presentatie 19e eeuw definitief
TRANSCRIPT
Ontwikkelingen 19Ontwikkelingen 19ee eeuweeuw
Bert Both, Anja Kap, Ida LuttikhuisenBert Both, Anja Kap, Ida Luttikhuisen
Inleiding: een roerige eeuwInleiding: een roerige eeuw
1848 invoering grondwet in Nederland.1848 invoering grondwet in Nederland.
Combinatie ontwikkeling in de natuurwetenschappen, technologische vernieuwingen Combinatie ontwikkeling in de natuurwetenschappen, technologische vernieuwingen
en industriële revolutie zorgde voor versnelling.en industriële revolutie zorgde voor versnelling.
Natuur onderworpen, orde werd norm.Natuur onderworpen, orde werd norm.
Aanleg bruggen, tunnels, spoorwegen ontsluiten de wereld; telefonie, telegrafie Aanleg bruggen, tunnels, spoorwegen ontsluiten de wereld; telefonie, telegrafie
overbruggen tijd. Begin massacommunicatie en massamobiliteit.overbruggen tijd. Begin massacommunicatie en massamobiliteit.
Mens zette ruimte en tijd naar zijn hand en kreeg andere kijk op de wereld. Mens zette ruimte en tijd naar zijn hand en kreeg andere kijk op de wereld.
Niet langer plaats voor oude beschavingsnormen: massacultuur.Niet langer plaats voor oude beschavingsnormen: massacultuur.
Toename bevolking van 2 naar ruim 5 miljoen; alfabetisering van 50 naar 90%.Toename bevolking van 2 naar ruim 5 miljoen; alfabetisering van 50 naar 90%.
Politiek: vrijheid en onafhankelijkheidPolitiek: vrijheid en onafhankelijkheid NationalismeNationalisme
• Als reactie op Napoleon: vaderlandsliefde, onafhankelijkheidsstrijdAls reactie op Napoleon: vaderlandsliefde, onafhankelijkheidsstrijd• 1815: Slag bij Waterloo (Napoleon verslagen)1815: Slag bij Waterloo (Napoleon verslagen)• België (in de 18e eeuw bij Oostenrijk) verenigd met NLBelgië (in de 18e eeuw bij Oostenrijk) verenigd met NL• 1830: Belgische opstand1830: Belgische opstand
LiberalismeLiberalisme• Individuele vrijheid burgers, vrije markt, grondwet, godsdienstvrijheid, Individuele vrijheid burgers, vrije markt, grondwet, godsdienstvrijheid,
scheiding kerk-staatscheiding kerk-staat• 1848: grondwet opgesteld door Thorbecke, rechtstreekse 1848: grondwet opgesteld door Thorbecke, rechtstreekse
verkiezingenverkiezingen
Socialisme Socialisme • Vanaf ca.1860. Als reactie op industriële revolutie: vakbeweging, nivellering Vanaf ca.1860. Als reactie op industriële revolutie: vakbeweging, nivellering
verschil arm-rijkverschil arm-rijk
KolonialismeKolonialisme• Uitbuiting inlanders (Uitbuiting inlanders (Max HavelaarMax Havelaar, 1860), 1860)
Wetenschap en technologie: de vooruitWetenschap en technologie: de vooruitganggang
1826: 11826: 1ee foto (Daguerre) foto (Daguerre)
1839: aanleg spoorwegennet Nederland1839: aanleg spoorwegennet Nederland
1851: 11851: 1ee wereldtentoonstelling Londen (met nieuwe wereldtentoonstelling Londen (met nieuwe uitvindingen)uitvindingen)
1859: Evolutietheorie Darwin1859: Evolutietheorie Darwin
1876: Uitvinding telefoon (Bell)1876: Uitvinding telefoon (Bell)
1879: Gloeilamp (Edison)1879: Gloeilamp (Edison)
Economie: industriële revolutieEconomie: industriële revolutie
Nieuwe technieken Nieuwe technieken • StoommachinesStoommachines
Ontstaan arbeidersklasseOntstaan arbeidersklasse• Trek van platteland naar de fabriekenTrek van platteland naar de fabrieken• Slechte omstandighedenSlechte omstandigheden• Grote inkomensverschillen met burgerijGrote inkomensverschillen met burgerij
Vrouwen- en kinderarbeidVrouwen- en kinderarbeid• 1874: Kinderwetje Van Houten1874: Kinderwetje Van Houten
Literatuur: politieke, huiselijke en Literatuur: politieke, huiselijke en liefdadigheidspoëzie (tot ca. 1830)liefdadigheidspoëzie (tot ca. 1830)
Functie: Functie: • uitlaatklep tijdens de Franse bezettinguitlaatklep tijdens de Franse bezetting• nieuwe normen voor een bevrijd landnieuwe normen voor een bevrijd land
