PRAISTORIJA JUGOSLAVENSKIH ZEMALJA IV

76I. JUGOISTONO-ALPSKA REGIJA (S.Gabrovec) zauzima podruje Slovenije

RANO BRONANO DOBA (RBD)

Ljubljanska kult., kako ju je definirao Dimitrijevi, traje jo u rano bronano doba. On je oznaava kao spoj vuedolskog kompleksa i kulture zvonastih pehara (u kult. i etnikom smislu)

posljednja faza Lj.kult. je tzv.Litzenska faza, tj. Litzenska keramika; njom odreuje fazu poslije Lj.kult., a ona dokazuje i postojanje sojenikog tipa naseobina u rano bron.doba

Notranje Gorice, Maharski Prekop, Blatna Brezovica sojenika naselja osim ovih lokalitet u RBD imamo i Ljubljansko Barje, ali i spilje kao npr. Predjama kod Postojne

vano je rei da u ovo doba nastaju i novi lokaliteti, i to na visinskim naseljima, kao Brinjeva Gora (dokaz nam je litzenska keramika; lokalitet se sada formira i traje kroz cijelo bron.doba, do starijeg haltatskog razdoblja) NASELJA

ve smo spomenuli sojenika naselja, prebivalita u piljama (u zaleu Trsta), ali osnivaju se i nova visinska naselja tipa Brnjeva Gora ili krina GoraNAIN UKOPA

u itavoj regiji nije otkrivena niti jedna nekropola iz RBD

MATERIJALNA KULTURA

Metal bode iz Iga (T.I., 6; ReA2 rano bron.doba po Reineckovoj kronologiji) i kratki ma iz Lavrice (T.I., 5; pripada najstarijem tipu maa koji poznaje sr.Europa tip SAUERBRUNN europskog bron.maa s punokovinskim i jeziastim drkom, kao to pokazuju maevi tipa HAJDUSMSN- APA, odnosno tip BOIU, u donjem Podunavlju i Karpatskom bazenu. On stoji na poetku razvoja maa s jeziastim drkom tipa SPROCKHOFF IA, odnosno, kasnijeg tipa NENZINGENKERAMIKA

ornament litzenski (T.I, 1-4, 14-15)

metliasta tehnika

plastino ukraavanje (sl1., br.8-9, 11-14)

SREDNJE BRONANO DOBA

na Ljub.barju je J.Koroec datirao sojeniku naseobinu uz ivev Prekop, kod Preserja, u sr.broncu. Iz tog razdoblja poznati su nam brojni metalni nalazi, npr. ve spomenuti kratki ma iz Lavrice i ma iz Iga

grobom iz Vrhnike bi isto mogli dokazati ivot u sr.bronci (T.II,1-4)

spilje su u to vrijeme skromnije naseljene

u ovoj regiji u SBD formiraju se 2 razliita kulturna prostora:

- zapadni (kateljerska kultura)

- sredinji (sr. i I Slovenija; spada u dio sr.europske kulture grobnih humaka)- za sredinji kult. prostor znaajna je Brinjeva gora, koju je '50-ih i '60-ih istraivao S.Pahi. Radi se o visinskom naselju koje se formira u RBD (litzenska faza), te traje kroz srednju i kasnu broncu, do starijeg haltata

- uz naselje su bile otkrivene i nekropole

- grobovi iz Brezja (pod naseljem Brinjeva gora) spadaju u SBD

- nizinsko naselje Donji Lako kod Mure, I Slovenija

- nekropola grobovi iz Turnia kod Ptuja

- grob iz Vrhnike vaan!

ipak, vanije su igle, naene na Brinjevoj gori (T.I., 10) pripadaju Re B1

Brinjeva gora pripada joj 5 skeletnih grobova (grobni humak), a 2 groba su imala priloge iglu s diskoidnom glavicom

Humci Brinjeva gora, Turnie, Morje Grobovi ispod Brinjeve gore i Turnia spadaju na poetak sr.bronce Re B1, to potvruju igle (T.I,7-9) koje pripadaju tipu WETZLEINSDORF grob iz Vrhnike (T.II, 1-4) sadri ma, sjekiru, iglu, keramiku ma pripada tipu POVEGLIANO II JOEVA. Sigurno se vrhniki ma nadovezuje na podunavske primjerke, pa tamo treba i traiti njihov izvor.

zbog maa bi se grob datirao u ReC, jer ostali inventar nije karakteristian

dakle i Brinjeva gora i Vrhnik su zatvorene grobne cjeline, a sliku moemo upotpuniti i drugim nalazima:

ma iz Drnovog (T.II, 9) u razvojnoj je liniji mikenskih maeva, prototip maevima tipa SPROCKHOFF IB maevi iz Avebra i lebia (T.II, 10 i 13) govore o afirmiranom srednjeeuropskom tipu (Sprockhoff IA, odnosno tip ANNENHEIM, tj.TRAUN); svi pripadaju Re C bronano doba C po Reineckeu

