nun dnc trzi v dny grnd ss dyiiklik lmdn (y`ni vrl il hyt m`nl bilmlidir, b y!) mmkn dyildir.

V gr Brnrd u dyirs ki: ncdn grrm v indidn nun ninlri

grnmkddir ki, Mhmmdin imn sbhk vrp trfindn qbul dilckdir v mnim `tiqdm gr nun kimi bir dm yni dnynn itiyr shibi ls, dny, prblmlrinin hllind l mvffqiyyt qzncqdr ki, brin rzusu, slh v sdti t`min luncqdr.

Bu, n grdir ki, dnynn ruhni tfsirinin v frdlrin ruhni zdlnn zruri lmsndn lv, dnyy t`sir d biln v insn cmiyytinin tkmln ruhni ss zr izh dn, qbln ddiyi kimi: l bir ruhiyyy sslnsn ki, hytn drinliklrini gstrn v nun zhirin btini by kn ss prinsiplrin lzml lduunu duysun.

Qur`n gzl v ryytn ylrd yi brin n iddtli htiyc kimi trldr:

13

1-llh imn gtirmk, bun innmq ki, dnynn llh dl bir shibi vr; bq szl dsk, dnynn ruhni tfsiri.

2-Pymbr v nun pymbrliyin imn gtirmk, y`ni zdlq b dn v cmiyytin tkmln ruhni ssd izh dn, zhiri hyt m`nvi rng vrn cnl t`limlr imn gtirmk. Bu, n zruri htiycdr. Btn mktblr, mrmlr, dinlr v snntlr rsnd bu htiyc cvb vrmk qdrtin mlik ln ylnz slmdr.

3-llh ylund cn v mll cihd tmk, y`ni m`nvi zdlq v cmrdlik.

llh v nun Pymbrin innn v llh ylund ml v cnl cihd din!

Bu htiyclrdn zruri htiyc tpmq lmz. Mktblr, mrmlr, dinlr v snnlr rsnd bu

htiyc cvb vrmk qdrtin mlik ln ylnz slmdr. slmn zhurundn n drd sr kndn snr, dny l ilk gnd lduu qdr n mhtcdr. Bu htiyclrn mumilcyi gn (bl bir gn uzq dyil) brin slm qynun snmqdn bq ylu lmycqdr.

Bu gn btn dinlr qr lqydlik v grilm mhid lunur. slm d z dilind bir nv bhrn kirir. slind slm dini bu bhrnd kils shvlrinin crimsini vrir. ntibh dvrnd kilsnin lm v mdniyyt qrsnd gstrdiyi glmz v irkin dirni mumilikd dinin hysiyytin byk zrb vurrq, triqt hsb diln bzi sthi fikirlrin lm v bilikl mbriz kimi qiymtlndirilmsin sbb ldu. Bu qzvt uzun srmyckdir. l indinin znd d n z slm triini uyn slr bu dinin kilsdn n qdr frqli lduu ydndr. slm z byk bir mdniyytin ssn qymu, znn iftirl triind drl-fnunlr yrtm, briyyt dhilr vrmi, lm v mdniyyt byk yrdm tmidir. (slm triini mtli tmkl) slmn

14

insn mdniyytin byk v iftirl idmtlrinin dyri v bugnk vrpnn islm mdniyytin lduqc brclu lduu m`lum lur v ydnlr ki, slmn grdy i kilsnin grdy iin tm ziddindir. Kils ninki myyn mdniyyt yrtmd, stlik lin kn mdniyyti d krld. ksin, slm prlq bir mdniyyt yrdb dnyy tqdim tdi. slm ygn dindir ki, z hrtrfli mdniyytin ssn qym bcrmdr. y Mhmmd bduhun ddiyi kimi:

vrp z dinini burn gndn irlildi, biz is z mktbimizi burdmz gndn gri qldq.

ki dinin frqi burdn ydnlr... vrpnn z dinini burms slm dnys il tn lduqdn snr b vrdi v bu burmq islmi dyrlr myl tmk klind ldu.

2) SLM DL

str cnl, istrs d cnsz tbit dnysnd hr bir hdis bir hrkt yrdr v z trfnd bir dl trdir. Burd hr bir hdis bu snsuz kn zrind grnn bir dl v hrktdir.

Dny, tbit, lm v sir dlrl dlndrdmz, nindn, uzunluundn v drinliyindn ylnz llhn bri ln bu kn hmi z iindn dllr trdir v hrktlr yrdr. Bu kndn biz grnn, hisslrimizin rivsin smyn, lmzn mhiyytini yrnmy cn td hmin dllr, inlr v qrlrdr ki, nlr hdis dyir, mtlif dlr qyur, yrnmy s`y gstririk. gr bu dllr, inlr, qrlr, bq szl gzl grnb yqin tmklr lmsyd, nlrdn bir nin lmd n yrnmk mmkn lmycqd, dh drusu tbit v dny lmycqd, nki hrktin v dllnmnn tbitdn yrlms qyri-mmkndr.

Hmin ninlr, lmtlr, dnmlr, ni-yulr bizim hisslrimiz nlrn klini kmy v hmin killri l hkiminin itiyrn vrmy imkn yrdr.

15

Bun gr d tbitd ln bir y vr lduqc dllnmqd, hrkt tmkddir v hr y n qdr dllnrs, dmk vrdr. Dlszlq v hrksizlik ylu brbrdir. `r: (mzmunu)

Shil dm dl ddi: ydms, n lduum bllnmdi.

zndn m bir dl ddi: Gdirms vrm, gtmirms ym.

Dllr zti susiyytlrin ssn yrnd ndn gnilnmy blyr, rdcl kild z trfnn gniliyini rtrr v mhitl mrkzin fsilsini ldr. Digr trfdn, bu gnilik rtdqc, nlrn qvvsi, iddti v uzunluu zlr v tdricn qdr ziflyr v kiilr ki, ylu v mhv lm n z bizim nzrimizd uryr, yluq dnysn qvur.

Dllrn bir-biril tqqums dh zif dlnn rdn gtmsin sbb lur. Gcl dllr zif dllrn gnilnmsinin qrsn lr v nlr yluq dnysn gndrir. Bu bmdn dh gcl mnlrl tqqumq dnynn dllr v hdislrinin mhv lms n bq bir mildir. Filsflr mn il tqqum nticsind b vrn yluu v mhv lm ksiln lm v ymq qbiliyytinin itirilmsindn mydn n y lm is tbii lm dlndrrlr.

Brin ictimi mhiti nd b vrn byk v y kiik, fydl v y ziynl hdislr mcmusu dl, hrkt, tufn v titryil dlu ln ictimi mhitin z dnizdir. Bu dnizin d dllr tdricn gnilnir v bir-biril tqqumql bir-birini mlub dirlr. Lkin bu byk dnizin bir sr dllr gnilndikc qdrt v qvvlri zlb, ylu dru gdn b`zi dllrn ksin lrq, trfnn gnilnmsil yn, nlrn gc, qdrti v uzunluu rtr, ks dllrl qrlm qdrti lr.

16

Snki, bir nv hyt susiyytindn yrnrlr v nlrd sirli inkif tm qvvsi gizlnmidir.

Bli, cmiyytdki bir sr dllr cnldr, cnl dllr hyt cvhrindn qynqlnr, nlrn ylu hyt yludur, istiqmtlri is tkml drudur. Bir sr fikri, lmi, lqi v hnri hrktlr cnl lduqlr v sirli hyt qvvsin mlik lduqlr n bdi qlrlr.

n cnl v ictimi dllr dini dllr v hrktlrdr. Bu dl v hrktlrn hytn ss v fitrti il lqsi digr hrktlrdkndn dh kkldr. H bir hrktd v h bir bq dld bu drcd inkif dib bym hyt qvvsi ydur.

Bu bmdn slm trii lduqc yrdici v tknvricidir. slm nc kiik bir dl kimi mydn d. Hzrt Mhmmd ibn bdullh (s) dili lmi dyimi, qyb v mlkuti dniz qvurq, ilhi mrhmtl dlmu bir hld Hir dndn nrkn Lilhillllh dyib nict tpn dy r tmkl bu dl blnd; dnynn minlrl hy-kyl, tntnli dllrnn ksin lrq, ilk gnlrd slm ylnz nfr: Mhmmd (s), dic v li () ln vin drd divrndn l mrd. z vt rzind bu dl Mkknin digr vlrin d yyld v tqribn n ildn snr Mkknin ricin, susil Mdiny td, z bir mddtd rbistn yrmdsnn bq nqtlrin d yyln bu hrktn dllr yrm sr kmmi dvrk mdni dnynn hr yrini brd v ssi btn qulqlr td.

Bu dl cnl dllrd lduu kimi, gnilnib yylmql brbr, z gc, qdrti v uzunluunu rtrd. H bir din, mslk v hrkt tpmq lmz ki, slm n nfuz tmmi lsun. Bu gn, n drd srdn snr - b`stin n binci srinin blncnd - br nun gn-gndn rtn tdrici gnilnmsi v gclnib qdrtlnmsinin hididir. Tri v sttistik gstrir ki, bu pk din srlrl

17

irlilmi v z trfdrlrnn syn rtrmdr. Hm d bu irlilyi tdrici v tbii lmudur. gr spniy kimi bir rzi zrl nun (islmn) mqdds v tntnli byr ltndn rlmdrs, dh byk v dh rngrk cmiyytli lklr rbt v iftirl slm qbul tmilr.

Qur`ni-Krim slmn inkif dib bymsini bl izh dir:

ncild nlrn msli kinilik msli kimidir, nc zrif bir bitki ccrr, snr llh nu gclndirr, dh snr byk v mhkm dr v nticd , z kk stnd durr. Bu kinin sr`tl inkif tmsi, yllb trvtlnmsi v llhn bunlrl kfirlri qzblndirmsi kininin tccbn sbb lr.

slmi dl z n drd srlik triind ilk yylm dvrnd indl, tssbk v chil rblr trfindn bir-birinin rdnc kilib dln bndlr v divrlrdn lv, qrunc v mlif irqi, dini, siysi v mdni dllrl qr-qry glmidir. slm trii, (susil birinci iki yz il) mlif dini, irqi v siysi dllrl dludur v bunlrn h birisi mqvimt gstr bilmyib, rdn gtmi v mhv lmulr. ndi is trid nlrdn quru ddn bq bir y qlmyb v ylnz hzrk srd qrb mstmlkilri slm lyhin hr cr rm vsity l trq, nlrdn d istifd tmk fikrin dmlr.

nlrdn dh stn is bu n drd srd fikri, flsfi, lmi v nhyt, mdni hrkt dllrdr. Mdni hrkt kims il ind tmk fikrind dyil, lkin qrsndk hr bir sddi v mnni rdn qldrr, yl st ln hr cnl c kkdn rb tr.

slm znn n drd srlik triind ninki mdni hrktdn ziyn grmmi, stlik z byk bir mdni hrktn yrdcs lmudur. ctimi hyt v mdniyyti z itiyrn lb rhbrlik tmi, nlr cn v imn vrrk gclndirmi v mhkmlndirmidir.

18

qid v idlji mhrib dvr ln hzrk srd slm bq idlgiylr srslmz v indkr bir rqib sylr, y nlr zn idmt tmy ynldir v y nlrl uurlu mbriz prr. Cnl v bdi lmq n hns insn bundn y vsit tp bilr?

slm bir trfdn, l il z hdini mhkmlndirmi v nu dinin ss dirklrindn biri kimi qbul tmi, dh stn is nu (l) btini pymbr dlndrmdr.

Digr trfdn, yr hkimiyyti il smvi hkimiyyti, dny il irti, cism il ruhu, zhir il btini, mdd il m`nn bir yrd nzr lrq, n hrtrfli bm v hr cr ifrt v tfritdn uzq lmudur.

Bunlrdn lv slm znn kmil prqrmn lyqtli rhbrlr v lyiq prclr vsitsil dnyy tqdim tmidir.

Bun gr d tccbl dyil ki, bu pk dinin n drd srlik prlq fliyytini mtli tdikd, nun iftirl dlu lduunu grrk.

H kim gizli lmyn sbblr ssn, slm brsind qrzl hkm dn chil v qrzkr dstdn vz kirik. Dnynn vicdn llhn trzisidir, hqiqt hmilik rtl qlmz. Hqiqtin z tcrbd gstrmidir ki, iin snund vicdn v insf dmni tslim dir.

Bu n drd sr mddtind slmn n gcl v tchiz lunmu mliflri ristinlr lmulr.

Bu gcl rqibin qzvt trisin bdqd, grrk ki, zmn tdkc insf dru myl tmidir. Bu is bir trfdn dny vicdnnn lmti, digr trfdn is slm hqiqtinin ninsidir.

slm dls dny mdniyytlrini zn czb dn, mtfkkirlr, filsf v limlrin drin llrn z qrsnd diz kmy, tvzkrl vdr dn v dmnin insfn thrik dn, hmi inkifd ln, yddi

19

yz milynluq br cmiyytini z qrsnd b ymy mcbur dn bir cnl dldr. Bu dl vhy tqdirindn qynqlnrq llhn br v nun nict n gndrdiyi ilhi gstrilrindn bq bir y l bilmz. nsn bynindn n bir dlnn bu drcd gc v t`siri l bilmz.

Drudn d hyrtlndiricidir ki, svdsz v drs umm bir s, svdsz lqn - mmiyyun rsndn v chlt, fsd, udpsndlik v zn svmkdn bq h nyi lmyn bir lkd, y qlb, bl bir mbrk, brktli v smrli hrkt yrtsn.

20

MQDDM

slm bmndn m`rift mnblrindn biri Pymbri-krmin siyyti v pk immlr kimi islm rhbrlrinin, bq szl, m`sumlrn dvrndr. nlrn ddiklri z yrind, siyytlri, b`zi dvrn v mtdlr m`rift n bir qynqdr. Pymbrin v lc d immlrn dvrn bizim n bir ilhm mnbyidir.

llhn pymbrind sizin n, llh, qiymt gnn v llhn zikrini istynlr n, gzl rnk vrdr.

Pymbrin dvrnnn n lduu v n kild biz bir m`rift mnbyi lduunun qyd dcym. Burd bir mslni byn dirm:

Biz Qur`n brsind tdiyimiz zlm pymbr v pk immlrn dvrn brsind d tmiik. Pymbr bl idi dynd, dyirik: ki, Pymbr (s) idi, y dyirlr li () bl idi dyilnd, dyirik: li () idi, sn bizi li () il mqyis dirsnmi?! Bizi pymbrl tutudurursn?! Bizi imm Cfr Sdiql mqyis dirsn?! nlr ki, bq sudn, trpqdn, hr v lkdn idilr?! Bq su, trpq, hr v lkdn lduqlr n biz dli ydur. Pklrn iini znl mqyis tm.

