PODRĘCZNIKI PRAWNICZE

G. Michniewicz • Ochrona własności intelektualnej

W sprzedaży:

P. Kostański, Ł. ŻelechowskiPRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJPodręczniki Prawnicze

P. Kostański (red.)PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ. KOMENTARZ, wyd. 2Komentarze Becka

R. GolatPRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE, wyd. 9Skrypty Becka

PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ, wyd. 10Twoje Prawo

dr Grzegorz MichniewiczWyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Ochrona własności intelektualnej

3. wydanie

WYDAWNICTWO C. H.BECK WARSZAWA 2016

© Wydawnictwo C.H.Beck 2016

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce

ISBN 978-83-255-8678-2

ISBN e-book 978-83-255-8679-9

Wydawca: Aneta Flisek

Przedmowa

Kolejne, już trzecie wydanie to dla Autora duża przyjemność, a jednocześnie i wyzwanie zważywszy na duże zmiany jakie nastąpiły w tym zakresie od ostatniego wydania książki „Ochrona własności intelektualnej”. Dotyczyły one zarówno ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jak i ustawy – Prawo własności przemysłowej.

Ingerencja ustawodawcy, która była podstawą aktualizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych została ostatecznie zawarta w Dz.U. z 2015 r. poz. 932, 994, 1639 i 1923. Natomiast, w przypadku ustawy – Prawo własności przemysłowej, po uwzględnieniu aktualizacji wcześniejszych (np. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410), dokonano ostatecznej wersji ustawy w 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1266, poz. 1505 oraz poz. 1615), która została zmieniona ustawą o zmianie ustawy – Prawo własności przemysłowej. Ostatnia aktualizacja (Dz.U. z 2015 r. poz. 1615) weszła w życie 15.4.2016 r.

Dostosowanie książki do tych nowelizacji spowodowało, że należało wykreślić z zakresu praw autorskich tematykę Funduszu Promocji Twórczości jako, że w ogóle został on usunięty z ustawy. Natomiast przepisy prawne uzupełniono w zakresie „utworów osieroconych” o „utwory niedostępne w obrocie handlowym”, jak również o „postępowanie w sprawie uznawania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ochrony międzynarodowych znaków towarowych” oraz o nową możliwość, tj. uzyskiwanie tantiem (wynagrodzenie autorskie, honorarium autorskie) przez twórców dzieł umieszczanych w bibliotekach publicznych.

Obowiązujące ustawy unowocześniły rozwiązania zarówno w zakresie prawa autorskiego, praw pokrewnych czy też w intelektualnej własności przemysłowej. Dostosowały je do potrzeb obrotu gospodarczego zarówno krajowego jak i zagranicznego. Wprowadziły też lepsze wyjaśnienie terminologii, którą się posługują i lepiej skorelowały z dyrektywami Unii Europejskiej.

Aktualizacja podręcznika spowoduje możliwość przekazania Czytelnikom, a w szczególności studentom studiów nieprawniczych najnowszej wiedzy z zakresu własności intelektualnej, dzięki czemu uniemożliwi popełnianie plagiatu oraz bezprawnego wykorzystywania zarówno dzieł z zakresu prawa autorskiego czy praw pokrewnych, jak również i projektów wynalazczych, znaków towarowych/usługowych, czy też oznaczeń geograficznych.

Toruń, czerwiec 2016 r. Grzegorz Michniewicz

Spis treści

Przedmowa ........................................................................................................................ VWykaz skrótów .................................................................................................................. IXWykaz podstawowych źródeł ........................................................................................... XI

Rozdział I. Wprowadzenie do tematyki ....................................................................... 1

§ 1. Podstawy prawa – pojęcia prawne, definicje ................................................... 1 I. Prawo własności intelektualnej w polskim systemie prawa ................... 5 II. Pojęcie własności intelektualnej i praw autorskich oraz dóbr

intelektualnych ........................................................................................... 9§ 2. Źródła prawa ....................................................................................................... 12§ 3. Ochrona dóbr intelektualnych w pierwszych konwencjach .............................. 15

Rozdział II. Prawa autorskie i prawa pokrewne w polskim prawie ....................... 23