KATELJERSKA KULTURA (SBD)

kateljeri u Istri gradine dopiru u nau regiju u zaleu Trsta

kateljere je odlino opisao C.Marchesetti

kateljeri tipina visinska naselja

pokapanje se vrilo u grobnim humcima koji su leali na uzvisinama. Razliitih su dimenzija, uvijek graeni od kamenja. Obino su imali po 1 skeletni grob, obloen kamenim ploama. Grob se nije nuno nalazio u sredini, sa skromnim prilozima

dakle, kateljerska kult.pripada razdoblju srednje bronce. Gradina kao i humaka ima vei broj na jugu, te se prema sjeveru smanjuje

KASNO BRONANO DOBA KULTURA POLJA SA ARAMA ve u XIX.st. otkrivena je nekropola u Ruama (Podravina) i arni grobovi u Mokronogu poinje se primjenjivati i njegova kronoloka podjela tog perioda u 6 stupnjeva, od kojih svaki traje po 100.g., od 1300.-700. te terminologija izraena u Reineckeovoj shemi: Br.d.D, Ha A1-2, Ha B1-3

KP u Sloveniji dijelimo u 2 grupe:

a) dobovsko-ruka grupa

b) ljubljanska grupa (naziv predloio Gabrovec)

DOBOVSKO-RUKA GRUPA (KP/KBD)

lokaliteti Rue (nekropola), Radvanje, Hajdina; Maribor, Dobova, Pobreje (nekropole); Ptujski grad, Ormo (naselja)

ova grupa zauzima ravniarsko podruje uz rijeke Muru, Dravu i Savu kojima se Panonska nizina usijeca u predalpski prostor

Dobova je za sada jedini predstavnik grupe u dolini Save u SlovenijiDOBOVA

poinje u starijem periodu (Ha A1), a predstavnik stupnja je bogat GROB 289 (T.VII i VIII, 1-10). Primjer nonje: narukvica, ogrlice, F u obliku violinskog gudala

2.stupanj Dobove (Ha A2) najbolje je definiran iglom s lukoviastom glavicom i zadebljanim vratom (ukraen ornamentom u Ha B1 stupnju poinju i podravska nalazita

- karakteristina je igla sa jajolikom glavicom ukraena valovitom linijom

u grobovima se ve javljaju naoaraste F (u pozamanterijskom stilu)

u Ha B2 stupnju karakteristina je harfasta F s osmicom kod glave i noge; nastavljaju se naoaraste F (Pobreje T.XI, 8-23)

- Ha B3 nadovezuje se na 2 prethodna stupnja. Javljaju se dva utjecaja: trako-kimerijski i jadransko-mediteranski

VANO u Ruama nalazimo dvopetljastu lunu F koju inae smatramo ve eljeznodobnom (sl.6, br.24). F je vjerojatno utjecaj haltatske kult. na ruku grupu

NASELJA I NAIN STANOVANJA

visinski, na brdima (Brinjeva gora, Ptujski grad) nizinska, na rijenim terasama (Hajdina, Rue, Ormo)

povremeno i spilje (u Austriji)

ORMO mlai period KP

vane antro i zoomorfne figurice (sl.6, br.18, 19, 21)

NOVOST ara bez vrata s plitkim rebrima (sl.6, br.28)NAIN POKOPA

u cijeloj dobovsko-rukoj grupi pokop je jedinstven incineracija u ravnim nekropolama (u arama)

LJUBLJANSKA GRUPA (KBD/KP)

najvee nalazite Mokronog

Gabrovec predloio naziv Ljubljanska grupa zbog nekropole u Ljubljani sa 323 groba

Ova grupa zauzima centralni dio Slovenije, s Dolenjskom i Gorenjskom, dok podruje uz rijeke Dravu i Savu pripada dobovsko-rukoj grupi, a zalee Trsta s krasom zapadnoslovenskoj grupi

Lj.grupa ima dva utjecaja istoni dolazi iz centra KP iz Podunavlja, i to preko

Dobove

- jadransko-mediteranski koji prodiru u Lj.grupu, ali ne

i do dobovsko-ruke

- to najbolje moemo vidjeti na materijalu: - Ljubljana Ia (sl.7, br.1-7) i Ljubljana Ib (sl.7, br.8-22)

LJUBLJANA II

NASELJA I NAIN POKOPA

naselja nisu poznata

pokop s inkremacijom u ravnim nekropolama, grobovi u arama u Ljubljani esto nalazimo are pokrivene zdjelama (koje nisu okrenute naopako)GROBOVI IZVAN GRUPA

ne pripadaju niti jednoj grupi

GROB IZ KAMNIKA (T.III, 1-3) povezan s Viroviticom

GROBOVI IZ PTUJA GROBOVI S BLEDA-ALE

OSTAVE u Sloveniji

U najstariji horizont ostava (Re D; faza I) spadaju: rmonjica, Tomialj, Cerovac, Puenjce.

