policy paper nr. 18 balansi aqvs (2007 wels, ssf-s sefasebit, man msp-s 20, xolo 2008 wlis pirvel...
TRANSCRIPT
Policy Paper Nr. 18angariSebi, analizi, rekomendaciebi
18-Tviani ekonomikuri programis mimdinareoba
saqarTveloSi saerTaSoriso savaluto fondis
STAND-BY-is meqanizmis farglebSi
angariSi momzadda koalicia
`gamWvirvale finansuri daxmareba saqarTvelos~ farglebSi
merab kakulia
1
angariSis Sesaxeb .......................................................................................2
Sesavali .....................................................................................................2
1. ssf-s programis formati ...................................................................5
1.1. programis ZiriTadi mizani .........................................................5
1.2. Tavdapirveli makroekonomikuri CarCo ....................................6
1.3. koreqtirebuli makroekonomikuri CarCo .................................7
1.4. fiskaluri politika ...................................................................9
1.5. monetaruli politika ............................................................... 10
1.6. gacvliTi kursis politika ....................................................... 12
1.7. sagareo vali ............................................................................... 13
2. programis monitoringis meqanizmi ................................................... 15
2.1. raodenobrivi kriteriumebi ..................................................... 15
2.2. struqturuli kriteriumebi .................................................... 16
2.3. struqturuli orientirebi ...................................................... 18
3. programul valdebulebaTa Sesruleba ........................................... 20
3.1. saerTaSoriso rezervebis dinamika .......................................... 20
3.2. erovnuli bankis wminda saSinao aqtivebi ................................ 24
3.3. konsolidirebuli mTavrobis sakaso deficiti ..................... 25
3.4. sagareo valTan dakavSirebuli raodenobrivi kriteriumebi ......26
3.5. safinanso seqtoris stabilurobasTan dakavSirebuli
struqturuli kriteriumebi da orientirebi ............................... 27
3.6. sxva struqturuli orientirebi .............................................. 28
daskvnebi da rekomendaciebi ................................................................. 29
sarCevi
2
angariSis Sesaxeb
Sesavali
winamdebare angariSi momzadda fondi `Ria sazogadoeba saqarTvelos~
finansuri mxardaWeriT, fondis Sida proeqtis farglebSi. amitom an-
gariSi gamoicema fondi `Ria sazogadoeba saqarTvelos~ seriis: `anga-
riSebi, analizi, rekomendaciebi~ farglebSi.
proeqti ganxorcielda koalicia `gamWvirvale finansuri daxmareba sa-
qarTvelos~ farglebSi, romlis damfuZnebeli da wevri organizaciebi
arian: `evraziis TanamSromlobis fondi~, `ekonomikuri politikis kv-
levis centri~, `kivitas georgika~, `mwvane alternativa~, `saerTaSori-
so gamWvirvaloba saqarTvelo~, `saqarTvelos axalgazrda iuristTa
asociacia~, `fondi Ria sazogadoeba saqarTvelo~. koaliciis wevrebi
arian aseve damoukidebel eqspertebi. koaliciis mizania xeli Seuwyos
saqarTvelosTvis donori qveynebisa da organizaciebis mier dapirebu-
li finansuri daxmarebis efeqtianobas da gamWvirvalobas. koaliciis
wevri organizaciebi aqtiurad muSaoben am mimarTulebiT.
warmodgenili angariSi koaliciis wevri organizaciis `fondi Ria sa-
zogadoeba saqarTvelos~ da koaliciis wevri eqspertis merab kakulias
mier momzadda.
2008 wlis 9 seqtembers saqarTvelos xelisuflebam oficialurad
TxovniT mimarTa saerTaSoriso savaluto fondis (ssf-s) direqtor-
ganmkargulebels 18-Tviani ekonomikuri programis safuZvelze Stand-by-is meqanizmis farglebSi 750 mln aSS dolaris (477.1 mln SDR-is1)
odenobis kreditis gamoyofis Sesaxeb. Txovnis uSualo mizezi gaxda
saomari moqmedebebi ruseTsa da saqarTvelos Soris 2008 wlis agvis-
toSi, ramac saqarTvelos mimarT investorTa ndobis da qveyanaSi ker-
1 SDRs (Special Drawing Rights) _ saaRricxvo erTeuli ssf-Si, romelic wevr qveynebs Soris aris
ganawilebuli am organizaciaSi maTi qvotebis Sesabamisad da warmoadgens saerTaSoriso
sarezervo aqtivs. SDR-is gacvliT kurss gansazRvravs ssf wamyvani valutebis (aSS dolari,
evro, ieni da girvanqa sterlingi) kalaTis safuZvelze.
3
Zo kapitalis wminda Semodinebis mkveTri Sesusteba gamoiwvia. Sedegad
warmoiSva saqarTvelos sagadamxdelo balansis didi finansuri garR-
vevis realuri saSiSroeba.
ssf-s aRmasrulebelma sabWom operatiulad ganixila aRniSnuli Txov-
na, romelic eyrdnoboda TandarTul memorandums 2008 da 2009 wlebSi
saqarTvelos ekonomikuri da finansuri politikis Sesaxeb2 da ukve 15
seqtembers miiRo gadawyvetileba misi dakmayoilebis Taobaze3.
aRsaniSnavia, rom saqarTvelos mier erTi wlis ganmavlobaSi moTxovni-
li Tanxis moculoba SeiZleboda meti yofiliyo ssf-Si qveynis qvotis
(150 mln SDR-i) 100 procentze, xolo mTlianad moTxovnili Tanxis
jamuri (kumulaturi) moculoba _ kvotis samas procentze, rac Stand-by-is meqanizmis farglebSi ssf-s wevri qveynis finansuri daxmarebis
zRvrul odenobebs warmoadgens. miuxedavad amisa, ssf-s aRmasrule-
belma sabWom, qveynis ekonomikaSi Seqmnili sagangebo viTarebis gaTva-
liswinebiT, arsebuli proceduris dacviT, dauSva e.w. gansakuTrebu-
li midgoma.4 amasTan, saqarTvelos mieca 250 mln aSS dolaris (161.7
mln SDR-i) dauyovnebliv miRebis SesaZlebloba.
darCenili Tanxa ki 6 tranSad ganawilda, romelTaganac oris, TiToeu-
li 63.1 mln SDR-is ekvivalentis odenobiT, miReba 2008 wlis noembersa
da 2009 wlis TebervalSi daigegma, xolo oTxis, TiToeuli 47.3. mln
SDR-is ekvivalentis odenobis – 2009 wlis darCenil sam da 2010 wlis
pirvel kvartalSi.
saqarTvelos xelisuflebam gadawyvita mxolod pirveli tranSiT (161.7
mln SDR) esargebla, danarCeni tranSebis miRebis Sesaxeb gadawyvetile-
ba ki Sesabamis periodSi Seqmnili makroekonomikuri fonis gaTvaliswi-
nebiT mieRo. amasTan, ZalaSi darCa qveynis mier 18-Tviani ekonomikuri
programis ganxorcielebisa da am periodSi programis sakontrolo ma-
Cveneblebis Sesrulebis valdebuleba.
2 memorandumi winaswar iqna SeTanxmebuli ssf-s misiasTan, romelic 2008 wlis agvistos bolos
da seqtembris dasawyisSi imyofeboda saqarTveloSi.
3 IMF. Press Release N08/208. September 15, 2008.
4 Georgia - Assessment of the Risks to the Fund and the Fund’s Liquidity Position. IMF. (2008). Georgia: Request for Stand-by Arrangement - Staff Report; staff Supplement; Press Release on the Executive Board Discussion; and Statement by the Executive Director for Georgia. IMF Country Report N08/328. October.
4
winamdebare angariSis mizania saerTaSoriso savaluto fondis Stand-by-is meqanizmis farglebSi damtkicebuli 18-Tviani programis prio-
ritetebis ganxilva, misi monitoringis struqturuli kriteriumebis,
agreTve struqturuli orientirebis marTlzomierebis garkveva da
Sesrulebis analizi 2008 wlis bolomde.
angariSSi garkveuli yuradReba eTmoba programis farglebSi ukve ga-
moyofili saxsrebis gamoyenebis sakiTxs, Tumca amaze msjeloba piro-
biTia, radganac ssf-s tranSebi uSualod qveynis saerTaSoriso rezer-
vebSi iricxeba da maTi gamoyenebis efeqtianobis Sefaseba savaluto
intervenciebis saxiT saerTaSoriso rezervebis xarjvis Sedegianobas-
Tanaa dakavSirebuli.
angariSze muSaobis dros gamoyenebul iqna ssf-s programis sayrdeni
dokumenti (2008 wlis seqtemberi)5, ssf-s misiis mier ganxorciele-
buli programis pirveli (2009 wlis dekemberi)6 da meore (2009 wlis
marti)7 mimoxilvis masalebi, agreTve saqarTvelos erovnuli bankis
(seb-i), finansTa saministros, ekonomikuri ganviTarebis saministros
statistikis departamentis monacemebi, calkeuli eqspertuli Sefa-
sebebi.
5 IMF. (2008). Georgia: Request for Stand-by Arrangement - Staff Report; Staff Supplement; Press Release on the Executive Board Discussion; and Statement by the Executive Director for Georgia. IMF Country Report N08/328. October.
