porta3 173-174

ГРАДЕЖНИШТВОАРХИТЕКТУРАЕКОЛОГИЈА

90 де

нари

/ БР

ОЈ

173/

174

/ ПЕТ

ОК

30.1

2.20

11 г

один

а VI

I

СРЕЌНА НОВА 2012 годинаСРЕЌНА НОВА 2012 годинаСРЕЌНА НОВА 2012 година

БРАНИСЛАВ МИТРОВИЌ Целиот живот е проткаен со мали копнежи

за некои работи кои не се случиле

ОД ЦРН ПЕТОК ПРЕКУ САЈБЕР ПОНЕДЕЛНИК, ФРЕНЕТИЧЕН ПЕТОК

И ПАНИЧНА САБОТА ДО БОЖИЌ

Револуционерна пролет во архитектурата

ГРАДЕЖНИШТВО

АРХИТЕКТУРА

ЕКОЛОГИЈА

90 де

нари

/ БРО

Ј 165

/ П

ЕТО

К 09

.09.

2011

годи

на V

II

ДВЕ

ЛИЦА НА

УРБАНАТА ОБНОВА!

АЕРОДРОМОТ

„АЛЕКСАНДАР ВЕЛИКИ“

СО НОВ ЛИК

ПРВА КУЌА

ОД БРОДСКИ

КОНТЕЈНЕРИ

ВО МАКЕДОНИЈА

Неповторлив амбиент

под златниот врв

АДЕЖНИШТВО


ЕКОЛОГИЈ

ЕКОЛОГИЈ

ЕК

А

ПЕТ

ОК

09.0

9.20

11 го

дина

VII

АЕРОДРОМОТ

„АЛЕКСАНДАР ВЕЛИКИ“

ГРАДЕЖНИШТВО


ЕКОЛОГИЈА

90 де

нари

/ БРО

Ј 16

8 / П

ЕТО

К 21

.10.

2011

год

ина

VII

Шарената џамија ќе се

зачува за идните генерации

Претходниот Закон за

градење во некои одредби

е подобар од сегашниот

Преку јазикот

на просторот,

светлината и

геометријата

комуницирам

со публиката

БРИТАНСКИТЕ

АРХИТЕКТИ ЌЕ

СЕ ЕДУЦИРААТ

СПОРЕД НОВА

ЗАДОЛЖИТЕЛНА

ПРОГРАМА

Марио Бота

проф. д-р Тихомир НИКОЛОВСКИ

ПЕТ

ОК

09.0

9.20

11

ГРАДЕЖНИШТВОГРАДЕЖНИШТВОГРАРХИТЕКТУРА

ЕКОЛОГИЈЕКОЛОГИЈЕК А

90 де

нари

/ БРО

Ј 16

8 / П

ЕТО

К 21

.10.

2011

год

ина

VII

Шарената џамија ќе се

зачува за идните генерации

Претходниот Закон за

градење во некои одредби

Преку јазикот

на просторот,

светлината и

геометријата

комуницирам

со публиката

БРИТАНСКИТЕ

АРХИТЕКТИ ЌЕ

СЕ ЕДУЦИРААТ

СПОРЕД НОВА

ЗАДОЛЖИТЕЛНА

ПРОГРАМА

Марио БотаМарио БотаМарио Бота

проф. д-р Тихомир НИКОЛОВСКИпроф. д-р Тихомир НИКОЛОВСКИпроф. д-р Тихомир НИКОЛОВСКИ


90 де

нари

/ БРО

Ј 16

9 / П

ЕТО

К 04

.11.

2011

годи

на V

II

НОВАТА СОБРАНИСКА КУПОЛА - ПРВЕНЕЦ ВО ДРЖАВАТА

„ЛИНА“ - ЗАСОЛНИШТЕ ОД ПРИРОДНИ КАТАСТРОФИ

МИМОЗА НЕСТОРОВА ТОМИЌ, ЛАУЕРАТ НА НАГРАДАТА

„АНДРЕЈА ДАМЈАНОВ“ ЗА 2011

800


СОРАБОТУВАЈ

ПРЕТПЛАТИ

СЕ!

годишна п

ретплатаПИШУВАЈ

денари

промотивна цена за студенти 800ДЕН.

уплати на:жиро сметка: 300000001995035Комерцијална банка АД Скопје

за повеќе информации

02 3109 [email protected] www.porta3.com.mk

Соработувајте со Порта3 - претставете ги вашите проекти, размислувања, дизајни, иновации, интерни настани...

Ве очекуваме!

www.porta3.com.mk

БРОЈ 173/174 ПЕТОК 30.12.2011 ГОДИНА VII

30

Годинава што изминува е карактеризирана со големи протести, најпрво започнати од продавачот на овошје во Тунис, а потоа проширени низ целиот арапски свет, за да кулминираат со големите бунтови во земјата симбол на античката и модерната демократија - Грција, родното место на овој политички систем и на Соединетите Американски Држави, место признаено по антономасија, каде многумина го окупираа Вол стрит. Сега дури и еврозоната е во ризик. И архитектурата сега треба да се соочи со еден голем проблем - недостиг на извори, но во исто време таа е и машина која мора да продолжи да оди понатаму, сигурно не може да умре на ваков начин, затоа што е дел од човечките потреби. Можеме ли да зборуваме за потребата од револуционерна пролет во архитектурата?

„Архитектурата мора да биде високо етична, морална и принципиелна. Таа мора да биде тврдоглава до одредени граници ако го брани базичниот квалитет. Јас не сум да војуваме со инвеститорите и да им помогнеме сами да си го соберат она што го произведуваат. Професијата треба на прав начин да му помогне на инвеститорот, мора да постои заедничка согласност. Јас не правам куќа за да живеам во неа, туку некој што ја нарачал куќата да биде во неа. Потребно е да ја потрошам

целата енергија и да имам морална и човечка обврска и желба мојот објект да биде на повисоко ниво отколку што е мојата цена“, вели архитектот Бранислав Митровиќ, професор на Архитектонскиот факултет во Белград.

Во центарот на најголемиот град во Финска, Хелсинки, се наоѓа најпрометниот плоштад во земјата, Наринка, низ кој илјадници луѓе поминуваат секојдневно. Во срцето на овој плоштад се гради мала капела која има за цел да понуди, барем накратко, мир во мислите на минувачите што ќе ја посетат. Токму затоа е наречена Капела на тишината. Како основен материјал за конструкцијата, фасадата и ентериерот е избрано, секако, дрвото.

Според Мајкл Соркин, кој го воведува терминот генерички урбанизам, и Колхас кој го креира терминот „генерички град“, градот станува генерализиран. Начинот на кој се градат аеродромите, насекаде се исти, без идентитет, без центар, без историја... Колхас се обидува на својот делумно ироничен, делумно циничен начин да го види ослободувачкиот потенцијал на ваквите градови. Тоа е вмрежен град, технолошки град, односно град со кој владее логиката на капитализмот. Скопје е генерички град.

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ГРАДЕЖНИШТВО 12ВИСТИНСКИ ПРЕДИЗВИК И

ПОЗИТИВНИ ИСКУСТВА

ИНТЕРВЈУ СО БРАНИСЛАВ МИТРОВИЌ 18

ЦЕЛИОТ ЖИВОТ Е ПРОТКАЕН СО МАЛИ КОПНЕЖИ ЗА НЕКОИ

РАБОТИ КОИ НЕ СЕ СЛУЧИЛЕ

ВЕРСКИ ОБЈЕКТИ 26КАПЕЛА НА ТИШИНАТА

АРХИТЕКТУРА 30РЕВОЛУЦИОНЕРНА ПРОЛЕТ

ВО АРХИТЕКТУРАТА

МУЗЕИ И ГАЛЕРИИ... 34ОБНОВЕНИОТ МУЗЕЈ ОРСЕЈ ОТВОРЕН ЗА ПОСЕТИТЕЛИ

АРХИТЕКТУРА И СОЦИОЛОГИЈА 42

СОЦИЈАЛНИ МОРФОЛОГИИ

ЕКСПЕРТ 52ОД ЦРН ПЕТОК ПРЕКУ САЈБЕР

ПОНЕДЕЛНИК, ФРЕНЕТИЧЕН ПЕТОК И ПАНИЧНА САБОТА ДО БОЖИЌ

52

Насловна страница: ГОЛЕМИОТ ЧАСОВНИК ВО МУЗЕЈОТ ОРСЕЈ, ПАРИЗ, ФРАНЦИЈА

26

18

42

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,Редакција:

главен и одговорен уредник:Дејан БУЃЕВАЦ

новинари:Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКАВесна КОСТОВСКА

надворешни соработници:Ангел СИТНОВСКИАлександар АНДОВСКИАлександар ЧЕРЕПНАЛКОСКИAлександра ШЕКУТКОВСКАБилјана САВИЌБојана ФИЛИПОВИЌВладимир Б. ЛАДИНСКИ (АНГЛИЈА)Даниела МЛАДЕНОВСКАДраган РИСТОВЃорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)Кире КИПРОСКИЛеонида Пенка БАШАМихаил ТОКАРЕВНикола НЕШКОСКИСандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВАСашо КУЗМАНОВСКИТрајче СТОЈАНОВФилип ФИЛИПОСКИФранческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

графички уредник:Гоце ЦВЕТАНОСКИ

фоторепортер:Кире ПОПОВ

лектор:Костадинка СОЛЕВА

Издавачки совет:Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседателпроф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА,дипл.град.инж.Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх.Сања ВЕЛИЧКОВСКА, дипл.инж.арх.Александра ПЕТРОВСКАдипл.инж.арх.

Издавач:„Биропрес“ ДОО СкопјеУл. Васил Ѓоргов број 21,влез 2, локал 9, 1000 Скопје

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924e-mail: [email protected]

Печати: Европа92 - Кочани

Маркетинг:Биро Проект[email protected]@porta3.com.mkТел: 3243 790; 3243 797Fax: 3243 796Моб: 072 248 796

www.porta3.com.mk

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден.

жиро с-ка: 300000001995035 воКомерцијална банка АД СкопјеЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година


90 де

нари

/ БР

ОЈ

173/

174

/ ПЕТ

ОК

30.1

2.20

11 г

один

а VI

I

СРЕЌНА НОВА 2012 годинаСРЕЌНА НОВА 2012 годинаСРЕЌНА НОВА 2012 година

БРАНИСЛАВ МИТРОВИЌ Целиот живот е проткаен со мали копнежи

за некои работи кои не се случиле

ОД ЦРН ПЕТОК ПРЕКУ САЈБЕР ПОНЕДЕЛНИК, ФРЕНЕТИЧЕН ПЕТОК

И ПАНИЧНА САБОТА ДО БОЖИЌ

Револуционерна пролет во архитектурата

ПОРТА 16 декември 201134

4

рубрика

инфо

ПОРТА 16 декември 201136

6

Спомен-куќата на Тодор Проески наГумење во Крушево, од авторитеДејан Секуловски, Дејан

Спасеновски и Илија Божиновски енајуспешнoто реализираноархитектонско дело во 2011 година воРепублика Македонија Нагрaдата на Асоцијацијата на архитектина Република Македонија што седоделува по 17-ти пат, на свеченоста воМакедонската опера и балет им ја врачиПретседателот на Република МакедонијаЃорге Иванов, кој е традиционалнопокровител на оваа манифестација. „Архитектурата е огледало на степенотна развој, на културното и нацивилизациското постигнување во секоја

држава, кај секоја нација. Македонскатаархитектура е, секако, одраз на вековнитрадиции, вредности, стремежи, идеи намакедонскиот народ. Оттука, секојагенерација архитекти има обврска да јачува, но и да ја усовршува и збогатувасликата на македонската архитектура.Пред сè, одговорноста е пред иднитегенерации, бидејќи тие ќе бидатконсументи и судии на она што ние смеим го оставиле како архитектонсконаследство“, порача претседателотИванов.Претседателот на жири-комисијатаМимоза Томиќ Несторовска,образложувајќи ја одлуката истакна декаСпомен-куќата на Тодор Проески ја

потврдува отвореноста на современитесфаќања за поимот монумент сонадминување на досега познатитеидеолошки условувања во однос конпрограмaта и значењето.„Објектот претставува современаконцептуална разрешена просторнакомпозиција многу блиска доспиритуалноста на скулпторскиотпростор отколку до функционалнитеаспекти и формалните закономерностина архитектонската структура.

Уметничката компонента во пристапот сепрепознава во ликовноста и внатрешнатапоетика на архитектонсктата форма -симболична, но истовременоненаметлива како посредник воиндивидуалната комуникација напосетителот со меморијалната функцијана обкетот“, рече Томиќ Несторовска.Добитниците се едногласни во однос назначењето на оваа награда која се сметаза најважна во областа на архитектурата,како поттик за идни постигнувања.

330 декември 2011 7ПОРТА

Македонските граѓани, прекупроект на американската агенцијаУСАИД и невладината

организација Хабитат Македонија, ќе јаподобруваат енергетската ефикасност вонивните домови. Проектот чини 1,5милиони долари, опфаќа 26 станбенизгради во Карпош, Струга, Струмица,Тетово, Куманово, Велес и Прилеп, апредвидува да се постави изолација нафасадата и на покривот на зградите изамена на прозорците и вратите соенергетски ефикасни модели. Ова бешеистакнато на презентацијата на проектотна која присуствуваше и министерот заекономија Ваљон Сараќини.

Во рамки на проектот, кој ќе сереализира по пат на јавно-приватнопартнерство во договор со општините, ќебидат спроведени активности заподигање на јавната свест заенергетската ефикасност воколективните станбени објекти и заподобрување на нивното управување. Сепредвидува и поттикнување наинвестиции, претприемништво исоздавање работни места во секторот заенергетска ефикасност.

„Луѓето не се доволно свесни дека сомалку промени може да се заштеди многуенергија. Во домаќинствата најмногу сетроши енергија за греење и тоа 57 отсто,а во моментов кога цените на електричнаенергија и на топлификација растат,

единствениот спас е во заштедата“,истакна директорот на Хабитат, ЗоранКостов. Тој нагласува дека во Македонијарелативно мал процент од зградитеимаат добра енергетска ефикасност и запоголем дел од нив може да се каже декасе енергетски неефикасни.

Целна група во проектот сесемејствата со ниски примања.

„Сакаме да воспоставиме механизамза одржливо финансирање, кој ќе гокористат заедниците на сопственици, коисега се правни лица. Тие ќе може да сезадолжуваат за фасади, покриви, аначинот на учество е со аплицирање“,изјави Марга Атанасова Липкова од

УСАИД.Директорот на УСАИД Македонија,

Роберт Вурц, рече дека со проектот заподобрување на енергетскатаефикасност на колективните станбениобјекти се подобрува животот на нивнитестанари. „УСАИД во 2010 година гиподдржа македонските невладиниорганизации со 700 илјади американскидолари, а во 2011 за таа намена седадени 3,4 милиони долари. Планирамеподдршката да продолжи и во нареднитепет години“, рече Вурц.

Министерот за економија, ВаљонСараќини, истакна дека енергетскатаефикасност не е врвен приоритет само за

јавниот сектор и за индустријата, туку иза домувањето.„Владата енергетската ефикасност, какодел од енергетиката, ја става меѓуприоритетите во економијата, зашто имакапацитет да создава нови работниместа, да го подобри квалитетот наживотот на граѓаните и да го намалиувозот на енергија“, додаде Сараќини.

Заменик директорот на Хабитат,Лилјана Алчева за „Порта3“ изјави декаво разговорот со шест градоначалнициод избраните општини наишле наогромен интерес за соработка во овојпроект. „Градоначалниците посебно серадуваат на тоа што ќе има обука накуќните совети, со што ќе се променатнавиките на луѓето наследени одпоранешниот систем“, рече Алчева.

Хабитат Македонија веќе реализирапилот-проект во неколку македонскиопштини за подобрување наенергетската ефикасност на колективнистанбени објекти.

„Пилот-проектот беше„демонстративен проект“, кој ќе покажедека преземените мерки за енергетскаефикасност во станбената зграда ќедадат ефекти во заштеда на топлинскаенергија. Преку овој пилот-проект сепотврди дека домаќинствата заштедуваатод 20 до 30 отсто енергија која ја трошатза загревање или ладење на своитедомови“, изјави Алчева. (В. К.)

Зоран Костов,Лилјана Алчева,Ваљон Сараќини,Роберт Вурц

Големата награда за архитектура за Спомен-куќата на Тоше Проески

Енергетската ефикасност „влегува“ во домовите Преку Проект на уСаИД И ХабИтат МакеДонИја

3 30 декември 20118 ПОРТА

Скопје

Новиот пешачки мост на Вардар на којќе биде поставено панорамскототркало и преместувањето на црквата

од плоштадот Македонија за сметка надржавен објект, се најновите измени вопланот „Мал Ринг“. Пешачкиот мост епредвидено да се гради меѓу новиот Музејна ВМРО од левата страна на Вардар изградата на МЕПСО од десната. Авторката на измените во планот, СилванаВановска од ИНПУМА, вели дека во делотна пешачкиот мост е предвидена„површина со инфраструктура“, на која сепредвидува да се постави тркалото, безконкретно да објасни колкава површина епредвидена за таа намена и без другидетали.

Црквата, пак, како што се шпекулирашево изминатиов период во јавноста,дефинитивно е избришана од плоштадот.Маркицата постои, но за објект наменет задржавна институција. И за него, како и зацрквата, дозволената висина е 29 метри,односно ќе може да се изгради зграда додевет ката.

„Црквата сега е преместена напросторот меѓу Феудалната кула и Домотна АРМ. Површината на парцелата е 2.766метри квадратни, а површината за градба е2.403 квадрати. И во овој план останувааткатните гаражи, зградата наМинистерството за финансии, а се

потврдува и надградбата за два ката назградата на Министерството за транспорт иврски“, дополнува Вановска.

Таа информира дека во оваа верзија напланот се испланирани и две клучки, еднатакај мостот Гоце Делчев и другата нараскрсницата на Партизански одреди иВМРО, кои, всушност, се дел од решенијатаза планираната подземна улица што ќеводи до Комплекс банки.

Нови споменици, освен се уштенеизградените, а планирани, не сепредвидуваат.

Според планерот Вановска, новина соовој план е тоа што се изготвени новиконзерваторски заштитни основи.

За разлика од планот во 2010 година,овој има три целини, објекти кои се првакатегорија: Камениот мост, Даут-пашиниотамам и црквата „Свети Димитрија“. Некоиод објектите од втор степен за заштита сенаоѓаат на улицата Македонија, а некои сево западниот дел на „Мал ринг“, објаснуваВановска. Измените на планот „Мал ринг“до крајот на овој месец беа изложени воМесната заедница „Мирче Ацев“, аграѓаните што ги погледнаа не беазадоволни од понуденото, како и во ситепретходни случаи.

Реакциите беа дека постојано се градатвисоки објекти и се затвора розата наветрови, која еднаш веќе е сопрена во

времето кога се градеше според планот наКензо Танге.

Незадоволни од планот се и одАсоцијацијата на архитекти, кои веќе потрет пат реагираат на измените. Споредархитектите, планот, кој, како што велат, готретира не центарот на Скопје тукуепицентарот на државава, се крои сооскудни презентации и во несоодветниуслови.

„Недопустливо е без студија да сеставаат објекти на ваков начин. Во име наподигнување на ниската јавна свест,апелираме за подолги и поиздржани јавнипрезентации на плановите што сеоднесуваат на централното градско јадро.Недопустливо е презентирање на ваковважен документ во извонредно бедниуслови, во просторија 3 на 3 метри.Неопходна е широка јавна дебата заинтервенции во најрепрезентативниот делна земјава“, вели Даница Павловска,претседател на ААМ.

Архитектите, како што истакна еден одприсутните, реагираат и на начинот на којнадлежните се однесуваат спремазабелешките на јавноста. Имено, тиесметаат дека забелешките во јавните анкетине се испочитувани. Надлежните комисии,реагираат од Асоцијацијата, без издржаниобразложенија ги отфрлаат предлозите исугестиите на граѓаните. К.С.Т.

Црквата се сели, тркалото Вардар ќе го красиновИ ПреДлог-ИзМенИ за СтрогИот центар на граДот

Аеродром ќе добие милионски Парк на езерата

Ново рекреативно катче почна да се гради во општината Аеродром, кај спортскатасала „Јане Сандански“, до кејот на реката Вардар. Тука ќе се направи Парк на

езерата, за кој се планира да се потрошат околу еден милион евра.Според проектот, паркот ќе има четири езера и ќе се простира на површина од околу11.015 квадратни метри, од кои 1.800 квадратни метри ќе бидат водена површина. Воцентралниот простор, на подигнато плато ќе биде сместено најголемото езерце кое сепростира на околу 900 квадратни метри, со две фонтани во централниот дел кои ќе сепрелеваат една во друга. Во средина ќе има метална модерна скулптура со форма насимболот на Општина Аеродром, а во најмалото езерце - украсно соларно дрво сосветлечки ефекти. Во останатите две езерца ќе се изградат водопади, мост и гејзери. Езерата ќе се полнат со вода од три сопствени бунари, а тревниците ќе се полеваат одавтоматски систем за наводнување. Околу 5.420 квадратни метри ќе бидатхортикултурно уредени со тревни површини со висока и ниска вегетација.Осветлувањето на паркот ќе биде со амбиентално светло, а површини ќе бидатуредени и со жардиниери, шеесетина клупи и друга урбана опрема.Пешачките патеки со површина од 3.795 квадратни метри ќе бидат обработени соразлични типови на гранит, базалтни коцки, кулир и бехатон.Најавено е паркот да биде готов за четири месеци. К.С.Т.

Почна реалИзацИјата на уште еДен Проект

9

урбанизам

Република Македонија се одликува содобро развиена патна мрежа во вкупнадолжина од 13.940 km, вклучувајќиавтопатишта, магистрални, регионалнии локални патишта. Главни оски надржавната патна мрежа претставуваатдвата Пан-европски коридори,Коридор VIII (исток - запад) и КоридорX (север - југ). Регионалните патиштаобезбедуваат пристап до главнитепатни коридори и магистралната патнамрежа и заедно со локалните патиштасе од големо значење за развојот налокалната економија, привлекувањетона нови инвестиции, мали бизниси иземјоделски активности низ земјата.

Согласно важечката легислатива,Агенцијата за државни патишта еорган одговорен за управување,изградба, реконструкција, одржувањеи заштита на државните патишта воРепублика Македонија. Финансискитесредства главно се обезбедуваат одбуџетот на Република Македонија,како и преку заеми од меѓународнифинансиски институции.

Во изминатите 15 години поголемиинвестиции и внимание беа посветенина меѓународните патни коридори имагистралните патишта, што не бешеслучај со регионалните и локалнитепатишта, на кои не е преземенопозначително инвестиционоодржување, што доведе до нивнопостепено оштетување.

Со оглед на големата густина насообраќај на регионалната и локалнатапатна мрежа и влошената состојба наовие патишта, Владата на РепубликаМакедонија, преку Агенцијата задржавни патишта, пред три годинизапочна Програма за поддршка напроектот за регионални и локалнипатишта во Република Македонија, запериод 2008-2012, финансиран сосредства преку заеми од Светска банка(СБ) во висина од 70 милиони евра иЕвропска банка за обнова и развој(ЕБОР) во висина од 50 милиони евра.

Во рамките на оваа Програма,опфатена е реконструкција ирехабилитација на 290 км регионалнипатишта и 440 км локални патишта (созаемот од СБ) и 165 км регионалнипатишта и 201 км локални патишта (созаемот од ЕБОР).

Во моментот, вкупната должина напатната мрежа во државата изнесува13.940 km, од кои 251 km секласифицирани како автопатишта, 911km се магистрални патишта, 3.771 kmрегионални, а 9.258 km се локалнипатишта, прикажано во табела 1.

Патната мрежа претставува добрапочетна основа за понатамошен развојна државата.