U fazu II, stupanj Ha A1 i 2 pripadaju ostave: Hoko Pohorje & Gorenji Log (Ha A1) + Bled & Jurka Vas (Ha A2)

JURKA VAS (T.VI)- isto se mijeaju stariji i mlai elementi; npr.stariji je ma tipa BIZOVAC ipak u Sloveniji za razdoblje Ha B postoje ostave, ali su drugaijeg karaktera i NISU povezane Panonijom i Podunavljem. U tom smislu obavezno treba spomenuti veliku ostavu kocjan/Muja jama + ostave Veliki Otok (13 velikih masivnih ekia), empeter

KOCJANSKA/MUJA JAMA (Mlai stupanj KP)

sadri nevjerojatno mnogo materijala bron.koplja, korice maeva, ljemovi, noevi, F, naunice, narukvice; 1 eljezni ma

predmeti su leali u spilji bez ikakvog reda, bili su nasilno slomljeni, izvijeni, fragmentarno ouvani radi se o ostavi sakralnog znaenja

najstariji predmeti spadaju jo u Ha A (npr.ma tipa STTZLING, sl.9, br.2) ili koplja s profiliranim rebrom; u boliku plamena (sl.9, br. 4-5), a najmlai predmet spada u ve poetak starijeg eljeznog doba (Ha C1) npr.ljem kalotastog tipa (sl.9, br.20) ili eljezna koplja (sl.9, 7)

kocjanski materijal je povezan sa tri prostora

1.) sa panonsko-podunavskom KP ma tipa Statzlin, koplja i kotli sa krinim ataama (sl.9, 24)

2.) sa jadranskim prostorom (I obala i zapadnobalkansko podruje) ma tipa KOCJAN-VAKUF

DUHOVNI SVIJET (openito za JIalpsku regiju)

simbol suneve lae i ptice (kocjan- ljem, sl.9, 21) simbolika je porijeklom iz Podunavlja svojstvena KPII. JADRANSKO-ZAPADNOBALKANSKA REGIJA (Borivoj ovi)Ova regija obuhvaa podruje koje gravitira prema Jadranskom moru, ali susjedni, sredinji dio dinarske oblasti, joj takoer pripada

u geografskom smislu to nije jedinstvena oblast:

a) Istra

b) liko-podvelebitsko podruje

c) sj.Dalmacija s otocima zadarskog i ibenskog arhipelaga

d) Z Hercegovina

e) otoci sr.jadrana

f) I Hercegovina i Z Crna Gora

g) prijelazna zona (sj.hercegovina, J i centralna Bosna)

h) glasinako podruje

REGIONALNE GRUPE RBD

ISTRA rano i srednje bronano doba Istre podijelili bi na 3 faze:

I FAZA prijelazna, na poetku RBD ; Istra I; Re A1

II FAZA puni razvoj ranobronanodobne kulture i poetak SBD; Istra II; Re A2-B1

III FAZA predstavlja SBD; Istra III; Re B2-C

Marchesetti kae da su se u Istri dogodila dva velika vala naseljavanja:

A) tokom bronanog doba, u polovici drugog tisuljea

B) rano eljezno doba; poetak prvog tisuljea

I FAZA (ISTRA I) T.XIII, 1-3; Re A1

- lokaliteti Javorika-V.Brijuni (naselje), Trogrla peina; peina kod sela Srbani; peina Cingarela (blizu Buja)

- takoer nema pretjerano podataka o sahrani mrrtvih, vjerojatno u ovo doba spadaju i prva sahranjivanja mrtvih u zgrenom stavu pod tumulima primjer bi bio tumul kod Pule gdje je naen i bron.bode egejskog tipa (sl.10, 1); + jo jedan tumul kod Pule sa isto bron.bodeom kao prilogom (sl.10, 2)

- keramika - najei tzv.metliasti ornament

II FAZA (ISTRA II) T.XIII, 4-10 + T.XIV; Re A2-B1

dogaaju se velike promjene; osnivaju se utvrena naselja gradine

lokaliteti gradina Vrin (kod Vodnjana), gradina Mordele (kod Porea), gradina Magornjak (kod Pule), tumul na amnjaku (kod Rovinja), gradina na brdu Glavica (kod Pule), Trogrla peina, tumul na Maklavunu (kod Rovinja)

kao to smo rekli gradine su bile opasane suhozidom, a Vrin ak dvostrukim fortifikacijama (ali moda 2.fortifikacija pripada kasnijem razdoblju)LIKO-PODVELEBITSKO PODRUJE (RBD) samo 2 lokaliteta: peina Golubinjaa (kod Peruia) i Vlaka pe (kod Senja)

oba imaju keramiku s metliastim ukrasom

SJ.DALMACIJA S OTOCIMA ZD I I ARHIPELAGA (RBD) podruje izmeu Zrmanje i Krke, slabo istraeno

lokaliteti: Mala Gradina i Rebac (kod Stankovca), peina Stubica (kod I)

