Projekti I

fizikes

Punoi : Franko Rrapaj

Historia gjeologjike e Tokës

Toka eshte formuar rreth 4.54 bilion vjet me pare nga nje re pluhuri dhe gazi e cili krijoi planetin blu ku ne jetojme edhe sot.

Historia gjeologjike e Tokës, si dhe historia e njerëzimit , ndahet në njësi kohore. Një njësie të caktuar kohore të historisë gjeologjike i përgjigjet koha e krijimit të një serie më të vogël apo më të madhe të depozitimeve ( fundrrimeve) shkëmbore.Historia gjeologjike e Tokës ndahet në katër era:

parakembriane (koha ose era e lashhtë)

4.570.000.000-550.000.000

paleozoiku (koha ose era e jetës së lashtë

550.000.000-245.000.000

Projekti I

fizikes

Punoi : Franko Rrapaj

)

mezozoiku ( koha ose era e jetës së m,esme )

245.000.000-65.000.000

kenozoiku ( koha ose era e jetë së re)

65.000.000-0

Planeti Toke

Toka

Toka eshte planeti i 3 nga Djelli dhe i 5 per madhesi .

Distanca/Orbita rreth Diellit: 149,598,262 km. Perihelion (Distanca me e afert me diellin): 147,098,291 km.Aphelion (Distanca me e larget me diellin): 152,098,233 km.Rrezja Mesatare: 6,371.00 km.Perimetri Mesatar: 40,030.2 km.Volumi: 1,083,206,916,846 km3.Masa: 5,972,190,000,000,000,000,000,000 kg.Dendesia: 5.513 g/cm3.Siperfaqa: 510,064,472 km2.Graviteti i Siperfaqes: 9.80665 m/s2.Shpejtesia e Ikjes: 40,281 km/h.Periudha rrotulluese rreth vetes (Gjatesia e Dites/Nates): 23.9 / 24 ore.Periudha rrotulluese rreth Diellit (Gjatesia e Vitit): 365.26 dite.Shpejtesia Mesatare e Orbites rreth Diellit: 107,218 km/h.Orbita e Cuditeshme: 0.01671123.Orbita e Pjerret: 0.00005 grade.Prirja Ekuatoriale e Orbites: 23.4393 grade.Orbita Perimetrale: 939,887,974 km.Temperatura minimale/maksimale ne Siperfaqe: -88/+58 °C.Perberjet Atmosferike: Oksigjen, Azot, Avuj Uji.

Toka (lat. Terra) është planeti i tretë i sistemit diellor. Toka është rreth 4.55 Miliard vjet e vjetër, dhe i vetmi planet në sistemin tonë diellor ku është zhvilluar jeta. Toka ka një satelit i cili quhet Hënë. Supozohet që, krijimi i tokës erdhi si rezultat i ngjarjeve që pasuan Big Bang-un (Shpërthimin e Madh). Sipas kësaj hipoteze, një yll stërmadh, shpërtheu dhe u nda në një pafundësi copash të cilat më pas krijuan galaktikat, dhe sistemet diellore. Në këtë formë u krijua dhe sistemi ynë diellor, nga një grumbullim pluhuri e copash, të cilat duke u sjellë rrotull vetës krijuan Diellin dhe planetët e sistemit të tij. Çdo vit toka goditet nga mijëra meteor me madhësi relativisht të vogël te cilët duke kaluar nëpër atmosferë digjen. Edhe mosha e tokës është përcaktuar nga matja e moshës së njeriut prej këtyre meteorëve, të cilët sipas supozimit janë pjesë e sistemit diellor dhe kanë të njëjtën moshë me tokën.

Forma dhe madhësia e Tokës

Aristoteli (Mendimtar i shquar) me zënien e hënës në të pa një hark dhe mendoi dhe tha se toka ka forme të rrumbullaket mirëpo i pari që e vërtetoi se toka është e rrumbullaket ishte Fernando Magelani i cili udhëtoi me anije rreth tokës. Toka e ka përafërsisht formën e topit apo sferës. Si pasojë e rrotullimit të tokës rreth boshtit të vet Toka është deformuar ashtu që në dy polet e saj është e shtypur dhe ka marrë formën e një elipsoidi i tillë që rrafshi që e pret Tokën sipas paraleleve pret një rreth ndërsa

rrafshi që e pret sipas meridianëve pret një elipsë. Tani ekzistojnë mjete të shumta që e vërtetojnë se toka ka forme të rrumbullaket si p.sh fotografitë nga satelitet.

Forma elipsoide e tokës është marr nga dy polet e saj Veriu dhe Jugu sepse forca e gravitetit G që e kishte zbuluar shkencëtari anglez Isaac Newton ushtrohen në të dy polet pra forca gravitacionale e veriut kundërvepron me forcën G të jugut ose anasjelltas për këtë arsye toka nuk ka formë plotesisht rrethore por elipsoide. Madhësia e tokës është 510 km². 360 km² prej tyre janë të mbuluara me ujë kurse 150 km² janë të mbuluara me tokë. Rrethi i ekuatorit të tokës është pak më i madh se 40.000 km. Rrezja ekuatoriale është 6.378 km kurse ajo polare 6.357 km.