6 IMF. (2009). Georgia: First Review Under the Stand-by Arrangement - Staff Report; Press Release on the Executi-ve Board Discussion; and Statement by the Executive Director for Georgia. IMF Country Report N 09/1. January.
7 IMF. (2009). Georgia: Staff Report for the 2009 Article IV Consultation and Second Review Under the Stand-by Arrangement. EBS/09/30. March.
5
1.1. programis ZiriTadi mizani
agvistos omis uSualo ekonomikuri Sedegebidan ssf-m gansakuTrebuli mniSv-
neloba mianiWa ndobis deficitis warmoqmnas, rac Semdeg movlenebSi aisaxa:
erTbaSad damuxruWda kerZo seqtorSi ucxoeTidan kapitalis
nakadebis Semodineba (pirdapiri da portfelis investiciebi +
sabanko kreditebi), ris gamoc Sida savaluto bazarze mkveTrad
iklo ucxouri valutis miwodebam da gaizarda zewola gacvliT
kursze. mxolod agvistoSi qveynis saerTaSoriso rezervebi 330
mln aSS dolariT anu 23 procentiT Semcirda;
daiwyo bankebidan depozitebis ganzidva. maTi moculoba agvis-
toSi, ssf-s SefasebiT, 400 mln lariT anu 14 procentiT Sem-
cirda;
likvidobis problemis gamwvavebas bankebma dakreditebis mkve-
Tri SezRudviT upasuxes, rac mniSvnelovanwilad sakredito
riskebis matebiT (gansakuTrebiT mSeneblobisa da uZravi qonebis
seqtorSi), iyo gamowveuli;
piks miaRwia qveynis riskis maCveneblebma, kerZod, saqarTvelos
evroobligaciebis spredma aSS-s Sesadarisi saxazino valdebu-
lebebis mimarT 775 sabaziso punqti Seadgina, rac 240 sabaziso
punqtiT meti iyo omamdel donesTan SedarebiT.
imis gaTvaliswinebiT, rom saqarTvelos mimdinare angariSis didi ua-
ryofiTi balansi aqvs (2007 wels, ssf-s SefasebiT, man mSp-s 20, xolo
2008 wlis pirvel naxevarSi _ 26 procents miaRwia), romelic ucxoe-
Tidan kerZo kapitalis nakadebiT ifareboda, ndobis deficitiT ga-
mowveuli Soki sagadamxdelo balansSi did garRvevas da ekonomikuri
zrdis tempebis mkveTr dacemas moaswavebda. aqedan gamomdinare, ssf-s,
ise rogorc saqarTvelos xelisuflebis, azriT kritikulad mniSvne-
lovania investorTa ndobis aRdgena. Stand-by-is meqanizmis gamoyenebam
xeli unda Seuwyos saqarTvelos saerTaSoriso rezervebis Sevsebas da
sagadamxdelo balansis garRvevis Tavidan acilebas, ramac saboloo
jamSi qveynis ekonomikaSi Seqmnili mdgomareobis gauaresebis riskis
Semsubuqeba unda gamoiwvios.
1. ssf-s programis formati
6
1.2. Tavdapirveli makroekonomikuri CarCo
programis makroekonomikuri CarCo arsebuli viTarebis analizis safuZvel-
ze ssf-s mier gakeTebul ramdenime mniSvnelovan prognozs eyrdnoboda.
ssf moeloda, rom kerZo kapitalis Semodineba saqarTveloSi 2008 wlis
pirveli naxevris 1.5 mlrd aSS dolaridan meore naxevarSi 313 mln-mde
daecemoda, Tumca 2009 wels daiwyeboda misi aRdgena, rac momdevno wleb-
Sic gagrZeldeboda. kerZo seqtorSi kapitalis Semodinebis kleba, masTan
dakavSirebuli importis Semcirebis gaTvaliswinebiT, programis Tanax-
mad, 2008-2009 wlebSi sagadamxdelo balansSi 1.2 mlrd dolaris moculo-
bis finansur garRvevas warmoqmnida.
programis mixedviT realuri mSp-s zrdis tempi omamdeli prognozis
_ 9 procentis nacvlad, 2008 wels 3.5 procentamde unda dacemuliyo,
magram 2009 da 2010 wlebSi, pirdapiri ucxouri investiciebis zrdis
kvalobaze mis Sesabamisad 4 da 6 procentian matebas moelodnen.
2009-2010 wlebSi mimdinare angariSis balansis gaumjobesebis prognozi
pirdapir ucxour investiciebTan dakavSirebuli importis klebis da
importuli produqciis msoflio fasebis Semcirebis varauds eyrdno-
boda, magram iTvaliswinebda ekonomikis omisSemdgom rekonstruqcias-
Tan dakavSirebul imports da eqsportis klebas globaluri recesiis
gamo.
cxrili N1: saqarTvelos makroekonomikuri CarCo
2007 2008 2009 2010
realuri mSp-s zrdis tempi (%) 12.4 3.5 4.0 6.0
inflacia (%, periodis bolo) 11.0 8.0 8.0 6.0
mTliani saerTaSoriso rezervebi* (mln aSS $) 1361 1270 1755 1951
mimdinare angariSis deficiti (mln aSS $) -2047 -2757 -2618 -2513
kapitalis wminda Semodineba kerZo seqtorSi (mln aSS $) 2245 1844 1825 2218
fiskaluri deficiti (mSp-s %) -4.7 -6.3 -3.8 -1.6
farTo fuli M3 (%, wliuri zrda) 49.6 14.0 18.0 -
ekonomikis dakrediteba (%, wliuri zrda) 68.9 21.2 15.2 -
wyaro: IMF SeniSvna: * Stand-by-is meqanizmis gamoyenebis SemTxvevaSi
7
sagadamxdelo balansis finansuri garRveva qveynis saerTaSoriso re-
zervebidan unda dafaruliyo, romlis moculobac Stand-by-is meqaniz-
mis gamoyenebis SemTxvevaSi 2009-2010 wlebSi 2.6 Tvis importis eqviva-
lentis erTob misaReb doneze SeiZleboda SenarCunebuliyo.
aRsaniSnavia, rom programis makroekonomikuri CarCo, romelic 2008
wlis agvistos bolosa da seqtembris dasawyisSi Camoyalibda, mxolod
nawilobriv iTvaliswinebda saerTaSoriso finansuri daxmarebis masS-
tabs. garda amisa, programaSi ver aisaxa globaluri sakredito kri-
zisis gaRrmavebis (2008 wlis oqtomber-noemberi) Zalze seriozuli
SesaZlo gavlena saqarTvelos ekonomikaze. yovelive amis gamo, mogvia-
nebiT saWiro gaxda mTeli rigi programuli parametrebis arsebiTi
gadasinjva (ixileT cxrili N2).
1.3. koreqtirebuli makroekonomikuri CarCo
makroekonomikuri CarCos parametrebis zemoT da qvemoT motanili
cxrilebidan Cans, rom maTi monacemebi arsebiTad gansxvavdeba, rac
imaze metyvelebs, rom ssf-s Tavdapirveli prognozuli Sefasebebi
kardinalurad Seicvala; kerZod:
realuri mSp-s zrdis tempi 2008 wels prognozulze 1.5 pro-
centiT naklebi aRmoCnda. globaluri recesiis gaRrmavebis da
saqarTvelos ekonomikaze misi gavlenis matebis molodinSi ssf-m
ekonomikuri zrdis 2009 da 2010 wlebis prognozebi Sesabamisad
3-3 procentiT Seamcira. aRsaniSnavia, rom saqarTvelos mTavro-
ba ar iziarebs realuri mSp-s zrdis ssf-s prognozs da Tvlis,
rom 2009 wels es maCvenebeli 2.5 procents mainc miaRwevs;
2008 wels prognozulze 2.5 procentiT naklebi inflacia (pe-
riodis bolos) dafiqsirda, rac Sida moTxovnis daqveiTebasa
da nedleulsa da sxva resursebze msoflio fasebis klebasTanaa
dakavSirebuli. 2009 wlis prognozi ki mxolod 1 procentiT Se-
mcirda, radganac ssf ar gamoricxavs zogierT sasursaTo pro-
duqtze, magaliTad xorbalze, msoflio fasebis awevas da arc
sawvavze msoflio fasebis samomavlo trendia naTeli;
mosalodnelze ramdenadme meti iyo 2008 wels mimdinare anga-
riSis deficiti, rac, ssf-s monacemebiT, importis savaraudoze
meti, xolo eqsportis naklebi zrdiT aixsneba. samagierod, mi-
8
mdinare angariSis deficiti 2009 wels, ssf-s azriT, Tavdapir-
vel prognozze bevrad naklebi iqneba.
ucxouri investiciebisa da Sida moTxovnis klebis kvalobaze importi
cxadia kidev Semcirdeba, Tumca masStaburi saerTaSoriso finansuri
daxmarebis fonze, romelic qveynis ekonomikis rekonstruqcia-reabi-
litaciazea mimarTuli, importis moculoba mainc didi iqneba. amas-
Tan, globaluri recesiis fonze mosalodnelia qarTuli eqsportis da
ucxoeTidan fuladi gzavnilebis mkveTri vardna. aqedan gamomdinare,
prognozi, romlis Tanaxmadac mimdinare angariSis deficiti 2009 wels
2 mlrd aSS dolaris farglebSi iqneba, sarwmunoa.