ZAPADNA HERCEGOVINA (RBD)-posuka lokaliteti: tumul u Gracu (Posuje), tumul u Cerovu Dolcu (Grude), Trostruka gradina (Grude), gradina Neajno (Posuje), Ravli peina (Ljubuki)NASELJA osim gradina tu su i naselja na otvorenom, ali i peine + tzv. 'vangradska naselja'(na otvorenom)

Trostruka gradina (s akropolom i donjim naseljem) NAIN SAHRANJIVANJA zgrenci pod kamenim tumulima, u sanducima od kamenih ploa

OTOCI SREDNJEG JADRANA

najvaniji Vis, Bra, Hvar i Korula

najvie istraivao G.Novak, B.eukISTONA HERCEGOVINA I ZAPADNA CRNA GORA (RBD) lokaliteti: Crvena Stijena, Zelena peina, tumul u Petroviima, tumuli na Ljubomirskom polju, peina Odmut, Krstovaa (kod Nikia, sluajni nalazi) ovdje je prisutan eneolitski supstrat to se najbolje oituje u ritusu pokopavanja 'stepsko' sahranjivanje pokojnika u jamama pod tumulima (npr.Ljeskova glavica, kod Trebinja) naselja I) najee peine II) na otvorenom prostoru koja nemaju gradinski karakter (Aladinsko brdo kod Stoca) Bron.bode iz Krstovae (sl.12, 1) pripada kraju RBD Bron.koplje iz Krstovae (sl.12, 2) Bron.bode ili no iz Crvene stijene I PRELAZNA ZONA

dijelovi sj.Hercegovine, te june i centralne Bosne

lokaliteti: Debelo Brdo + jo neki, a najvaniji je VELIKA GRADINA u Varvari (istraivao V.uri) + POD kod BugojnaPOD A u cjelini odgovara priblino Varvari A3, odnosno bronanom dobu Re A2

Posve kratkotrajna, zavrna podfaza, Pod A2 odgovara kraju Varvare A3, tj.ini prijelaz iz ranog u poetak SBD (Re B1) Debelo Brdo materijal se smjeta u RBD (T.XXI, 1-3; T.XXII, 5-6)

GLASINAKO PODRUJE (RBD)

podruje Glasinakog polja i njegove okolice JI Bosna

RBD tumuli su svrstani u 3 grupe:

I) tumuli iz Rusanovia i lokalitet Borci u Vrlazju sadravali su skelete II) u tri groba/tumula naeni slini nalazi:

Borci u Vrlazju

Kovaev dol III) grobovi iz tumula sa lokaliteta Bliznik (upanovii)

naselja gradine

sahranjivanje inhumacija pod tumulima; prilozi su ili keram.posue ili oruje

povezanost grupe sa Bubanj-Hum III CETINSKA KULTURA (RBD)

Rasprostiranje cetinske kult. (karta 6) Lokaliteti Cetina i itluk (sela na vrelu Cetine, nekropole sa kamenim gomilama); Obrovac, Ograe (Vid), Ravlia peina (Ljubuki), Orah (Bile), Ljubomirsko polje (Trebinje), karin Samograd (peina, dala 3 horizonta cet.kult.)PERIODIZACIJA I RELATIVNA KRONOLOGIJA

3 stupnja cetinske kulture I faza Re A1

II faza Re A1 - A2

III faza Re A2 B1NASELJA

nisu brojna, moda stvar slabije istraenosti

na otvorenom: Gradac (Sarajevsko polje), Krstina (Posuje)

peine: karin Samograd (sva 3 stupnja), Ravlia peina (samo 1 stupanj), Gudnja, Markova & Grapeva pilja (tanak sloj)

gradinski tip nisu nepoznata ovoj kult. ali nisu ni karakteristina za nju

POGREBNI OBIAJI

mrtvi sahranjivani u gomilama i to najee kamenim

keramika- tip KotoracSREDNJE BRONANO DOBA (SBD)

SREDNJE BRONANO U ISTRI

ISTRA III SBD B2 i C po Reineckeu

lokaliteti Gradina na Velikom Brionu, gradina Makadanj (Rovinj), Vrin (Vodnjan), Mordele (Pore), svetite na Malom sv.Anelu (Pore) osnovano u prethodnoj fazi

i u ovoj fazi i dalje se razvijaju gradinska naselja sa sloenijim fortifikacijama

vjerojatno je da se i ovoj fazi jo zadrava sahranjivanje pod tumulima, ali javlja se i jedna posve nova tendencija u sferi kulta mrtvih:sahranjivanje u ukopanim, ozidanim, ravnim grobovima unutra i izvan naselja. SREDNJE BRONANO DOBA U LICI I BOSNI (R.Drechsler-Bii)