Forma më e saktë e Tokës është apioide (në formë dardhe) - me ndihmën e satelitëve artificialë, të atyre gjeodetë, është konstatuar se shtypshmëria në pole nuk është e njëjtë. Është konstatuar se gjysmëboshtet polarë nuk e kanë gjatësinë të njëjtë. Sipas këtyre të dhënave, forma e vërtetë e Tokës i ngjanë dardhës-apioide ose formës së zemrës-kardioide.

Lëvizjet e Tokës dhe rrjedhojat e tyre

Toka rrotullohet rreth boshtit të vet dhe rreth diellit. Rrotullimi rreth boshtit të vet që sjell ndryshimin e ditës dhe të natës quhet Rotacion. Rrotullimi rreth Diellit quhet Revolucioni si pasojë kemi ndërrimin e stinëve të vitit. Rruga te cilën e përshkon toka quhet Orbit.

Ndërtimi i brendshëm i Tokës

1&2: Bërthama e Tokës

3: Mbështjellsi i bërthamës së Poshtëm

4: Mbështjellsi i bërthamës së Sipërm

5: Korja e Tokës

6: Sipërfaqja e Tokës

Toka jonë ka një ndërtim i brendshëm edhe pse ende nuk ka njohuri të plota për ndërtimin e brendshëm të Tokës është pranuar ndarja e ndërtimit të brendshëm të saj në tri mbështjellje-gjeosfera:

1. Korja e Tokës ose Litosfera2. Mbështjellsi i bërthamës (ose mantia, manteli)

Bërthama e Tokës.

Berthama ndodhet nën mantelin e ndahet midis tyre me te ashtuquajturen me siperfaqen e Gutenbergut.Nga siperfaqa deri ne thellesi te Tokes densiteti,presioni,temperatura rriten. Nga temperatura 4000-5000 grade me rritjen e thellesise presioni rritet 1 atmosfere per cdo 1 m ne qender te Tokes = 3.6 milion

Korja e Tokës ose Litosfera

Litosfera (Korja e Tokës, greq. litos -shkëmb) paraqet mbështjellësin e jashtëm të ngurtë me trashësi mesatare afro 70 km. Shprehja “kore” ka burimin nga hipoteza kozmogjene e disa mendimtarëve, sipas të cilëve Toka është krijuar nga një materie e zjarrtë, me ftohjen e së cilës u formua shtresa e ngurtë. Dallhen dy tipa të Korës së Tokës: tipi kontinental dhe oqeanik.

Korja kontinentale ndertohet nga tri sfera:

sedimentare

granite

bazike.

Ndersa ajo oqeanike ndertohet nga:

sedimentare

llavat jastekore

dajkat parallel

gabrot masive.

Mbështjellsi i Bërthamës

Shtrihet ndërmjet korës se tokës shebërthamës , quhet ndryshe eshe "Mantia", që në greqisht do të thotë veshje e jashtme. Prej litosferës e ndanë shtresa "Moho", në të cilën rritet dendësia e materies, temperatura dhe shtypja atmosferike.

Mbeshtjellsi i berthames ose mantia e ka trashsin 2900 km dhe e perbejn elementet silici dhe magnezi dhe e quajm gjeosfera SIMA.

Në mbeshtjellsin e berthames gjendet nenshtresa e quajtur astenosfer qe esht labile dhe mendohet se nga ketu e kan prejardhjen termete dhe vullkanet.

Bërthama e Tokës

Shtrihet në brendësië e Tokës, që fillon në thellësi 2900 km më një rreze 3500 km. Sypozohet se bërthama përbëhet nga dy pjesë, nga bërthama e brendshme dhe bërthama e jashtme.

Toka mbështillet prej atmosferës, e cila kufizohet në pjesën e poshtme nga sipërfaqja e oqeanike dhe kontinentale. Shtresa e sipërme e ngurte e tokës quhet litosferë me një trashësi deri 200 km. Pjesa me e rëndësishme e saj është "korja e Tokës", trashësia e të cilës shkon nga 30-60 km. Trashësia e korës ndryshon duke u rritur në kontinente (korja kontinentale) dhe duke u holluar në oqeane (korja oqeanike). Kufiri i poshtëm i litosferës është i ashtuquajturi "kufiri Moho".

Pas këtij kufiri fillon shtresa e dytë e tokës që quhet mantel. Manteli ndahet në mantel të sipërm dhe mantel të poshtëm. Kufiri mes tyre mendohet të jetë në thellësinë 950 km, kurse kufiri më poshtëm i mantelit, aty ku fillon bërthama mendohet se është në thellësinë 2900 km. Pjesa më e sipërme e mantelit të sipërm, e cila është në kontakt të drejtpërdrejtë me litosferën quhet astenosferë (nga greqishtja-sfera e dobët).

Pjesa qendrore e tokës është bërthama e tokës, e cila, gjithashtu ndahet në dy pjesë, bërthamë e jashtme, dhe bërthama e brendshme.

Duhet pasur parasysh se për këto ndarje që u përmendën, akoma nuk ka të dhëna material, por ato janë ndarje hipotetike të cilat bazohen kryesisht në të dhënat e nxjerra nga studime gjeofizike.