Како во другите земји, така и воРепублика Македонија, патниоттранспорт има најголемо учество вовкупниот превоз на стока и патници. Воструктурата на превозот на стока којасе транспортира по патиштата низРепублика Македонија, националниотпревоз доминира над меѓународниот итранзитниот превоз. Исто така, патниотпревоз доминира над железничкиотпревоз.

Вo основа, постојната патнаконструкција е цврста и со добарквалитет. Магистралните патишта,особено автопатиштата се во подобра

состојба отколку оние што се одвторостепено значење. Како најлошиможат да се проценат условите во коисе наоѓаат регионалните патишта сопомал интензитет на сообраќај, коинемаат соодветни геометриски, возно-динамички, конструктивни исообраќајни карактеристики и не јаоправдуваат класификацијата какорегионални патни правци.

ЗАЕМ ОД СВЕТСКА БАНКАРепублика Македонија се одликува сорелативно добро развиена патнамрежа, но сепак состојбата на едензначителен дел од регионалнитепатишта е далеку под европскитестандарди. Некои од регионалните, нои локалните патишта се изграденипред околу 20-30 години и оттогаш наовие патишта не е преземено никаквопосериозно инвестиционо одржување.

Во Националната транспортнастратегија која е донесена пред околу4 години се укажува на неопходностаод инвестирање во патната мрежа,пред сè во насока на подобрување накомуникацијата, економскиот развој ибезбедноста во сообраќајот. Овиеинвестиции, покрај изградбата на новипатишта, треба да се насочат воодржувањето и реконструкцијата на

постоечката инфраструктура. Токмуова е една од причините што Владатана Република Македонија отпочнаинвестициски циклус прекуповеќегодишен проект заподобрување и модернизација нарегионалната и локалната патнамрежа. За таа цел, потребнитефинансиски средства ги обезбедипреку заем од Светска банка во висинаод 70 милиони евра. Идејата иглавната цел на овој проект ереконструкција и рехабилитација несамо на регионалните патишта кои сево надлежност на државата, туку иподобрување на локалните патишта, закои половина од овие средства сенаменети токму како поддршка наопштините. Сореконструкција/рехабилитација нарегионалните и локалните патишта ќесе намалат трошоците за пристап допазарите и услугите за општинитеопслужувани преку овие патишта.

Проектот е предвидено да сереализира во период од пет години,односно да биде целосно завршен во2013 година. Улогата и одговорностана Агенцијата за државни патишта есевкупен проектен менаџмент имониторинг, спроведување на јавнитенабавки, вршење надзор за време наизведување на работите и финансискименаџмент.

Пред започнување со реализацијана проектот беше изработенстратешки документ за животнасредина од кој произлезе дека за секојрегионален и локален пат согласноЗаконот за животна средина епотребно да се изработи елаборат заживотна средина кој содржи план зауправување и мерки за ублажување навлијанијата врз животна средина.

Во рамки на проектот седефинирани три компоненти:

Првата компонента се однесува нарехабилитација и реконструкција нанајоштетени делници од 11 регионалнипатни правци во вкупна должина од290 км, за што се предвидени 34милиони евра. Обврска на Агенцијатаза државни патишта е избор на патниделници, техничка подготовка испроведување на јавните набавки.

Втората компонента се однесува нареконструкција на локалните патиштакои се во надлежност на општините,но поради недостаток илиограничените извори на финансискисредства овие патишта се приличнозапоставени. Од овие причини прекуоваа Програма Владата обезбеди 34милиони евра како поддршка налокалните самоуправи. Обврска на


градежништво

Вистински предизвики позитивни искуства

Во моментов е завршена реконструкција на 82 локалнипатишта во 45 општини во вкупна должина од 180 км

Неџат БАЈРАМИ, Магдалена СТОЈАНОВА, Игор МИТРЕНЦЕВ, Сашка БОГДАНОВА

Реализација на пРоектот за поддРшка на пРогРамата за Регионални и локални патишта

Тип на патишта Вкупна Според видот на коловозотдолжина (км) Асфалт и коцка Макадам Земјани и

непросечени

Автопатишта* 251Магистралнипатишта 911 826 / 85Регионалнипатишта 3.771 2.842 441 488Локалнипатишта 9.258 4.355 786 4.117ВКУПНО 13.940 8.023 1.227 4.690

*) Должината на автопатишта е вклучена во должината на магистрални патишта.табела 1. Национална патна мрежа



Агенцијата за државни патишта епрегледување, одобрување напроектите доставени од општините иподготовка на тендерскадокументација.

Третата компонента се однесува заинституционална поддршка наАгенцијата за државни патишта за штосе предвидени 2 милиони евра.

РЕКОНСТРУКцИјА НАРЕГИОНАЛНИ ПАТИшТАВо текот на 2008 година беа отпочнатипостапките за избор на изведувач зареконструкција на 11 најоштетенирегионални делници. Постапката сереализираше во 11 посебни лотови,при што беа избрани три градежникомпании за изведување на работите.Градежните активности на теренотпочнаа на почетокот на 2009 година.

Листа на регионални патиштаопфатени со Проектот финансиран сосредства од заем од СБ:

Р – 104 Илинден – Калуѓерец 19,0 кмР – 105 Ржаничино – Св. Николе 35,5 кмР – 107 Лакавица – Неготино 33,5 кмР – 110 Давидово – Раброво 13,5 кмР – 206 Страцин – Пробиштип 26,3 кмР – 418 Струга – Дебар 24,2 кмР – 505 Макази – гран. со Грција 37,5 кмР – 513 Прилеп – Мак. Брод 37,0 кмР – 516 Прилеп – Кривогаштани 22,0 кмР – 527 Превалец – Смојмирово 13,6 кмР – 604 Струмица – Дојран 24,7 км

Во моментов е завршенареконструкција на сите 11 регионалнипатишта.Графички приказ на активности на Р –

105 Ржаничино – Свети Николе:

РЕКОНТРУКцИјА НА ЛОКАЛНИПАТИшТАПреку овој проект како поддршка наопштините за развој на локалнатапатна инфраструктура, се обезбеденисредства на износ од 34 милиони евра.Како што е споменато погоре,состојбата на локалните патишта не ена некое завидно ниво. Имено, сè уштепостојат голем број земјани патиштапо кои, особено во зимскиот период,движењето е ограничено, а наодредени места и скоро невозможно.Имајќи ги предвид лимитиранитебуџети на локалните самоуправи,очигледен е фактот дека е неопходнаинвестиција за подобрување налокалната патна инфраструктура.

Формулата за распределба насредствата од заемот на Светска банкапо општини е усвоена во согласност соЗЕЛС (Заедница на единици налокална самоуправа) и за секојаопштина средствата се алоциранисогласно следниве критериуми: број на население (со 35 %) површина на општината (со 35 %) број на населени места (со 20 %)

должина на локалната патнамрежа (со 10 %)

Во Агенцијата за државни патиштадосега се доставени вкупно 300проекти од 82 општини.

Радува фактот што за овој проектпостои голем интерес кај општините,особено поради тоа што сораспределените средства навистинаќе може да се подобри состојбата назначителен дел од локалната патнамрежа. Но, треба да се напомене декане може да се очекува реализација насите доставени проекти, бидејќипраксата покажува дека некои одпроектите се изработенинеквалитетно, со што не сеисполнуваат потребните критериумиили пак на општината не ипреостануваат средства за оваанамена доделени од Светска банка.Доколку општините не можат да гиреализираат своите проекти со заемотод Светска банка, а имаат доставеносоодветни проекти, нивнатареализација ќе биде овозможенапреку заемот од ЕБОР.

Во моментов е завршенареконструкција на 82 локални патиштаво 45 општини во вкупна должина од

180 км.

ЗАЕМ ОД ЕБОРСо средствата обезбедени одЕвропската банка за обнова и развојпланирано е да сереконструираат/рехабилитираатдополнителни 7 регионални патишта иоколу 200 локални патишта.Градежните активности на терензапочнаа оваа година, и зарегионалните и за локалните патишта.

Листа на регионални патиштаопфатени со Проектот финансиран сосредства од заем од ЕБОР:Р- 418 Струга - Дебар 27,0 кмР-606 Радовиш - Конче - Лубница23,0 кмР-610 Ангелци - Вељуса 4,0 кмР-509 Маково - врска со Р-109(Манастир) 16,0 кмР-109 Витолиште - Мајден - мост нар.Бистрица- - Св. Петар - Мрежичко -Мушов Гроб 30,0 кмР-109 Демир Капија - Крњево- Мушов Гроб 20,0 кмР-108 Кавадарци - Мушов Гроб 16,5 км

При реализацијата на проектитепреку заемите од СБ и ЕБОР, посебновнимание се посветува наспроведувањето на Законот заживотна средина и Постапката заоцена на влијанието на проектите врзживотната средина. Согласнобарањата на банките, но инационалната законска легислатива,за секој поединечен регионален илокален пат беше спроведенапостапка за оцена на влијанието врзживотната средина и изработка насоодветен документ – Елаборат зазаштита на животна средина одобренод Министерството за животнасредина и просторно планирање, којги содржи потребните информации имерки (План за заштита на животнасредина и Мерки за ублажување навлијанието врз животната средина).Предложените активности сепреземаат за време на изведување наградежните работи со цел намалување

на

а во Република македонија

сл.1 Состојба на коловоз после стругање сл.2 Крпење на ударни дупки по извршено стругање

сл.3 Прскање на коловозот со битуменска емулзија сл.4 Асфалтирање на патот со АБ 11s, d=4,0 cm


влијанието одреконструкцијата/рехабилитацијата напатиштата врз животната средина.

ИСКУСТВАИмплементацијата на целокупниотпроект за нас претставува вистинскипредизвик и позитивно искуство,особено во делот на реконструкцијана локалните патишта, со оглед на тоашто тие не се во надлежност наАгенцијата за државни патишта.

Генералната слика оддосегашната реализација на проектоте позитивна, но сепак во текот наработата констатиравме дека имаодредени недостатоци, особено приимплементацијата на вторатакомпонента – реконструкција налокалните патишта. Во таа насокапосебно треба да се нагласи дека првчекор за отстранување нанедостатоците е подобрување наквалитетот на изработка на проектите.Уште на самиот почеток, односно приаплицирањето со проектите беаконстатирани голем број недостатоци

кои главно се однесуваа на нереалнипредмер-пресметки, што од еднастрана, во следните фази нареализација е мошне значајно засамите општини во смисла напланирање на средствата за проектитешто следуваат, но од друга страна ебитен фактор за квалитетно изведениградежни работи. Притоа, се добивпечаток дека можеби проектантот ивоопшто не излегол на терен приизработката на проектнатадокументација од причина штозначителен дел од проектите несоодветствуваа со реалната состојбана терен – поради ова се препорачувазадолжително да се изврши теренскиувид на трасата уште пред да сезапочне со подготовка на техничкатадокументација.

Втор сегмент на кој треба во иднинада се обрне поголемо внимание енавременото планирање наактивностите на општините. Тука семисли на усогласување на нивнитедруги планирани проекти кои сеповрзани со изведбата на градежните

работи на локалните патишта. Воодредени општини се соочивме соситуации каде самите градоначалницибараа да се пролонгира динамиката наизведба на нивните проекти, одпричина што во тој период поставувааканализација и водоводи на локациитекај локалните патишта. Овие семожеби најбитните фактори коипридонесуваат за целокупнотопролонгирање на динамиката нареализација на проектот.

Препорака е да се зголемикапацитетот на помалите општини вооднос на човечки ресурси, односно дасе има барем по еден вработен од ситеобласти на техниката иградежништвото.

Имајќи го предвид горенаведеното,за реализација на заемот преку ЕБОР еангажиран консултант, кој вршидетална проверка на доставенататехничка документација. Соспроведувањето на законите,активностите и мерките во делот наживотната средина, посебно сореализација на овие проекти, беше

воспоставена практика на третирањена оваа проблематика и подигнувањена свеста на сите чинители во овојсектор за континуирано следење насостојбата и влијанието наактивностите на патиштата врзживотната средина.Неџат БАЈРАМИ, Магдалена СТОЈАНОВА,Игор МИТРЕНЦЕВ, Сашка БОГДАНОВА

неџат бајРамидипл.град.инж., Агенција за државнипатишта, Даме Груев бр. 14, Скопје,Република Македонијаe-mail: [email protected]магдалена Стојановадипл.град.инж., Агенција за државнипатишта, Даме Груев бр. 14, Скопје,Република Македонијаe-mail: [email protected]игор митРенцевдипл.град.инж., Агенција за државнипатишта, Даме Груев бр. 14, Скопје,Република Македонијаe-mail: [email protected]Сашка богдановадипл.инж.жив.сред., Агенција за државнипатишта, Даме Груев бр. 14, Скопје,Република Македонија


Главни насоки на нашата фирма се: континуирани инвестиции во идни унапредувања,амбициозни развојни планови со перманентно вовдување на новите технологии,опреми и машини, обезбедување на високопрофесионален кадар, а се со основна

цел: поголема продуктивност, афирмација и лојална конкуренција. Сете овие компонентиусловија фирмата да прерасне во една од позначајните градежни фирми во РепубликаМакедонија, но и надвор од неа.

Опсег на нашата дејност првен-ствено е изработка на : - челични конструкции- производство и изведба на алуми-

ниумска и ПВц столарија - стакларски работи- фасадно облагање- покривачки работи - светлечки реклами- проектански услуги

Мораме да истакнаме дека еднамногу важна компонента од основ-ните принципи на работа на „Прототип“ е и долгогодишното искуство и перманентна со-работка со сите проектантски куќи, а се со цел да се достигнат високите европскистандарди за квалитет на брза и ефикасна градба.

Нашата долгорочната соработка со реномирани проектантски куќи, како и признатипроизводители на градежни материјали, произлегува од причина што како изведувачисо подолга референтна листа, секогаш имаме заедничка цел со секој проектант, одно-сно инвеститор, а тоа е најдобро техничко решение, кое во целост ќе ги оправда вложе-ните финансиските средства. Најчесто, нашиот инженерски кадар ова го остварува соактивно учество во самото создавање на изведбените проекти, каде заедно со про-ектантите ги наоѓаме најрационалните решенија, кои произлегуваат од долгогодиш-ното искуство, постојаната едукација и следење на светските новитети во современотоградежништво.

Во архитектурата, покрај естетиката и функционалноста, многу значаен сегмент пре-ставува и правилниот избор на соодветни градежни материјали како и познавањето натехничките карактеристики на секој избран материјал.

Соочувајќи се истовремено со огромните архитектонски барања и актуелни трендовиво високоградбата, „Прототип“ тесно соработува со еминентни странски имиња и брен-дови на производители на градежни материјали, кои непрестано развиваат нови систем-ски решенија и технологии, а се со цел да се решат и подобрат стандардите за квалитетна финалниот производ.

Денес во архитектурата е изразена доминацијата на: фасадните стакла (за коиимавме свој осврт во минатите броеви на „ПОРТА 3“), алуминиумот, пластиката, челикот,иноксот (неʼргосувачкиот челик) и композитните панели, материјали кои имаат подолгатрадиција и претставуваат модерно и широко применувано решение, како во западнитеземји, така и кај нас.

Последниве години во Македонија, со акцент на Скопје, се реализирани поголем бројна современи конструктивни и фасадни решенија, кои преставуваат извонредни визу-елно - естетски остварувања и се главен показател за нашето присуство на сцената намакедонското градителство.

Фасадата е лицето на секој објект. Една од главните и покомплексни задачи на секојархитект е токму обликувањето на самата фасада, облик по кој самиот објект ќе се пре-зентира и распознава, облик во кој ќе се преслика идејата на творецот. Изгледот нафасадата најчесто е и еден од најважните фактори за привлекување на внимание накрајниот корисник - инвеститорот. Добро дизајнираната фасада истовремено асоцирана квалитет и добри технички карактеристики.

Ви претставуваме некои од поновите изведени објекти, како и дел од објектите што семоментално во градба, каде што вградивме дел од понудата на системи и материјали сокои долгогодишно соработуваме:

*,,МЕГИ,, - Бизнис Центар- СкопјеОд архитектонски аспект, фасадата е решена во комбинацијаод асиметричнистаклени површини пресечени со полни вертикални по-вршини обложени со црвен ком-позитен панел како и повеќееркерно испуштени натстреш-ници сораспони >8м. Овде е применетакласична и структурална алуми-ниумска фасада системTecnowall 150.Кај структуралната фасада сепојавуваат поситни растери сотри различнивисини, во кои се вградени три вида на структурално стакло. Со ова сепостигнува ефект на сложувалка на фасадата. Застаклувањето е сотермноизолационо сигурносно стакло GUARDIJAN HP SILVER 35 lami glass, сокарактеристики: трансмисија LТ=35%, соларен фактор СФ=26%, топлинскапроводливост U=1.1 W/m2 K и GUARDIJAN HP NEUTRAL 61 сокарактеристики: трансмисија LT=61%, соларен фактор SF=40%, топлинскапроводливост U=1.1 Њ/м2 К, со кое е постигнат термички коефициент к=1,1.Во кровната површина има лантерна со кружна форма со дијаметар 13м,застаклена со сигурносно ламинирано стакло...

*,,ХИПЕРИУМ,, Бизнис Центар- СкопјеНа овој објект изведена е полуструктурална фасада, системС 85 тип CFS од системите на реномираниот бренд Schuco,со полуструктурални крила тип SK 102 (TOP HANGE). Slydingотворачките крила се од термоизолирани профилисистем АДС 65 ,исто така на производителот Schuco. Изве-дена е и кровна лантерна систем AUF SATZ construction 50+Schuco.Внатрешната столарија е изведена во систем М50, а портал-ските позиции систем Office 100, Alumil.Застаклувањето е изведено со термоизолирано стаклоGuardian Sun Guard HS Super Neutral 51 lami glassd=4.4.2+16+6mm Float Clearсо следнивекарактеристики: топлински фактор UK=1.1W/m2, трансми-сија LT>45%, соларен фактор по SFEN>28%, звучна изола-ција Rw=40dB.Изведено е и системско решение на производителот Alcan на вентилирана фасада од ка-сети со композитен панел Alucobond со d=4mm(0.5+3+1.5)комбиниран во три бои.

*Меморијален Центар ,,ТОШЕ ПРО-ЕСКИ,,- КрушевоЕдна несекојдневна смела про-ектантска замисла, прерасна во мо-дерна архитектонска творба сопримена на една од поновите термо-изолирани SCHUCOфасади која овозможува одводну-вање во три рамнини.

Стаклениот кров во форма на стак-лена призма кој треба да егзистирана специфичните климатски условиво Крушево, бараше проверено си-стемско решение, па затоа приме-нивме систем SCHUCO FW 50+HI,

Покрај естетиката и функционалноста,значаен е и правилниот избор на соодветни градежни материјалиДруштвото за производство, градежништво, промет иуслуги “ПРОТОТИП”- Скопје, како име во градежништвото наовие простори, е активен субјект повеќе од 30 години вообласта на изведбено - завршните работи во високоградбата.

Дивна ЈАНЧЕВА, дипл.инж.арх.


поставена врз челична носечка конструкција.Стаклата се термопакети од производството на GUARDIAN, со вкупна дебелина од

40мм на кровните и 30мм на ѕидните површини, а комбинацијата е со HP NEUTRAL 61 иHP GREEN 61Карактеристично е тоа што на едно од стаклата во термо пакетите, како за кровните така

и за ѕидните површини, се појавуваат мотиви на листови, според мотивите од албумот наТоше.Користени се структурални китови од програмата на DOW CORNING.

*бизнис центар ,,МИДА“Објектот во кој применивмеалуминиумска фасада во кла-сична изведба од системите наSCHUCO: FW 50+ со авионскокрило како украсно калапчепо хоризонталата и FW 50+SGво класична изведба со струк-турални рамки. Прозорскитенизови се од термоизолирансистем AWS/ADS 60, шибервратите се од систем ASS- 50AWS/ADS .

Застаклувањето е со термоизолационо стакло каде првото стакло е Guardian HS SuperSilver Neutral 51 Iami glass во административниот дел и Guardian Clima Guard Solar Iamiglass за изложбениот дел. Овие стакла од семејството на нискоемисиони и високоселек-тивни, имаат извондредни перформанси кои во термопакетот со аргонското полнење да-ваат одличен термофактор K=1,1 W/m2.

Интересно решената фасада, каде ефектот полно-празно се остварува со наизменичнапримена на стакло и композитен панел, кој е со една несекојдневна пластика, го правиовој објект репрезент на проектантската замисла.

*,,УСТАВЕН СУД, ДРЖАВЕНАРХИВ И АРХЕОЛОШКИ МУЗЕЈ,,-СкопјеОбјектот, во завршна фаза на из-градба, е типичен пример на спојна најразлични материјали. це-лата обвивка на објектот е замис-лена и изведена какоструктурална фасада, систем Tec-nowall, застаклена со термопакеткаде надворешното стакло еGuardian Sun Guard HP Bronze 40/27 lami glass 3.3.1, а внатрешното е GuardianFloat glass clear д=4мм во транспарентната зона, а во зона на мкк е калено-емајлирано стакло. Пакетот со аргонско полнење овозможува одличен термофак-тор K=1,1 W/m2. Изборот на стаклото беше условена од поставеноста намермерните столбови пред фасадата, со што се доби ефект на длабочина.

Различните склопови на применетите материали на овој објект како: стаклото, мерме-рот, бакарот, челикот и алуминиумот, даваат интересен архитектонски склоп.

*административен објект ,,ГРИНГО,,- СкопјеОбјект во кој на фасадата се појавува комби-нација од класично изведена фасада и венти-лирана фасада обложена со ХПЛ плочи илит.н. „Треспа“ изработени од целулозни влакнаи термички изолирани смоли од срцевина надрво, а завршниот слој на панелот е пигмен-тирана смола електростатски обработена.ХПЛ плочите се со текстура на дрво. На јужната фасада во делот на алуминиум-

ската стаклена фасада се изработува фаса-дата со структурална изведба тип Tecnowall150 и е застаклена со Guardian HP Silver 35lami glass d=3.3.1+15Ar+4 extra clear, а на се-верната фасада изведбата е класична фасадасо нагласени хоризонтални и вертикални ка-лапчиња, со пескарени стакла во парапетназона.

*,,МЕМОРИЈАЛЕН ЦЕНТАР НА ХОЛОКАУСТОТ,,- СкопјеКомплексно архитектонско остварување кое беше голем предизвик. Изведена еалуминиумска фасада во структурална изведба со систем на профили кои ги задо-волија барањата на инвеститорот, класификација спрема UNI 7979. Застаклува-њето беше со термопакет со следниве карактеристики: UV=0.1%, трансмисијаtv=34%, соларен фактор по g=24.8%, топлотен фактор Ug=1.1W/m2.

Покрај топлата врска (мостот) изработенаод челична носечка конструкција, сите за-штитни огради и гелендери како и натстреш-ници, беа изработени од инокс.

Облагањето на полните фасадни полињае изведено со специјален алуминиумскикомпозитен панелен сендвич Алуцор, кати-ран од сите четири страни со д=20мм, изра-ботено од алуминиумско саке д=15мм иплоча од природен полиран гранит сод=5мм. Панелите се бесени на специјалнаносечка потконструкција. Исто така, дел одполните полиња се облагаа со патиран цин-ков лим со одлични механички карактери-стики

*деловен центар ,,Кеј 13Ноември,, -СкопјеЕден од најновите објекти кој ево завршна фаза на изградба, еделовниот објект „Кеј 13 Ноем-ври“. Објект на кој вградивме си-стемски решенија на Schucoкако класична и структуралнафасада FW 50+ I FW 50+ SG истакло Guardian Sun Guard HPNeutral Silver 43 i HP Neutral 61,а во парапетна зона калено иемајлирано. Облагањето на фа-садата, сите подгледи и венци есо композитен панел д=4мм, а

фасадното облагање, односно вентилираната фасада е од плочи од природенгранит д=20мм, кантирани и полирани со висок сјај, а поставени на своја алуми-ниумска потконструкција. Од разиграната асиметрична форма на фасадата, до-аѓаат до израз склоповите на најразлични материјали, применети на овојграндиозен објект

*Аеродром ,,Александар Велики,, -СкопјеУчествувајќи во изградбата на но-виот комплекс на аеродромот„Александар Велики“, изведувајќиработи на новата зграда за адми-нистрација, зградата на ПП одделе-нието, Каргото и главнатаТерминална зграда, применивмеповеќе различни системски реше-нија. Во целост е извршено покри-вање со кровен панел Kingspan KS1000 HD, огноотпорен, термичкиизолиран U=0.27W/m2K и коефициент на акустика Rw=26Db. Монтирани се Kingspan SF80 ѕидни панели, огноотпорни и поликарбонатни панели Thermoklic д=40мм со посебниперформанси. Алуминиумската фасада е во класична изведба, и е застаклена со термо-пан изолациско стакло на Guardian; d=4.4.2 Sun Guard Solar +16Arg+6.6.2 lami glss low Eсо следниве карактеристики: Lt=63.9%, SF=39.2%, U=1.1W/m2K, Rw=47Db, а се порадифункцијата и местоположбата на самите објекти.