GRUPA LIKIH NALAZITA

lokaliteti nekropola u peini Bezdanjaa nekropola pod tumulima u Likom Osiku

naselja u peini Peina u Likom Leu

naselja u Jozginu peinu u Trnovcu, kod GospiaMETALNI NALAZI

bojna sjekira iz Likog Osika (T.36, 1) varijanta je tipa Ktnov ma tipa Sauerbrunn jedan jedini naeni kod nas , u blizini Gospia (T.36, 3). pripada Re B2GRUPA BOSANSKIH NALAZITA SBD

lokaliteti Debelo brdo & Kotorac (kod Sarajeva), Fortica, Velika Gradina (od eneolitika, RBD, SBD pa do KBD Ha B1 na Varvari/sj.Hercegovina); Glasinac

NASELJA gradine (jedna od vanijih u ovo doba je Velika Gradina Varvara)

Varvara A1 i A2 RBD

Varvara B1 i B2 SBD

POGREBNI OBIAJI Glasinac nam potvruje da se i u SBD nastavljaju ukopi pod tumulima; a prilozi su vrlo rijetki, i za razliku od RBD u grobovima nema oruja niti cijelih posuda, nego dijelovi nonje ili nakit: bron.aplike, dijademe, narukvice, prstenje, privjesci)

KASNO BRONANO DOBA KBD

KBD NA ISTONOJADRANSKOM PRIMORJU (.Batovi)

istarska kult.skupina

liburnska kult.skupina

dalmatska kult.skupina

junoprimorska kult.skupina

UVOD

U ovoj regiji razlikujemo 4 podruja koja smo nazvali po eljeznodobnim kulturama:

1. Istra

2. od rijeke Rae do Krke (kasnije podr.Liburna)

3 .od Krke do Neretve sr.Dalmacija (kasnije Delmati)

4. j.primorje, od Neretve do Albanije Moemo razlikovati starije i mlae elemente

Stariji: krune britve s 2 otrice, plamenasta koplja, F u obliku violinskog gudala, pojedini maevi, uplje sjekire s 'v' ukrasom Mlai: lune i zmijolike F; listolika koplja, jednorezne britve s grbom, pojedine uplje sjekire i maevi na ist.jadr.primorju do sada je poznato 168 nalazita iz KBD

ostave su rijetke, ima ih 17 ISTARSKA KULTURNA SKUPINA (XI. i X.st.)

lokaliteti 4 gradine (Makadanj, Vrin, Gradina na Velom Brijunu, Monte Grosso kod Pule)LIBURNSKA KULTURNA SKUPINA XI. i X.st. apsolutna datacija

lokaliteti samo 1 ostava Seline (2 bron.koplj, 2 uplje sjekire i 1 deblji kolut poput narukvice) 12 gradina Medvia, Osor, Topolje, Kostelj, StankovciDELMATSKA KULTURNA SKUPINA, XI. i X.st.

lokaliteti Danilo, 9 gradina Petrovii, Veliki Gradac na Privali, Velika Gradina/VarvaraJUNOPRIMORSKA KULTURNA SKUPINA, XI. i X.st.

lokaliteti 1 peinsko naselje Crvena Stijena, Grdova gradina u Petroviima 3 grobna humka Babino polje na MljetJAPODSKA KULTURNA GRUPA (Ruica Drechsler-Bii)

inhumacijalokaliteti 7 nekropola Vrebac, Smiljan, Kompolje, peina Bezdanjaa, ProzorPRIJELAZNA ZONA (KBD) B.ovi

u KBD obuhvaa manji teritorij nego prije sj.Hercegovina i J Bosna + okolica Sarajeva

Debelo brdo

Velika Gradina kod Varvare + neki manje bitni lokaliteti Gradac kod Kotorca- VARVARA C1 - VARVARA C2 Ha A1-A2

- VARVARA C3 Ha B1-B2

GLASINAKA KULTURNA GRUPA (KBD) B.ovi

Podruje od Romanije na Z do Drine na I

Istraivanja zapoinju ve krajem XIX.st .Truhelka, zatim 50ih i 70ih reviziona iskopavanja vodi B.Govedanica, da bi 1956. A.Benac i B.ovi istraili 32 tumula KBD-a i dali periodizaciju Glasinca

Period KBD Glasinac ima 3 faze:

Glasinac IIIa = Br D

GlasinacIIIb = Ha A

Glasinac IIIc Ha B

NASELJA gradine

zanimljivo je da faza IIIb1, s obzirom na IIIa, ima dva puta vei broj grobova to znai da se broj stanovnika naglo poveao, ali svjedoi i o trajnoj naseljenosti

SAHRANA pod tumulima, iskljuivo inhumacija, isprueni poloaj pokojnika

Odsutstvo oruja u grobovima, a bronani nakit je jedini prilog

- Glasinac II - SBD

- Glasinac III KBD

- Glasinac IV eljezoSREDNJOBOSANSKA KULTURNA GRUPA (KBD) B.ovi

lokaliteti Alihode (kod Travnika) naselje

Pod kod Bugojna - gradina

Kopilo kod Zenice gradina

Veliki Mounj ostava

Brgule ostava Gradina Kopilo IX. i VIII.st.pr.