§ 4. Zakres prawa autorskiego .................................................................................. 23 I. Autorskie prawa osobiste .......................................................................... 26 II. Ochrona autorskich praw osobistych ........................................................ 30 III. Autorskie prawa majątkowe ...................................................................... 32 IV. Przeniesienie majątkowych praw autorskich ............................................ 35 V. Ochrona autorskich praw majątkowych .................................................... 41 VI. Ograniczenie ochrony majątkowego prawa autorskiego .......................... 42

§ 5. Prawa pokrewne ................................................................................................. 53 I. Prawa do wykonań artystycznych ............................................................. 54 II. Prawa do fonogramów i wideogramów .................................................... 58 III. Prawa do nadań programów przez organizacje radiowe i telewizyjne ... 60 IV. Prawa do pierwszych wydań ..................................................................... 61 V. Prawa do wydań naukowych i krytycznych ............................................. 62 VI. Ochrona praw pokrewnych ....................................................................... 63

Rozdział III. Inne zagadnienia z zakresu własności intelektualnej .......................... 65

§ 6. Internet a prawo autorskie ................................................................................. 65 I. Zamieszczenie w Internecie utworów chronionych prawem autorskim

i prawami pokrewnymi .............................................................................. 66 II. Zapisywanie w pamięci komputera utworów z Internetu ........................ 69 III. Grafika stron internetowych ...................................................................... 72

§ 7. Internet a umowy na odległość .......................................................................... 73§ 8. Ochrona baz danych ........................................................................................... 79§ 9. Kontrola produkcji nośników optycznych ......................................................... 82

VIII Spis treści

§ 10. Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi ........................................................................................................ 83

§ 11. Komisja Prawa Autorskiego ............................................................................... 87

Rozdział IV. Intelektualna własność przemysłowa ..................................................... 107

§ 12. Zagadnienia ogólne ............................................................................................ 107§ 13. Patenty i wynalazki ............................................................................................ 119

I. Ograniczenia przedmiotowe ...................................................................... 1201. Wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne

z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami ........................... 1212. Wynalazki biotechnologiczne inne (art. 932 PrWłPrzem) niż

wymienione w I.2) ................................................................................ 1233. Odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby

hodowli roślin lub zwierząt .................................................................. 1254. Sposoby leczenia ludzi i zwierząt ........................................................ 125

II. Ograniczenia formalne ............................................................................... 126 III. Uprawnienia z patentu ............................................................................... 126 IV. Czym jest wynalazek? ............................................................................... 127 V. Zgłoszenie wynalazku i uzyskanie patentu .............................................. 129

§ 14. Ograniczenia patentowe ..................................................................................... 133 I. Zasada wyczerpania prawa ........................................................................ 133 II. Nadużywanie prawa ................................................................................... 134 III. Licencja przymusowa ................................................................................ 134 IV. Ograniczenia co do wynalazków dotyczących środków komunikacji .... 135 V. Stan zagrożenia interesów państwa ........................................................... 136 VI. Wynalazki do celów badawczych i doświadczalnych .............................. 136 VII. Produkty ze względu na ich przeznaczenie .............................................. 137 VIII. Lek wykonany na receptę ......................................................................... 137 IX. Dobra wiara korzystającego ...................................................................... 137 X. Posiadanie prawa do patentu ..................................................................... 138

§ 15. Unieważnienie i wygaśnięcie patentu ................................................................ 139§ 16. Licencje ............................................................................................................... 140

Rozdział V. Wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe ....................... 143

§ 17. Wzór użytkowy .................................................................................................. 144§ 18. Wzór przemysłowy ............................................................................................. 147§ 19. Znak towarowy ................................................................................................... 153

Rozdział VI. Topografia układów scalonych, projekty racjonalizatorskie, oznaczenia geograficzne. Produkty lecznicze oraz produkty ochrony roślin ................................................................................................................... 167

§ 20. Topografia układów scalonych ........................................................................... 167§ 21. Projekty racjonalizatorskie ................................................................................. 172§ 22. Oznaczenia geograficzne .................................................................................... 174§ 23. Produkty lecznicze oraz produkty ochrony roślin ............................................ 183

Indeks rzeczowy ................................................................................................................ 187

Wykaz skrótów

1. Akty prawne

KC ................................. Kodeks cywilnyKonstytucja RP ............. Konstytucja Rzeczypospolitej PolskiejKP .................................. Kodeks pracyKPA ............................... Kodeks postępowania administracyjnegoPrAut ............................. ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst

jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.)PrWłPrzem .................... ustawa z 30.6.2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.

