KOMPJUTERSKI KRIMINALITET

Predava Vesna Antoni

Uvoenje kompjutera u informacioni sistem predstavlja najznaajniju tekovinu razvoja savremene civilizacije, odnosno njenog tehnikog i tehnolokog razvoja.Informacione tehnologije dovele su do znatnog napretka u obimu, brzini i kvalitetu prozvodnje, trgovine, saobraaja, bezbijednosti, finansijskog poslovanja, nauke i umjetnosti, kao i u svim ostalim sferama ovjekovog ivota s tendencijom stalnog usavravanja.

Neograniena mo kompjutera u memorisanju i brzoj obradi podataka doveli su do toga da automatizovani inforamcioni sistem postaje sve brojniji, a samim tim i nezamjenjivi dio cjelokupnog drutvenog ivota svih subjekata (fizikih i pravnih lica) na svim nivoima.Savremeno poslovanje, svijet nauke, umjetnosti, zabave i komunikacije uopte, te ivota ovjeka, postali su gotovo nezamislivi bez kompjutera

Karakteristike informacione tehnologije

Velika dinamikanove forme vrijednostinovi ambijent djelovanjakoncentracija podatakanove metode i tehnike djelovanjakraa vremenska skala djelovanjairi geografski prostor djelovanjapokretljivoststabilnost rizika

Sve navedene karakteristike su posljedice injenice da je rije o novoj tehnologiji, koja se stalno i ubrzano usavrava, sa viestranim mogunostima legalne primjene, ali i zloupotrebe.Uticajem kompjuterske tehnike i programa mijenjaju se i oblici kriminaliteta i to posebno privrednog i finansijskog, tako da tradicionalni nain i modus ispoljavanja ovog kriminaliteta, dobijaju nove oblike.

Pored pozitivnih i korisnih novina nove tehnologije donijele su i niz problema vezanih za pojavu i irenje kompjuterskog kriminaliteta, razliitih oblika formi i vidova ispoljavanja.

Kompjuterski kriminalitet pod ijim zbirnim nazivom podrazumijevamo razliite oblike i forme ponaanja, k nema optu usvojenu definiciju

Pojam kompjuterskog kriminalitetaDefinisanje kompjuterskog kriminaliteta je izuzetno teko:rije je o relativno novom obliku kriminalnog ponaanja, koji se jo nije u potpunosti izdiferencirao u odnosu na druge vidove kriminalitetakompjuterski kriminalitet ispoljava veliku fenomenoloku raznovrsnost i teko ga je obuhvatiti jednom definicijomnauka jo nije dala jasan pojam kompjuterskog kriminaliteta, ne moe se osloniti na pozitivnu krivino pravnu legislativu, jer svako zakonodavstvo koje poznaje kompjuterski delikt na razliite naine ga inkriminie

Osnovne karakteristike ili obiljeja pojma kompjuterskog kriminalitetaDrutveno opasno, protivpravno ponaanje za koje je predviena krivino pravna sankcijaSpecifian nain i sredstvo vrenja krivinog djela, bilo uz pomo ili posredstvom kompjutera,Poseban objekat zatite, bezbijednosti raunarskih podataka ili informacionog sistema u cjelini ili pojedinog segmenta djelanamjera uinioca da sebi ili drugom pribavi korist (imovinsku ili neimovinsku) ili da drugom nanese kakvu tetu

Definicija kompjuterskog kriminalitetaKompjuterski kriminalitet predstavlja oblik kriminalnog ponaanja kod koga se koritenje kompjuterske tehnologije i informacionog sistema ispoljava kao nain izvrenja krivinog djela ili se kompjuter upotrebljava kao sredstvo ili cilj izvrenja, ime se ostvaruje neka, u krivino pravnom smislu, relevantna posljedica.Predstavlja protupravnu povredu imovine kod koje se raunarski podaci umiljajno mijenjaju (manipulacija raunarom), razaraju (raunska sabotaa) ili se koriste zajedno sa hardverom (kraa vremena)

Kompjuterski kriminalitet je pojava novijeg vremenaPoseban vid kriminalitetaKompjuterski kriminalite podrazumjeva kriminalitet koji angauje kompjuter kao sredstvo ili cilj izvrenja krivinog djelaine ga ljudi, a ne kompjuteriKriminalitet u vezi sa kompjuterom, nije samo jedan oblik obinog kriminaliteta, ve je opti vid svih oblika kriminala,nee postojati razlika izmeu nekompjuterskog i kompjuterskog kriminaliteta

Karakteristike uinilaca kompjuterskog kriminalitetaNe moe se govoriti o jedinstvenom profilu uinilaca kompjuterskog kriminaliteta

Oni se svrstavaju u razliite kategorije prema pojavnim oblicima djela koje ine, ali i prema motivima koji ih pokreu u vrenju krivinog djela.

