1BE

TRIBUNE

OGÓLNOPOLSKI KwartaLNIK aKtywNych DeNtyStÓwISSN 2391-5064

VOL. 2, NR 4 (8)

PTSS poleca

PIERWSI w działaniu!

2 BE Tribune

3BETribune

O wydawcyWydawca: dti Media

www.beactivedentist.com/tribunee-mail: redakcja@beactivedentist.com

Redaktor Naczelny: Maciej Michalak Zastępca Redaktora Naczelnego: Anna Świąder Redaktor prowadząca: Marzena Bojarczuk Korekta: Galina Sokolovskaya Redakcja: Kamil Kuczewski, Mateusz Stolarski, Tomasz Łukasik, Ivo Domagała, Sylwia Barcikowska, Jakub Mróz, Aleksandra Grabiec, Natalia Lamperska, Justyna Iwaniuk Adam Bęben Aleksandra Lipka, Jakub Tomasiuk, Radosław Borek, Monika Witek, Karolina Sobczak, Anna Błażejewska, Izabella Mysłowska, Malwina Rymaszewska, Aleksandra Nowicka, Małgorzata Sęk Współpraca: Jakub Łada Magdalena Wilczak, Michał Dudziński, Olaf Sitarski, , Aleksandra Kwiatkowska, Marcin Mitał, Karolina Kliś, Krzysztof Kulka, Katarzyna Gawłowska, Ewa Płuska Opracowanie redakcyjne, skład i projekt graficzny: dti Media Reklama i promocja: Jarosław Stąpór, Tel.: 535 89 95 95, e-mail: jarek@dentalradio.pl

TRIBUNE

Spis treściBEŻegnaj CEDE 2015, witaj FDI Poznań 2016!Anna Świąder � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �4Odznaka „Primus in Agendo” dla Be Active Dentist! � � � � � � � � � � � � � � � � � �5„Łódź You Smile”Anna Świąder, Aleksandra Grabiec � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �6Let’s dens 4, czyli: ponownie witamy w stolicy!Anna Błażejewska � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 7Tajlandia 2015Tomasz Łukasik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �8Świat stomatologii mówi: „See You in Poznań”Łukasz Sowa � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �9

ACTIVEIDSS – stomatologia na drugim końcu świata?Karolina Sobczak � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 10Świat mody i stomatologiaAleksandra Lipka � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 11Bo moje miasto to BiałystokJustyna Iwaniuk � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 12Praktyka czyni podróżnikaAdam Bęben � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 13Zespół górnego otworu klatki piersiowej – sprawdź, czy grozi ci TOS!Monika Mitek � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 14Zaproszenie do SudanuFatima Abdelrahman, tł. Radosław Borek � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 15

DENTISTOzonoterapia w gabinecie dentystycznymMonika Witek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Reimplantacja zębów – fakty i mityAleksandra Nowicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Pierwsza pomoc w gabinecie – część 3Adam Bęben � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 19Rozwijanie praktyki – 8 błędów, część 2Kamil Kuczewski � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �20Inspiracji szukaj codziennie! Projekt programu profilaktycznego w ramach konkursu ACFFAleksandra Simińska � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �20Endodontyczne F5 – metody wypełniania kanałów korzeniowych z wykorzystaniem zimnej gutaperkiJakub Mróz � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 21Wstęp do pracy implantoprotetycznej – fotoreportażSylwia Barcikowska � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 22InterActive: KrzyżówkaJakub Tomasiuk � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 23InterActive: ZagadkaTomasz Łukasik � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � 23

AD

AD

4 BE Tribune

n Teza, iż ostatnia wystawa CEDE 2015 była próbą gene-ralną przed przyszłorocznym Kongresem FDI, w pełni się sprawdziła. A można od-ważyć się również o dalsze wnioski, dotyczące poprzed-nich edycji CEDE. Teraz dzię-ki 25-letniemu doświadczeniu organizatorzy CEDE: firma Exactus i Polskie Towarzy-stwo Stomatologiczne są do-brze przygotowani przed Kon-gresem FDI. Ostatnia edycja CEDE mówi sama za siebie. Od początków wystawy prób i pomysłów było wiele.

25 lat, które minęły od pierwszej wystawy CEDE or-ganizowanej z inicjatywy prof� Włodzimierza Józefowicza to okres wielkich przemian w stomatologii� Nadchodzi chwila, aby opisać te wydarze-

nia i ocenić je z perspektywy czasu� Ale zanim wspomni-my pierwszą wystawę, która odbyła się w Teatrze Wielkim w Łodzi z okazji V Kongresu Stomatologów, spójrzmy na przyszłoroczny Kongres FDI Poznań2016 z perspektywy te-gorocznej CEDE�

Konferencja prasowaJuż pierwszego dnia targów

odbyła się bardzo istotna kon-ferencja prasowa poświęco-na Dorocznemu Światowemu Kongresowi Stomatologiczne-mu FDI (AWDC FDI)� W konfe-rencji uczestniczyli:l prof� Bartłomiej W� Loster –

Przewodniczący Polskiego Komitetu Organizacyjnego FDI 2016 AWDC i Prezydent PTS,

l prof� Honorata Shaw – Głów-ny Koordynator Kongresu

FDI 2016 AWDC i wiceprezy-dent PTS,

l prof� Marzena Dominiak – Przewodnicząca Komitetu Naukowego Kongresu FDI 2016 AWDC,

l prof� Elżbieta Mierzwińska--Nastalska – Asystent Głów-nego Koordynatora Kongre-su, wiceprezydent PTS,

l prof� Marcin Kozakiewicz – Asystent Głównego Koordy-natora Kongresu, wiceprezy-dent PTS,

l dr Anna Lella – Asystent Głów-nego Koordynatora Kon- gresu, Przewodnicząca Ko-misji ds� Współpracy Między-narodowej Naczelnej Rady Lekarskiej, prezydent elekt ERO-FDI,

l Emmanuel Chevron – FDI Bu-siness Development & Cor- porate Relations Director,

l Przemysław Trawa – Prezes

Zarządu Międzynarodowych Targów Poznańskich,

l Ewa Mastalerz – Exactus�

Podczas konferencji uczest-nicy przybliżyli przedstawicie-lom mediów stomatologicznych i regionalnych ideę Kongresu oraz bieżący stan przygotowań�

CEDE to doskonała oka-zja, aby zwrócić uwagę le-karzy dentystów na wybrane tematy� Każdy lekarz, również dentysta ma wpisany w zawód ważny obowiązek reagowania na przypadki przemocy wobec dzieci� Bez jasnych wskazówek obrazujących symptomy zła i bez scenariusza postępowa-nia, w chwili wykrycia niepoko-jących zjawisk trudno profesjo-nalnie reagować na przemoc� Dlatego to właśnie podczas targów CEDE2015 miała swoją

premierę książka pt�: „Rola le-karza dentysty w rozpoznawa-niu objawów przemocy wobec dzieci”� Podczas konferencji prasowej, w czasie której roz-mawiano o temacie przemocy wobec dzieci, obecni byli:l Marek Michalak – Rzecznik

Praw Dziecka,l prof� dr hab� n� med� Dorota

Olczak-Kowalczyk, konsul-tant krajowy ds� stomatologii dziecięcej,

l prof� dr hab� n� med� Marek Ziętek, rektor Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu,

l psycholog Dorota Zawadzka,l lek� dent� Maciej Michalak

i lek� dent� Michał Paulo – au-torzy książki�

10-12 września w Poznaniu CEDE 2015 to nie tylko Wy-

stawa Produktów Stomatolo-gicznych� W tym roku była to

Żegnaj CEDE 2015, witaj FDI Poznań 2016!Anna Świąder

5BETribune

również okazja do zgłębienia wiedzy i umiejętności pod-czas wykładów Konferencji PTS „Stomatologia Kliniczna” oraz warsztatów BE ACTIVE DENTIST� Program wykładów i warsztatów został stworzony tak, aby każdy z uczestników mógł odnaleźć tematykę naj-bliższą swoim zainteresowa-niom�

W wykładach konferen-cji PTS@CEDE2015 wzięło udział w sumie 1 027 lekarzy� Dodatkowo 316 asystentek i hi-gienistek brało udział w sobot-niej konferencji DentAssist@CEDE2015�

„Stomatologia Kliniczna” to łącznie 66 wykładów, któ-re odbyły się w 4 równole-głych sesjach tematycznych� To przede wszystkim prezen-tacja najnowszych trendów i wskazówek przydatnych w codziennej praktyce w każ-dej dziedzinie stomatologii� Poza tym, każdego dnia miała miejsce sesja poruszająca za-gadnienia z zakresu fotografii, która zdobywa coraz większe uznanie wśród stomatologów� Uczestnicy mieli okazję wy-słuchać wykładów najwięk-szych autorytetów w zakresie polskiej stomatologii, których nazwiska znajdują się w naj-bardziej cenionych akademic-kich podręcznikach� Byli to m�in�: prof� dr hab� n� med� Ha-lina Pawlicka, prof� dr hab� n� med� Urszula Karczmarek czy Prezydent PTS prof� dr hab� n� med� Bartłomiej W� Loster�

WarsztatyOprócz wykładów, CEDE

towarzyszyły warsztaty zor-ganizowane przez lekarzy dentystów z BE ACTIVE DEN-TIST� To fundacja prowadzona przez praktykujących lekarzy dentystów, organizująca przez cały rok szkolenia połączo-ne z wypoczynkiem i aktyw-nością fizyczną� 283 lekarzy uczestniczyło w warsztatach BE ACTIVE@CEDE2015, co oznacza bardzo duże zainte-resowanie tą formą edukacji� Miejsca w warsztatach ro-zeszły się jak przysłowiowe „świeże bułeczki”� Patrząc w przyszłość, to dla nas do-bra prognoza na Kongres FDI� Jak zapowiada lek� dent� Ma-ciej Michalak – Prezes Fun-dacji Be Active, Koordynator Kursów Praktycznych Komi-tetu Organizacyjnego Kon- gresu FDI: „Silnym atutem Kongresu FDI w Poznaniu bę-dzie różnorodna część warsz-tatowa”� Zainteresowani mogli już kilka tygodni przed CEDE wybierać spośród następują-cych tematów:l High endo – cykl endodon-

tyczny poruszający tematy-kę maszynowych narzędzi endodontycznych: systemów rotacyjnych, recyprokalnych i anatomicznych�

l Podstawy chirurgii stomato-logicznej – nauka najczęściej wykonywanych procedur z tej dziedziny takich, jak: wytwarzanie płatów śluzów-kowo-okostnowych, zamyka-nie połączeń ustno-zatoko-wych, szycie czy pobieranie wycinków do badań histo-patologicznych� Uczestnicy mieli okazję zapoznać się z metodą stymulacji procesu gojenia przy użyciu fibryny bogatopłytkowej�

l Wprowadzenie do implanto-logii – szczegółowe prześle-dzenie procedury implanto-logicznej, poczynając od diagnostyki, a skończyw-szy na wykonaniu stałego uzupełnienia protetyczne-go� W trakcie szkolenia była również możliwość wypró-bowania lasera diodowego�

l Podstawy szlifowania pod protezy stałe – teoretyczna wiedza potrzebna do po-dejmowania decyzji lecz-niczych w zależności od przypadku klinicznego oraz praktyczne umiejętności preparacji zęba pod korony protetyczne, licówki, mosty, inlay’e i onlay’e�

l Dotacje z Unii Europejskiej dla lekarzy dentystów – omó-wienie programów unijnych, nabycie umiejętności takich, jak poprawne wypełnienie wniosku czy napisania bizne-splanu�

l Zwiększanie akceptacji pla-nów leczenia – ćwiczenie technik podnoszących satys-fakcję, świadomość i moty-wację pacjentów� Skuteczne metody komunikacji w relacji z pacjentem�

W tym roku, w pasażu w czasie wystawy odbywały się minirecitale fortepianowe� Pijąc kawę, można było po-słuchać klasyki i standardów w wykonaniu znakomitych pia-nistów�

Nie zapominajmy, że już za rok właśnie w Poznaniu, na te-renie Międzynarodowych Tar-gów Poznańskich będzie miało miejsce bezprecedensowe wy-darzenie w historii polskiej sto-matologii – FDI Poznań 2016! Kongresowi FDI w Poznaniu towarzyszyć będą również tar-gi produktów stomatologicz-nych w pawilonach 7, 7A, 8 i 8A oraz szereg spotkań bizneso-wych� Oznacza to rok przerwy dla wystawy CEDE, która wró-ci do Poznania w 2017 r� Za rok natomiast wszyscy spotkamy się na Dorocznym Światowym Kongresie Stomatologicznym FDI oraz wystawie sprzętu i materiałów stomatologicz-nych, jaka będzie towarzyszy-ła Kongresowi� Tymczasem zachęcamy wszystkich do ob-serwowania strony: www�face-book�com/FDI2016POZNAN, gdzie pojawiają się na bieżąco aktualne informacje dotyczące Kongresu�

n Fundacja Be Active Dentist otrzymała zaszczytne wyróż-nienie „Primus in Agendo”. Odznakę w uznaniu zasług przyznaje Minister Pracy i Polityki Społecznej.

Odznaka „Primus in Agen-do” („Pierwszy w działaniu”) jest zaszczytnym, honorowym wyróżnieniem, przyznawa-nym osobom fizycznym, or-ganizacjom oraz instytucjom za szczególne działania lub zasługi na rzecz rynku pracy, polityki społecznej lub rodzi-ny� To wyraz uznania dla „ak-tywnej, pełnej zaangażowania i oddania postawy wyróżnio-nego, najciekawszych i naj-bardziej wartościowych inicja-tyw, nowatorskich osiągnięć oraz innowacyjnych projektów, a także rzetelności i ofiarno-

ści w podejmowanych działa-niach”�

MPiPS doceniło aktywność Fundacji w ostatnich latach, przede wszystkim zaangażowa-nie w walce przeciwko przemo-cy wobec dzieci� Przypomnijmy, że we wrześniu br� ukazała się książka pt�: „Rola lekarza denty-sty w rozpoznawaniu objawów przemocy wobec dzieci” pod red� lek� dent� Macieja Michala-ka, prezesa zarządu Be Active Dentist� Autorzy na łamach po-radnika przekonują, że każdy lekarz i każdy lekarz dentysta ma wpisany w zawód obowią-zek reagowania na przypadki przemocy wobec dzieci�

„Odznaka Primus in Agen-do to ogromne wyróżnienie dla całej społeczności BAD� Od lat

staramy się w interesujący spo-sób aktywizować środowisko młodych stomatologów, nie za-pominając o najważniejszych wartościach� Misją Be Active Dentist jest kształtowanie wła-ściwej postawy zawodowej lekarzy dentystów oraz przy-szłych absolwentów uczelni medycznych, stąd m�in� pomysł na książkę, którą docenił Mini-ster Pracy i Polityki Społecznej� Wyróżnienie daje nam moty-wację do dalszej pracy” – mówi lek� dent� Maciej Michalak�

Odznakę „Primus in Agen-do” stanowi okrągły medal o średnicy 36 mm wykonany ze srebrzonego i patynowane-go metalu, z uszkiem i kółkiem do zawieszenia� Wyróżnienie nosi się na lewej stronie piersi, po orderach i odznaczeniach�

Odznaka „Primus in Agendo” dla Be Active Dentist!

6 BE Tribune

n „W Łodzi odbyła się ogól-nopolska konferencja PTSS „Łódź You Smile” połączo-na ze Zjazdem Walnym i wy-borami do nowego zarządu głównego PTSS.

Konferencja „Łódź You Smile” była ważnym wydarze-niem dla członków Towarzy-stwa i zgromadziła ponad 1600 uczestników z całej Polski� Patronat honorowy nad kon-ferencją objęli: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Mar-szałek Województwa Łódzkie-go Witold Stępień, Prezydent Miasta Łodzi Hanna Zdanow-ska, Wojewoda łódzki Jolanta Chełmińska, Rektor UM w Ło-dzi JM prof� dr hab� n�med� Paweł Górski oraz Prodziekan Oddziału Stomatologicznego prof� dr hab� n� med� Jerzy So-kołowski� Prodziekan już w pią-tek, 13� listopada o godz� 15�45 oficjalnie otworzył Konferen-cję, opowiadał także o współ-czesnych poglądach na temat rekonstrukcji tkanek twardych zęba�

Część zabiegową poprowa-dzili moderatorzy: prof� dr hab� n� med� Tomasz Konopka oraz prof� dr hab� n� med� Marcin Ko-zakiewicz� Uczestnicy mogli na ekranie oglądać przebieg ope-racji� Pierwszy pokaz to zabieg implantologiczny: leczenie im-plantologiczne pojedynczego braku zębowego� Operatorem był dr Eli Friedwald� Następny zabieg śluzówkowo-dziąsło-wy polegał na pokryciu recesji pojedynczej, a operował dr n� med� Wojciech Bednarz� Trzeci zabieg śluzówkowo-dziąsłowy: pokrycie recesji mnogiej ope-rowała dr hab� n� med� Elżbie-ta Dembowska, prof� nadzw� PUM�

Wydarzenie „Łódź You Smi-le” to nie tylko czas dla wykła-dowców czy sponsorów, ale również doskonała okazję do spotkań i dyskusji o zagadnie-niach stomatologicznych i po-krewnych� Zorganizowano więc imprezy towarzyszące� Pierw-szą z nich była piątkowa im-preza w klubie „Bedroom” pod hasłem: Łódź hipsterem miast� Niezapomniane wrażenia, inte-gracja we wspaniałym gronie PTSS i hipsterski klimat miasta – „ŁÓDŹ You SMILE?” – czego chcieć więcej?!

W sobotę cykl wykładów rozpoczęła prof� dr hab� n� med� Halina Pawlicka� Tajemniczo brzmiący tytuł: „Nowa era

w endodoncji – 3D” sprawiła, że już od rana cała aula była pełna� Dr n� med� lek� stom� Krzysztof Gończowski opowie-dział z kolei o farmakoterapii stanów zapalnych oraz bólu w stomatologii� W zwięzły spo-sób podsumował swoją wie-dzę dotyczącą farmakoterapii w stomatologii� Zaprezentował m�in� nowopoznane, wytwa-rzane przez ślimaka morskie-go i żabę tropikalną substan-cje przeciwbólowe o działaniu setki razy mocniejszym od morfiny� Następnie tech� dent� Fabiano Bolzani poprowadził prelekcję pt�: „Cosmetic and reconstructive dentistry� Bio-aestethic stratification”� Cieka-wy był wykład technika den-tystycznego Kresimira Vardy zaproszonego przez firmę GC zatytułowany „Life is more than just a beautiful smile”� Dr Eli Fri-dwald już na początku swojego wykładu zadał wszystkim pyta-nie: Implants up to the age of 120? Is it possible?