Relievi i Tokës

Relievi është tërësia e pamjes së formave të sipërfaqes tokësore pa marrë parasysh mënyrën e krijimit dhe dimensionet e tyre. Relievi është komponentja kryesore e mjedisit gjeografik. Përveç ndikimit të madh që kanë komponentët e tjera të mjedisit gjeografik (klima, ujërat, bota bimore e shtazore, formimi i dherave), relievi paraqet bazën që është e lidhur me të gjitha aktivitetet ekonomike. Shkenca që merret me studimin e ndërtimit, gjenezës, zhvillimit dhe dinamikës bashkëkohore të relievit të sipërfaqes tokësore është gjeomorfologjia (greq. ge-Toka, dhe logos-shkencë, dhe morf-formë). Relievi i sipërfaqes së Tokësore është formuar me veprimin e fuqive të brendshme (endogjene), dhe të fuqive të jashtme (ekzogjene).

Pedosfera

Pedosfera (greq. pedon - dheu), është mbështjellës i dheut - tokës, gjegjësisht shtresës së imët të punueshme të Korës së Tokës. Toka (dheu) është shtresa e hollë e shkriftë e sipërfaqes së Tokës, e cila punohet dhe paraqet bazën për zhvillimin e bujqësisë, sepse shfrytëzohet për kultivimin e bimëve të ndryshme. Formimi i kësaj shtrese të tokës- dheut, varet nga disa faktorë : klima, relievi, përbërja gjeologjike e shkëmbinjve, bota bimore e shtazore dhe nga vet aktiviteti i njeriut.

Demografia

Lëvizja e popullsisë në botë

Viti Numri i banorëve

1804 1 miliard

1927 2 miliard

1960 3 miliard

1974 4 miliard

1987 5 miliard

1999 6 miliard

31 tetor 2011 7 miliard

Kultura

Kultura është tërësia e arritjeve të një populli dhe të gjithë njerëzimit në fushën e prodhimit dhe në zhvillimin shoqëror e mendor. Kultura mund të ndahet në disa mënyra, sipas kohës, vendit dhe sipas grupimeve të njerëzimit. Mund të ndahet në disa mënyra, sipas kohës, vendit dhe sipas grupimeve të njerëzimit. Kultura dhe tradita në botë ndyshojnë. Shumë vende të botës ndryshojnë nga traditat, zakonet. Banorët e Tokës dallohen edhe nga veshja e tyre, gjuha që flasin dhe vallëzimi. Pra të gjitha vendet e botës kanë karakteristikat e vendit të tyre.

Nje vezhgin i Pllakave Tektonike Sot jane zhvilluar teori te ndryshme si modeli i zgjeruar ose Modeli i Kontraktuar i Tokes te cilat jane perdorur ne te kaluaren per te shpjeguar disa nga dukurite natyrore.

Sot jane zhvilluar teori te ndryshme si modeli i zgjeruar ose Modeli i Kontraktuar i Tokes te cilat jane perdorur ne te kaluaren per te shpjeguar disa nga dukurite natyrore.

Tektonika e Pllakave e mbizoteron sot mendimin gjeologjik sepse ajo studion shume ato tipare . Ideja e ketyre plalakave eshte se toka ehste e ndare ne nje numer blloqesh te trashe qe lizivin ngadale dhe ndryshojne forme. Dukuria intensive gjeologjike ndodhin ne kufijt e plalkave kur ato shkojne ne drejtim te njete me njeri-tjetrin ose i largohen njeri-tjetrit.

Toka eshte e ndertuar nga 8 pllaka te medha te cilat perbejne levozhgen e tokes, te ndertuar nga korja dhe pjesa e siperme e matelit. Teoria e pllakave ka linduar ne 1960 si kombinin i dy teorive , levizja e dy konditinenteve dhe zgjerimi i funindit te oqeanit. Teoria e Pllakave u konkretizua ne fund te 1960.

Korja e tokes ne zonen e kores kontinentale ka trashesi 150-220 km, ndresa ne koren oqeanike trashesia arrin deri ne 70km. Pllakat jane te vendosuar mbi Astenosfere. Astenosfera eshte plastike dhe vepron si nje shtrese lubrifikante nen litosfere.

Pllakat Tektonike jane te ngurta dhe ne mungese e sizmiocitetit kjo mun dte dallohet mjaft mire . Ne kufijt e ketyre pllakave jane te vendosur edhe termetet.

Brezat kryesore sizmologjik sot ne bote jane:

1-Brezi i Paqesorit ku kemi 80% te numrit te pergjithshem te termeteve

2- Brezi Alpin, qe fillon nga Alpet deri tek Himalajet

3-Kurizorja mesoqeanike

Kuptimi i plote i Tokes u be nga Nikola Koperniku, i cili arriti te binde te gjithee duke korigjuar shume shkencetare te asaj kohe, qe besonin se Toka ishte qendra e gjithshkaje , duke ardhur te Galileo Galileo, i cili arriti te krijoje teleskopin e pare ne ate kohe , dhe mbeshteti Kopernikun ne teorine e tij. Pra pas kuptimit te plote te Sistemit Diellor nga Koperniku dhe mbeshtetja e plote e Galileos per kete te fundit , u arrit ne konkluzionin, qe Toka eshte thjesht nje planet si gjiteh te tjeret, qe rretullohet rreth Diellit.