cxrili N2: saqarTvelos koreqtirebuli* makroekonomikuri CarCo
2007 2008 2009 2010
realuri mSp-is zrdis tempi (%) 12.4 2.0 1.0 3.0
inflacia (%, periodis bolo) 11.0 5.5 7.0 6.0
mTliani saerTaSoriso rezervebi** (mln aSS $) 1361 1480 1470 1545
mimdinare angariSis deficiti (mln aSS $) -2006 -2911 -1879 -2096
kapitalis wminda Semodineba kerZo seqtorSi (mln
aSS $)2292 2163 1336 1534
fiskaluri deficiti (mSp-s %) -4.7 -6.4 -5.6 -5.1
farTo fuli M3 (%, wliuri zrda) 49.6 7.0 9.0 -
ekonomikis dakrediteba (%, wliuri zrda) 71.3 31.0 6.0 -
wyaro: IMF
SeniSvna: * 2009 wlis 10 martis monacemebi;
** saerTaSoriso finansuri daxmarebis gaTvaliswinebiT
kapitalis wminda Semodinebam ekonomikis kerZo seqtorSi,
2008 wels Tavdapirveli prognoziT gaTvaliswinebulze meti
Tanxa Seadgina, rac nawilobriv saerTaSoriso finansuri dax-
marebis farglebSi kerZo seqtoris savaraudoze meti odeno-
biT dakreditebiT SeiZleba aixsnas. miuxedavad amisa, 2009 wlis
prognozi ssf-m TiTqmis 490 mln aSS dolariT daswia, rac glo-
baluri recesiis gaRrmavebis fonze pirdapiri investiciebisa
da ucxoeTidan nasesxobis SesaZlo mkveTri klebis molodins
eyrdnoba.
9
1.4. fiskaluri politika
programis fiskaluri nawili iTvaliswinebs biujetis mimdinare, uwi-
nares yovlisa Tavdacvis, xarjebis Semcirebas imisaTvis, raTa gamo-
Tavisufldes saxsrebi ekonomikis omisSemdgomi reabilitaciisa da
rekonstruqciisaTvis. mimdinare xarjebis klebam sajaro danazoge-
bis mniSvnelovani mateba unda gamoiwvios (mSp-s 2.1 procentidan 2008
wels, 3 procentamde 2009 wels)8, ramac xeli unda Seuwyos ekonomikuri
aqtivobis gamococxlebas.
meore mxriv, programa mxedvelobaSi iRebs mSp-s mimarT sagadasaxado
Semosavlebis klebis perspeqtivas (2007 wels mSp-s 25.8 procentidan
24.9 procentamde 2008 wels da 24.1 procentamde 2009 wels), rac eko-
nomikuri zrdis tempebis vardnasTan, importis klebasa da saSemosa-
vlo da dividendebze gadasaxadis ganakveTebis SemcirebasTanaa dakav-
Sirebuli.
8 aq da qvemoT motanili monacemebi warmoadgens 2009 wlis martSi koreqtirebul progno-
zul Sefasebebs.
nax. 1. fiskaluri deficiti da privatizaciidan Semosavlebi
(mSp-s %)
fiskaluri deficiti privatizaciidan Semosavlebi
wyaro: IMF
- 8
2003 2005 2006 2006 prog.2007 2008 2009
- 4
0
4
8
10
Sedegad, fiskaluri deficiti 2008 wels mSp-s 6.4 procentamde gaizar-
da, 2009 wels ki, ssf-s prognoziT, rasac mTavrobac iziarebs, 5.6 pro-
centamde daiklebs. aRniSnuli deficiti sami wyarodan unda daifaros:
mTavrobis depozitebidan da e.w. suverenuli fondebidan (evroobliga-
ciebis realizaciidan miRebuli saxsrebi), privatizaciidan miRebuli
SemosavlebiT da saerTaSoriso finansuri daxmarebiT.
ramdenadac programis SemuSavebis stadiaze ar iyo cnobili saerTaSori-
so finansuri daxmarebis sagranto komponentis masStabi, programaSi Cai-
do e.w. Semasworebeli (Adjustor), rac gulisxmobs fiskaluri deficitis
avtomaturi zrdis SesaZleblobas, im SemTxvevaSi Tu koncesiuri dono-
ruli dafinanseba gadaaWarbebs ukve gancxadebuli daxmarebis masStabs.
1.5. monetaruli politika
saqarTvelos xelisuflebis memorandumis mixedviT monetaruli po-
litikis ZiriTad amocanad programis moqmedebis periodSi kvlav rCe-
ba erTniSna inflaciis miRweva da saSualovadian perspeqtivaSi misi
mniSvnelovani Semcireba, risTvisac erovnuli banki apirebs inflaciis
TargeTirebis (Infl ation targeting) reJimze gadasvlas9.
mxars uWers ra am miswrafebas, sawvavsa da sursaTze msoflio fasebis
klebisa (aRniSnuli saqoneli samomxmareblo fasebis indeqsis kalaTis
naxevarze mets Seadgens) da Sida moxmarebis mosalodneli Semcirebis
fonze, ssf inflaciis kontrols axlo momavalSi naklebad proble-
maturad miiCnevs. miuxedavad amisa, igi mouwodebs seb-s SeinarCunos
sifxizle da sifrTxiliT moekidos sabazo saprocento ganakveTis Se-
mdgom dawevas.
qvemoT motanili grafikidan Cans, rom agvistos omis Semdgom periodSi
rogorc sabazo, ise samomxmareblo fasebis inflacia (sfi) sakmaod ko-
relirebul daRmaval tendencias avlenen, rac imaze metyvelebs, rom
9 inflaciis TargeTirebis reJimi gulisxmobs saSualo wliuri inflaciis miznobrivi maCve-
neblis gamocxadebas da centraluri bankis xelT arsebuli instrumentebiT misi miRwevis
valdebulebas. aRniSnuli reJimis ganxorcielebis aucilebel pirobebs warmoadgens: cen-
traluri bankis realuri instituciuri damoukidebloba, fasebis stabilurobis aRiareba
misi saqmianobis umaRles miznad, inflaciis prognozirebis unari da angariSvaldebuleba
sazogadoebis winaSe.
11
am etapze monetaruli politikis gamkacreba, maT Soris saprocento
ganakveTebis awevis mimarTulebiT, ar aris aucilebeli10.
10 sabazo inflaciis maCvenebeli asaxavs im kategoriis saqonelTa fasebis dinamikas romlebic
naklebad eqvemdebarebian moklevadiani Sokebis zemoqmedebas (magaliTad, sawvavze an marcv-
leulze msoflio fasis cvlilebas) da ufro grZelvadian faqtorebze reagireben, rogoricaa
monetaruli politika.
sfi
ian-05 ian-06 ian-07 ian-08 ian-09mai-05 mai-06 mai-07 mai-08seq-05 seq-06 seq-07 seq-08
sabazo inflacia
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki
nax. 2. samomxmareblo fasebis wliuri indeqsi (sfi)
da sabazo inflacia
0
2
4
6
8
10
12
14
16
%
am fonze ssf gansakuTrebul yuradRebas iCens finansuri seqtoris
stabilurobis, kerZod komerciuli bankebis likvidobiT uzrunvelyo-
fis sakiTxis mimarT. programis ganmartebiT baraTSi (2008 wlis seqtem-
beri) xazgasmulia, rom omisSemdgom periodSi likvidobis steriliza-
ciis saWiroeba misi miwodebis saWiroebiT Seicvala, rac likvidobis
sistemuri marTvis mkafiod Camoyalibebuli meqanizmis aucileblobaze
miuTiTebs. amitom, programis Sefasebis erT-erT struqturul orien-
tirad erovnuli bankis mier likvidobis marTvis CarCos SemuSaveba da
amoqmedeba ganisazRvra, rac Tavis mxriv xels Seuwyobs saSualovadian
perspeqtivaSi inflaciis TargeTirebis reJimze gadasvlas.
aRniSnuli CarCos farglebSi ssf mniSvnelovan rols aniWebs saprocento
ganakveTis, rogorc instrumentis gamoyenebas. kerZod, igi miiCnevs, rom ga-
12
nakveTebis zrdam SesaZloa xeli Seuwyos moTxovnis matebas larSi denomini-
rebul finansur instrumentebze da Seamsubuqos zewola gacvliT kursze.
seb-i ar eTanxmeba amgvar midgomas da sruliad samarTlianad Tvlis, rom
ucxour valutaze moTxovna saqarTveloSi naklebad elastiuria saprocen-
to ganakveTebis cvlilebis mimarT. amasTan, aRniSnuli ganakveTebis aweva
kidev ufro SeboWavs dakreditebas erovnul valutaSi. zemoT moyvanili
cxrilidan kargad Cans, rom mkveTrad daeca rogorc fuladi agregatebis,
ise ekonomikis dakreditebis zrdis faqtobrivi da prognozuli tempebi, rac
sakredito depresias moaswavebs. inflaciuri zewola ki ekonomikaze sakmaod
sustia da am etapze saprocento ganakveTis matebas ar moiTxovs.