* СПОРТСКИ САЛИ НА АГЕНЦИЈА ЗА МЛАДИ И СПОРТВо наши понови реализации, мораме да ги споменеме и спортските сали коиги изведуваме низ Македонија, каде што покрај носечката челична конструк-ција, вградуваме покривни и ѕидни панели од реномираниот производителCORUS.За ѕидни панели се употребени сендвич панели со д=10 см и коефициент на тол-

потна проводливост U=0,21 W/m2 K, составени од пластифициран челичен лим иисполнета со полиуретан, кои се самогасиви, а се поставени на носечка челичнаконструкција, минизирана и противпожарно заштитена. Должина на панелите од12м. Додека пак за покривање употребивме кровни сендвич панели составени од

два челични пластифициранилимови со коефициент на то-плотна проводливост U=0,20W/m2 K, исполна од полиуретансо д=10 см, исто така самогасиви со должина од 15м.Сите додатни елементи од кро-

вот, опшивки, лајсни, банци, олуции слемиња, се изработени спремасистемските вградени детали.


интервју

на што моментално работистудиото митаРХ?

Момемнтално завршуваме со двеиндивидуални куќи во белградскатанаселба Дедење. Тие се во завршнаградежна фаза, а ние ги следиме ситекуќи кои ги проектираме. Очекуваме дапочне реконструкција на една вила воВиена од 16 век по наш проект. Покрајова, работиме и на главниот проект заделовниот објект Хидроелектрана наДрина во Вишеград. Оваа работа јадобивме на меѓународен конкурс кој гоорганизираше УНЕСКО, бидејќи зонатаоколу мостот на Дрина е под заштитана оваа организација.nколку е тешко да се организира

едно архитектонско студио во времекога кризата го потресуваградежниот сектор?

Многу тешко, ние сме мало биро оддесетина луѓе. Во нашиот тим се и шестмлади архитекти кои се со нас веќенеколку години. Tие дојдоа директноод факултет и ова е период наархитектонско созревање низ целиотпроцес на проектирање, следење иизведба, од создавање на идеја дореализација. Со оглед на тоа што воовој момент има многу малку нарачки,ние сме на граница на можноста да сеодржиме во овој состав, да незастанеме или да не се разделиме.Сите сме помалку во проблем и ситепомалку се откажуваме од нешто затоашто се обидуваме да одржиме еденконтинуитет и атмосфера којауспеавме да ја создадеме досега. Ниемногу работиме конкурси, и бидејќи воСрбија не се организираат многу,почнавме да работиме и меѓународниконкурси. Пред еден месец добивме

Целиот живот е проткаенсо мали копнежи занекои работи кои несе случиле

Бранислав Митровиќ е роден во 1948 година во Бар, и детството го поминал на црногорскотоприморје. Гимназијата ја завршил во Подгорица, а Архитектонскиот факултет во Белград во 1974година кај професорите Урош Мартиновиќ и Иван Антиќ. Како студент работел во Институтот заархитектура и урбанизам на Србија. Од 1977 година работел во „Србијапроект“, а од 1986 годинаво Институтот ЦИП. Од 1990 година почнува да работи како професор на Архитектонскиот факултетво Белград. Студиото МитАРХ го основал во 2005 година.

м-р Ѓорѓе ЈОкИќ,дипл.град. инж

Хотел воНови Сад


интервју

откупна награда за една гаража воХонгконг. Тоа се сите елементи засоздавање атмосфера во студиото иодржување на континуитетот. Многубироа низ градот се затвораат, но ниене се даваме, ќе успееме да сеодржиме сите на број.nСпоред Вас, како влијае

општествената и политичкататранзиција врз архитектурата иулогата на ахитектот?

Жалам, но мора да бидам негативен.Не мислам дека транзицијатаафирмативно влијаеше наархитектурата. Сепак, ако професијатае зрела мора да биде подготвена насите удари од страна на општеството илошата атмосфера. Се плашам дека се

е помалку распаднато. Распаѓањето наопштеството и системот неизбежноводи кон распаѓање на сегментите натоа општество, а нашето проектантскодејствување е еден многу инволвирансегмент во животот на опшеството. Сеплашам дека во однос на времето штого паметам, време кое можеме да говикаме комунистичко во позитивна илинегативна конотација, работите станаапонеуредни. Во тоа време владеешеатмосфера која почитувањето спремапрофесионалецот го искажуваше напоинаков начин. Како последица наархитектонското дејствување, тааситуација беше далеку поуредна. Ниеденес имаме неуредна ситуација наполето на проектантското дејствување,

легислативата, законите и стандардите.Како да исчезнал средниот век наархитектурата, и сè се заборавило. Гизаборавивме класичните знаења и сегасме во најексплицитниот мрак насредниот век. Може да се каже декание живееме еден професионаленполуживот. Државата не се труди да гопоправи тоа, сите имаа една деценијана исцрпување од менталниот ресурсна професијата. Секако, има и светлипримери во архитектурата, архитектикои се борат, но сметам декапоследиците се катастрофални запрофесијата. Јас ова го говорам какопрофесор, затоа што многу ми е тешкокога ќе помислам дека овие млади луѓеполни со ентузијазам, енергија ипотенцијал ќе бидат обесхрабрени соатмосферата без разлика колку и да седобри.nКако ја гледате српската

архитектура во контекст на регионот?Каде се наоѓа Србија денес?

Јас можеби ќе изречам ерес, за жал,не можам да бидам задоволен каконекој кој партиципира воархитектонското творештво, но ми сечини дека Србија има далеку поголемархитектонски потенцијал отколку штотој потенцијал искажува резултати.Нашиот резултат е далеку под она штоби можеле да бидат нашите можности.Ова го зборувам како професор којима увид во новите генерации коиизлегуваат со години од факултетот.Многу наши луѓе кои заминаа оттука, гопокажуваат тоа. На пример колегатаВаса Петровиќ кој живее и работи во

Љубљана. Сметам дека општеството иво Словенија и во Хрватска на едендалеку поразумен и почувствителенначин разбра дека архитектурата ееден многу значаен сегмент воопштеството, и ако архитектурата госледи она што се случува воопкружувањето, тогаш правиме еденсопствен градителски контекст, којтогаш на еден поафирмативен начинговори за можностите на таа средина.

Мислам дека во овој момент воСловенија и во Хрватска се случува напоширок план подобра архитектура.Во Србија постојат поединечни успеси,а професијата прави компромиси соопштеството и со себе, софинансиските можности и сопримитивизмот на еден голем бројнови инвеститори. Србија имапотенцијал, има и градежен замав. Сèуште се гради на разни локации, наДедиње, Неимар, на Вождовац сегради голем станбен комплекс.

За жал, нашиот ресурс сеупропастува, а тоа го прават луѓе коисе дел од нашата професија. Јас овдегледам едно лицемерие напрофесионалци кои декларативно сеза голема архитектура и добраархитектура, а прават компромиси соинвеститорите и учествуваат вопропаѓањето на нашата професија. Дабидам буквален, кога некој ќе направиедна соба од шест, седум квадрати соќошиња и ја промовира во соба, ипроизведе нешто што не еупотребливо во иднина, тој не може даја верификува оваа средина какосредина која има еден добро изграденресурс.

Денес имаме ситуација когастановите што се градени во 70-тите,80-тите години, како и оние предвојната или помеѓу двете војни, сеединствени станови за кои ние можемеда разговараме како за прифатливресурс, каде можеме даинтервенираме ако на семејсвото му епотребна промена или корекција возатечената структура. Ова што еградено последниве години,вклучувајќи ги и таканаречените елитнистанови, не одговара ниту наминималните стандарди коинекогашната ЈНА ги имаше во своитепрописи. Тоа е парадокс помеѓуновопроектираните екслузивнистанбени зони, она што тие го носатвнатре како структура, употребнатавредност и архитектонскиот квалитет, истанбените згради кои се градени предтриесет и повеќе години.Архитектурата мора да биде високоетична, морална и принципиелна. Таа

Деловната зградана „Цептер“ воБелград


интервју

мора да биде тврдоглава до одредениграници ако го брани базичниотквалитет. Јас не сум да војуваме соинвеститорите и да им помогнеме самида си го соберат она што гопроизведуваат. Професијата треба направ начин да му помогне наинвеститорот, мора да постоизаедничка согласност. Јас не правамкуќа за да живеам во неа, туку некојшто ја нарачал куќата да биде во неа.Потребно е да ја потрошам целатаенергија и да имам морална и човечкаобврска и желба мојот објект да бидена повисоко ниво отколку што е мојатацена. Ние денес сè помалкупрепознаваме таква архитектонскапрофесија. nдали имате соработка со

колегите од македонија и колку јапознавате македонскатаархитектонска сцена?

Пред две години престојував воСкопје на Салон за архитектура,благодарејќи на колегите од Сојузот наархитекти на Македонија. Тоа бешепрв контакт после, за жал, подолговреме. Мене ми е многу интересно даследам што се случува на просторитеод нашиот регион преку часописи, наоснова информации гледам дека имаинтересни млади тимови. За жал, освеннеколку лични контакти со луѓето одСојузот на архитекти и колегите одфакултет, други контакти немам.Сметам дека Македонија е многуинтересен простор, и ми се чини декатие дијалози помеѓу просторите штонекогаш беа заедно се многу значајни.Потребно е меѓусебно да се помагамеи да комуницираме, затоа што тоа го

зголемува квалитетот на сите нашисредини. Јас имав среќа како млад даучествувам на конкурси ширум бившаЈугославија, тоа беше размена напоинаква атмосфера, традиција исензибилитет, што влијаеше многуафирмативно врз унапредување наархитектурата и поместување наквалитетот во сопствените средини. Воовој момент комунакцијата е слаба иверувам дека е многу важно на овојплан да се случува нешто повеќе.nкако би го дефинирале вашиот

пристап кон архитектурата? Тешко е да се каже, секојпат кога

малку ќе се обѕрнете имате чувствокако на час по анатомија да сесецирате сами себе од минатото игледате што би можело да бидекорисно за некои идни чекори.Израснав на приморје, чинам тие првидоживувања на просторот, ѕидот,каменот прилично влијаеле на мене, намојата ликовност и однос спремаформата. Можеби моите први објектиповеќе се потпирале на архетипската,примарната градежна форма и совреме еволуирале во осамостојувањена формата и потрага по поинаковоблик, правејќи го тој просторот како

многу значаен сегмент на вкупнатаструктура на објектот.

Мислам дека поместувањето нанекои технички унапредувања водешекон раслојување на архитектонскатаопна како композиција наархитектонската форма, за да вопоследно време низ материјали коиденес ги имаме на располагањеповторно се вратат во примарнатаформа.

Јас секогаш цртам детски цртежкако инкарнација на најсилнотодоживување за детска куќа. Мисламдека таа моја детска маѓепсаност соформата на објектот во кој живееме, семенуваше низ времето и низархитектонските влијанија, за даможеби во овој момент тежнее конедна сведена форма скоро до дизајнна елементите. Ако зборувам за моитеобјекти како примери, Ликовнатаакадемија е крај на еден десетгодишенпериод со најразвиена форма на таамоја прва архетипска фаза, прекуделовната зграда на „Цептер“ илистанбениот објект во Кумановска улицаво Белград, каде се отвораат некоидруги просторни и обликувани форми,до можеби Хотелот во Нови Сад и

последните индивидуални куќи, кадешто употребувајќи го технолошкиотелемент во архитектуратаобезбедуваме во исто времетранспаретност на формата икубичност.

Можеби тој технолошки исчекор мидава потврда за размислување ипросторна спекулативност во правецна потполна сведеност наархитектонската форма до облик нагеометриско тело. Низ целотоархитектонско дејствување мојотархитектонски развој одеше чекор почекор, секогаш следниот чекор гоусвојуваше претходниот, гоанализираше и потоа го афирмирашеили елиминираше и конечно правешеплатформа за следниот чекор. Заразлика од мојата личност која не етака сталожена, на архитектонскиот патможеби инстиктивно сум чувствувал дабидам претпазлив во следниот чекор исериозен во освртот назад.

Тоа е една секвенца која е подлогаза еден континуитет во развојот, имавсреќа некои објекти да се случат какоаголни пресеци во архитектонскотоопределување. Бае и показател наекспериментите што се правени во тој

Станбена зграда наулица Кумановскаво Белград

момент. Секогаш е важно да сепрепуштите, контекстот на некој начинда ви обезбеди простор, и реакцијатана контекстот со своите архитектонскиидеи во таа корелација ја обликува и јадава резултантата во формирањето наеден архитектонски објект. Контекстотги менува некои од моите скороусвоени канонски платформи.Контекстот е тој што помалку ја менуваархитектурата што ја носам со себе,архитектурата во која верувам,архитектурата или структурата штоморам да ја поставам во однос напрограмско-функционалните барања. nкако професор на факултет

постојано сте во контакт состудентите. колку влијанието настудентите и нивните идеи влијаат навашето творештво?

Кога се дружите со некого, ако тоа еискрено секогаш резултантата помеѓувас говори за вашите односи. Тој штоќе каже дека не се менува, мислам декане говори искрено. Поради таапричина полесно се определив дадојдам на факултет. Кога работев воЦИП со архитектите Станојевиќ иЛазаревиќ водевме група одпетнаесетина луѓе, и тоа беше првконтакт со една така квалитетнаатмосфера. На факултет атмосферата,сослушувањето и неоптоварувањетошто го носат студентите со себе можемногу да влијае на вас. Професоритешто умеат да гледаат, да гиприспособуваат своите предавања ида реагираат на она што ќе го добијатод другата страна, се добрипрофесори. Тие мора да го разбераттоа и да носат одредена доза натолеранција и разбирање за она што гогледаат пред себе. Кога зборуваме за

проектирање, последниве десетинагодини, студентите доаѓаат кај мене востудио, имав среќа покрај мене дапоминат многу квалитетни италентирани млади луѓе.

Младо друштво за мене во овојмомент е многу драгоцено. Моитеобјекти се реакција на тоа дружење,тие не би биле такви да не е овој светкој е овде со мене. Јас сум на ова многугорд, сметам дека реалноста ирационалноста се многу значајни запродукцијата. Ја имав таа привилегијаи право да бирам луѓе кои ќе дојдат, итоа беа луѓе со врвни професионалнивредности, а морав да бидам сигурендека и останатите принципи,неизбежни во архитектурата, морал,етика, домашно воспитување,умешност и квалитет на личноста,сигурно беа оние квалитети пресудниза влијанието дали некого ќе повикамда се дружиме и да биде во мојотнајтесен круг. Јас ги избирав луѓето вокои гледав некоја сличност, но не воархитектурата.

Јас на факултет никогаш не работамсо студентите за да произведам еденнов Бранислав Митровиќ, тоа еапсолутно погрешно. Јас со нивработам за да им помогнам какодругар, професор и колега кој мора даго разбере нивниот потенцијал,проблематиката на процесот и идејата.Јас студентите ги оставам да ја развијатсвојата идеја со моја помош ипримери. Многу е поважен процесототколку квалитетот на нашиот резултат.Квалитетот на резултатот ќе дојде акостудентот помине на прав начин низпроцесот.nимате ли некој проект кој го

сметате дека бил посебен за вашата

кариера?Можеби кулата за технолошка вода

во Крагуевац, мене ми беше интересени во линија на моите тогашниобликувани афинитети. Од станбенатазграда во Ужице, па се до Ликовнатаакадемија, е еден посебен период.Потоа доаѓа зградата Цептер, пастанбената зграда во Кумановскаулица. На крај Хотелот во Нови Сад, наниво на контекст и односот спремаконтекстот, е значаен репер на идејатаза архитектура.nдали имате некоја

архитектонска желба?Има многу желби, подобро да не ги

спомнувам. Има многу нереализираниконкурси и први награди. Многу ми ежал што не е реализирана еднаиндивидуална куќа во ГорњиМилановац, од почетокот накариерата. Ми се чини дека тоа е еденархитектонски концепт кој денес бибил потполно современ и кој би јасменил нашата кариера. Жал ми е штоне се случи некој значаен јавен објектво Белград, така архитектот има еднаубава шанса и одговорност. Целиотживот е проткаен со мали копнежи занекои работи кои не се случиле,можеби јас имам многу од тие маликопнежи, кои можеби беа генераториза некои следни успеси. nколку е архитектурата присутна

во вашиот живот?Јас многу време ѝ посветувам на

архитектурата. Кога имате присуствона монотонија на едно место, виеможете да направите некои исклучоцикои ви значат. Ако решам да играмтенис, тогаш се друго е во втор план,тоа го правам со алиби затоа што наона претходното сум го посветил

целото внимание. nкако студент и млад архитект,

кој најмногу влијаеше на вас?Сите ние помалку ги гледаме своите

професори. Јас имав среќа да имамеден триаголник од професори коимногу влијаеја на мене. Тоа сепрофесорите Брана Миленковиќ, УрошМартиновиќ и Иван Антиќ. Имавпривилегија и среќа да бидам вонепосреден контакт со нив какостудент, а и подоцна. ПрофесоротИван Антиќ ме однесе на првотовработување. Забелешките напрофесор Мартиновиќ беа многузначајни, тој добро го разбирашеживотот. Професорот БранаМиленковиќ со првите часови одтеорија и пракса беше одличен задобредојде на архитектонскиотфакултет. nкога сфативте дека ќе бидете

архитект?Кога морав. Јас не сакав да одам

на архитектура. Јас се спремав заликовна академија, мојот професород гимназија Цветко Лаиновиќ, меподдржуваше и влијаеше на мене.Родителите многу влијаеја, јас отидовна архитектура, но да паднам и да него поминам приемниот испит. Јасзапишав Архитектура и Филозофија,имајќи идеја за завршам филозофија,а ако пропаднам на архитектура,следната година да запишам Ликовнаакадемија. Сакав да завршамфилозофија за да ги убедамродителите дека во животот ќе бидамуреден човек. Архитектурата почнавда ја чувствувам во текот на прватагодина, кога ќе дојдете негде иматепотреба да реагирате на таасредина.


интервју

Ликовнатаакадемија воБелград

аралелно со интензивирањето наархитектонско-градежнитеактивности во центарот на Скопје вотекот на годинава што изминува, меѓудругото се интензивираше идискусијата околу архитектонскитестилови, при што најчeсто бешеупотребуван поимот барок. Вонеколку архитектонски конкурси, тојбеше наведен како еден одпожелните стилови во обликувањетона архитектурата (?!). За негозборуваа не само упатенитестручњаци и културната јавносттуку и поширокото граѓанство. Одона што имав можност да гослушнам и прочитам, можам дазаклучам дека огромнотомнозинство од нив нема нитуосновни познавања заархитектонско-уметничкитестилови, вклучувајќи и стручно-образовани кадри кои се должни тоада го знаат. За да не седезинформира, па и замајува нашатајавност, сметам дека е потребнонекои работи накратко повторно дасе објаснат, со цел стилот барокдостоинствено да се постави нанеговото заслужено историско место.

ЦРКВАИсторијата на цивилизацијата

покажува дека стилот се појавувакако јасно определенаманифестација на конкретнитеопштествено-функционални,техничко-економски и идејно-естетски потреби на општеството. Тојпретставува дијалектичко единствона содржината и формата наархитектонската творба, како општибелези за поединeчни конкретниисториски периоди, а се реализирасо помош на соодветниархитектонски методи.

Општо познато е дека барокот серазвива од почетокот на XVII досредината на XVIII век, зафакајќи гоевропскиот и делумно американскиотконтинент. Тој најпрво се појавува вопапскиот Рим, каде од јасните формина ренесансата произлегуваат

уметничките насоки: доцнаренесанса, маниризам и академизам.Непобитен е фактот што по победатана католичката црква надреформацијата, папите со помош најезуитскиот верски ред, настојуваатРим да го претворат во престолнинана целиот католички свет. Прекусјајот и величественоста наархитектонските објекти, тиенастојуваат да ја изразат својата моќна протестантите (реформаторите).Тогаш со општествените промени сенамалува влијанието набуржоазијата, а се зајакнува улогатана земјоделската аристократија ицрквата.

Под притисок наконтрареформацијата настануваат ипромени во културата. Наместојасното светло на човечкиот разум,завладува емоционалноста, при штосе губи границата меѓу реалното иизмисленото, а стремежот конуметничка убавина се заменува сонагласена грациозност или соаристократски манир.

Во римската барокна архитектура,врз основа на античката идејасоздадена во времето наренесансата, се истражуваатпосложени облици и се применува

пообилна декорација. Исто така,послободно се применувааткласичните стилови, заедно соизработка на лачни и прекршенитимпанони. Фасадите на палатите ина другите објекти, најчесто сеобликуваат со паладиевскиколосален ред, сопрекршени прави икриви венци, соелипсовиднипрозорски отвори и соизвиткани облици.Паралелно содинамичноста сенагласува имистичноста наобјектите прекуупотреба на


стилови во aрхитектурата

Рајналди и Боромини. Црквата Санта Агнезе ин Агоне,Рим (1653-1661)

Г. Гварини. Палатата Карињано, Торино (1680-)

П проф. д-р

Михаил Токарев,дипл.инж.арх.

БАРОКОТ И НЕГОВИТЕ ДЕРИВАТИ ДА СЕ ВРАТАТ ВО НИВНИТЕ ИСТОРИСКИ РАМКИ

Општо познато е дека барокот се развива од почетокот на XVII до средината наXVIII век, зафакајќи го европскиот и делумно американскиот континент. Тојнајпрво се појавува во папскиот Рим, каде од јасните форми на ренесансатапроизлегуваат уметничките насоки: доцна ренесанса, маниризам и академизам

Ж.А. Мансар.Капелата наинвалидите,Париз (1674-1708)

светло-темниконтрасти, коиособено сеприменети во

ентериернотообликување.Значи,

архитектонската, а особеноликовната композиција се „исцртува“со помош на светлосниот зрак.

БАРОКЕН КЛАСИЦИЗАМПрифаќајќи го барокот пристигнат

од Италија, европскитеапсолутистички монархии него гоприспособуваат за свои потреби,односно за величење на власта иславата на монархијата, штоособено е карактеристично заФранција. Во времето на Луј XIII сеформира Академијата науметноста, а во времето на Луј XIVАкадемијата на архитектурата(1677). Основна задача на

Академијата е да гиразработи „идеалнитевечни закони на

убавината“, така што начело со Ф. Блондел таа ќеутврди дека „својство набожественоста егеометричноста“. Какотеориска подлога запонатамошна разработка

се користат делатана Паладио, од што

конечно ќе произлезатзаконите на

барокниот класицизам, наречен стилЛуј XIV, односно стилот нафранцуската апсолутистичкамонархија.