W czasie konferencji człon-kowie PTSS mieli okazję wes-przeć akcję charytatywną zorganizowaną przez Funda-cję Be Active we współpracy z Fundacją Cor Infantis� Akcja polegała na wrzuceniu cegiełki o wartości 20 lub 50 zł, w za-mian uczestnik otrzymywał 1 lub 3 losy i miał szansę wygrać książki z podpisami autorów� Pieniądze zbierane były dla Zosi Gawędy – nienarodzone-go jeszcze dziecka dentysty� Zosia musi być poddana ope-racji serca� Aby operacja się

odbyła, trzeba zebrać ponad 200 000 zł, do tej pory udało się zgromadzić ponad 65 000 zł� Za wszystkie cegiełki ser-decznie dziękujemy w imieniu Zosi!

Po przerwie obiadowej uczestnicy wrócili do auli, aby wysłuchać wykładu dr� n� med� Przemysława Grodeckiego, który mówił na temat giomerów – bioaktywnych materiałów od-twórczych i profilaktycznych� Dr Dan Herschbach podjął się jednoznacznie brzmiącego te-matu: „CEREC – the future of dentistry is now!”, a dr n� med� Maciej Żarow opowiedział o odbudowach kompozyto-wych – esencji nowoczesnej stomatologii estetycznej�

14 listopada podczas kon-ferencji „Łódź You Smile” odbył się także Zjazd Walny i wybra-ny został nowy zarząd Polskie-go Towarzystwa Studentów Stomatologii� Dotychczasowy Prezydent PTSS Jakub Łada ustąpił miejsca nowemu kandy-datowi Tomaszowi Łukasikowi� Skład całego Zarządu Głów-nego PTSS na rok akademicki 2015/2016 to: Prezydent PTSS – lek� dent� Tomasz Łukasik; Wiceprezydenci – Magdalena Bednarz, Michał Dudziński; Sekretarz Generalny – Blanka Stefańska; Skarbnik General-ny – Karolina Kliś; Narodowy Koordynator Wymiany IADS – Ivo Domagała� Nowemu Za-rządowi gratulujemy i życzymy powodzenia w najbliższej ka-dencji!

Na zakończenie dr n� med� Michał Jegier przedstawił „Mapę Drogową Endodoncji – opraco-wanie systemu kanałowego”� Podsumowanie wiedzy endo-dontycznej na koniec dnia było dobrym posunięciem ze strony organizatorów� Ostatnim punk-tem konferencji, jak zwykle, była loteria, w której można było wy-grać różne nagrody, np� książki�

W sobotę również zorgani-zowano imprezę� Tym razem był to Bal w Elektrociepłowni – miejscu niekonwencjonal-nym i wyglądającym inaczej niż wszystkie miejsca poprzednich imprez PTSS!

Pierwsze 2 dni konferencji skupiły się wokół wykładów, natomiast w niedzielę uczest-nicy mogli spróbować swoich sił i wcielić teorię w praktykę podczas licznych warsztatów� Uczestnicy mieli okazję brać udział w zajęciach praktycz-nych organizowanych przez fir-my współpracujące: GC, Glaxo SmithKline, Hol-Dental, Kerr, Natrodent, Poldent, Dentowi-zja, Seliga, DSI, Sirona� Wśród tematów można było wybierać: abrazję powietrzną, sedację wziewną, pokaz warstwowania fluorescencyjnej ceramiki Initial LiSi od GC, „Odkryj siłę włókien – everStick C&B oraz everX Po-sterior w połączeniu z Essentia Masking Liner”� Firma Gla-xo SmithKline zorganizowała warsztaty dotyczące aspektów prawnych w gabinecie stoma-tologicznym� Hol-Dental zapro-ponowała warsztaty dotyczące

fotografii w stomatologii� Od-budowy przy użyciu wkładów z włókien szklanych to temat firmy Kerr� Przedstawiciel fir-my Natrodent wyjaśnił, czym jest DDS Implants – szablony chirurgiczne, planowanie lecze-nia implantologicznego z wy-korzystaniem CT, plików STL i drukarek 3D� Były to warszta-ty zarówno dla dentystów, jak i techników�

Tego typu wydarzenia mają na celu pogłębianie wiedzy adeptów stomatologii, a także dają jedyną w swoim rodzaju szansę integracji z członkami innych oddziałów� Konferencje Polskiego Towarzystwa Stu-dentów Stomatologii odbywają się cyklicznie w największych miastach w Polsce i cieszą się ogromnym zainteresowaniem zarówno wśród studentów, le-karzy stażystów, jak i lekarzy dentystów� Uczestnicy, z któ-rymi rozmawialiśmy chwalili wysoki poziom merytorycz-ny konferencji oraz ciekawy dobór tematów� Frekwencja podczas konferencji oraz en-tuzjazm uczestników pokazują, jak ważne i pożądane przez studentów kierunków lekarsko--dentystycznych są tego typu spotkania� Organizatorzy doło-żyli wszelkich starań, aby cała impreza zapadła wszystkim w pamięć na długo� Mnogość wykładów i szkoleń oraz kom-fortowe warunki kongresowe sprawiają, że „Łódź You Smile” jest wydarzeniem, w którym zdecydowanie warto uczestni-czyć�

„ Łódź You Smile”!Anna Świąder, Aleksandra Grabiec

7BETribune

n Warszawski oddział Pol-skiego Towarzystwa Studen-tów Stomatologii już po raz 6. zorganizował największą konferencję PTSS w Pol-sce. Frekwencja także w tym roku, jak i w latach ubiegłych była bardzo wysoka. W wy-darzeniu tym uczestniczyło blisko 1400 osób.

Konferencje warszawskiego oddziału PTSS nie bez powodu rok rocznie przyciągają tłumy studentów kierunku lekarsko--dentystycznego oraz lekarzy dentystów z całej Polski� Ta ciesząca się wielkim zaintere-sowaniem impreza to przede wszystkim wykłady i warsztaty na najwyższym, merytorycz-nym poziomie, ale również imprezy integracyjne o niepo-wtarzalnej atmosferze� Konfe-rencja w Warszawie to także moment, w którym nagradzani są najbardziej aktywni człon-kowie PTSS z całej Polski oraz najaktywniejsi redaktorzy Be Active Dentist Tribune�

Także w tym roku organi-zatorzy dołożyli starań, aby każdy uczestnik konferencji znalazł wykład lub warsztaty z najbardziej interesującej go dziedziny stomatologii� Wy-śmienici lekarze w trakcie pre-lekcji prezentowali najnowsze doniesienia z dziedziny implan-tologii, omawiali nowe metody leczenia w stomatologii zacho-wawczej, wskazywali możliwo-ści leczenia za pomocą uzu-pełnień z pełnej ceramiki, czy metody przeprowadzenia za-biegów na tkankach miękkich w chirurgii przedprotetycznej� Poza wykładami naukowymi, na tegorocznej konferencji znalazło się także miejsce dla wykładów z praktycznymi po-radami postępowania w gabi-necie stomatologicznym, m�in� w czasie przyjmowania kobiety ciężarnej i udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów zębów�

W tej edycji „Let’s dens” mie- liśmy także okazję wysłuchać prelekcji na temat marketingu i promocji gabinetów stomato-logicznych w Internecie�

Jak co roku, największe zainteresowanie uczestników

wzbudzały warsztaty praktycz-ne� W tym roku niekwestiono-wanym hitem były warsztaty GC pt�: „Otwórz się na proste rozwiązania” z zakresu este-tycznych wypełnień kompozy-towych� Na 4-godzinne warsz-taty udało się zakwalifikować aż 40 uczestnikom� Dostępne miejsca na pozostałych warsz-tatach, m�in� z podstaw szycia chirurgicznego, pierwszej po-mocy w gabinecie stomatolo-gicznym czy pracy z lupami, również szybko zostały zajęte� Warsztaty z podstaw współcze-snej implantologii, które odby-wały się przy stanowisku DSI, również cieszyły się sporym powodzeniem� Wiele przydat-nych informacji wynieśli rów-nież uczestnicy teoretycznych warsztatów z podstaw prawa oraz praktycznego zastosowa-nia psychologii w gabinecie�

Dzień konferencji był tak-że istotnym dniem dla war-szawskiego oddziału PTSS, ponieważ tego dnia w podzię-kowaniu za wieloletnią, bar-dzo owocną współpracę oraz wszelką pomoc przy licznych przedsięwzięciach prof� Dorota Olczak-Kowalczyk została wy-różniona tytułem Honorowego Członka PTSS Warszawa�

W tym roku, jak i w roku ubiegłym, decyzją Zarządu Głównego PTSS nagrodzono najaktywniejszych członków PTSS w Polsce oraz najaktyw-niejszych w poszczególnych oddziałach� Wyróżnieni zostali:

Najaktywniejsi członkowie oddziałów PTSS:01� Anna Nowak – Zabrze02� Marietta Grytner – Zabrze03� Kacper Wachol – Zabrze04� Dominika Strzelczyk – Za-

brze05� Ewa Dudkiewicz – Zabrze06� Katarzyna Górska – Biały-

stok07� Karolina Kempiak – Wro-

cław08� Małgorzata Siuda – Łódź09� Sylwia Hnitecka – Wrocław10� Elżbieta Cymerman – Wro-

cław11� Magdalena Ściegienna –

Poznań12� Ewa Płuska – Łódź13� Maja Jeziorowka – Biały-

stok

14� Krzysztof Smogorzewski--Majcher – Wrocław

15� Agnieszka Sikorska – Wro-cław

16� Karolina Sobczak – Łódź

Do najaktywniejszych członków poszczególnych oddziałów PTSS należą:

01� Zabrze – Anna Nowak02� Bialystok – Katarzyna Gór-

ska03� Wrocław – Karolina Kem-

piak04� Łódź – Małgorzata Siuda05� Poznań – Magdalena Ście-

gienna

06� Szczecin – Marta Lewan-dowska

07� Gdańsk – Adam Bęben08� Warszawa – Michał Urzę-

dowski09� Kraków – Radosław Borek10� Lublin – Karolina Śledź

Najaktywniejsi redaktorzy Be Active Dental Tribune to:01� Lek� dent Ivo Domagała02� Adam Bęben03� Justyna Iwaniuk04� Aleksandra Nowicka05� Monika Witek06� Jakub Tomasiuk07� Natalia Lamperska08� Aleksandra Grabiec09� Sylwia Barcikowska

Jednak „nie samą nauką żyje człowiek”, jak mówi popularne przysłowie, dlatego konferencje warszawskiego oddziału PTSS to nie tylko wykłady i warsztaty, ale również niezapomniane im-prezy w najmodniejszych war-szawskich klubach wynajętych specjalnie na ten cel� Te impre-zy to niesamowita możliwość spotkania i wymiany poglądów studentów kierunku lekarsko--dentystycznego z różnych miast i rejonów Polski, a także doskonała okazja do zabawy, która jest niezbędna do zacho-wania psychicznej równowagi, tak bardzo koniecznej do pracy w tym zawodzie�

Let’s dens 4, czyli: ponownie witamy w stolicy!Anna Błażejewska

AD

8 BE Tribune

n Pierwszy dzień: zaczęło się! Wyjazd o 4.00 rano, bez snu… Kilka godzin lotu… Na miejscu, przy wyjściu z lot-niska w Bangkoku uderzyła nas ściana gorąca i wilgoci. Musieliśmy dostać się na drugie lotnisko, bardziej lo-kalne.

Pierwsza niespodzianka – ruch lewostronny, w dodatku jak to przystało na kraje bar-dziej tropikalne – wszechobec-ny chaos na drodze� Karetka na sygnale stojąca w korku, której nikt nie przepuszcza, a wręcz wszyscy wyprzedzają to tylko jeden z wielu przykładów� Mia-łem często wrażenie, że pasy ruchu spełniały jedynie funkcję estetyczną, bo nikt jakoś spe-cjalnie się nimi nie przejmował� Na lotnisku Don Mueng stosu-nek miejscowych do obcokra-jowców już zgoła odwrotny niż na głównym lotnisku, to głów-nie loty krajowe� Angielski, jak się okazało, nie jest koronnym językiem Tajów� W Chiang Mai wspólne wyjście na stare mia-sto� Szybka, empiryczna na-uka przechodzenia przez pasy i udało się sprawnie poruszać� Miasteczko klimatyczne, cho-ciaż widać – dość mocne nasta-wienie na turystów� Spotkaliśmy się też w mieście z przewodni-kiem z naszego trekkingu, który powiedział nam, jak się mamy przygotować�

Klucząc uliczkami, udało się trafić na targ� Dziesiątki krami-ków, w jednej części jedzenie, w drugiej ubrania i różne ręko-dzieła� Nie zastanawiając się długo, od razu poszliśmy do czę-ści z jedzeniem! Efekt nieziemski – żar buchający z palenisk, gril-lów, rożen, blach, mieszający się pełen bukiet zapachów: słodkie, gorzkie, kwaśne, mniej lub bar-dziej intensywne� I oczywiście, efekty wizualne: setki potraw i każda bardziej egzotyczna, przygotowywane na miejscu, bardzo efektownie� I rewela-cyjne ceny! To czas zaszaleć i spróbować wszystkiego� Tego wieczoru spróbowałem m�in�: sushi, krewetki, duriana, świeże mango, kalmary, ośmiornicę, ko-kos, dziwną rybę, ptaka i grzyb-ki – niektóre smaki wcześniej w ogóle mi nieznane� Kuchnia tajska jest pikantna (prawie do wszystkiego dodaje się chilli), zawiera dużo intensywnych aro-matów, owoców, warzyw, mnó-stwo owoców morza� Bardzo słodka lub słodko-kwaśna� Ale smaczna!

Chiang Mai TrekkingPobudka o 6�00 rano, szyb-

kie przepakowanie się, zbiórka�

Po 7�30 zapakowaliśmy się do samochodu naszego przewod-nika Charana� Samochodzik terenowy z krytą paką – wszy-scy do środka i nie zwlekając, ruszyliśmy! Znowu zderzenie z ruchem drogowym – sza-leńcza jazda do miejscowego marketu, takiego bardziej już lokalnego i autentycznego� Po-tem aż do miejsca, gdzie za-czynaliśmy trekking�

Przy wysiadaniu spotkali-śmy też małego chłopca Ep Ema – daliśmy mu drobny upominek� Jakie tutejsze dzie-ci są autentycznie wdzięczne! Cieszył się strasznie i chociaż był bardzo nieśmiały, udało się nam namówić go do zrobie-nia sobie wspólnego zdjęcia� Ruszyliśmy! Najpierw szliśmy drogą, potem zeszliśmy na mniej uczęszczaną ścieżkę� Ku naszemu niedowierzaniu, weszliśmy do dżungli� Prze-wodnik torował nam drogę maczetą, my szliśmy za nim� Zdarzało mi się iść przez las tropikalny w Indonezji, dżun-glę i pampas w Amazonii, ale w żadnym z tych miejsc nie było takiej gęstwiny jak tutaj! Szliśmy coraz bardziej pod górę, ścieżka śliska, co chwilę trzeba się było schylać pod ga-łęziami i drzewami, więc była to dość męcząca przeprawa� Po drodze Charan cały czas nas w jakiś sposób zabawiał, a to pokazując nam miejsce, gdzie się mogliśmy pobujać na lia-nie, a to robiąc nam strzelbę na kulki, czy puszczając bańki mydlane z łodygi� Taki „tajski Bear Grylls”� Sporym zdziwie-niem też były „crickets”, czyli różnego rodzaju świerszcze, które wydawały bardzo różne dźwięki, wydające się strasznie nienaturalne� Odgłosy takie, jakby ktoś wiercił, jakby pra-cował jakiś agregat, jakby coś gdzieś głośno piszczało� Aż się nie chciało wierzyć!

Dotarliśmy do pierwszej wioski� Dość surowe warunki: drewniane domki, praktycznie każda deska innego kształu i długości, przestrzenie między deskami, więc w czasie ulewy woda na pewno wlewa się do środka� Zwierzęta: świnie, psy, kury, krowy chodzące po ca-łym terenie, łóżka to kawałek dywanu położony na drewnia-nej podłodze� Ale szokiem był widok paneli słonecznych!

Kolejny już raz zostałem bardzo pozytywnie zaskoczo-ny otwartością i przyjaznym podejściem Tajlandczyków� Nie ma żadnej zawiści, nega-tywnych emocji, wszyscy cały

czas uśmiechnięci, pomocni – w przeciwieństwie do wielu typowo turystycznych krajów, szczególnie w północnej Afryce� No i nie zauważyliśmy żadnego cwaniactwa czy nachalności�

Droga do naszej bambuso-wej tratwy była bardzo inten-sywna� Tratwa była zrobiona z kilkunastu kilkumetrowych ło-dyg bambusa powiązanych ze sobą, o szerokości łącznie nie-co ponad metr� Nie wyglądała stabilnie, ale… klimatycznie� W momencie, gdy wypływali-śmy było już całkiem ciemno, nie było zupełnie nic widać� Przewodnik i jego pomocnik, który dołączył do nas przy tra-twie mieli tylko latarki czołowe i to było praktycznie nasze je-dyne źródło światła� My, wartka rzeka i wszechobecna dżungla dookoła� I całkowita ciemność� Nieziemskie odczucia!

Płynęliśmy ok� pół godzi-ny, w końcu dopłynęliśmy do wioski i dotarliśmy do naszej chatki� Zmęczeni, szczególnie kiedy dowiedzieliśmy się, że przeszliśmy ok� 13-14 kilome-trów� Poszliśmy do kuchni oglą-dać przygotowania do wieczor-nej uczty� A było co oglądać! Wszystko przygotowywane od początku, wszystko naturalne, miejscowe składniki� Świeże i aromatyczne, przygotowywa-ne na palenisku� Potem pora snu� Wspólny pokój, kilka ma-teraców na podłodze z moski-terami i kocami do przykrycia

Rano śniadanie, kolejna tra-dycyjna potrawa – sticky man-go� Jak to u Charana – pychota! Potem owoc na deser, pakowa-nie i ruszyliśmy dalej, z powro-tem w kierunku naszej tratwy� Tym razem spływ w dzień, ale nurt rzeki o wiele bardziej rwą-cy� Dopłynęliśmy do jakiejś wioski, jedzenie, przesiadka do samochodu i pojechaliśmy w stronę miejscówki ze słonia-mi� Po drodze widzieliśmy cał-kiem sporo słoni spacerujących w okolicy ulicy, mnóstwo pól ry-żowych i piękną panoramę gór� Na miejscu czekały już na nas słonie – dosiadaliśmy ich po 2 osoby, a najmniejszego – jedna� Zdecydowanie polecam jazdę na słoniu bez siodła – dużo lep-sze wrażenia� Po kilkunastomi-nutowej przejażdżce poszliśmy je kąpać� Zwierzęta weszły do rzeki i zaczęły się w niej kłaść� Dostaliśmy wiaderka z płynem i szczotki, zaczęliśmy je myć, a one nas od czasu do czasu chlapały wodą z trąby�

Stamtąd pojechaliśmy do Tiger Kingdom, czyli królestwa

tygrysów� Na miejscu można było albo przejść się i oglądać tygrysy zza klatek, albo wy-kupić wejścia do klatek, gdzie można było np� przytulić się do tygrysów� Do wyboru były ty-grysy najmniejsze – kilkutygo-dniowe, małe, średnie i duże� Aż strach było podchodzić: w klatce, do której weszliśmy, były 4 tygrysy� Można się było do nich przytulić, trzymać za ogon – wszystko oczywiście bardzo ostrożnie i z nastawie-niem, że zaraz trzeba będzie uciekać� Budzą respekt te ko-ciaki! Ale zdecydowanie warto podejść, szczególnie do tych największych! Na punkcie pro-gramu z tygrysami, niestety, zakończył się nasz trekking i przygoda z Charanem - pole-cam gorąco wszystkim!