Kenmerken:Kenmerken:• Onafhankelijkheid en vrijheid burgersOnafhankelijkheid en vrijheid burgers• Huiselijke of utilitaire poëzie: God, vaderland en gezinHuiselijke of utilitaire poëzie: God, vaderland en gezin
Schrijvers: Schrijvers: • Hendrik Tollens: dominees- en liefdadigheidspoëzie Hendrik Tollens: dominees- en liefdadigheidspoëzie • Petronella Moens: kinderpoëzie, opvoeding tot tevreden Petronella Moens: kinderpoëzie, opvoeding tot tevreden
burgersburgers• J.F. Helmers: nationalistische poëzie, verheerlijking verledenJ.F. Helmers: nationalistische poëzie, verheerlijking verleden
Literatuur: Romantiek (ca. 1830-1850)Literatuur: Romantiek (ca. 1830-1850) FunctieFunctie: ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid : ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid
Kenmerken:Kenmerken:• Kunst boven wetenschap, voelen boven denken, spiritualiteit Kunst boven wetenschap, voelen boven denken, spiritualiteit
boven materialisme, natuur boven technologie, zin boven nut, boven materialisme, natuur boven technologie, zin boven nut, kwaliteit boven kwantiteit, raadsel boven realiteitkwaliteit boven kwantiteit, raadsel boven realiteit
• Nieuwe vormen (originaliteit), antitheseNieuwe vormen (originaliteit), antithese• Poëzie: Het dichten zelf staat centraal, de dichter als geniePoëzie: Het dichten zelf staat centraal, de dichter als genie• Proza: Historische romansProza: Historische romans
Schrijvers: Schrijvers: • Buitenlandse: Goethe, Victor Hugo, Lord Byron, Walter Scott,Buitenlandse: Goethe, Victor Hugo, Lord Byron, Walter Scott,• Nederlandse: Bilderdijk, Multatuli, Hendrik Conscience, Piet Nederlandse: Bilderdijk, Multatuli, Hendrik Conscience, Piet
Paaltjens, Jacob van Lennep, Aarnout Drost, Potgieter, Paaltjens, Jacob van Lennep, Aarnout Drost, Potgieter, Bosboom-ToussaintBosboom-Toussaint
Literatuur: Realisme (vanaf ca. 1840)Literatuur: Realisme (vanaf ca. 1840) Functie: weergave van de werkelijkheidFunctie: weergave van de werkelijkheid
Kenmerken:Kenmerken:• Objectiviteit boven subjectiviteitObjectiviteit boven subjectiviteit• Het leven van alledag in het hier en nu, geen historie meerHet leven van alledag in het hier en nu, geen historie meer• De godsdienst verdwijnt uit de literatuurDe godsdienst verdwijnt uit de literatuur
Schrijvers: Schrijvers: • Buitenlandse: Charles Dickens (Engeland)Buitenlandse: Charles Dickens (Engeland)• Nederlandse: Potgieter, Nicolaas Beets (Hildebrand), Nederlandse: Potgieter, Nicolaas Beets (Hildebrand),
Hendrik Conscience (bekeerde romantici), J.J. CremerHendrik Conscience (bekeerde romantici), J.J. Cremer
Humorcultus:Humorcultus:• Belachelijke situaties uit het alledaagse leven (De Génestet, Belachelijke situaties uit het alledaagse leven (De Génestet,
de Schoolmeester, Paaltjens, Hildebrandde Schoolmeester, Paaltjens, Hildebrand
Literatuur: Naturalisme (vanaf ca. 1870)Literatuur: Naturalisme (vanaf ca. 1870)
FunctieFunctie: wetenschappelijk experiment: wetenschappelijk experiment
Kenmerken: Kenmerken: • Hoofdpersoon is nerveus, erfelijk bepaalde eigenschappen, Hoofdpersoon is nerveus, erfelijk bepaalde eigenschappen,
ontnuchtering (ondergang)ontnuchtering (ondergang)• Burgerij wordt gehaatBurgerij wordt gehaat• Open seksualiteitOpen seksualiteit• Sociale misstandenSociale misstanden• Radicalisering van het realismeRadicalisering van het realisme
Schrijvers: Schrijvers: • Buitenlandse: Emile Zola (Frankrijk)Buitenlandse: Emile Zola (Frankrijk)• Nederlandse: Lodewijk van Deyssel (Nederlandse: Lodewijk van Deyssel (Een liefdeEen liefde), Louis ), Louis
Couperus (Couperus (Eline VereEline Vere), Marcellus Emants (), Marcellus Emants (Een nagelaten Een nagelaten bekentenisbekentenis))
Literatuur: Tachtigers Literatuur: Tachtigers (vanaf 1880)(vanaf 1880)
Functie: uiting van de allerindividueelste expressie van de Functie: uiting van de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotieallerindividueelste emotie