Dz.U. z 2013 r. poz. 1410 ze zm.)

2. Czasopisma i publikatory

Dz.U. ............................. Dziennik UstawDz.Urz. .......................... Dziennik UrzędowyBiul. UP ......................... Biuletyn Urzędu PatentowegoM.P. ............................... Monitor PolskiOTK .............................. Orzecznictwo Trybunału KonstytucyjnegoOTK-A .......................... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A

3. Instytucje, organy i organizacje

EFTA ............................. Europejskie Stowarzyszenie Wolnego HandluRM ................................ Rada MinistrówRP .................................. Rzeczypospolita PolskaTK ................................. Trybunał KonstytucyjnyUE ................................. Unia EuropejskaWIPO ............................ Światowa Organizacji Własności Intelektualnej

4. Inne skróty

art. ................................. artykuł (-y)itp. ................................. i tym podobnenast. ............................... następny (-a, -e)np. .................................. na przykładNr .................................. numerpok.................................. pokójpoz. ................................ pozycjas. .................................... strona (-y)

Wykaz skrótów

tel. .................................. telefonust. ................................. ustęp (-y)w. ................................... wiek

X

Wykaz podstawowych źródeł

1. Literatura podstawowa

I. Barańczyk, Ochrona prawna oznaczeń geograficznych, Warszawa 2008J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Prawa autor-

skie i prawa pokrewne. Komentarz, Warszawa 2011L. Bieguński, Ochrona własności przemysłowej. Poradnik przedsiębiorcy, Wiadomości Urzę-

du Patentowego 2003, Nr 9A. M. Dereń, Prawo własności przemysłowej. Wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemy-

słowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, topografia układów scalonych. Komen-tarz i omówienie przepisów ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemy-słowej, Bydgoszcz 2001

E. Ferenc-Szydełko, Prawo autorskie na ziemiach polskich do 1926 r., ZNUJ PWiOWI, Kra-ków 2000

K. Golat, R. Golat, Prawo autorskie w praktyce. Nowe pola eksploatacji, opłaty, twórcze bazy danych, obrót cywilno-prawny, opodatkowanie, ochrona prawa autorskiego, Warszawa 2003

R. Golat, Dobra niematerialne. Kompendium prawne, Bydgoszcz 2005E. Góra, M. Kotula, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Gdańsk 2001A. Karpowicz, Autor – wydawca. Poradnik prawa autorskiego, Warszawa 2009M. Knypl, K. Trzciński, Znaczenie zwyczajów i dobrych obyczajów w prawie cywilnym

i handlowym, PPH 1997, Nr 8C. Kosikowski, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Warszawa, 2005W. Kotarba, Ochrona własności przemysłowej w gospodarce polskiej w dostosowaniu do wy-

mogów Unii Europejskiej i Światowej Organizacji Handlu, Warszawa 2000W. Kotarba, Zarządzanie wiedzą chronioną w przedsiębiorstwie, Warszawa 2001G. Tylec, Ochrona tytułu w prawie polskim, Warszawa 2006

2. Literatura uzupełniająca

J. Bafia, D. Egierska, I. Śmietanka, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 1980W. Kocota (red.), Elementy prawa. Podręcznik, Warszawa 2004J. Kuciński, S. Korycki (red.), Zarys prawa dla studentów kierunków nieprawniczych, War-

szawa 2001L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2009Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2009Słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa 1978

XII Wykaz podstawowych źródeł

3. Źródła internetowe

A. Adamczyk (oprac.), Przykłady wzorów przemysłowych i ich wygląd – zob. Wzory przemy-słowe w działalności małych i średnich przedsiębiorstw;

http://www.uprp.pl/uprp/_gAllery/25/99/25994/wzory_przemyslowe.pdfL. Bieguński, Ochrona własności przemysłowej. Poradnik przedsiębiorczy: http://www.parp.

gov.pl/files/74/81/104/ochrona_wlasnosci.pdf Hasło„Strategia działania na rzecz ochrony własności intelektualnej w 2006r”https://www.google.pl/#q=Strategia+dzia%C5%82a%C5%84+na+rzecz+ochrony+w%C5%8