Welcome in Bangkok!Pobudka po poprzednim

dniu należała do wymagają-

cych – ok� 12�00 wsiedliśmy do taksówki i pojechaliśmy na lotnisko, w końcu czekał na nas Bangkok! Po przylocie – tak-sówka i do hotelu� Muszę pod-kreślić, że tutaj trzeba się tar-gować! Można często uzyskać naprawdę śmiesznie niskie ceny – dlatego zwykle warto brać taksówki lub tuk tuki, czyli motorko-riksze� Przy dużym ru-chu dobrą opcją jest też skytra-in – BTS� Jest to pociąg, który jedzie po wiadukcie wysoko nad ulicą – jest szybki i względ-nie tani, jeśli się kupi kartę na większą liczbę przejazdów� Co do taksówek, to zdarzyło nam się wracać z centrum taksów-ką ok� 40 min, w 7 osób za 200 bahtów, czyli równowartość 20 zł� Z kolei jedna osoba wracała taxi-motorkiem 15-20 min za 10 bahtów, czyli za… złotówkę� Ale trzeba się targować! Hotel po przyjeździe okazał się być w bardzo dobrym standardzie�

Tajlandia 2015Tomasz Łukasik

9BETribune

Świat stomatologii mówi: „See You in Poznań!”Łukasz Sowa

n Bangkok, stolica Tajlandii był pierwszym przystankiem na mapie międzynarodowej trasy promocyjnej Dorocz-nego Światowego Kongresu Stomatologicznego FDI, któ-ry odbędzie się w Poznaniu w dniach 7-10 września 2016 r. „Bez cienia przesady moż-na powiedzieć, że zdobyli-śmy serca lekarzy dentystów z całego świata” – przekonu-je prof. Bartłomiej W. Loster, prezydent FDI AWDC Poznań 2016.W Bangkoku nie mogło zabraknąć silnej drużyny Be Active Dentist.

Przyciągające uwagę sto-isko promocyjne naszego Kon-gresu, interesujące materiały informacyjne i przede wszyst-kim zespół uśmiechniętych i kompetentnych osób, które udzielały odpowiedzi na naj-różniejsze pytania uczestników FDI AWDC w Bangkoku – to kluczowe elementy, które zło-żyły się na sukces premierowej promocji Kongresu w Poznaniu na arenie międzynarodowej�

„Nasze stoisko odwiedzi-li przedstawiciele większości

krajów, które są członkami FDI, a jest ich przecież po-nad 200! To dobry prognostyk przed Kongresem w Poznaniu” – uważa prof� Bartłomiej W� Loster, Prezydent FDI AWDC Poznań 2016�

„Dla wielu lekarzy denty-stów udział w Kongresie FDI od lat jest stałym punktem w ka-lendarzu� Do tego stopnia, że część z nich uzależnia miejsce spędzenia wakacji właśnie od lokalizacji Kongresu” – doda-je prof� Honorata Shaw, Głów-ny Koordynator Kongresu FDI�

Odwiedzający stoisko py-tali m�in� o połączenia lotnicze z Poznaniem, bazę hotelową, ceny i pogodę� W uzyskaniu odpowiedzi pomagało im kilku-nastu reprezentantów Be Acti-ve Dentist�

„Wielu lekarzy dentystów już dawno podjęło decyzję o udziale w poznańskim Kon-gresie, a podczas wizyty na sto-isku prosili jedynie o pomoc we wskazaniu konkretnych atrakcji turystycznych, które powinni

odwiedzić w Polsce� Od sto-iska nikt nie odszedł z pustymi rękami� Największym zaintere-sowaniem cieszył się See You in Poznań magazine oraz kata-logi z informacjami o poszcze-gólnych miastach w Polsce” – podkreśla lek� dent� Maciej Michalak, prezes BAD�

Uroczystym punktem pro-mocji przyszłorocznego Kon-gresu w Bangkoku był Polish Lunch� W poznawaniu polskich smaków (na talerzach królowa-ły: zrazy, gołąbki, pierogi i żu-rek) wzięło udział ponad 200 osób, głównie przedstawicieli Światowej Federacji Denty-stycznej, w tym nowy prezy-dent FDI dr Patrick Hescot oraz reprezentanci firm prezentują-cych swoje produkty� Do od-wiedzenia Poznania zachęcał również, podczas krótkiego powitalnego wystąpienia, am-basador Rzeczpospolitej Pol-skiej w Bangkoku Zenon Kuch-

ciak� Był w swojej wypowiedzi tak przekonujący, że niektórzy z naszych gości wyrazili życze-nia, aby dyplomaci reprezentu-jący ich kraje potrafili tak speł-niać swoje zadania�

„Jesteśmy przygotowani na przyjęcie w halach Między-narodowych Targów Poznań-skich ponad 250 wystawców� W Bangkoku część firm już po-twierdziła obecność, z innymi będziemy rozmawiać podczas kolejnych ważnych spotkań stomatologicznych na całym świecie” – mówi Ewa Masta-lerz z firmy Exactus�

W najbliższych miesiącach Kongres w Poznaniu promo-wany będzie w czasie ponad 20 różnych imprez branżowych odbywających się m�in� w Du-baju (AEEDC), Paryżu (ADF) i Los Angeles (AADR)� Punkty informacyjne FDI AWDC Po-znań 2016 będą widoczne rów-

nież podczas najważniejszych wydarzeń dla lekarzy denty-stów w Polsce�

104� Doroczny Światowy Kongres Stomatologiczny FDI odbędzie się w Poznaniu w dniach 7-10 września 2016 r� To prestiżowe wydarzenie z udziałem wybitnych reprezen-tantów ze świata nauki z kraju i zagranicy będzie połączone z wystawą sprzętu i materiałów stomatologicznych z całego świata oraz debatą Parlamentu FDI nad kierunkami światowej polityki w zakresie profilaktyki i leczenia w stomatologii�

W ostatnich latach Kongres gościł w: Indiach, Turcji, Chi-nach, Meksyku, Brazylii, Sin-gapurze i Tajlandii� Polska będzie organizatorem tego wy-darzenia po raz pierwszy w hi-storii� Gospodarze Kongresu: Polskie Towarzystwo Stoma-tologiczne, Naczelna Izba Le-karska, spółka Exactus oraz Międzynarodowe Targi Po-znańskie spodziewają się, że do Poznania przyjedzie ponad 12 000 uczestników�

Koniecznie odwiedź!www.fdi2016poznan.org

www.facebook.com/FDI2016POZNAN

10 TribuneACTIVE

IDSS – stomatologia na drugim końcu świata? Karolina Sobczak

n Sierpień, lato, wakacje…, ale dlaczego nie pójść wtedy do szkoły? Na to trudne py-tanie odpowiedź była prosta! Tak! IDSS było odpowiedzią na wszystko…

W dn� 9-27�08�2015 r� odbył się w Indonezji projekt „Inter-national Dental Summer Scho-ol” organizowany przez Dental School of Muhammadiyah Uni-versity of Yogyakarta Indone-sia, w którym brało udział 16 uczestników z całego świata, w tym silna, 5-osobowa grupa polskich studentek, reprezen-tujących Uniwersytet Medycz-ny w Łodzi oraz w Szczecinie�

Trochę z prywatnego dziennika…

Miesiąc na wyspach zapo-wiadał się jak przygoda życia� Pierwszy tydzień to czas, który wspólnie z pozostałymi uczest-niczkami z Polski przeznaczy-łam na poznanie wysp – Bali i Gili, a następne 3 tygodnie to już właściwy program na Javie, w Yogyakarcie�

Pozytywnym emocjom to-warzyszył lekki niepokój, co spotka nas na miejscu… In-

donezja, jeden z największych krajów południowo-wschodniej Azji powitał gorącym i wilgot-nym powietrzem� Ludzie roz-gadani i uśmiechnięci zacze-piali nas na każdym kroku� Na samym początku trudno było odnaleźć się w tej odwróconej o 180 stopni rzeczywistości� Pierwszy przystanek to Jakar-ta, stolica Indonezji� To ogrom-ne miasto, tętniące życiem, w którym spędziłam pierwszą noc� Po 14 godzinach lotu na-wet komary nie były w stanie przeszkodzić temu, abym za-snęła jak dziecko�

I tak rozpoczęłam swoją przygodę w tym egzotycznym miejscu

Z kolejnymi dniami było już tylko lepiej� Wszystkim byłyśmy zachwycone� Ogromne wraże-nie wywarła na nas liczba i róż-norodność budowli i świątyń, ludzie i ich zachowania oraz lokalne potrawy� Podróżując po wyspach, miałyśmy okazję zobaczyć miejsca zapierają-ce dech w piersiach� Plaże na bajecznych wyspach, snorke-ling i żółwie, małpki w Monkey Forest, tarasy ryżowe, wulkany

i wiele innych atrakcji na długo wbiły się w naszą pamięć� Mia-łyśmy też możliwość poznać ciekawe historie poszczegól-nych miejsc dzięki uprzejmości lokalnych ludzi� Po tak inten-sywnie spędzonym tygodniu byłam gotowa na Yogyakartę�

IDSS 2015IDSS 2015 czyli „Interna-

tional Dental Summer School” to niezwykła inicjatywa, dzięki której przedstawiciele kierunku lekarsko-dentystycznego uni-wersytetów z państw takich, jak: Słowacja, Rumunia, Wło-chy, Egipt, Algieria, Malezja, Indonezja i Polska mogli ra-zem przez 3 tygodnie spędzić czas na jednej z indonezyj-skich wysp�

Program podzielono na 2 części: edukacyjną i nieedu-kacyjną� Część edukacyjna składała się zajęć na uczelni, wizyt klinicznych w lokalnych jednostkach medycznych oraz pomocy, czyli asystowaniu� Zajęcia na uczelni polegały na uczestnictwie w wykładach, a następnie w dyskusjach doty-czących danego tematu, wizyt w laboratoriach oraz ćwiczeń praktycznych� Poruszanymi tematami były m�in�: opieka medyczna w Indonezji (prof� dr drg� Niken Widyanti Sriyono), podejście do metody LSTR 3Mix-MP jako alternatywnego leczenia miazgi i tkanek około-wierzchołkowych (drg� Tetiana Haniastuti), technika ART (dr drg� Irene Adyatmaka), aku-punktura jako leczenie bólu zęba (dr drg� Sagiran, Sp� B�, M� Kes) oraz ziołolecznictwo w stomatologii (drg� Dewi Agu-stina)�

Poza wykładami czas wypełniały zajęcia w formie dyskusji na temat pacjentów, u których wcześniej przeprowa-dzaliśmy badania i przeglądy stomatologiczne� Spotkaliśmy się z wieloma interesującymi przypadkami, dzięki którym mogliśmy dowiedzieć się, jak wygląda postępowanie w okre-ślonych sytuacjach w poszcze-gólnych krajach�

Jednym z najciekawszych zajęć były ćwiczenia, podczas których mieliśmy okazję na-uczyć się, jak w języku indone-zyjskim przekazać informacje dotyczące anatomii zębów, higieny jamy ustnej, dokładne-go instruktażu szczotkowania, informacji o dobrych i złych nawykach żywieniowych oraz ogólnych wskazaniach� Wizy-ty w szkołach podstawowych, przedszkolach, placówkach dla dzieci upośledzonych dawały możliwość wykazania się na-bytą wiedzą� Wtedy mieliśmy pewność, że dzieciaki nas ro-zumieją� Chociaż zdarzały się sytuacje, w których maluchy, śmiejąc się z naszej, nie za-wsze idealnej wymowy, próbo-wały poprawiać i uczyć� Dzięki takiej współpracy efekty były zadziwiające�

Do części edukacyjnej nale-żały również wizyty w placów-kach medycznych takich, jak: szpitale, ogólne przychodnie czy zaplecza farmaceutyczne� Mieliśmy możliwość zapozna-nia się z tym, jak funkcjonuje tam system zdrowotny, ale rów-nież dzięki relacjom kolegów ze świata, jak funkcjonuje ten system w ich państwach� Tak stworzony plan zajęć nie po-zwalał się nudzić�

Była jednak jeszcze druga część programu – nieeduka-cyjna� Yogyakarta to naprawdę świetne miasto, które mogliśmy dokładnie poznać� Atrakcji nie brakowało! Zwiedzanie miasta na skuterach, wizyty w słyn-nych i historycznych miejscach takich, jak: Borobudur tem-ple, Prambanan temple, Vre-derburg Fortress, Taman Sari Water Castle, Sultan Palace, Ramayana Ballet� Nie bez po-wodu Yogyakarta jest nazywa-na kulturalną stolicą Indonezji� Jest to ważny ośrodek sztuki jawajskiej – batiki, maski, wy-roby ze srebra, balet czy teatr� Wszystkiego mogliśmy tam spróbować: osobiście wykonać maskę, stworzyć swoją własną srebrną biżuterię, uczestniczyć w tradycyjnym balecie� Oprócz tego mieliśmy możliwość pierw-

szy raz w życiu spać pod na-miotami w dżungli, żeby wybrać się w środku nocy na górską wspinaczkę� Nagrodą za nasz wysiłek był przepiękny wschód słońca, który podziwialiśmy z góry Gunung Api Purba� W ra-mach jeszcze lepszej integracji ze wszystkimi uczestnikami programu, a także z organiza-torami, mogliśmy uczestniczyć w raftingu, miejscami spokojną, a miejscami rwącą, egzotyczną rzeką� Dużą dawkę adrenaliny dostarczył nam wyjazd na Lava Tour po jednym z najbardziej aktywnych wulkanów – Merapi, który ostatnio wybuchł w 2010 r�

Przeżycia były niesamowite! Aby wakacje były wakacjami, nie zabrakło wyjazdów na pla-żę i do waterparków� Mogliśmy nabrać sił, podziwiać cudowne krajobrazy i spróbować homa-rów� W programie nie zabrakło również imprez tematycznych: International Night, podczas któ-rej uczestnicy mogli przedstawić swój kraj� Każdy pomysłowo opowiadał o swoich rodzinnych stronach, poprzez śpiew i ta-niec� Była też uczta dla pod-niebienia – każdy przygotował potrawy charakterystyczne dla swojego regionu� Wszystkiego można było spróbować i ocenić�

Program IDSS zakończyła impreza Farewell Party – Ara-bian Night� W specjalnie przy-gotowanych strojach uczest-niczyliśmy w gali końcowej� Z uśmiechem na twarzy wspo-minam końcowego flash moba w wykonaniu wszystkich obec-nych na gali�

Tysiące zdjęć, tysiące wspomnień, kilkadziesiąt no-wych znajomości to mało, aby określić IDSS� IDSS to rodzina, wielka rodzina, która co roku się powiększa� Nie byłoby tego wszystkiego bez ogromnego zaangażowania ludzi – studen-tów Uniwersytetu Muhamma-diyah w Yogyakarcie� Z pew-nością polecam taki wyjazd wszystkim studentom stoma-tologii� Po takim miesiącu wra-żeń uśmiech „od ucha do ucha” gwarantowany!

11ACTIVETribune

n Jessica Adamczyk jest au-torką bloga o tematyce mo-dowej – www.fashionmug-ging.com, który pisze od 5 lat z ogromnym sukcesem, sta-jąc się inspiracją dla tysięcy kobiet w Polsce i na świecie. Sesje do Elle, Glamour, Marie Claire, wyjazdy na kontrakty zagraniczne do Nowego Jorku i Japonii to tylko część dorob-ku Julii Bijoch – znanej model-ki, biorącej udział w kampa-niach reklamowych polskich i zagranicznych marek.

Poza pracą w branży mo-dowej dziewczyny te łączy jeszcze jedno – obie są stu-dentkami IV roku stomatologii na Śląskim Uniwersytecie Me-dycznym w Zabrzu�

Jak rozpoczęła się Wasza przygoda z modą?

Jessica Adamczyk: Już jako mała dziewczynka miałam zamiłowanie do buszowania w szafie mamy i przebierania się w jej ubrania, a zaintere-sowanie całym światem mody pojawiło się naturalnie� Ponad 5 lat temu, będąc jeszcze w li-ceum, pod wpływem impulsu założyłam bloga modowego, w którym mogłabym dzielić się z innymi moją estetyką, styliza-

cjami i spojrzeniem na modę� Wówczas blogi były mało zna-nym zjawiskiem, które wręcz spotykało się z niezrozumie-niem� Na szczęście, z biegiem czasu wszystko się zmieniło, a ku mojemu zaskoczeniu, stronę zaczęło odwiedzać co-raz więcej osób�

Julia Bijoch: Od dziec-ka temat mody był mi bliski, jednak tak naprawdę zetknę-łam się z tym biznesem, gdy miałam 14 lat� Wzięłam wtedy udział w konkursie organizo-wanym przez agencję mode-lek D'Vision, która poszukiwa-ła nowych twarzy� Zdobyłam wyróżnienie i podpisałam umowę z agencją� Chwilę po tym leciałam już na swój pierwszy zagraniczny kontrakt do Japonii�

Obie jesteście studentkami IV roku kierunku lekarsko--dentystycznego. Jak udaje Wam się łączyć tak skrajnie różnie zajęcia, jakimi są stu-diowanie stomatologii i pra-ca w branży mody?