Ostava V.Mounj IX.st (Ha B2)

od maeva pouzdano je dokumentiran samo ma tipa V.MOUNJ i to u 3 primjerka (sl.30, 1-3) V.Mounj, Donji Vakuf, Pakline kod Bugojna

FIBULE:

a) Golinjevo tip (sl.31, 1 i 2)

b) tip Kakanj (sl.31, 3 i 4)

c) tropetljasta s tordiranim lukom; brojne su u sr.Italiji X/IX.st.

d) dvopetljasta s tordiranim lukom, naena na Soukbunaru blizu Sarajeva T.61, 2

III. PANONSKO PODUNAVSKA REGIJA

podruje Vojvodine (Srijem, Banat, Baka) i sj.Hrvatske Slavonije

RANO BRONANO DOBA

PODUNAVSKO-BALKANSKI KOMPLEKS RBD-a (M.Garaanin) obuhvaa niz kult.grupa:

nalazi iz humki u Verbitzi, koje rumunjski arheolozi pripisuju jednoj vrlo ranoj fazi svoje Verbicioara grupe grupa Bubanj-Hum III u Pomoravlju

Armenochori (pelagonska) grupa, kao ira regionalna cjelina u Pelagoniji

Maliq IIIa u Albaniji

Vinkovaka grupa u J Panoniji

Somogyvar u maarskoj Transdanubiji

Nalazi tipa Pitvaro vezani za ranu etapu morike grupe

Grupa Beloti-Bela Crkva u Z SrbijiVINKOVAKA GRUPA (RBD) M.Garaanin

izdvajanje grupe izvrio je 1966. S.Dimitrijevi na osnovu stratigrafskih iskopavanja na lokalitetu Trnica Vinkovci

u slojevima je naselja izdvojio 3 faze A, B1 i B2

lokaliteti Gradina na Bosutu, Peina u Vrdniku, Dobanovci

MOKRIKA/MOKRINSKA GRUPA (RBD) M.Garaanin

sj.Banat

u Maarskoj Maros grupa ili Periamo u Rumunjskoj Periam ili Periam-Pecica u Jugosl. mokrinska (Mokrin u Banatu) Lokaliteti Mokrin (velika nekropola, grobovi i tragovi naselja)

Novi Kneevci, Boar

U Mokrinu je otkopano 312 grobova (+ 80ak ve ranije unitenih) = 400 grobova

U M. Imamo i spaljivanje (vee se za poetnu fazu) i inhumaciju (brojnije)

SREDNJE BRONANO DOBA

Srednje bronano doba savsko-dravskog meurijeja i bosanske Posavine (Ksenija Vinski-Gasparini)

Savsko-dravsko meurjeje u vrijeme srednjeg bronanog doba podijeljeno je na 2 regije u kojima se manifestiraju razliiti kulturni utjecaji:

- Istoni,

- Zapadni,

+ etana ara iz Dalja (T.72;2)

+ idol iz Dalja (T.72;3,3a)

=datiramo ih u Br.B1 stupanj

VATINSKA GRUPA

- dobila je ime po nalazitu u Vatinu (J. Banat) + nekropola u Vrcu

Iskopavanja u Z. Srbiji dala su mnogo materijala te se izdvojila zapadnosrpska varijanta vatinske kulture. Nalazi iz Paneva i Omoljice (J. Banat) najznaajniji su. Ostali lokaliteti:

idovar Vojvodina, najznaajnije naselje vatinske kulture

Zlatica u Omoljici

Belegi naselje i nekropola +

Ostave u Vukovaru i Lovasu

Garaanin je 1954.g. izdvojio 2 faze ove grupe:

1. panevako-omoljiku

2. vatinsko-vraku

3. Belegi-ilandaZa datiranje prvih dviju faza znaajan je inventar ostava LOVAS i VUKOVAR. Z. Vinski okvirno je datirao ostave u Re B2-C1. u Lovasu imamo posudu vatinsko-vrake faze (T.75;33). Za datiranje vatinsko- vrake faze znaajan je i grob iz Vatina (T.76;2-5), a sadri ma, iglu s ploastom glavicom.Panevako-omoljika faza Br. A2/B1

Vatinsko- vraka faza Br. B2-C

Faza Belegi-Ilanda Br. C-D

DUBOVAKO-UTOBRDSKA GRUPA (Br. C-D; SBD)

Termin ove grupe uveo je Milutin Garaanin, a rasprostire se na podruju srpskog Podunavlja (uto Brdo kod Velikog Gradita) i u J. Banatu (Dubovac). U Rumunjskoj literaturi grupa je poznata pod imenom Ghirla Mare, a u Bugarskoj Novo Selo ili Orsoa.