2asno%C5%9Bci+intelektualnej+w+Polsce+w+2006+r.hasłoraportoprawachautorskichw2007r http://www.prawoautorskie.gov.pl/media/raporty/ra-

port_prawo_autorskie_2007.pdfhttp://www.prawoautorskie.gov.pl/media/konsultacje_-_program_na_rzecz_ochro-

ny/2016_10_13_PROPOZYCJA_DZIALAN_obieg_wer_ost.pdfM. Lewandowski, Zasady współżycia społecznego i zasada słuszności – uwagi na tle art. 5

i art. 4172 Kodeksu cywilnego na przykładach z praktyki, Prawa człowieka w orzeczni-ctwie sądów polskich, 2015.

http://www.prawaczlowieka.edu.pl/index.php?dok=9aaa0b523023790b2cf1df9dc629ba14abd0edd5-d3

hasło „układ elektroniczny” http://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_elektronicznyhasło „układ scalony” http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Uk%C5%82ad_scalony hasło „Komisja standaryzacji nazw geograficznych” http://ksng.gugik.gov.plhttp://patenty.bg.agh.edu.pl/ipatenty.htmlhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Dysk_optycznyhttp://pl.wikipedia.org/wiki/Organoleptykahttp://www.e-marketing.pl/artyk/artyk83.phphttp://pl.wikipedia.org/wiki/Obyczajhttp://www.gazobudowa.com.pl/ http://slownikkomputerowy.pl/hasla/n/nosnik-optyczny.aspxhttp://lucc.pl/inf/egzamin_inzynierski/kierunkowe/[K][10]%20Optyczne%20nosniki%20in-

formacji/tekst/3.pdf http://ec.europa.eu/agriculture/quality/database/index_en.htmhttp://www.ppr.pl/ekonomia/unia-europejska/jaka-jest-roznica-miedzy-chroniona-nazwa-po-

chodzenia-a-chronionym-oznaczeniem-geograficznym-103352A. Twardowska, T. Twardowski, Refleksje biotechnologa i rzecznika patentowego, http://www.pfb.info.pl/files/artykuly/10.Refleksje_biotechnologa.pdfWzory przemysłowe w działalności małych i średnich przedsiębiorstw. Urząd Patentowy RP,

http://www.uprp.pl/uprp/_gAllery/25/99/25994/wzory_przemyslowe.pdfhttp://www.uprp.pl/uprp/_gAllery/25/99/25994/wzory_przemyslowe.pdfM. Zaręba (oprac.), Urząd patentowy RP. Własność przemysłowa w działalności gospo-

darczej. Przewodnik dla małych i średnich przedsiębiorstw, http://www.parp.gov.pl/fi-les/74/81/88/wlasnosc_przemyslowa.pdf

F. Zoll, Zasady prawa autorskiego, http://palestra.pl/old/index.php?go=artykul&id=1816

XIIIWykaz podstawowych źródeł

4. Konwencje i traktaty międzynarodowe

Konwencja berneńska z 9.9.1886 r. o ochronie dzieł literackich i artystycznych, zm. w Berli-nie 13.11.1908 r. i w Rzymie 2.6.1928 r. (Dz.U. z 1935 r. Nr 84, poz. 515 ze zm.)

Konwencja Związkowa paryska z 20.3.1883 r. o ochronie własności przemysłowej, zm. w Brukseli 14.12.1900 r. i w Waszyngtonie 2.6.1911 r. (Dz.U. z 1932 r. Nr 2, poz. 8 ze zm.)

Akt Sztokholmski zmieniający Konwencję paryską o ochronie własności przemysłowej z 20.3.1883 r. zmienioną w Brukseli 14.12.1900 r., w Waszyngtonie 2.6.1911 r., w Ha-dze 6.11.1925 r., w Londynie 2.6.1934 r., w Lizbonie 31.10.1958 r. (Dz.U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51, zał.)

Konwencja o wystawach międzynarodowych i Protokół zmieniający tę Konwencję, podpi-sany w Paryżu 10.5.1948 r. (Dz.U. z 1961 r. Nr 14, poz. 76 oraz Dz.U. z 1994 r. Nr 56, poz. 232)

Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim z 20.12.1996 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 3, poz. 12)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw konsumentów, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 22.11.2011, L 304/64 (PL).

5. Ustawy

Ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.)

Ustawa z 30.6.2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1410 ze zm.)