Toka eshte e ndare ne disa shtresa, te cilat kane lende kimike te dallueshme dhe sizmike.

0- 40 Kore 40- 400 Pjesa e Sipme e Qendres650-2700 Pjesa e ulet e qendres2700-2890 Shtresa 2890-5150 Berthama e Jashtme

5150-6378 Berthama e Brendeshme

Korja varion ne trashesi te konsiderueshme, eshte e holle nen oqeanet, e trashe nen kontinente. Berthama e ebrendshme dhe korja kane perberjen kryesore te planetit, Berthama e jashtme dhe shtresat e llaves jane plastike ose gjysem - te lengshme. Shtresat e ndryshme jane te ndara, te cilat jane te dukshme ne te dhenat sizmike, me i njohur nga keto eshte nderprerja midis mbeshtjellesit te kores dhe ciklit te larte. Pjesa me e madhe masive e Tokes eshte e mbuluar, shumica e pjeses tjeter ne baze eshte nje pjese e vogel.

Atmosfera = 0.0000051Oqeanet = 0.0014Korja = 0.026Midis Llaves dhe Kores = 4.043Berthama e Jashtme = 1.835Berthama e Brendeshme = 0.09675

Berthama (Qendra e Tokes) eshte e perbere kryesisht nga hekuri, edhe pse eshte e mundur qe disa elemente te lehte mund te jene te pranishem. Temperaturat ne Berthame (Qendra e Tokes) mund te jene te larta dhe arrijne deri ne 7500 grad celcius me nxehte se sa siperfaqja e Diellit. Ne pjesen e poshtme te Berthames ka me teper perberje Silikoni, oksigjen me pak hekur, kalcium dhe alumin. (Ne Pjesen e Siperme te Berthames) ka me shume olivene dhe pyroxene (hekur / silikate magnezi), kalcium dhe alumin. Ne e dime qe shumica e ketyre vijne vetem nga perberjet sizmike. Mostrat nga mbeshtjellesit e siperm mberrijne ne siperfaqe si llave Vullkani, por nga shumica e Tokes eshte e parritshme. Korja eshte kryesisht kuarci (dioksid silikoni) dhe silikate te tjera si minerale. Marre si nje e tere, perberja kimike e Tokes (nga masa) eshte :

34.6% Hekur

29.5% Oksigjen15.2% Silicon12.7% Minerale2.4% Nikel1.9% Squfur0.05% Titan

Planetet e tjere ndoshta kane struktura te ngjashme dhe kompozime te ndryshme nga Toka. Hena ka me shume se nje baze te vogel, Merkuri ka nje baze shume me te madhe (ne krahasim me diametrin e tij). Midis berthames dhe kores tek Marsi ka nje shtrese shume te trashe, Toka mund te jete i vetmi planet me Kore te dallueshme, si ate te brendeshmen ashtu edhe te jashtmen.

Marsi

Përshkrimi Vlera

Largësia nga Dielli 141,704,100 milje

Shpejtësia orbitale 14.99 milje/sek

Periudha orbitale 686.95 ditë

Periudha e rrotullimit 24h 37m 22.6s

Anim - Pjerrtësi 23°59'

Planeti Mars

Diametri ekuatorial 4,223 milje

Madhësia (Toka=1) 0.1075

Graviteti (Toka=1) 0.379

Shpejtësia e largimit 3.1 milje/sek

Temperatura e sipërfaqes -220° gjer në 68° F

Marsi eshte planeti i 4 nga Dielli dhe i 7 per madhesi

Distanca: 227,940,000 km (1.52 AU) Nga Dielli

Distanca: 58.000.000 Km deri ne 402.000.000 km nga Toka

Diametri: 6,794 km

Masa: 6.4219e23 kg

Rrotullimi Rreth Vetes: 24 ore 39 minuta

Rrotullimi Rreth Diellit: 687 Dite Ne Toke

Tempratura: −87° C Max −5° C Minimumi, por eshte e luhatshme gjat stineve

Nese ne Toke peshon 45 Kg ne Mars peshon 17.1 kg

Marsi ka 2 Hena ose sic quhen ndryshe Satelite te vegjel, qe rrotullohen rreth tij.

Marsi (greqisht: Ares) eshte Zoti i luftes. Planeti ndoshta e mori kete emer per shkak te ngjyres se kuqe, dhe gjithashtu Marsi eshte referuar disa here si Planeti i Kuq. (Nje shenim interesant :Marsi si Zoti Roman ishte nje Zot i bujqesise perpara se te behej i lidhur me Ares greke. Emri i muajit mars vjen nga vete planeti Mars. Marsi ka qene i njohur qe nga koha prehistorike. Sigurisht, kjo eshte studiuar gjeresisht me observatoret . Por edhe me teleskopet shume te medha, Marsi ishte nje objekt i veshtire per t'u pare kjo per shkak te madhesise. Marsi eshte ende nje te nga te preferuarit e shkrimeve te shkencetareve, si vendi me i favorshem ne Sistemin Diellor (perveç Tokes!) per banim te njeriut. Por duke zbuluar akoma me teper rreth planetit te kuq nga Lowell dhe te tjeret , per fat te keq nuk doli ashtu sic e kishin imagjinuar .