B`zn bir misrnn bir millt ln zrri vb v tundn yz df lr. Dnyd zdrn misrlrdn biri:

Pklrn iini z iinl mqyis tm misrsdr. lbtt, bu misr mllifi myyn qdr hqldr. Bu ifd bizim rmzd bq mnd ilnir. Biz dmk istyirik ki, z mlini pklrn mllri il tutudurm. Biz bunu m`nd dyirik: Pklrn iini znl mqyis tm, bu `r Mvlvidndir v bhsiz bu rd sylniln fsnvi hky d myyn ifd n sylnilmidir. , dyir: Bir bqqln tutusu vr idi: Bu tutu quu nunl dnrd. Bqql

21

b`zn ndn bir gird kimi d istifd dirdi. Bir dm dkn gldikd, hy-ky slr, y dnr v y snr bir y dyrdi. Bqql nunl nsiyyt blmd v mhribn idi. Gnlrin birind yzq tutu bir qutunun stndn bq bir qutunun stn, y bir nin stndn biri nin stn udu v bdm y lrindn biri tkld; bundn lv, bdm y bq mllrn stn d tkld, yli ml rb ldu, bqql lu ziyn dydi. Tutunu svmsin bmyrq, bqql nun bndn vurub ddi: Kl bn, bu n idir grdn. Bqql l brk vurdu ki, tutunun bnn llklri tkld. ndn snr tutu dh skit lub dinmdi v bir klm d lsun dnmd. Bqql z iindn pmn lub: cb i grdm! ddi. N qdr lds, nul-nbt vrib, ds d, tutu dh nunl dnmd. Bir mddt kdi. Bir gn bir kl dm bqqln dknn gldi. Tutu bb nun d kl lduunu grdkd dil glib ddi: y kl, sn niy kl lmusn? Sn d dn y tkbsn? Sn d bdm yn dtmsn ki, bn kl lmudur? Tutu bunu ddi v dili ld... Mvlvi bu brd bir mtlbi dyib, snr slri tnqid dir ki, zlrini byklrl mqyis dirlr. Burd tutu zn l gtrb, kli z il mqyis tdi. Y`ni kli z kimi snd. Mvlvi dyir bu ii tm, byklri zn kimi bilm. Bu, dru szdr. Byk shvdir ki, insn zn bir susiyyt mlik grb (bqlrn d bl bil). Msln, bir nfr pk qlbl bir rkt nmz ql bilmyib, dyir ki: Y`qin ki, bqlr d l bldirlr, pk qlbl nmz qlmq lrm?! Y`ni zn bqlrnn ls dir. Bu, shvdir. Biz bqlrn zmzl lmmliyik. Pklrn iini znl mqyis tm, y`ni zn pklrn ls tm. Bu dru szdr. Lkin biz bu `ri ksr hllrd uyub dyirik: zglri zn m`yr tm, y`ni sn dnrsn ki, mn pymbr kimi lum (y`ni pymbr tb lum), li kimi v n tb lum.

22

Bun gr d dyirm ki, bu `r bizim rmzd zdrc lmudur. Nc ki, Qur`n gtrb yur ty qyduq v y gy id tdik, pymbrlr v vliylrn dvrn, susil ziz pymbr v m`sum immlrn dvrnn gy ykskliyindn sb ddik: ki pymbrdir, hzrt Zhr d ki, hzrt Zhrdr, mirl-m`minin d hzrt mirl-m`minindir; imn Hsyn d ki, imm Hsyndir. Nticsi bu lur ki, mr byu pymbrin triindn dslr, bizim n drs lmycq; v hminin, gr dslr ki, yur lmd mlklr filn mli tdilr, dycyik: Bu mli mlklr tmilr, biz n dli vr? mr byu li brsind dnslr, bizim vcimiz glmyck. li ki biz m`yr l bilmz dycyik. mr byu biz imm Hsyndn drlr. H vcimiz d glmir ki, imm Hsyn ylund bir ddm tmq lzmdr. n gr ki, pklrn iini znl mqyis tm, dyrk bu m`rift mnbyini d bizdn ldlr, bir hld ki, gr bl lsyd, llh pymbr yrin mlk gndrrdi. Pymbr, y`ni kmil insn; Zhr, y`ni kmil insn, y`ni mlkdn yksk insni susiyytlr mlik ln. nlr hr insn kimi cnd rk yyir, susynd su iir, ytm htiyc lur, z uqlrn svirlr; cinsi htirslr vr; tiflri vr v bun gr d b l bilirlr; bl lmsydlr imm v b lmzdlr. gr llh lmmi, imm Hsyn bir insn tiflrin mlik lmsyd, y`ni di insn kimi z vldnn qrsn n tinlikdn incimsydi, gr uqlrn gznn qbnd tik-tik tsydilr, bir dun prsn tik-tik dirlrmi kimi sl ryi ynmsyd, nd Krbl hdissi nun n kmillik zirvsi lmzd; mn d bl lsm, bu ii gr bilrm.

slind nlrn tiflri v bri chtlri bizimkindn gcldr v yni zmnd insnlq kml bmndn mlk v min Cbrildn ykskdirlr. gid lu glib izn

23

istynd nun d ryi dlnr. vldn mhbbti yz qt mndn v sndn rtqdr. tif briyytin kmllrndndr. Lkin , llhn rzl qrsnd btn bunlr y ltn qyur.

tsndn dy n izn istdi, ts izn vrdi, glib ddi: t cn! Mn icz vrirsnmi? Buyurdu: ziz lum, gt. Burd triilr lu gzl lvlr tmilr: Snr m`yus bl n bb, gzlrini dikdi. Bqsnn hytndn m`yus ln b il bd.

Psilji chtlr v ruhi hllrn insn cismin burd t`sirdn ydn lur ki, insn bir mjd vrildikd, itiyrsz lrq svinir v gzlri iqlnr. gr insn lmn yqin tdiyi bir zizinin b st v nun yr qpnm gzlrini grs gzlrini nun zn zillmy ryi glmz. Bunun ksin lrq, gr insnn vld bir qhrmnlq gstrmi l, yud vldnn ty gcsi ls, gzlrini nun zn dikr. Dyirlr Hsyni grdm, bir hld ki, gzlrini yr yumub midini itirmi bl cvnnn rdnc bd, snki li kbrin czibsi Hsyni bir n ddm z rdnc kirdi. gtdi, grdlr ki, Hsyn bir n ddm d nun rdnc gdib ddi: (Mzmunu)

Cn bdndn gdnd Hr cr dnrlr Mn grdm z gzml Cnm bdndn gtdi.

rlilyib gldi, gldi, birdn mrdn ssini ucltd, mr S`d itbn ddi: y S`din lu! llh nslini kssin ki, mnim nslimi ksdin.

24

BRNC II

DVRNIIN M`NSI V NUN NVLR

Hmd lsun dnylrn Rbbiin, btn mluqt yrdn llh, slvt v slm lsun llhn bndsi, nun pymbri, dstu, mhbubu, silmii, sirlrinin hfizi v mrlrini tbli dn mz, pymbrimiz v srvrimiz bul-Qsim Mhmmd (s) v nun tmiz, pk v m`sum sllsin! llh pnh prrm qvulmu ytnn rindn!

Hqiqtn llhn rsulu, sizlrdn qiymt gnn mid bslynlr v llh zikr dnlr n gzl nmundir.

Bir nfr mslmnn z grn, bn islh dib mkmmlldirmli lduu m`rift qynqlrndn biri hzrt Pymbrin (s) mqdds dvrndr.

Kiik bir mqddim trldrm, d budur: llhn biz mslmnlr vrdiyi n`mtlrindn v bq dind lnlr nisbtn iftirlrndn biri bundn ibrtdir ki, bir trfdn Pymbrimizin szlrinin lduqc byk hisssi (ki, hzrt mnsub lmn bh ydur, y`ni rdcl v qtidir) bu gn limizddir. Hlbuki, bq dinlrin h biri bu iddin dib dy bilmz ki, filn cml l bir cmldir ki, msln, Mus (), y s () v y bq bir pymbrin dilindn idilmidir. lu cmllr vr, lkin qdr d qti dyildir, bizim is, Pymbrimizdn idilmi lu szlrimiz vrdr. Digr trfdn, bizim Pymbrimizin trii lduqc iql v sndlidir. Bu chtdn d dnynn bq rhbrlri nunl rik dyillr. Htt ziz Pymbrimizin hytndn cz`i v dqiq chtlr qti kild bu gn limizddir ki, bq h kimin brsind bl dyil, msln, ndn lm trii, y v gn, htt ndn lmsnn yddinci gn, sdmrlik

25

dvr; rbistndn ric tdiyi sfrlri; pymbrlikdn vvlki mumi ilri, hns y v ild vlnmsi; n vld lms v sir bu kimi msllr. Pymbrlik v b`st dvrn tdqdn snrk m`lumt dh dqiqdir, nki byk hdis b vrir. n imn gtirn ilk dm kim idi? kinci v nc siyytlr kimlr idilr? Filnks hns ild imn gtirdi? nunl (Pymbrl) bqlrnn rsnd n kimi dnqlr lmudur? , n ilr grd? Mtdu n idi? Byk v rit shibi ln pymbrlrdn biz n yn hzrt sn Qur`n tsdiq tmsydi, (ki, dny mslmnlr sn, Qur`n hkmn ssn hqiqi v llh trfindn lmu Pymbr bilmilr) sn dnyd sbut v t`yid tmk mmkn lmzd. ristinlrn zlri d, trii chtdn, mildi triin `tiqdlr ydur. Msln, bu sz ki, dyirlr hzrti Msihin dum triindn 1975 il kir hqiqi dyil, rti bir szdr. Lkin gr biz Pymbrimizin hicrtindn qmri il il 1395 v msi tqviml 1354 il kmidir dsk, szmzd zrr qdr d bh ydur, lkin Msihin dulmsndn 1975 il kmidir ddikd, rti qbul lunmu bir szdr v tri nu sl tsdiq tmir. Bu tridn iki- sr vvl v y iki yz- yz il snr lms htiml vrdr. Bir qrup crfi ristinlr is Msihin vrln innn ristinlr y dyirlr ki, grsn dnyd bir Msih lmudur, ys Msih fsnvi bir siyytdir v nu qndrmlr? - dy Msihin vrlnd bh dirlr. lbtt, bu, bizim nzrimizc m`nszdr. Qur`n (Msihin vrln) tsdiq tmi v biz Qur`n imnmz lduundn, bu msld bh tmirik. lc d snn Hvrilri kim idilr? ncil hns trid v n yz il sdn snr kitb klin dd? N ncil vr idi? Btn bunlrn ird vr. Lkin biz mslmnlr n bu mnb, ziz Pymbrin istr dn, istrs dvrnlr lduqc qti mnb tkc

26

htiml, gmn y - mvcuddur. Bu szlri bhsimizin mqddimsi kimi siz dmk istdim.

ndi is bizim vzifmiz zz Pymbrin vcudundn hm szd, hm d dvrnd istifd tmkdir. Y`ni Pymbrin szlri bizim n yl gstrn v snddir, nlrdn fydlnmlyq, lc d Pymbrin mli v dvrn. Burd bu sz izh tmliym. vvlc bu bhsi sz v dn hsr dib, snr is dvrn brd izht vrcym.

PYMBRN (S) SZNN DRNLY

Byklrin szlrinin hmiyyti bu szlrd ln dqiq msllrin frdlr trfindn qvrnlmsnddr. susil, ziz Pymbrin z z szlri brsind buyurdu (v mld gstrdi):

llh mn hrtrfli, tm v kmil klmlr vrmidir.

Y`ni llh mn bir qdrt vrib ki, kiik bir szl bir dny mtlbi dy bilrm.

Pymbrin szlrini hm idirdi, ncq grsn, hm bu szlrin drinliyin lzm qdr t bilirdimi? Y! Blk d (idnlrin) htt dsn dqquz fizi szlrin drinliyin vr bilmirdilr. Bn, ziz pymbrin z bu brd ncdn br vrir. nun bir cmlsi vrdr ki, mzmunu bldir: Mndn itdiyiniz szlri zbrlyib slyn v glck nsillr trn, htiml vr ki, glck v uzq nsillr mnim szlrimin m`nsn minbrimin ynd turn sizlrdn dh y b dsnlr. Bizim `tibrl kitblrmzd ln mhur hdis hdislrdndir ki, nlr i v snnilr rvyt tmilr v Kfi, Thfl-qul v bq kitblrd vrdr. Hzrt Pymbr (s) buyurdu:

llh, mnim szm idib zbrlyn v mndn itmynlr tdrn bndnin simsn svincl dldurr.

Snr bu cmlni lv tdi:

27

Bir fqih lmynlr sinlrind drin szlr dyr v bunlr zlrindn dh fqih ln tdrrlr.

Bu cmld lu msllr vr, y`ni glcy irdir. Fiqh drin drk tmk dmkdir, lkin burd mqsd drin ifd dyn cmldir. Fiqh il fhm rsndk frq bundn ibrtdir ki, fhm nlmqdr, fiqh is drin nlmq dmkdir. Fiqh, szlr id lduqd, drinliy mlik ln sz dmkdir. Buyurdu: Bir dmlr lr ki, drin szlr dyrlr, lkin zlri drin lmzlr; cmlni hmi nql dr, mm z nun drinliyini b d bilmz. Yn d buyurdu: Bir dmlr l bilr ki, fiqhi bir cmlni dyrlr, y`ni bir cmlni mndn idib zbrlmilr, zlri d fqih (biln)dirlr, lkin bu szlri zlrindn dh fqih ln nql drlr, y`ni l dm dyrlr ki, nlrn fikirlrinin drinliyi znnkndn dh dur, dm ki, nql lunur, l ylr b dr ki, nql dnin z nlr nlmr. Bun gr d grrk ki, srlr tdkc pymbrin szlrinin drinliyi hr shd dh rtq kf lunur. lbtt, Pymbrdn v pk immlrdn sz gtmir. nlrn szlri Pymbrin szlri kimidir. Sz di insnlrdn gdir. Pymbrin szlrinin drinliyini birinci v ikinci srd nc sr qdr, nc srd drdnc sr qdr v drdnc srd binci sr qdr b dn lmzd. slm trii bunu gstrir. gr siz lq mtli tsniz, irfn diqqt ytirsniz, grrsiniz ki, Pymbrin szlrinin tfsirind snrk dvrlrin tfsirilri bu szlrin drinliyini dh y drk d bilmilr, Pymbrin szlrinin `czkrl d bunddr. Biz gr ylnz z fiqhimizi nzrd tutsq, msln, gr fiqhi msllrd Pymbrin szlrinin m`nsn b dmkd min il vvlki bir dhini nzrd tutsq, y Sduqu, y Mfidi v htt y Tusini nzrd tutsq v ndn dqquz yz il snr y Mrtz nsrini nzrd tutsq, grrik ki, y Mrtz nsri dqquz yz il y

28

Tusi, y Mfid v y Sduqdn snr Pymbrin szlrini dh y rh v thlil dir. Grsn, bu y Mrtznn dhiliyinin y Tusidn rtq lmsn grdirmi? Y, mm nun zmnnn lmi y Tusi zmnnn lmindn dh gni idi. lm inkif tmidir v nticd , Pymbrin sznn drinliyin min il qbqkndn dh y t bilmidir. Glck d bldir. Yz il, yud iki yz il snr l dmlr mydn cq ki, pymbrin szlrini y nsridn d drin drk dcklr.