Ustawa z 27.7.2001 r. o ochronie baz danych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 128, poz. 1402) Ustawa z 26.6.2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 843

ze zm.)Ustawa z 11.4.2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 221 ze zm.)Ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228 ze zm.)Ustawa z 30.8.2002 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o ustroju sądów administra-

cyjnych i ustawę – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1271 ze zm.)

Ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 499 ze zm.)Ustawa z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Fundu-

szu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 392 ze zm.)

Ustawa z 14.3.2003 r. o dokonywaniu europejskich zgłoszeń patentowych oraz skutkach pa-tentu europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 2)

Ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.)

Ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 1225 ze zm.)

Ustawa z 30.5.2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2014 r. poz. 827 ze zm.) Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r.

poz. 584 ze zm.)

XIV Wykaz podstawowych źródeł

Ustawa z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 290 ze zm.)Ustawa z 29.12.1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 639 ze zm.)Ustawa z 7.4.1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1393

ze zm.)Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.)Ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030

ze zm.)Ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.)Ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r.

poz. 23 ze zm.)Ustawa z 18.10.2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie ozna-

czeń geograficznych napojów spirytusowych (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 822 ze zm.)

6. Rozporządzenia

Rozporządzenie Prezesa RM z 20.5.2008 r. w sprawie rejestrów prowadzonych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 91, poz. 564)

Rozporządzenie Prezesa RM z 19.10.2001 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgło-szeń topografii układów scalonych (Dz.U. Nr 128, poz. 1413)

Rozporządzenie Rady Ministrów z 30.1.2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych (Dz.U. Nr 40, poz. 358 zm. z Dz.U. z 2005 r. Nr 106, poz. 893).

Rozporządzenie RM z 26.2.2008 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towaro-wych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych (Dz.U. Nr 41, poz. 241 ze zm.)

Rozporządzenie Ministra Transportu i Budownictwa z 28.4.2006 r. w sprawie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz.U. Nr 83, poz. 578 ze zm.)

Rozporządzenie Ministra Kultury z 17.1.2003 r. w sprawie podmiotów uprawnionych do wy-stępowania z wnioskiem o przyznanie środków z Funduszu Promocji Twórczości oraz wy-mogów formalnych, jakim powinien odpowiadać ten wniosek (Dz.U. Nr 13, poz. 134)

Rozporządzenie Prezesa RM z 23.7.2003 r. w sprawie składania i rozpatrywania wniosków o udzielenie dodatkowego prawa ochronnego dla produktów leczniczych i produktów ochrony roślin (Dz.U. Nr 141, poz. 1361 ze zm.)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 110/2008 z 15.1.2008 r. w spra-wie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznaczeń geograficznych napo-jów spirytusowych oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) Nr 1576/89 (Dz.Urz. UE L 39/2008, s. 16)

7. Inne źródła

Obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 26.3.2009 r. w sprawie ogło-szenia decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o udzieleniu i o cofnięciu ze-zwoleń na podjęcie działalności organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (M.P. Nr 21, poz. 270)

Nb. 1–2

Rozdział I. Wprowadzenie do tematyki

W dobie społeczeństwa informatycznego, czyli możliwości, jakie ono ze so-bą niesie, znajomość zagadnień dotyczących ochrony wartości intelektualnych staje się nieodzowna do funkcjonowania każdego człowieka, który korzysta z możliwości uzyskiwania informacji, poznawania utworów muzycznych, lite-rackich czy nawet programów komputerowych. Nieznajomość prawa w zakresie korzystania z różnego rodzaju utworów stwarza niebezpieczeństwo odpowie-dzialności karnej czy materialnej. Oczywiście ochrona własności intelektu-alnej nie ogranicza się wyłącznie do utworów uzyskanych za pośrednictwem Internetu, ale w sytuacji gdy te utwory wykorzystujemy (np. kopiujemy czy rozpowszechniamy w jakikolwiek sposób), powinniśmy sobie zdawać sprawę z konsekwencji, które mogą się z tym wiązać.

Zakres podręcznika obejmuje niektóre zagadnienia własności intelektualnej: autorskie prawa osobiste, autorskie prawa majątkowe, wraz z prawami po-krewnymi oraz prawo własności przemysłowej.