Anija e pare qe vizitoi Marsin ishte Mariner 4 ne vitin 1965. Disa te tjere pasuan duke perfshire Mars 2, e cila ishte anija e pare, qe u ul ne Mars , plus dhe dy Landers Viking ne 1976.Fundi i nje pritje 20 vjecare erdhi kur , Mars Pathfinder zbriti me sukses ne Mars me 4 korrik 1997. Ne 2004 ekspedita [b]Mars "Spirit" (shpirti) dhe "Opportunity" (Mundesia) (/b] zbarkoi ne Mars dhe dergoi mbrapa pjese guri dhe substanca gjeologjike dhe shume fotografi. Ato jane ende ne veprim pas me shume se tre vjet ne Mars. Ne 2008, Phoenix zbarkoi ne fushat e veriut per te kerkuar per uje. Jane edhe 3 anije tjera qe po operojne ne kerkime rreth planetit te kuq (Mars Reconnaissance Orbiter, Mars Odyssey, dhe Mars Express)

Orbita e Marsit eshte e eliptike dhe e dukshme. Rezultat i kesaj eshte nje variacion i temperatures rreth 30 C (ne piken e larte njesoj si e Tokes = Subsolar), midis aphelion dhe perihelion. Kjo ka nje ndikim te madh ne klimen ne Mars. Temperatura mesatare në Mars është rreth 218 K (-55 C, -67 F), temperaturat e siperfaqes se Marsit variojn nga -133 C poshte Zeros ne pole gjate dimrit, dhe gati +27 C ne anen e dites gjate veres. Megjithese Marsi eshte me i vogel se Toka , zona dhe siperfaqja e tije eshte pothuajse sa ajo e Tokes. Marsi ka disa vecori te larmishme ne siperfaqen e tij dhe disa variacione spektakolare , gje te cilen se ka asnje planet tjeter, te cilet jane.

Pjesa me e madhe e siperfaqes se Marsit eshte shume e vjeter dhe me kretore(rrezultat i perplasjeve te asteroideve), por ka edhe shume vende te reja si , kreshtat, kodrat dhe fushat. (Asnje nga keto nuk eshte e dukshme me hollesi duke perdorur nje teleskop. Gjithe ky informacion vjen nga anijet qe jane derguar ne Mars.)

Hemisfera jugore e Marsit eshte kryesisht marole dhe shume e lashte me kretore qe kane nje ngjashmeri me ato ne Hene. Ne te kundert, shumica e hemisferes veriore perbehet nga fushat te cilat jane shume te reja, me te ulura ne lartesi dhe kane nje histori shume me komplekse. Nje ndryshim i papritur prej disa kilometra duket te ndodhe ne kufi. Arsyet per kete ndarje ne dy pjese globale jane te panjohura . Anija Mars Global Surveyor ka prodhuar nje harte te bukur ne 3D nga Marsi, qe tregon qarte keto karakteristika.

Pjesa e brendeshme e Marsit eshte njohur vetem nga konkluzionet dhe te dhenat ne lidhje me siperfaqen dhe statistikat . Skenari me i mundshem eshte baza e dendur rreth 1700 km ne rreze, nje pjese te shkrire shkembore disi me te dendur se ato te Tokes, dhe nje kore te holle. Te dhenat nga Anija Mars Global Surveyor tregon se korja e marsit "eshte rreth 80 km e trashe ne hemisferen jugore, por vetem rreth 35 km ne ate veriore . dendesi relativisht te ultet te Marsi "ne krahasim me planetet e tjera tokesore tregon se Thelbi - Berthama permban ndoshta nje pjese relativisht te madhe te squfurit perveç hekurit. Si Merkuri dhe Hena, Marsi nuk ka pllaka tetonike aktive te momentit., dhe nuk ka prova te fundit per levizjen horizontale te siperfaqes ,sic jane malet e palosur ne menyre te zakonshme ne Toke. Nuk ka deshmi aktuale te aktivitetit vullkanik ne Mars , megjithate deshmite nga Anija Mars Global Surveyor ka shume mundesi te kete pasur aktivitet tektonik dhe vullkanik ne te kaluaren.

Ka deshmi shume te qarte te erozionit ne shume vende ne Mars, duke perfshire sistemet e permbytjeve te medha dhe te vogla te lumit. Ne disa kohe ne te kaluaren ka pasur ne menyre te qarte nje lloj lengu ne siperfaqe. Nuk mund te kene qene liqene te medha, prova per te eshte forcuar nga disa imazhe shume te mira te terrenit te nga Anija Mars Global Surveyor dhe rezultatet [b]mineralology nga Mer Opportunity. Megjithate, imazhe nga [b]Anija Mars Express i leshuar ne fillim te 2005 tregojne qe duket te jete nje det i ngrire, dhe ka qene i lengshem dikur (ndoshta 5.000.000 vjet me pare). Ne kohen e hershme Marsi ishte me shume si Toka, qe dioksidi i karbonit eshte elementi kryesor per formimin e shkembinjve karbonik. Duke pasur mungesen e Pllakave Tetonike Marsi nuk eshte ne gjendje te coje dioksidin e karbonit ne atmosfere dhe te krijoje nje te tille si ajo e Tokes. Siperfaqja e Marsit eshte shume me e ftohte se sa ajo e Tokes per shkak te distances me te larget me Diellin kundrejt asajt distance qe ka Toka.