1.6. gacvliTi kursis politika
ssf-s programis erT-erT mniSvnelovan prioritets warmoadgens la-
ris gacvliTi kursis meti moqnilobis uzrunvelyofa, rac arsebiTad
gulisxmobs erovnuli bankis intervenciebis SezRudvas da kurswarmo-
qmnis procesis ufro met orientacias savaluto bazris koniunqtura-
ze. marTalia, programis ganmartebiT baraTSi (2008 wlis seqtemberi)
aRniSnulia, rom gacvliTi kursis mkveTri daRmasvla kidev ufro Sea-
sustebs meanabreTa (depozitarTa) bankebisadmi ndobas da gaauaresebs
am ukanasknelTa sakredito portfels, magram depozitebis ganzidvis
SeCerebisTanave saWirod miiCneva gacvliTi kursis cvlilebis ucxou-
ri valutis miwodebis klebaze mzardi korelacia.
nominaluri efeqturi gacvliTi
kursis indeqsi
realuri efeqturi gacvliTi
kursis indeqsi
nax. 3. laris realuri da nominaluri efeqturi gacvliTi kursebis indeqsebi
(dekemberi 2007=100)
94
99
104
109
114
119
124
129
dek-07 ian-08 Teb-08 mar-08 apr-08 mai-08 ivn-08 ivl-08 agv-08 seq-08 oqt-08 noe-08 dek-08 ian-09
wyaro: saqarTvelos erovnuli banki
13
amgvari midgoma ZiriTadad qveynis savaluto rezervebis SenarCunebis
amocaniT da ekonomikis konkurentunarianobis savaluto komponen-
tis SesustebiT SeiZleba aixsnas, rac gamovlinda kidec agvistodan
realuri efeqturi gacvliTi kursis indeqsis matebaSi (ixileT ze-
moT motanili grafiki). miuxedavad amisa, gacvliTi kursis daRma-
vali koreqtireba ndobis krizisis dros did sifrTxiles moiTxovs.
myisieri mkveTri Zvrebi, rogorc wesi, kidev ufro amZimebs viTare-
bas, gansakuTrebiT safinanso seqtorSi. aseTi Zvrebis saWiroeba ki
masStaburi saerTaSoriso finansuri daxmarebis pirobebSi naklebad
dasabuTebulia.
da mainc, ar SeiZleba ar daeTanxmo ssf-is daskvnas imis Sesaxeb, rom
noembris naxtomisebrma devalvaciam bolomde ver gaaneitrala realur
gamosaxulebaSi laris siZvire savaWro partniori qveynebis erovnuli
valutebis mimarT, miT umetes, rom aRniSnuli valutebi mas Semdeg
kidev gaufasurda, xolo savaWro partniorebis umetesobaSi Tviuri
inflacia saqarTveloze naklebi aRmoCnda.
aqedan gamomdinare, laris gacvliTi kursis moqniloba ueWvelad unda
gaizardos, rac asaxvas hpovebs mis zomier daRmaval koreqtirebaSi.
am TvalsazrisiT savsebiT gamarTlebulia bankTaSorisi savaluto au-
qcionis meqanizmis amoqmedeba, Tumca misi gamWirvaloba jer kidev ar
aris uzrunvelyofili.
1.7. sagareo vali
ssf Tvlis, rom saqarTvelos sagareo vali 2008-2009 wlebSi marTalia
mkveTr zrdas gamoavlens (mSp-s 17.5 procentidan 2007 wels, 26 pro-
centamde 2009 wels), magram Semdeg, saSualo da grZelvadian perspe-
qtivaSi TandaTanobiT Semcirdeba11. amgvari Sefaseba, miuxedavad imisa,
rom nasesxoba saerTaSoriso finansuri daxmarebis farglebSi mniSv-
nelovanwilad maRali grant-elementiT xasiaTdeba anu koncesiuria,
naklebad sanugeSoa.
jer erTi, saerTaSoriso finansuri daxmarebis arxebiT sajaro seqto-
ris mier misaRebi sesxebis arc Tu mcire nawili (msoflio bankidan,
11 Georgia: External and Public Sector Debt Sustainability Analysis, IMF Country Report N08/328, October 2008, Attachment IV.
14
evropis rekonstruqciis da ganviTarebis bankidan da sxva wyaroebidan)
SeiZleba ar iyos koncesiuri, ris gamoc ssf-m gazarda saqarTvelosa-
Tvis axali arakoncesiuri nasesxobis limiti.
meore, programis ganmartebiT baraTSi TviT ssf aRniSnavs, rom mxo-
lod 2008 wels gamoSvebuli evroobligaciebis (500 mln aSS dolari)
davalianebis dafarva 2013 wels, Tu igi axal valdebulebaSi ar gada-
formda, mZime tvirTad daawveba saqarTvelos biujets.
aRniSnulidan gamomdinare, Cveni azriT, mizanSewonili iqneboda saqar-
Tvelos xelisuflebas 2010 wlidan mainc moratoriumi gamoecxadebina
komerciul (arakoncesiur) sawyisebze axali sagareo valis aRebaze.
15
Stand-by-is sakredito meqanizmiT sargeblobis 18 Tvis manZilze, miu-
xedavad imisa, saqarTvelo aiRebs yovel momdevno tranSs Tu daito-
vebs saWiroebis SemTxvevaSi misi dauyovneblivi miRebis uflebas, man
unda Seasrulos ssf-s winaSe aRebuli konkretuli valdebulebebi,
romlebic specialurad aris gawerili efeqtianobis kriteriumebisa
(Performance Critería) da struqturuli orientirebis (Structural Benchmark) saxiT. programis efeqtianobis kriteriumebi warmodgenilia raodeno-
brivi maCveneblebisa da struqturuli amocanebis formiT, romelTa
Seusruleblobas SesaZloa programis SeCereba mohyves. struqturu-
li orientirebi ki struqturuli reformebis mimdinareobis Sesafase-
blad gamoiyeneba da maTi Seusrulebloba TavisTavad ar aris progra-
mis Sewyvetis safuZveli.
2.1. raodenobrivi kriteriumebi
programis Sesruleba xuTi raodenobrivi kriteriumiT fasdeba, rom-
lebic SeiZleba ganxilul iqnas, rogorc fiskalur da monetarul sfe-
roSi, agreTve ekonomikis sagareo seqtorSi ganxorcielebuli politi-
kis orientirebi:
wminda saerTaSoriso rezervebis moculoba, romelic warmo-
adgens sxvaobas seb-is ucxour aqtivebsa (saerTaSoriso rezer-
vebsa) da ucxour valdebulebebs Soris;
seb-is wminda saSinao aqtivebis limiti, romelic ganisazRvreba
rogorc sxvaoba seb-is ucxour aqtivebsa da sarezervo fulis
(M1) moculobas Soris;
konsolidirebuli mTavrobis sakaso deficitis zRvruli mo-
culoba, romelic Sedgeba konsolidirebuli biujetis wminda
Sida da sagareo dafinansebisa da privatizebidan miRebuli Se-
mosavlisagan;
sajaro seqtoris mier aRebuli an garantirebuli axali arakon-
cesiuri sagareo valis zRvruli moculoba, romelic warmoad-
gens uSeRavaTo (35 procentze naklebi grant-elementis mqone)
ucxouri nasesxobis limits;
dagrovil sagareo davalianebaTa zRvruli moculoba, rome-
2. programis monitoringis meqanizmi
16
lic ganisazRvreba rogorc oficialuri ucxoeli kreditore-
bis mimarT ganuxorcielebeli mimdinare gadaxdebis moculoba.
aRniSnuli raodenobrivi kriteriumebis dacva sakmaod mkacr CarCoSi
aqcevs ekonomikuri politikis iseTi istrumentebis gamoyenebas, rogori-
caa biujetis deficiti, sagareo vali, savaluto intervenciebi, erovnu-
li bankis mier mTavrobisa da komerciuli bankebis dakrediteba da sxva.
2.2. struqturuli kriteriumebi
Tu programis raodenobrivi kriteriumebi makroekonomikuri politi-
kis ZiriTadi mimarTulebebis kontrolisTvis gamoiyeneba, struqtu-
ruli kriteriumebi ssf-s azriT yvelaze mniSvnelovani struqturuli
Zvrebis monitorings isaxavs miznad. mimdinare programaSi ori aseTi
kriteriumia da orive finanasuri, kerZod ki sabanko, sistemis stabi-
lurobasTan aris dakavSirebuli.
pirveli warmoadgens erovnuli bankis mier bolo instanciis kredito-
ris funqciis12 meqanizmis daxvewas (Sesrulebis vada 2008 wlis dekem-
beri), rac miznad isaxavs am tipis sesxebis uzrunvelyofis gaumjobe-
sebas, limitebisa da vadianobis mkafiod gansazRvras da maT mxolod
sicocxlisunarian bankebze gacemas.
bolo instanciis kreditoris funqciaze yuradRebis gamaxvileba imaze
miuTiTebs, rom ssf-s azriT sabanko sistema kvlav SeiZleba aRmoCn-
des likvidobis problemas winaSe, romlis pirvel Semotevas agvistoSi
qarTulma bankebma ase Tu ise gauZles. Tu depozitebis formirebisa da
ekonomikis dakreditebis mkveTrad daRmaval dinamikas gaviTvaliswine-
bT (ixileT qvemoT motanili grafiki), movlenaTa amgvari ganviTareba
gamoricxuli ar aris. likvidobis deficitis gameorebis SemTxvevaSi,
ssf, rogorc Cans, komerciuli bankebis mxridan bolo instanciis kre-
ditze moTxovnis zrdas moelis da Tvlis, rom am tipis dakreditebis
wesebis srulyofa xels Seuwyobs sicocxlisunariani bankebis reabili-
tacias da Seasustebs erovnuli bankis sakredito risks.