PYMBRN DVRNIININ DRNLY

Pymbrin dvrnnn tfsir v izhnd d msl bldir.

Pymbrin sznn m`nl lms myyn ifd n dyildiyi kimi, dvrnlrnn d hms m`nldr v bu dvrnlr hqqnd fikirlmk lzmdr.

llhn pymbrind sizin n gzl rnk vr, dm n ki, llh v qiymt gnn mid bslyir.

susil Qur`nn ddiyin gr: Pymbrin vcudund sizin n bir rnk v bir izlnilmli cht vr; Pymbrin vcudu bir cqdr ki, biz ndn yy ylunu yrnmliyik (z tmliyik). Bir nfrin Pymbrin ddiklrini srf kild rvyt tmsi (kifyt dyildir).

rvyt dnlr vrdr kr, h nyi drk tmirlr. Pymbrin triini nql dib ziz Pymbr filn yrd bl ldi dmk kifyt dyil, Pymbrin mlinin tfsiri v qlnms hmiyytlidir. Pymbr filn yrd bl rftr tdi, niy bl tdi? Mqsdi n idi? Dmk, Pymbrin sz tfsir dilmli lduu kimi, nun dvrn d tfsir dilmlidir.

Snuncu pymbrin mmtiyik, gr birisi hr birimizdn Pymbrdn n sz bildiyimizi srus, drusu budur ki, biz ninki bir sz bilmirik, hl qlsn

29

m`n v tfsiri nun dvrn brd bir n klm dn bilmrik. Mn bunu b`zi bq lrd dmim: rnn mhur yzlrndn biri iki- il vvl ld. lbtt, , dindr bir s dyildi. (mrnn vvlind sl dindr dyildi, mm mrnn snlrnd kitblrmn vsitsil mniml lqd lub (din) myl tmidi.) Bir vt mn ddi: Mn dinlrin hikmti brd, y`ni dnynn mtlif dinlrind ln hikmtlr brd bir kitb trcm dirm. rd Yhudi dinind ln, ncild, Zrdt, Buddy, Knfutsiy id diln hikmtlr v bizim Pymbrimiz id ln hikmtlr cmlnib. (Bu, mnim syyidlik dmrm tundu, nki hmdn lu szlr nql tdiyi hld, slm Pymbrin tdqd ylnz bir n qs cml vrd.) Mnim trcmm zd lduundn bir z rtq hikmtli klm lv tmk istyirm, lkin bun imknm ydur. Qrr glmim ki, Qur`ndn yz y nql dim, Pymbrin szlrindn yz cml, yz cml d mirl-m`mininin szlrindn kitb lv dim. Qur`n brsind ddi ki, trcm lunmu Qur`n (Qminin Qur`n) lduu n zm bir n y s bilrm; mirl-m`mininin szlrindn d, trcm lunmu Nhcl-bl lduu n tinlik ydur, lkin Pymbrin szlrin gldikd, rb dilini y bilmirm, frs dilind d n qdr trdms, tp bilmdim; gr bcrsn Pymbrin szlrindn yzn mnim n trcm t, ncq mn snr nlr z qlmiml uyunldrm ki, zvqm mnsib lsun. Ddim y. Mn ziz Pymbrdn yz cml tplyb n vrdim. Trcm d tdim ki, m`nsnd shv tmsin. Snr nlr Dinlrin hikmti dl kitbd p tdi. lbtt, Pymbrin bu yz cmlsini hrdn ldn kitbnd qyd tmidi, mm mn istmirdim, nki ss mqsdim idi ki, bu i lsun. Hr hld bir zmn mn ddi: Filnks! Pymbrimizin bl szlri lmudur?! Mn ki bilmirdim! Hlbuki, bu dm z rnn mhur

30

yzlrndn biridir v bir dmdr ki, rici lklrd rnn birinci drcli yzlrn symq istdikd, nun d dn krlr. Bir dm ki, znn ddiyin gr syiddir v btn mr byu kitbl mrqlnmd, bri y idi ki, Pymbrimizin bl szlri vr. mn ddi: Pymbrimizin bl szlri lub, mn is bilmirdim?! Ddim: Bli! Bu kitb p lndn snr ddi: Mn indi grdm ki, slm Pymbrinin szlri dny pymbrlrinin hmsnn szlrindn stndr, bu qdr drin v m`nldr.

N n biz mslmnlr bu qdr qfil tmi lq ki, tnnm bir yzmz Pymbrin hikmtli szlrinin lub-lmmsndn brsiz qlsn; bmyrq ki, mn bu szlri smmidim, nlrn b`zisi zhnimd idi, b`zilrini sn riyydn v b`zilrini Thfl-quldn sib n vrmidim.

Pymbrin dvrn v rftrnd blk d bundn d rtq qflt tmiik. Bir n il vvl dnrdm ki, ziz Pymbrin dvrn brd, dcyim slubd bir kitb yzm. lu qydlr hzrldm, lkin irli gtdikc, grdm snki bir dniz girirm ki, tdricn drinlir. lbtt, bu idn vz kmdim. Mn bilirm ki, Pymbrin dvrnn yzm iddi d bilmrm, lkin hms drk lunmyn y, tmmil trk lunmz. Nhyt qrr glmim ki, llhn kmyi il bu shd bir y yzm ki, snrdn bqlr glib dh ysn yzsnlr. nsn drindn fikirldikd, grr ki, Pymbrimizin szlri n qdr drin v m`nldrs, nun dvrn d qdr drin v m`nldr. nun n kiik bir mlindn bir qnun yrtmq lr. Pymbrin kiik bir ii bir rqdr, bir `ldir, insn n bir prjktrdur ki, uzq msflr d iq slr.

31

DVRNIIN M`NSI

vvlc dvrn szn m`nsn q, nki bu klmnin m`ns qlnms, din dvrnn tfsir d bilmrik. Sir (dvrn) rb sz lub syr kkndndir. Syr - y`ni hrkt, gtmk. Sir - y`ni yl gtmyin nv: sir f`lt vzninddir.

F`lt is rb dilind nv v trz dllt dr. Msln, clsty`ni turmq v cilsty`ni turmn trzi, bu is inc msldir. Syr - y`ni gtmk, rftr, dvrn, sir is rftrn nv v trzi dmkdir. Pymbrin dvrnnn slubunu tnmq hmiyytlidir. Sir yznlr Pymbrin dvrnn yzmlr, sir d il limizd ln kitblr syrdir. sir y. Msln Siryi hlbiyy syrdir, sir y. d sirdir, lkin slind syrdir. Pymbrin dvrnnn, rftrnn trzi, slubu v mtdu dyil, nun rftr yzlmdr.

SLUB

slub mslsi mhmdur. Misl n, `r gldikd, Rudkiy, Sniy, Mvlviy, Firdvsiy, Sib, Hfiz ir dyirik. `r slubun bld lmyn dm n bunlrn hmsnn yzd `rdir, dyir: `r `rdir d! Lkin bld ln bir s b dr ki, `rd mtlif slublr vr, Hind slubund `rimiz vr, rsn slubund `rimiz vr; rfn v bq slublrd `rimiz vr. `r tnmqd mhm msl slubiyytdr. Mlik-r Bhr slubiyyt dir bir kitb yzmdr. Htt nsrd d slubiyyt vr v `rdn frqlidir. slubiyyt `rnslq v nsrnslqdn yrdr. nsn, nsri zmn tny bilr ki, mtlif nsrlrin slublrn yrnsin v `ri d zmn tny bilr ki, mtlif `r slublrn yrnsin.

Sntkrl gldikd, bu shd ust lmyn bir dm n bnnlq bnnlqdr. Kkrlq kkrlqdr, lvh yzmq lvh yzmqdr d dyir. Lkin diqqt tsniz

32

grcksiniz ki, dnyd nlrc slub vr v sntlrin hr biri bir slubddr. Msln, lmniyl bir yz slm sntkrl dl bir kitb yzb v bu kitb sn zmnlr dilimiz trcm lunmudur. Drusu, y kitbdr v htt bir zmn nu vrdilr ki, mclislrd tbli dim. Lkin mnim iim tbli lmd n bu ii grmdim, indi d dilim gldiyi n syldim. Hr hld slm sntkrln dir bir kitb yzmlr v bu nu gstrir ki, slm sntkrlnn znmsus slubu vrdr. slm dnysnd slm mdniyytinin znmsus bir slubu yrnd. lbtt, slm slubu d btn bq slublr kimi digrlrindn qidln bilr, lkin znn d istiqlliyyti vr v znmsus slub mlikdir.

Bunlrdn dh stn ln tfkkr v dnc sistmlrin gldikd, b myn bir dm n risttl bir lim, filsf v mtfkkirdir; buryhn Biruni, bn Sin, Pltn, F. Bkn bir lim v mtfkkirdir, lc d S. Mil, Dkrt v Hgl. Digr trfdn, bq bir qrup gldikd: y Sduq, y Kulyni bir limdir, vns-sf bir qrup limlr idilr v hms d i idilr, c Nsirddin bir limdir. ncq bld bir s bilir ki, bu limlrin slub v trzlri rsnd yrdn gy qdr frq vrdr, bir limin slubu istidlli v qiysi slubdur, y`ni btn msllrd risttlin mntiqini rhbr tutur. gr tbbt lmini nun itiyrnd qysn, risttlin mntiqi il mnimsmk istr, fiqhi n vrsn, risttlin mntiqi il istidll tmk istr, dbiyyt, mrflgiy v sintktikn itiyrnd qysn, risttlin mntiqini nd ildr, nki nun slubu bldir. Bqsnn slubu yni limlrin u kimi tcrbidir. Bunlr dyirlr ki, buryhn Biruninin slubu dh hissi v tcrbi lmudur. Bmyrq ki, bunlr d v hr ikisi dhi idilr, birinin slubu qli, bqsnn slubu is nqli idi. B`zilrinin sl qli slubu lmur v btn msllrd

33

ylnz nql lunmulr sslnrlr, nql lunmulrdn bq h ny `timd tmirlr. Msln, mrhum Mclisi tbbt lmini yzmq ists d, nql lunmulr, sylnilmilr ssnd yzcq v nql lunmulr rlnd n y dz lub-lmmsn hmiyyt vrmz, y d n z kitblrnd hmsn tplyr. gr , gnlrin uurlu, ys uursuz (s`d v nhs) lduu brd yzmq ists, yn nql lunmulr istind dr. Birinin slubu nqli, bqsnn slubu is qlidir; birinin slubu hissi, bqsnnk is istidllidir; birinin slubu bu gnklrin ddiyi kimi msln, dilktikdir, yni ylri crynd v hrktd grr; bqsnn slubu durunluqdur, yni dnynn nizm-intizmnd sl hrkt grmr. slublr dur.

ndi is dvrnlr glirik. Dvrnlrd d mtlif slublr vr. Dvrnlr tnmq, z bir slubiyytdr. vvl, btn bunlrn bir mumiliyi vrdr: Dny hlr rlrnd ln itilflrl brbr, mumiyytl, vhid bir slub, bir dvrn mlik lurlr; filsflrn zlrin msus slublr vr, trki-dnylrn zlrin s slublr vr, pymbrlrin, mumiyytl, myyn slublr vr v hr birisini yrc nzrd tutsq (znmsus slubu lcq). Msln, hzrt Pymbrin (s) d znmsus slubu vrdr.

Burd bq bir mslni d dmliym: sntkrlqd, `rd, dnc sistmind, dvrnlrd crbcr slublr vrdr. Bu sz, slub shibi ln dmlr hqqnddr. dmlrn unun slind slubu ydur, msln, `r dyn dmlrn unun slubu ydur v slub bilmzlr. Bu sntkrlrn u (blk d kubistlr d bldirlr) slind slubun n lduunu bilmzlr. dmlrn unun dnclrind slub v mntiq ydur; bir df nql rlnr; bir df ql istind dir; bir df hissi lur, bir df qli. Bunlr mntiq tmrlr. Mnim mntiqdn

34

lnl iim ydur. Dvrnd d tqribn h birinin slubu ydur. gr bizdn dvrn slubunu syl, yy tinliklrini hll tmkd hns slubun vr sruslr, cvbmz ydur. Hr ksin hytd hr n lurs lsun, myyn bir hdfi vr; birinin hdfi ykskdir, birinin hdfi lq, birinin hdfi llhdr, birininki dny. Hr hld insnlrn hdfi vr. B`zi dmlrn si mqsdlrin tmq n slublr ydur, bir slub smmilr, nun n lduunu bilmirlr; lkin lqn z bir qisminin gtdiklri yld slublr vrdr. lqn z bu crdr, ksriyyti mntiq slubundn sviyyddirlr, nc dyrlr, ilrin hrc-mrclik hkimdir, lq, mq v ndndrlr.

Pymbrin (s) dvrn, y`ni Pymbrin (s) slubu, mld z mqsdi urund istifd tdiyi slubdur. Bhsimiz Pymbrin (s) mqsdlrind dyildir; Pymbrin (s) mqsdi hllik biz m`lumdur, bhsimiz Pymbrin slubund, nun z mqsdin tmq n iltdiyi slubddr. Msln, Pymbr (s) tbli drdi. Pymbrin (s) tbli trzi v slubu nc idi? slm Pymbri bir tblit lduu hld, hm d z cmiyyti n siysi bir rhbr idi. , Mdiny gldiyi zmn cmiyyt tkil tdi, hkumt qurdu v z cmiyytinin rhbri ldu. Pymbrin (s) cmiyyt blq v rhbrlik trzi nc idi? Pymbr (s) yni zmnd qzi (hkim) idi v lqn rsnd qzvt drdi. nun qzvt trzi nc idi? Pymbrin (s) bqlr (lq) kimi, il hyt, hyt yld v vldlr vr idi. Pymbrin (s) il slmqd slubu nc idi? Pymbrin (s) z shb, yldlr, nc dyrlr, mridlril dvrn trzi nc idi? Pymbrin (s) indkr dmnlri vr idi. Pymbrin (s) dmnlr ynm trzi nc idi? V bq mtlif shlrd ydnlms zruri ln nlrc idli slublr.

35

MTLF DVRNI TRZLR

(slublr)

Msln, b`zi ictimi-siysi rhbrlrin slublr, y`ni `timd tdiklri ylnz zrklqdr, zrklqdn bq h ny imnlr v `timdlr ydur. nlrn mntiqi bldir: bir bnd buynuz iki rn quyruqdn ydr, y`ni zrklqdn bq hr n vrs, t gtsin; bu gn dnyd mrikllrn iltdiyi siyst kimi. nlrn inm budur ki, tinliklri ylnz v ylnz zrklql hll tmk lr. Bzi dmlr is siystd v idrilikd hr ydn hiylgrliy `timd dirlr: ngiltrnin v Mviynin siysti kimi. Birinci zrklq siysti Yzid siysti idi. Yzid v Mviy hdf bmndn yni idi, hr ikisi qddr idilr, qddrlrn qddr; lkin Yzidin slubu Mviynin slubundn silir. Yzidin slubu ldrrm, bldrrm, yni zrklq idi, Mviynin slubu is hr ydn rtq hiyl, ldtmq, nifq v hqqbzlq idi.