Kenmerken: Kenmerken: • IndividualismeIndividualisme• Schoonheid en woordkunst: l’art pour l’artSchoonheid en woordkunst: l’art pour l’art• OriginaliteitOriginaliteit• Werkelijkheid, verwant aan impressionismeWerkelijkheid, verwant aan impressionisme
Tijdschrift De Nieuwe GidsTijdschrift De Nieuwe Gids
Schrijvers: Schrijvers: • Willem Kloos en Jacques Perk (Willem Kloos en Jacques Perk (SonnettenSonnetten))• Albert Verwey (Albert Verwey (De onbevoegheid der Hollandsche literaire kritiekDe onbevoegheid der Hollandsche literaire kritiek))• Herman Gorter (Herman Gorter (MeiMei))
Andere kunstenAndere kunsten
Beeldende kunst Beeldende kunst • Romantiek en realisme liepen gelijk op met Romantiek en realisme liepen gelijk op met
literatuurliteratuur• Impressionisme: geen uitbeelding werkelijkheid, Impressionisme: geen uitbeelding werkelijkheid,
maar de indruk ervan (vanaf 1860)maar de indruk ervan (vanaf 1860)• Expressionisme: het innerlijke leven (na 1900)Expressionisme: het innerlijke leven (na 1900)
Fotografie Fotografie • Effect op beeldende kunst: opent de weg naar de Effect op beeldende kunst: opent de weg naar de
abstracte kunstabstracte kunst• Effect op literatuur: realisme ging op zoek naar Effect op literatuur: realisme ging op zoek naar
onbekende kanten van de stad en de wereldonbekende kanten van de stad en de wereld
Drie uitgelichte boekenDrie uitgelichte boeken Camera ObscuraCamera Obscura (1840) van Hildebrand (1840) van Hildebrand
Nicolaas Beets (1814-1903) Nicolaas Beets (1814-1903)
Gedichten van den SchoolmeesterGedichten van den Schoolmeester (1859) (1859) Gerrit van de Linde (1808-1858)Gerrit van de Linde (1808-1858)
Snikken en GrimlachjesSnikken en Grimlachjes (1867) van Piet Paaltjens (1867) van Piet PaaltjensFrançois HaverSchmidt (1835-1894)François HaverSchmidt (1835-1894)
Overeenkomsten Overeenkomsten • Humorcultus Humorcultus • Studenten theologie, pseudoniemStudenten theologie, pseudoniem• Bjizondere levensloopBjizondere levensloop
VerschillenVerschillen• Soort humor, genre Soort humor, genre
Nicolaas Beets 1814-1903 (Hildebrand)Nicolaas Beets 1814-1903 (Hildebrand)
1839: 1839: Camera ObscuraCamera Obscura• Verhalenbundel. Student Hildebrand gaat bij vrienden op Verhalenbundel. Student Hildebrand gaat bij vrienden op
bezoek bezoek • Thema: De Hollandse burgerlijkheid in al z’n Thema: De Hollandse burgerlijkheid in al z’n
bekrompenheidbekrompenheid• Kenmerken: Typetjes. Overdrijven voor komisch effect Kenmerken: Typetjes. Overdrijven voor komisch effect
Humor: Milde ‘superieure’ ironieHumor: Milde ‘superieure’ ironie• Titel ‘Camera obscura’, fotografieTitel ‘Camera obscura’, fotografie• Genre: RealismeGenre: Realisme• Zeer populair boek. Beets werd dominee, schreef Zeer populair boek. Beets werd dominee, schreef
moralistische gedichten, maar bleef door Camera bekendmoralistische gedichten, maar bleef door Camera bekend
Gerrit van de Linde 1808-1858 (de Schoolmeester)Gerrit van de Linde 1808-1858 (de Schoolmeester)
1859: 1859: De gedichten van den SchoolmeesterDe gedichten van den Schoolmeester• Samengesteld door Jacob van Lennep na zijn doodSamengesteld door Jacob van Lennep na zijn dood• Kenmerken: humor, hekeling geleerdheidsvertoon, Kenmerken: humor, hekeling geleerdheidsvertoon,
ontregelendontregelend• Ontregelend: knittelvers, antithese, dubbelzinnigheden, Ontregelend: knittelvers, antithese, dubbelzinnigheden,
absurde wendingenabsurde wendingen• Humor: parodie, ironieHumor: parodie, ironie• Genre: (anti)-romantischGenre: (anti)-romantisch• Van de Linde vluchtte in 1834 naar Engeland en werd daar Van de Linde vluchtte in 1834 naar Engeland en werd daar
kostschoolonderwijzer. Werd postuum zeer populair.kostschoolonderwijzer. Werd postuum zeer populair.