Julia Bijoch: Nie mogę powiedzieć, że jest to łatwe� Często wymaga ode mnie ca-łej strategii rozplanowania ter-minów tak, aby znaleźć czas zarówno na modeling, wyjazdy z nim związane, jak i studia� Wychodzę jednak z założenia, że w życiu trzeba mierzyć wy-soko i nie rezygnować z tego, co się lubi� Kluczem do sukce-su jest dobre planowanie cza-su i odpowiednia motywacja�

Jessica Adamczyk: Za-uważyłam, że im więcej rzeczy mam do zrobienia, tym lepiej mi to wychodzi� Nie ukrywam, że blog jest miejscem, w któ-rym mogę realizować się twór-czo i przynosi mi on ogromną satysfakcję, natomiast swoje przyszłe życie zawodowe ści-

śle wiążę ze stomatologią� Przez te kilka lat opracowałam moją własną receptę na szczę-ście i mam wrażenie, że żadna z obu tych sfer mojego życia nie mogłaby funkcjonować od-dzielnie�

Która z tych dziedzin wyma-ga od Was większego zaan-gażowania i nakładu czasu?

Jessica Adamczyk: Wszy- stko zależy od dnia i miesiąca – w ciągu roku akademickiego skupiam się głównie na nauce, a każdą wolną chwilę przezna-czam na pracę nad blogiem, czyli na przygotowywanie wpi-sów, zdjęć oraz treści�

Julia Bijoch: Obie bran-że wymagają poświecenia im sporej ilości czasu� Studia to przede wszystkim praca umy-słowa, a modeling fizyczna�

Obecnie skupiam się w głów-nej mierze na uczelni i ona jest moim priorytetem�

Jakie są Wasze plany na przyszłość? Jak wyobraża-cie sobie siebie za 10 lat?

Julia Bijoch: Za 10 lat chciałabym wykorzystać to, co najlepsze w modzie i to wszyst-ko, czego nauczyłam się w sto-matologii� Myślę o tym, aby połączyć te dwie dziedziny i podążać w stronę stomatolo-gii estetycznej�

Jessica Adamczyk: Trud-no mi odpowiedzieć na to py-tanie, ponieważ nie wiem, jak moje życie będzie wygląda-ło za miesiąc, rok, kilka lat��� Z pewnością chciałabym speł-niać się zawodowo jako sto-matolog i dalej rozwijać swoje zainteresowanie modą�

Jak widać łączenie ze sobą tak różnych zainteresowań jest możliwe i te dwie pełne zapału oraz pasji dziewczyny są tego najlepszym dowodem.

Rozmawiała: aleksandRa lipka

AD

Świat mody i stomatologia

Julia Bijoch, fot. Piotr Domagała

Jessica Adamczyk, fashinonmugging.com

Julia Bijoch, fot. Agata Pospieszyńska"

Jessica Adamczyk, fashionmugging.com

12 ACTIVE Tribune

n „Czy u was naprawdę jest tak zimno?” – dość często można usłyszeć to pytanie, gdy mówisz, że studiujesz w Białymstoku. Ale czas płynie tu trochę wolniej, co daje więcej czasu do nauki, a tego, jak każdy wie, na „medyku” nigdy za wiele. Wi-tamy na UMB!

UMBUniwersytet Medyczny

w Białymstoku obchodził ostat-nio swoje 65� urodziny� I mimo tego, że – jakby nie patrzeć – starzeje się trochę, to każdy z jego oddziałów w ostatnich latach przechodził wielkie od-młodzenie� Od kilku lat mamy świetnie wyposażony Wydział

Farmacji oraz Wydział Nauk o Zdrowiu� Uniwersytecki Szpi-tal Kliniczny rośnie w siłę, kolej-ne oddziały są remontowane, a nowy budynek powala swoim rozmiarem i wyglądem� Oczy-wiście, nie można zapominać o stomatologii, która kilka lat temu dostała odremontowane, świetnie wyposażone Centrum Dydaktyki Stomatologicznej� Obecnie powstaje Zakład Sto-matologii Zintegrowanej, w któ-rej studenci V roku będą mogli odbywać swój staż�

Samorząd studencki, grupa BUM, SAFF

SS – grupa niesamowitych ludzi, którzy starają się, aby studiowało się nam jak najle-piej� W zeszłym roku mieliśmy możliwość zamówienia nie-powtarzalnej bluzy UMB� Za-interesowanie było ogromne, ponad 1000 zamówionych „ho-

odies”! W tym roku dostępne były kalendarze UMB, abyśmy nie pogubili się w zajęciach i egzaminach�

Za strefę bardziej rozryw-kową naszego „Medyka” odpo-wiada grupa BUM, która stara się jak może i organizuje naj-lepsze imprezy akademickie� Fartuch Party, Otrzęsiny, Wiel-ka Integracja BUM-u to tylko nieliczne z imprez� Dzięki nim nie narzekamy na nudę�

Te wszystkie imprezy i przedsięwzięcia uwiecznia na genialnych zdjęciach SAFF, czyli Studencka Agencja Fo-tograficzno-Filmowa� Oczy-wiście, w każdej wymienionej grupie nie mogło zabraknąć wszechstronnych studentów stomatologii� Bo, jak każdy wie (albo właśnie się dowie), słowo „dentist” ma potrójne znacze-nie D – doctor, EN – engineer, TIST – artist�

PTSS BiałystokMoże nie jesteśmy zbyt licz-

ną grupą (całe 66 jednostek…) w porównaniu do innych od-działów w kraju, ale werwy i chęci do działania nam nie brakuje� Staramy się rozpo-wszechniać wiedzę stomato-logiczną wśród mieszkańców Białegostoku, biorąc udział

w akcjach typu „Zdrowie pod kontrolą”� Prowadzimy również przeglądy stomatologiczne i zajęcia promujące higienę jamy ustnej w przedszkolach i szkołach podstawowych, bo dobre zachowania trzeba kształtować od najmłodszych lat� Obecnie pracujemy nad nowym projektem, dlatego je-żeli chcesz wziąć w nim udział, zapraszamy na stomatologię do Białegostoku! Obok tych wszystkich akcji nie brakuje pracy nad sobą, bo szkoleń i własnego rozwoju stomatolo-gicznego nigdy za wiele�

Koła naukoweW tym zakresie też mamy

szeroki wachlarz możliwości, zaczynając od stomatologii społecznej, stomatologii za-chowawczej, protetyki i orto-doncji, a kończąc na chirurgii szczękowo-twarzowej� Studen-ci organizują wykłady i warsz-taty, piszą prace naukowe, rozwiązują problemy, które ich nurtują, a brak na nie czasu na zajęciach� Każdy znajdzie tu coś dla siebie�

Jeżeli kogoś nie przekona-łam do studiowania stomato-logii w Białymstoku, to pamię-tajcie, że mamy najtrudniejszy test ze stomatologii zachowaw-czej – jeśli się tego nie boicie, to jest to miejsce dla Was!

Bo moje miasto to Białystok Justyna Iwaniuk

AD

13ACTIVETribune

n 9 miesięcy na uczelni i… upragnione wakacje! Roz-grzane w słońcu ciało owia-ne morską bryzą i załamanie nastroju na myśl o miesięcz-nych praktykach. Kto powie-dział, że praktyka wakacyjna to zło konieczne?! O tym, jak łączyć przyjemne z pożytecz-nym opowie Olga Owczarzak – studentka III roku kierun-ku lekarsko-dentystycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Zacznijmy od początku! Opowiedz proszę, jak zaczę-ła się wakacyjna przygoda Twojego życia.

Pod koniec lutego tego roku przeglądałam Facebook i na-trafiłam na Twoje ogłoszenie: Istnieje możliwość wyjazdu na wymianę wakacyjną za gra-nicę dzięki współpracy PTSS z Międzynarodowym Towa-rzystwem Stomatologicznym IADS� W tamtym roku można było pojechać do Egiptu, Tur-cji, Tunezji, Armenii, Rumunii (Bukareszt), Węgier, Jorda-nii, Tajwanu, Indonezji, Włoch (Foggia), Bułgarii� Są 2 rodzaje wymiany: bilateralna – miesz-kasz np� 2 tygodnie w Tajwanie u studenta, a później on 2 ty-godnie u ciebie oraz unilateral-na – mieszkasz 2 tygodnie na swój koszt, można się starać o dofinansowanie”� Od razu się zainteresowałam, uzyskałam kontakt do Łukasza Książka – regionalnego koordynato-ra wymian w Gdańsku� To on udzielił mi informacji i odebrał ode mnie w kwietniu wypeł-niony formularz zgłoszeniowy� Dalej Łukasz zajmował się wszystkim�

Dokumenty wypełnione, przesłane dalej. Teraz tylko oczekiwanie?

Tak� O tym, że dostałam się na wymianę poinformo-wał mnie koordynator wymian

z Zabrza – Tomasz Koziarski� Było to 4� czerwca� W trakcie letniej sesji egzaminacyjnej napisała do mnie pierwszą wiadomość koordynatorka wymian z Armenii – Ani Ha-rutyunyan� Nie pamiętam do-kładnie o czym pisała, ale na pewno był to bardzo miły mail� Nie zapomniałam pierwszego zdania, które brzmiało „Dzię-kuję, że wybrałaś mój kraj na odbywanie swoich wakacyj-nych praktyk”� Ani poinformo-

wała mnie o terminie wyjazdu i o tym, że będą tam ze mną jeszcze 3 inne osoby�

Dlaczego Armenia?To pytanie zadawał mi każ-

dy, komu mówiłam o wymianie i każdy, kogo spotkałam już na miejscu� Naprawdę tego sama nie wiem! Spojrzałam na listę krajów, do których można było jechać i pomyślałam: Kaukaz, kultura wschodu, jedzenie, ludzie i… mało turystyczne miejsce, co dla mnie jest bar-dzo ważne – nie lubię tłumów� Pierwsza myśl – najczęściej najlepsza� I nie żałuję! Zako-chałam się w Armenii i na pew-no jeszcze tam powrócę�

Jak wyglądały przygotowa-nia do podróży?

Przede wszystkim musia-łam kupić bilet� Niestety, ostatni bezpośredni samolot z Polski do Armenii odleciał z Warsza-wy w czerwcu� Do wyboru miałam przesiadki w Wiedniu, Kijowie i Moskwie� Wybrałam lot przez Moskwę� Kupiłam przewodnik, poczytałam trochę w Internecie� Zapakowałam wszystko, co potrzebne, także fartuch i obuwie medyczne�

Jakie były pierwsze wraże-nia po lądowaniu?

Po pierwsze: byłam szczę-śliwa, że żyję! Leciałam Ae-rofłotem (państwowe rosyj-

skie linie lotnicze i największy przewoźnik w Rosji – wcze-śniej były to jedyne linie lot-nicze Związku Radzieckiego, zarazem największe w świe-cie – źródło: Wikipedia)� A po-ważnie: wszystko w porządku, kontrola paszportowa bez pro-blemu, bagaż odebrany w eks-presowym tempie� Ani czekała na mnie na lotnisku, tak jak się umawiałyśmy� Dostałam od niej kartę SIM, wymieniłam pie-niądze i tu przeżyłam pierwszy

szok! W kantorze otrzymałam 58 000 AMD (dram armeń-skich) za 100 EUR� Zaraz po tym gospodarze odwieźli mnie do akademika, a że był to piąt-kowy wieczór, to od razu udali-śmy się na imprezę!

Nie mieszkasz w akademi-ku, więc jak Ci się podobało w tym armeńskim?

Armeński akademik… Było śmiesznie� Totalny komunizm! Pokoje 2- i 3-osobowe, łazienki na korytarzu, ciepła woda jedy-nie w dzień w godz� 6�00-23�00� Niestety, było brudno, w poko-jach mieszkały karaluchy! Aby obrócić to w żart, nadawaliśmy im imiona� Do akademika na-leżało wracać do 22�00, po-tem brama była zamykana, ale można było się dogadać z por-tierami� Co ciekawe – w do-mach studenta znajduje się stołówka z codziennym śnia-daniem i obiadem dla miesz-kańców, a także sprawowana jest opieka medyczna nad stu-dentami (pielęgniarka, a nawet lekarz)� Znalazło się tam też miejsce na salę rozrywki z te-lewizorem�

Po weekendowych szaleń-stwach pora iść do pracy. Na jakim uniwersytecie odby-wały się praktyki?

W Armenii jest jedna uczel-nia medyczna – Yerevan State Medical University After Hera-

tasi� I właśnie tam, w stolicy, odbywałam swoje praktyki� Spędziłam 2 tygodnie w gabi-necie dentystycznym� Trudno to nazwać praktykami, ponie-waż odbywały się one tylko w formie przyglądania się pra-cy lekarza� Tam są ogromne różnice, jeśli chodzi o meto-dę nauczania, w porównaniu do Polski� Studia trwają 6 lat i przez ten czas studenci nie mają kontaktu z pacjentem! Pracują jedynie na fantomach�

Po studiach młodzi ludzie od-bywają rok stażu i tam, jeśli im się poszczęści, zaczynają swoją prawdziwą przygodę ze stomatologią� Po stażu muszą odbyć 3-letnią specjalizację�

Jak wspominasz czas spę-dzony w gabinecie stomato-logicznym?

Na początku doktor – opie-kun praktyk – traktował nas jak swoich studentów i tłumaczył, co to jest kątnica, czym jest turbina� Później wyjaśniliśmy mu nasz system nauczania� Moje praktyki odbywały się co-dziennie po południu tak długo, jak chcieliśmy, gdyż gabinet czynny był do 23�00-24�00� Wnętrze gabinetu nie różniło się znacznie od europejskich standardów, jednak zasady higieny i dezynfekcji pozosta-wiały wiele do życzenia� W ga-binecie, przy pacjencie pije się herbatę, kawę, spożywa ciasto� Praca wygląda całkiem inaczej niż u nas� Nie czuć stresu zwią-zanego z upływem czasu� Pa-cjentowi poświęca się minimum jedną godzinę, ale byliśmy też przy zabiegu, który trwał 4 go-dziny� Lekarz, który się nami zajmował jest miły, zabawny, ale przy tym precyzyjny i ma bardzo dobry kontakt z pacjen-tem� Wszystko nam pokazywał i wyjaśniał� Specjalizuje się w protetyce – pokazywał nam wiele rzeczy, których nie zoba-

czymy na polskich uczelniach podczas zajęć� Do dziś wysyła mi ciekawe artykuły i filmy, po czym pyta o błędy, które w nich zaistniały�

Ciekawostką jest też to, że doktor miał 2 asystentki� Jedna zapisywała pacjentów i mieszała masy wyciskowe, podkłady, a druga asystowała podczas zabiegu� Kolejną rze-czą, która mocno mnie zdzi-wiła, było to, że pacjenci po

znieczuleniu otrzymują do wy-picia… coca-colę� I najlepsze na koniec: po opracowaniu 2 z 3 kanałów odbywała się prze-rwa na kawę, w tym propozycja kawy dla pacjenta!

Chyba już żaden z czytelni-ków nie ma wątpliwości, że przeżyłaś coś niesamowite-go i pięknego, co pozostanie na zawsze w pamięci. Jakie były plusy i minusy wakacyj-nych praktyk w Armenii?

Jadąc tam, nie znałam kompletnie nikogo� W Armenii IADS jest połączony z IFMSA� W ramach IADS przyjechało tu 4 studentów, a z IFMSA aż 15� Uważam to połączenie za wiel-ki plus – poznałam wielu wspa-niałych ludzi�

Zburzyłam też pewne ste-reotypy� Ludzie mówili mi „Gdzie ty jedziesz?! Jeszcze cię tam porwą!”� Totalna bzdu-ra! Milszych ludzi nie spotka-łam nigdy wcześniej� Ormianie są wspaniali, otwarci, życzliwi i pomocni�

A minusy? Mimo, że ludzie tam mają wielkie serca, nieste-ty, nie znają języka angielskie-go� Poza tym, na każdym kroku czuć jeszcze minioną epokę komunizmu, który jest tam bar-dzo mile wspominany�

Rozmawiał: adam BęBen

Praktyka czyni… podróżnika!

14 ACTIVE Tribune

n Czy zauważasz czasem u siebie osłabienie siły mię-śni ramion? Okolice barków i szyi są nieustannie napię-te? Odczuwasz chwilowe mrowienia w dłoniach lub problemy z krążeniem (zim-ne dłonie)? A może czasem przedmioty bezwiednie wy-padają ci z rąk? Przyczyną tych zjawisk może być wła-śnie TOS!

TOS (Thoracic Outlet Syn-drome), czyli zespół górnego otworu klatki piersiowej, czę-sto diagnozowany jest u osób, u których występuje nieprawi-dłowa postawa ciała związana z obniżeniem obręczy barko-wej (np� taka, jak przy noszeniu plecaka), co zwęża przestrzeń kanału szyjno-pachowego� Po-woduje to ucisk na dolną część splotu ramiennego, naczy-nia oraz nerwy tam biegnące i w zależności od rodzaju uci-skanej struktury powodować może wiele różnych objawów�

Czy jesteś w grupie ryzyka?