Своето влијание Академијата гопроширува и во областа наурбанизмот, како при планирањетона нови градови така и приреконструкцијата на постојните.Така, во плановите за проширувањена Париз, наместо градските бедемисе предвидуваат булевари, авлезовите во градот се означуваат сотриумфални порти, а првата порта еСен Дени од директорот наАкадемијата, Ф. Блондел. Оние што јапознаваат историјата наархитектурата знаат декафранцускиот барокен класицизамима малку допирни точки соизворниот италијански барок,бидејќи обилно ја користидомашната традиција, а особеноантичката архитектура. Барокниоткласицизам се проширува низ Европаи добива регионални варијации,почнувајќи од Англија па сè доРусија, додека во Германија тојнабргу ќе помине во рококо, особеноприсутен во внатрешното уредувањена објектите. Но, тоа не значи идефинитивен крај на барокнатаидеја.

РОМАНТИЗАМПознато е дека во поголемиот дел

на XIX век во архитектурата наЕвропа и Америка е присутнабезидејноста и губењето наориентацијата за понатамошенразвој на архитектурата, така штодоаѓа до повторување на веќе

виденото од претходните епохи. Вопрвата половина на XIX векнајприсутен е неокласицизмот, кој сеупотребува пред сè за изградба наопштествени објекти.

Како реакција на „паганскиот“неокласицизам се развиваромантизмот во различнитеобласти на творештвото, особено воархитектурата, при штоинспирацијата се бара вохристијанството и неговата уметноство национален дух. Романтичаритево име на природата, слободата иљубовта ги изразуваат со помош нанекој стил од минатото, а споредсопствен избор. Тие ги „обновуваат“сите стилови од минатото, додавајќиим го префиксот „нео“, а во тојконтекст и необарокот. На таковначин, во текот на XIX век сесоздадени објекти со исклучителнаубавина, но без некоја новаконцепција, поради што се наречениеклектични, што важи како општизраз за сите неостилови.Неостиловите, особено негативнаулога одигруваат кога ги помагаатназадните идеи за „облекување“ нановите градежни конструкции соисторицистички фасади. Во тојконтекст може да се смести ипознатата Опера во Париз (1862-1875) на Ш. Гарние, чија храбраметална конструкција однадвор езамаскирана со декоративнитеелементи на необарокот.

МАКЕДОНИЈАПознато е дека тероторијата на

Македонија сè до 1912 година билапод отоманско ропство, па затоа сепоставува прашањето дали до неапристигнале барем некакви барокнивлијанија? Бидејќи пред крајот на XIXвек се воспоставуваат интензивнитрговски врски со Западна Европа, вомакедонските градови започнуваатда се појавуваат сосема слабизрачења на неостиловите, а во таасмисла и на необарокот. Тие севидливи во второстепената пластикаи релјефната декорација на одделниобјекти, особено во градот наконзулите Битола.

Врз основа на претходнатаанализа, сосема е ненаучно да сетврди дека барокот влече какви и дабило корени од македонскотокултурно поднебје.


aрхитектура

Ш. Гарние. Операта во Париз (1862-1875) Битолска архитектура од крајот на XIX век

БАРОКОТ И НЕГОВИТЕ ДЕРИВАТИ ДА СЕ ВРАТАТ ВО НИВНИТЕ ИСТОРИСКИ РАМКИ

Зимата само што не пристигнала, онаакалендарската, а по калдрмата сè уштешетаат луѓе! Не се така многу каколетоска, но сепак ги има доволно. Некоиитаат преку Камениот мост кон Бит-пазар,други пак се враќаат оттаму. Некој нештокупил, некој излегол да се прошета и давиди што има. Ги има и оние осаменитешто не знаат каде да одат, и кои и запразници немаат друштво! Застануваатпред секој излог како да ќе купат нешто,се загледуваат во дуќаните и со часовиодат угоре-удолу, онака бесцелно,загледувајќи ги минувачите или пакгледајќи долу, во своите нозе.

Овде истокот и западот се допираат,но не се судираат. Истокот е на запад,западот е на исток, можеби е чудно, нотака е овде отсекогаш! Тоа е нашатаСтара скопска чаршија! Денес когапоминуваш низ неа, ти се причинува какозаборавена сценографија од некоиминати времиња, по која се исцртанистарите капии и излози на дотраените

дуќани. Погледот ти минува должуличките, па нагоре по фасадите накуќите, се таму до Калето, како низиспишани страници на некоја книга.Чиниш како чаршијата сака да тираскаже кој сè поминал оттука, како самотебе да ти го поверува својот секојдневенчаршиски говор.

По сокаците се движат луѓе,дуќанџиите работат, се раскажуваатприказни за некои минати и блиски

времиња, многу од нив се приказни коисè уште не го доживеале својот хепиенд.Се слушаат разни песни од секаде;турски, македонски, српски, албански,џагор од луѓе кои минуваат, чад и мирисна скарата од кај „Дестан”,„падобранците” во „Ригара” сè уште гоимаат истиот вкус. Истокот и западотживеат заедно тука во некаква „импорт -експорт” стварност!

Старата скопска чаршија е една од

најголемите знаменитости на нашиотград, најголемата чаршија на Балканот поистанбулската.Чаршијата на овој просторопстојува со векови. Таа е старо трговскојадро на градот, сместена од леватастрана на реката Вардар. Како градскицентар на трговијата има податоци декапостоела уште од дванаесеттиот век, ново денешниот облик се оформила од 15до 19 век. До скоро ги помнам тиевремиња, постоеја многу стари занаети,


старо скопје

Ангел Ситновски,дипл.инж.арх.

Старата чаршија - заборавена сценографија од минати времиња

но тие, последниве децении исчезнаа!Останати се многу малку вистинскизанаетчии! Одамна ги нема абаџиите исарачите, казанџиите и грнчарите,бојаџиите, бочварите, самарџиите;останати се еден до два ковачи, а ги немаи оџачарите кај црквата Свети Спас. Наместата каде што опстојуваа некогашнитезанаети, никнаа кафулиња и продавнициза сè и сешто! Се прават проекти зареновирање и заживување на чаршијата,но сè уште не е преземено ништо!Чаршијата полека пропаѓа! Полекаистекува чаршискиот живот како вода однапукната чинија на која само на места сезадржала старата позлата! Без проекти заревитализација се реновираат нестручно

дуќаните, а тие пак, преку ноќ ги менуваатсопствениците. Тука никогаш не сегледало на националноста и на верата,туку на знаењето и на човечноста. Засреќа, тоа како да опстојува сè уште иденес!

ја сакам скопската чаршија. Можебитајната што многумина, како мене, јасакаат чаршијата е начинот на живот којтече низ неа; дуќанот на столарот имирисот на дрво внатре, лимарот што гиизвадил своите производи надвор, наулица, ковачот отспротива во другатауличка кој го разгорува огнот соковачкиот мев, старата шивачка која сèуште вредно работи,кафеаната на

аголот, фонтаната пред Капан ан имасите наредени околу неа, попречнатауличка што скалесто се качува концрквата Свети Спас...!

Би можел со часови да шетам и даоткривам нови работи кој не сум гизабележал порано. Но, самракот полекапаѓа, чиниш како денот да одлетал прекуКамениот мост од другата страна нареката Вардар, заедно со луѓето! Горе нанебото се појавува однекаде месечинатаи со својот сјај ги осветлува крововите натрошните дуќани и од нивкако да се

прелева по калдрмата на уличките. Сегасат светлата во дуќаните, се палатуличните светилки. Чаршијата се спремаза својот ноќен живот чекајќи ги младитешто последниве неколку години доаѓааттука во сè поголем број. А јас уморенполека си одам дома, но, можеби ќе севратам ноќва повторно, да,секако ќе севратам!

старо скопје

В



о центарот на најголемиот град воФинска, Хелсинки, се наоѓанајпрометниот плоштад во земјата,Наринка, низ кој илјадници луѓепоминуваат секојдневно. Восрцето на овој плоштад се градимала капела која има за цел дапонуди, барем накратко, мир вомислите на минувачите што ќе јапосетат. Токму затоа е нареченаКапела на тишината. Архитектите(K2S Architects) се погрижиленавистина ова чувство да седолови и со изборот на материјалза изведба на објектот. Какоосновен материјал законструкцијата, фасадата иентериерот е избрано, секако,дрвото. Племенитата текстура итоплиот амбиент на дрвото едоволен за во тој централен урбанамбиент човекот да доживеедопир со природата.

Градбата на капелата езапочната во март 2011 година, асе очекува во 2012 година на

пролет да се заврши и пушти воупотреба. Капелата, по нејзинотопуштање во употреба, ќе бидеотворена од раните утринскичасови до вечерта, овозможувајќина луѓето да ја посетат во кој билопериод од денот.

Со заоблената форма, капелатаодлично се вклопува во амбиентот

на плоштадот. Во исто време,нежниот ентериер ги примамува изаштитува луѓето од надворешниотбрз градски живот.Конструктивното решение накапелата е изведено со лепениламелирани носачи од дрвотосмрча. Од бетонската подлога,носачите се издигнуваат нагоре во

вид на полулакови, а во врвот сеповрзани меѓусебно сохоризонтални греди за стабилност.Заради максимална контрола наквалитетот на изработката надрвените носачи, тие се целоснопрефабрикувани. Во фабрика секомплетно обработени со цНцмашини и спремни само за

Капела наТИшИНАТА

Александар ЧЕРЕПНАлкОВСкИ,дипл.инж. по дрвна индустрија

монтажа на градилиште. Со ваковначин на работа, квалитетот ивременската рамка за изработкана проектот се значителноподобрени. Фасадата

на капелата се планира да бидеизработена од дрвени елементи одвидот бор, бичени по ред за да сенаставуваат дрвните годови и дапретставуваат една визуелнацелина. Како посебен предизвикќе биде свивањето на дрвенитеелементи за фасадата и нивнотонаставување по должина. Ова

наставување по должина е се соцел да се добие една мазназаоблена површина околуконструкцијата, така што не битребало да се забележи каде се

составуваат дрвенитеелементи од фасадата

по должина. Ентериеротисто така комплeтно ќе

биде изработен од дрво.Внатрешната дрвена облога ќебиде изработена од Евлапремачкана со масленпремачкувач, а исто така и клупитеза седење се направени одмасивно дрво.

Акустичните својства накапелата се посебен предизвик, но

со избор на материјал какодрвото, и конструктивноторешение, може успешно да сереши проблемот.

Специфичната позиција наградежната локација, која сенаоѓа во центарот на гадот,предизвикува дополнителнатешкотија во изградбата наобјектот. Веднаш до градежната

локација се наоѓа влез воподземна гаража за големтрговски центар која требанепрекинато да работи за времена целиот период на градба. Зауспешно и непрекинатоизвршување на сите фази наградбата, во периодот напроектирање треба да се

предвидат и испланираат ситеработи како логистика, динамикана работен план, заштита наградилиштето и слично.

Во фазата на проектирање наобјектот во делот на компјутерскаобработка на објектот сеупотребувани 2Д векторскицртежи и 3Д површински модели.Како основна алатка заизработување на 2Д цртежите секористи програмот Autodesk

AutoCad, додека за 3Дмоделите се користи Autodesk

Rhinoceors.Користејќи гиовие документикако почетнаточка, понатамуцелото

конструктивномоделирање се

изведува во AllplanEngineering.

Оттука, сите видови нацртежи за проектот како

основи, пресеци, детали и

3Д модели се изведуваат вопрограмот Allplan. При зачувувањена документите, тие можат дабидат со најразлична екстензија,правејќи ги прифатливи и за другикомпјутерски програми. Потоадокументите се зачувуваат наИнтернет каде би можеле ситеинволвирани лица да ги





прегледаат и доработуваат во коебило време и на кое било место.Лепените ламелирани носачитехнички се моделираат, исто така,во програмот Allplan, а како базасе употребува моделот изработенво програмот Autodesk Rhinoceros.Со помош на техничкиот модел сезадаваат нумеричките податоци заобработка на ламелиранитеносачи во цНц машина, за потоакомплетно да бидат обработенисите отвори, жлебови и слично.Овој начин на работа значителного олеснува целокупниот процесна обработка и подготовка наконструктивниот дел на објектот.Скоро е невозможно да се

помисли во денешно време ваковтип на комплициран објект да сегради без помош од некој BIM(Building Information Modeling)компјутерски програм.

Како што погоре спомнав,архитектонското решение наобјектот е изведено од „К2САрхитекти“ од Хелсинки. За овој

објект тие добијаинтернационална награда заархитектура 2010 година,доделена од страна на Музејот заархитектура и дизајн во Чикаго иЕвропскиот центар за архитектура,уметност и урбанистички студии, акоја важи за една однајпрестижните награди од

областа на архитектурата.Интересни факти за објектот

- Капела (дрвена конструкција) –104м2

- Соба за состаноци – 18м2- Информативен дел и простор за

изложби – 80м2- Помошни простории – 64м2- Дел со апартмани – 266м2 n

16 декември 2011 ПОРТА3 29

29

архитектура

Б

2



011- навистина ли стигнавме до точкаод која нема враќање? Може ли оваафрустрација, ова чувство на срам дапродолжи да нè обзема? Тоа еопштата сензација. Ова е годинакарактеризирана со големи протести,најпрво започнати од продавачот наовошје во Тунис, а потоа проширениниз целиот арапски свет, за дакулминираат со големите бунтови воземјата симбол на античката имодерната демократија - Грција,родно место на овој политички системи на Соединетите АмериканскиДржави, место признаено поантономасија, каде многумина гозафатија Вол стрит. Сега дури иеврозоната е во ризик и, доколку

Италија би се распаднала,единствената монета би била во ризикда исчезне. Раздорот е силеннасекаде што се однесува дорежимите и до банките чиишпекулации беа причина за светскатанесреќа. Никнувањето на градежниотмеур ја предизвика најдлабокатакриза што светот може да ја доживее,ја стави во сомнеж демократијата, гистави на видик сите слабости, врз коиголемиот економски раст на некоиземји е базиран, и за кои политичкотоводство не сакаше или не можеше даги излечи. Работата ја изгубијастотици илјади луѓе со среднообразование, како и личности совисок степен на образование. Кризатаво градежниот сектор обезвреди две,по мое мислење, од најубавитепрофесии на светот: онаа наархитектот и онаа на инженерот.

Архитектурата е една од малкутепрофесии што дозволува да сеповрзат креативноста и уметноста соматематиката и науката. Принудувапостојано да се замислува иднината,правејќи богатство од искуствата воминатото. Не постои никаквоинтелектуално знаење што може дабиде игнорирано од архитектот.Убавото во оваа професија е штотреба секогаш да се биде „hungry andfoolish” (гладен и луд), како штотврдеше Стив Џобс. Да се биде гладенод знаење, па дури и од успех, а лудзатоа што архитектурата е исто такаеден фантастичен паралелен свет,каде што може да се фантазира, да сеослободи умот и да се доведат наземјата големи идеи. Навикнати сме насликата од успешни архитекти:Сантијаго Калатрава, Ренцо Пиано,сер Норман Фостер, но професијата е

составена исто така од многупривремени состојби и многуискористување, што во многу нацииекономската криза ги претвори воеден вид норма. Архитектурата сегатреба да се соочи со еден големпроблем - недостиг на извори, но воисто време таа е и машина која морада продолжи да оди понатаму,сигурно не може да умре на ваковначин, затоа што е дел од човечкитепотреби.

2011 е една од оние години коидобро ќе ги запомниме, којанавистина стави на тешка пробамногу мозоци, кои сега се наоѓаат наместо каде што треба да предложатнови решенија, каде штедењето иодржливоста излегува дека сезборови-лозинки. 2011 годинаодредува еден нов пристап на оваапроблематика: повторно се измислува

Револуционерна пролет во

Архитектурата треба дасе соочи со еден големпроблем - недостиг наизвори, но во истовреме таа е и машинакоја мора да продолжида оди понатаму

Франческо Читро, дипл.град. инж (Италија)

Ecopod -Бостон

архитектуратаиднината. Се наоѓаат нови решенијакои пробуваат да ги соединаттехничките изуми со одржливиотразвој, т.е. повторното искористувањена материјалите. Најголемите изумисекогаш доаѓаат од земји, омразениод многу, но каде што мислата еслободна и фантазијата моженајубаво да се искаже. Тоа е ислучајот со Бостон во САД, кадеамериканските научници гипредложија Еко Под-ите, одмногумина наречени како вистинсканаучна револуција. Претставуваат новметод за реализација на алтернативнаенергија. Неговото име е Еко Под,родено од идеја, која се базира врзпроизводството на енергија одбиоенергетско гориво. Проектот сесостои од oбновување на старитезгради во Бостон и нивно покривањесо микроалги. Се работи забиореактори од микроалги коитрансформираат јаглероден диоксидво кислород за време нафотосинтезата и се адаптираат накаков и да е тип на површина, дури ивертикална. Намерата е со тоа да сереализира една структура одмногубројни направени капсули прекукои се произведува биогориво,еднакво на триесет пати повеќе одактуелните традиционални методи.Проблемот

потоа што мора да се поместаткапсулите е решен преку механичкираце кои ја добиваат енергијата токмуод биогоривото од алгите. Сè на сèтоа е една независна структура. Згорана сè, со истиот принцип,вертикалните фасади нудат добратермичка изолација дозволувајќиголема заштеда на материјали, а сотоа и на потрошувачка. Принципот еист како кај вертикалните зеленифасади, кои немаат функција наенергетско производство, туку служатза термичка изолација: би се реклодека вертикалното зеленило имафункција на изолаторско палто илипак, како во овој случај, како изолаторили како енергетски мотор.

Архитектурата ги хранифантастичните мозоци и го прави тоатолку добро што постојат архитектикои успеваат да донесат на светотвистински бајки, оние што ни билераскажувани како мали. Никојникогаш не би помислил дека ќе можеда ја јаде сопствената куќа како Ивицаи Марица, а сепак некој ја имашетокму оваа идеја со Incredible EdibleHouse. Тоа е навистина изводливпроект доколку неговата основнаструктура има целосна обвивка на којарастат зеленчук и чај коишто се

наводнуваат преку системспособен да ја собередождовната вода. Зелениотѕид гарантира засиленоосвежување од ветернитурбини и од сад кој јаодржува свежа срединатапреку еден метод наречен„evaporative cooling”.Замислете ја оваа идејапресадена во светот нареставрацијата.Всушност, токму еден

ресторан во Лос Анџелес кој се наоѓаво внатрешноста на една стараосквернавена црква го користи овојметод: самиот клиент може заемно дадејствува со структурата директноберејќи го она со кое сака да бидепослужен. Зеленото, значи, сепокажува како многу економиченизвор, поевтин од многу другиматеријали, одржлив и што може да серепродуцира. Поттикнати смеповторно да го пронајдеме зеленотокоешто го заборавивме последнитегодини, а чија витална вредност сега јапризнаваме, како што се случува и воЈужна Аргентина во гратчето Розарио.Билборд паркот е еден од овиепримери. Нов начин да се сфатиповторното претворање прекувертикалните зелени ѕидови. Работатасе базира врз анализа на различнипроблематики кои постојат вовнатрешноста на градовите ипредлага еден интерактивен пристапмеѓу човекот, потрага по новиконструктивни техники и новиматеријали.

Космополитската метропола веќепозната по своите неокласичниархитектури наскоро би можела дастане позната и заради „Billboard”.Проектот навлегува во една поширокапрограма за ревитализација на градот

што сака да ги поврати дислоциранитеобласти и да го искористикрајбрежниот ѕид. Овој ѕид се протегасо должина од 32 метри и висина од15 метри, домаќин е на вертикалнотозеленило кое е свртено накај реката,панелите на ѕидот се свртени накајулицата и градот, а за крај имавдлабнатини на различни височиникои нудат серија интересни глетки нареката и на аргентинскиот град,давајќи еден менлив вертикаленпејзаж кој зависи од тоа од која точкасе набљудува. Карактеристична запаркот е неговата моделарнаструктура слична на едно необичногнездо на пчели. Се работи заструктурална решетка отворена вобетон, на која се пресечени премини икоја со единствена геометрискаформа успева да ги составихоризонталните, како и вертикалнитекатови на површината. Новиот парк еважен елемент за преобразување наедна индустриски загадена област,способен да произведе природнообичен, но и разнобоен пејзаж сошироки и волшебни панорамскиглетки чијшто двоен просторен составуспева да ја трансформира околнатасредина во едно јавно хармонично ипријатно место, и да му даде накрајбрежниот ѕид на градот нов лик,со голема комуникативна сила.Одржлив изум и да се рециклираатсамо по потреба зборовите-лозинкина нашето време. Сличен пример заповторна употреба на материјали еслучајот со една вила во Малибу којацелосно ги има употребеноостанатите делови од еден Боинг 747.

Од сево ова може да се забележидека општата мисла и општитеграници на архитектурата гледаат конедна еколошка иднина. Тоа е нов стилна живот, кој се стреми да направипотреба од една доблест преземајќиго економското користење на

30 декември 2011

Theincredible

Ediblehouse - Лос

Ангелес

Wing house- Малибу


материјалите, но без да се откаже одвосхитот. Рециклирањето екарактеристика на еко-пријателскиотстил на живот, иако не секогашрезултатите се нешто посебни. Овојсистем заинтересира многу хотелскисинџири и некои обиди беа успешноизвршени во Австрија. Да се преспиена места кои во минатото биленезамисливи, сега е пак во мода. Востарите цевки од армиран бетон сеправат удобни соби. Предноста кајовие структури е што навистина епомала потребата за одржувањеоткако ќе бидат дезинфицирани иисчистени за прв пат. Три големибетонски цевки околу еден паркстанаа симбол на градот за тоа какокреативната способност на човекотдозволува да се рециклираатнајнезамисливите предмети. Малисоби во внатрешноста на бетонскитецевки вратени и повторноискористени во целосно ново руво.Предлогот веднаш изгледа интересенпоради намалената потреба заодржување која ја бараатматеријалите по потребните први

чистења и почетни дезинфекции сооглед на издржливоста и цврстинаташто го гарантира одржувањето наквалитетот низ времето. Од климатскагледна точка празнините се загреании структурата така се користи само волетниот период, каде термичкатаинерција од бетонот гарантирапријатна внатрешна температурапреку целиот ден. Оваа идеја, меѓутоа,не им избега ниту на некои архитектикои доаѓаат од места со потоплаклима како што е Мексико. Налокалната клима ѝ одговараупотребата на технологија од овој тип:

за време на летото бетонот гарантирасвежина во внатрешноста, а додека воладниот период, каде нивнитеминимални дневни температури сесекако повисоки поради нашатагеографска широчина, осветлувањетоод сонцето термички се акумулира ипотоа може да се обезбеди топлинаво ноќните часови. Се работи за немногу различна ситуација од собитеископани во камен. Во овој случај, еизграден еден вистински хотел кадесите соби се составени од малипирамиди од три цевки сонадворешна скала која дозволувапристап до горниот кат. И овде,заради логични причини, бањата енадвор од собата, но во комплексот гиима сите услуги потребни зафункционирањето на еден хотел. Тоае сигурно пример на минималнаегзистенција на која пак сенадополнува темата за повратувањена еден многу скап енергетиченматеријал кој е во фаза напроизводство, често е употребуван зарелативно кратки периоди и потоа сефрла: со сигурност ова е еден однајинтересните примери зарециклирање.

Драматичната светска криза во

последните две години е и резултатна оваа трансформација наглобалната економија и нанесоодветните одговори дадени наглавното прашање за еден ваков новуред. По примерот на еден навидумзабележлив дух на соработка кој сесогласи да ги сопре можнитеуништувачки ефекти од светскатакриза, најголемиот предизвик со којтреба да се соочиме следнивегодини е како да се обезбедиекономска стабилност и да ѝ сегарантира нова фаза на развој.Наспроти границите ипотенцијалноста на актуелниотсистем да биде за глобалновладеење, се раѓаат мислења наавторитетни и помалку авторитетнисветски научници, кои водени одсвесноста за големите предизвици сокои треба да се соочат, зацртуваатнови сценарија за креативност иправила употребливи во светот наархитектурата. Глобалната криза евеќе реалност која сите јаприфаќаме во нашите секојдневниживоти и нашите животни избори.Несигурноста на сегашноста, пак, нèтера да ги видиме работите напоинаков начин: ако претходно несме размислувале многу за некоипотребни и непотребни трошоци,денес оптиката ја ставаме многупочесто врз долготрајните изборикако за материјалните трошоци, такаи за оние енергетските. Наспротиконстантните менувања на цената набензинот, тажно познатата дилема запродавање на ѓубрето,организационите како и политичкитепроблеми кои доаѓаат од преминотна гасоводите, спонтано произлегувада се види употребата наалтернативни и екоодржливи изворикако најнеизбежна опција за живот.