12 im SemTxvevaSi, rodesac komerciul banks likvidobis mwvave problema eqmneba, romelmac
SeiZleba misi gakotreba gamoiwvios da safrTxe Seuqmnas mTlianad sabanko sistemas, seb-s
ufleba aqvs banks gamouyos bolo instancias sesxi. rogorc wesi, igi moklevadiania, uzrunve-
lyofili da sabazrosTan SedarebiT ufro maRali saprocento ganakveTiT gaicema.
17
meore struqturuli kriteriumi gulisxmobs seb-is, safinanso ze-
damxedvelobis saagentosa da mTavrobis mier finansuri stabilu-
robis gegmis SemuSavebas (Sesrulebis vada 2009 wlis ivnisis bolo).
masSi Camoyalibebuli unda iyos politikis RonisZiebebi safinanso
seqtorSi yovelgvar SesaZlo garTulebaze operatiuli reagirebis
mizniT da unda gaiweros TiToeul SemTxvevaSi sxvadasxva moTamaSis
(seb-i, saagento da mTavroba) roli da valdebulebebi (maT Soris
finansuri).
aRniSnuli struqturuli kriteriumi programis Tavdapirvel variant-
Si ar figurirebda: rogorc Cans ssf-s misiam am sferoSi adre dasaxu-
li RonisZiebebi arasakmrisad CaTvala da maTi gaZliereba gadawyvita.
Tu gaviTvaliswinebT, rom araxelsayrel globalur da Sida politi-
kur fonze uaryofiTi movlenebi saqarTvelos ekonomikaSi, gansaku-
TrebiT mis sabanko seqtorSi, Zalze swrafad SeiZleba ganviTardes,
finansuri stabilurobis gegmis SemuSavebis ivnisis bolomde gadadeba
ar migvaCnia mizanSewonilad.
sabanko depozitebi
wl
iuri z
rda %
kerZo seqtoris dakrediteba
nax. 4. finansuri Suamavlobis dinamika
0
-20
20
40
60
80
100
dek-03 ivn-04 ivn-05 ivn-06 ivn-07 ivn-08dek-04 dek-05 dek-06 dek-07 dek-08
wyaro: IMF
18
2.3. struqturuli orientirebi
mimdinare programa xuT struqturul orientirs moicavs, romelTaga-
nac sami pirdapir ukavSirdeba sabanko sistemis stabilurobis Senar-
Cunebis amocanas:
1. urTierTgagebis memorandumis xelmowera safinanso zedamxed-
velobis saagentosa da erovnul banks Soris (Sesrulebis vada
2008 wlis oqtombris bolo), romliTac ganisazRvreba am ori
institutis TanamSromlobis sferoebi da pasuxismgebloba; maT
Soris: informaciis gacvlis praqtikuli da iuridiuli aspeqte-
bi, sabanko sistemaSi warmoqmnili problemebis mogvarebaSi mo-
nawileobis miRebis specifikuri moTxovnebi da maregulirebeli
dokumentebis proeqtebis ZalaSi Sesvlamde, winaswar ganxilvis
SesaZlebloba.
mocemuli struqturuli orientiris gamoyofa imis maCvenebelia, rom
sabanko sistemis stabilurobis SenarCuneba SeuZlebelia am sferoSi
erovnuli bankis gansakuTrebuli instituciuri rolis gaTvaliswine-
bis gareSe, Tumca Zneli saTqmelia ramdenad sakmarisi iqneba amisTvis
or uwyebas Soris formaluri memorandumis gaformeba. ufro efeqtia-
ni iqneboda, rom ssf-s erovnuli bankis Sesaxeb organul kanonSi cvli-
lebebis Setana moeTxova, romliTac moxdeboda safinanso zedamxed-
velobis sagentos sruli instituciuri integracia erovnuli bankis
sistemaSi.13
2. erovnuli bankis mier likvidobis marTvis CarCos SemuSave-
ba da gamoqveyneba (Sesrulebis vada 2009 wlis martis bolo),
riTac mkafiod ganisazRvreba likvidobis sistemuri marTvis
miznebi da instrumentebi. aRniSnuli CarCo unda warmoadgen-
des refinansirebis meqanizms komerciuli bankebis likvidobiT
operatiuli uzrunvelyofisaTvis, rac Zalze mniSvnelovania sa-
banko sistemis stabilurobisaTvis.
13 aRsaniSnavia, rom erovnuli bankis Sesaxeb organuli kanonis me-6-e muxlSi miTiTebulia,
rom erovnuli banki Sedgeba sakuTriv erovnuli bankisa da masTan arsebuli sajaro samarTlis
iuridiuli pirebis _ safinanso zedamxedvelobis sagentosa da finansuri monitoringis sam-
saxurisgan. amasTan, orive es dawesebuleba erovnuli bankis biujetidan finansirdeba.
19
es struqturuli orientiri aqtualuria imdenad, ramdenadac saWiroebis
SemTxvevaSi erovnuli bankis mier likvidobis masStaburi deficitis da-
farva SesaZloa winaaRmdegobaSi movides fasebis stabilurobis, gacvliTi
kursis mkveTri meryeobis Tavidan acilebisa da saerTaSoriso rezerve-
bis daTqmuli limitebis farglebSi SenarCunebis amocanebTan. aqedan ga-
momdinare, principulad mniSvnelovania, rom likvidobis marTvis CarCoSi
saxsrebis miRebis meqanizmi zedmiwevniT mkafiod iyos Camoyalibebuli da
sabazro saprocento ganakveTebze iyos orientirebuli.
3. safinanso zedamxedvelobis saagentos sabWos 2 darCenili we-
vris daniSvna (Sesrulebis vada 2009 wlis ivnisis bolo).
im fonze, rodesac erovnul banks TiTqmis weliwadnaxevari ar hyavda
prezidenti, safinanso zedamxedvelobis saagentos sabWoSi arsebuli
vakansiebis Sevseba, isic programis dawyebidan 8 Tvis Semdeg, erTob
formalur valdebulebas warmoadgens. gacilebiT ufro nayofieri
iqneboda kanonmdeblobaSi cvlilebebis Setanis moTxovna, romlis Za-
liTac mkacrad SeizRudeboda am uwyebis sabWoSi aRmasrulebeli xe-
lisuflebis, kerZod mTavrobis, warmomadgenelTa Seyvana, rac aSkara
winaaRmdegobaSi modis safinanso zedamxedvelobis saagentos damouki-
deblobis sayovelTaod miRebul principTan.
4. 2009 wlis biujetis parlamentSi wardgena ise, rom fiska-
lurma deficitma ar gadaaWarbos mSp-s 3.75 procents, xolo im
SemTxvevaSi Tu donorebis mxridan koncesiuri finansuri da-
xmareba gadaaWarbebda donorTa mier gancxadebuli daxmarebis
moculobas, saqarTvelos xelisuflebas SeeZlo fiskaluri de-
ficitis kidev sami procentiT gazrda (Sesrulebis vada 2008
wlis dekemberi);
5. axali sabiujeto kodeqsis parlamentSi wardgena, (Sesrulebis
vada 2009 wlis ivlisi), ramac fiskaluri politikis ufro md-
gradi CarCoebi unda daamkvidros; kerZod, aamaRlos biujetis
momzadebis procesis efeqtianoba, gaaZlieros misi strategiu-
li dagegmva da aRsrulebis monitoringi.14
14 Tavdapirvelad es valdebuleba programaSi struqturuli kriteriumis saxiT iyo warmod-
genili da sabiujeto mowyobis Sesaxeb kanonis axali variantis SemuSavebas da mis organuli
kanonis rangSi ayvanas gulisxmobda.
20
3.1. saerTaSoriso rezervebis dinamika
Stand-By-is meqanizmis pirveli tranSis (250 mln aSS dolari), miRe-
bam (2008 wlis 30 seqtemberi), erovnuli bankis rezervebis moculo-
bis mkveTri zrda gamoiwvia (ixileT qvemoT motanili grafiki), rasac
evroobligaciebis realizaciidan Semosuli Tanxis nawilis (50 mln aSS
dolari) suverenuli fondebidan mTavrobis angariSze gadatanamac
Seuwyo xeli.
tranSis Caricxvas win uZRoda seqtemberSi Sida savaluto bazris ko-
niunqturis garkveuli stabilizacia, rodesac, agvistoSi erovnuli
bankis mier ganxorcielebuli masStaburi intervenciebis Sedegad, mo-
xda mimoqcevaSi arsebuli fulis masis SekumSva, rasac mogvianebiT
larze moTxovnis mateba mohyva. imavdroulad SeCerda bankebidan de-
pozitebis ganzidvis procesi. seqtemberSi erovnuli bankis wminda in-
tervenciebma sul raRac 43 aTasi aSS dolari Seadgina. am fonze, mas
ar gasWirvebia Tvis bolos wminda saerTaSoriso rezervebis raode-
nobrivi kriteriumis dacva (ixileT cxrili N3). aqve unda aRiniSnos,
rom savaluto fondidan miRebuli tranSi, rogorc wesi, gavlenas ar
axdens dasaxelebuli programuli maCveneblis Sesrulebaze.
samwuxarod, bazris droebiTi stabilizacia xelisuflebis mxridan
zedmetad optimisturad iqna aRqmuli. marTalia, panikuri moTxovna
ucxour valutaze erTgvarad Cacxra, magram seqtembris bolosken ga-
Zlierda savaluto bazris fundamenturi faqtorebi, kerZod, ucxoe-
Tidan sainvesticio da kapitalis sxva nakadebis daSretam didi garR-
veva warmoSva sagadamxdelo balansSi, rasac globaluri finansuri
krizisis gamwvavebamac Seuwyo xeli.