- bojna sjekira sa utog Brda Re B2/C

Rasprostiranje: - J. Banat

- JZ. Oltenija

- SZ. Bugarska

Dupljajska kolica naena su u 2 primjerka na lokalitetu Grad na Dupljaji (T.83)i (T.84;1,1a,18). Ovaj primjerak sa table 83 nalazi se u Narodnom muzeju u Beogradu, a predstavlja muku figuru u enskoj nonji (ima falus ispod haljine), vjerojatno asocira na kult o hiperborejskom Apolonu, vezan je uz kult plodnosti i vegetacije (kult sunca urezan sun. Krug u dnu kolica s unutranje str.). Statueta sa table 84 u vrakom je muzeju s ugraviranim svastikama ukazuje na solarni kult. Statueta je slina kretskomikenskim primjercima (veze s Mediteranom) ali i sa Transilvanijom (zlato). Votivna stoliica (T.82;4,4a).

TRANSDANUBIJSKA (JUNOPANONSKA) GRUPA S INKRUSTIRANOM KERAMIKOM - Re A2/B1 (SBD)

Ova grupa rairena je u JZ Maarskoj, a u naim krajevima javlja se u Baranji (Beli Manastir) i I. dijelovima Slavonije (Dalj, Erdut, Kozarac, Bijelo Brdo).

Plastika: zastupljena su spomenute figurice a) i c); najpoznatiji je Idol iz Dalja (T.72;3), a pripada tipu c), na figurama je prikazan nakit i nonja.

POJAVA KULTURE GROBNIH HUMKI U BAKOJ ReB (SBD)

Ostava iz Vajske KASNO BRONANO DOBA

KULTURA POLJA SA ARAMA (Ksenija Vinski Gasparini)

K. Vinski-Gasparini podijelila je KP na 5 razvojnih faza (I-V, BrD do HaB3)

Grupe KP-a karta 15

1) virovitika grupa

2) grupa Zageb

3) grupa Velika Gorica

4) grupa Dalj

5) KP Sj. Bosne

VIROVITIKA GRUPA Br C/D

Ovo potvruje i ostava iz Peklenice: karakteristini bodei s visokom trokutastom ploicom za nasad, igle sa makovom glavicom i igle s okruglom glavicom zadebljanog kaneliranog vrata, maevi tipa Sprockhoff Ia = to je sve materijal vezan uz Br.D.

Materijalna kultura: - Bode iz Virovitice(T.86;11) manjih je dimenzija , ija produena ploica za nasad daje naslutiti oblik na nerazvijenom drku u obliku jezica pripada grupi Peschiera bodea KBD (sline imamo u Vindiji, Lovasu, Vukovaru i Novigradu na Savi = Br.DGRUPA ZAGREB (I.=kraj Br. D -HaA1; II.=HaA1-A2)

Lokaliteti: - nekropole: Vrape

Horvati

Relativna kronologija:- grupu Zagreb moemo razluiti u 2 etape, faze:

1) starija (nekropola Zagreb-Vrape, Drljanovci + grobovi iz Martijanca i B.Manastira)

2) mlaa (nekropola Zageb-Horvati)

- Ma iz Siska tipa Sprockhoff IIb (ili tipa Sttzling)

- specifinost ove faze su i fibule u obliku violinskog gudala GRUPA VELIKA GORICA - Ha B1 Ha B2

Lokaliteti: - nekropole: - u Velikoj Gorici - Turopolje

- u Krupaama S. od Karlovca

- u Treerovcu kod Ozlja

- u Ozlju - Pokuplje

Velika Gorica I - (sl.36) HaB1

Velika Gorica II (sl.37) HaB2

GRUPA DALJ 10.-kraj. 8.st.pr.Kr. (HaB1-B3)

Lokaliteti: - - Novigrad na Savi malo daljske keramik

- nekropola u Batini iznad Dunava

grobovi u Dalju

- nekropola u arkovcu

- nekropola Vukovar Lijeva bara

K P SJEVERNE B O S N E Br. D Ha A1

Lokaliteti: - u SI Bosni: Vis kod Dervente

Pivnica kod Odaka

- SZ Bosna: -naselja: Donja Dolina

Zecovi kod Prijedora (gradina)

Peina Hrustovaa

Gradina Keki glavica

- nekropola: u Radosavskoj

DONJA DOLINA (HaA1 HaB3)Donja Dolina I starije naselje (1200-700.god)

I a 1200 1000.

I b 1000 800.

I c . 800 700.

Donja Dolina II mlae naselje (700 360.)