François HaverSchmidt 1835-1894 (Piet Paaltjens)François HaverSchmidt 1835-1894 (Piet Paaltjens)
1867: 1867: Snikken en grimlachjesSnikken en grimlachjes• Verzamelde gedichten, beeld van zijn leven als studentVerzamelde gedichten, beeld van zijn leven als student• Thema’s: teleurstelling, liefde, doodsverlangen Thema’s: teleurstelling, liefde, doodsverlangen • Kenmerken: veel overdrijving, verwarren, spot met Kenmerken: veel overdrijving, verwarren, spot met
overgevoeligheid, Weltschmerzovergevoeligheid, Weltschmerz• Humor: cynisch, spottendHumor: cynisch, spottend• Genre: romantische trekken Genre: romantische trekken • HaverSchmidt werd dominee. Pleegde zelf zelfmoord. HaverSchmidt werd dominee. Pleegde zelf zelfmoord.
Romantisch thema, Goethe, verhoogde de populariteit.Romantisch thema, Goethe, verhoogde de populariteit.
Overeenkomst met De Schoolmeester: Romantische Overeenkomst met De Schoolmeester: Romantische gespletenheid; Melancholie en kwetsbaarheidgespletenheid; Melancholie en kwetsbaarheid
Literatuur: Eduard Douwes Dekker Literatuur: Eduard Douwes Dekker (1820-1887), een buitenbeentje(1820-1887), een buitenbeentje
humor, romantiek, sociaal bewogenhumor, romantiek, sociaal bewogen 1860: Max Havelaar1860: Max Havelaar• Multatuli: ik heb veel gedragenMultatuli: ik heb veel gedragen• Aanklacht tegen NL misbruik in NL-IndiëAanklacht tegen NL misbruik in NL-Indië• Jacob van Lennep zorgde voor publicatie, maar Jacob van Lennep zorgde voor publicatie, maar
pas na ingrepenpas na ingrepen
Kenmerken:Kenmerken:• Combinatie Romantiek + Realisme: Combinatie Romantiek + Realisme:
humoristisch, sociaal bewogen, fictie + humoristisch, sociaal bewogen, fictie + werkelijkheidwerkelijkheid
• Uniek vanwege schrijfstijl, perspectief inlander, Uniek vanwege schrijfstijl, perspectief inlander, meest vertaalde NL roman ooit (40), in 2009 meest vertaalde NL roman ooit (40), in 2009 uitgeroepen tot grootste klassieker aller tijdenuitgeroepen tot grootste klassieker aller tijden
Inleiding: een roerige eeuw Inleiding: een roerige eeuw -2- -2-
Literatuur heeft in deze context verschillende functies gehad:Literatuur heeft in deze context verschillende functies gehad:
- uitlaatklep tijdens de Franse bezetting, - uitlaatklep tijdens de Franse bezetting,
- het vormen van nieuwe normen voor een bevrijd land (domineespoëzie, - het vormen van nieuwe normen voor een bevrijd land (domineespoëzie, liefdadigheidsgedichten, opvoedkundige kindergedichten), liefdadigheidsgedichten, opvoedkundige kindergedichten),
- ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid (romantiek), - ontsnappingsmogelijkheid uit de harde werkelijkheid (romantiek),
- weergave van diezelfde werkelijkheid (realisme), - weergave van diezelfde werkelijkheid (realisme),
- wetenschappelijk experiment (naturalisme), - wetenschappelijk experiment (naturalisme),
- uiting van de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie - uiting van de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie (Tachtigers) , (Tachtigers) ,
- onderdeel van gemeenschappelijk ideaal van een nieuwe maatschappij waarin - onderdeel van gemeenschappelijk ideaal van een nieuwe maatschappij waarin iedereen iedereen gelijk was,gelijk was,
- onderdeel in samenwerking tussen verschillende disciplines.- onderdeel in samenwerking tussen verschillende disciplines.