Do powstania TOS przyczy-niają się pewne cechy anato-miczne, jak:l wady wrodzone (żebro szyj-

ne),l wysokie ustawienie łopatki,l skolioza szyjno-piersiowa,l stosunek położenia mięśni

pochyłych przednich do mię-śnia podobojczykowego,

l rozrost mięśni okolicy barków i szyi lub ich skrócenie czy zmiana napięcia�

Innymi istotnymi czynnikami są:l postawa ciała,l pozycja ustawienia ramion,l praca w złej pozycji (długo-

trwałe stanie lub siedzenie bez zwracania uwagi na uło-żenie krzywizn kręgosłupa),

l duży biust,l uraz w wyniku wypadku typu

whiplash,l złamanie obojczyka/żebra,l powtarzające się stresowe

uszkodzenia/podrażnienia splotu (bardzo często czynni-kiem takim jest wielogodzin-na praca przy komputerze),

l stres,l wątła sylwetka ciała lub nad-

mierny przerost mięśni, jak np� u kulturystów, gimnasty-ków, wspinaczy itp�

ObjawyOprócz wcześniej wymie-

nionych objawów należą do nich m�in�:l chroniczne bóle odcinka

szyjnego kręgosłupa lub ob-ręczy barkowej,

l drętwienia i mrowienia w re-jonie całego ramienia lub przedramienia i ręki,

l bóle głowy,l osłabienie ucisku dłoni, a nie-

rzadko wypadanie przedmio-tów z rąk,

l zimne dłonie (szczególnie w typie żylnym TOS),

l uczucie ciężkości i tępy ból (także w typie żylnym)�

Diagnostyka różnicowaPrzed podjęciem działań

istotne jest znalezienie praw-dziwych przyczyn objawów i wyeliminowanie innych ze-społów o podobnym przebie-gu, jak np� konflikt dyskowo-ko-rzeniowy w odcinku szyjnym kręgosłupa czy choćby zespół cieśni nadgarstka�

Lekarz lub fizjoterapeuta za pomocą testów ocenia, która struktura jest zaburzona i na tej podstawie wprowadza od-powiednie leczenie� Badaniami pomocniczymi w tym wypadku mogą być: RTG, USG, elektro-miografia�

LeczenieWczesne leczenie obejmuje

przede wszystkim rehabilitację, w skład której wchodzi zarów-no fizykoterapia i kinezyterapia, w zależności od rodzaju proble-mów� Zabiegi fizykoterapii (naj-częściej będą tu wymieniane lampy sollux, pole magnetycz-ne, prądy impulsowe średniej częstotliwości czy hydromasa-że) mają za zadanie wspomóc drugą część terapii, aby tkanki łatwiej poddawały się lecze-niu� Związane jest to z tym, że delikatne struktury, jakimi są naczynia i nerwy, przy długo-trwałym unieruchomieniu mogą dawać dużą bolesność przy próbie ich mobilizacji� Ciepło i inne zabiegi powodują więk-sze ukrwienie i uelastycznienie problematycznych struktur�

W kolejnym etapie przecho-dzi się do oceny ruchomości całej obręczy barkowej oraz szyjnego odcinka kręgosłupa i w razie hypomobilności mobi-

lizuje się je poprzez manipula-cje lub mobilizacje� Najczęściej dotyczy to pierwszego żebra, odcinka szyjnego, stawu most-kowo-obojczykowego, a także kompleksu ramienno-łopatko-wego�

Przy nadmiernie napię-tych mięśniach wprowadza się techniki tkanek miękkich� W terapii manualnej możemy wymienić takie techniki, jak: masaż głęboki, energizacja mięśni, opracowywanie punk-tów spustowych czy rozluźnia-nie mięśniowo-powięziowe� Nie wszystkie wymienione techniki są bolesne dla pacjenta (czę-sto mogliście się spotkać z nie-którymi z nich podczas masażu klasycznego)� To, jaką metodę wybiera terapeuta, zależy od stanu pacjenta, ale zawsze efektem ma być rozluźnienie mięśni obręczy�

Edukacja pacjenta i podtrzymanie efektów terapii

Przede wszystkim powra-camy tu do przyczyn proble-mów� Terapeuta ocenia syl-wetkę i sugeruje, które mięśnie wymagają szczególnej troski� Zadajemy sobie pytanie: co wywołuje problem? Jeśli jest to praca/hobby, która sama w so-bie jest obciążająca, staraj-my się wykonywać określone czynności z możliwie jak naj-bardziej zachowaną ergonomią albo próbujmy zmodyfikować nieco niektóre ruchy� Jeśli to nie pomaga, wprowadźmy jako codzienny nawyk ćwiczenia rozciągające obręcz barkową (mięśnie pochyłe, dźwigacz ło-patki i mięśnie piersiowe mniej-szy i większy)� Dla wyrównania nierównowagi mięśniowej nale-ży również wzmacniać niektó-re mięśnie, jak mięsień zęba-ty przedni i inne zaznaczone w wywiadzie�

Doraźnie, dla szybkiego efektu lub podtrzymania skut-ków terapii można stosować kinesiotaping� Odpowiednio za-aplikowany pozwala praktycznie od razu na powrót do treningu�

Jaka jest skuteczność terapii?

W zasadzie wszystko za-leży od tego, jak szybko zaj-

miemy się problemem, jednak często zadowalające efekty widać już od pierwszej wizy-ty, a ich liczba zależy od tego, jak długo zwlekaliśmy z bólem i czy przeszedł on w stan chro-niczny�

Jak uniknąć TOS?Staraj się, aby czynności

dnia codziennego nie obciąża-ły tych samych mięśni i struk-tur� Jeśli w pracy nie umiesz lub nie jesteś w stanie zapew-nić sobie odpowiedniej pozy-cji, postaraj się znaleźć lepsze hobby, może joga? Odpowied-nio dobrany stretching po si-łowni czy ściance wspinaczko-wej? I dobrze czasem udać się do specjalisty… Na rycinach przedstawiono kilka przykła-dów prostych ćwiczeń – do co-dziennego stosowania�

piśmiennictwo: 1. Brukner P., Khan K.: Kliniczna

medycyna sportowa. DB Publi-shing, Warszawa 2011

2. Coselli J.S., Thompson R.W.: Challenges in Treating Thoracic Outlet Syndrome „Texan Heart Institute Journal”, 2012; 39 (6): 842-843.

3. Freischlag J., Orion K.: Under-standing Thoracic Outlet Syndro-me, „Scientifica”, 2014. 10 (6).

4. http://www.physio-pedia.com/Thoracic_Outlet_Syndrome.

5. http://czelej.com.pl/ images/ med ia / f ragmenty%20ks ia -zek/Choroby%20naczyn%20rozdz.64.pdf.

6. http://musiclife.com.mx/sindrome-d e l - d e s f i l a d e ro - t o ra c i c o -thorac ic - out le t- syndrome/. ht tp://rehabi l i tac ja.e lamed.p l / u p l o a d s / r w p / a r t i c l e s / 25163/65-72.pdf.

Ryc. 1: Stretching mięśnia czworobocznego grzbietu. Lewa ręka stabilizuje bark poprzez przytrzymanie krzesła, głowę pochylamy w bok do pierwszego odczucia rozciągania mięśni bocznej strony szyi; prawa ręka stanowi „ścianę”, na którą delikatnie oporujemy głową, wprowadzając napięcie izometryczne (ok. 30-50% siły) przez ok. 10 s, powtarzamy 3-5 razy.Ryc. 2: Stretching mięśni obręczy – na podobnej zasadzie, jak opisano wyżej.Ryc. 3: Naprzemienne krążenia ramion w celu rozluźnienia mięśni i lepszego ich ukrwienia.

Zespół górnego otworu klatki piersiowej – sprawdź, czy grozi ci TOS! Monika Mitek

Ryc. 3

Ryc. 2

Ryc. 1

15ACTIVETribune

n „4. Sudański Międzynarodowy Sto-matologiczny Obóz Wolontariacki i program TNT/SRT”

Odliczanie do kolejnego projektu wo-lontariackiego właśnie się rozpoczęło! Sudanese Association of Dental Stu-dents (SADS) wraz z International Asso-ciation of Dental Students (IADS) pragnie zaprosić wszystkich studentów stoma-tologii do udziału w przyszłorocznym (2016) obozie, który odbędzie się w dn� 15-30 stycznia 2016 r� w Chartumie�

Głęboko wierzymy w to, że praca w wolontariacie jest właściwym sposo-bem pomocy innym ludziom i lokalnym społecznościom, a także świetną oka-zją zdobycia doświadczenia zawodo-wego, nauki nowych umiejętności oraz zdobycia doświadczenia w zawodzie lekarza dentysty�

Sudan jest doskonałym miejscem dla spragnionych przygód wolontariu-szy, a SADS od początku jego założenia przyświecał cel pracy wolontariackiej poprzez organizację setek wycieczek terenowych, w czasie których leczyli-śmy mieszkańców terenów wiejskich�

Jako członkowie IADS mieliśmy za-szczyt zorganizować już 3 międzyna-rodowe obozy wolontariackie w latach: 2006, 2011 i 2013� Podczas każdego z nich udało się pomóc ponad 3000 pa-cjentów, wpływając znacząco na sytu-ację zdrowotną całego regionu�

Stomatologiczne projekty wolonta-riackie pozwalają dotrzeć do ludzi w po-trzebie oraz zbliżyć dentystów i stu-dentów stomatologii do ich środowisk� W tegorocznym projekcie celem jest wspomaganie podstawowej opieki sto-matologicznej oraz dotarcie do rejonów nieobjętych opieką żadnej przychodni� Główną składową tej opieki jest eduka-cja� Pacjenci po raz pierwszy zostaną objęci opieką stomatologa oraz nadzo-rowanymi przez niego studentami� Ba-danie, diagnoza oraz leczenie na wcze-snym etapie znacząco przyczyniają się do poprawy zdrowia całej populacji�

Studenci biorący udział w obozie będą mogli brać udział w:l pracy przychodni: badanie przedmio-

towe oraz badania przesiewowe pa-cjentów, zbieranie wywiadu oraz kie-

rowanie pacjentów do innych klinik/ oddziałów,

l pracy przychodni chirurgii stomatolo-gicznej: proste oraz skomplikowane ekstrakcje, drenaż ropni, zakładanie szwów,

l pracy w klinice periodontologicznej: skaling oraz edukacja pacjenta,

l edukacji prozdrowotnej: akcje edu-kacyjne odbywające się na terenie obozu, w szkołach oraz na lokalnych bazarach,

l pracy kliniki stomatologii zachowaw-czej: opracowanie, wypełnianie kom-pozytami oraz amalgamatami ubyt-ków, leczenie po urazach,

l pracy sterylizatorni i apteki�

Aby to wszystko osiągnąć, niezbęd-ne jest nabycie oraz doskonalenie tzw� kompetencji miękkich, które pozwalają oddziaływać na innych ludzi i efektyw-nie pracować w drużynie� Umiejętności te kształtują osobowość, wprowadzają do życia pozytywną energię oraz po-zwalają modelować właściwe relacje między lekarzami i studentami, a tak-że poszerzać kompetencje zawodowe i kontakt z pacjentami� W tym właśnie celu powstał projekt „Training of New Trainers(TNT)/Sub-Regional Training Program (SRT)”� Jest to program stwo-rzony dla opiekunów i nauczycieli, który ma wspomóc i rozwijać ich umiejętności pedagogiczne poprzez dzielenie się do-świadczeniami i wiedzą�

TNT to 3-dniowe warsztaty skupia-jące się na kształtowaniu kompetencji miękkich, tj�: zarządzanie, zarządzanie stresem, zarządzanie czasem, zdo-bywanie funduszy, komunikacja inter-personalna, umiejętności prezentacji� Następnie podczas 2-dniowych warsz-tatów SRT można przećwiczyć zdobyte umiejętności, aby skutecznie stosować je w czasie trwania obozu�

„W imieniu wszystkich, chciałabym ciepło powitać was wszystkich w sło-necznym Sudanie, oraz życzyć nieza-pomnianych wrażeń”�

Fatima AbdelrahmanKoordynator Spraw Międzynarodowych

tłumaczenie: Radosław BoRek

n “The 4th Sudan International Den-tal Volunteer Convoy & TNT/SRT Pro-gram”

The countdown for the next Volun-tary project is officially begin, the Su-danese Association of Dental Students (SADS), together with the International Association of Dental Students (IADS), welcomes all dental students and young dentist to be part of this great 2016 pro-ject� To be held from 15 to 30 January in Khartoum, Sudan�

We all believe that charity work is the way to reach down and lifting people up, help the community, the way to get work experience, learn new skills and advan-ce your career�

Sudan is a great place for adventuro-us volunteers, and SADS had a matter of great interest in the field of voluntary work since it was established; though organizing hundreds of dental field trips around rural areas in Sudan�

In the international level, and as a country under the IADS we were hono-ured to host three international voluntary camps, in 2006, 2011 and the success-ful convoy in 2013� The impact of those volunteers has been highly remarkable and significant, where we reached more than 3000 patients in each of the previo-us camps�

Dental voluntary projects are great to reach people in need and help con-necting dentist and dental students with their communities� In this 2016 project, we are targeting a primary oral health care with the goal of providing dental care in isolated and unserved regions, it include giving dental education star-ting from simple basic dental facts� They also receive clinical dental care they ne-ver had before, providing by dentist and supervised dental students, including examination, diagnosis and treatment� Which itself in many situations result in early detection and diagnosis of dental illness and oral cancer cases where early detection make the whole diffe-rence�

The students will be able to contri-bute during the dental camp in the follo-wing activities:l Outpatient clinic: Examination and

screening of patients, taking medical history and transferring to other clinics

to complete the treatment process�l Surgery clinic: Simple and complex

extraction, abscess drainage and su-turing�

l Periodontology clinic: Periodontal scaling by instruments and ultrasonic, giving oral hygiene instruction�

l Health education: For the people in the camp location, in schools and lo-cal markets�

l Conservative clinic: Cavity prepara-tion, amalgam and composite fillings, a traumatic restorative treatment�

l Sterilization and infection control�l Pharmacy�

To achieve all of this, it's really ne-cessary to enrich the skills that help to influence people and collaborate effectively, these skills not only streng-then your personality, but also indulge positive energy in human relationships for working in symbiosis and explore infinite capabilities at institutional and doctoral level, nevertheless teaching these skills need a professional level of experience and application to be able to competently plan, implement and eva-luate training activities in different fields and contests�

Here we come to the other part of the project, the Training of New Trainer-s(TNT)/ Sub-Regional Training (SRT) program� It's an inspirational, empowe-ring learning experience for trainers to fulfil the perceived need related to de-velopment and/or improvement of their training culture through sharing expe-riences and exchanging knowledge�

The TNT is a three days workshop designed in topics related to soft skills, such as leadership skills, project ma-nagement, stress management, time management, fundraising, communica-tion skills and presentational skills� After which a 2 days SRT run for the newly graduated to get the chance to practice and apply giving sessions to trainees, then comes the application of the acqu-ired personal skills and taking respon-sibility of creating positive social impact through the dental voluntary convoy�

“On the behalf of everyone, I would like to warmly welcome you all Poland friends in the sunny land of Sudan, and wish you all unforgettable experience”

Fatima AbdelrahmanForeign Affair Coordinator

Zaproszenie do Sudanu An invite to Sudan

16 DENTIST Tribune

n Połączenie innowacyjno-ści z wszechstronnym zasto-sowaniem – nowy kierunek rozwoju stomatologii. Przeło-mowe odkrycia w historii me-dycyny – czy ozonoterapia jest jednym z nich? Dlaczego zyskuje coraz większą popu-larność? Jakie właściwości ma ozon?

Ozon należy do jednej z odmian alotropowych tlenu, powstającej w warunkach na-turalnych w wyniku rozpadu cząsteczek tlenu atmosferycz-nego (zjawisko fotodysocjacji tlenu cząsteczkowego) pod wpływem wyładowań elek-trycznych i promieniowania ul-trafioletowego�

W stanie wolnym występuje w górnych warstwach atmos-fery – stratosferze, znajdującej się na wysokości 10-15 km� Ozon jest gazem niepalnym i nietrwałym, dobrze rozpusz-czalnym w wodzie� Cechuje go duża niestabilność termo-dynamiczna, przyczyniająca się do szybkiego rozkładu do czystego tlenu� Posiada 1,5 raza wyższy potencjał utlenia-jący w porównaniu z chlorkami stosowanymi w walce z bakte-riami, wirusami czy grzybami�

Ozon został odkryty w 1783 r� przez holenderskiego chemika van Maruma� Dopiero w 1840 r� Chrystian Friedrich Schönbein nadał mu nazwę od greckie-go słowa ozein oznaczającego „pachnieć”� W 1857 r� stworzo-no generator ozonu stosowany do celów medycznych, ale do-piero w 1870 r� Carl Lender użył go do oczyszczania krwi� W sto-matologii po raz pierwszy zo-stał zastosowany przez Fischa w 1934 r� do leczenia stanów zapalnych dziąseł i przyzębia

oraz zmian okołowierzchołko-wych� Ogromny wkład w roz-wój ozonoterapii stosowanej w zabiegach stomatologicznych przypisuje się badaniom prof� Edwarda Lyncha, uznawane-go za ojca współczesnej ozo-noterapii� W Polsce leczenie mieszaniną ozonowo-tlenową zapoczątkował w 1986 r� chirurg anestezjolog i stomatolog prof� Zygmunt Antoszewski�

Mechanizm działania ozonuOzon cechuje się wła-

ściwościami silnie bakterio-bójczymi, grzybobójczymi i wirusobójczymi� Wynika to z bardzo wysokiego potencjału redukcyjno-oksydacyjnego, co w konsekwencji prowadzi do zniszczenia większości struktur enzymatycznych mikroorgani-zmów� W przypadku bakterii, których komórki są nałado-wane ujemnie następuje przy-ciąganie bipolarnej cząsteczki ozonu� Dzięki silnym właści-wościom utleniającym gazu, powstaje połączenie z amino-kwasami błony komórkowej takimi, jak: cysteina, metionina i histydyna, co w konsekwencji prowadzi do zniszczenia ściany komórkowej i ustania procesów życiowych�

Mechanizm działania ozonu na wirusy jest odmienny w po-równaniu do oddziaływania na bakterie� Wirusy nie należą do organizmów żywych, ponieważ nie mają budowy komórkowej� Zwalczanie ich z użyciem ozo-nu nie opiera się na destrukcji, lecz na dezaktywacji repro-dukcji wirusowej – następują-cy szereg reakcji chemicznych doprowadza do inaktywacji wirionu poprzez blokowanie re-ceptora odpowiedzialnego za replikację�

Oprócz skutecznego zwalczania patogenów, terapia ozonem znalazła również inne zastosowa-nia w medycynie� Badania kliniczne dowiodły, iż dłu-gotrwałe stosowanie ozo-noterapii w postaci małych dawek pobudza układ im-munologiczny: dochodzi do

aktywacji syntezy immunoglo-bulin, co wzmaga działanie ma-krofagów i zwiększa możliwości fagocytarne� Ponadto, synteza substancji biologicznie czyn-nych, takich jak interleukiny czy prostaglandyny, zostaje zwięk-szona� Umożliwia to znacznie szybsze zwalczanie procesów zapalnych i ułatwia gojenie ran�

Należy również podkreślić, iż ozon jest doskonałym sty-mulatorem krążenia, co ma swoje przełożenie w poprawie utlenowania i odżywienia ko-mórek, pozwalając tym samym na zwiększenie aktywności ko-mórkowej i potencjału regene-racyjnego tkanek�

Dzięki znakomitej liczbie zastosowań, ozonoterapia stała się przedmiotem badań w różnych dziedzinach stoma-tologii� Jak pokazały wyniki doświadczeń, przy zachowaniu odpowiednich procedur postę-powania przy określonych za-biegach, aplikacja ozonu w du-żym stopniu zwiększa szanse ich powodzenia, co ma szcze-gólne znaczenie w stomatologii zachowawczej i endodoncji�

Sposoby aplikacji i zastosowanie ozonu w stomatologii

W stomatologii zacho-wawczej ozonoterapia znala-zła zastosowanie w odkaża-niu opracowanych ubytków próchnicowych� Odpowiednie urządzenie przetwarza tlen atmosferyczny na ozon, który następnie poprzez specjalny rękaw aplikowany jest na po-wierzchnię zęba (Ryc� 1)� Pod-czas zabiegu ząb jest otoczony silikonowym kapturkiem, obej-mującym koronę (Ryc� 2 i 3)� Jego szczelność jest kluczowa dla prawidłowej pracy urządze-nia, co zapobiega niekontrolo-wanemu uwalnianiu się ozonu do jamy ustnej� Po kilkudzie-sięciu sekundach pracy ozon zostaje wypompowany przez rękaw z powrotem do urządze-nia i po przejściu przez filtr dez-aktywujący trafia do otoczenia w postaci tlenu� Zastosowana

w tym przypadku ozonotera-pia, jeszcze przed ostateczną odbudową brakujących tkanek zęba, minimalizuje ryzyko wy-stąpienia próchnicy wtórnej�

Działanie systemu pozwala na gwałtowne usunięcie flo-ry bakteryjnej, niszcząc niszę ekologiczną bakterii kwaso-twórczych� Poziom eliminacji mikroorganizmów po ekspozy-cji ozonu sięga wartości 99,9% po 20 s aplikacji� Oprócz dzia-łania antybakteryjnego, zostaje zahamowana demineralizacja zębów, dzięki utlenianiu meta-bolitów i toksyn bakteryjnych, np� kwasu pirogronowego, któ-ry rozkładany jest do acetonu i dwutlenku węgla�

Zaobserwowano również, iż ozon posiada zdolność utlenia-nia biomolekuł powierzchow-nych zmian próchnicowych korzeni i otwiera kanaliki zę-binowe, co ułatwia penetrację jonów wapnia i fosforanów� Przyczynia się to jednocześnie do zmniejszenia wrażliwości szyjek zębów� Standardowo ozon aplikowany jest na 40 s, przy czym przedłużenie czasu ekspozycji do 60 s pozwala na całkowite wyeliminowanie ga-tunków odpowiedzialnych za występowanie próchnicy ko-rzeni takich, jak: S� mutans, L� casei, A� naeslundii�

Ozonoterapia znalazła rów-nież zastosowanie w leczeniu próchnicy początkowej po-wierzchni żujących bez użycia wiertła� Pozwala to na atrauma-tyczne i bezbolesne leczenie tkanek, choć jak wskazuje prak-tyka dentystyczna, nie zawsze kończy się to sukcesem i zaha-mowaniem rozwoju próchnicy� W przypadku próchnicy głębo-kiej konieczne jest mechanicz-ne opracowanie tkanek, które warto uzupełnić o późniejszą aplikację ozonu� Pozwoli to jeszcze lepiej oczyścić ubytek z mikroorganizmów i zmniejszy ryzyko konieczności podjęcia leczenia endodontycznego�

Stosowanie ozonu w lecze-niu próchnicy należy połączyć

z pozabiegowym używaniem preparatów remineralizacyjnych zawierających jony fluorkowe, wapniowe i fosforanowe� Od-powiednia higiena jamy ustnej pacjenta jest nieodłącznym elementem powodzenia terapii� Inną formą podaży ozonu jest woda ozonowana, która zna-lazła szerokie zastosowanie w endodoncji oraz periodon-tologii� Prawidłowo przepro-wadzone leczenie kanałowe opiera się na odpowiednim che-momechanicznym opracowaniu kanału oraz na jego szczelnym wypełnieniu� Zdarza się jednak, że terapia kończy się niepo-wodzeniem, za co mogą od-powiadać przetrwałe bakterie Enterococcus faecalis� Badania wykazały, iż aplikacja ozonu przez 40 s powoduje całkowite usunięcie tych bakterii z kanału korzeniowego� Ozon w postaci gazu może dotrzeć do wszyst-kich odgałęzień kanału główne-go oraz w szczególności – do trudnej do opracowania delty kanału korzeniowego (Ryc� 4)� Ozonoterapia jest polecana zwłaszcza w trudnych przypad-kach endodontycznych, gdzie w konwencjonalnym leczeniu dotarcie do wszystkich miejsc bytowania mikroorganizmów i wyeliminowanie ich jest znacz-nie utrudnione�

Oprócz postaci gazowej, w endodoncji do płukania ka-nałów stosowana jest woda ozonowana� Wykazuje niższy poziom cytotoksyczności na komórki nabłonkowe, fibrobla-sty dziąsła i przyzębia w po-równaniu do NaOCl� Woda ozo-nowana, oprócz zastosowania w endodoncji, pełni szczególną rolę w periodontologii, głównie w postaci płukanek� Przy re-gularnym użyciu jest w stanie przyczynić się do szybszego i bardziej efektywnego zwal-czenia chorób przyzębia oraz stanów zapalnych zlokalizo-wanych w obrębie jamy ustnej� Możliwe jest również leczenie periodontopatii poprzez do-kieszonkowe podanie gazu za pomocą mikroigły lub miejsco-wej aplikacji olejów roślinnych wysyconych ozonem, zawie-

Ozonoterapia w gabinecie dentystycznymMonika Witek

Ryc. 1: Urządzenie wytwarzające ozon. Ryc. 2: Końcówka z silikonowym kapturkiem. Ryc. 3: Aplikacja ozonu na opracowany ząb 16.

rających podwójne wiązania między atomami węgla� Ich częściowy rozpad powoduje uwolnienie tlenu i nadtlenku wodoru� Dzięki temu możliwe jest wydłużenie czasu działania tlenu na organizmy anaerobo-we kieszonek patologicznych� Ozonowany olej używany jest również w postaci czasowego wypełnienia kanałów korzenio-wych, a także w walce z gron-kowcami, paciorkowcami oraz w terapii zakażeń grzybiczych�

Przeciwbakteryjne działa-nie ozonu i zwiększenie poten-cjału regeneracyjnego tkanek zastosowano również w chi-rurgii stomatologicznej, szcze-gólnie w zabiegach, które nio-są ze sobą ryzyko powikłań� Przedzabiegowa dezynfekcja pola operacyjnego wspomaga gojenie ran oraz zapobiega po-wikłaniom po ekstrakcjach, jak np� suchy zębodół� Podobnie w implantologii, ozon umożliwia dezynfekcję błony śluzowej, a także implantu, co pozwala na zmniejszenie ryzyka wystą-pienia periimplantitis�

W protetyce ozonoterapia przyczynia się do zmniejszenia dolegliwości bólowych oraz le-czenia zmian na błonie śluzo-wej, które wyniknęły z nosze-nia niedopasowanych protez�

Na uwagę zasługuje po-nadto aplikacja ozonu po za-biegach higienizacyjnych oraz w stomatologii estetycznej� Na początek należy w odpo-wiedni sposób przygotować powierzchnię zęba� Poprzez scaling ultradźwiękowy usuwa-ny jest kamień nazębny i pod-dziąsłowy� Następnie, podczas piaskowania eliminowane są wszelkie osady� Dopiero po wykonaniu tych czynności można przystąpić do aplikacji ozonu, który jest podawany na specjalnie przeznaczonych do tego łyżkach (Ryc� 5 i 6)� Taki zabieg stosuje się w zastęp-stwie użycia preparatów fluor-kowych, które mogą powodo-wać przebarwienia�

Podobny schemat postępo-wania stosowany jest podczas wybielania zębów ozonem, co staje się dobrą alternatywą dla metody nakładkowej czy uży-cia lampy, ponieważ zmniejsza ryzyko wystąpienia nadwrażli-wości� Aplikacja ozonu również odbywa się na łyżkach, lecz cała procedura trwa dłużej niż po zabiegach higienizacji (do 15 min) i trzeba ją powtórzyć kil-kakrotnie� Należy pamiętać, iż ostateczny kolor zębów ustabi-lizuje się w czasie do 2 tygodni, dlatego dobór odpowiedniego odcienia wypełnień lub prac protetycznych powinien nastą-pić dopiero po tym czasie�

PodsumowanieOzonoterapia w stomato-

logii znalazła szerokie zasto-

sowanie i praktykowana jest coraz częściej� Jest jednym z atraumatycznych sposobów leczenia i stanowi alternatywę konwencjonalnego postępowa-nia� Niepokój może budzić fakt, iż ozon jest gazem toksycznym i silnie reaktywnym�

W medycynie stosowana jest dawka w przedziale 25-75 mg/ml� Ozon nie wykazuje toksyczności w dawce nieprze-kraczającej 0,05 ppm podanej w ciągu 8 godz� dziennie oraz w dawce 0,3 ppm podawanej krótkotrwale, do 15 min� Choć gaz ten silnie drażni płuca, metoda jest bezpieczna, gdyż stężenie ozonu w jamie ustnej, podczas wykonywanych zabie-gów nie przekracza ustalonych norm� Należy jednak pamię-tać o możliwości wystąpienia objawów ubocznych, jak np� suchość w jamie ustnej i gar-dle oraz kaszel, co może się przyczyniać do napadu astmy oskrzelowej� Przeciwskazania do stosowania ozonoterapii obejmują pacjentów z rozrusz-nikami serca, epileptyków, cho-rych na astmę oskrzelową, ko-biety w ciąży i osoby cierpiące na nadczynność tarczycy�

Pomimo wielu zalet i wszech-stronnego zastosowania ozo-noterapia ma również swoje wady� Jej skuteczność spada, kiedy napotyka na tzw� barie-ry dyfuzyjne, w skład których wchodzi płytka nazębna, ślina, biofilm bakteryjny, opiłki zębiny, co zmniejsza działanie przeciw-bakteryjne ozonu i utrudnia pe-netrację kanalików zębinowych� Ograniczeniem są również trud-nodostępne powierzchnie zęba, próchnica sięgająca zębiny i głęboka oraz rozległe zmiany okołowierzchołkowe (zagroże-nie odmą podskórną)�

Ozonoterapia niesie z sobą ogromny potencjał, którego wykorzystanie ma szansę zmienić współczesną medycy-nę i stomatologię� Konieczne są jednak dalsze badania, któ-re pozwolą określić najbardziej optymalne stężenia ozonu w poszczególnych zabiegach, aby wykorzystać jego właści-wości w najbardziej efektywny sposób�

Autor zdjęć: Michał Dańkow, Studio Stomatologii Estetycznej i Profilaktycznej w Trzebini

Materiały źródłowe: Marta Tanasiewicz, Próchnica zębów. Wybrane problemy diagnostyki, leczenia i zapobiegania., wyd. Elamed.

17DENTISTTribune

AD

Ryc. 4: Końcówka do aplikacji ozonu w postaci gazu do kanałów korzenio-

wych i miejsc trudnodostępnych. Ryc. 5: Łyżka stosowana do ozonoterapii gazowej.

Ryc. 6: Zabieg wybielania zębów ozonem.

18 TribuneDENTIST

n Reimplantacja zębów, zwana również replantacją to zabieg polegający na wpro-wadzeniu utraconego zęba do jego własnego zębodołu. Procedura obejmuje również unieruchomienie zęba na czas gojenia i zazwyczaj prze-prowadzenie leczenia kana- łowego.

Czy wybity ząb można umie-ścić w jego miejscu i liczyć na to, że z powrotem wrośnie w kość? Pytanie to brzmi dla nas, ludzi związanych ze stomatologią, nieco absurdalnie� Spróbujmy jednak poczuć się przez chwilę jak pacjent, który nie ma pojęcia o budowie anatomicznej i hi-stologicznej zęba, procedurach dentystycznych czy zasadach aseptyki� Zabieg polegający na wprowadzeniu zwichniętego zęba z powrotem do jego zębo-dołu może być wykonany w ga-

binecie stomatologicznym przez lekarza dentystę� Należy pamię-tać, że zęby nie są bezpośred-nio zrośnięte z kością� Każdy z nich osadzony jest w zębodole za pomocą struktur przyzębia� Należą do nich: dziąsło, cement korzeniowy, kości wraz z okost-ną oraz ozębna, czyli włóknista tkanka, która odpowiada za od-żywienie zęba i utrzymywanie go we właściwym miejscu� Na powodzenie procesu reimplan-tacji ma wpływ stan wszystkich wymienionych struktur oraz miazgi i twardych tkanek zęba�

Każdy ząb nadaje się do re-implantacji

Mit! Książkowymi wskaza-niami do zabiegu, wymienia-nymi m�in� przez prof� Bartkow-skiego są: utracenie zęba na skutek urazu, omyłkowo wyko-nanej ekstrakcji, nieprawidło-wo wykonanej ekstrakcji zęba sąsiedniego� Do ponownego wprowadzenia do zębodołu nie nadają się zęby ze schorzenia-mi przyzębia, miazgi, znacznie zniszczone (urazem lub pro-cesem próchnicowym), a tak-że te, którym brakuje zębów sąsiednich i przeciwstawnych� Zabiegi replantacji można po-

dzielić na te, które następują w sytuacji niespodziewanej dla pacjenta, a więc po urazie oraz reimplantacje planowane� Moż-liwe jest zamierzone usunię-cie zęba w celu przeleczenia go poza zębodołem� Dotyczy to przypadków, gdy zmiany w tkankach okołowierzchołko-wych uniemożliwiają standar-dowe leczenie endodontyczne�

Wybity ząb można przecho-wywać w mleku

Fakt! Po pierwsze: trzeba starać się, aby podczas prze-noszenia nie dotykać korzenia zęba� Po drugie: zęba nie wol-no oczyszczać ani dezynfeko-wać� Po trzecie: powinien on być umieszczony w roztworze izotonicznym� Można owinąć go w gazik nasączony roztwo-rem soli fizjologicznej, mlekiem lub śliną pacjenta� Możliwe jest przetrzymanie zęba w przed-

sionku jamy ustnej� Nie jest to jednak polecane w przypadku dzieci ze względu na ryzyko po-łknięcia zęba lub zachłyśnięcia się nim� Utraconego zęba nie wolno przechowywać w wodzie� Jest ona roztworem hipotonicz-nym i powoduje lizę komórek� Pacjent musi wiedzieć, że jeże-li ząb podczas urazu spadł na ziemię, uległ zanieczyszczeniu, nie wolno wkładać go do ust� Wg naukowców, idealne śro-dowisko do przechowywania zęba stwarza roztwór Hanka� Jest on jałowy, ma odpowiednie pH oraz osmolarność� Płyn ten jest dostępny w aptekach pod postacią specjalnie przygotowa-nych pojemników do przecho-wywania wybitych zębów, tzw� zestawów save-a-tooth� Prze-chowanie zęba w wilgotnym środowisku do czasu zabiegu jest ważne dla zachowania ży-wotności ozębnej� Przesuszenie jej włókien powoduje, że ulega ona martwicy i ryzyko niepowo-dzenia zabiegu wzrasta�

Czas od usunięcia zęba do zabiegu replantacji ma zna-czenie

Fakt! Z każdą upływającą mi-nutą umierają komórki korzenia

zęba� Wg prof� Bartkowskiego maksymalny czas od utracenia zęba do ponownego wprowa-dzenia go do zębodołu nie powi-nien przekroczyć 12 godz�

Sugerując się publikacjami naukowymi i opisami przypad-ków, istnieje aż 90% szansa na powodzenie zabiegu, gdy ząb zostanie umieszczony w zębo-dole do 30 min po urazie�

Leczenie endodontyczne zęba po replantacji jest za-wsze konieczne

Mit! Zęby, które nie mają za-kończonego rozwoju korzenia (nieukształtowany wierzchołek) są replantowane bez koniecz-ności leczenia kanałowego� W tych przypadkach możliwa jest rewaskularyzacja, czyli ponowne zaopatrzenie miazgi zęba w naczynia krwionośne pochodzące z przyzębia� Zęby,

których wierzchołek jest już ukształtowany, powinno pod-dać się leczeniu endodontycz-nemu, jednak dopiero po tygo-dniu lub dwóch od zabiegu�

Po procedurze reimplantacji konieczne jest noszenie szyn

Fakt! Ząb powinien zostać unieruchomiony za pomocą szyny nazębnej lub z użyciem włókna nylonowego i materiału kompozytowego� Możliwe jest wykorzystanie w tym celu zam-ków ortodontycznych� Dlatego tak ważne jest, aby w zgryzie obecne były zęby sąsiednie, które posłużą jako rusztowanie dla usztywnienia� Ozębna jest strukturą włóknistą, a więc wy-kazuje pewną fizjologiczną ru-chomość� Z tego względu szyna powinna być odpowiednio ela-styczna� Pomaga to w optymal-nym gojeniu się ozębnej i zapo-biega niepowodzeniu zabiegu�

Zabieg replantacji podlega określonym regułom

Fakt! Procedura w gabinecie dentystycznym jest przeprowa-dzana z zachowaniem zasad aseptyki� Tkanki w pobliżu zę-bodołu znieczula się nasiękowo, korzystając ze środka znieczu-

lającego bez dodatku adrenali-ny� Sam zębodół oczyszcza się ze skrzepów, przepłukując deli-katnie roztworem soli fizjologicz-nej� Za pomocą odpowiednich kleszczy wprowadza się ząb do zębodołu i unieruchamia go na okres od 7 dni do 3 tygodni� Sprawdza się także warunki zgryzowe, dokonuje ewentual-nego wygładzenia guzków zęba i wyłączenia go ze zgryzu�

Po zabiegu nie jest zalecane specjalne postępowanie

Mit! Wskazane jest spraw-dzenie ważności szczepienia przeciw tężcowi i potencjalne po-danie surowicy przeciwtężcowej – szczególnie, gdy ząb po urazie miał kontakt z ziemią� Koniecz-ne jest zażywanie antybiotyku, a także korzystanie z płukanek z chlorheksydyną� Taka profi-laktyka pozwala na uniknięcie zakażeń zewnątrzpochodnych, eliminuje bakterie z rany, przy-spiesza gojenie tkanek przyzę-bia, zapobiega niekorzystnej re-sorpcji zapalnej� Stowarzyszenie IADT (International Association of Dental Traumatology) podaje, że pacjenci po wybiciu zęba po-winni przyjmować przez tydzień po urazie tetracyklinę w dosto-sowanej dawce� Przez wzgląd na fakt, że antybiotyk ten nie jest zalecany u dzieci poniżej 12 r�ż� (ze względu na możliwość poja-wienia się przebarwień zębów stałych), należy rozważyć poda-nie pochodnych penicyliny� Le-karz dentysta powinien również zalecić stosowanie półpłynnej diety oraz poinformować o ko-nieczności starannego utrzy-mywania odpowiedniej higieny jamy ustnej�

Częste kontrole są konieczneFakt! Badania kliniczne po-

zwalają na stwierdzenie niepo-kojących objawów związanych z zabiegiem� Należą do nich: ból, odczyn zapalny, patolo-giczna ruchomość replantowa-nego zęba, zaburzenia czucia� Badania radiologiczne umożli-wiają ocenę resorpcji korzenia, stanu tkanek okołowierzchołko-wych oraz przestrzeni ozębnej� Z tego względu wizyty kontrolne powinny przez pierwszy mie-siąc odbywać się przynajmniej raz w tygodniu� Przez następ-ne 2 lata: po 3 i 6 miesiącach� Zdjęcie rtg należy wykonać po 1�, 3� i 6� miesiącach od zabie-gu� Długoterminowa kontrola obejmuje coroczne badania�

Czy wybity ząb można włożyć na jego miejsce i liczyć na to, że z powrotem „wrośnie”?