Сега младите дипломираниархитекти треба навистина да бидатрешителни, да имаат страст и надеж зада успеат да ги пренесат сопственитеидеи на една планета која се наоѓапред нови барања, која се поставувапокорно во планирањето за да можатда се соберат сите типични одлики наовој историски период. Главна есвеста за улогата на животнатаоколина, таа ќе доведе обврската наархитектот на XXI век да биде онаа, даго стави во релација неговото дело сотериторијата, и тоа да го направи наначин на кој белегот врз животнатасредина биде што помал.

Архитектура, одржлив проект иобновливи енергии, се централнитеми на нашето време, а со тоа се инеопходни. n

Tubo hotel- Мексико

Dasparkhotel -Австрија

Bilboard park -Росарио,Аргентина

репортажа



музеи и галерии

Во еден од најубавите градови на светот,во Париз, се сконцентрирани повеќесветски познати музеи. Музејот за којстанува збор е меѓу најпознатите,релативно нов, но сместен во старобјект во самиот центар на градот, налевиот брег на реката Сена, наспротипознатиот парк Тилери. Тоа е објектотна старата железничка станица наОрсеј (Gare d’Orsay), извонредноадаптирана во современ музеј, познаткако музејот на Орсеј. Од неговотоотворање во 1986 година до денес, тоје еден од најпосетуваните музеи восветот. Во 2009 година почна новореновирање на делови од музејот.Новиот лик на обновениот музеј енаречен „Нов Орсеј“. Првата фаза одреновирањето е завршена. Дел од„Новиот Орсеј“ беше отворен на 12октомври оваа година од страна напремиерот на Франција, ФрансоаФијон (Francois Fillon). За јавноста еотворен од 20 октомври. Работитесукцесивно продолжуваат и понатаму.Комплетното реновирање ќе заврши во2015 година.

МУЗЕЈОТ ОРСЕЈ Националниот мултидисциплинаренмузеј Орсеј е место во кое се

сконцентрирани различни уметничкикреации, создадени во западниот светпомеѓу 1848 и 1914 година. Периодзначаен за француската историја. Во1848 година е создадена Вторатафранцуска република (1848 - 1852), зачиј претседател е избран Луј НаполеонБонопарта. Но, тој во 1852 година, содржавен удар, републиката јапрогласил за царство, а самиот себесикако Наполеон III, се прогласил заимператор на Второто францускоцарство. Тоа е истиот Наполеон III, којго ангажирал префектот барон Османсо задача да го модернизира и обновиПариз.

1914 година е значајна како заФранција така и за целиот свет,година во која почнала Прватасветска војна. Најзначајните деласоздадени во тој период, во областана сликарството (импресионисти,постимпресионисти), скулптурата,графиката, фотографијата,декоративната уметност иархитектурата, можат да се видат

овде, да се почуствуваат, да седоживеат.

ЖЕЛЕЗНИЧКА СТАНИЦАИсторијата на овој објект, изграденпред повеќе од еден век, е многуинтересна, испреплетена совозбудливите случувања на времето вокое е граден.

На крајот на 19 век, во Париз сеизградени две големи железничкистаници, Лион и Орсеј. Железничкатастаница Орсеј е изградена на местотона палатата Орсеј, која за време наПариската комуна, во 1871 година,била запалена и изгорена заедно соцелото соседство. Нејзините руиниостанале триесет години да сведочатза ужасите на граѓанската војна.Првиот архитект кој бил ангажиран заизградба на овој објект, Еужен Хенар,планирал да користи индустрискиматеријали, што не било прифатливо засоседството бидејќи неговата фасадагледала во Лувр, кој се наоѓа наспротивната страна на реката Сена.

Обновениот музеј Орсејотворен за посетители

Музејот Орсеј изгледа благородно, и ја пренесува тааблагородност и убавина на идните генерации. Тука секогаш, со

радост и возбуда го чекаш својот ред за влегување. Бројот напосетители е импозантен, годишно помеѓу два и три милиони.Од неговото отворање, во 1986 година, го посетиле 66.730.187

посетители од целиот свет.

Љупка Дуковска, дипл.инж.арх.

Поради тоа бил распишан конкурс,контролиран од парламентарнакомисија, на кој победиле архитектитеВиктор Лалу, Лусијен Мањ и ЕмилБенар. Новиот објект требало да бидесовршено вклопен во елегантнатаоколина. Лалу направил успешен миксна материјали и стилови, којблагородничкото соседство гоприфатил. Избрал модерна металнаконструкција за фасадата на хотелотшто е во состав на железничкатастаница, изградена во академски стил,со финална употреба на камен. Внатрево објектот била искористенанајмодерната техника во тоа време:рампи и лифтови за багаж, ескалаториза патниците, сервис со рецепција воприземјето... , а отворениот холпродолжувал во голема хала. Воконструкцијата била вграденаимпресивна количина од 12.000 тониметал, што е многу повеќе одколичината вградена во Ајфелова Кула.

Железничката станица и хотелотбиле изградени за две години (1898 -1900 г.). Од 1900 до 1939 година, таабила главна железничка станица најугозападната железничка мрежа наФранција. Линијата Париз - Орлеанфункционирала со години. Но после1939 година, поради електрификацијана железницата, и појавувањето нанови типови на подолги возови,платформите станале кратки. Со тоанејзината функција како железничкастаница престанала.

Долг период потоа била користеназа различни намени. Интересно е декаво неа се снимени неколку филмови,како „Процес“ на Кафка во режија наОрсон Велс во 1962 гонина, и неколкусцени на „Конформист“ од Бертолучиво 1970 година. Во периодот 1972 -1981 година, во неа бил сместенпопуларниот Театар Рено - Баро илиТеатар Орсеј, театар на познатитеактери Мадлен Рено (1900-1994) и Жан-Луи Баро (1910-1994), славни имињакои го одбележале театарот на Паризво 20 век. Хотелот, како составен делна овој објект, ги затворил вратите на 1јануари 1973 година, исполнувајќи јасвојата историска улога како место вокое се случувале значајни општественинастани. На пример, пресконференцијата на Генерал де Гол, накоја го објавил своето враќање.

МУЗЕЈЖелезничката станица Орсеј,инаугурирана на 14 јули 1900 година завреме на Светската изложба во Париз,веднаш била прогласена за ремек-дело

на индустриската архитектура. Поповод нејзиното отворање,францускиот академски сликар ЕдуардДетај (1848-1912), напишал:„Железничката станица е извонредна,таа изгледа како Палата за убавитеуметности (Palais des beaux-arts)“.Осумдесет и шест години подоцна,неговите зборови се исполниле.Неговото видување станало реалност.Денес, објектот од железничка станицае трансформиран во Палата за убавиуметности. Тоа е еден од најубавитемузеи во Париз. А Едуард Детај, познаткако сликар кој работел мотиви одвојната, влезе во новиот музеј со своетоплатно „Сон“ од 1888 година, на кое гипретставува војниците што на бојнотополе ја сонуваат победата, ја сонуваатславата. Во 1978 година објектот екласифициран како историскиспоменик.

Тогашниот претседател на Франција,Валери Жискар д’Естен, далиницијатива железничката станицаОрсеј да се пренамени во музеј науметноста од 19 и 20 век, кој ќе опфатиповеќе форми на уметноста.Реновирањето на објектот почнало во1979 година, а бил финализиран иинаугуриран на 1 декември 1986година, од тогашниот претседател наФранција, Франсоа Митеран. Наобјектот работеле архитектите РеноБардон, Пиер Колбок и Жан-ПолФилипон. Конструкцијата е дело напознатата француска градежна фирма„Буиг“. Ентериерот го дизајнирале тимод архитекти, раководен од познататаГае Ауленти (Gae Aulenti), архитект одИталија. Работата вклучувала креацијана нови 20.000 м² простор.

ГАЕ АУЛЕНТИ Авторката Гае Ауленти е родена 1927година во Италија. Таа е позната посвојот ангажман во изработка наентериерни проекти за повеќе музеи восветот, како што се: Музеј д’Орсеј воПариз (1980-1986), Галеријата насовремена уметност во центарот ЖоржПомпиду во Париз (1982 - 1985), ПалатаГраси во Венеција (1985-1986), Музеј наАзиска уметност во Сан Франциско(2000-2003) и други. Познати се инејзините индустриски дизајни, како исценографии за повеќе театарскипретстави. Ангажманот на адаптацијана просторот на стара железничкастаница во современ музеј, не е леснаработа. Тоа е своевиденпрофесионален предизвик. Споредмое мислење, извонредно совладан ирешен. Поентата, акцентот во нејзиниот





проект со право е ставен на голематахала, која е со огромни димензии (32 мвисока, 40 м широка и 138 м долга). Таае искористена како главна артерија задвижење и посета на музејот.Најголемиот проблем, огромнитеволумени на старата железничкастаница, во нејзината креација е вешторазрешен, претворен во предност, имајсторски вклопен во новиот ентериерна музејот. Користени се големи камениповршини, камени облоги на ѕидовитеи подовите. Некои мислеа дека имапремногу „фараонизам“. Но, простороте хармонизиран, огромната висина евизуелно намалена, сè е споено во еднафлуидна, хармонична целина, пријатнаи воедно возвишена за претставувањена скулптурите, сликите,архитектурата..., на Убавината*.Специфичните музејски простори идругите содржини, претставени прекупавилјонот Амон, стаклените пасажи одстарата железничка станица,музејскиот ресторан сместен воресторанот на бившиот хотел, кафуле,книжарница, аудиториум, сè е сместеново огромен простор. Вкупната кориснаповршина е 57.400 м², од кои 16.853 м²е простор за галерии, сепарирани во 80посебни простории, 1.837 м² е просторза времени изложби, кафе-ресторан од1.200 м², аудиториум 570 м², разнисервиси за посетители 2.450 м², ирезерва од 3.000 м².

Во објектот се вградени 10ескалатори, 11 елеватори и лифтови.

КОЛЕКЦИИКолекциите на музејот Орсеј сесоздадени од колекциите на трифранцуски национални музејскиинституции: од музејот Лувр, со дела науметници родени после 1820 година;колекција од Музејот Ж де Пом (Jeu dePaumе), кој од 1947 година бешепосветен на импресионистите и на крајсо дела од Националниот Музеј намодерна уметност, кој во 1976 годинабеше префрлен во Центарот ЖоржПомпиду, со дела кои не беа вонеговата програмата.

Музејот Орсеј е мултидисциплинаренмузеј, и во него се опфатени дела одповеќе видови на уметност. Содржизначајни колекции на сликарство(импресионисти, постимпресионисти),скулптура, графика, фотографија,декоративна уметност и архитектура.При неговото отворање музејот имал2300 слики, 150 скулптури и повеќе од1000 други експонати. Најпознатитедела на импресионистите и пост-импресионистите, чии имиња веднашве асоцираат на Париз, во кој луѓето

специјално доаѓаат да ги видат, сенаоѓаат во овој музеј. Тука секолекциите со ремек-дела на Дега,Моне, Мане, Реноар, Сезан, Ван Гог,Гоген, Сера и други.

Големиот централен простор намузејот, осветлен со дневно светло одкровот, е идеално место за колекциитена скулптура. Тука можат да се видат„Четирите страни на светот јаподржуваат небесната свера“ од ЖанБаптист Карпо (1827 – 1875), „Бронзанодоба“ од Огист Роден (1840 – 1917),„Малата танцувачка од 14 години“ одЕдгар Дега (1834 – 1917), како и многудруги познати скулптури. Бројот наделата што го најдоа своето вистинскоместо под грандиозната конструкцијана архитектот Лалу, постојано сезголемува и сега изнесува 2200.Интересно е дека во 1970 година, воовој музеј се оформила и колекција нафотографии, која пред тоа не постоелаво ниту еден француски музеј.

АРХИТЕКТУРА Исто така, архитектурата како уметностод самиот почеток е вклучена во овојмузеј. Музеите обично преку неа гипретставуваат другите форми науметност, во обид да најдатинтеракција помеѓу нив. Но, во овојмузеј архитектурата има својперманентен изложбен простор.Сместен е на крајот на централнатаалеја, дизајниран од Ричард Педузи.Неговата задача била тешка. Да сепретстави целокупното архитектонскоостварување од тој период, сите големипромени направени за време наНаполеон III и префектот барон Османкои го претвориле Париз во модеренград, било невозможно. Затоа акцентотво претставувањето е ставен на еденобјект, симбол на тоа време. Тоа езградата на париската Опера Гарние,проектирана од Шарл Гарние (CharlesGarnier), изградена во период 1863 -1875 година. На овој проект работелацела генерација на умтници, сликари,скулптори, декоратери, уметници коиоставиле големо влијание воевропската архитектура.

Преку операта се претставени ситеаспекти на градбата, планирањето наградот, архитектурата и декорацијата.Во музејот може да се види, во моделод 1:100, пресек низ објектот инеговата околина, каков што бил вовремето на неговото отворање, на 5јануари 1875 година. Урбанизмот, надел од градот, е прикажан низпроѕирна, полихромна, поднаконструкција. Возбудливо е чувствотода ги гледате објектите, улиците,

урбанизмот на времето што поминало,додека стоите над нив, од птичјаперспектива. Благодарение на разнидонации и на ставот на музејот даоткупува архитектонски цртежи,проекти на значајни објекти,ентериери, внатрешни декорации,колекцијата за архитектура сезголемува секоја година.

Вниманието го задржува и делот задекоративна уметност. Можат да севидат креации на намештај, посебнодизајнирани делови во стилот на тојпериод. На пример, во богатата

колекција се среќаваат дизајнираниделови од ентериер (ѕидно огледало,конзола, витрина), кои познатиотархитект Антони Гауди (1852-1926) гиработел за ентериерите на куќите набогатите индустријалци Батло и Милоод Барселона, на почетокот на 20 век,помеѓу 1906 и 1910 година.

НОВИОТ ОРСЕЈВо 2009 година почна новореновирање на делови од музејот. Вопрвата фаза на обновувањето сеопфатени галериите на

Едуар Мане - „Појадок на тревата“, 1863

импресионисти и постимпресионисти,сместени во најгорниот кат,павилјонот Амон, кафулето и другиизложбени помошни простори. Заредизајнирање на овие простори сеангажирани архитектите Жан МишелВилмот, Доминик Брар, како иславните бразилски дизајнери,браќата Кампана. Целта на овојпотфат е да се обезбеди поголемизложбен простор (добиени се нови2000 м²), подобро претставување,подобра циркулација напосетителите, поголем комфор ипоголема сигурност. Посебновнимание е посветено на подовитешто се од темно дрво, боите наѕидовите што се темносиви и наосветлувањето. Со определбата намузејот, во реализација на овојпотфат да се вклучат познатиархитектонски и дизајнерски имиња,„Новиот Орсеј“ станува екстремномодерен и елегантен простор, во којкреираат или се наоѓаат делакреирани од најинтересните,современи дизајнери на нашетовреме.

Вклучувањето на седум клупи од„Водните блокови“ на јапонскиотдизајнер Токуџин Јошиока (1967), вообновените галерии наимпресионистите, зборува за тоа.Клупите „блоковите од вода“ изгледааткако оригинални скулптури, содинамична форма. Транспарентна,поетска креација на играта на светлотои водата, која потсетува дека

природата е секогаш извор наинспирација. Многу од делата на овојпознат дизајнер, се дел од колекциитена музеите ширум светот, како Музејотза Модерна уметност (МоМА) во Њујорк,центарот Жорж Помпиду во Париз, во

Лондон, во Германија...Ангажирањето на познатите

бразилски дизајнери, браќатаФернандо и Умберто Кампана (1953 и1961), за реновирање на просторот накафулето со часовникот, што ја

инспирира имагинацијата, е восогласност со определбата на музејот,да се внесат во него најоригиналнитекреации на нашето време.

Креациите на браќата Кампана,познати по изработка на органскинамештај, со оригинален материјалкако картон, јажиња, струготини оддрва, пластични цевки, алуминиумскижици... се дел од опремата на музејот.Нивните креации кои предизвикувааконтраверзни реакции водеведесеттите години на 20 век, сега семеѓународно прифатени во Европа иАмерика. Во 1998 година, тие изложијасвои дела во Музејот за МодернаУметност (МоМА) во Њујорк.

Првиот дел од реновирањето намузејот е завршен. Дел од Новиот Орсеје отворен за посетителите. Работите нанеговото обновување продолжуваат. Воследниот период, до 2015 година, воНовиот Орсеј ќе биде редизајниранобуквално сè, освен централниот делизвонредно дизајниран од Гае Ауленти.Дизајн кој успешно опстојува воизминатите 25 години од неговотоотворање.

Објектот на старата железничкастаница, со архитектура, естетика итехника на 19 век, со адаптацијата восовремен музеј, со развојот напрограмите за работа, со новитеактивности го продолжи својот животенвек и се вклопи во новото време. Воденешниот модерен, современ град,стана место кое со својата Убавина* исо Убавината* изложена во него, гипривлекува луѓето. Место во кое покрајизложбите, се организираат и музичкивечери, филмски претстави, разниспектакли, предавања, дискусии, местоза забава, размислување и учење.Место кое изгледа благородно, и јапренесува таа благородност и убавинана идните генерации. Тука секогаш, сорадост, исчекување и возбуда го чекашсвојот ред за влегување. Со право ееден од најпосетуваните музеи восветот. Бројот на посетители еимпозантен, годишно помеѓу два и тримилиони. Од неговото отворање, во1986 година, го посетиле 66.730.187посетители од целиот свет. Толкав бројна луѓе ја осознал, доживеал и пренелнеговата Убавина на својата околина.Навистина впечатливо. Го оправдувасвоето постоење. Не е ли ова најголемапотврда за значењето на уметноста и занеопходноста од неа. n

(* Големата буква У на зборот

Убавина е избор на авторот на

текстот, според кого уметноста е

Убавината, таа е нејзиниот магичен

клуч.)

При неговотоотворање во1875 година,музејот имал

2300 слики,150 скулптури

и повеќе од1000 другиекспонати



Kога ќе речам фавела, мислам на колаж одматеријали, колаж од архитектонскиелементи како скали, кровни конструкции,испреплетени ѕидови, сиромашнанаселба, а во нивна заднина се богатитекондоминиуми. Но најважно од сè, мисламна фавелата како бескрајно поле начовечката имагинација и потреба,бескрајно игралиште за децата штоживеат во неа. Место каде што, каконикаде на светот, се испреплетуваатнајвисоката свест за колективно живеењеи стравот за сопствената безбедност одлокалната мафија која владее софавелата. Интересно е дека нивото заколективно живеење варира одпоставеноста на самите фавели. Имафавели каде што куќите се целосноприватизирани и не се случувакомуникација меѓу најблиските соседи, нои фавели каде што соседните куќи сеиспреплетуваат и жителите просторнофункционираат како групи.

НЕФОРМАЛНИ НАСЕЛБИНеформална населба или slum како што

е дефинирано според агенцијата Хабитатпри Обединетите нации, се карактеризирасо супстандардни станбени услови инедосиг на безбедност на жителите.Според статистиките, со порастот на

популацијата во 2030 година се очекувадве милијарди урбани жители да домуваатво сиромашни неформални населби.Неформалноста настанува зарадинеможноста на градските авторитети да гиразвиваат во ист чекор капацитетите задомување и растот на популацијата(особено на сиромашната популација).Така, еден од најкарактеристичнитепримери на неформални населби денескапретставува фавелата.

Зборот фавела е директно поврзан содомувањето како динамична структура,како жив организам кој постојано расте, семенува и се проширува. Фавелитепотекнуваат од Бразил и претставуваатнеформални населби каде што граѓанитенемаат сопственост на земјиштето. Сличентип на населби со различен интензитет секарактеристични и за други земји во развојкако Индија, Африка, Турција, Перу. Какоград во град, фавелата ја живее својатанезависност во однос на остатокот одградот, најчесто одвоено од официјалнатаорганизирана влада заради нејзиниотнеформален настанок и неможноста налокалната власт во моментот да гоимплементира сопствениот систем.Главниот авторитет претставува локалнатамафија со дрога, заради што и квалитетотна животот на луѓето во фавелата варираод населба до населба.

Според „Метаполис речник на



Фавела - архитектура на идентитети

Единствено место восветот, во коеистовремено сеиспреплетуваатнајвисоката свест заколективно живеењеи стравот засопственатабезбедност одлокалната мафијакоја владее софавелата

александра Шекутковска,дипл.инж.арх.

современата архитектура“, неформалнотоима три карактеристики: локално,хибридно и спротивставено-хоризонтално и вертикалнонадополнување. Овие три карактеристикине постојат сами по себе, туку сеиспреплетени во секој архитектонскиаспект. Неформалното има отворен крај,секогаш во себе ги содржи сценаријаташто допрва можат да се случат. Едно одесенцијалните прашања, кога се работиза локација на фавелата, е кои сепараметрите преку кои се развиваатфавелите и како всушност се случува„растењето“ на структурите за домување?Се разбира, параметарот претставуванеформалното, меѓутоа преку различниистражувања на ваквиот тип на населби,особено на формални населби коиподоцна се неформализирани, сезабележани одредени обрасци воархитектонските и социјалнитереперкусии.

Карактеристичен пример еексперименталниот проект за домувањеПРЕВИ во Лима, Перу, особено неговатагенеза. Овој проект, имплементиран во 60-тите години во Лима, во себе носи тринајважни карактеристики: нова населбакоја ќе биде изградена со низок буџет,студија за обновување на постоечкитекуќи и градење на евтини самодоволникуќи. Сличен на проектот Социополис,

ПРЕВИ е резултат на интернационаленконкурс во 1967 година за ниска градбана домување кое е со низок буџет,спонзорирано од програмата за развој наОбединетите нации и Државната банка наПеру. Најпознатите архитекти во тоавреме и многу други кои сè уште сееминентни имиња во архитектурата,дизајнираат предлози за ниска густина напопулација, прогресивни населби задомување во контекст на лимитираниресурси и ургентна урбанизација. АлдоВан Ајк, Џејмс Стирлинг, КристоферАлександер, Ателје 5, Кандилис, ЧарлсКореа, се само неколку од архитектитешто учествуваат на овој проект.Населбата се состои од единици кои гоправат прототипот на експерименталнанаселба со чија анализа и студија по 40години можеме да донесеме одреденизаклучоци за просторното однесување,односно за неформализирање наформалните населби и параметритепреку кои жителите го изразуваат тоа.

Домувањето претставува продукт наактивноста на градењето во заедницата,не само единечен продукт.Зголемувањето на куќата, создавањето напродолжение на куќите се случува зарадинеколку аспекти. Првиот и најосновниот езголемувањето на семејството, односновтората генерација на семејствотоостанува да живее со сопствените

39


Како град во град,фавелата ја живеесвојата независност вооднос на остатокот одградот, најчестоодвоено одофицијалнатаорганизирана владазаради нејзиниотнеформален настаноки неможноста налокалната власт вомоментот да гоимплементирасопствениот систем



родители и го создава сопственотосемејството во рамките на истиот дом.Вториот претставува микроекономијата,отворање на комерцијален простор,канцеларија, единица за изнајмување,сервиси, студио, што е директно поврзаносо материјалната егзистенција насемејството.

Продолженијата следат кохерентналогика што е поврзана со рестрикциите иможностите на оригиналнотоживеалиште. Начинот на кој фамилиитесе вселуваат содржи три фази. Прватафаза е окупација - персонализација. Сеправат мали поправки во конструкцијата исе обезбедуваат кој е периметарот нанивната локација, потоа се дефинираизгледот на куќата и на крај сеинсталираат економски елементи.Втората е згуснување - формирање на субнуклеусот на фамилијата, односно децатасоздаваат свои фамилии, нови соби вокуќата. И третата е диверсификација иконсолидација, кога дел од фамилијата се

иселува, а со тоа се создава простор заизнајмување - микроекономија, и доколкунема промена во семејната структурапотребна е независнот за првобитнатафамилија.