Donja Dolina III - (360. do 1.st)

/ /

provala Kelta rimska dominacija

OSTAVE S PODRUJA K P -a

Ksenija Vinski kae:

2 su osnovne grupe ostava: a) sakralne kultne, sa votivnom namjenom; esto se sastoje od

1- 3 vrste predmeta, a ponekad pokazuju tragove gorenja

b) profane to su ostave ljevaa bronce, a moda i putujuih

trgovaca koji su ostavili materijalne vrijednosti u smislu blaga;

manje-vie imaju jednoobrazan izgled i sadre u veem

postotku tzv. Lomljenu broncu

OSTAVE SAVSKO-DRAVSKOG MEURIJEJA

HORIZONT I - Peklenica (T.92) 13.st.pr.Kr.

Bliske su joj ostave Cerovec, ermonjice.HORIZONT II - Veliko Nabre (T:93) 12.st.pr.Kr.

Ostave horizonta II ispoljavaju homogenost sa ostavama Transdanubije i Transilvanije.

HORIZONT III - Klotar Ivani (T.94) - 11.st.pr.Kr.

Ostavu Klotar Ivania datira dobro ouvan par knemida s oputama za vezivanje (br.1,2), a ukraene su punktbckel stilom. Vrlo srodan par nalazimo na lokalitetu Kurim u Moravskoj (Merhart ih je datirao u kraj HaA1 i HaA2 = 1150 do 1050. g.pr.Kr.) + knemide iz Pergine- sjeverna Italija.

U Klotar Ivaniu imamo i ingot u obliku bikovske koe iako je datiran u 15.st.pr.Kr. ova ostava zbog knemida datira se u Ha A2 stupanj odnosno 11.st.pr.Kr.

HORIZONT IV - Miljana (T.95.) 10.st.pr.Kr

HORIZONT V Matijevii (T.96) 8.st.pr.Kr.PERIOD POLJA SA URNAMA VOJVODINE (Br. D Ha B2)

- Milutin Garaanin -

I). U povijesnom i etnikom smislu u pitanju je posljednja etapa u etnogenezi Ilira.

Lokaliteti: nekropole: - Belegi

- Ilanda

- Karaburma kod Beograda

naselja: - Jakovo, Gradina u Starom Slankamenu, Fendvar u Moarinu, Popov

OSTAVE PERIODA POLJA SA URNAMA U JI PANONIJI I SJ. SRBIJI

Na podruju Vojvodine i S Srbije ( karta 17):

a) ostave skrivnice uglavnom sadre homogeni materijal jednog perioda i predstavljaju

imetak koji je u trenutku opasnosti skriven

b) ostave livnice sadre kronoloki neosjetljiv materijal i esto ostatke topljenog materijala

(metala) spremljenog za preradu

c) ostave votivnog karaktera

IV. CENTRALNO BALKANSKA REGIJARANO BRONANO DOBA

GRUPA BELOTI BELA CRKVA Grupa je izdvojena sistematskim iskopavanjem M. i D. Garaanin. Lokaliteti: umar u Belotiu, Bandera Cerik u Beloj Crkvi (grupa tumula u Raevini), Dragaevo, Jadro, okolina Valjeva (Dragaevo).

Kronologija: - grupa traje kroz cijeli RBD Re A.

GRUPA BUBANJ HUM III

ARMENOCHORI (PELAGONSKA) GRUPA

SREDNJE BRONANO DOBA

PARAINSKA GRUPA

D. i M. Garaanin vodili su iskopavanja na nekropoli Glodar u parainu. Ostali lokaliteti u Pomoravlju, okolica Svetozareva (karta 19). Grupu dijelimo u 2 faze:

1) Parain I - Br. B2-C, po Re

2) Parain II - Br. D , po Re - (T.101;3-6)

ZAPADNOSRPSKA VARIJANTA VATINSKE GRUPE

KASNO BRONANO DOBAMEDIANA GRUPA Br. D Ha A1/A2

Prvi sigurni nalazi ove grupe otkriveni su u okviru istraivanja antiike Mediane u Brzom Brod kod Nia. Tako se nailo na bogat prapovijesni materijal (M. Garaanin iskopavao). Postoje 3 faze Mediana grupe (pripadaju razdoblju prijelaza bronanog u eljezno doba ) i ne poklapaju se tono sa fazama Reineckeova sistema.

M. Garaanin Reinecke (dopunjeni sistem)

Mediana I -eljezno doba I 1a (Br. C) - D

Mediana II - eljezno doba I 1b (Br. D) - HaA1

Mediana III - eljezno doba I 1c (Ha A1) A2

Rasprostranjenost: u junom Pomoravlju , oko Nia (karta 20)

Lokaliteti: Mediana, Nika Banja, Gornja Toponica . . .

Nalaz iz Iglareva (vano!!!)

PAGE 18