(ldrrm-bldrrm zrbycn dilindn Frs dilin kmi sz birlmsidir v zrkl gstrmk n ilnr rdktr.)

Bir dmn d slubu hr ydn lq (Mviynin lq dnun girmi hiylgr slubu y), sdqt, sf v smimiyyt dlu slub l bilr. linin () siystdki dvrnnn Mviynin dvrn il frqi bund idi. Zmnn ksr dmlr Mviynin siystini stn tutub, sil siyst, Mviy siystidir, dyirdilr.

liy () dyirdilr ki, niy Mviynin iltdiyi slubu iltmirsn ki, iin b tutsun? Sn iinin b tutmsnn fikrind l, hr n lurs, lsun. Bir yrd dm bir pul brc tmlidir, grk bundn lb, n vrsin; bir yrd d bir v`d vrr, yln d s, b; v`d vrib, vf tmmk lr. hmiyytli ln iin uurudur. yr td ki, b`zilrind bl bir tsvvr yrnd ki, li () bu

36

yllr bilmir, Mviy zirk v zkldr. linin () bu zirkliklri ydur. li () buyurdu:

llh nd lsun ki, Mviy mndn zkl dyildir! Niy shv dirsiniz? Tsvvr dirsiniz ki, mn hiyl

iltmyin ylunu bilmdiyim n iltmirm?! , hiylgrlik v pzunluq dir. gr llh hiylgrliyi bynsydi, nd dhi

dlndrdnz v Mviyni dhi bildiyiniz kimi mnim dhi lub-lmdm grr v bilrdiniz ki, dhi kimdir: mnm, ys Mviy!

Mn nc hiylgrlik dim, bir hld ki, hqq, ldtm v hiylnin yrmz v fisq-fcur lduunu bilirm . Bu fisq - fcurlr kfr drcsinddir v qiymtd hr hiylgr bir byrql mhr glr. Mn h vt hiyl iltmirm.

Bunlr dyrlr slub. Dh bir slub zn brsizliy vurmqdr. Yni zrkl, hiylgrliy, zn lly vurm, zn tlk lmn v brsizliy vurm rlnmq slubu. Bir n il vvl bir qc siysti vr idi ki, bu susiyytl mhur lmudu. Bilmirm drudn d sdlvh idi, y y? Lkin bzi dmlr dyir, zn sdliy vururdu. , b nzir idi. Byk ruhnilrdn birini tutmudulr. Bu ilr lqdr nun ynn gtmidilr ki, niy tutublr? Dmidi bu i kimin linddir? Mmlktin b nziridir, dyir bu i kimin linddir? Kim mrcit dim? Y, d bir slub smidi, zn mql, ndnl vursun v bu yll z uln krpdn kirtsin. Qy nun ul krpdn ksin, lq n mq d ds, ybi ydur. Bu d bir slubdur: zn tlk lmn, mql v brsizliy vurmq. Bir qrup bu slubl z ilrini qydy slrlr. B`zilrinin slubu ilri bu gndn-sbh slmqdr v drudn d bu slub innrlr. B`zilrinin slubu uzqgrnlikdir, b`zilri z slublrnd qti v

37

kskindirlr; b`zilri is ksin. B`zilri frdi slubu smilr, y`ni zlri tk qrr glirlr, b`zilri is tklikd bir qrr glmyi sl qbul tmirlr. Htt, i zn tmmil ydn lduqd bl, tkbn qrr glmirlr. Bu hl susil ziz Pymbrin dvrnnd qribdir: Pymbrlik mqmnd, mqmd ki, Pymbrin shblrinin drcd n imnlr vr idi ki, dyrdilr: gr sn zmz dniz tm mr tsn, trq; yni hld Pymbr frdi slub gtrmy, tkbn qrr glmk istmir, nki bunun n z zrri ndn ibrt lrd ki, shbsin siyyt vrmmi lcqd, y`ni snki nlr dyrdi ki, sizd fikir, l, ur v dnc ydur. Siz bir ltsiniz; mn mr, siz is ml tmlisiniz. Pymbr z frdi nzrin ssn ml tsydi, sbh rhbr ln bq hr bir dm dy bilr ki, rhbr fikir v nzriyy vrmli, tbliyind lnlr is ylnz irdsiz ltlr kimi ml tmlidirlr. Lkin Pymbr (s) pymbrlik mqmnd bunu tmdi. , ur tkil dir, Dstlr, n tmliyik? dyrdi. Bdr qry r, ur tkil dir; hd qry r, ur tkil dib dyir: Bunlr Mdiny ynlmlr, n mslht grrsnz? Mdindn b nlrl dyk, ys hrd qlb z mvqyimizi mhkmldk; bunlr bir mddt bizi mhsir drlr, gr mvffq lmslr, mlub lub gri qydrlr. Yllrn v tcrblilrin u Mdind qlm mslht grrdlr. Bu i, nc dyrlr, dh mrur ln gnclr tunduu n ddilr: Mdind qlq, glsinlr bizi mhsir tsinlr? Biz bun rz l bilmrik, hrdn b hr cr ls vurucq. Tri yzr ki, ziz Pymbrin z Mdindn l gtmyi mslht grmyib, dyirdi ki, Mdind lsq, mvffqiyytimiz dh lr, y`ni yllr v tcrb grmlrl yni mvqd idi, lkin grd ki, ksri gnclrdn ibrt ln yldlr dyirlr: Y, y

38

llhn Pymbri, biz Mdindn b hd dnn ymclrnd nlrl dyk. cls bitdi. Bir zmn grdlr ki, Pymbr (s) yrqlnb l d v buyurdu: Gdk iy. Bu nzri irli srnlr glib ddilr: y llhn Pymbri, sn bizdn nzr istdiyin n bl nzr vrdik, lkin yni hld biz snin tbiliyindyik, gr mslht grmrsns, z nzrimizin ksin lrq, Mdind qlrq. hzrt buyurdu: Pymbr yrqlnb ds, yrn syunm dzgn lmz. hrdn mq qrrn glmiiks, q.

Bunu dmkd mqsdim dur ki, bunlr mtlif slublr lduu n mtlif blmlrd rdrlms ydr. Bunlr, siz rz tdiyim blqlrn itisrdr. Blk hr gc bu hisslrl lqdr Pymbrin (s) slubunu siz byn tmy mvffq lduq.

MSBT

Zikr tmyin flsfsi

Bu gnlr hzrt Zhr slmullh lyhy iddir. Bu mslni dnn gc gnclrdn biri sruduu n, dmk istyirm. lbtt, mn h vt hr d hkmn msibt zikr tmyi t`kid tmmim. gr sz bir yr yts v grsm msibtdn dmk mn qbul tdirilmkdir, mn bu ii grmrm. Lkin msibt gnlrind, ir klind d ls d, zikr drm. Bir gnc mndn srudu ki, grsn bu iin zrurti v y gzlliyi vrm? gr imm Hsyn () mktbinin (ylunun) dirilmsi lzmdrs dirilsin, mm imm Hsynin () msibtinin dirilmyi d lzmdrm? Ddim: Bli, bu pk immlrn biz vrdiklri mrdir. V bu mrin hikmti vr, d bundn ibrtdir ki, hr bir mktbin tif yvnl lms v ylnz fikir v flsf mktbi ls, ruh bir qdr d nfuzu lmz, lkin bir mktbin tifdn ibrt yvnl ls, tif n hrrt vrr. Bir mktbin m`ns v flsfsi nu iqlndrr,

39

mktb mntiq vrr v nu mntiqli dr. bhsiz, imm Hsyn () mktbinin mntiqi v flsfsi vr v bu, yrnilmsi zruri ln bir drsdir. gr biz bu mktbi srf bir fikri mktb kimi gstrsk, hrrti v qynrl lnr v khnlr. Bu, lduqc byk v drin bir nzriyy, yni zmnd lduqc qrib v m`sum bir uzqgrnlikdir. Dyiblr ki, hmilik lrq bu yvnl - Hsyn ibn li (), y mirl-m`minin, y imn Hsn (), yud digr immlr v hzrt Zhr slmullh lhynn msibtini - trlm ldn vrmyin. Bu tif yvnln qruyub slmlyq.

Bu gnlr ziz Pymbrin (s) vft v hzrt Zhrnn (s) dnydn gtdiyi gnlrin rlnd ln vt hkmn nlrn mqdds vcudlrn msusdur, mn is bir n klm nlrn msibtindn dyirm. Yzmlr:

tsndn snr Zhrnn (s) bn bld mtm dsmlnn ldn grmdilr. , gn-gndn rqlyb, zlrd, tsndn snr Zhrnn (s) gz lr idi. Rkn cmlsinin qrib m`ns vr. Rkn - y`ni tml, dirk, yni bir bin ki, dirklri vr v bin nun stnd dynb. Bdnd yqlr v nur smklri insnn diryidir. Y`ni insn smk diryin stnd dynr. Bzn cismi bmdn bu dirk rb lur. yqlr ksilmi, nur stunu sndrlm insn kimi. mm hrdn insn ruhi bmdn l zilr ki, snki zrind dynd ruhi dirklr rb lmudur. tsndn snr Zhrnn (s) bl tsvir tmilr. Zhr (s) v Pymbr (s) bir-birini sn drcd svirdilr.

Zhr (s) vldlr imm Hsn () v imm Hsyn () bnd, itiyrsz dyir: Bllrm! mhribn bbnz, sizi dln mindirn, sizi qucn ln, mhribncsn lini bnz kn tnz hry gtdi?

40

KNC II

SBT ML MNTQ

vvlc bu gc mqsdim ziz Pymbrin (s) dvrnnn mtlif hisslrin bir-bir girimk ls d, l bir mtlb nzrim gldi ki, nu dnn gcki mtlblrin rdnc rz tmyi lzm grdm. Dnn gc ddim ki, syr sir dn bq bir ydir. Syr, y`ni rftr. Hr ksin dnyd bir kild dn lduu kimi, rftr d vr. Lkin dvrn l susi slub v mtdlrdn ibrtdir ki, slub shiblri z rftrlrnd nu ildrlr. Hmnn rftr vr, lkin dvrn ydur, y`ni bl dyildir ki, lqn hms z rftrlrnd susi bir mntiqi izlyib, l sullr sslnsnlr ki, sullr nlrn rftrnd m`yr lsun. Mntiql tn ln frdlr n bu iki cmlni dyib kirm: Fikri mntiqd btn dmlr fikirlir, lkin hm mntiqi dnmr. Mntiqi dnmk dmkdir ki, insnn lind mntiq lmind qti ln bir sr m`yrlr lsun v nun dncsi m`yrlr sslnsn. Fikirlri llr v miqyslrl uyun lms n bu hsb slynlr zdr. lc d z dm tplr ki, rftrlrnn mntiqi lsun; yni l knkrt llr mlik lsun ki, h vt l v suldn knr msn. Bunlr nzr lsq, lrnn rftrnn, lc d fikirlrinin mntiqi ydur. Hm rftrlrnd, hm d szlrind nriy hkm srr.

Bhsimiz nqis qlmsn dy, bq bir mtlbi rz dim. B`zn lmi trminlri dynd, itisrl dmy lrm ki, ksr dinlyicilrimizin vziyyti il uyun lsun, lkin dmmk d mtlbi nqis dr, dur ki, dmk mcburiyytind qlrm.

41

MNTQN NVLR

Hikmtd v flsfd qbul lunmu nrmlr ssn hikmt iki nv - nzri v mli nvlr blnr. lhiyyt, riyziyyt (hsb, hnds, strnmiy, musiqi) v tbii lmlr (zlgiy v btnik) nzri hikmt v y nzri flsf dyilir. nun qrlnd lq, siyst v vdrl mli hikmt dyilir. Mntiqd bl qyd lms d, bu sz mntiq hqqnd d dzgndr. Yni flsf iki nv (nzri v mli) lduu kimi, mntiq d, yni brin llri d iki nvdr: nzri llr (di mntiqlr) v mli llr. mli llr dvrn (sir) dlndrdmz m`yrlrdr.

MLD SBT BR MNTQ MLK LMQ MMKNDRM?

vvlki bhsd ddik ki, b`zi dmlr mntiq shibidir, b`zilri is mntiq shibi dyil. Burd bir msl qry r (v susil gnclrin diqqtinin bu mtlb ynlmsi htiml dur) ki, grsn dm btn zmn v mkn ritind vhid bir mntiq mlik l bilrmi? l sbit v mhkm bir mntiq ki, ndn knr msn? Biz, Pymbr (s) brd dyirik ki, ziz Pymbr (s) ml v dvrnd slub v mntiq shibi ln bir dm idi. Biz mslmnlrn vzifsi nun dvrnn bilmk, mli mntiqini (id ndn istifd tmk n) kf tmkdir. Grsn, bir insn mrnn vvlindn rn qdr l bir mntiq mlik l bilrmi ki, bu, nun n ss lsun? Ys br mumiyytl, bir mntiq mlik l bilmz, y`ni insn yd zmn v mkn, yy ritin, susil sinfi mvqyin tbdir v lduu hr bir ictimi, iqtisdi vziyytd mcburi lrq myyn bir mntiqi izlyir? Bu, msir dnyd irli srln mhm bir msldir. Mrksizm bu ssddr. ctimi v iqtisdi ritd, susil sinfi mvq qrsnd fikir, qid v imn ss bilmyn mrksizm dyir: ss `tibril bir insn

42

mtlif ritd yni cr dn, vhid bir mntiq ild bilmz; insnn sryd v dmd yr-yr mntiqi vr, sryd bir cr dnr, dmd bq cr; sry insn bir cr mntiq vrr, dm is bq cr; hmi zlm, ignc v sntd lub, mtlif mhrumiyytlri ddm v ddn bir dm, istr-istmz myyn bir kild fikirlir, yni yy vziyyti nd myyn bir dnc trzi yrdr. , dlt, brbrlik v zdlq dyir. Drudn d bldir. nki vziyyti bunu tlb dir. gr bu dmn vziyyti dyis, dmd turn dm sry ks, yd trpq v sryl vzlns, nun n rici rit, bun mvfiq lrq fikri d dyir v dyr ki, y, dyiln bu szlr dz dyil, rit yr bir yi tlb dir. Musvt (Brbrlik.rd) bir qdr d dz sz dyil, bir z zdlqlrn qrsn lmq lzmdr. , dlti d yr cr tfsir dr. Y`ni yy vziyyti istr-istmz dyiildiyi n, mnf v mslklri d dyiir. nsn z mnf v mslhtindn l k bilmdiyindn (fikri d dyiilir). Bu idyy gr insnn fikir qrbi bl dzldilmidir ki, nun mqniti z mnftlridir: mnfyi mhrum sinfin mnfyi istiqmtind lduqd, bu qrb mhrum siniflrin yrin frlnr; mnfyi dyidikd v , vrl tbqy dil lduqd is fikir qrbi d istr-istmz, mcburi lrq vrl tbqnin istiqmtind frlnr.