Во проектот на ПРЕВИ е забележанодека има одредени архитектонскипринципи во однос на создавањето нанеформалноста. Продолженијата не гипокриваат откриените дворни површини,без разлика на потребата на семејствотода се шири постојат одредени правила ипочитувања на потребите од сончевасветлина и вентилација и куќата не растедо максималните граници на периметаротна локацијата.

Во Бразил градските општини работатнапорно на имплементирање насоцијално домување за жителите нафавелите. Основната причина е дека нанекои од овие локации има честа појавана поплава, лизгање на земјиштето инастануваат природни катастрофи.Општините изработуваат детално

мапирање на т.н. куќи кои се наприоритетна листа да бидат искоренетиод фавелата. Жителите, откога ќе бидатмапирани куќите, добиваат стан вообјектите за социјално домување двегодини и ќе се согласат да ја дадатсопствената локација. Објектите засоцијално домување имаат сосема новалогика за жителите од фавелата. Немапрограми за колективно домување.Фавелата има централно место воградењето на човечките односи. Еденпример од фавелата е дека се случува 20фамилии да користат една кредитнакартичка, што покажува колку е високонивото на колективната свест кое, за жал,не се имплементира и не се развива воновите проекти. Од општинитеаргументираат дека се надеваат вторатагенерација после онаа што се вселува ќеима посреќен живот.

Фавелите настануваат заради тоа штозначајни делови од населението сеисклучени од официјалниот пазар настанбениот простор. Архитектурата наовие населби е специфична по тоа што семенува, се зголемува, се создаваатпродолженија, постојана трансформацијаи промена. Неформалното,трансформираниот град претставувафрагмент кој е интегрален дел наразвиенот град. Со сопствениот отворенкрај, зад себе остава урбана иднинаполна со можности на локации каде штопретходно немало никакво сценарио.Денес, може да се размислува какоповторно да се формализира или како дасе поттикне новиот циклус нанеформалност. Во секој случај,архитектонските проекти со соодветнатасензитивност на вистинската архитектурасе историски чекор за доближување воовој сосема поинаков свет и акцентирањена спонтаната архитектонска естетикакоја се препознава во него.

Во 2030 година сеочекува две милијардиурбани жители дадомуваат восиромашнинеформални населби

www.gim.com.mk

ГРАДЕЖЕН ИНСТИТУТ “МАКЕДОНИЈА“Tel.: + 389 02 30 66 816; + 389 02 30 66 833Fax: + 389 02 30 66 828e-mail: [email protected] [email protected]

■ Санација на материјали и конструкции■ Испитување на конструкции■ Проектирање, надзор, ревизии, инженеринг, заштита на човековата околина и др

■ Истражување, испитување и атестирање на градежни материјали■ Истражување и испитување од областа на геомеханиката, хидрогеологијата,геофизиката и инженерската геологија

Тел.+389 2 2460 458, [email protected]Факс.+389 2 2460 459 www.rehau.com.mk

О3 30 декември 201142 ПОРТА

архитектура и социологија

вој текст се обидува да осознае релации восоцијалниот реалмна општеството и еапстрактод социо-урбанистичка студија натема „Социјална морфологија - област наизучување: Скопје“. Односно методолошкитеи концептуалните предизвици, со коисоцијалните науки се соочуваат порадипромените на традиционалните простори иперцепции на општеството. Во овој контекст,тезата се обидува да изнајде релации помеѓупостсоцијалистичката архитектура и нивото насоцијалното и интелектуалното однесување;гледано преку примерот на Скопје помеѓу1963 - 2014 година.

Социо-технолошката природа на градот ерастеглива. Помеѓу таа вискозност гиистражува импликациите од вмрежувањата натериторијалните феномени, идентификувајќихомеостази од урбанистички системи, додекаво исто време ги открива аспирациите штоконфигурираат некој урбанистички идеал.Градовите како алка во еден патерн,докажуваат дека во урбанистичкиот дискурс,знаењето е неделиво од акцијата. Вомодерната ера каде градот се бори да добиенекое си ниво на самоодржливост, битката нафункцијализмот веќе заоѓа. Оттука, акосемиотски се преведе на јазикот наменталитетот, ќе се прочита дека на Скопје мунедостасува знаење. Овој феномен наскорешните случувања (од 1980 па наваму) воурбанизмот на новото и старото Скопје,рефлектира различен приод кон изучување наградовите. Денешно Скопје репрезентира одедна страна полигон за обучување на идниурбани планери, додека пак од друга музеј на

скелети од ерата на метаболизмот замрзнативо својот моментум, а негирани од својотсопственик. Политичките натегања кои беапотикнати во „времето на земјотресот", беакумулација на едно развиено сценарио одстрана на Обединетите нации, од коепроизлезе поканетиот конкурс на супер-ѕвездите.

Скопје требаше да прерасне во еднаблескава нова метропола, која требаше да гирефлектира сите оние аспекти кои инедостасуваа на Југославија. Флуктуациите наполитичкиот режим во регионот, менување намоќта како и амбицијата што спонтано почнада се распаѓа, го поведе Скопје по еднаскурилнапатека на развиток (апстиненција?).Денешните аспекти се мистериозни ако не исомнителни. Не е урбаниот дизајн за кој сумзагрижен, туку за народот чија мисла почнаинтелектуално да тоне. Урбанистичкиотполигон може лесно да се престрои восоцијолошки дискурс, кој нуди одговори на

Социјални морфологии

Итало Калвино вели дека секој град зад својата видливаструктура има свој невидлив град кој со интелегентни ипрецизни потези го движи развитокот на оној видливиот

Венеција,архитектура залуѓе

м-р Иван МИРКОВСКИдипл.инж.арх.


архитектура и социологија

поединечни шеми на однесување. Соопсервација, се забележува специфичнаконекција помеѓу Градот и Корисникот. Ако годисектирамениз периоди, урбанистичкиотпроцес ни открива поврзаности помеѓупромената на социјалните однесувања. Какосе случуваат тие промени и како сеинтегрирани во биологијата на градот?

КОЛЕКТИВНА МЕМОРИЈАВодичот Лонли Планет за Скопје вели:„Најмногу што не погодува за градот е тоа штосè уште се познава тешката шапа накомунизмот во својот дизајн. Најголемиот делод градот е реизграден во 60-тите поземјотресот, во стилот на комунистичкиотбетон. За 50 години, можеби мудрите на долгои широко ќе го величаат овој супериоренансамбл од бетонски станбени блокови,широки авении правени за тенковски паради,како и чудни футуристички објекти. Но насегашното око, можеби градот личи малку грд“.

Дали тоа размислување е сегмент, односнореминисценција на светскиот глобализам, којво тој аспект наметнува мислења, кои одхероите на модерната се обидува да створибанални личности од минатото? Во тојконтекст, треба да се размислува замеморијата. Секоја индивидуа, социјаленпрофил, носи со себе специфичности, кои воинстанци создаваат, односно имаат моќ дагенерираат поширока слика и истата да јанаметнат. Значи меморијата. Во продолжениена тој контекст се наметнува размислувањетои кон брзината на информацијата. Преносотна информацијата во глобални рамки денескае од најзначаен аспект, кој пак со својатабрзина станува се понесигурен во улогата штоја носи. Не станува збор за сигурноста, тукунајмногу за валидноста на аргументите, коиостануваат да висат некаде, провидни и лесни.Оттука се наметнува темата колективнамеморија, за која Халбвакс елаборира низтеза која вели дека општество може да

поседува своја колективна меморија и таамеморија е зависна од кадарот, односно одсегментот во кој одредена група на луѓе епозиционирана во тоа општество. Така што непостои само индивидуална меморија, туку иколективна која постои и живее надвор одиндивидуалното. Консеквентно,индивидуалното разбирање на минатото ќебиде силно врзано кон групната свесност,односно кон колективната меморија.

Инстанците што едно општество гипреживува во текот на еден свој циклус(промена на генерации) создава својаколективна меморија; ги препишува бајатитеподатоци останати како артефакти, заедно соскелетите од метаболистичката ера во музејотнаречен град, осудена на дезинтеграција иинтелектуална апстиненција. Го користамтерминот „апстиненција“ како знак наоптимизам за циклусот, кој со оваа теза гопредвидувам: биолошкиот. Оваанепостојаност, оваа ритмика на живата

Според Мајкл Соркин, кој го воведуватерминот генерички урбанизам иКолхас кој го креира терминот„генерички град“, градот станувагенерализиран. Начинот на кој сеградат аеродромите, насекаде сеисти, без идентитет, без центар, безисторија ... Колхас се обидува насвојот делумно ироничен, делумноциничен начин да го видиослободувачкиот потенцијал наваквите градови. Тоа е вмрежен град,технолошки град, односно град со којвладее логиката на капитализмот.Скопје е генерички град.

Соларис

Хас хаус,Виена

Богослужба вопостиндустриски град

материја и интелектуална мисла, секогаш еосудена на транзиција. Најверојатно, општотодвижење и инерција на космосот за кој семисли дека е пулсирачки (со свој биоритам), наурбанистичко микро ниво е во фаза насобирање. Интелектуалната мисла е во фазана смалување како неминовен дел одциклусот. Мора да го достигне својот минимумза оттаму да тргне кон освојување на новимаксимуми. Но при овие транзициски периоди,полето на дејствување не е секогаш исто.Единицата мерка се менува и димензијата натрансформација е секогаш различна. ИталоКалвино вели дека секој град зад својатавидлива структура има свој невидлив град којсо интелегентни и прецизни потези го движиразвитокот на оној видливиот. Исаура е град -слика, чии граници се протегаат до онаму докаде подземните бунари полни со вода сепротегаат под неговиот физикус .

АРХИТЕКТУРА ЗА ЧОВЕКГлавна спона помеѓу транзицијата насоцијалната мисла и акцијата е градот. Тукамора да се елаборира терминот „град“: што ефизикусот на еден град? Аспектите што се

земаат за релевантни во овој социо-архитектонски дискурс, се најверојатно тесноповрзани не со градежните науки, туку со ониесоциолошките. Генеричкиот град на РемКолхас можеби е најрелевантен пример вооваа плејада терминологии кои новиотурбанизам ги кова. Терминот „генерички“ езбор кој се обидува да објасни продукт(варирајќи од шише кока кола сè до ресторанили зграда) не е индивидуален сам по себе,туку инстанца во корпоративниот идентитет,на неговиот бренд, врста. Оттука не еспецифичен, туку генерички, буквалноприпаѓа на своја сорта (генус). Според МајклСоркин, кој го воведува терминот генеричкиурбанизам и Колхас кој го креира уштепоразбирливиот термин „генерички град“,градот станува генерализиран. Начинот на којсе градат аеродромите, насекаде се исти, безидентитет, без центар, без историја ... Колхассе обидува на својот делумно ироничен,делумно циничен начин да го видиослободувачкиот потенцијал на ваквитеградови. Тоа е вмрежен град, технолошкиград, односно град со кој владее логиката накапитализмот. Скопје е генерички град.

ТРИ ЕРИСекој град сака да стане медитерански;климата е медитеранска, менталитетот емедитерански, кујната е медитеранска ќеречат. Генеричкиот град е град на симулации(тука Соркин и Колхас се сложуваат).Историите се препишуваат во специјални зониза препишување истории. Градот какотематски парк репродуцира генеричкиистории и генерички модернизми.Метрополата како долгорочен историцизам емногу млада. На почетокот на 19 век, Париз иЛондон биле сè уште млади градови. Њујорксè уште не постоел како град. Лос Анџелес небил ниту на мапа. Оттука историјата намодерната метропола може да ја поделиме натри ери: парната ера, петро-хемиската ера имикро електронската ера (или ембламатски:возот, автомобилот и интернетот). Во парнотодоба, градот прерасна во метропола. Прватаиндустриска револуција со демографскиотбум ги претвори Париз и Лондон вометрополи. Со преминот од индустрискиоткон постиндустрискиот град, односно одпетро-хемиската кон микроелектронската ера,историскиот центар е маргинализиран(оставен на милост и немилост на туриститеили емигрантите).

Во таа насока самиот жител станува туристна својот град. Жителот денеска може даживее секаде сè додека е вмрежен.Деурбанизацијата како вирус се шири поелектронските патеки, кои човекоттврдоглаво и неминовно ги тапка.Архитектурата за човек несвесно преоѓа во„без-географски град“, кој ги реконфигурирасоцијалните морфологии на скурилен начин,исто како онаа патека на развиток на Скопје,патеката на апстиненција.

МетрополисФилипЏонсон

Дилер иСкофидио

Скопје

Торонто

Тултепец


45

рубрика

[email protected]

„ГВ“ ДООЕЛдруштво за производство

трговија и услуги

Ул. „Сава Ковачевиќ“ лам.2, 1/1-2

реон 77, Скопје

Тел: 02 2720-214, 2720-215

Факс: 2720-216

канцелариски материјалдруштво за производство

канцелариски материјалканцелариски материјалканцелариски материјалдруштво за производстводруштво за производство

канцелариски материјалДруштво за

инжинеринг и изведба на објекти

Димитрије Чуповски 2, 1000 Скопје Република Македонија Телефон: 389 2/ 3111200, Факс: 389 2/ 3111701, 3112606

E-mail: [email protected] , [email protected]

HYPERDESMO®

ТРАЈНО ЕЛАСТИЧНАУВ - СТАБИЛНАЕЛАСТИЧНА на - 40С

ЛЕСНО ЗА ИЗВЕДБА

[email protected]

www.alchimica.mk

Тел.: 02 3122284

ДООЕЛ ТАТЈАНА

8 Mарт, бр. 2, 1000 СкопјеТел.: +389 2 3110 624

+389 2 3110 901Факс: +389 2 3110 546

[email protected]

DVORNIKЛична заштитна опрема

од 1990

[email protected]

„ГВ“ ДООЕЛдруштво за производство

трговија и услуги

Ул. „Сава Ковачевиќ“ лам.2, 1/1-2

реон 77, Скопје

Тел: 02 2720-214, 2720-215

Факс: 2720-216

канцелариски материјалдруштво за производство

канцелариски материјалканцелариски материјалканцелариски материјалдруштво за производстводруштво за производство

канцелариски материјалДруштво за

инжинеринг и изведба на објекти

Димитрије Чуповски 2, 1000 Скопје Република Македонија Телефон: 389 2/ 3111200, Факс: 389 2/ 3111701, 3112606

E-mail: [email protected] , [email protected]

Mob: 071 673 895e-mail: [email protected]

070 387 535070 385 585

HYPERDESMO®ТРАЈНО ЕЛАСТИЧНА

УВ - СТАБИЛНАЕЛАСТИЧНА на - 40СЛЕСНО ЗА ИЗВЕДБА

[email protected]

Тел.: 02 3122284

ДООЕЛ ТАТЈАНА

8 Mарт, бр. 2, 1000 СкопјеТел.: +389 2 3110 624

+389 2 3110 901Факс: +389 2 3110 546

[email protected]

DVORNIKЛична заштитна опрема

од 1990

Орце Николов 93/8

Покрив кој трае со генерации.ТОНДАХ Македонија АДИГМ Пролетер бр. 1МК- 2310 Виницае-маил: offi [email protected] www.tondach.com.mk

Телефони: ++389 / (0)33 361 332 ++389 / (0)33 362 152Факс: ++389 / (0)33 361 780


29ти Ноември бр.60

ww

w.p

ort

a3.

co

m.m

k


Приказната околу новогодишнотодекорирање е секогаш повторновозбудлива, и покрај тоа што станувазбор за истите декоративниелементи со соодветно симболичнозначење: елка, снегулки, Дедо Мраз,елени, ѕвездички или лампиони.

Секоја Нова година, истите сереинтерпретираат повторно иповторно, креирајќи новидекоративни комбинации со иститесимболи. Дизајнот и неговотоподлегнување на модата се разбирадека влијаат и на овој сегмент оддекорацијата, што особено важи заелката, која се смета за неодминливсимбол на овој празник, гледанонаназад низ вековите кајнајразличните култури ицивилизации.

Според народните верувања вонашата земја елката се кити попразникот Св. Никола, а сераскитува за Василица.Украсувањето на елката едолговековна традиција низ целиотсвет, и е присутна уште пред тие дасе продаваат како „божиќни елки“во продавниците. Древните

Египќани во своите домови ределезелени палмини дрвја во текот намрачните и пократки зимски денови,додека во стариот Рим, а и кајКелтите е забележано китење надомовите со зимзелени гранки вопериодот на зимската рамноденица.

Една од најстарите приказни вокоја се посочува украсувањето наелката потекнува од Германија,позната како легендата за светиБонифациј. Во неа се раскажувадека во 772 година, светиБонифациј наишол на некои пагани,кои се подготвувале да жртвуваатдете под едно големо дабово дрво.Тогаш тој го исекол дрвото за да госпречи жртвувањето. Во близина надабот пак растела елка. СветиБонифациј им објаснил на паганитедека ова убаво зимзелено дрво согранките високонасочени коннебото е свето дрво - дрво наБожјиот син и воедно симбол занеговото ветување на вечен живот.

Во доцниот среден век, Германитеи Скандинавците внесувале по еднасвежа зелена елка во своите домови,оставајќи ја некогаш и на самиотвлез, како симбол за надеж декапролетта побргу ќе дојде и декастудените месеци ќе минат. Така, оддревниот Египет, па сè до легендата

- извонредниот избор на в

- застаклени врати во

и

- детаљот со висока бар-маса за п

И покрај своето име - детска, о

В


ентериер

Декорирано да, но одмерено

Елко, Елко. . . текст: доц. д-р Елена НИКОЉСКИ ПАНЕВСКИдипл.инж.арх.

фото: Владимир СЕКУЛОВСКИ

- извонредниот избор на в

- застаклени врати во

и

за Мартин Лутер Кинг, кој исто такасакал да ја декорира својата елка,се раѓала долговековната традиција,која трае сè до денес.

Денес, паралелно со растечкатапојава на консументност кај луѓето,сè повеќе семејства не ја китат самоелката, поставувајќи ја средеклучната просторија во домот, тукусе украсуваат повеќе од една елка, исе распределуваат низ домот,дворовите, насекаде како внатретака и надвор од куќата. Особенонашиот народ кој сака убавото вонеговиот дом да го покаже и да сепофали, сè повеќе и повеќепристапува кон уредување надворовите и терасите, и тоа сомотиви кои наполно прилегаат нановогодишните.

Во овој дом претпросторотуреден во мирниот и нежен ефектна завршница од избелен даб, нèводи до сите клучни простории водомот. Десно кон дневната сотрпезарија и кујна во неа, а лево кондвете спални соби (родителската идетската) и секако бањата. Идеално,мал претпростор аповеќефункционален.

Во дневната зона особено сеистакнува кујната со својотултрапрактичен проект. Таа зафаќавкупно 4 м2 од просторот, нопоради добрата организација виеја доживувате за таман! А, иработата во неа е уживање.Изведена е во буков масив созавршница на цреша, како иостанатиот мебел во просторот.Работната плоча е одненадминливиот бел керок.

Одбрани се само два тона зауредување на севкупниот простор, идвата се материјализирани водизајнот на мебелот -светлокафеаво и бело. Истите сејавуваат во реализација на мебелоткако буков масив со црвеникаво,светлокафена завршница на црешапоставен во контраст со останатитеповршини: ѕидови, завеси, килими,кои се или бели или крем.Гарнитурата од кожа е во мароко -светлокафена боја, со интересенполукружен дизајн на седењето.Сегментот кај трпезаријата имамногу пријатна ѕидна обработка оддекоративен камен и дрвениелементи и убаво е осветлен.


Алесандро Мендини (1931-) сосвоето дело се јавува какоконтинуитет на долгогодишнатаиталијанска уметничка продукција.Од 1970 до 1976 година тој е уредникна списанието Casabella, а од 1980 до1985 година на списанието Domus.Неговите радикални идеи зафункционирањето на музеите муовозможуваат да го создаде своетонајдобро дело, музејот во Гронинген,Холандија (1990-1994). Централноместо во композицијата заземакулата со 60 m височина, којаМендини ја обликува со ,,златен”пластичен ламинат, што го означуванеговиот весел, па дури ихумористичен пристап.

Манфреди Николети како искусенархитект, се стекнува со меѓународенуглед во последните децении на ХХвек со победите на значајнимеѓународни конкурси.

Новата Александриска библиотекаво Египет (1989-) е замислена во видна грандиозен функционаленспоменик во чест на најславнатаантичка библиотека. Со цел да сезаштити од жешкото сонце, М.Николети ја прави со облик на конуснаклонет под 70о и со обвивка којаналикува на гигантска традиционална

мушерабија. На таков начин,надворешните ѕидови се постојано восенка и се ладат со природнавентилација.

Новиот музеј Акрополис во Атина(1990-1996) е испланиран непосреднопод многу значајната историскалокација и меѓу постојните постариобјекти. Со цел да не ги нарушивизурите кон историскиот Акрополис,М. Николети, во соработка со ЛучоПасарели, прави еден низок

хоризонтален објект, од којизникнува друга заротирана инаклонета плоча, под која е сместенглавниот хол.

Масимилијано Фуксас (1944-) сејавува како европски архитект, кој

работи најпрвин во Италија иФранција, а потоа во Швајцарија иАвстрија. Тој, на мајсторски начин, јаприспособува архитектурата нанејзината намена и на условите наместото, создавајќи уметничкаекспресија. Тоа може да се види кајвлезот во историската пештераГрото во Нио кај Ариеж, Франција(1988-1993), кој ја прифаќа публикатаод паркингот и ја спроведува вовнатрешноста. Со праисторискатасилуета од дрво и метал, овааструктура претставува симбол насодржината.

*

Во рамките на првиот дел од овааматерија одделно е разгледанпридонесот на Италија во развојот надоцномедерната и постмодернатаархитектура во втората половина наХХ век, а во тој контекст улогата набраќата Пасарели, Алдо Роси, РенцоПијано и други.


наука МИХАИЛ ТОКАРЕВ: 100 ГОДИНИ МОДЕРНА АРХИТЕКТУРА (124)

Книга 2: Достигнувањата на оДДелните земји – резимирани извадоциИТАЛИЈА (13)

А. Мендини. Музејот во Гронинген, Холандија

М. Николети. Новата Александриска библиотека.Фасадна обвивка

М. Фуксас.Влезот вопештератаГрото,Франција.

3а. М. Николети. Новиот музејАкрополис. Макета и пресек


спортски храмови

НАЦИОНАЛНА АРЕНА„ФИЛИП ВТОРИ“ - СКОПЈЕМакедонија дочека во 2011година да добие стадион поевропски и светски стандарди.На 24 април свечено бешепуштена во употреба новатадоизградена арена „ФилипВтори“, чија реконструкција опфатицелосно градење на источната,северната и западната трибина настадион, како и комплетнареконструкција на јужната, која бешеизградена во далечната 1978 година.Со новиот капацитет, Скопје иМакедонија добија модеренспортски храм, кој сега е со зголеменкапацитет од 32.580 места. Оваазима почна и втората фаза одреконструкцијата што треба дазаврши напролет, а се однесува напоставување на новата олимпискаатлетска патека и комплетно новатревна подлога со систем занаводнување и греење. Во третатафаза која треба да почне во 2013година е предвидено и целосноилуминирање на надворешноста настадионот, со што ќе завршикомплетната изградба нанајголемиот стадион досегаизграден на поранешните ЈУ-простори.