29 seqtembridan moTxovna ucxour valutaze kvlav mkveTrad gaizar-
da: momdevno aT dReSi misma saSualodRiurma moculobam Tbilisis
bankTaSoris savaluto birJaze 15 mln aSS dolars miaRwia anu TiTqmis
imdens, ramdenic agvistos omis periodSi iyo. naTeli gaxda, rom agvis-
tos Sokis Semdeg bazris stabilizaciisken mimarTuli faqtobrivad
fiqsirebuli gacvliTi kursis reJimis (e.w. de-faqto pegis) SenaCuneba
3. programul valdebulebaTa Sesruleba
21
kvlav saerTaSoriso rezervebis klebasa da realur gamosaxulebaSi
laris gaumarTlebel gaZvirebas gviqadda, rasac Tavis mxriv qveynis
ekonomikis konkurentunarianobis Semdgomi daqveiTeba mohyveboda.
saerTaSoriso rezervebi saerTaSoriso rezervebis cvlileba
nax. 5. mTliani saerTaSoriso rezervebi (mln aSS dolari)
-150 1000
1100
1200
1300
1400
1500
1600
-100
-50
0
50
100
150
200
250
300
350
31-ivl-08 31-agv-08 31-oqt-0830-seq-08
wyaro: IMF
erTaderTi swori gadawyvetileba aseT viTarebaSi erovnuli valu-
tis kursis moqnilobis daSveba iqneboda, rasac iTvaliswinebda kidec
saqarTvelos xelisuflebis ekonomikuri da finansuri politikis me-
morandumis 36-e muxli, Tumca naxtomisebr devalvacias igi ar gu-
lisxmobda. amgvari midgoma erovnuli valutis mcocavi devalvaciis
reJimSi gadayvanas niSnavda, rodesac cocvis diapazoni saerTaSoriso
rezervebis xarjvis masStabze iqneboda damokidebuli. 28 seqtembridan
7 noembramde erovnulma bankma laris kursi mxolod 4 TeTriT daswia,
risTvisac 320 mln aSS dolaris moculobis intervenciebis ganxor-
cieleba dasWirda. amrigad, SeiZleba iTqvas, rom Stand-By-is meqanizmis
pirveli tranSi faqtobrivad laris kursis viwro diapazonSi SenarCu-
nebas moxmarda.
22
15 IMF. (2009). Georgia: First Review Under the Stand-By Arrangement – Staff Report; Press Release on the Executi-ve Board Discussion; and Statement by the Executive Director for Georgia. IMF Country Report N 09/1. January.
saerTaSoriso rezervebis donis mkveTrma vardnam da realur gamosa-
xulebaSi laris mniSvnelovanma gaZvirebam naTeli gaxada, rom sakurso
politika araefeqtiani iyo. amitom, miRebul iqna politikuri gada-
wyvetileba laris naxtomisebri devalvaciis Sesaxeb, rac or etapad
ganxorcielda. pirvel etapze (paraskevi, 2008 wlis 7 noemberi) ero-
vnulma bankma bankTaSoris sabirJo vaWrobaze laris erTbaSad 5 Te-
TriT daRmasvla dauSva, ramac bazarze spekulaciuri aJiotaJi Seqmna;
meore etapze ki, romelic uqme dReebSi, bazris ZiriTadi operatore-
bis _ bankebis monawileobis gareSe ganxorcielda, ukve spekulaciuri
Seteva ganviTarda, rasac erovnuli valutis banknoturi kursis kidev
16 TeTriT dacema mohyva. saboloo jamSi, larma TiTqmis 15 procen-
tiani devalvacia ganicada.
aRsaniSnavia, rom laris naxtomisebri devalvaciis gadawyvetile-
bas uSualod uswrebda win ssf-s misiis morigi viziti saqarTveloSi,
romlis ganmavlobaSic, savaraudod, gadawyda kidec erovnuli bankis
intervenciebis mkveTri Sekvecis mizniT gacvliTi kursis sabazro wo-
nasworobis niSnulis miRweva Tu ara masTan miaxloeba. odnav mogvia-
nebiT ssf-m dadebiTad Seafasa saqarTvelos xelisuflebis es nabiji15.
misi azriT, marTalia laris kursis mkveTri daRmasvla samomxmareblo
fasebis aRmaval koreqtirebas da ekonomikuri agentebis savaluto
riskebis gaRvivebas gamoiwvevda, magram xels Seuwyobda sagadamxdelo
balansze zewolis Semsubuqebas, saerTaSoriso rezervebis dazogvas da
konkurentunarianobis gaumjobesebas.
rogorc movlenebis Semdgomma ganviTarebam aCvena, laris devalvaciam
sakmaod winaaRmdegobrivi Sedegebi moitana:
samomxmareblo fasebis indeqsi navTobproduqtebsa da sxva ne-
dleulze msoflio fasebis vardnis fonze ar gazrdila, Tumca
saqonlis da momsaxurebis mTel rig saxeobebze fasebma mainc
sagrZnoblad moimata;
gaRvivda ekonomikuri agentebis savaluto riskebi, kerZod ki-
dev ufro damZimda komerciuli bankebis sakredito portfeli;
Tu ucxour valutaze moTxovnis dinamikiT vimsjelebT, zewola
23
sagadamxdelo balansze Sesustda, magram SedarebiT umniSvne-
lod;
devalvaciis Semdeg, wlis bolomde erovnulma bankma bazarze
kidev 280 mln aSS dolarze meti daxarja. amdenad, didad arc
saerTaSoriso rezervebi dazogila, rac imaze metyvelebs, rom
devalvaciis Sedegad Camoyalibebuli sakurso Tanafardoba ar
warmoadgenda wonasworul mniSvnelobas;
Tu ekonomikis konkurentunarianobis gaumjobesebis savaluto
determinantis sazomad realuri gacvliTi kursis indeqsis kle-
bas miviCnevT, laris devalvaciis Semdeg igi marTlac mniSvne-
lovnad daeca, magram male isev aRmaval trends daubrunda.
aseT viTarebaSi qveynis savaluto rezervebis dinamikis gadamwyvet fa-
qtorad masStaburi saerTaSoriso finansuri daxmareba iqca, romlis
moculoba da struqtura 2008 wlis 22 oqtombers briuselSi gamar-
Tul donorTa konferenciaze ganisazRvra16. amis gaTvaliswinebiT mo-
xda wminda saerTaSoriso rezervebis dekembris programuli maCvene-
blis matebis mimarTulebiT gadasinjva.
aRniSnuli daxmarebis formatSi mxolod saxelmwifo seqtorSi 2008
wlis bolomde grantis saxiT 517 mln aSS dolari, sesxis saxiT ki 278
mln aSS dolari Semovida17, rac faqtobrivad qveynis saerTaSoriso
rezervebSi Cairicxa. am fonze dekemberSi gaZlierda saerTaSoriso
finansuri daxmarebis monetizacia, rac sabiujeto arxebiT mimoqce-
vaSi mniSvnelovani moculobis laris SemodinebaSi aisaxa. Sedegad, ar
Sedga erovnul valutaze moTxovnis sezonuri winasaaxalwlo mateba,
piriqiT dekembris bolo dekadaSic ki erovnul banks didi moculobis
intervenciebis ganxorcieleba mouxda. kvlav safrTxe daemuqra wminda
saerTaSoriso rezervebis programuli sakontrolo maCveneblis Ses-
rulebas, Tumca wlis bolo dReebSi Caricxulma saerTaSoriso dax-
marebam aRniSnuli safrTxe gaaneitrala. dasaxelebuli raodenobrivi
kriteriumi amjeradac gadaWarbebiT Sesrulda.
programis meore mimoxilva (2009 wlis Tebervlis bolo _ martis da-
sawyisi) gacvliT kursze morigi zewolis fonze mimdinareobda, rac
16 saqarTvelos finansuri daxmarebis paketis saerTo moculobam 4.55 mlrd aSS dolari Seadgina.
17 saqarTvelos finansTa saministros monacemebi.
24
aisaxa kidec ssf-s misiis rekomendaciebSi, romelTa Soris erT-erTi
centraluri adgili laris kursis meti moqnilobis daSvebis moTxov-
nam daikava. miuxedavad amisa, Semcirda wminda saerTaSoriso rezer-
vebis samomavlo programuli maCveneblebi (ixileT cxrili N3), Tumca
amoqmedda Semasworeblis meqanizmi. im SemTxvevaSi, Tu saerTaSoriso
finansuri daxmarebis is nawili, romelic sagadamxdelo balansis mxar-
dasaWerad iqneba gamoyofili, meti/naklebi iqneba winaswar gansazR-
vrul moculobaze, aRniSnuli limiti gaizrdeba/Semcirdeba. am gziT
ssf cdilobs seb-is saintervencio aqtivoba donorTa mier gamoyofili
Tanxebis faqtobriv Semodinebas daukavSiros da am gziT xeli Seuwyos
saerTaSoriso rezervebis aRdgena-SenarCunebas.