TLBNN HKYS V NMZD QTD TMK

Kmid b`zi szlri zrft hsb drdik, indi grrk ki, b`zilri bu zrftlr sslnrq bir flsf dzltmilr; dyirlr ki, bunlr zrft dyil, ciddidir. Mhd tlblri zrftyn dyirdilr ki, bir tlb dyirmi: Mn hmi mn pul vrn nn dlnd nmz qlrm v nmzm d dzdr. n dynd ki, pul vrn dm iqtid tmyin pul iqtid tmyin kimidir. Dyirmi: Hr kim mn pul vrms, bun gr nu

43

gnhkr, fsiq snrm. dur ki, n iqtid tsm, nmzm btil lr, mm mn pul vrn kimi qidm d dyiir, dqiqdn nun dil lduun innrm. nd nmz qlsm, nmzm dzdr, nki mnim qidm pul tbdir. gr bir ks mn pul vrs, slind qidm bu lr ki, dildir, gr vrms qidm bu lr ki, , gnhkr v fsiqdir. Bun gr d h vt mn pul vrmynin dlnd nmz qlmmlym, nki nmzm btil lr v hr kim mn pul vrs, mn d nun rsnd nmz qlsm, nmzm dz lr. Biz hmi bunu bir zrft hsb drdik, indi grrk ki, y, bunun z dnyd bir flsfdir. Brin fikir qrbi bl tnzim dilmidir ki, z mnfyi v mslhti istiqmtindn bq istiqmtd dn bilmz, bu, triin, iqtisdn cbridir v dh bq bir yl ydur.

BU NZRYYN RDD DN TR NMUNLR

Bu d bir iddidr v bu kimi iddilrn dz, yud shv lduunu nc bilmk lr? Biz mld bunu bilmliyik ki, snqdn kirib grk drudn d bldirmi? nsn frdlrini imthn dib grk drudnm insnn vicdn bu drcd mnf v mnftlrin yuncdr? Drudn d brin quruluu bldir? Brin vicdn bu ndzd nun mnfyinin yuncdr? Grsn bu, br n n byk thqir dyilmi? Grsn, bu nzriyy insnl yz fiz zidd ln bir nzriyy dyilmi? Gdib gzirik, insfl ynnd grrk ki, msl bu cr dyildir. bhsiz ki, mntiqsiz v imnsz dmlr bldirlr, lkin nlrn ziddin tpcmz yzlrc dlil bu vziyytin mumilikd hmy mil lduunu gstrmir.

44

L LYHSSLM

liyyl-Vrdi dl bir rb yzs vrdr ki, sli rqldr. Bu dm univrsitt mllimi idi v tqribn iyirmi il vvl nun b`zi kitblr p lundu v snrdn nlrn bir hisssi frscy trcm dildi. , idir v yni zmnd mrksizm myl gstrmidir. nun kitbnd hm i mzhbinin, hm d mrksizmin tmyllri vr. zcq dini myillri lduun gr, b`zi yrlrd mrksizmin ziddin dnr. dyir: nsfl dsk, li () z hytnd mrksizmin bir insn sryd v dmd yni cr fikirl bilmz, istr-istmz fikri dyiilr v fikir qrbi ictimi vziyytin istiqmtin ynlr prinsipini srstd. linin () hyt gstrdi ki, msl bu cr dyil. nki biz lini () iki mtlif sinfi-ictimi vziyytd grrk, hm sfr yn hdd, hm d n yksk nqtd yni bir gn lini () bir fhl, ksb v sd bir sgr simsnd grrk, bir sin simsnd ki, shr vindn b khriz qzm, c kmy, kinilik tmy v b`zn d muzd il ilmy, bir fhl kimi zhmt kib muzd lm gdir. lini () biz bir fhl simsnd grrk v hminin grrk ki, bir cr dnr. Snrlr slm gnilndikd (v mslmnlrn itiyrnd lu srvt lduqd v htt liflik zmnnd li () l hmin cr dnr). lbtt, slm gnilndikc islm dnys vrlnd v lu qnimtlr glmy bld. Bunu biz d qbul dirik ki, slm dnysn srvt sli dqd, yzlrc mslmnn imnn d z il prd. Biz vr-dvltin ksriyyt tsir tmk tsirini inkr tmirik, lkin bunu mumi bir prinsip kimi d qbul tmirik. Zbyr imnl bir mslmn idi. Zbyri hns msl krld? nun tyin tklrk, min t, min qulm v n-n v shibi dn byk srvt v sysz hsbsz qnimtlr! Bir v Misird, biri Kufd, biri Mdind. Tlhni n fsid tdi? l bunlr, Pymbrin (s) bir bq shblrini,

45

bhsiz, y mnsb v liflik, mnsb rzusu v mnsb tmh fsid tdi, y d pul v srvt. Lkin gr bu prinsip dru lsyd, nd Pymbrin shblri, lh lmmi, bir yl il gdrkn pul v mnsb ld tdikd, bu pul v mnsb hmsn bir cr hrkt gtirmli lcqd. Lkin biz grrk ki, bu rd l dirklr d vrdr ki, bu byk sllr gldikd nlr trpd bilmdi.

SLMN

Bu ch-cll, mnsb v srvtlr tkc lini () dyil, nun girdlrini d trpd bilmdi. Slmn zrr qdr dyidir bildimi? Mdinin hkimi Slmn Pymbr zmnndk Slmn idi. lif Slmn Mdin hkim tmidi, nki , rnl idi v Mdin d nc dyrlr, ski rnn pytt idi v lifnin siysti irnllrn zlrindn bir mslmn vli gndrmyi tlb dirdi ki, nlr irqi chtdn vht dmsinlr, n n bury bizim irqimizdn glmdi dmsinlr. Slmn gndrdi, nlr grsnlr ki, z irqlrindn tm m`ns il m`min bir frd l bir yr hkumt tmy glib ki, rd nuirvn, rd srv Prviz minlrl qul v knizlrl hkmrnlq tmidir, rd minlrl llr il Yzdgird hkmrnlq tmidir ki, tkc n-n iki min nfr qdn nun hrmnsnd dustq v giriftr idi. Bli, hmin islm trbiysi lm irnl Slmnn hkimiyytinin vvlindn rn qdr btn v vsiti dl lml bir l tkil dirdi, y`ni vsitini tpldqd, z dln lb hrkt drk rdn gd bilrdi. Butn bunlr fthlrdn v lu qnimtlr glndn snr idi.

46

BUZR

liyyl-Vrdi dyir: linin () hyt Mrksn nzriyysini pzdu. Mn dyirm: Slmnn hyt d Mrksn nzriyysini pzdu, buzrin yy d. buzr smnn lifliyinin rtlrn qdr y idimi? zmn ki, bqlr lifdn yz min dinrlq pullr v yz min dirhmlik mkftlr lb ciblrini dldurur v zlri n qyun srlri, t illr, qullr v knizlr ld dirdilr. buzrin mr b m`ruf v nhy z mnkrdn bq bir yi y idi. smn n qdr ld ki, zrri yzlrl qlncdn ln bu dili blsn, mmkn lmd. nu m srgn tdi, lmd, gtirib dydrd, yn lmd. smnn bir qulm vr idi, n bir kis pul vrib ddi: gr bu pul kissini buzr vrib nu qn d bilsn (ki, bu pulu bizdn lsn,) sni zd drm. Qulm yl dil il buzrin ynn gldi, n qdr ld v hr cr mntiq iltdis, buzr ddi: Bu n puldur ki, mn vrir? vvlc bu ydnlmldr: mnim hqqm vrmk istyirs, bqlrnn hqq nc lsun? Bqlrnn hqqn vrirmi ki, mnim d hqqm vrsin? Bu, bqlrnn pydrs, urluqdur, mnim pymdrs, hn bs bqlrnn py? Bqlrnn mln vrirs, mnim mlm d vrsin, qbul drm, lkin n n ylnz mn vrmk istyir? Qulm hr n tdis, buzr qbul tmdi. Nhyt, bu qulm dini yll dnb ddi:

buzr! ryin bir qulun zd lmsn istmirmi? buzr ddi: Niy, d ryim istyir. Qulm ddi: Mn smnn qulmym, smn mniml rt ksib

ki, sn bu pulu lsn, mni zd dck. Mnim zd lmm gr bu pulu l.

buzr ddi:

47

ryim istyir ki, sn zd lsn, lkin tssf ki, bu pulu lsm, sn zd lrsn, lkin mn zm smnn qulu lrm.

PYMBR-KRM

liyyl-Vrdi dyir: linin () mli hyt bu nzriyyni pzdu. Mn rz dirm ki, tkc linin () yy dyil, ndn vvl Pymbrin (s) hyt d bu nzriyyni rdd tdi. `bi bitlib Pymbrin d bn, vft gnnn Pymbrin d.

`bi bitlibd Pymbr z syl shblril bir drd yyr. Su, ymk v htiyc duyuln bq ylr nlr tmr, yylr qdr rdr ki, mslmn lduqlrn gizli slyn b`zi mslmnlr, `bd ln b`zi mslmnlrl, susil li () il lq yrdr v gcnin qrnlnd dld-bucqd bir drcq ymk gtirirdilr. Mslmnlrn hr birisi ylnz clnn qrsn lmq n bu ymklrdn bir z yyirdilr. Hmin ritd yyn Pymbr, hicrtin nuncu ilind l bir vziyytddir ki, dny hkumtlri nu nzrdn qr bilmir v nu zlrin thlk hsb dirlr. Bu zmn btn rbistn yrmdsnn nun nfuzu ltn kmsi bir yn qlsn, stlik dny siystilri hsb dirdilr ki, yn glckd , rbistn yrmdsndn rq nlr trf glckdir. yni hld, hicrtin nuncu ilinin Pymbri il `bi bitlibdn gln b`stin nuncu ili Pymbri ruhiyy bmndn zrr qdr dyiilmmidi.

Hicrtin tqribn nuncu ilind qdrtinin ld v hrtinin hr yn yyld zmnd bir bdvi rb Pymbrin hzurun glir. , Pymbrl dnmq istdikd (Pymbrin brsind) itdiklrin gr Pymbrin zhmi nu bsr, dili tutulur. Pymbr nrht lur v z-zn Mni grdyndnmi dili tutulub? dyir. Drhl rbi qucqlyb, l brn bsr ki, bdni nun bdnini hiss tsin v dyir: Qrd! Nrht

48

lm, d, ndn qrursn? Mn snin yl tdiyin zlmlrdn dyilm, h dyilm, mn rvdn luym ki, z lil kinin dndn sd srd. Mn snin qrdn kimiym, knln hr n istyirs, d.

Grsn bu vziyyt, bu qdrt, bu nfuz, bu vs`t v bu imknlr zrrc Pymbrin ruhunu dyidir bilmidirmi? sl y! rz ldim ki, tkc Pymbr bl dyildi, Pymbrin v linin mqmlr bu szlrdn ykskdir; slmnlrn, buzrlrin, mmrlrn, vysi-qrnilrin v yzlrc bu kimilrinin dn k bilrik.

Y NSR

Zmnl irlilyib y nsrilr tdqd, nun simsnd bir kiini grrk ki, btn i dnysnn mrcyi, mcthidi lduu hld lnd, dzfullu ysul bir tlb kimi Ncf gtdiyi vtdn sl frq tmmidi. nun vin bm gtdikd, grrlr ki, ysul bir frd kimi yyr. Bir nfr n dyir:

, sn byk qhrmnlq gstrirsn, btn bu pullr snin lin kir. mm sn h n l d vurmursn.

Dyir: N qhrmnlq tmim? Dyirlr: Bundn d byk qhrmnlq l bilr? Dyir: Mnin iim dh Kn rvdrlrnn iin

yr. Kn rvdrlrn pul vrirlr ki, gdib sfhndn mt lb Kn gtirsinlr. H grmsnzm nlr lqn pulun ynt tsinlr? Mn bir mntdrm, hqqm ydur ki, (lqn mln l uzdm). Bu, l d byk i dyil, sizin nzriniz byk glmidir.

Mcthidliyin li mqm bu byk kiinin ruhunu zrrc z t`siri ltn l bilmir.

49

Bun gr d grsn br mli mntiqind sbit, hngdr v dyimz l bilrmi sulnn cvbn nc vr bilrik? Frdlrin zrind i prmlyq. Cnb Mrks shv tmidi, nun mtlisi nqis idi. slm triini dzgn dmlrn zrind dyil, Mrvn-Hkm, smn, Zbyr, Tlh v dnynn minlrl bu kimi dmlrnn zrind mtli dib, bu szlri dmidir. Hqiqi mminlrin zrind mtli tsydi, h vt bu szlri dmzdi.

Dmli bu bir sldir: Dnyd l frdlr vr (v ziz Pymbr d nlrn bnd dynr) ki, mli mntiq-dvrn mlikdirlr, bir sr m`yr shibidirlr ki, m`yrlrn ilfn dvrnmrlr, y`ni ictimi rit, iqtisdi vziyyt v sinfi mvqlr m`yr prinsiplrini nlrn lindn lm qdir dyildir.

DLL V `R

Bizim nzri mntiqimizd dlil d vr, `r d. Dlil riyziyytd bir mvzunu sbut tmk n gtiriln dlillr kimidir. Riyziyyt uyn bir girdi nzrd tutq ki, bucn sslrn n izih dirlr. n ddikd ki, bucn bucqlrnn cmi 180 drcdir, nlrn 181 v y 179 drc lms qyri-mmkndr, bu ii dlill isbt dirlr. Dlili ddikd, gird nun dzgn lduunu duyur. Grsn, riyziyyt mlliminin l bir qdrti vrm ki, z istyi il bir df bucn bucqlrnn cminin iki dzbuc 180 drcy brbr lms brd dlil gtirsin, bir dfd bucn bucqlrnn cminin 120 drc lmsn bq bir dlil gtirsin? tiyr nd dyil. qli-nzri sslr insnn itiyrnd dyil, br nlr tb lmldr. gr yntyn d dnyy glib l bir dlil gtirmk ists, bir gird nu mlub d bilr. Niy? n gr ki, mntiqsiz dnr, mntiqsiz sz is l qbul tmz. l qbul tmyn yin lyhin dnynn n gcl dmlr d dn bilmz, nki sz dlil-sbutdn gdir.

50

`r gldikd is, , insnn itiyrnd ln mum kimi bir ydir. nsn istdiyi hr bir mvzu hqqnd tbh, istir v yli bir y yrd bilr. `rdir d, mntiq v dlil dyil ki! Msln, ir dyirlr filn yi t`rifl, d t`riflyir; dyirlr hmin yi pisl, pislyir. Bir gn Firdvsinin sultn Mhmuddn u glir, nu t`riflyir, z d n t`rif:

Dnyy mlik ln byk h Mhmud qyun il qurdu birlikd su in yr gtirir.