АРЕНА „ЈУВЕНТУС “ - ТОРИНОСо натпреварот меѓу Јувентус и НотсКаунти, на 8 септември блесна иновиот спортски дом на еден од

најпопуларните фудбалски клубовина Стариот Континент, италијанскиЈувентус. Вредна 122 милиони евра,новата арена „Јувентус “ се градешедве и пол години и изникна наместото на поранешниот стадион„Деле Алпи“, кој беше урнат. Новиотспортски храм во Торино има вкупенкапацитет од 41.000 места, а бидејќинема атлетска патека, првите редовина трибините се наоѓаат многу близудо тревникот. Вкупната површина која ја заземастадионот е 355.000 м2, додека самовнатрешниот дел од стадионотзазема површина од 45.000 м2. Во

состав на објектот има 150.000 м2простор за услужни и комерцијалниобјекти, како и околу 34.000 м2административен простор. Ворамките на арената се гради ихотелски комплекс, шопинг центар,фан-шоп, еден клупски музеј,киносала, кугларница, ресторани,како и нови клупски канцеларии.Покривот на стадионот е проѕирен,со дополнителна заштита од сонце идруги надворешни влијанија.

АРЕНА „КОФЕЈС“ - МАЈНЦПовеќе од 1800 активни учесници,танчери, фудбалери, младинци на

ФК Мајнц 05, на 4 јули учествуваа вочетиричасовната програма по поводотворањето на новиот спортски домна нивниот омилен фудбалски клуб.По три години изградба, Мајнц годоби модерниот спортски храм, којсо капацитет од 34.034 места најавидека се вбројува во редот нанајголемите и најубавите стадиониво Германија. Вкупна сума од 60милиони евра биле вложени воизградбата на арената „Кофејс “, одкои 15 милиони само заинфраструктурата. За градот и заклубот, отворањето на арената енајава за многу атрактивнинатпревари кои во иднина би сеорганизирале на овој стадион.

НАЦИОНАЛНА АРЕНА „ЛИАМАНОЛИУ“ - БУКУРЕШТНа 6 септември, романскатафудбалска репрезентација запишанова страница во своите настапи воквалификациските натпревари заевропските првенства. Националниоттим на Романија ја имаше честа да гоотвори можеби најмодерниотспортски објект изграден набалканските простори во последнитепедесетина години. Новата арена„Лиа Манолиу“ почна со градба на 20февруари 2008 година, а официјалнобеше отворена со квалификацискиотдуел меѓу Романија и Францијаодигран на 6 септември оваа година.168 милиони евра чинела изградбатана овој супермодерен стадион чиј

БЛЕсНАА ВО 2011 ГОДИНА

2011 - година настадионите воИсточна Европа

Сашо КУзмАНОВСКИ

НАЦИОНАЛНА АРЕНА„ФИЛИП ВТОРИ“ - СКОПЈЕ

АРЕНА „ЈУВЕНТУС “ - ТОРИНОАРЕНА „КОФЕЈС“ - МАЈНЦ



капацитет изнесува 55.200 места, аза одредени културни настани можеда биде подигнат и на 63.000 места.Првичната цена на стадионот билазголемена за околу 14 милиони еврапоради дополнителната одлука насопствениците да се поставипокривна мембрана на сите четиритрибини. Дизајнот на новиотбукурешки спортски храм е нагерманската компанија „Макс Бегл“ ина италијанската корпорација„Асталди“. Тие учествуваа вокреирањето и изведбата настадионот.

АРЕНА „ТУРК ТЕЛЕКОМ“ -ИСТАНБУЛНа почеток на оваа година,стартуваше со работа и новиоткомплекс наречен арена „ТурТелеком“ во Истанбул. На местото напоранешниот стадион „Али СамиЈен“ изникна модерна арена, каконов дом за сите приврзаници на еденод најпопуларните турски клубови,Галатасарај. Со вкупен капацитет од52.695 места (70.000 за концерти)арената „Турк Телеком“ се најде воредот на најголемите спортскистадиони во овој дел од Европа.Покрај стадионот е изграден паркингза 3.225 автомобили (најголемиотдел затворен), а околу стадионот епланирана изградба и на станбениобјекти, деловни згради и трговскицентар.

Автор на дизајнот на новата

арена на Галатасарај е ASPStuttgart GmbH во соработка сотурската компанија Yuksel Proje. Вопериод од 10 години стадионот ќего носи името на главниот спонзорна клубот, турскатателекомуникациска компанија.Правата за користење на името сепродадени за сума од 10.250.000долари на годишно ниво, кои воголема мерка се вложени и воизградбата на стадионот.

ОЛИМПИСКИ СТАДИОН -КИЕВКако увертира за она што треба дасе случува следното лето, вопрвата недела на октомвригодинава и официјално „светлотона денот“ го виде новиот,реконструиран Олимписки стадионво Киев. Украинците како ко-организатори на ЕП во фудбалследната година, изградија четиринови модерни стадиони, меѓу нив иовој во Киев, кои полека седооформуваат за подготвени да годочекаат шампионатот во јуни2012.

На посебна свеченост соприсуство и на големата музичкаатракција Шакира, киевјанипополнија 50.000 места на трибинитена новата модерна арена, која инакуима капацитет од 69.004 места заседење. Реконструкцијата,доизградбата и осовременувањетона Олимпискиот стадион во Киев гивршеше германското архитектонскобиро GMP von Gerkan, во соработкасо Marg und Partner. Стадионот добикомплетно нов транспарентенпокрив, кој ги попречува силнитедождови и жешкото сонце да јауништат комфорноста на трибините.Германците поставија и специјалнамембрана која ја покрива и заднатастрана и обезбедува дополнителнибенефиции. Долните сектори настадионот доживеаја своевиднонакосување за 15 степени за да сеподобри фокусот за гледање наполето за игра. На ниво на горнитесектори, по примерот наберлинскиот стадион, се изградигалерија на која гледачите ќе можатда бидат за време на паузата меѓудве полувремиња. Исто така, сепоставија нови огради по должинатана играчкото поле, се поплочија новипатишта околу стадионот, а сеизврши и хортикултурно уредувањесо изградба на фонтана предстадионот.

ОЛИМПИСКИ СТАДИОН - КИЕВ

НАЦИОНАЛНА АРЕНА „ЛИАМАНОЛИУ“ - БУКУРЕШТ

АРЕНА „ТУРК ТЕЛЕКОМ“ - ИСТАНБУЛ

недела, 4 декември 2011 година, некадеоколу 16.30 часот. По седум денасекојдневно одење на работа и по околу64-часовна работна недела, полека севозам кон дома премрзнат, со оглед на тоашто во бирото не се грее преку викендот.Возејќи внимателно, веќе ги правамплановите за она што ме чека на работа вонаредните два дена кога истекува крајниотрок за предавање на пријавата наконкурсот за финансирање на проектот.Уште еднаш се повторува историјата декавремето за проектирање постојано сенамалува. Овој пат имавме само 12работни дена за предпроект за еденрепрезентативен, но технолошки сложенобјект од 8.000 м², на исклучително тешкаи комплексна локација, а за кој веќе вобарем три претходни наврати не се најдезадоволително решение.

Дваесетминутното возење кон дома, серазбира во добар сообраќаен ден, ви даваможност помалку да реагирате на она штосе случува околу вас. Се потсеќам декасамо 20 дена нè делат од британскатабожиќна вечер, но ова како да не се

приметува низ градот. Вообичаенатапредбожиќна живост, украсени иосветлени улици овој пат ги нема, само понекој автомобил по улицата и осаменпешак на тротоарот.

Како што се приближувам кон мостот,кој е симбол на поврзување на двата градалоцирани на спротивните брегови нареката, последните портокалово-црвенисончеви зраци на хоризонтот гоодбележуваат крајот на денот, и горазбиваат сивилото на ноќта што надоаѓа.Моето внимание го одвлекува фактот штолентата за бавно возење во насоката надвижење е блокирана од стационарнопротивпожарно возило и групапожарникари подготвени за акција.Пешачката патека на која тие се наоѓаатвремено е затворена за минување. Истотака, забележувам присуство на полиција ипаркирано полициско возило наспротивната страна. Се прашувам којуспеал при вакво ниско ниво на сообраќај,да направи сообраќајка на мостот, ноистовремено ми е чудно големотополициско присуство на мостот.Претходно толкаво присуство наполицајци на мостот имам забележаносамо неколку дена порано, на 30 ноември,

кога по мостот одеше рутата запротестниот марш во рамките нагенералниот штрајк на вработените војавниот сектор. Како полека и внимателного поминувам противпожарното возилокако на филм, се открива страотната сликаза вистинската причина за ваквотоприсуство на ургентните служби насцената, а не станува збор за сообраќајка.Млада девојка на 20-30-годишна возрастседната на зелената ограда на мостот иполицаец во униформа на неколку метриод неа во разговор. Пораката е јасна,реалноста застрашувачка. Може само дасе прашате за тоа какви невозможнипричини и очај можат да наведат лице воцутот на младоста и пред кое допрвапретстои животот, не само да размислуваза еден ваков чин туку и да биде воможност да го реализира. Со 50 метривисинска разлика помеѓу оградата намостот и нивото на реката, во студенатаесенска вечер, шансите за среќен исход сенавистина мали. Следниот ден не слушнавништо за случкава на локалните вести, такашто со олеснување можам дапретпоставувам дека вештината наполицаецот и разумот надвладеаја во овојслучај.

ДОМАПристигнувам дома, се разбира,растревожен од случката и додека сеобидувам да се згреам ги разгледувамвесниците. Искуството ме научило деканајважните вести обично треба да гиоткриете во најмалите текстови вовесниците, да ги гледате вестите воситните часови помеѓу еден и четиричасот наутро, или пак да ги следитеинтернет изданијата на вестите објавениво овој период. Вниманието ми гопривлекува веста, не подолга од еденпасус, колку што се сеќавам, објавена во„Индепендент“, во која се опишувапредлогот на член од парламентот наРепублика Ирска, кој бара во водата запиење преку јавните водоводи да седодава литијум со цел превентивно да селечи населението од депресивност, и дасе направат обиди да се намали растотна депресија и самоубиства во земјата.Се прашувам дали светот се движи конидното дистониско општествоприкажано во култниот филм„Еквилибријум“ (Equilibrium, 2002, наKurt Wimmer со Christian Bale во главнаулога), каде чувствата и уметничкиотизраз се забранети, и населението


експерт БОЖИЌНА ПРИКАЗНА

оД ЦРН ПЕТок ПРЕкУ САЈБЕР ПоНЕДЕлНИк, ФРЕНЕТИЧЕН ПЕТок И ПАНИЧНА САБоТА До БоЖИЌ

д-р Владимир Б. ЛАдИНСКИ,дипл.инж.арх. (Велика Британија)

задолжително секојдневно мора да сесамоинјектира со дрога за да ги потиснесвоите емоции...

Сево ова е одраз на светот во кој сенаоѓаме, во кој доминира еден начин наразмислување, но во кој сè повеќе доаѓаатдо израз внатрешните противречности инеспособноста, или несакањето нештонавистина да се промени во позитивнасмисла. Доколку ги следите британскитемедијуми, се чини дека во голема меркаекономскиот просперитет на земјата, аверојатно и на целата западнацивилизација, зависи од „соодветното“(читај очекуваното) однесување напотрошувачите во периодот пред Божиќ.

Притоа како клучни денови сеспоменуваат: „Црниот петок” (Black Friday), оваа

година на 25 ноември, денот по „Денотна благодарноста“ во САД, когаотпочнуваат предбожиќнитераспродажби во продавниците, кои сеотвораат уште во 4 часот наутро, воочекување на потрошувачите што сеобидуваат да ги купат производите сонајголеми попусти. Иако овој ден воСАД не е официјален празник,одредени работодавци им го даваатденот на вработените како слободен зада се зголеми бројот на потрошувачи.

„Сајбер понеделник“ (Cyber Monday), воСАД првиот понеделник по „Црниотпеток“ (оваа година на 28 ноември), а воБританија првиот понеделник водекември (оваа година 5 декември), когапотрошувачите купуваат најмногубожиќни подароци преку Интернет.

„Френетичен петок“ (Frantic Friday), оваагодина според некои на девети, аспоред други на 16 декември во ВеликаБританија, кога најголемиот број навработени купуваат божиќни подароципреку Интернет од работното место, серазбира, само во оние работниорганизации каде употребата наИнтернет за приватни работивклучително со купување не езабрането со внатрешните прописи наработната организација. И покрајпозитивните резултати за интернетпродавниците, според спроведенитеанкети од страна на Experian HitwiseAnalsis во 2009 година, се смета декаработните организации претрпелезагуби како резултат на изгубенапродуктивност во дијапазонот од околу575 до 11.500 евра по вработен. Серазбира, на овој ден работнитеорганизации стануваат и најповредливиза штетни упади во нивниоткомпјутерскиот систем.

„Панична сабота“ (Panic Saturday), оваагодина 17 декември во Британија, когасе вршат најголемиот број од задоцнети

божиќни купувања. Според Kelkoo, оваа„панична сабота“ се очекува 11милиони британски потрошувачи дапотрошат повеќе од 1,15 милијардиевра или по 1,17 милиони евра секојаминута со просечна потрошувачка набожиќни подароци од околу 800 еврапо домаќинство.Се разбира, некој би очекувал со вакво

ниво на потрошувачка, продавниците сонасмевка да ги очекуваат претстојнитебожиќни празници, но ова не е случај. Занив е критичен „Денот на киријата“, којоваа година паѓа на 24 декември, когапродавниците треба да ја плататтромесечната наемнина на деловниотпростор. Со зголемен удел на купувањепреку Интернет, зголемени цени напроизводите и на режиските трошоци,намалените добивки и куповната моќ нанаселението, прашање е колку одпродавниците ќе опстанат во наредниотпериод, а за кој се претпоставувапонатамошно пропаѓање на бројнитетрговски центри и улици во градовите.Овој тренд е сè поприсутен во ВеликаБританија, каде сè повеќе и повеќепродавници се затвораат, особено ониепомалите што се наоѓаат на главните

трговски улици (High Street). Во САД дурии постои инцијатива „Сабота за малитетрговски организации“ (Small BusinessSaturday), кога се апелира допотрошувачите да им ја дадат својатаподдршка на помалите локални трговци ипродавници, и на тој начин да се поддржилокалната економија.

ПРАЗНИ УЛИЦИЗатворањето на дел од локалнитепродавници придонесува за намалувањена привлечноста на локацијата запотрошувачите, и води кон понатамошнопропаѓање на реонот, и од потреба зазасилување на обезбедувањето напразните објекти за заштита одвандализам. Заради тоа голем дел одопштините, излозите на празнитепродавници ги исполнуваат со постери, софотографии на кои се прикажанипродавници исполнети со купувачи ислични сцени за да создадат баремпривид за живост во трговската зона илиулицата.

Како резултат на вакви трендови,продавниците што вообичаено се очекувада се најдат на ваквите локации, полека гоотстапуваат своето место на еден

поинаков вид продавници, асоцирани соекономско пропаѓање, како на примерзаложувалници, каде што луѓето гизаложуваат своите лични предмети запари, со надеж дека ќе можат да си гиоткупат подоцна, доколку продавницатане успее да го продаде заложеното.Финансиски агенции во кои виовозможуваат да уновчите чек безпокритие, додека да ја добиете платата, серазбира со плаќање на надомест. Споредмедиумите, оние што не успеваат да гоисплатат заемот од првата плата можат дасе најдат во ситуација кога отплаќаат долгсо камата од дури 999 проценти. Евтинипродавници, кои продаваат заостанатизалихи од големите продавници илипрехрамбени производи со куспреостанат или со поминат рок на траење,продавници во кои сета стока чини поедна фунта, итн.

Ситуацијата е уште поискомплициранасо определбите на владата зараспродажба на имотот во јавнасопственост, а со цел да се намалибуџетскиот дефицит. Како резултат на ова,не само што се намалува вредноста нанедвижниот имот воопшто, туку иопштеството, доколку успее да гипродаде, добива помал надомест заимотот што го отуѓува.

Истовремено, во други средини сепромовира заживување на економијатапреку зголемена градежна активност.Само примерите на Шпанија и РепубликаИрска можат да послужат како индикаторза можните последици од минатекономски развој во голема меркабазиран на интензивна градежна изградбаи на сегашниот огромен непродаденвишок на станбени и деловни единициизградени со помош на кредити, а коиштосега или не можат или многу тешко можатда се сервисираат.

Многумина прават аналогии за враќањево викторијанските времиња, извонредноотсликани во делата на Чарлс Дикенс,вклучително со неговата „Божиќнаприказна“. На крајот на оваа година, и вопресрет на Божиќ, само ни останува дапосакуваме среќен исход за сите нас каково неговата божиќна приказна.

Во пресрет на Олимпските ипараолимписките игри - Лондон 2012, закои се потрошени над 10 милијарди евра,да се надеваме дека идната година нèочекува доволно одвлекување навниманието преку леб и игри, и реалнипрограми, за да заборавиме помалку насуровата реалност и тешките времиња штоне очекуваат сите нас во претстојниотпериод.

Со најубави желби за подобра ипобериќетна иднина, ви посакувам среќнаНова година и божиќни празници,


експерт

Дали постои нешто заедничко меѓудржавата Македонија и наукатапозната како екологија? Сè уште нее докажано, иако има достаконтрадикторни теории. Но,прогнозите за во иднина сепроменливи, а резултатите зависатод многу фактори. Најчесто одчовековата добра волја.Изминува уште една година, сенаближуваат новогодишните ибожиќните празници. Атмосфератасе менува, луѓето се среќни ивесели, и на секој можен начингледаат што поубаво да ја завршатгодината што одминува. Притоа, насите мислите им се насочени контоа да имаат поуспешна година одизминатата. Да ги поправатгрешките што ги направиле вопретходната година, и да остваратнови успеси во следната.

Но, што со животната средина вонашата земја? Сигурен сум дека итаа има желби како и сите нас, штопоубаво да ја заврши годината штоследи, но и да има поуспешна


екологија

Никола Нешкоски, дипл.инж. на жив.средина/еко-менаџер

ДА БИДЕМЕ ПоЕколоШкИ Во НоВАТА ГоДИНА

Никола НЕшКОСКИ, дипл.инж. на жив.

средина/еко-менаџер

Се надевам дека за оваа година ја накитивте старата,вештачка елка, и не купивте нова која е природна!

следна година. Во изминатавагодина, во Македонија еколошкатаситуација не ,,цветаше“ од разнипричини.

ЕКОЛОШКА ТАКСА Сведоци бевме на десетици пати

поголемо аерозагадување оддозволеното во централните градскиподрачја, при што многу одграѓаните што имаат респираторнизаболувања завршијахоспитализирани. Но, не треба да сеочајува. Како реакција, од државнитеинституции и органи добивмеинформации за можни активности имерки. Воведување на еколошкатакса, како за големите загадувачитака и за обичните граѓани, построгикритериуми за влез на моторнивозила во централното градскоподрачје, како и конечна примена назаконите донесени од областа наживотната средина. Исто така, за2012 година е најавено ипроширување на зелените површиниво градот Скопје, кои свесно се,,избришаа“ изминатава година.Доколку половина од ова се оствари,ситуацијата драстично ќе сеподобри.

На спротивната страна одурбаните делови, се селиме воприродата и нејзините убавини.Водно – некогаш планина која навистинските љубители на планинатаим го даваше нивниот мир и спокој.Место за одмор и релаксација. Денес– планина која полека, но сигурно гогуби својот шмек. Планина која сепретвора во населба. За жал,годината што следи не еоптимистичка за оваа планина,напротив, постојат планови за

нејзино дополнително деградирањеи видоизменување. Останува на нас,граѓаните, да се потрудиме да синајдеме ново катче за мир и спокојво годината што следи. Да сенадеваме дека ќе успееме во нашитенамери. Како? Не знам.

КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ?Кога ќе навлеземе подлабоко во

природата, ситуацијата сопоголемите планини, реки ибиодиверзитетот во нив, константно

се менува. Но, на полошо. Сведоцисме на сè поголеми суши, уништувањена шуми, изумирање (исчезнување) наразни животински и растителнивидови и намалување на приноситена земјоделците. Нивоата на рекитесе намалени, температурите сезголемени, здравјето на луѓето е сèпонарушено. Причина: климатскипромени. Дали веруваме дека ни сеслучуваат? Не. Годинава што изминане се карактеризираше со некоиколосални активности и мерки вопоглед на заштитата на животнатасредина. Дел од вината ја сносимение самите, ,,обичните граѓани“, сосамото тоа што не се ангажирамеповеќе. Бар за момент нека ни текнена нашиот вистински дом - планетатаЗемја. Следниот пат кога ќе треба данаправиме некаков избор, безразлика дали се работи за(не)потребно купување на новавтомобил или мотор; дали ќе одимена работа со автомобил или можебиќе одиме со велосипед. Или пакедноставно, кога ќе купиме новопарче облека, парче кое веќе сенаоѓа во нашиот орман, но во другабоја, да помислиме барем на краткона нашиот заеднички Дом. Бар замомент да се потрудиме да живеемена поодржлив начин, да бидемепорационални во поглед на ситенаши потреби и желби.

Нека сите наши заеднички желбиза годината што следи, бидат: дабидеме посвесни и поактивни вооднос на тоа што се случува сонашата животна средина. Паралелносо ова, ќе се јават многу активностикои самите ние ќе ги преземеме.

Среќна Нова година и божиќнипразници


екологија


хортикултура

БОжИќНО ДРВОЕлката претставува општо име за ситевидови на украсни зимзелени дрвја,кои се користат како божиќно дрво.Од друг аспект, тоа е точното име натрадиционално најискористениглолисен вид за таа цел, под имеAbies spp. Независно од тоа далистанува збор за бор, смрека, ела ислично, за обичните граѓаниодомаќинето е името елка.

Производството на божиќни елки едоста тежок процес. Во ЗападнаЕвропа постојат планини на кои сеодгледуваат садници за таа намена,при што се води селекција во односна густината на игличките, како истепенот на големина и формата награнките. Во голема мера, тие се

Филип ФИЛИПОСКИ, дипл. шум.инж.

Ако сте веќе решени оваа година да украсувате природно божиќно дрво, најдобро е тоа дабиде контејнерско произведен садник, бидејќи дрвото го купувате со корен, а тоа ви дава можност да гопресадите во вашата градина или некаде во природа

ВИДоВИ РАСТЕНИЈА ЗА НоВоГоДИШНИТЕ И БоЖИЌНИТЕ ПРАЗНИЦИ

Венец на исусовотодоаѓање

Вештачкобожично дрво

Сечење набожично дрво


хортикултура

подложени и на поткастрување, сè соцел да се добијат висококвалитетниелки.

Кај нас, елките најчесто сепроизведуваат во шумскитестопанства и во поединечни приватнирасадници, а во голема мера и сеувезуваат од странство, со цел да сезадоволат потребите одвисококвалитетни божиќни дрва напазарот. Многу честа појава, особеново места кои се во близина на шуми, еда се употребуваат нелегалнооткопани или исечени божиќни дрвја,за да се искористи нивната високадекоративност. А за еколошкатакатастрофа која ќе настане од овиенелегални сечи и откопувања, ќе се„дискутира“ после празниците.

ПРИРОДНО ИЛИ ВЕШТАЧКОБОжИќНО ДРВО?Бесмисленото добивање на божиќнидрва со сеча по шумските површини,создава огромни голини кои гонарушуваат шумскиот екосистем.Сечата на садници во градскитепаркови за да бидат искористеникако божиќно дрво, во овој период одгодината е навистина големо. Тоанајчесто го прават несовесни граѓаниза да заштедат пари и да гиизрадуваат своите најблиски, но имаи такви кои ги продаваат.

Ако сте веќе решени оваа годинада украсувате природно божиќнодрво, најдобро е тоа да го купите воконтејнер. Контејнерскотопроизводство на садници епопрактично бидејќи дрвото гокупувате со корен, а тоа ви дава

можност да го пресадите вовашата градина или некаде во

природа. Несфатливо екако може луѓето да си

дозволат даукрасуваат

божиќно дрво коепретходно самите или

некој друг го „убил“.Чувството на

згрозување е уште поголемо, ако сезнае дека секоја година сеуништуваат десетици илјади саднициза божиќни дрвја. Доколку сакате да

одгледувате некое од видовите надрвја погодни за улогата божиќнодрво, направете го тоа во вашата

градина. Во случај да живеете востан или од други причини нематеуслови за тоа, никој нема да висе налути ако купите вештачкобожиќно дрво, а тоа би билаодлична можност да им јаобјасните причината затаквиот потег на своите деца,со што би им ја подигналееколошката свест.