3.2. erovnuli bankis wminda saSinao aqtivebi
erovnuli bankis wminda saSinao aqtivebis programul limitSi Cateva
Stand-by-is meqanizmis moqmedebis ganvlil periodSi damokidebuli iyo
iseT faqtorebze, rogoricaa erovnul bankSi mTavrobis depozitebis
moculoba, bankebis davalianeba erovnuli bankis mimarT da maT mier
erovnuli bankis sadepozito serTifikatebis SeZena.
2008 wlis seqtembris bolosTvis mTavrobis depozitebi erovnul bank-
Si mosalodnelze meti odenobiT dafiqsirda, ramac Seamcira progno-
zulTan SedarebiT mTavrobis wminda davalianebis moculoba. garda
amisa, ar gamarTlda likvidobis deficitis pirobebSi erovnuli bankis
mimarT komerciuli bankebis wminda davalianebis mkveTri zrdis molo-
dinic, rac maT portfelSi erovnuli bankis sadepozito serTifikate-
bis mniSvnelovan moculobasTan aris dakavSirebuli. saboloo jamSi,
erovnuli bankis wminda saSinao aqtivebis raodenobrivi kriteriumis
faqtobrivi maCvenebeli dasaxelebul sakontrolo TariRze progra-
mulze bevrad naklebi aRmoCnda.
2008 wlis meoTxe kvartalSi erovnuli bankis wminda Sida aqtivebis
struqturaSi mniSvnelovani Zvrebi gamoikveTa. masStaburi saerTa-
Soriso finansuri daxmarebis kvalobaze mTavrobis depozitebi mkve-
Trad gaizarda, ramac dekembris bolos mTavrobis wminda davalianebis
vardna gamoiwvia. amas daemata komerciuli bankebis xelT arsebuli
erovnuli bankis sadepozito serTifikatebis portfelis Semcireba,
rasac erovnuli bankis mimarT bankebis davalianebis zrda mohyva. mniS-
25
vnelovani sabalanso Sedegi iqonia agreTve noemberSi laris devalva-
ciamac. yovelive amis Sedegad, erovnuli bankis wminda Sida aqtivebis
faqtobrivi maCvenebeli dekemberSic bevrad naklebi iyo Sesworebul
programul maCvenebelze, rac imas niSnavs, rom erovnulma bankma ssf-s
programis raodenobrivi kriteriumi amjeradac daakmakofila.18
3.3. konsolidirebuli mTavrobis sakaso deficiti
konsolidirebuli mTavrobis sakaso deficitis zRvruli moculoba
sami ZiriTadi komponentisgan Sedgeba, esenia: wminda Sida dafinanseba
bankebisa da arasabanko safinanso dawesebulebaTa mxridan, wminda saga-
reo dafinanseba da privatizaciidan miRebuli Semosavlebi.
programis pirvel sakontrolo TariRze _ 2008 wlis seqtembris bo-
los, mosalodnelze bevrad naklebi aRmoCnda wminda Sida dafinanseba,
rac erovnul banksa da komerciul bankebSi konsolidirebuli mTa-
vrobis angariSebze ricxuli naSTebis savaraudoze mcire odenobiT
xarjvam ganapiroba. mosalodnelze meti iyo wminda sagareo dafinan-
sebis faqtobrivi moculoba, rac ZiriTadad suverenul fondebSi aku-
mulirebuli Tanxebis gamoyenebasTan iyo dakavSirebuli. savaraudos
ramdenadme gadaaWarba agreTve privatizaciidan miRebulma Semosav-
lebma. saboloo jamSi konsolidirebuli mTavrobis sakaso deficitis
raodenobrivi kriteriumis faqtobrivi maCvenebeli aRniSnul TariRze
programulze mniSvnelovnad naklebi gamovida.
wlis bolosken Semdegi suraTi gamoikveTa. wminda Sida dafinanseba
amjerad savaraudo moculobas miuaxlovda, rac erovnul banksa da ko-
merciul bankebSi konsolidirebuli mTavrobis angariSebze mosalod-
nelze meti odenobis naSTebis akumulirebam ganapiroba. savaraudoze
ramdenadme naklebi iyo wminda sagareo dafinansebis faqtobrivi maCvene-
beli, rac suverenul fondebSi akumulirebuli Tanxebis mosalodnelze
naklebad xarjvis Sedegi iyo. amasTan, savaraudoze bevrad meti dafiq-
sirda privatizaciidan Semosavlebi. saboloo jamSi, konsolidirebuli
mTavrobis sakaso deficiti 2008 wlis dekembris bolos koreqtirebul
18 programis momdevno sakontrolo TariRebze ssf-m mocemul raodenobriv kriteriums
dauwesa Semasworebeli, romelic avtomaturad amcirebs/zrdis limits sagadamxdelo balansis
mxardaWeris mizniT saerTaSoriso finansuri daxmarebis mosalodnelze meti/naklebi odeno-
bis miRebis SemTxvevaSi.
26
programul maCvenebelze naklebi aRmoCnda anu saqarTvelos mTavrobam
uproblemod daakmayofila aRniSnuli raodenobrivi kriteriumi19.
3.4. sagareo valTan dakavSirebuli raodenobrivi kriteriumebi
programis efeqtianobis Sefasebis raodenobrivi kriteriumebis am
kategorias ganekuTvneba sajaro seqtoris mier aRebuli (an garanti-
rebuli) axali arakoncesiuri sagareo valisa da dagrovil sagareo
davalianebaTa zRvruli moculobebi. ukanaskneli ssf-s mier nulovan
doneze iyo gansazRvruli da saqarTvelos mTavrobam igi 2008 wlis
orive sakontrolo TariRze Seasrula anu sagareo valis momsaxure-
basTan dakavSirebuli mimdinare gadaxdebi droulad iqna ganxor-
cielebuli da raime davalianeba am mxriv ar dagrovila.
rac Seexeba sajaro seqtoris axal arakoncesiur valdebulebebs, misi limiti
2008 wlis bolosTvis 250 mln aSS dolars Seadgenda. ssf-s cnobiT es valde-
bulebac Sesrulda, Tumca, raodenobrivi kriteriumebis amsaxvel cxrilSi
aRniSnuli limitis faqtobrivi Sesrulebis grafa ratomRac carielia.
cxrili N3: ssf-s programis raodenobrivi kriteriumebi
seqtemberi,
2008
dekemberi,
2008
marti,
2009
ivnisi,
2009
prog. faqt. prog. faqt. prog. kor.* prog. kor.*
konsolidirebuli mTavrobis
sakaso deficitis zRvruli
moculoba (mln lari)
537 425 760 619 229 480 517 924
sajaro seqtoris mier aRebuli
an garantirebuli axali
arakoncesiuri sagareo valis
zRvruli moculoba (mln $)
0 0 250 250 850 250 850
wminda saerTaSoriso
rezervebis moculoba
(mln $)602 848 851 909 836 633 861 585
seb-is wminda saSinao
aqtivebis limiti (mln lari)765 452 214 116 295 310 329 446
dagrovil sagareo
davalianebaTa zRvruli
moculoba
0 0 0 0 0 0
wyaro: IMFSeniSvna: * koreqtirebuli programuli maCveneblebi
19 programis or momdevno sakontrolo TariRze ssf-m aRniSnul raodenobriv maCvenebels
Semasworebeli ar dauwesa, Tumca arsebiTad Secvala misi sidide.
27
3.5. safinanso seqtoris stabilurobasTan dakavSirebuli
struqturuli kriteriumebi da orientirebi
2008 wlis bolomde Stand-By-is meqanizmis farglebSi saqarTvelos erTi
struqturuli kriteriumis Sesruleba daekisra, saxeldobr dekembris
bolomde erovnuli bankis, rogorc bolo instanciis kreditoris mier
komerciuli bankebisaTvis sesxis gacemis Sesworebuli wesis Zala-
Si Seyvana. dRemde moqmedi wesi (yovel SemTxvevaSi is, rac erovnuli
bankis veb-gverdzea gamoqveynebuli) 2008 wlis 11 agvistos aris da-
mtkicebuli anu manam, sanam saqarTvelos xelisuflebam oficialuri
weriliT mimarTavda ssf-s finansuri daxmarebis Sesaxeb (2008 wlis 9
seqtemberi). am werilze TandarTuli ekonomikuri da finansuri poli-
tikis memorandumis 35-e muxliT ki qarTuli mxare iRebs valdebulebas
gadaxedos (srulyos) aRniSnuli wesi. gamodis, rom dRes moqmedi wesi
programis damtkicebamde Sevida ZalaSi da mas Semdeg ar Sesworebula.
miuxedavad amisa, ssf dasaxelebuli struqturuli kriteriumi Sesru-
lebulad CaTvala, rac imis dasturad SegviZlia miviCnioT, rom moqme-
di wesi ssf-s moTxovnebs mTlianobaSi akmayofilebs.
niSandoblivia, rom ekonomikuri da finansuri politikis memorandu-
mis aRniSnul muxlSi miTiTebulia, rom wesis cvlileba miznad isaxavs
Seqmnas iseTi meqanizmi, romelic:
ar waaxalisebs komerciuli bankebis mier gaumarTlebeli
riskebis gawevas;
ar Seqmnis moralur safrTxes (Moral Hazard), rac gulisxmobs,
rom bolo instanciis krediti mxolod im bankebs miecemaT, ro-
melic safinanso zedamxedvelobis saagentos mier sicocxlisu-
narianad iqnebian aRiarebuli;
mkafiod gawers am tipis kreditis limitebs da moculobas.