W dużym uproszczeniu: tak! Powodzenie takiego zabiegu za-leży przede wszystkim od: czasu przebywania zęba poza zębodo-łem, warunków jego przechowy-wania oraz dojrzałości�

Utrata jakiegokolwiek zęba powoduje nie tylko pogorsze-nie estetyki uśmiechu, ale może prowadzić do poważ-nych konsekwencji� Należy wymienić wśród nich nie tylko trudności z mówieniem, gry-zieniem, połykaniem, ale także przesunięcia zębów w zgry-zie oraz zaburzenia ze strony stawów skroniowo-żuchwo-wych� Replantacja utraconego przez dziecko zęba stałego ma szczególne znaczenie, ponie-waż pozwala na dalszy prawi-dłowy rozwój zgryzu i łuków zębowych, a także zachowanie odpowiedniej wysokości wy-rostka zębodołowego�

Przedwczesna utrata zę-bów mlecznych może prowa-dzić do nieprawidłowego wy-rzynania się zębów stałych, przez co rozwijają się wady zgryzu� Innym skutkiem może być nieprawidłowy rozwój ko-ści i mięśni twarzy� Mimo to, tylko nieliczni autorzy wspomi-nają o replantacji zębów mlecz-nych u dzieci w wieku 2-4 lat, natomiast nie sposób podwa-żyć sensowności tego zabie-gu u najmłodszych pacjentów, którzy utracili zęby stałe�

Nie ulega wątpliwości, że każdy lekarz dentysta powinien znać podstawy postępowania terapeutycznego w przypadku urazów zębów� Podczas stu-diów niewielu z nas ma okazję spotkać się z tego typu sytu-acjami� Co więcej, lekarze prak-tykujący w gabinetach również nie spotykają się z pacjentami urazowymi na co dzień� Nic więc dziwnego, że prawidłowe zaplanowanie leczenia może przysparzać pewnych kłopo-tów� Aby nieść pacjentowi po-moc na najwyższym możliwym poziomie, warto regularnie odświeżać swoją teoretyczną wiedzę w tym zakresie� War-to wspomnieć, ze w nr 4/2014 czasopisma Medycyna Prak-tyczna. Stomatologia ukazało się tłumaczenie wytycznych AAE (Americam Association of Endodontists), dotyczących urazów zębów�

Artykuł powstał we współpracy z lek. dent. Markiem Kowalczewskim, specjalistą stomatologii dziecięcej.

Pytanie do ekspertaReimplantacja zębów – fakty i mityAleksandra Nowicka

19DENTISTTribune

n Wstrząs anafilaktyczny to postrach każdego lekarza dentysty. Dokładny wywiad, historia wcześniejszych znieczuleń, wiedza pacjenta o braku uczulenia na skład-niki anestetyku nie uchronią nas, niestety, od możliwości wystąpienia anafilaksji. Jeśli już wystąpi, musimy sobie z nią poradzić, aby uchronić pacjenta od niebezpiecznych dla jego życia konsekwencji. Zaczynamy zatem kolejną lekcję pierwszej pomocy. Na-uczymy się, jak radzić sobie z anafilaksją oraz pacjentem astmatykiem.

Anafilaksja (wg wytycznych Europejskiej Rady Resuscyta-cji ERC 2010) jest ciężką, za-grażającą życiu, uogólnioną lub układową reakcją nadwrażliwo-ści� Charakteryzuje ją gwałtow-ny rozwój zagrażających życiu problemów związanych z droż-nością dróg oddechowych i/lub oddychaniem i/lub krążeniem, połączonych zwykle ze zmia-nami skórnymi i w obrębie błon śluzowych�

Czynniki wywołujące anafilaksję

U dzieci najczęstszym czyn-nikiem wywołującym anafilak-sję jest pokarm, a u dorosłych leki� W gabinecie stomatolo-gicznym przyczyną reakcji nad-wrażliwości są leki stosowane w znieczuleniu miejscowym oraz materiały wykonane z la-teksu (rękawiczki, koferdam)�

Rokowanie w przypad-ku anafilaksji jest dobre, ze śmiertelnością niższą niż 1%� Wstrząs po dożylnym podaniu leków może doprowadzić do śmierci pacjenta już po 5 min od podania, dlatego tak ważna jest znajomość zasad udziela-nia pierwszej pomocy w przy-padku tego stanu zagrożenia życia�

Rozpoznanie anafilaksjiO anafilaksji mówimy, gdy

u pacjenta, po kontakcie z hi-potetycznym alergenem, poja-wią się problemy z:l powłokami skórnymi, które

są pierwszymi i najczęstszy-mi objawami reakcji anafilak-tycznej; występuje wówczas świąd, pokrzywka, rumień i/lub dochodzi do obrzęku powiek, warg, jamy ustnej i gardła; pacjenci mogą skar-żyć się na uczucie gorąca na i pod językiem, w gardle, czy w okolicach dłoni i stóp� Na szczęście u większości pa-cjentów z tymi alergicznymi objawami skórnymi nie do-chodzi do wstrząsu�

l zachowaniem drożności dróg oddechowych – obrzęk języ-ka, gardła, krtani�

l oddychaniem – słyszalne świsty, charczenie, chrypka; wystąpi duszność i spląta-nie z powodu niedotlenienia, aż do zatrzymania oddechu; może wystąpić astma wy-zwolona przez alergię, bez innych cech anafilaksji, która jest niebezpieczna dla życia pacjenta�

l krążeniem, które objawią się jako: bladość i wilgotność skóry, sinica, tachykardia, hi-potensja, zaburzenia świado-mości, a w skrajnych przypad-kach – zatrzymanie krążenia�

Z powyższego można wnio-skować, że aby rozpoznać ana-filaksję, należy przeprowadzić badanie ABC (opisane w po-przednim numerze Be Active Dentist Tribune)�

Stwierdzamy wstrząs! Co robić?!

Przede wszystkim zacho-wujemy spokój i opanowanie oraz najszybciej, jak to możli-we, eliminujemy hipotetyczną przyczynę anafilaksji (zdejmu-

jemy lateksowe rękawiczki, la-teksowy materiał koferdamu, inne materiały zawierające lateks) i zlecamy asyście we-zwanie Zespołu Ratownictwa Medycznego (tel� 112 lub 999)� Jeśli pracujesz bez asysty – pomoc wezwij dopiero po po-daniu leku pierwszego rzutu�

Następnie należy dostoso-wać pozycję pacjenta odpo-wiednio do zaistniałej sytuacji� Przede wszystkim powinna być ona wygodna dla niego, ale gdy występują zaburzenia w oddychaniu, preferowana jest pozycja siedząca, pacjenci z hipotensją powinni być w po-zycji leżącej�

Jeżeli doszło do nagłego zatrzymania krążenia, trzeba jak najszybciej rozpocząć re-suscytację krążeniowo-odde-chową, która opisana została w poprzednim numerze Be Ac-tive Dentist Tribune� U pacjen-tów z anafilaksją często może wystąpić obrzęk gardła i krtani, co stanowi istotne zagrożenie dla drożności dróg oddecho-wych� W celu jak najszybsze-go udrożnienia powinniśmy

wykonać zabieg konikopunk-cji lub konikotmomii (nakłucie lub nacięcie błony pierścien-no-tarczowej i umieszczenie w tchawicy kaniuli)�

Jeśli pacjent nie stracił wła-snego oddechu, natychmiast przystępujemy do leczenie ana-filaksji� W wyposażeniu każ-dego gabinetu stomatologicz-nego powinna się znajdować tzw� taca przeciwwstrząsowa� Jej skład został przedstawiony w tabeli 1� Lekiem pierwszego rzutu dla tego stanu jest adre-nalina podana domięśniowo w dawce 0,5 mg (u osób powy-żej 12 r�ż�) w przednioboczną powierzchnię w 1/3 środkowej uda� U dzieci w wielu 6-12 lat stosuje się dawkę 0,3 mg� Na-stępnie do leczenia włączamy tlen w najwyższym stężeniu, używając maski tlenowej� Kolej-nym krokiem zmierzającym do wyleczenia pacjenta jest zało-żenie wkłucia dożylnego i szyb-kiego podania płynów (1000 ml

0,9% NaCl)� Kontrolujemy przy tym ciśnienie chorego� Jeśli nie nastąpił wzrost ciśnienia, prze-taczamy kolejne dawki płynów�

Lekami drugiego rzutu we wstrząsie anafilaktycznym są środki przeciwhistaminowe, np� cetyryzyna� Zazwyczaj po-dawane są one po wstępnej resuscytacji, tak samo jak ste-roidy (prednizon, hydrokorty-zon)� Dalsze leczenie powinno polegać na podaniu pacjentowi leków rozszerzających oskrze-la� W tym celu możemy podać β2-mimetyk, np� salbutamol w nebulizacji�

Jeśli mimo zastosowania opisanego leczenia objawy anafilaksji nadal występują, można podać domięśniowo ko-lejną dawkę adrenaliny, jednak nie wcześniej, niż 15 min po podaniu pierwszej�

Pacjenci zwykle bardzo dobrze reagują na podaż ad-

renaliny i po sprawnie prze-prowadzonej akcji nie mają już objawów anafilaksji� Jednak w żadnym wypadku nie mo-żemy pozwolić pacjentowi na opuszczenie gabinetu� Musimy prowadzić obserwację stanu jego zdrowia aż do przyjazdu Zespołu Ratownictwa Medycz-nego� W tym czasie należy zmierzyć kilkakrotnie ciśnienie tętnicze pacjenta� Opieka po leczeniu tego stanu jest bar-dzo istotna, bowiem często anafilaksja jest dwufazowa� Jej objawy mogą powrócić po kilku godzinach od pierwszego ataku�

Astmatyk pacjentemAstma to zapalna, prze-

wlekła choroba układu odde-chowego charakteryzująca się odwracalną obturacją dróg od-dechowych i skurczem oskrze-li, co objawia się u pacjentów świstami, kaszlem, duszno-ścią oraz uciskiem w klatce piersiowej�

Astmatycy zazwyczaj no-szą przy sobie leki, które sto-sują w przypadku ataku cho-roby� Jednak gdy nie mają ich przy sobie, należy niezwłocz-nie podać im w pierwszej ko-lejności β2-mimetyk (rozkur-cza oskrzela) wziewnie wraz z glikokortykosteroidem (lek przeciwzapalny)�

Znajomość postępowania w opisanych stanach jest ko-nieczna i niezbędna w pracy lekarza dentysty� Każdy po-winien mieć świadomość, że anafilaksja czy napad astmy może wystąpić u każdego pa-cjenta� Jeśli lekarz ma wiedzę na temat pierwszej pomocy oraz jest zaopatrzony w ze-staw przeciwwstrząsowy, nie powinien mieć trudności z wy-leczeniem pacjenta� Życzę jed-nak wszystkim, żeby zestaw przeciwwstrząsowy zostawał wymieniany tylko w przypadku utraty daty ważności sprzętów i leków…

Pierwsza pomoc w gabinecie – część 3Adam Bęben

Tab.1: Zestaw przeciwwstrząsowy w gabinecie stomatologicznym.

Sprzęt Leki

aparaty do przetoczenia płynów Epinephrinum a 1 mg – 10 amp� a 1 ml

wenflony w 3 rozmiarach Hydrocortisonum 250 mg – 5 fiol� a 250 mg + 5 amp� rozp� a 2 ml lub Methylprednizolonum 40 mg – 1 fiol� a 40 mg + 1 amp� rozp�

igły w 4 rozmiarach Natrii chloridum 0,9 % – 10 amp� a 10 ml

strzykawki 10 ml i 20 ml Salbutamoli sulfas aer� 100 mcg/dawkę – 1 op�

gaziki do dezynfekcji Natrii chloridum 0,9 % – 3 op� a 1000 ml

okleina do wenflonów tlen

staza

nebulizator

maski tlenowe

20 DENTIST Tribune

n W poprzednim numerze BAD Tribune opublikowali-śmy pierwsze 4 porady do-tyczące najczęściej popeł-nianych błędów w rozwijaniu praktyki stomatologicznej. W bieżącym – kontynuujemy omawianie tego zagadnienia.

Rozwijając swoją praktykę chcesz, by funkcjonowała jak najlepiej� Być może masz też znajomych, którzy otworzyli swoją działalność i zmagają

się z wyzwaniami rynku� Nie wszyscy zwiększają obroty gabinetu w tym samym tem-pie� Jedni robią to szybciej od innych� Pora uzupełnić podjęty temat� Dowiedz się, jakich błę-dów można uniknąć podczas rozwijania praktyki stomatolo-gicznej�

5. Brak kontroli nad personelemGdy otwiera się nową

działalność albo gdy ma się już kilka działają-cych punktów, łatwo stracić kontrolę nad personelem� Pod-stawą zarządzania jest kontrola i jeśli praktyka ma dobrze funkcjonować, to każdy powinien wie-dzieć, kto zarządza i jakie są zasady, których należy prze-strzegać�

Młody denty-sta-przedsiębiorca przez brak doświad-czenia w zarzą-dzaniu łatwo może popełniać błędy i kierować prakty-ką w sposób nie-skuteczny� Często, chcąc być dobrym szefem, daje dużą swobodę działania swojemu personelo-wi� Nie ma w tym nic złego, jeśli wszyscy

dokładnie znają swoje zadania, obowiązki, cele i odpowiedzial-ność�

Paradoksalnie, bardzo do-świadczony właściciel prakty-ki stomatologicznej też może mieć problemy z kontrolą per-sonelu, gdyż mając duży biz-nes, trudno mu nad wszystkim dostatecznie panować� W ta-kich praktykach zatrudniani są managerowie�

Błędy w postaci braku do-statecznej kontroli najczęściej skutkują marnowaniem ma-teriałów, brakiem zaangażo-wania w relacje z pacjentami, błędami medycznymi, niską jakością rozmów recepcji itp� Elementy te bardzo zmniejsza-ją zyski�

6. Zbyt ogólna wiedza nt. promocji firmy i prowadzenia biznesu

Prowadzenie działalności zmienia zakres obowiązków wobec tych, które były wyko-nywane wcześniej� Do tej pory cała uwaga była skupiona na pacjentach i leczeniu� Teraz dodatkowo trzeba pamiętać o księgowości, podatkach, rozliczeniach, fakturach, prze-pisach prawnych, zapotrzebo-waniu na materiały itd��� Nie-zbędna także jest wiedza nt� sposobów promowania usług i rozwiązań, które działają� Brak zgłębiania tej wiedzy to

błąd, który spowalnia rozwój praktyki� Zaznajomienie się z podstawowymi zasadami funkcjonowania marketingu, zarządzania ceną, tworzenia kampanii, organizowania akcji publicznych, pracy nad per-sonelem powinno wpisać się w codzienność tak samo, jak zamówienia materiałów�

W dobrze funkcjonującej praktyce takie działania są planowane na cały miesiąc, kwartał i rok� Nic nie jest po-zostawione losowi�

7. Myślenie typu: „Poziom obsługi pacjenta jest mniej ważny od umiejętności zawodowych”Poziom obsługi pacjenta

jest równie ważny i trzeba przy-łożyć do niego bardzo dużą uwagę� Wszystko to, co dzieje się w gabinecie: poczynając od odebrania telefonu, a kończąc na tym, czy pacjent z zadowo-leniem opuszcza gabinet jest bardzo ważne – szczególnie w przypadku nowych pacjen-tów� Nowa osoba, która do nas przychodzi najczęściej ma negatywny lub obojętny stosu-nek do swojego poprzedniego lekarza� Przychodzi, chcąc sprawdzić, czy jesteśmy lepsi od poprzednika� Chce być po-traktowana w sposób wyjątko-wy i nie wystarczy tu miła roz-mowa�

Pacjenci zwracają uwa-gę na każdy element: ubiór, zapach, czystość, obsługę, jakość leczenia, materiały i broszury� Nie należy nic pozo-stawiać przypadkowi, bo „dia-beł tkwi w szczegółach”…

8. Zaczynanie od końcaProblem ten dotyka najczę-

ściej osoby otwierające kolejny punkt lub specjalizujące się w droższych usługach, którymi zainteresowanych jest staty-stycznie mniej pacjentów� Tacy lekarze często mają konkretną wizję swojego gabinetu, która opiera się na leczeniu określo-nej grupy pacjentów – bardziej zamożnych� Rzeczywiście, ta wizja jest bardzo kusząca, ale wprowadzana zbyt szybko niesie za sobą pewne ryzyko: stworzenie kliniki od same-go początku zbyt prestiżowej może sprawić, że nie będzie w niej pacjentów�

Żeby tego uniknąć, należy zadbać o jak największą pene-trację rynku, by każdego było stać na nasze usługi, potem popracować nad bardzo du-żym zadowoleniem z usług i rozpoznawalnością gabinetu� Dopiero wtedy warto zadbać o szukanie pacjentów zainte-resowanych bardziej prestiżo-wymi zabiegami i powoli pod-nosić ceny� Działając w ten sposób, sukcesywnie sprowa-dzimy do naszej praktyki wielu pacjentów�

Rozwijanie praktyki – 8 błędów, część 2Kamil Kuczewski

n W myśl słów Hipokratesa „Morbum evitare quam cura-re facilius est”, czyli „Lepiej zapobiegać niż leczyć” za-jęłam się stworzeniem pro-gramu profilaktycznego dla przedszkolaków.