Bir gn d ndn c glir, inciyib yzr: gr hn ns nm lsyd, mnim dizim qdr

gm v qzl lrd. l bil ki, h rki ludur ki, rk tiksinin

qiymtini mn vrmidir. Bir ir dsn ki, syhti t`riflsin, dyr: Bli,

sfr mq ydr. Bir yrd qlmq nc d m`nszdr!

gr c mthrrik lrq yrbyr, dlnsyd, blt v dhr il ksilmzdi.

Bu c ki, grrsn, hy glib, bltlyrlr, n grdir ki, bir yrd dynb, gr gzib-dlsyd, bu hl dmyckdi. Bunun ksin lrq, ir dsn ki, `r yz ki, dmn bir yrd r turub btmn glmsi ydr. Dyr: Bli, bu qdr vqrl dn zmti, yrind sbit lduun grdir; lkin h kimin symd hmin klyin hrmtsizliyi dim hrktd lduundn irli glir. Bl yzmq, y`ni yld bir yi bir y bnztmk. Mn hr nzm `r dmirm, mnzum klmn bhsi yrdr, mntiq trmini il ln `ri dyirm, y`ni yl il msllri nizm-intizm slmq. yln l v m`yr ydur.

hlrdn birinin yli mddt gizlnmi bir dmni vr idi, nhyt, nu tutub dr kdi v uzun mddt drd qld. Dr kilmi dmn ir mridi vr idi, nu mdh dn bir `r yzb lq rsnd yyd, ncq `ri yznn

51

kim lduunu h ks bilmdi. lbtt, snrlr m`lum ldu. , `rlrin birind dyirdi:

Yksklik hytd v lnd d, Cnm nd lsun, rfli idir.

Ddi: Bh bh! Hytd qdir-qiymtl yd, lnd d ucd, ykskd (y`ni dr cnd) idi. nu dr sdrn ddi: Knlm istyirdi ki, mni dr sydlr v bu `ri mnim mdhimd dyydilr. `rdir d, hr cr dmk lr.

Frdlrin mli mntiqi d bldir: Dlil kimi brk v mhkmdirlr, h bir qvv izldiklri sul v sslr nlrdn lm qdir dyil; zr d mhldr, tmh d mhldr, ictimi rit d, iqtisdi vziyyt d v sinfi vziyyt d mhldr. Dlil v riyzi sullr kimi mhkm sullr frdin itiyrnd dyildir ki, istdikd dyisin, itiyri, hisslrl lqdr dyil. Bl mhkm sullr Pymbr (s)d, li ()d, Hsyn ()d, htt nlrn ylunu izlynlrd (Slmn, buzr, mmr v Miqdd, y Mrtz nsri) d vrdr. Lkin bir qrup dmlrn yylrndk sullr bir irin dnc sulu kimidir; n pul vrsn, fikri dyiilr, n v`d vrsn fikri dyiilr, nki nun fikrinin sbbi v sli ydur. Dmk, ziz Pymbrin (s) dvrnnn mqddimsind bizim zrind bhs dcyimiz mhm mtlblrdn biri bundn ibrtdir:

Grsn, slm mktbi bl bir mktbdirmi ki, nun sysind insn nzri mntiqd pld kimi srslmz lduu kimi, mli mntiqd d h bir qvv nu srstm qdir lmsn?

mn fslind dyiln m`min h bir gcl klyin trpd bilmdiyi bir d kimidir. (Sz hmin m`nddr). iddtli klklr ndir? iddtli klklrin bir nv

52

bunlrdr; birisini mhrumiyyt yrindn trpdr, bqsn is sudlik v gzrnlq.

Qur`n dyir: B`zi dmlr imn v hqq ylu il vt qdr gdrlr ki, mnftlri yld t`min lunsun, l ki, zrr grdlr, z virrlr. Bunlr imn dyil.

ZHDLYN T`RF

Mvlyi-mttqiyn linin () Nhcl-bld zhidlik brsind bir cmlsi vrdr ki, ndn ysn dmk lmz. Zhidliyin t`rifini lidn () itmk lzmdr. hzrt buyurdu:

Zhidlik Qur`nn iki cmlsind byn lunmudur. (Y`ni zhidlik quru v b mqddslik dyil, zhidlik insnn ruhun bldr.) llh-tl Hdid sursind buyurur:

Bu, n grdir ki, itirdiyinizdn kdrlnmysiniz, tpdnzdn is svinib qrrlnmysiniz.

Bu mrhly tdqd, y`ni vrl lduunuz hld dnynz sizdn lns, kdrlnmyin, dnynn qmi sizi ulmsn; ysul ln vt dny birdn siz z gtirs, svinmyin. li () zhidliyi bl t`rif dir ki, bu t`rifi Mrks kimilr br brsind tsvvr d bilmirlr. nlr dyirlr: Mhldr ki, br linin () ddiyi kimi zhid lsun; y`ni qyri-mmkndr ki, br z sinfi mnfyindn stn bir siyyt mlik lsun. Lkin slm mktbi bu ss innr. slm mktbi, yud bu gnn trmini il islm humnisti v sil mslmn bu fikirddir ki, insn zhid l bilr. Lkin biz dlrn zhid qyduumuz kimi zhid y, linin () t`rif tdiyi zhid kimi, tirdiyindn kdrlnmyn v tpdndn svinmyn.

Dmli, bl ntic r ki, dvrn, y`ni mli mntiq nzri mntiqdn yrdr. nsn ictimi, iqtisdi v digr mtlif sinfi mvqy mlik lmsn bmyrq, sbit bir mntiq shibi l bilr. Y`ni slmn nzri bldir

53

v islm mktbind hqiqi trbiy lunnlr gstrmilr ki, br bl l bilr.

MTDLGY

Nzri mntiq kimi mli mntiqd d mtlif slublrn lduunu qyd tdik. Y`ni insnlrn trd hll yllr bir-birindn frqlnir. Misl lrq ddiyimiz kimi, birinin mntiqi zrklq, bqsnnk mhbbt, lq v mhribnlq, ncsnn mntiqi is uzqgrnlik v tdbirdir; birisinin mntiqi hiyl v ldtmq, bq birisinin mntiqi zn lly vurmq, l kimi lmq. ndi szmn qlnnd bunu qyd dim ki, nzri mntiqd bir qrup qiysi mntiq, bir qrup is tcrbi v hissi mntiq, bq bir qrup is sttistik mntiq tbliyind lmulr. Qiysilr tcrbilri rdd dir, tcrbilr d qiysilri. Vziyyt bu hld idi. Sn srdki y ilrdn biri bu ldu ki, mtdlgiy dl bir lm, y`ni mtdu tnmq lmi mydn gldi. Bu lm dyir: qiysi mtdu tutub bq mtdlr rdd dnlr shv dirlr; tcrbi mtdu tutub, qiysi mtdu rdd dnlr d shv dirlr; lc d msln, sttistik mtdu dyil, dilktik mtdu dru bilnlr shv dir. ss y budur ki, insn hr mtdun z yrini tnsn ki, hr qiysi slubun yridir, hr tcrbi slubun v hr bqsnn yri. Bu mqddimni n gr rz tdim ki, mli mntiqd d msl ynil bldir. Nzri mntiqd bir sr slublr tmmil rdd lundu, nki nlr lmi slub dyildi. nsn lmi msllrd bqlrnn, htt byk siyytlrin ddiklrin `timd tmk ists, bu, shvdir; msln, filn sz rstun ddiyi n, bq cr l bilmz. H bir limin syldiyi dlil l bilmz.

GNLRN MBRK V NHS

mli mntiqd d slublrn u rdd dilmidir, slm d nlr rdd dir. Msln, grsn Pymbr z slub v dvrnnd gnlrin mbrk, yud nhs

54

lduunu nzr lrdm? Bu z bir msldir. Pymbrin dvrnn vvldn r qdr nzrdn kirk, ilrin v snnilrin Pymbrin hyt brd yzdqlr btn kitblr rdrb grk ki, ziz Pymbr z slub v dvrnnd istifd tdiyi vsitlrdn biri d gnlrin mbrk v y nhs lms idi, ys bl dyildi? Msln, dyirdimi bu gn bzr rtsidir, sfr mq y dyil; yud bu gn Nvruz byrmnn n dr, hr kim iy gtms, bynu snr, z d bir yrdn dyil, n yrdn? Grsn bl szlr vrm? linin () dvrnnd nc? mmlrn dvrnnd nc? Biz Pymbr, yud pk immlrn bu szlrdn zrr qdr istifd tdiyini y, ksini grrk. Nhcl-bld vrdr ki, bir zmn li (), vric mhribsin gtmk qrrn gldi. Shblrdn `si Qys tlsik glib ddi:

y mirl-m`minin! Ric dirm sbr dib hrkt tmyin! Mnim mnccim ln qhumlrmdn birinin dmy sz vr. Buyurdu:

D glsin! Mnccim glib ddi: y mirl-m`minin! Mn mnccimm, gnlrin

mbrk v y nhs lduunu bilirm. z hsblrmd bu nticy glmim ki, gr siz indi yl db mhriby gtsniz, mtlq mlub lrsnz v shblrinizin u ldrlr. li () buyurdu:

Sn tsdiq dni Pymbr dnr. Bu mq szlr ndir?! y mnim shblrim! Bismillh dyib gdin. llhn d il, llh `timd v

tvkkl drk yl n. Bu sin nzrinin ksin lrq, bu st yl dn. Bildiyimiz kimi, li () h bir mhribd bu vuru qdr fth lmd.

Vsild bl bir hdis vr ki, bir gn bdl-Mlik bni `yn mm Sdiqin () hzurun glir. bdl-Mlik Zrrnin qrd, z d byk rvyti v lim idi. , mnccimliyi umudu v bun gr d bl ylr ml

55

drdi. Yv-yv hiss tdi ki, zn bir msibt dzltmidir. Msln, vdn nd, birdn grr ki, Qmr (y) qrb brcnddir ryind dyir: gr gtsm, l lcq, bl lcq. Bir gn grr ki, filn ulduz qrsndn d. Yv-yv yzq z hiss tdi ki, li-qlu tmmil blnr. Bir gn mm Sdiqin () hzurun glib rz ldi: y Pymbrin lu, mn ncum hkmn qplmm, bu shd kitblrm vr. Yv-yv hiss dirm ki, stliy tutulmum. Bu kitblr bmync, h bir id qrr gl bilmirm, n dim? mm Sdiq () tccbl buyurdu:

Snin kimi bir shb, snin kimi bir hdisi bl ylr ml dr?

Bli, y Pymbr lu. mm () buyurdu: ndi ql v gt v, tn kimi hmn bu kitblr d

vur, dh grmyim ki, bu szlrin htt birc klmsin ml dsn.

Bu brd ln rvytlrl yn, bir sr bq rvytlrimiz d vrdr ki, Tfsir-l-mizn kitbnd, Fssilt sursinin nhs gnlrd ylrinin tfsirind yzlmdr. Pk hli-bytdn qlm rvytlrin mcmusundn bu mtlb nllr ki, y ssn bu ilrin t`siri ydur v y gr t`siri d ls, llh, Pymbr, v hli-byt tvkkl tmk, bunlrn t`sirini rdn prr. Bun gr d, bir mslmn, hqiqi i mld bu ilr `tin tmz. Sfr mq istyirs, sdq vrr, llh, llhn vliysn tvssl dr v bu ilrin h birisin `tin tmz. Hmsndn ys budur ki, Pymbrin v pk immlrn triin bn! Grn, bir df d lsun nlr bu msly ml tmilr?

Sir bl ylr dmkdir. Grsn nlr z mli mntiqlrind bu kimi ilrdn istifd tmilr, ys y?

rsnd mhur bir n`n vr. Mn b`zi rn hrlrind d bu n`nni grmm, b`zilrind is

56

ydur. Hrmtli ustdmz mrhum hc Mirz li irzi nun sbbini mdr ki, ndir v hrdn qynqlnr? Bizim vilytd, Frimnd yylmd. Drudn d bun innrdlr. Bni bbs dvrnd, yzq syyidlri (Pymbr vld lduqlr n gizli yyrdlr) hr dmn vind tutsydlr, tkc nlrn zlrini y, ilnin hmsn ldrrdilr. Yv-yv lqd bu fikir yrnd ki, syid bl bir mqmd nhsdir. Siysi nhsdir, ruzigr nhsi dyil. Y`ni bir syid bir dmn vin gldimi, nun vi ylcq; bu siysi nhs yv-yv lqn nzrind yrnn nhsin vrildi. Bni bbs rdn gdndn snr, yv-yv qdnlr, uqlr v sdlvh dmlr ddilr ki, syid-susil, sfrd nhsdir.

Mnim zmn d qbm d. kinci v y nc sfrim idi ki, Qum gtmk istyirdim. vdn b t mindim, nki iki clqd qnq idik v rdn mn minib gtmk istyirdik. Dstlr bizi yl slm glmidilr, vd mrhum nm v bqlr il vidlb dq. istyirdim ki, tz glim. t mindikd grdm ki, qbqdn bir syyid glir. ryimd ddim: llh lmsin ki, rvd bilsin, gr bils, gtmy qymycq. llh - llh dirdim. Dyndm, syyid glib tmn cilvundn tutrq mndn srumq istdi ki, sn Rmn dl knd gdir v rdn bir b Qum gdcksn, ys bury qydb burdn d mn minib gdcksn? dur ki, bl srudu.

, inllh dh qytmycqsnz? Ddim: Y, inllh dh qytmycm. z-zm

ddim: gr qdnlrn quln ts ki, syyid mnim qbm b inllh qytmycqsn dyib, mtlq mnim gtmyim mn lcqlr. Lkin gtdim v qytdm, indi d sizinl dnrm, zmndn d tuz il kir...

57

Bir mslmn z fikrini bu cr mvhumtl yrmmldr. Bs tvkkl n ndr? Biz hm tvkkldn dm vururuq, hm d tvssldn, hm d qr piikdn qruruq. llh tvkkl dib, vilyt snn dm bu szlri dnmmldr. Vilyt dy n tvssl dn dm bu m`nsz szlr `tin tmmlidir. Dmk, bunlrn hr birinin z bir sldir: ziz Pymbrin dvrnnd hiyl, hqq v mvhumtdn istifd tmk lv lunmudur.

Snin byk, zmtli, yksk, ziz dnl y llh... y llh, bizi slm v Qur`nn qdrini bilnlrdn t!

z m`rift v mhbbt nurunu bizim qlblrimiz s. Pymbr v nun vldnn mhbbt v m`riftini bizim qlblrimizd yrldir; bizim r`i htiyclrmz yrin ytir; llrimiz inyt v rhmtini mil l!

V mz Shibz-zmnn zhurunu ynldr! min.