Tu aRweril konteqstSi SevxedavT erovnuli bankis, rogorc bolo
instanciis kreditoris mier komerciuli bankebisaTvis sesxis gacemis
moqmed wess, igi marTlac dasaxvewia, Tumca ara imdenad, rom SeuZle-
beli iyos misi daniSnulebisamebr gamoyeneba.
programis mixedviT 2008 wlis bolomde saqarTvelos gansaxorciele-
bli hqonda ori struqturuli orientiri, romelTagan qronologiu-
28
rad pirveli iyo urTierTgagebis memorandumis xelmowera erovnul
banksa da safinanso zedamxedvelobis saagentos Soris. aRniSnuli me-
morandumi daTqmul vadebSi gaformda 2008 wlis oqtomberSi.
memorandumSi erTmaneTisaganaa gamijnuli ori institutis kompeten-
cia safinanso seqtorSi, rac isedac sakmaod mkfiodaa mocemuli or-
ganul kanonSi erovnuli bankis Sesaxeb. dokumentis Tanaxmad iqmneba
safinanso seqtoris erToblivi komiteti, romelmac unda uzrunve-
lyos am seqtorSi warmoqmnili problemebis sul cota TveSi erTxel
ganxilva da maTze reagireba. memorandumiT gansazRvrulia agreTve
erovnul banksa da saagentos Soris informaciis gacvlis da komunika-
ciis iuridiuli CarCo.
mTlianobaSi dokumenti mainc deklaraciul xasiaTs atarebs da nakle-
bad uzrunvelyofs finansur seqtorSi warmoqmnili problemebis ope-
ratiuli da srulfasovani regulirebis meqanizms.
3.6. sxva struqturuli orientirebi
2008 wlis bolomde Sesrulebul iqna kidev erTi struqturuli orien-
tiri, kerZod, 2009 wlis biujetis parlamentSi wardgena. amasTan, da-
culi iqna ssf-s ZiriTadi moTxovna imis Sesaxeb, rom mTlian fiskalur
deficits Sepirebulze meti saerTaSoriso finansuri daxmarebis Se-
mTxvevaSi ar unda gadaeWarbebina mSp-s 6.75 procentisaTvis. mTavroba
miiCnevs, rom fiskaluri deficiti 2009 wels mSp-s 6 procentze nak-
lebi iqneba.
29
ssf-s Stand-by-is meqanizmis farglebSi saqarTvelos 18-Tviani eko-
nomikuri programis priotitetebis analizma aCvena, rom aRniSnuli
programa mTlianobaSi sworadaa fokusirebuli agvistos omisa da ga-
Wianurebuli globaluri finansuri krizisis fonze saqarTvelos saga-
damxdelo balansSi didi finansuri garRvevisa da qveyanaSi ekonomiku-
ri aqtivobis Semdgomi daqveiTebis safrTxis ganeitralebaze;
programis Tavdapirveli makroekonomikuri CarCo, romelic 2008 wlis
agvistos bolosa da seqtembris dasawyisSi Camoyalibda, mxolod nawi-
lobriv iTvaliswinebda saerTaSoriso finansuri daxmarebis masStabs.
garda amisa, programaSi adeqvaturad ver aisaxa globaluri finansuri
krizisis mosalodneli gaRrmavebis gavlena saqarTvelos ekonomika-
ze. Sedegad, ekonomikuri zrdis, inflaciis, kerZo seqtorSi kapitalis
Semodinebis, saerTaSoriso rezervebis da sxva makroekonomikuri pa-
rametrebis 2008 wlis faqtobrivi maCveneblebi prognozulisgan mniS-
vnelovnad gadaixara, ris gamoc ssf-m arsebiTad gadasinja 2009 wlis
prognozebi;
ssf-s programis erT-erT mniSvnelovan prioritets warmoadgens laris
gacvliTi kursis meti moqnilobis uzrunvelyofa, rac erovnuli bankis
intervenciebis mniSvnelovan SezRudvas, saerTaSoriso rezervebis da-
zogvas da kurswarmoqmnis procesis savaluto bazris koniunqturaze
ufro met orientacias gulisxmobs. miuxedavad amisa, gacvliTi kursis
daRmavali koreqtireba ndobis krizisis fonze did sifrTxiles moi-
Txovs. myisieri mkveTri Zvrebi, rogorc wesi, kidev ufro amZimebs
viTarebas, gansakuTrebiT sabanko seqtorSi;
marTalia, gacvliTi kursis fiqsireba (e.w. de-faqto pegi) agvistos
Sokis Semdeg bazris stabilizaciisken iyo mimarTuli, magram misma
gaumarTleblad xangrZlivad SenarCunebam saerTaSoriso rezervebis
didi odenobiT xarjva da realur gamosaxulebaSi laris gaZvireba
gamoiwvia, rasac qveynis ekonomikis konkurentunarianobis Semdgomi
daqveiTeba mohyva. Stand-By-is meqanizmis farglebSi saqarTvelos mier
miRebuli pirveli tranSi (250 mln aSS dolari) faqtobrivad laris
fiqsirebuli kursis SenarCunebas moxmarda;
daskvnebi da rekomendaciebi
30
2008 wlis noembris naxtomisebrma devalvaciam bolomde mainc ver ga-
aneitrala realur gamosaxulebaSi laris siZvire. sakurso Tanafar-
doba, droebiTi ukuqcevebis miuxedavad, daRmavali trendisken ixreba.
aqedan gamomdinare, wonasworuli mniSvnelobis misaRwevad laris ga-
cvliTi kursis moqniloba ueWvelad unda gaizardos;
ssf miiCnevs, rom seb-is mier larSi denominirebul aqtivebze sapro-
cento ganakveTebis zrdis xelSewyobam momavalSi SesaZloa Seamsu-
buqos zewola gacvliT kursze. amgvari midgomis gaziareba Znelia,
radganac misi ganxorcieleba, arsebiTad ver Seamcirebs ucxour va-
lutaze moTxovnas da erovnul valutaSi kreditis Semdgom gaZvirebas
gamoiwvevs;
ssf inflaciis kontrols axlo momavalSi naklebad problematurad
miiCnevs da ufro metad finansuri seqtoris stabilurobazea koncen-
trirebuli. imaze, rom sabanko sistema kvlav SeiZleba aRmoCndes li-
kvidobis problemas winaSe programis orive struqturuli kriteriumi
metyvelebs (seb-is mier bolo instanciis kreditis ganaxlebuli meqa-
nizmis amoqmedeba da seb-is, safinanso zedamxedvelobis saagentosa da
mTavrobis mier finansuri stabilurobis gegmis SemuSaveba);
safinanso seqtoris stabilurobis, gansakuTrebul prioritetulobaze
miuTiTebs isic, rom programis xuTi struqturuli orientiridan sami
(seb-sa da safinanso zedamxedvelobis saagentos Soris urTierTgage-
bis memorandumis gaformeba, aRniSnuli saagentos sabWoSi darCenili
ori vakansiis Sevseba da seb-is mier likvidobis sistemuri marTvis
CarCos SemuSaveba) uSualodaa dakavSirebuli finansuri Suamavlobis
ukeT regulirebis amocanasTan, Tumca pirvelis efeqtianoba saeWvoa,
xolo meore formalur xasiaTs atarebs;
Cvens xelT arsebuli monacemebiT programis moqmedebis ganvlil or
sakontrolo TariRze (2008 wlis seqtembris bolo da dekembris bolo)
saqarTvelos xelisuflebam programis yvela (xuTive) raodenobrivi
kriteriumi daakmayofila;
ssf-s monacemebiT dakmayofilda agreTve 2008 wlis bolomde da-
gegmili struqturuli kriteriumic _ seb-is mier bolo instanciis
kreditis gacemis ganaxlebuli meqanizmis amoqmedeba, Tumca am tipis
31
kreditis gacemis dRes moqmedi wesi (yovel SemTxvevaSi is, rac seb-
is oficialur veb-gverdze devs) programis damtkicebamde (2008 wlis
agvistoSi) Sevida ZalaSi da mas Semdeg ar Sesworebula.
ssf miRweulad Tvlis 2008 wlis bolomde gansaxorcielebel orive
struqturul orientirs, romelTaganac erTi _ seb-sa da safinanso
zedamxedvelobis sagentos Soris urTierTgagebis memorandumis xel-
mowera deklaraciul xasiaTs atarebs da ver uzrunvelyofs finansur
seqtorSi warmoqmnil problemebze operatiuli da srulfasovani re-
agirebis meqanizms. amdenad, saWirod migvaCnia ganxilul iqnas sakiTxi
safinanso zedamxedvelobis saagentos erovnuli bankis realur daqve-
mdebarebaSi dabrunebis Sesaxeb.
Tbilisi, aprili 2009
fondi Ria sazogadoeba saqarTvelos seria: angariSebi, analizi, rekomendaciebi
fondi `Ria sazogadoeba saqarTvelo~
WoveliZis # 10
0108 Tbilisi, saqarTvelo
www.transparentaid.ge
www.osgf.ge