§ 1. Podstawy prawa – pojęcia prawne, definicje

Do zrozumienia istoty niektórych zagadnień omawianych w podręczniku nie-zwykle ważna jest terminologia. Zdarza się bowiem często, że słowa używane potocznie mają w prawie zupełnie inne znaczenie. Bywa też i tak, że nie są one używane w języku potocznym, a tym samym są niezrozumiałe. Do jednej z tych grup pojęć można zaliczyć: normę prawną, przepis prawny, konwencję między-narodową, ustawę czy rozporządzenie, a także wiele pojęć z zakresu ustawy z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zmianami zawartymi w Dz.U. z 2015 r. poz.: 584, 699, 875, 978, 1197, 1268, 1272, 1618, 1649, 1688, 1712, 1844, 1893; z 2016 r. poz. 65; np. działalność gospodarcza, przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, osoba zagranicz-na), jak i z zakresu prawa cywilnego (np. firma, przedsiębiorstwo, własność, posiadanie itp.).

1

2

2 Rozdział I. Wprowadzenie do tematyki

Nb. 3

Prawo własności intelektualnej trzeba najpierw umieścić w systemie pra-wa. Z kolei, prawo też musi funkcjonować na jakimś gruncie. Tym gruntem dla prawa jest państwo. Państwo to organizacja polityczna realizująca swoje cele na określonym terytorium wobec określonego społeczeństwa tam zamieszkują-cego, z możliwością stosowania w stosunku do niego przymusu niezbędnego do sprawowania władzy.

Taka definicja państwa sugeruje, że państwo istniało zawsze. Tak jednak nie było, chociaż nikt nie potrafi określić, jak daleko w przeszłość państwo sięga. Zaczątki państwowości umieszczane są w tzw. zamierzchłej przeszłości, co wca-le nie oznacza, że nie można, oczywiście hipotetycznie, odtworzyć jego począt-ku, przy czym nie chodzi tutaj o początek państwa w sensie historycznym, lecz raczej w sensie organizacyjnym.

Powstanie państwa można przedstawić w uproszczonym schemacie: rodzina przekształciła się w ród (jako związek kilku rodzin), połączonych kilka rodów to plemię. Potem już wystarczył tzw. związek plemion, by można było zacząć mówić o państwie (ale tylko rozumianego w sensie terytorialno-społecznym). Oczywiście do owych prostych związków bliższego lub dalszego pokrewieństwa czy powinowactwa musiała zawsze dochodzić pewna organizacja władzy oraz dobrowolne (lub niedobrowolne) jej podporządkowanie się przez społeczeństwo. Duże związki plemienne potrzebowały ochrony (a więc drużyna, wojsko) oraz środków do ich utrzymania (podatki). Z podatkami i wojskiem związana była nieodzownie potrzeba ich ściągania i organizowania (a więc i administracja). Do sprawnego zarządzania organizacją państwową niezbędne stawały się takie re-gulacje, które umożliwiały właściwe funkcjonowanie instytucji państwowej oraz społeczeństwa. Dotychczasowe zachowania oparte na zwyczajach, ukształtowa-nych przez lata i przekazywanych z pokolenia na pokolenie, okazały się niewy-starczające. Społeczeństwa zaczęły domagać się od suwerena (władcy) zawsze takich samych zachowań rozstrzygających spory lub karzących winnych w po-dobnych sytuacjach, niezależnie od tego, kogo dotyczą. Zaczęto tworzyć zasady regulujące zachowania społeczne oraz je spisywać. Powstawały kodyfikacje, na których oparte zostały wszystkie inne, później tworzone prawa (np. prawo rzymskie to podstawa wszystkich późniejszych kodeksów cywilnych). W taki sposób narodziło się prawo, które można zdefiniować jako zbiór wzorców za-chowań ludzkich, stworzonych przez państwo, których przestrzeganie może być wymuszone.

Wzorzec zachowania przedstawiany jest pisemnie, więc nie jest to nic innego niż norma prawna. Jest to elementarna cząstka prawa składająca się z hipotezy (wskazanie adresata normy i okoliczności jej zastosowania), dyspozycji (nor-matywny skutek prawny, nakazane zachowanie się adresata normy) i sankcji

3

3§ 1. Podstawy prawa – pojęcia prawne, definicje

Nb. 3

(reakcja organów państwowych w przypadku niezastosowania się adresata do dyspozycji normy). Norma może nie zawierać wszystkich elementów i składać się tylko z hipotezy i sankcji.