Marsi ka nje atmosfere shume te holle e perbere kryesisht nga sasia e vogel e mbetur te dioksidit te karbonit (95,3%), azot (2,7%), argon (1,6%),, gjurmet e oksigjenit (0,15%), dhe ujit (0,03%). Presioni mesatar mbi siperfaqen e Marsit eshte vetem rreth 7 millibars (me pak se 1% e) Tokes, por ajo ndryshon shume me lartesi mbidetare nga pothuajse 9 millibar ne pellgjet me te thella, dhe rreth 1 millibar ne maje te Mons Olimp - Mali Olimp. Presioni eshte i larte dhe i mjaftueshem per te mbeshtetur ererat e forta dhe stuhite e gjera te pluhurit, qe perhapen ne te gjithe planetin Mars me muaj te tere. Atmosfera e holle e Marsit prodhon nje Greenhouse - Sere te holle, por kjo eshte e mjaftueshme vetem per te

ngritur tempraturen ne siperfaqen e Marsit ne 5 Grade shume me pak se ajo qe ne shohim ne Toke dhe planetin Venus.

Vezhgimet e hershme largpamese zbuluan se Marsi ka perberje te perhershme akulli ne te dyja polet, ata jane te dukshme edhe me nje teleskop te vogel. Ne tani e dijme se ata jane te perbere prej akullit , ujit ,dhe dioksidit te karbonit . Anija Mars Express i ESA ka treguar se nje shtrese e ngjashme e akullit dhe ujit ekziston nen kapakun e jugut , por mund te jete per shkak te ndryshimeve klimatike dhe afatgjate ne prirjen e Ekuatorit. Ndryshimet sezonale polare krijojne nje ndryshim global ne presionin atmosferik rreth 25% , info keto te matura nga roboti ne siperfaqen e Marsit Lander viking

Vezhgimet e fundit me teleskop kane zbuluar se kushtet gjate misioneve Viking nuk mund te kete qene tipike. Atmosfera e Marsit tani duket te jete ne te dyja variacionet te ftohte dhe te ngrohte informacione keto te dhena nga Rroboti Landers Viking. Landers Viking ka kryer eksperimente per te percaktuar ekzistencen e jetes ne Mars. Rezultatet ishin disi te paqarta, por tani shkencetaret besojne se ata nuk tregojne asnje prove per jeten ne Mars (ka ende disa polemika). Optimistet vene ne dukje se jane matur vetem dy pjese te vogla te mostrave te marra nga Marsi , dhe keto te fundit nuk jane mare ne vende te favorshme sipas shkencetareve . Fusha magnetike te medha egzistojne tek Marsi, por nuk jane Globale. Ky zbulim i papritur eshte bere nga Anija Mars Global Surveyor vetem pak dite pasi ajo hyri ne orbiten e planetit. Ato ndoshta jane mbetjet e nje fushe globale te se kaluares, qe eshte zhdukur. Kjo mund te kete implikime te rendesishme per strukturen e brendshme ne Mars, dhe per te kaluaren e atmosferes se saj dhe per mundesine e jetes se lashte. Marsi eshte i dukshem dhe pa ndihmen e teleskopit pasi shkelqen dhe ka nje ndriçim te dukshem , duke perdour nje teleskop sado amator, mund te kesh nje pamje te Marsit sado qe ky i fundit eshte objekt teper i veshtire per t'u pikasur.

Veçoritë

Numri i hënave 63

Diametri 142.984 (±8) km (ekuator)

133.708 (±20) km (polar)

Siperfaqja 1/15,41

Masa 1,899×1027kg

Rrotullimit rreth diellit (dita) 9,84 orë

Rrotullimi rreth diellit (viti) 4332,71 ditë (11,86 viti)

Largësia nga Dielli 778,41×106 km

Atmosfera Dendësia; 90% H2,

10% He,

0,3% CH4

Temperatura (perafërsisht) 152 K (-121°C)

Ngjyra Ngyrë kafe,

e kuqe dhe

e bardhë

Bërthama Nikelsilicide

Jupiteri eshte rreth 90% hidrogjen dhe helium 10% (nga numri i atomeve,% nga 75/25 ne mase) me gjurmet e metan, uje, amoniak dhe shkemb. Kjo eshte shume e afert me perberjen e Nebulas Diellore, nga te cilat i gjithe sistemi diellor u formua. Saturni ka nje perberje te ngjashme, por Urani dhe Neptuni kane me pak hidrogjen dhe helium. Njohurive tona te brendshme te Jupiterit (dhe planetet e tjere te gazit) jane shume te pakta dhe mund te rrine te tilla per disa kohe. Jupiteri ndoshta ka nje baze te materialit shkembor ne pjesen e tij me te madhe, prej rreth 10/15% te mases se Tokes.