БОжИќНА ѕВЕЗДА,ПОИНСЕТИЈА (EuPHorBiAPulCHErriMA )

Извесно време по почетокот натрадиционалото декорирање набожиќното дрво, божиќната ѕвездастана дел од божиќната симболика.Причината е лесно прифатливатасимболика поврзана со божиќнитепразници, преточена во цветањето воовој период од годината, како ипрекрасните листови и сјајнотостебло. По својот изглед и градба,дури е чудно, но вистинито, декабожиќното цвеќе е во родотEuphorbia, кој важи за род на кактуси.

Пред околу еден век, Euphorbiapulcherrima се појавува наамериканскиот пазар како цвеќенаменето за буќети и како грмушка заво градините. Во светот се раширилаблагодарение на Џоела Поинсета,американски амбасадор во Мексико,по што и самиот вид е нареченПоинсетија.

Божиќното цвеќе нема ништозаедничко со христијанскатарелигија, само е близок род нарастението

(Euphorbia milii), од кое е направенсмртниот венец на Исус Христос.

БОжИќНИ ВЕНЧИњАБожиќните венци претставувааткомбинација од цветови, гранчиња,шишарки, бобинки, ливчиња и други

најразлични материјали, направениво форма на прстен. Тие се користаткако божиќни украси, со цел да сепрослави Исусовото раѓање. Вопракса најчесто се поставуваат навлезните врати од домовите иканцелариите, а многу често можеда се сретне и т.н. „Венец наИсусовото доаѓање“ на трпезите вокомбинација со божиќни свеќи,овошје и слично. Божиќните венцисе поврзани со многу историја исимболика. Тие најчесто се

направени од зимзелени видовисо што се симболизира

силата и долготрајносташто ја имаат

зимзелените видови.Гранчиња кои

најчесто секористат заправење наовие венци сеод видовитеМahonia spp;ilex spp; Taxusspp; Pinus spp;Abies spp. и

многу други. Непретставува

никаков грев, анема ниту да му

наштетите нарастението доколку

исечете едно гранче од којбило горенаведен вид. Само

бидете внимателни, правете го тоаконтролирано за да не ја нарушитедекоративноста на конкретниот вид.

БАДНИКОВИ ГРАНЧИњАБадниковите гранчиња се собираатод родот на дабовите (Quercus spp.).Причината за таквиот избор епоради долговечноста што јасимболизира дабот. Најчестогранчињата се собираат во овојпериод од годината. Има еден трикоколу собирањето на бадниковитегранчиња, а тоа е ако се собератпреку лето и сами се исушат, тогашнивните ливчиња ќе бидат суви, асепак зеленкасти.

Се надевам дека после читањето наовој текст ќе ви помогнеме околуизборот на видот на божиќно дрво,дека би отишле до цветниот пазар зада купите Поинсетија и донајблиската шума за да се снабдитесо бадникови гранчиња, како иматеријали за плетење на Божиќнитевенчиња. Се друго оставаме навашата имагинација и креативност.Среќна Нова година и божиќнипразиници

Поинсетиа

Божичновенче

Креативнобожично дрво одпоинсетии

O


урбан фото

д гета во Кенија до париските улици,анонимниот фотограф познат како ЈРги постава своите колосалнифотографии во најсиромашнитесоседства на светот. На конференцијана ТЕД (како дел од излагањата наполето на технологија, медиум идизајн), во Калифорнија, на овојуличен уметник му беше доделенанивната годишна награда за 2011година. Оваа платформа овозможува

излагања, инспирација и размена нанајразлични теми, предводени однаучници, дизајнери и интелектуалци,меѓу кои и поранешниот претседателна САД Бил Клинтон, авторката ИзабелАљенде, биологот Едвард О. Вилсон идизајнерот Филип Старк. ЕјмиНовогратц, директор на наградата,вели дека избирањето на уметник какоЈР кој има 27 години, и е заштитен соанонимност, е невообичаен избор, нонеговата работа може да ја обединиоваа организација, за остварување нанов уметничко-филантропски проект,кој ќе се оствари наредната година.

Кариерата на ЈР започнува когапронаоѓа фотоапарат во метро воПариз, а неговите први постери соголеми размери се појавуваат наѕидовите во Париз и Рим во 2003година. „Градот е најголем изложбенпростор кој може да се замисли. Наовој начин, не морам да гопретставувам моето портфолио нанекоја галерија, туку можам да гоконтролирам директно со луѓето наулица“, вели ЈР.

Во 2006 година, тој започнува со„Портрет на една генерација“, големформат на портрети на приградски„силеџии“ од озлогласените квартовина Париз, поставени на ѕидовите вобуржоаска област на градот. Овојнезаконски проект стануваофицијален во Париз, кога Градскотособрание ја завитка сопствена зградаво слики на ЈР. И наместомедиумските слики за овие делови одградот и за неговите жители,парижани кои поминуваат покрај овиефотографии на ЈР, ги пресретнуваедна похумана и поведра претстава засамиот град.

ГРАДоТкАкоПлАТНо

Анонимниот фотограф познат како ЈР, своите колосалнифотографии ги сместува во најсиромашните инајозлогласените квартови на светските градови.Парадоксално, овој фотограф без идентитет креираисклучителна уметност со обновување на идентитетот наоние што живеат на маргините на општеството, и им јавраќа нивната индивидуалност

Бојана ФИЛИПОВИЌ, дипл.инж.арх.Автопртрет на ЈР

Фотографија „Ladj Ly“, Париз


урбан фото

ИЗРАЕЛ/ПАЛЕСТИНАСо својот партнер, следната година, гоправи проектот „Лице в лице“, за кој сесмета дека е еден од најголемитенелегални изложби на фотографиипоставени кога било. ЈР и припадницина заедниците, поставуваат огромнипортрети на Израелци и Палестинци,прикажани лице в лице. Проектот еостварен во осум палестински иизраелски градови, од двете страни набезбедносна ограда која ги разделува.Според ЈР, проектот потенцира декаовие луѓе се еднакви во својот одразна емоции на фотографиите и со тоаги разбива нивните предрасуди.

Пораката е едноставна: кога сепресретнати од фотоапарат, она штоги зближува е поочигледно од онашто ги разделува. „Се работи запрекин на бариери. А со хуморот,постои живот “, вели ЈР. Низ различниземји патува и неговата изложба„жените се херои“, со цел да гоприкаже достоинството на женитешто се цел на насилство. Таа еостварена на места каде постоиконфликт; сиромашни градови кои несе пронаоѓаат во туристичкитеводичи. Во гетата на Кибера и Кенија,овој фотограф покрил околу 2000м2кровна површина со лицата нажените, што живеат таму. „Тоа сежени кои понекогаш ѝ гледаат насмртта в лице; кои минуваат прекусмеа во солзи; кои се дарежливи; коинемаат многу, а споделуваат; коиимаат лошо минато и се надеваат напосреќна иднина“, појаснува ЈР.

ТАГА И ОЧАЈВо Провенсија, еден од најстарите инајопасни делови на Рио де женеиро,ЈР ги поставува портретите на женитена ѕидовите на нивните куќи. Изразитомонохроматски очи и лица, сепозиционирани така што гледаат концентарот на Рио, како постојанпотсетник за сиромаштијата штопостои на влезот на овојкосмополитски град. „Ја замоливсекоја жена да ми даде нештореално“, вели JР, сеќавајќи се напроцесот. „И точно е дека, какоконтраст на вообичаените медиумскислики на тага и очај, жените прикажаагордост за тоа од каде доаѓаат исигурност за сопствениот идентитет. Инавистина имаа силен поглед , бидејќизнаеја дека ќе бидат соочени соградот.“ Филмот снимен и заснован наприказната за овој проект, добилдолги и силни овации на Канскиотфилмски фестивал во 2010 година.

ЈР во моментов работи на двапроекта: „Брчките на градот“, кој јаиспитува меморијата на градот инеговите жители, и „Неформулиран“,кој реинтерпретира познатифотографии, преземени од музејскиархиви и повторно изложени какоогромни слики на ѕидовите низградовите. Тоа го поставувапрашањето: Што е уметничко делотогаш? Оригиналната слика,фотографијата „Неформулиран“ одЈР или и двете? Она што е интересноза овој уличен уметник, е тоа што заднего не стои никаков бренд, неговите

Кровови на гето воКибера, Кенија

Портрети поставени на куќиод проектот „Жените сехерои“, Рио де Жанеиро

Поставување на слики за проектот „Лице во лице“,Рамалах, Палестина

С


урбан фото

фотографии не се никогашспонзорирани од компании, и не сеповрзани со новинарство. Средстватаза овие проекти, тој ги покрива сопродажба на своите фотографии,каква што е познатата „ladj ly“ илиомотот за албумот на „АфрикаЕкспрес“. На тој начин, тој ја осигурувасвојата финансиска независност.„Финансиите за проектите се клучендел од целта. Со сигурност тиенемаше да бидат исти, ако ги направевсо помош на Лореал.“,заклучува ЈР.

Постои и некаква смисла во тоа штоако ЈР го открие своето име илисвоето потекло, на некој начин ќе јапотцени својата работа. Тој правинешто спротивно на сопственотопромовирање: на оние што живеат намаргините на општеството им ја враќанивната индивидуалност.Парадоксално, фотографот безидентитет креира исклучителнауметност со обновување наидентитетот на безимените.

ЈР создава продорна уметност, којанепоканета се шири на зградите низпариските сиромашни квартови, наѕидовите низ Блискиот Исток, наскршени мостови во Африка или низфавелите во Бразил. Луѓето возаедниците каде тој ги изложувасвоите фотографии, оние што честоживеат со минимални средства,откриваат нешто апсолутно

непотребно, но вистински прекрасно.И не само што ги гледаат проектите,тие и учествуваат во нив. Постарижени стануваат модели за еден ден, адецата се уметници една недела. Наоваа уметничка сцена, не постоиподелба на актери и гледачи.

„Уметноста не треба директно да гоменува светот или практичните работи.Таа треба да ја смени перцепцијата.Уметноста може да го промениначинот на кој ги гледаме работите.Таа е неутрално место за размена идискусии, и на тој начин ви овозможувада создадете промена.“, вели ЈР.

По овие локални изложби,следуваат две важни нешта. Сликитесе транспортираат во Лондон, њујорк,

Берлин или во Амстердам, каде штодруги луѓе ги интерпретираат восветлината на нивното личноискуство. И тековните уметнички изанаетчиски работилници возаедниците од кои потекнуваат,продолжуваат со работа напрославување на нивните жители.

Наградата што ја доделува ТЕД, заповеќето добитници е помалкуповрзана со средствата што гидобиваат отколку со можноста засекој од нив да посака „желба“, која еповрзана со финансирање нахуманитарен проект, кој ќе повлеченови донации од партнерите на овааорганизација. „Посакувам сите да сезалагаат за она за што им е значајно и

поради тоа да учествуваат воглобален уметнички проект, кој самозаеднички ќе го измени светот -одвнатре кон надвор... “, изјави ЈР поповод добивањето на наградата.Проектот ќе биде заснован напоставување фотографии на ситеучесници, на ѕидовите низ градовитеод кои потекнуваат, исто како што тоаго започна тој.

Бидејќи е претставен само посвоите иницијали и ретко ги појаснувапортретите на луѓе со кои се соочува,ЈР остава празен простор за средбапомеѓу субјектот - протагонист иминувачот - толкувач. Тоа е она штовсушност ЈР работи: подигапрашања...

Постер на скали, Рио де Женеиро Постер од проектот„Портрет на генерација“, Лондон

Постер на тема „Аутсајдери“,на зградата на галеријатаЛазаридес

Сарт


о делото на Фјодор МихајловиќДостоевски се запознав во раните моисредношколски денови. Сите неговиракописи до кои можев да дојдам,прераснаа во мојата постојаналектира… И денес ги препорачувам… ,им ги препорачувам на моите студенти– идни архитекти, да ја видат идоживеат архитектурата на Човековатадуша, да почуствуваат колку сложенагатанка е Човекот за кој тие ќепроектираат…

* * *

„Да, кога сме несреќни, ние посилно јачуствуваме и несреќата на другите;чуствата не се кршат, тие сесосредоточуваат… “, запишалДостоевски во „Белите ноќи“.Страдањето човеково, овој Творец гооткрива како нова и од Богаблагословена света книга!

* * *

Кон крајот на октомври 2011 година,во Санкт Петербург во РускатаФедерација, се одржаа деновите наМакедонската култура. И во рамкитена овој настан, бев поканет да сепретставам со своја изложба. Знаевдека таа ќе биде поставена и отворенаво литературниот – меморијален музејна Ф. М. Достоевски. За мене, овојнастан претставуваше можност којаете животот така сакаше, своите делада ги покажам во просторот во којДостоевски живееше и почина. Во тојпростор е напишано капиталнотонегово дело „Браќа Карамазови“. Тоаза мене беше „вистинска" средба сомојот Учител.Од него научив да гледам од другатастрана на минливоста на животот; јадоживеав и ја живеам неговата поракадека „за да се напише (наслика) нештодобро, треба да се страда, страда,страда“. Тоа секако не значи декаТворецот ќе треба да се затвори вонекоја соба и таму да страда. Не, тоа значи, да се одгонетнувапостојано најголемата тајна на овојсвет - Човекот! За тоа одгонетнување,Достоевски во своите раскази ќезапише: „О, колку ужасна е вистинатана земјата!“Изложбата ја концепирав споредзборовите на Пилат:„Тоа е Човекот“ (Тој,оваа реченица ќе јакаже кога не ќеможе докрај да горазбере делото наХриста). Надпедесет делавлегоа во изборот.

Цртежи, дела работени во акрил,акварели, платна и скулптури. Тие беаизложени во двата изложувачкипростори во последниот дом наДостоевски (познато е дека тојпостојано го менувал местото насвоето живеење). Овде, тој живеел од1878 до 1881 година кога и починал.

* * *

„Слободата е послатка од лебот, апоубава е од Сонцето“, пишува во еденод неговите раскази. Да, зар тоа не ечудесна дефиниција на Битието наТворецот: сликар, скулптор, архитект.Ако е така, тогаш наведената мисла е инајсилната внатрешна морално-етичкаозаконетост.Одев низ просторот низ кој оделголемиот писател и пророк, ипостојано разговарав во себе си, затоа, дека, кога ги гледам луѓето и

настаните околу мене, сакам да јапресоздавам нивната надво¬решнаминливост. Знам дека сè што ме опкружува е еднотаинствено битие исполнето собезброј тајни.

* * *Изложбата беше посетена и видена одголем број посетители. Група младилуѓе ми пријдоа на отворањето наизложбата и ми рекоа дека мојот„Христос што го дарува своето срце“им оставил силен впечаток...Таму, во една ниша беше изложен имојот портрет на Ф. М. Достоевски. Сесеќавам кога го моделирав, трагав понеговиот внатрешен лик. Оној,надворешниот лесно го дофативспоред фотографскиот материјал одтоа време. Сè има своја внатрешнавистина, и таа ја открива Убавинаташто воодушевува.

* * *

Санкт Петербург, градот на ПетарВелики. Вистински царски град.Неговата архитектура создадена низчудесната геометрија на облиците одкласицизмот, прераснала во рускинационален стил. Над речисиеднаквата височина на зданијата, самоцрквените позлатени куполи сенатпреваруваат во својата височина...Сè е според мерката на формата: ионаа однадвор и онаа одвнатре... „Никогаш човекот од книгите не можеда го научи она што ќе го види сосвоите очи“, ќе запише Достоевски.Тоа е вистина. И затоа СанктПетерсбург треба да се види и да седоживее!!

Во домот на мојот УЧИТЕЛпроф. м-р .Владимир ГЕОРГИЕВСКИ, акад. сликар

Дојде повторно времето на слави и празници кога инајзакоравените трендсетери станувааттрадиционалисти. Небото се полни со облаци, апочесто дува и студен ветер кој како да гираздвижува чувствата и животот го слика лирски.

Сеќавањето ме однесе до првиот ден од Новатагодина кога целото семејство се собираше кајмајка ми на ручек.

Притиснати од многубројните обврски иизложени на разни стресови во текот на годината,во овој семеен ручек наоѓавме некое опуштање,задоволство, исполнетост, хармонија со самитесебе и своите најблиски. На заедничкиот ручек серадуваа и децата. За таа прилика домот бешенакитен со книжни лампиони во вид на ѕвона,декоративни свеќи, сијалички, а секогаш имашенакитена помала или поголема елка. Таа годинамајка ми купи и нов ќилим. Јадрото на домот бешетрпезариската маса на која сите седнувавме воисчекување на сармите, месото, руската салата,кифличките и Васината торта. Но, тој ден нèизненадија мали пакетчиња поставени во чиниитепред секој од гостите. Тоа беа подароци за ситенас. Децата со нетрпение први ги одвиткаапакетчињата. Внатре, во секое, врзано со црвена

панделка, како лампион, имаше по едно парче одстариот зелен теписон од дневната соба на мајками. Децата почнаа да се смејат. Баба заштедила наподароци годинава! И кај некој од возраснитеподарокот предизвика збунетост и смеа. Кај менетој извлече емоции и предизвика движење водушата. Тоа мало парченце теписон за менезначеше топлина на семејниот дом, семејнонаследство, спомени, мисли, емоции, погледвнатре во себе и сознание за бесмисленостасоздадена од неумоливата брзина на живеењето.Подарокот ѝ даде посебна димензија на зимскатаатмосфера. Се присетив како по тој теписон гичекоревме секојдневно деновите од животот, асекоја останата флека раѓаше нови спомени иприказни. Бидејќи беше за фрлање, подарокот,сосема случајно, како рециклиран материјал, наславјето му даде и еколошки печат. Тој немашеникаква материјална вредност, но за мене значешемногу. Беше обележан со меморија, исполнет сооригиналност, а предизвика поинтензивнодоживување на она што сум го имала во домоткаде што сум била среќна.

Не знам за другите, но јас и оваа годинатеписон-лампионот ќе го закачам на мојатановогодишна елка. Тој е дел на фамилијарнатаисторија и чувар на мислата за богатството иубавината на светот што ја носам од детството, а е

видлива само за мене. Секојдневно се менува духот на времето, се

менуваат навиките, ритуалите, правилата насемејниот живот, но има нешто што останувазасекогаш. Овој скромен подарок ќе ме потсетувана вистината, дека секогаш ќе постојат нешта штоможе едно да покажуваат, а да се нешто сосемадруго и друго да значат.

Билјана СтЕВКОВСКА САВИЌ , дипл.инж.арх.

[email protected]


совети

НоВоГоДИШЕН ПоДАРок


излог

Rahim Tejani од студиото Rock PaperTree прави комбинација наматеријалите дрво и бетон во неговиотдизајн на клупа и полици.

Огледало во форма на елипса во дрвена дабова рамка којапретставува и конструкција за фиоката изработена од бел

сјаен медијапан. Дизајнот е на лондонското студио Pinch

Уникатна форма на клупа, иновативен и креативен пристапна рускиот дизајнер Dinar Shamеd кој нуди едно ново

искуство во дизајнот на современиот мебел.

Лондонското студио JAILmake ja дизајнираше оваа маса којапретставува интеракција со природата. Масата е рачна изработка,

секоја ногарка претставува решетка наменета за ползење нарастенијата, а горната дрвена плоча е изработена од англиски даб.


ПОДГОТВИ:

Сандра дОНчЕВА тЕОхАРОВА ,дипл.инж.арх.

Ѕиден метален часовник, ласерски исечен одDiamantini&Domeniconi. На секој час црвена птичкаизлегува од часовникот која може да се намести и да пее, асо вградениот сензор за светлина во вечерните часови неиспушта никаков звук

Рдраган РИСтОВ

етки се кулите низ светот, кои освенградежна величина нудат нештоповеќе. Дури и кога имаме столб-кули,тие најчесто имаат функција да бидатседиште на бројни предавателнимрежи на комлекс ТВ и радиостаници. Во таквите случаи, најчестапридружна содржина се рестораниили кафулиња на самиот врв, од кадесе нуди ексклузивна панорама наднекој велеград. И толку. По сеизгледа, во светот постои само еднакула која комбинира градежништво созабава.

Каде, ако не во Лас Вегас,единственото место на светот во коезабавата е до степен на лудило и доневидени перформанси на она шточовечкиот ум (во спојот наконструкцијата и забавата) можелвоопшто да го замисли.

Објектот за кој зборуваме се наоѓа воЛас Вегас, во сојузната држава Невадаво САД, а неговото официјално име е„Стратосфера“.

Оваа кула која нуди и хотел и казинона популарната главна улица Стрипбулевар, е највисоката кула запосматрање и воедно петта најголемаградба во САД. Нов сопственик накулата е „Вајтхол Риал Естејт“,компанија која во 2008 година ја купила„Стратосфера“ за сума од неверојатни1,3 милијарди долари.

Од технички карактер,„Стратосфера“ опфаќа кула од 350метри и хотел од 24 катови какопосебен објект во подножјето накулата со вкупнo 2.427 соби иликорисна површина од 7.400 квадратниметри. Кулата се смета за втора поголемина на Северно-американскиотконтинент, веднаш по првопласиранатаЦН кула од Торонто (Канада).

Кулата „Стратосфера“ почнала да сегради на почетокот на 90-тите години,но во 1993 била зафатена од оган. Засреќа, немало жртви, но изградбатабила пролонгирана заради

реконструкција уште на самиот старт.Објектот официјално бил отворен на 30април 1996 година. Таа до денес евоедно највиосоката градба во ЛасВегас и вистинско обележје нанајзабавниот град на светот,некрунисаниот град на гревот икоцката.

Она што кулата ја прави уникатна, зашто зборувавме на почетокот, е токмукомбинацијата на забавното соградежното. Имено, на самиот врв наантенскиот столб поставен на врвот одкулата, се наоѓаат специјални седиштакои како катапулт се исфрлаат должметалната конструкција. Од еднатастрана на куполата се наоѓа мал воз однеколку седишта кој се спуштастранично и симулира ненадејнолулање како при пад, што ги тера ситепосетители да врескаат. Во дваинциденти, во 2005 година, зарадивградениот безбедносен код насистемот, малото „вагонче“ прекиналосо работа при што ги оставило

туристите на височина од 300 метри дависат неколку часови слободно надВегас. За среќа, досега немалопоголеми последици, освен можебиевидентираните пет случаи насмоубства на луѓе кои скокнале одсамиот врв.

Друга атракција е т.н. „Инсенити рајд“(Insenity ride) или во превод „Лудовозење“. И навистина е лудост, бидејќисо специјална машина во форма нароботизирана рака, на 4 металникрузери постојат седишта, и секој штоќе седне се врти со соодветна брзина.Притоа, како што се забрзува вртењето,се шират и краците на механизмот ипосетителот добива чувство како далета над самиот објект. Во 2009 годинасе воведени уште две содржини, малролекостер над врвот и т.н. Скај џамп(небесен скок). Станува збор за банџискок од самиот врв на кулата.

Од подножјето на кулата до самиотнејзин врв се стигнува со лифт кој седвижи со брзина од 200 километри начас, а се стигнува за нешто повеќе од 10секунди. Од местото за набљудувањеима спектакуларна глетка, бидејќи енаправено во полукружна форма, апрозорците од страните нудатневеројатна панорама на Лас Вегас.

Се разбира, за сите овие содржини епотребна храброст и непостоење настрав, бидејќи луѓе со слабо срцесигурно ќе имаат голема мака. Впрочем,верувајте ми на збор, со оглед наможноста што ја имав да се шетам насамиот врв, тоа е доволен предизвик,бидејќи ветрот не само што ви шепоти,туку тука ја губите секоја перспектива затоа колку навистина високо се наоѓате.

Адреналински предизвици на кулата „Стратосфера“ во лас Вегас

најчудни градби


porta3 173-174

Documents