Uinioce ovih krivinih djela moemo podijeliti na:zlonamjerne, koji djeluju radi ostvarenja imovinske koristi ili u cilju nanoenja tetena uinioce koji nisu motivisani na ostvarenju imovinske koristi, ve jednostavno trae zadovoljstvo u neovlatenom prodiranju u neki dobro obezbijeen informacioni sistem tzv. hakeri, koji koristei svoje raunarsko znanje. upadaju u tue kompjuterske sisteme

Sredstvo izvrenja kompjuterskog kriminaliteta

Kompjuter je savreno sredstvo za izvrenje krivinog djela (krae, pronevjere, pijunaa, terorizam kao i drugi oblici zloupotrebe)krivino djelo se izvri u veoma kratkom vremenupribavljena imovinska korist ili nanesena teta su znatno vee

ne ostavlja materijalne tragovesvaka kompjuterska radnja je jednostavnija manje vidljiva i bra od manuelne manipulacijekompjuter se koristi kao pogodno sredstvo za planiranje, prikrivanje ili rukovoenje odreenim kriminalnim aktivnostima

Objekt napada kompjuterskog kriminalitetaObjekt napada mogu biti obe njegove komponente (hardver i softver)Radnjama (sluajnim ili namjernim) dovodi se u pitanje informacioni sistem, pa i sama mrea: postupcima kao to su: otkrivanje, uklanjanje ili unitenje kompjuterskih programa, podataka ili memorijeoteenje ili uklanjanje hardvera, komunikacione opreme, ureaja za pripremu podataka

Oteenje, unitenje ili zloupotreba kompjuterskih komponenata ostvaruje se:visuricrvi itrojanci

Stvaralac virusa i crva nad njima, nakon to ih stvori, nema vie kontrolu nakon to ih poalje.

Stvaralac trojanca i nakon to ga stvori ima kontrolu i zato je sa krivino pravnog aspekta posebno znaajanPredstavlja kompjuterski program koji poiljaocu omoguava da pristupi zaraenom kompjuteru i tako stekne pristup i kontrolu nad podacima u kompjuteru, a samim tim i mogunost koritenja tog kompjutera po svojoj volji, ak i bez znanja vlasnika kompjutera.

Posljedice kompjuterskog kriminalitetaKompjuterski kriminalitet ima za posljedicu unitenje, oteenje, otuenje, neovlatenu izmjenu, pribavljanje i koritenje, naruavanje i upad u program i fondove raunarskih sistema i njihovih komponentiOpasnost od irenja i masovne upotrebe elektronskog prislukivanja, krae poslovnih i drugih tajni kao i razliitih oblika intelektualne svojine Ozbiljno naruavanje privatnosti i ljudskih prava i sloboda, kao i linog integriteta Realna opasnost od talasa teroristikih akata raznih vrsta

tetne posljediceIzuzetno velike, a proistiu iz brojnosti delikata koji se mogu poiniti i rezultiraju nastupanjem materijalne tete (bilo kao pribavljanje protivpravne imovinske koristi ili fizikog i materijalnog oteenja)Mogu dovesti do paralize privrednih i drutvenih funkcija, infrastrukturnih oblasti, komunikacija i materijalno finansijskog poslovanja (primjer iz prakse)

Nastale tete mogu se podijeliti:

Finansijske koje mogu da nastanu kada uinilac vri djelo u cilju sticanja protupravne imovinske koristi, pa tu korist za sebe ili drugog zaista i stekne, ili djelom priini odreenu tetu, ili kada uinilac ne postupa radi sticanja koristi za sebe ili drugog, ali objektivno uini finansijsku tetu

Nematerijalne koje se ogledaju u neovlatenom otkrivanju tuih tajni, ili drugom indiskretnom tetnom postupanju

Kombinovane kada se otkrivanjem pojedine tajne ili povredom autorskog prava, zloupotrebom kompjutera ili informacione mree narui neiji ugled, odnosno povredi moralno pravo, a istovremeno prouzrokuje i konkretna finansijska teta.