Planeti I Jupiterit

Tek Thelbi qendron pjesa kryesore e planetit ne formen e hidrogjenit dhe materialete tjera te shkrira. Kjo forme ekzotike e zakonshme e elementeve eshte e mundur vetem ne presionet qe tejkalon 4.000.000 bar sic eshte ne brendesi te Jupiterit (dhe Saturnit). Hidrogjeni i lengshem metalik perbehet prej protoneve dhe elektroneve te jonizuar (si e brendshmja e Diellit, por ne nje temperature shume te ulet). Ne temperaturen dhe presionin e hidrogjenit ne brendesi te Jupiterit eshte nje leng i perbere jo prej gazit. Ajo eshte nje dirigjent elektrik dhe burimi i fushes magnetike te Jupiterit. Kjo shtrese ndoshta permban gjithashtu disa helium dhe gjurmet e Akullit.

Shtresa e jashtme eshte e perbere kryesisht nga molekula hidrogjeni dhe heliumi . Atmosfera qe ne shohim eshte shume me lart kesaj shtrese te thelle. Uji, Dioksidi karbonit, Metani dhe disa molekula te tjera jan gjithashtu te pranishme por ne nje sasi teper te vogel. Eksperimentet e fundit kane treguar se hidrogjeni nuk e ndryshon fazen papritmas.

3 Shtresa te dallueshme te reve besohet se ekzistojne me perberje nga akulli i amoniakut, hidrosulfid amoniaku dhe nje perzierje e akullit dhe ujit. Megjithate, rezultatet paraprake nga hetimi tregojne vetem shenja te reve. Te dhenat nga hetimi atmosferik gjithashtu tregojne se ka shume me pak uje se sa pritej. Mendimet ishin se atmosfera e Jupiterit do te permbaje rreth dy here me shume oksigjen (i kombinuar me hidrogjen te bollshem per te perbere te ujin). Po ashtu befasuese eshte temperatura e larte dhe dendesia e pjeseve te larta te atmosferes.

Jupiteri dhe planetet e tjere te gazit kane ererat e forta me shpejtesi te cilat jane te izoluar ne grupe te gjere . Perberjet Kimike dhe temperatura e lehte dallohet dhe jane pergjegjese per grupet me ngjyre qe dominojne paraqitjen e planetit. Grupet e lehta me ngjyra quhen zona, ato te erreta quhen rripa. Keto Grupe kane qene te njohur per disa kohe ne Jupiter, por komplekset dhe rajonet kufitare midis grupeve u pane nga Anija Voyager. Te dhenat nga hetimi Galileo tregojne se ererat jane edhe me te shpejta se sa pritej (me shume se 650 km ne ore) . Atmosfera e Jupiterit eshte pare te jete shume turbullt, kjo tregon se ererat jane te formuara nga brendesia e vet planetit dhe jo nga Dielli sic formohet ne Toke.

Njollat e Kuqe jane pare nga vezhguesit Tokesore per me shume se 300 vjet . Njollat e Kuqe jane rreth 12.000 deri 25.000 km, mjaft e madhe per te mbajtur dy Toka. Ka dhe Njolla te tjera te ngjashme por qe jane me te vogla dhe kane qene aty prej kohesh. Vrojtimet dhe drejtimet e rrotullimit tregojne se GRS - Njolla e Kuqe eshte nje rajon me presion te larte dhe shume me te ftohte se sa rrajonet tjera ne planet. Struktura te ngjashme jane pare ne Saturn dhe Neptun.

Astronomët zbulojnë "binjakun" e Jupiterit

Planeti i zbuluar është "binjaku" i Jupiterit të sitemit tonë diellor.

Astronomët thonë se kanë zbuluar një planet të ri, i cili, sipas tyre, shton mundësitë që jashtë sitemit tonë diellor të ekzistojë një planet si Toka.

Planeti i zbuluar së fundmi, është të ngjashëm me gjigandin e sistemit tonë diellor, Jupiterin.

Ai ka në orbitën e vet një diell, i cili ndodhet 90 vjet dritë larg tij.

Nga kërkimet e mëhershme, jashtë sistemit tonë diellor ishin zbuluar planete shumë të ndryshme nga planetët e sitemit tonë dhe në orbita ose shumë larg, ose shumë afër nga diejt e tyre.

Kjo gjë përjashtonte çdo mundësi të ekzistencës së jetës në to.

Por austronomët thonë se zbulimi i tyre i fundit, pra planeti i ri, është larg nga dielli i vet në të njëjtën largësi sa është Jupiteri nga Toka.

Kjo, shtojnë ata, rrit gjasat që të mund të ekzistojë dhe një planet si Toka.

Neptuni, eshte Planeti i fundit ne sistemin Diellor.

Ajo eshte pjese e ashtuquajtes planetet e jashtme apo gjigjandet e gazit, dhe i pari qe u zbulua me parashikimet matematike.

Emri i tij eshte vendosur sipas Zotit romak.

Simboli i Planetit Neptun eshte ♆ astronomik, dhe eshte i katerti me i madh ne diameter dhe i treti me i madh ne mase.

Ja pamje nga Neptuni!

DISTANCA NGA DIELLI : 6108570752 km

KOHA E RROTULLIMIT RRETH DIELLIT : 164 VJET TOKESOREKOHA E RROTULLIMIT RRETH VETES : 18.2 ORE TOKESOREDIAMETRI : 48600 KM MASA 17.25VOLUMI :55DENDESIA : 1.71 G/CM3NR SATELITEVE ; E PAKTA 8

Ne mitologjine Romake Neptuni ishte Perendia e detit.