Wśród norm prawnych wyróżnia się normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) lub względnie obowiązujące (dyspozycyjne).

Zbiór norm tworzy przepis prawny. Przepis prawny to normy ujęte w pewną „strukturę organizacyjną”, opatrzoną znakami, np. księga, część, rozdział, arty-kuł, paragraf, ustęp, punkt itp.

Przepis i norma często są zarówno w słownictwie potocznym, jak i prawni-czym utożsamiane i traktowane zamiennie.

Przepisy prawne regulują stosunki prawne między ludźmi, czyli dają wzorce zachowań niezbędnych do tego, aby dana czynność prawna dokonana między ludźmi była nie tylko prawidłowo wykonana, ale również dzięki temu usank-cjonowana przez państwo (np. przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu). Czynności prawne mogą być traktowane jako zdarzenia prawne (zależ-ne lub niezależne od woli ludzkiej), mogące wywołać (tylko te zależne od woli człowieka) skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego.

Zbiór przepisów zawierających normy zachowań ludzkich w ramach jedno-rodnych stosunków prawnych mogą tworzyć i tworzą kodeksy. Regulują one stosunki międzyludzkie o różnym charakterze, np. cywilnym, karnym, handlo-wym itp. Jednak nie wszystkie jednorodne stosunki międzyludzkie są unormo-wane zwartym systemem – w postaci kodeksu (w polskim systemie prawa brak jest np. Kodeksu administracyjnego, ale jest Kodeks postępowania administra-cyjnego, podobnie nie ma kodeksu transportu, kodeksu gospodarczego).

Przepisy prawa powinny być tak skonstruowane, aby nikt nie miał wątpli-wości co do znaczenia tekstu przepisu (normy) prawnego. W tym celu ten, kto go tworzy, czyli ustawodawca, stara się o jasność sformułowań i poprawność gramatyczno-prawniczą. Ponadto, jeżeli wprowadza jakieś pojęcia do tekstu przepisu, trzeba te pojęcia wyjaśnić w tzw. słowniczku. Słowniczek ów znajduje się w początkowej części przepisu prawnego. Bywają w przepisie terminy, co do których przyjmuje się, że są powszechnie znane lub też takie, których poznanie jest możliwe po przeczytaniu innego przepisu. Wówczas podaje się, gdzie owego znaczenia szukać.

Samo czytanie przepisu może jednak nie wystarczyć w jego zrozumieniu. Potrzebny jest więc swoisty zabieg, który nazywamy wykładnią prawa lub interpretacją. Interpretacja to podjęcie takiego rozumowania, które dopro-wadza nas do zrozumienia, co ustawodawca chciał osiągnąć, formułując prze-pis w określony sposób. Istnieją różnego rodzaju wykładnie, np. autentyczna,

4 Rozdział I. Wprowadzenie do tematyki

Nb. 4

tj. taka, której dokonuje ten podmiot, który ustala akt (np. Prezydent RP, Sejm, minister itp.), czy operatywna, czyli dokonywana przez organ państwowy w trakcie stosowania w praktyce prawa lub doktrynalna – dokonywana przez przedstawicieli nauki.

Uznaje się, że przepisy prawa są tworzone przez ustawodawcę w imieniu państwa. Ale zarówno państwo, jak i ustawodawca to pojęcia dość abstrakcyjne. Prawo musi być tworzone przez ludzi. Państwo przekazało więc uprawnienia w tej sprawie swoim organom1, które są personifikowane (tzn. w imieniu wo-jewody musi podpisać decyzje jakaś osoba, piastująca stosowne stanowisko). Owe organy tworzą prawo. Ranga owego prawa, aktu prawnego zależy od rangi organu, który go wydał (ale nie zawsze).

Umowy międzynarodowe (konwencje) są ratyfikowane przez Prezydenta. Ustawy uchwala Sejm. Rozporządzenia wydają: Prezydent RP, Rada Minis-trów, Prezes RM oraz ministrowie – zawsze na podstawie ustawy. Wszystkie ustawy natomiast muszą mieć podstawę w Konstytucji RP. Wymienione przepisy stanowią źródła prawa (bardziej szczegółowo zostaną omówione w § 2), czyli tzw. prapoczątek jego powstania z jednej strony, z drugiej zaś są one tymi pierwotnymi formami, na których może oprzeć swoje działanie lub zaniechanie organ państwowy lub obywatel.