58

NC II

DVRNI V LQIN NSBLY

Qbqc bl bir bhsimiz ldu ki, bir insn mtlif zmn v mkn ritind, idli ictimi v sinfi vziyytlrd sbit mli m`yr v mntiqlr shib l bilrmi? Bu bhs n gr lzm v zruri idi ki, sbit mli m`yr v mntiq lms, Qur`n dmikn sv (nmun)dn, y`ni bir kmil insn m`yr gtrb nun hyt v dvrnndn nmun kimi bhs tmyin tbii ki, m`ns lmycqdr. Bir insn min drd yz il vvl myyn mntiql hrkt tmidir; mn ki, ln ritd dyilm, d mn lduum ritd dyildi v hr bir rit bir mntiq trdir fikri dmkdir ki, h bir dm rnk l bilmz. Mn d bun gr qbqk bhsi rz tdim ki, bu mtlb bir cvb vrm. Glck bhslrd d inllh, llhn mrhmti il yn d bu mvzu zrind dynmq niyytindym, nki srimizd bir msl dillr dm, lkin y drk lunmdndn bir sr pis dtlr sbb lmudur. Bu, lqn nisbi lms mslsidir. Grsn insnlq m`yrlr, y`ni nyin y, nyin pis lm, insnn n cr lms v n cr lmms nisbidir, ys mtlq? gr bu mvzu gnn yzlrnd, kitblrd, mql, qzt v jurnllrnd yzlmsyd, nu irli srmzdim, lkin tz-tz qrmz d n nu biz d rdrmlyq.

LQ NSBDRM?

B`zilri innrlr ki, lq nisbidir, y`ni y v pis lqi llr nisbidir, bq szl, insn lmq nisbidir. Bir yin nisbiliyinin mns budur ki, y mtlif zmn v mknlrd dyiir. Bir hrkt myyn bir zmn v ritd lqi bmdn ydr; bq zmn v ritd is lq ziddir. Bir ml bir vziyytd v hld

59

humnitrdr, bq vziyyt v hllrd insnl ziddir. Gnmzd dillr zbri ln mvzu lqn nisbi lmsdr.

Mn indi bir mvzunun slini dyib, snr nun trfnd izht vrcym, d bundn ibrtdir ki, lqn ilkin sslr, insnln ilkin llri sl nisbi dyil, mtlqdir, lkin ikinci drcli llr nisbidir, biz slmd d bunu grrk. Pymbrin dvrn hqqndk bu bhsimiz tdricn mslni ydnldrcq.

Hzrt Pymbrin dvrnnd bir sr prinsiplr grrk ki, (btil v lv lunduu n) Pymbr z dvrnnd, z mli mntiqind v h bir ritd bu sullrdn istifd tmmidir. mmlr d bldir. Bu prinsiplr slm bmndn btn ritd, hr zmn v mknd pisdir.

LYN SRMYS

Biz ilrin, snnilrin mlik lmd bir srmymiz vrdr. d bundn ibrtdir ki, snnilrin nzrinc ismt dvr, y`ni dvrnndn qti kild istifd tmk mmkn ln m`sum bir siyytin yd dvr iyirmi ildn rtq dyil, nki nlr ylnz Pymbri (s) m`sum bilirlr. Drudur ki, Pymbr (s) iyirmi il mddtind mtlif ritd lmudur v bu ritd Pymbrin lu dvrnlr yrdicidir. Lkin biz ilrin hmin iyirmi ildn lv, tqribn 250 ili d vrdr. Y`ni bizim mumiyytl 273 il ismt dvrmz vr v bu dvrd ym m`sumlrn dvrnndn istifd d bilirik. ziz Pymbrin b`stindn imm Hsn sgri () n vft, y`ni hicri 260-c il qdr. nki hicrtdn 260 il snr qybti sr blnr, y`ni mumlqn m`sum imm li tmr. 260 il, st gl bs`tdn hicrt qdr ki, 13 ilin hms ilr n ismt dvrdr. Bu 273 ild rit v vziyyt dflrl dyiildi. Bu dvrlrin hmsnd m`sum lmudur v bun gr d biz mtlif ritd dzgn slubun lduunu drk d bilirik. Msln, imm Sdiq ()

60

Bni bbs dvrnd d vr idi, hlbuki Pymbr (s), Bni bbs dvrnn sntlrn m`ruz qlmmd. Bu chtdn bizim mnblrimiz dh zngin, dh kmil v trfldr.

LV LUNMU SULLR

1) hiyl prinsipi

Biz grrk ki, bzi prinsiplri Pymbrdn (s) imm Hsn-sgriydk hm rdd tmilr. B drk ki, bunlr qti v bhsiz m`yrlrdr v btn ritlrd rdd lunmldr.

Biz, lq mtlq kild nisbidir dynlr bildiririk: Frdlrin z dvrnlrnd z tmy qdir lduqlr m`yr v slublrdn biri hiyl v yntdir. Dny siystilrinin tqribn hms, z mqsd v hdflri n hiyl v yntdn istifd dirlr. nlrn b`zilrinin btn siystlri hiyl v ynt zrinddir, b`zn d, h lmzs, bir yrd ndn istifd drlr. Y`ni siystd lqn m`ns ydur v nu burmq lzmdr dyirlr. Bir siysti sz vrr, mqvil blyr, nd ir, lkin zmn qdr z szn, mqvilsin v ndn ml dr ki, bu hd, mnfyini t`min tsin. Lkin mnftl mqvil bir-birin zidd ls, zmn mqvilni lv dr. ril kinci Dny Mhribsi hqd bir kitb yzmdr ki, bir zmn rn qztlrind yyld, mn d nun bir hisssini umum. Bu kitbd mttfiqlrin rn hcumunu nql drkn yzr: Bmyrq ki, biz irnllrl pymn blmdq, qrrddmz vr idi v nun ssnd bl ii grmmliydik. Snr z zn cvb vrib dyir: Lkin bu llr, mqvil v mqvily sdiq qlmq si sviyyd ln llrdir. ki nfr biri-birin sz vrdikd l bilr. Lkin siystd, bir milltin mnfyi mslsi qrd durnd, rtq bu szlrin m`ns ydur. Mn Byk Britniynn mnfyini bu i lq ziddir

61

dy nzr lmy bilmzdim ki, biz bq bir lk il pymn blmq v pymn pzmq insnl ziddir. Bu szlr mumi llrd v gni dirlrd dru dyildir.

Bu, hiyl v yntin zdr ki, Mviy z siystind tmmil n ml dirdi. ziz Pymbr istisn lmql lini () dnynn siystilrindn frqlndirn cht budur ki, , z slubund, btn vr-dvlti v htt liflyinin lindn gtmsi qiymtin lmu ls d bl, hiyl v ynt l tmd. N n? nki mn bu sulun qruqusuym, dyirdi. Qruqu lmq sdqtdir, mntdir, vfdrlq v dzlkdr, mn is bunlr lifym. Bldirs, mn bunlr z lifliyim qurbn vr bilrmmi?! Mnim lifliyim bunlr ndr, nc l bilr ki, bunlr lifliy qurbn dim?! Tkc z bl dyildi, Mlik tr yzd frmnnd bu flsfni b gstrir. Mlik tr yzrd: Mlik! Hr ksl hrbi kfirl bl pymn bldqd mbd hdini sndrsn! N qdr ki, nlr hd vfldrlr, sn d vfl l. lbtt, hdi sndrdqlr vt, rtq rd pymn lmycqdr.

Qur`nd buyurur: Pymbrl (s) pymn blm mriklr v

btprstlr brsind buyurulur: nlr siz mqvimt gstrslr, siz d mqvimt gstrin. nlr z hdlrin vfdr qldqlr zmndk, siz d sdiq lun v hdi sndrmyn. Lkin, gr nlr sndrslr, siz d sndrn. li () buyurdu: Mlik! Hr kiml (qnl dmnin, kfirlr, mriklr, slm dmnlri) ls bl, bldn hd-pymn sl sndrm!. Dh snr izh drk buyurdu: nki brin yy ss `tibril bunlrn ssnddr; gr bunlr sndrls v mhtrm tnnms, dh bir y qlmz. Tssf dirm ki, hmin ifd yni il ydmd dyil, ys li () bu mtlbi qdr gzl byn dir ki, ndn y byn tmk lmz.

62

ndi mn lq mtlq kild nisbidir dynlrdn sruurm: Siz bir rhbr n hiyl v ynt slini nisbi bilirsiniz? Y`ni yn dyirsinizmi ki, bir yrd ynt tmli, bq bir yrd is dilmmlidir? Bir ritd hiyl v ynt dru, bq ritd nun ksindir? Ys, hiyl v ynt mtlq mhkumdur?

2) TCVZ PRNSP

Tcvz nc? Y`ni dmn qr d ls, hddi kmy qdrtimiz tdqd, htt mrik ln dmnimizl bl, nun dmn, mrik v qidmiz zidd lduu n bir hddi-hdudu qbul tmyimiz lzm dyildirmi? Qur`n dyir ki, htt llh irk qrr vrnl d hdd gzlnilmlidir.

y mslmnlr! Sizinl mhrib dn kfirlrl dyn, lkin hddi myn. Burd sz mumiyytl, kfirdn gdir: Kfirlr v mriklrl d dydkd hddi itirmyin. Hddi itirmk n dmkdir? Bu sz tfsirlrd d, fiqhd d dyilir, ziz Pymbr, li () mhriblrd tprrd v Nhcl-bld d vrdr ki, dmn ylb yrl lduqd, msln, dymy qdir lmdqd, nunl iiniz lmsn. Filn qc mhribd itirk tmmidir, nunl iiniz lmsn, uqlrl iiniz lmsn, suyu nlrn zn blmyn; misl n bu gn di hl ln zhrli qzlrdn istifd tmk kimi ilr grmyin. zmn zhrli qzlr y idi, lkin nun kimi insnl zidd ln ilrdn istifd tmk, suyu blmq kimidir. Bu ilr rtq hddi mqdr. Htt, bn grn Qur`n Qry kfirlri brd n frmn vrir? Bunlr Pymbrin n qddr dmnlri v l dmlr idilr ki, tkc mrik, btprst v dmn dyil, stlik tqribn iyirmi il Pymbrl dymdlr v llrindn glni sirgmmidilr. Pymbrin misini bunlr ldrdlr; Mkkd ln dvrd bunlr n qdr Pymbri, nun shblrini v zizlrini incitdilr! Pymbrin diini bunlr sndrdlr v

63

grmdiklri bir pis i qlmd. Lkin nhyt, Mkknin fthi glib tr. Mid sursi Pymbr nzil ln snuncu surdir, hl dmnlrin mirslr qlr, lkin qdrt mslmnlrn linddir. Bu surd buyurur:

y imn gtirnlr ... Bir qrupun dmniliyi sizi dltli lmqdn slmsn, nki , (dlt) pklq v tqvy dh yndr.

y imn gtirnlr! llh qrsnd (brcunuzu yrin ytirmkd) sbitqdm v dltli hidlr lun, dltsizliy svq tmyin. dltli lun. Bu, tqvy dh yndr. llh tdiklrinizdn brdrdr.

Bu nc bir prinsipdir? (Mtlqdir, ys nisbi?) Dmk lrm ki, bir yrd hddi mq cizdir? Y, hddi mq h bir hld ciz dyil. Hr yin mizn v hddi vrdr, hddi mq lmz. Mhribd hddi pzmq ndir? Sruurm: N n dmnl dyrsn? Bir zmn cvb vrirsn ki, ryimi bltmq n dyrm. Bu, slmn vrdiyi cvb dyil. Lkin bir zmn d dyirsn ki, briyytin ylu zrindn bir tikn qldrmq n dyrm, y, tikn gtrdkdn snr tikn lmyn bud n n gtrmk istyirsn? Hddin m`ns budur.

3) ZLM B YMK V RHM DLMK

Zlm b ymk v rhm dilmk prinsiplrdndir ki, Pymbr v Pymbrin vsiyyt tdiyi dmlr h vt n itt tmmilr; y`ni bl hl lmudurmu ki, bir yrd dmn gcl luduqd, bu iki vsildn birin l tsnlr; biri budur ki, rhm dilsinlr, y`ni blrn iyinlrin qyub, ylvrb-yrm blsn, iltims v hu-nl tsinlr ki, biz rhm din? nzilm nc? Y`ni zlm b ymk. Bu d sl l bilmz. Bunlr bir sr sllrdir ki, ziz Pymbr, nun vsiyyt tdiyi byklr v htt nun mktbinin ytirmsi lnlr d bu prinsiplrdn sl istifd tmmilr.

64

Lkin bir sr sillr vr ki, hmi nlrdn, nisbi kild ls d, istifd tmilr. Bllikl, nisbilik mslsi b`zi hllrd rty r.

QDRT V ZRKILIQ

Qdrt v zrklq dl iki prinsip d vrdr. Qdrt, qdir lmq dmkdir. Qdir lmq dmnin bn dymk n dyil, qrsn lmq ndr. Qur`n krcsn buyurur:

llhn dmnini v z dmnlrinizi qrutmq n nlr qr bcrdnz qdr qvv v dy tlr tdrk din.

Qdrt prinsipin ssn, insn qdr gcl lmldr ki, dmn n hcum tmkdn qrsun. Btn tfsirilr dmilr ki, burd mqsd dmnin hcum tmk qsdin dmmsidir.

Grsn bu, bir mtlq sldir, ys nisbi? Grsn slm bu sli myyn bir zmnd qbul dir, ys btn zmnlr mil bilir? Cvb budur ki, btn zmnlrd. Mdm ki, dmn mvcuddur, dmk qdrt sli d vrdr. Lkin qdrt iltmk dl bq sl d vrdr. Qdrt iltmk qdrtli lmqdn v bcrqdn bqdr, zrklq m`nsnddr. Grsn, slm zrkl ciz bilirmi? ziz Pymbr (s) z dvrnnd zrklq dirdimi? Cvb budur ki, dirmi, lkin nisbi kild. Y`ni b`zi hllrd bq yl qlmynd, zrkl izn vrirdi. Mhur msld dyirlr: Sn drmn dlmqdr. Zrkl sn drmn lmq `tibril izn vrirdi. ndi d mirl-m`minin lidn () bir sz dyk:

linin () ziz Pymbr brd bir cmlsi vr. , Nhcl-bld bir yrd Pymbrin dvrnn byn dir: Pymbr, lq n bir tbib idi. bhsiz, tbib ddikd misl n stlr inktu iyini mslht biln cn hkimini dyil, ruh v cmiyyt tbibini nzrd tutur. nu tbib tmql dmk istyir ki, Pymbrin slubu

65

bir tbibin z stlri il ln slubu kimi idi. Bir hkim z stsi il nc dvrnr? Hkimin sty qr ln susiyytlrindn biri d stnin hln rhm tmsidir. Bu hqd hzrti li () Nhcl-bld buyurur:

llhn, pk lm mvffq tdiyi dmlr gnh stlrin rhm tmlidirlr.