Meunarodni osnovEvropska konvencija o sajber kriminalu (BiH ratifikovala 2006.g.)Evropska unija izradila studiju o pravnim aspektima kompjuterskog kriminala u informacionom drutvuDonijela akcioni plan vezano za aktivnosti obezbjeenja sigurnosti mrea i uspostavljanja saradnje zemalja lanica i njihovog zajednikog pristupa sajber kriminaluDirektiva u elektronskom poslovanjuKonvencija o meusobnoj pravnoj pomoi u krivinoj materijiPreporuka o strategiji za novi milenijum u zatiti i kontroli kompjuterskog kriminala

Akti meunarodnih organizacija: Meunarodne privredne komore, Svjetska trgovinska organizacija, Aazijsko pacifika organizacija za ekonomsku saradnjuU okviru grupe G-8 osnovana meunarodna organizacija za kompjuterske dokaze (IOC) koja prati ovaj vid kriminaliteta

Krivino zakonodavstvo BiHKrivini zakon RS (2003.g.) u svom zakonodavstvu predvia krivino djelo upad u kompjuterski sistem, a prijedlogom Krivinog zakona RS, koji je upravo u toku, dodata je XXIV a) glava koja predvia krivina djela protiv bezbjednosti raunarskih podadataka gdje spadaju krivina djela:oteenje raunarskih podataka i programaraunarska sabotaaizrada i unoenje raunarskih virusaraunarska prevaraneovlateni pristup zatienom raunaru, ranarskoj mrei, telekomunikacionoj mrei i elektronskoj obradi podataka

Krivini zakon Federacije BiH (od 2003.g.) je u glavi XXXII predvidio krivina djela protiv sistema elektronske obrade podataka i to:oteenje raunarskih podataka i programaraunarski falsifikat,raunarska prevaraometanje rada sistema i mrea elektronske obrade podatakaneovlateni pristup zatienom sistemu i mrei elektronske obrade podatakaraunarska sabotaa

Krivini zakon Distrikta Brko takoe u glavi XXXII predvia krivina djela protiv sistema elektronske obrade podataka

Krivini zakon BiH ne predvia u svojim odredbama ova krivina djela.

Kompjuterski kriminalitet u uporednom krivinom pravuPreventivne mjere (opteg i specijalnog karaktera) nisu dovoljne niti jedine mjere kojima se drutvo suprotstavlja raznim oblicima i formama zloupotrebe kompjutera, zbog ega savremeno krivino zakonodavstvo u sistemu inkriminacija poznaju jedno ili vie kompjuterskih krivinih djela, za koje su propisane razliite vrste i mjere krivinih sankcija.

Njemaki Krivini zakonik (1978.g.) ne poznaje kompjuterska krivina djela, to ne znai da ovo protupravno i nedoputeno ponaanje nije inkriminisano. 1986. godine u Njemakoj je donesen poseban Krivini zakon za suzbijanje privrednog kriminaliteta koji predvia niz kompjuterskih krivinih djela: kompjutersku pijunau, kompjutersku prevaru, falsifikovanje podataka, obmanu u pravnom prometu pri obradi podataka i kompjutersku sabotau

Krivini zakon Austrije (1989. g). predvia kompjutersko krivino djelo: oteenje podatakaU Velikoj Britaniji (1990. g.) donesen poseban Zakonik o zloupotrebi kompjutera koji predvia niz krivinih djela vezanih za zloupotrebu kompjutera, za koja djela su propisane veoma stroge kazneKrivini zakon Srbije (2005. g. ) u glavi 27 predvia krivina djela protiv raunskih podataka (u Okrunom tuilatvu Beograd osnovano i posebno Odjeljenje za borbu protiv visoko tehnolokog kriminala)

Krivini zakonik Makedonije (1996.g.) poznaje kompjutersko krivino djelo pod nazivom - upad u kompjuterski sistemKrivini zakonik R.Slovenije (1999. g.) poznaje krivina djela: protuzakoniti ulaz u zatienu raunarsku bazu podataka i krivino djelo upad u raunski sistemKrivini zakon R.Hrvatske (1996.g.) poznaje krivino djelo pod nazivom: oteenje i upotreba tuih podataka

Krivini zakonik Ruske Federacije (1996.g.) poznaje vie kompjuterskih krivinih djela regulisanih u glavi 23 koja nosi naziv: krivina djela u sferi kompjuterske informacije, gdje spadaju slijedea krivina djela: protupravni pristup kompjuterskoj informaciji, pravljenje, koritenje i irenje tetnih raunarskih programa, povreda propisa o eksploataciji raunara, raunarskih sistema i njihovih mrea

Razliiti termini kompjuterskog kriminalitetaU krivino pravnoj literaturi za ovaj vid kriminaliteta koriste se razni termini:zloupotreba kompjuterakompjuterska prevaradelikti uz pomo kompjuterainformatiki kriminalitetraunarski kriminalitettehno kriminalitet

Nain izvrenja kompjuterskog kriminalitetaOgleda se u upotrebi kompjutera, pri emu samo koritenje raunara moe biti ispunjeno kao cjeloviti modus operandi, ili jedan njegov segmentKompjuter moe biti i osnovno sredstvo izvrenja krivinog djela, s tim to je potrebno da se ostvari i neka, u krivino pravnom smislu, kanjiva posljedicaTa posljedica moe biti ispoljena na samom kompjuteru, na informatikoj ili komunikacionoj mrei