Przepisów prawnych jest wiele. Ustawodawca grupował je według takich sa-mych stosunków prawnych, które należało unormować. W ten sposób powstały systemy i gałęzie prawa. Tworzyły je okoliczności faktyczne wynikające z życia społecznego, usystematyzowała je zaś nauka. System prawa to ogół gałęzi pra-wa w danym państwie, który reguluje stosunki społeczne.

Gałąź prawa to zespół przepisów prawa, obowiązujących w określonym państwie, regulujących pewną dziedzinę życia społecznego, ustaloną według kryterium rozwiązywanych jednorodnych stosunków społecznych. Gdy gałąź prawa reguluje stosunki społeczne, do których odnosi się w sposób pełny i nie musi zapożyczać do regulacji stosunków norm z innej gałęzi prawa, określamy ją jako podstawową (kryterium „samowystarczalności”).

Podstawowymi („samowystarczalnymi”) gałęziami prawa w Polsce są np.: prawo konstytucyjne (zwane też państwowym), prawo administracyjne, prawo finansowe, prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo karne.

Nauka rozróżnia również gałęzie kompleksowe („niesamowystarczalne”), biorąc za kryterium przedmiot regulacji prawnej, np. prawo gospodarcze, po-

1 Organ państwowy – celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa okreś-lone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy (http://www.cotojest.info/organ_panstwowy_483.html); (Dostęp: 2.4.2016 r.).

4

5§ 1. Podstawy prawa – pojęcia prawne, definicje

Nb. 5

datkowe lub transportowe. Są to zespoły norm odnoszące się do jednego przed-miotu regulacji. Tak określona gałąź korzysta z norm należących do kilku innych gałęzi prawa.

Gałęzi prawa, w szczególności kompleksowych, jest tak wiele, że nie sposób ich wszystkich w tym miejscu wymienić. Może być ich jeszcze więcej, ponieważ rozwój stosunków społecznych normowanych w jednej gałęzi może powodo-wać wyłanianie się z niej innej, bardziej szczegółowo regulującej wspomniane (określone) stosunki społeczne (np. z prawa finansowego wyodrębniło się prawo podatkowe, a z prawa cywilnego – prawo rodzinne i opiekuńcze).

I. Prawo własności intelektualnej w polskim systemie prawa

Wydaje się, że pomimo stosunkowo dużej liczby źródeł prawa, sięgających swoim uregulowaniem nawet XIX w., mówienie o prawie własności intelektual-nej jako o odrębnej podstawowej gałęzi prawa jest przedwczesne. Umieszczanie prawa własności intelektualnej w ramach prawa cywilnego czy gospodarczego jest raczej nieuprawnione z uwagi na daleko idące odrębności rozwiązań w cha-rakterze stosunków, które są poprzez nie – tj. prawo własności intelektualnej – normowane. Chociaż trzeba również pamiętać, że niektóre normy prawa cy-wilnego są stosowane pomocniczo przy rozwiązywaniu problemów z zakresu prawa własności intelektualnej. W tej sytuacji prawo własności intelektualnej należałoby traktować jako gałąź kompleksową z uwagi na wiele „zapożyczeń” prawnych z innych dyscyplin (np. z prawa cywilnego, administracyjnego, go-spodarczego, pracy itp.).

W tym miejscu wydaje się konieczne ukazanie pewnych pojęć, z których korzysta prawo własności intelektualnej, a które są wypracowane na gruncie innych dyscyplin.

Do niektórych pojęć prawa cywilnego, jak również i innych gałęzi prawa, używanych w prawie własności intelektualnej zaliczamy następujące pojęcia: 1) osoba fizyczna – każdy człowiek od urodzenia (również osoba fizyczna,

rozumiana niekiedy jako jednoosobowa działalność gospodarcza osoby fizycznej, czyli przedsiębiorca);

2) osoba prawna – trwałe zespolenie pewnej grupy osób fizycznych i środ-ków majątkowych dla osiągnięcia określonych celów społecznych, której ustawa nadała zdolność bycia podmiotami praw i obowiązków. Osobami prawnymi według Kodeksu cywilnego1 (art. 33) są Skarb Państwa i jed-

1 Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.; ostatnia: Dz.U. z 2016 r. poz. 585).

5