Gnhkrlr rhm lunm lyiqdirlr n dmkdir? Rhm lunm lyiq lduqlr n nlr bir sz dmk lmzm? Y. sty rhm lunmldr dmkdir ki, nu sym, n qr lqyd lm v nu slt. ziz Pymbrin slubu kimi. Lkin buyurdu: Hkimlr d frqlidir. Bizd hm sbit hkim, hm d syyr hkim vrdr. l hkim vr ki, z kbintind turur; hr ks n mrcit dib, mni mlic t ds, nu mlic dir. Mrcit tmyn is h bir mslht vrmz; lsi d vrdr ki, syyrdr. stlrin n mrcit tmsi il kifytlnmir. , z stlr mrcit dir v nlr trr. Pymbr (s) lqi v m`nvi stlrin srn lrd. Btn hyt byu ii bu idi. Tif tdiyi sfrin sbbi n idi? Mscidl-hrmd nun-bunun srn lms, Qur`n ums, bunu clb dib, nu d`vt tmsi drudn d n n idi? Hrm ylrd mnd lduu zmnlr, rb qbillri zlrinin btprstlik n`nlrin gr, Hcc mrsimini yrin ytirmk n glrk Mind, susil rftd tplnd Pymbr (s) frstdn istifd drk, nlrn rsn gdrdi, bu lhb d nun rdnc glib tkrr-tkrr: Bunun szn qulq smyn dyirdi. V z qrdlumdur, bunun yln lduunu bilirm. (llh pnh prrm) bu dlidir, bu ldir, bu bldir. Lkin Pymbr (s) z iini dvm tdirirdi. Bu, n n idi? li () buyurur ki, Pymbrin (s) slubu syyr hkim slubu idi. Sbit bir hkim kimi vd turub, hr kim glib bizdn srus, cvb vrrik, srums bizim ms`uliyytimiz ydur dmirdi. Y, Pymbr (s)

66

z ms`uliyytinin dh yksk lduunu bilirdi. Rvytlrimizd vrdr ki, s Msih () bir pzun rvdn vindn nd, nu grdlr. Mridlri tccb dib, ddilr:

y Ruhullh, sn burd n dirsn? Ddi: Hkim stnin vin gdr! sz vrdr. Hkimlik n gzn tbib z mlhmlrini vrdi v

dlm hkm tdi. li () slublrn v dvrnlrn nisbiliyini bl dyir. Grsn Pymbr (s) lql mlyim dvrnrd, ys kbud? Mrhmt v mhribnlq dirdi, ys kbudluq v zrklq? li () hr ikisi lzmdr, ncq hrsinin z yri vrdr, dyir. Hm mlhmi vr idi, hm d. Bu, mirl-m`minin znn ifdsidir: bir lind mlhm vr idi, biri lind d bsm lti. Bir yrn drmnl yv-yv sltmq istdikd, nun stn mlhm qyurlr. Mism y`ni crrhlq lti, d bsm lti. Bir lind mlhm vr idi, biri lind dbsm lti. Mlhml mlic tmk mmkn lduqd, mlhml sldrd, mlhmin fyd vrmdiyi yrlrd is lc ydur, dy stni z hln burmrd, rm v rtq mlhml mlic lunmyn zv dlyrd. Bllikl, crrhiy mliyyt il rm zv ksib tmq lzmdr. Dmk bir yrd zrklq, bq yrd is yumqlq v mhribnlq lzmdr. , hr birini z yrind ildirdi. Dmk, bir yrd zrklq, bq yrd is yumqlq v mhribnlq lzmdr. Dmk, qdir lmq bir, zrklq is bq bir ydir. slmd bl bir sl vr: slm cmiyyti dnynn n gcl cmiyyti lmldr ki, dmn nun mddi v m`nvi htiytlrn, srmylrin, trpqlrn, lqn v mdniyytin tmh slmsn. Bu, nisbi sl dyil, mtlq sldir. Lkin zrklq bir nisbi sldir, bu ii bir yrd grmk lr, bq yrd is y.

67

QRUTMQDN KNM V SD YMQ PRNSP

Bir chtdn nisbi lmsn bmyrq, digr chtdn mtlq ln prinsiplrdn biri d yyd sd lmqdr. ziz Pymbr (s) n yynd sdlik bir sl idi. ziz Pymbrin (s) dvrn v hvl-ruhiyysi brd lu mnblrimiz vr. Biz linin (), mm Sdiqin (), bq immlrn, shblrin unun dilindn Pymbrin (s) dvrn hqd shbtlr itmiik. Bu mvzud susil iki rvyt vr v hmsndn mfssl is bir rvyt vrdr ki, nu imm Hsni-Mctb () gy dysndn rvyt tmidir. Blk d z itmisiniz ki, imm Hsni-Mctbnn () gy dys vr idi. Hzrtin gy dys Hind ibn bu Hl dl bir kii idi. , ziz Pymbrin (s) gy lu idi. Dh drusu, Hzrti-Zhrnn (s) gy qrd sylrd, y`ni dicnin (s) ziz Pymbrdn (s) vvlki rindn ln lu idi. Hind d Ch qz Zynbin lu sm ibn Zyd kimi Pymbrin (s) gy lu idi. Lkin sm kiik lduu n ylnz Pymbrin (s) Mdindki dvrn grmd. Hind is byk lduu n, Mkkdki n il mddtind Pymbrin (s) hzurund idi v n il Mdind lmudu. Htt Pymbrin (s) vind v hm d nun lu kimi idi. Pymbrin (s) yynn tfrrtn bu kii dyib, imm Hsn () is nql tmidir. Rvytlrimizd vrdr ki, imm Hsn () uq idi. Bir gn Hind ddi:

Hind! Bbm Pymbri (s) nc grmsn, cr d mn dn. Hindin imm Hsn () v bqlrn nql tdiklri bizim rvytlrimizd mvcuddur. yrnmk istsniz, Tfsirl-miznn ltnc cildind bu cmllr vrdr ki, blk d drd shifdir. Pymbrin (s) yynn b`zi hisslrini nql dn slrdn biri d hzrtin mhur shblrindn biridir. Znnimc bu Sid

68

idri lmldr. Tqribn hmnn ddiyi cmllrdn biri budur (lkin bu ifd nlrn birinindir):

slm Pymbrinin (s) sd yy vr idi. ziz Pymbr (s) yyd sdlik slubunu

smidi. , hr yd: ymkd, gyimd, yy yrind, dvrnd, frdlrl grd slubu sd idi; btn susiyytlrd ymyin sdliyi v qntcilliyi hzrtin yynd bir n`ny vrilmidi. Pymbr (s), qrutmq slubundn kinirdi. Dnynn qdrtli dvltlrinin u hd-qru slubundn istifd dirlr. B`zilri bu ii hdd tdrmlr ki, h kim dnmmlidir, dyirlr.

Bir n il vvl Milvn..n yzd bir kitbd udum bq h bir trid d ummm Mhmmd n Kirmnd lrkn, lq ktlvi kild qrb, n qdr gzlr rtdrb, khrizlri dldurtdurub v drudn d qrib qddrlqlr l tb. Bir gn sgrlrindn biri n mruz dir ki, filn sgr v y zbit sni ldrmk istyir. Mhmmd n mr tdi ki, bunu rdrsnlr. rdrdqd m`lum ldu ki, ylndr, bu sgrl sgr v y zbit bir qz st rqbt dirmi v sgr v y zbit qz lb. Bun gr sgr ndn intiqm lmq n bl bir yln mlumt vrib. Ftli h Mhmmd nn vlihdi idi. Mhmmd n Ftli h mr tdi ki, bu mvzunu rdrsn, is rdrdqdn snr rprtun yln lduunu bildirdi. Ftli h thqiq tdikd Mhmmd n ndn srudu:

ndi snin fikrinc n tmliyik? Ftli h ddi: M`lumdur. Bu dm yln rprt vrdiyi n

czlnmldr. Mhmmd n ddi: Snin ddiyin szlr dlt mntiqi il uyundur, lkin

siyst mntiqi il uyun dyil. dlt mntiqi bmndn bu sz dzdr; sgr tqsirkrdr v czlnmldr. Lkin

69

h fikirlmisnmi ki, sn bu mcrn rdrdn bir n gn rzind hr yrd Mhmmd n Qcrn ldrlmsindn sz gdir, hr yrd mnim ldrlmyimdn dnrlr. Bu dyir: h sn ldrmk istyirdin, dyir: ldrmk istmirdim. hidlr tsdiq tmilr ki, ldrmk mslsi rd y idi. N gndr ki, bunlrn fikrind mni ldrmk tsvvr yrnmdr. Bu fikir hidlrin d, ittihm dilnin d, thmt dnin d fikrind vrdr. N gc-gndz mni ldrmk dncsini byinlrin sln dmlr bir gn d mni ldrmk fikrin d bilrlr. Bun gr d n gn mnim ldrlmyimi tsvvr dn slrin diri qlm mslht dyil. Bunlrn hmsn; thmt vurn v hidlri bir yrd ldrmyi mr tmim, nki n gndr bu fikir byinlr glmidir.

ingiz n n tdi? Tymur Lng n tdi? n z budur ki, lqn mvhumtndn istifd tdilr, y`ni lq t`sir gstrmk n dbdb v tntn yrtdlr.

HZRT LNN () BYNI

Hzrt linin () Nhcl-bld bir cmlsi vrdr ki, rd ziz Pymbrin (s) dvrnn qlyr. Bu cml qrib bir cmldir. Mn bu byn grdkd sn drc kvrldim. li () Mus () v Hrunun Fir`nun sryn gtmyini nql dib buyurur: nlr m`mur lduqd, bn pltrnd, iki bn kimi (bn ifdsi mnimdir) Fir`nun ynn gldilr. Hr ikisi sd yun pltr gymidilr. V hr birinin lind bir s vr idi. Bu iki nfrin srmysi hmin slrdn ibrt idi.

Fir`n qdr zmt v vktl durur, iki nfr is khn yun pltr v s il nun ynn glirlr. Tm bir qdrt v stn ruhiyy il n itb dib dyirlr ki, szmz vr, sifri gtirmiik. nlr bu risltd qlib glcklrini yqin dirdilr. nlr dyirlr: vvl snin ynn gldik ki, gr z iddindn l ksn v llh drudn qbul

70

tsn, biz snin izzt v hkimiyytini din rivsind t`mint gtrrk. Fir`n trfndklr bb dyir:

Bu khn yun pltrl v llrind mqlr ln iki nfri grdynz n tccblnmirsinizmi?! Mslnin ss nlr n qtidir ki, bunlr qlibdirlr, hl mniml rt ksirlr ki, snr ziz lmq v zillt trpn dmmk n dini llh qbul dim.

Fir`nun mntiqi ndir? Bunlrn glcyi drudn d bldirs, st-blr

niy bl vziyytddir? Bs hn qzllr v cvhirlri? Bs hn tkiltlr v triftlr? li () buyurur:

Qzl v qzl tplm bytmk, yunu, yun pltr is kiiltmk. nun nzrind pul byk glir, sd pltr is kiilir. Fir`n z-zn fikirlir ki, gr bu dm dz dyirs v bir ilhi sl il lqdrdrs, nd nun llh n bizdn n qt rtq qzl v cvhir vrsin. Niy qzl-gm ylrd?

li () snr bu flsfy ir dir ki, llh-tl, pymbrlri n n bu kild mb`us dir v nlrl birlikd bu kimi zhiri tchizt, tkilt, tm-trq, qdrt, pul v cvhir vrmir? li () dyir: gr llh bunlr vrs, hqiqtd itiyr rdn gdr. gr icbri imn ls, lqn hms glib, imn gtirr, mm rtq bu, imn lmz. lqn z itiyr il qbul tdiyi imn, hqiqi imndr, ys (mirl-m`mininin () z ifdsidir) llh hyvnlr bunlrn tbiliyin gtir bilr, nc ki, nmun lrq Slymn pymbr n bu ii grd qulr nlr rm d bilrdi ki, bu iki nfr Fir`nun ynn glnd qulr nlrn b stnd hrkt tsinlr, hyvnlr nlr t`zim tsinlr v lq n h bir bh yri qlmsn, itiyr tmmil rdn gtsin. li () buyurur ki, bu surtd dlr z ifdlrini itirrdi v bu, rtq imn dyil. mn dur ki, nd h cr icbr lmsn. M`cz v krmt d dlil hddind lzmdr. Bu i dlil

71

hddind lduqd, Qur`n y v m`cz dlndrr. Dlil hddindn rtq istnildikd is Pymbr m`cz zinsi dyil dyir. , z imnn lq gstrmy glmidi. Pymbrliyinin druluun bir sbut lmq n llh, nun li il m`cz d zhir dir. mm bir m`cz burd, biri rd; dsin filn m`czni gstr, bu dsin yr m`cz gstr, mydn uynlr kimi. Biri, bir dm hrt virmyi istsin, digri uln t lmyi istsin. M`lumdur ki, m`cz bu kild dyil. li () dyir ki, bl lsyd imn imn lmzd.

Mnim sbut gtircyim snrk cml budur: llh bu triftlr, tkiltlr, dbdb v tntnlri h vt z pymbrin vrmz; btn lq z t`siri ltn ln bl qvvlri llh pymbrin vrmz. Pymbrlr d bu slubu izlmzlr. llh pymbrlrinin himmt, ird, zm v ruhiyylrini gclndirir ki, yun pltr v tt s il Fir`n qrsnd dynr v qdrtl dyir:

llh, nlr zhird grnndn dh ciz qrr vrmidir.

Snr buyurur: rklri v gzlri znginlikl dldurn qnt,

gzlri v qulqlr incidn susiyytl. (Blk d bunu siz tfsir tmkd cizm. Hr hld bu

ifdni dzgn kild rh tmy lb v sizin d qvry bilmyinizi rzu dirm). llh nlrn btinlrind qdr qnt zm v ird qvvsi qrr vrdi ki, rklri v gzlrini tmmil htiycsz tdi. lsi vr ki, vrl lduun bmyrq nyim vr, nyim vr dmkl zn htiycsz gstrmk istyir; lsi d vr ki, yumdur, lkin htiycm d ydur, dny mln `tin tmrm dy zn htiycsz prmq istyir. li () dyir ki, pymbrlr gzlri dldururlr, mm bu bm, bu vim, bu qdr tm rmc hrkt dir, bu qdr nkrlr rdmc glir, bu ch-cllm v tmtrqm

72

v sir il y, ksin yumdur, htiycm d ydur, dmkl, bu ch-cll hmiyyt vrmyib, sn drc sd yyrdlr, lkin hmin sdlik ch-clllr v zmti zirdi.

SGNDR V DYGN

Klbi triqtin mnsub mhur bir filsf vrm. lbtt, nlr trki-dnylqd sn drc ifrt qplmdlr. lri qrib idi. Dnynn ml-dvltin sl mrq gstrmirdilr. Ddiyim filsfun htt vi bl y idi. Bu kiinin d Diygn idi ki, mslmnlr n Divcns dyrdilr v Mvlvinin divni-msdki mhur `ri n bir irdir: (rin mzmunu)

Dnn y rql hrd gzirdi. Divlri grmkdn kdrlnmim, insn trrm. Tplmr, biz