Skąd pomysł? Od najmłod-szych lat, na każdym etapie mojej wcześniejszej edukacji lu-biłam robić więcej niż inni, tego samego wymagam od siebie na studiach� Zaliczenie kolokwium czy egzaminu nie jest szczytem moich marzeń, choć nie zaprze-czę – pożądane� Postanowiłam

szukać innych możliwości sa-morealizacji, jednocześnie nie chciałam „rzucać się na głębo-ką wodę”� 1 marca 2015 r�, kiedy polski oddział ACFF (Alliance for a Cavity Free Future) powołany przez Polskie Towarzystwo Sto-matologii Dziecięcej ogłosił kon-kurs na pracę naukową lub pro-jekt programu profilaktycznego z zakresu promocji, profilaktyki i edukacji zdrowotnej w stoma-tologii, od razu wiedziałam, że muszę podjąć to wyzwanie�

Konkurs skierowano do stu-dentów kierunków: lekarsko-

-dentystycznego oraz higieny stomatologicznej uczelni me-dycznych w całej Polsce� Ter-min nadsyłania prac minął 10 października br� ACFF, czyli So-jusz dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy jest ogólnoświatową organizacją pożytku publiczne-go� Zrzesza ekspertów, których celem jest wprowadzenie zmian w praktyce stomatologicznej stosowanej na całym świecie�

Jako studentka, wówczas pierwszego roku stomatologii miałam zdecydowanie utrud-nione zadanie, by wymyślić

coś, co zainteresuje moją gru-pę docelową (bez zastanowie-nia wybrałam przedszkolaki z uwagi na fakt, że mam 5-let-nią siostrę) i będzie jednocze-śnie poprawne merytorycznie� W marcu 2015 r� jedynym przed-miotem z zakresu stomatologii, który miałam zrealizowany na studiach była fizjologia narzą-du żucia i to właśnie podczas ćwiczeń padło hasło o istnieniu preparatu, który postanowiłam użyć w swoim projekcie� Niech to będzie dla Was sygnał, że ze wszystkich zajęć warto chłonąć każde słowo, bo nigdy nie wia-

domo, co się przyda albo zain-spiruje� O tym, czego użyłam, jak zareagowały przedszkolaki, a także o wynikach konkursu, które zostaną ogłoszone 6 li-stopada na Konferencji Polskie-go Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej w Krakowie poinfor-muję w następnych numerach Be Active Dentist Tribune! Po publikacji wyników będę mogła zdradzić wszystkie szczegóły projektu� Niezależnie od rezul-tatu, dziękuję dr n� med� Annie Jarząbek za pomoc meryto-ryczną i wszystkie niezbędne wskazówki�

Inspiracji szukaj codziennie!Projekt programu profilaktycznego w ramach konkursu ACFFAleksandra Simińska

21DENTISTTribune

n Szczelna obturacja kanału korzeniowego jest ostatnim etapem leczenia kanałowe-go. Jej poprawne wykonanie jest równie ważne, co opra-cowanie i dezynfekcja kana-łu. Obecnie kanały można wypełniać kilkoma sposoba-mi, które możemy podzielić na metody oparte na zimnej lub ciepłej gutaperce.

Przed wypełnieniem kana-łu gutaperką należy pamiętać o zastosowaniu uszczelniacza (z wyjątkiem stosowania sys-temu GuttaFlow, o czym po-niżej)� Uszczelniacz możemy wprowadzić do kanału na kil-ka sposobów: przenosząc go do kanału na poszerzaczu lub sączku papierowym, za pomo-cą igły Lentulo/spirali EZ-fill lub na ćwieku gutaperkowym�

Metoda z wykorzystaniem poszerzacza jest bezpieczna, lecz czasochłonna� Polega na naniesieniu uszczelniacza na cześć pracującą poszerzacza, wprowadzeniu go do kanału na długość 1-2 mm krótszą od długości roboczej i obracaniu narzędziem w kierunku przeciw-nym do ruchu wskazówek zega-ra z jednoczesnym wysuwaniem poszerzacza z kanału� Czynność tę można powtórzyć 2-3-krot-nie dla lepszego pokrycia ścian kanału uszczelniaczem� Użycie igły Lentulo jest szybkie i pozwa-la jednorazowo wprowadzić dużą ilość uszczelniacza, lecz ryzyku-jemy złamaniem tego narzędzia w kanale lub przepchnięciem uszczelniacza do tkanek około-wierzchołkowych� Zastosowanie spirali EZ-fill zmniejsza ryzyko przepchnięcia materiału� Igłę Lentulo/spiralę EZ-fill montuje-my na mikrosilniku, ustawiamy na 300-500 obr�/min, pokrywa-my narzędzie uszczelniaczem, a następnie wprowadzamy do kanału i włączamy mikrosilnik� Wykonując ruchy pompujące, powoli wyciągamy narzędzie z kanału� Rozmiar igły Lentulo/EZ-fill musi być o 2 rozmiary mniejszy od MAF, aby zmniej-szyć ryzyko złamania�

Najprostszą z metod z wy-korzystaniem zimnej gutaperki jest metoda jednego ćwieka� Polega ona na umieszczeniu w kanale tylko jednego ćwie-ka gutaperkowego w obecno-ści uszczelniacza� Aby użyć

tej metody, należy opracować kanał, stosując kolejne narzę-dzia na pełnej długości robo-czej (metoda tradycyjna opra-cowania kanału)� Jest to łatwa i szybka w wykonaniu metoda� Ma jednak sporą wadę: zbyt dużą ilość uszczelniacza w sto-sunku do gutaperki, co może skutkować nieszczelnością� Metoda jednego ćwieka może być zastosowana jedynie w ka-nałach opracowanych metodą tradycyjną, mających jedno-cześnie okrągły przekrój, małą średnicę i prosty przebieg�

Innym wariantem tej me-tody jest opracowanie kanału narzędziem maszynowym i za-stosowanie ćwieka tego sa-mego systemu, co narzędzie, np� system Reciproc – pilniki i ćwieki mają taką samą śred-nicę wierzchołkową i identycz-ną rozszerzalność (taper)� Za-stosowanie systemu pilników maszynowych i dobranych do nich ćwieków pozwala na uży-cie metody jednego ćwieka także w kanałach o bardziej złożonej anatomii oraz elimi-nuje problem zbyt dużej ilości uszczelniacza w stosunku do gutaperki, co skutkuje poprawą szczelności wypełnienia�

Wykonanie – wypełnianie kanału rozpoczynamy od do-pasowania ćwieka� Dobieramy standardowy ćwiek gutaperko-wy, którego wielkość odpowia-da wielkości MAF (ostatnie uży-te na pełnej długości roboczej narzędzie)� W przypadku stoso-wania systemu narzędzi maszy-nowych i dedykowanych ćwie-ków, dobieramy rozmiar ćwieka odpowiadający ostatniemu uży-temu narzędziu� Na ćwieku za-znaczamy długość roboczą (np� przez ucisk końcówką pęsety) i wsuwamy do kanału tak, aby miejsce zaznaczenia pokryło się z punktem referencyjnym� Jeżeli ćwiek nie wchodzi na pełną długość roboczą, a ka-nał jest prawidłowo opracowa-ny, należy zastosować ćwiek o rozmiar mniejszy� Ćwiek lekko dociskamy� W tym momencie warto wykonać kontrolne zdję-cie rtg� Następnie wyciągamy ćwiek z kanału – ważne, aby przy wysuwaniu z kanału po-czątkowo stawiał pewien opór� Jeżeli ćwiek nie stawia oporu, należy zastosować większy rozmiar ćwieka, o ile da się go

wprowadzić na pełną długość roboczą� Po dopasowaniu ćwieka płuczemy i osuszamy kanał, a następnie wprowadza-my uszczelniacz� W metodzie tej potrzebna jest duża ilość uszczelniacza, dlatego należy użyć igły Lentulo/spirali EZ-fill

lub wprowadzić go na poszer-zaczu� Kolejną czynnością jest pokrycie ćwieka uszczelnia-czem i powolne wsuwanie go do kanału aż do osiągnięcia pełnej długości roboczej� Wy-stającą z kanału część ćwieka odcinamy rozgrzanym upycha-łem kulkowym, ekskawatorem lub elektrycznym urządzeniem przeznaczonym do tego celu�

Kolejną metodą opartą na użyciu zimnej gutaperki jest kon-densacja boczna� Polega ona na wprowadzaniu, obok ćwieka głównego, cieńszych ćwieków dodatkowych� Jest to metoda niewymagająca specjalnego sprzętu, ale dość czasochłon-na� Rozmiar ćwieka głównego odpowiada rozmiarowi MAF, dobierany jest tak samo, jak w metodzie jednego ćwieka� Całe postępowanie wprowa-dzenia ćwieka głównego od-bywa się tak, jak w metodzie jednego ćwieka� W metodzie kondensacji bocznej nie potrze-ba dużej ilości uszczelniacza, dlatego najbardziej optymalne jest wprowadzenie go na ćwie-ku głównym� Kolejną czynno-ścią jest dobranie wielkości roz-pychacza (spreader)� Dla MAF o rozmiarach do 35 używamy rozpychaczy o rozmiarze 20, dla MAF do 55 – rozpychaczy 25, a dla MAF powyżej 55 – roz-pychaczy 35� Narzędzie to na-leży powoli wsuwać do kanału

z naciskiem w kierunku wierz-chołkowym, wykonując jedno-cześnie delikatne ruchy obroto-we w prawo i w lewo� Pierwszy rozpychacz powinien wsuwać się do kanału na długość o 1-2 mm krótszą niż długość robo-cza – jeżeli tak nie jest, nale-

ży użyć spreadera o rozmiar mniejszego� Gutaperkę należy uciskać rozpychaczem przez co najmniej 15 s, a następnie obró-cić narzędzie o min� 180 stopni i wyjąć z kanału� W powstałą przestrzeń od razu wsuwamy dodatkowy ćwiek gutaperkowy o rozmiarze odpowiadającym rozmiarowi spreadera� Proce-durę powtarzamy do momentu, gdy ćwieki nie będą wchodziły do kanału na więcej niż 2-3 mm� Przed każdym użyciem rozpy-chacza w kanale należy oczy-ścić go z resztek uszczelniacza przy pomocy gazika nasączo-nego spirytusem� Nadmiar gu-taperki odcinamy w opisany powyżej sposób� Problemem przy zastosowaniu tej metody może być wyciąganie gutaperki podczas kondensacji� Aby temu zapobiec, należy dobrze dopa-sować ćwiek główny w okolicy wierzchołkowej, oczyszczać spreader po użyciu i wykony-wać obrót narzędziem przed jego wyciagnięciem z kanału� Innymi przyczynami wyciąga-nia gutaperki jest uszkodzenie rozpychacza (np� jego zgięcie) lub niedostateczne rozgrzanie narzędzie do odcinania guta-perki (należy używać palników gazowych lub instrumentów elektrycznych)� Metoda ta jest jedną z najpopularniejszych, ale jej wadą jest używanie dużych sił do kondensacji, a co za tym idzie – ryzyko spowodowania

podłużnego pęknięcia korzenia� Inną wadą tej metody jest nie-homogenność gutaperki wypeł-niającej kanał�

Ostatnią metodą wykorzy-stującą zimną gutaperkę jest system GuttaFlow� Metoda ta polega na zastosowaniu jed-nego ćwieka gutaperkowego w połączeniu z materiałem GuttaFlow, który jest mieszani-ną gutaperki w formie proszku i silikonowego uszczelniacza� Jest to szybka, łatwa do prze-prowadzenia i bezpieczna me-toda, nie jest konieczne użycie uszczelniacza� Jej kolejną za-letą jest brak skurczu stygną-cej gutaperki, który występuje w części metod termicznych� Przed wypełnieniem kanał na-leży przepłukać 70% alkoho-lem izopropylowym i osuszyć�

Postępowanie – ćwiek z sys-temu GuttaFlow dobieramy tak, jak w metodzie jednego ćwieka� Następnie umieszczamy kap-sułkę z GuttaFlow we wstrzą-sarce na 30 s przy 3-4,5 000 drgań/min, a następnie umiesz-czamy w dozowniku i przykrę-camy aplikator� Kolejne kroki zależą od szerokości kanału� W przypadku kanałów wąskich umieszczamy materiał w kanale za pomocą igły Lentulo/Ez-fill, a następnie pokrywamy nim ćwiek i wprowadzamy do kana-łu, wykonujemy 2-3 ruchy pom-pujące i umieszczamy na pełnej długości roboczej� Przy wypeł-nianiu kanałów szerokich (MAF powyżej 50) umieszczamy ma-teriał GuttaFlow w kanale za pomocą aplikatora, pokrywamy materiałem ćwiek i wprowadza-my tak, jak w kanałach wąskich, a następnie wprowadzamy koń-cówkę aplikatora między ćwiek a ścianę kanału i dopełniamy płynnym materiałem� Ćwiek od-cinamy na gorąco� Alternatywą dla kapsułek jest strzykawka z końcówką samomieszającą, która nie wymaga stosowania wstrząsarki, ale z powodu bra-ku aplikatora materiał należy umieszczać w kanale przy po-mocy igły Lentulo/EZ-fill� Meto-da ta jest droższa w stosowaniu od innych metod nietermicz-nych�

Metody z wykorzystaniem ogrzanej gutaperki zostaną opisane w następnym numerze „BAD Tribune”.

Endodontyczne F5 – metody wypełniania kanałów korzeniowych z wykorzystaniem zimnej gutaperkiJakub Mróz

22 DENTIST Tribune

Wstęp do pracy implantoprotetycznejSylwia Barcikowska

Ryc. 1: Model roboczy z przygotowa-nym elastycznym dziąsłem – widok z góry. Odpowiednia ilość miejsca została wyprofilowana przez koronę tymczasową. Ryc. 2: Model roboczy przed odbudową zęba 21 – widok od strony wargowej. Ryc. 3: Model robo-czy z zamontowanym łącznikiem stan-dardowym na ząb 21. Ryc. 4: Model roboczy z zamontowanymi łącznikami standardowymi na zęby 44 i 45 pod pojedyncze korony hybrydowe. Do od-budowy zęba 45 zastosowano łącznik kątowy 15. Ryc. 5: Obróbka łącznika za pomocą tarczy zbrojonej mocno zbierającej tytanową powierzchnię łącznika. Ryc. 6: Obróbka powierzchni łącznika frezem o nasypie przezna-czonym do tytanu. Ryc. 7: Pokrycie powierzchni łącznika lakierem dystan-sowym. Ryc. 8: Wykonanie woskowej „maczanki”, czyli pierwszej warstwy wosku po uprzedniej izolacji łącznika. Ryc. 9: Modelowanie woskowej pod-budowy korony zęba 21 – widok bez maski dziąsłowej. Ryc. 10: Modelowa-nie woskowej podbudowy korony zęba 21 – widok z maską dziąsłową.

Ryc. 1 Ryc. 2

Ryc. 3 Ryc. 4

Ryc. 5 Ryc. 6

Ryc. 7 Ryc. 8

Ryc. 10Ryc. 9

n Niniejsza fotorelacja przed- stawia przygotowanie łącz-ników pod wykonanie koron hybrydowych. W przypad-ku korony 21 zastosowano oryginalny implant jako al-ternatywną formę analogu. W pracy zastosowano łączni-ki standardowe.

23DENTISTTribune

Rozwiązaniem krzyżówki z numeru 3/2015 Be Active Dentist Tribune jest hasło „GRAND PRIX CEDE”, a wynik zagadki to liczby: 4 i 13� Dziękujemy za przysłane odpowiedzi� Nagrodę otrzymuje Ma-teusz Pelec z UM w Poznaniu, który jako pierwszy przysłał właściwe odpowiedzi� Gratulujemy! Nagro-dę wyślemy pocztą na podany adres�

Aby wygrać nagrodę w bieżącym wydaniu, nale-ży przysłać zarówno rozwiązanie krzyżówki, jak i za-gadki� Odpowiedzi należy wysyłać do 10�03�2016 r� na adres: redakcja@beactivedentist�com, w tytule wpisując „InterActive nr 8”, a w treści e-maila: imię nazwisko, nazwę uczelni, adres pocztowy i rozwią-zanie krzyżówki i zagadki�

Do wygrania książki wydawnictwa Edra Urban& Partner „Współczesna protetyka stomatologiczna� Podstawy teoretyczne i praktyka kliniczna”, S� Ma-jewski, wyd� I polskie, rok wydania: 2014, ISBN: 978-83-7609-731-2

Rozwiązania z działu „InterActive” podamy w na-stępnym numerze Be Active Dentist Tribune.

InterActive

1

2

3

4

5 2 6

7

9

8

9

10 4

11 12

8 13 10

14 15

16 17 12

18 7 19 6 20 21 14

22

3

11

23 5

13

24 25 1

POZIOMO:05� Suchość w jamie ustnej�09� Utrudnione połykanie�10� Proteza twarzy�11� Część czaszki twarzowej położona

poniżej brwi�13� Wtłoczenie zęba w głąb tkanek�14� Wszczep stomatologiczny�16� Zakażenie patogenem obecnym we

własnym organizmie�18� Nawyk związany ze stresem lub za-

burzeniami snu i charakteryzujący się zgrzytaniem zębami�

19� Nieprawidłowo powiększone usta�22� Kość, w której znajdują się dolne

zęby�23� Metoda stycznej redukcji szkliwa�24� Stan, w którym u osoby nie wystę-

pują żadne zęby własne�

PIONOWO:01� Żucie�02� Zmniejszenie liczby płytek we krwi

obwodowej�03� Zespół��� – zespół bolesnego stawu

skroniowo-żuchwowego�04� Punkt położony w geometrycznym

środku siodła tureckiego�06� Stałe połączenie korzenia zęba

z kością wyrostka zębodołowego�07� Patognomicznym objawem tej cho-

roby zakaźnej są plamki Fiłatowa--Koplika�

08� Stożkowatość w narzędziach kana-łowych�

12� Utrata powierzchownej części tkan-ki w związku z łuszczeniem martwi-czego, zapalnego nabłonka�

15� Deformacja rozwojowa żuchwy, po-wodująca nieprawidłowe wysunię-cie do przodu�

17� Antyseptyczne leczenie kanałowe�19� Zęby karłowate, niejednokrotnie

nietypowe w budowie�20� Łagodny guz z kości zbitej lub gąb-

czastej�21� Nowotwór złośliwy wywodzący się

z komórek wytwarzających barwnik skóry (melanocytów)

25� Złamanie jarzmowo-oczodołowe�

HASŁO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

KRZYŻóWKA nr 3

Jakub Tomasiuk

ZAgADKA nR 2

Przypuśćmy, że następujące zdania są prawdziwe:1� Wszyscy Polacy są ambitni�2� Pewni Polacy są stomatologami�3� Pewni stomatolodzy nie są ambitni�4� Wszyscy stomatolodzy są po studiach�

Wobec tego, które z poniższych zdań muszą być prawdziwe, a które muszą być fałszywe:

5� Ambitni Polacy są stomatologami�6� Ambitni stomatolodzy są Polakami�7� Polscy stomatolodzy są ambitni�8� Pewni stomatolodzy nie są Polakami�9� Pewni stomatolodzy po studiach nie są ambitni�

10� Ambitni stomatolodzy nie są po studiach�

Tomasz Łukasik

24 DENTIST Tribune

RAZEM DBAJMY O ZDROWIE NASZYCH PACJENTÓW

POSZERZAJ WIEDZĘ•

KORZYSTAJ Z MATERIAŁÓW VIDEO•

BĄDŹ NA BIEŻĄCO Z WYDARZENIAMI MEDYCZNYMI

Otrzymaliśmy nagrodę Grand Prix CEDE 2015 w kategorii

EDUKACJA I WYDAWNICTWA STOMATOLOGICZNE

WWW.DENTASSIST.COM.PL