Pas zbulimit te Uranit, u vu re se orbita e tije nuk ishte sic duhet te jete ne perputhje me ligjet e Njutonit. Ishte parashikuar, qe nje tjeter planet me i larget duhet te jete shqetesues per orbiten e Uranit. Neptuni eshte verejtur nga Galle dhe d'Arrest me 23 shtator 1846 ne vende te pavarura parashikuar nga Adams dhe Le Verrier nga llogaritjet bazuar ne pozicionet e verejtura te Jupiterit, Saturnit dhe Uranit. Nje mosmarreveshje nderkombetare u ngrit ne mes anglishtes dhe frengjishtes (edhe pse jo, me sa duket

Planeti I Neptunit

mes Adams dhe Le Verrier personalisht) mbi prioritetin dhe te drejten per emrin e planetit te ri, ata tani jane kredituar per zbulimin e Neptunit. Vezhgimet e mevonshme kane treguar se (orbitat-rrotullimet) e llogaritura nga Adams dhe Le Verrier ndryshojne nga ajo aktuale e Neptunit, i cili rrotullohet shume me shpejt.

Me shume se 3 shekuj me pare, ne 1613, Galileo verejti Neptunin kur ai ndodhej shume afer Jupiterit, por ai mendonte se ishte vetem nje yll. Per dy nete radhazi ai ne te vertete kishte vene re se ai levizi pak ne lidhje me nje tjeter yll aty prane. Por ne netet e mevonshme ai ishte jashte fushes se tij te pare. Por per fat te keq qielli me re pengoi vezhgimin ne ato pak dite kritike.

Neptuni eshte vizituar vetem nga nje anije kozmike, Voyager 2 me 25 Gusht 1989. Pjesa me e madhe qe ne dime per te vjen nga ky takim i vetem. Por per fat te mire, vezhgimet e fundit nga Toka kane shtuar nje kuptim shume te madh rreth planetit. Orbita e Plutonit eshte aq e Cuditshme ,sa qe ndonjehere kalon dhe orbiten e Neptunit duke bere kete te fundit planetin me te larget nga Dielli per disa vjet.

Perberja e Neptunit eshte e ngjashme me Uranin e perbere prej akujve dhe shkembit me rreth 15% hidrogjen dhe nje sasi te vogel te heliumit. Si Urani, por ndryshe nga Jupiteri dhe Saturni, ai nuk mund te kete nje shtrese te dallueshme te brendshme. Neptuni ka nje berthame te vogel (rreth mase e Tokes) e perbere prej materialit shkembor. Atmosfera eshte kryesisht hidrogjen dhe helium me nje sasi te vogel te metanit-gaze te ndryshem.

Ngjyra blu e Neptunit eshte kryesisht rezultat i thithjes se drites se kuqe nga metani ne atmosfere, por ka edhe disa komponente te paidentifikuar, te cilet i japin reve ngjyren blu.

Neptuni ka ererat me te shpejta ne Sistemin Diellor me nje shpejtesi prej 2000 km/ore.

Si Jupiteri dhe Saturni, Neptuni ka nje burim te brendshem te ngrohjes - kjo rrezaton dy here me shume energji se sa ajo qe merr nga Dielli. Ne takimin e pare Voyager, pa se tipari me i shquar tek Neptuni ishte njolla e zeze ne hemisferen jugore. Ajo ishte rreth sa gjysma e madhesise se njolles kuqe tek Jupiteri. Erat e forta tek Neptuni levizin njollen e zeze me nje shpejtesi (1,120 km ne ore). Voyager 2 zbuloi nje njolle te vogel ne hemisferen jugore, gjithashtu dhe nje Re te bardhe te holle, qe rrotullohet rreth planetit ne cdo 16 ore e quajtur

Scooter.

Megjithate vezhgimet nga HST ne 1994 tregojne se njolla e madhe eshte zhdukur!. Ajo eshte zhdukur ose thjesht eshte fshehur nga aspekte te tjera te atmosferes. Disa muaj me vone HST zbuloi nje vend te ri te erret ne hemisferen veriore te Neptunit. Kjo tregon se ndryshimet ne atmosfere jane te shpejta, ndoshta per shkak te ndryshimeve te temperatures.

Neptuni gjithashtu ka unaza. Vezhgimet nga Toka treguan vetem harqe te zbehta ne vend te unazave te plota, por imazhet nga Voyager 2 treguan, qe ato jane unaza te plota te shndritshme. Nje nga unazat duket te kete nje strukture kurioze te perdredhur.

Si unazat e Uranit dhe Jupiterit, edhe ato te Neptunit jane shume te erreta, por perberja e tyre eshte e panjohur.

Fusha magnetike e Neptunit eshte si ajo e Uranit, e perbere ndoshta nga shtresa uji ne pjesen e mesme. Neptuni mund te shihet edhe me dylbi (, ne qofte se ju e dini saktesisht se ku mund te shikoni), por nje teleskop i madh eshte i nevojshem per te pare figuren e plote te Neptunit ndryshe nga pamja me dylbi.Neptuni ka 13 hena te njohura.