FenomenologijaPojavni oblici kompjuterskog kriminaliteta su:protupravno koritenje usluganeovlateno pribavljanje informacijakompjuterske kraekompjuterske prevarekompjuterske sabotaekompjuterski terorizamkriminal vezan za kompjuterske mree

Kompjuterske kraeZauzimaju visoko mjesto u oblasti kompjuterskog kriminaliteta, a meu njima najznaajnija je kraa identiteta Predstavlja posebno drutveno opasnu radnju, jer ugroava individualnu privatnost i podriva povjerenje u integritet komercijalnih transakcijaLanim identitetom izvrilac ovog krivinog djela moe da dobije pozajmicu u banci, kupi auto, stan, ode na putovanjertva ne zna da se njen identitet koristi sve dok ne dobije raun na naplatuNajvei rizik je koritenje kreditnih kartica ili kraa i falsifikat istih

Prva forma zloupotrebe informacionih sistema krae sa namjerom sticanja protivpravne koristi sastoji se u neovlatenoj upotrebi kompjutera od strane neovlatenog lica.Druga forma ostvarivanja protivpravne imovinske koristi je neovlateno pribavljanje informacija kraom podataka sadranim u kompjuterskim sistemima. Karakteristino za lica koja su zaposlena u odreenim institucijama, te su tim licima informacije dostupne.

Sudska praksaProtiv C.G., A.D. G.L. (rumunski dravljani) da su u vremenskom periodu od 27.02.2010. do 02.03.2010. godine u Prijedoru, Banja Luci, Doboju, elincu i Zvorniku, na bankomatima Balkan Investmen banke upotrijebili falsifikovane platne kartice izdavaoca VISA i MasterCard koje su prethodno napravili na taj nain to su uz pomo tehnikog pomagala tzv. skimera koji su stavljali na bankomate, oitavali i neovlateno prikupljali podatke sa originalnih platnih kartica, dok su podatke o PIN brojevima (lini identifikacioni broj koji korisnik ukucava na tastaturi bankomata prilikom podizanja novca) pribavljali uz pomo kamere postvljene na bankomat, tako da ista snima tastaturu bankomata u trenutku kada korisnik unosi PIN, nakon ega su uz pomo raunara sve prikupljene podatke prenosili na magnetnu pistu plastika koje se koriste u druge svrhe i nemaju elemente platnih kartica, a svi naprijed navedeni podaci o pomonim tehnikim sredstvima za neovlateno oitavanje podataka sa platnih kartica i programi koji se koriste za upis podataka na kartice su bili pohranjeni na USB stiku, otetivi Balkan Investment banku za iznos od 41.002,12 KM

Podignuta optunica u Okrunom tuilatvu Banja Luka br. T13 0 KT 0001138 10. Osueni nepravosnanom rpesudom na kazne zatvora 10 mjeseci, 1 godina i 1 godina i tri mjeseca i oduzeta imovinska korist.

Koristoljubivi kompjuterski kriminalitetZnaajan za bankarske i finansijske korporacije i osiguravajua drutvaPrema statistikim podacima kompjuterski kriminalitet u oblasti bankarskih poslovanja ukazuje na najee profesije uinilaca:25% ine lica sa specijalnim ovlatenjima u informatikom sistemu18% programeri18% slubenici koji raspolau terminalima16% blagajnici11% operateri informatiari12% lica van oteenih korporacija u ta su ukljueni i korisnici usluga

Sudska praksaOsuena je S.M.. zbog krivinog djela pronevjere iz lana 348 stav 3 u vezi stava 1 KZ RS, da je u vremenskom periodu od 25.12.2006. do 25.09.2007. godine u Banja Luci, radei u Raiffeisen banci DD BiH, Glavna filijala Banja Luka, na radnom mjestu kontrolora blagajne, a potom i kao blagajnik, svo vrijeme zaduena za blagajnu br. 8, a od 04.09.2007. godine i za nultu blagajnu, koristei bazu podataka o klijentima pomou kompjutera, u namjeri prisvajanja sredstava koji su joj povjereni u radu, neovlateno vrila fiktivne isplate sa rauna oroenih depozita 27 klijenata banke, sa kojima je po ugovorima pravo raspolaganja imala banka, te rpenosila sredstva sa ovih rauna na raune drugih klijenata, nakon toga je na fiktivne a-vista raune, koje je sama otvarala bez neophodne dokumentacije, isplaivala sredstva sa ovih fiktivnih rauna i direktno vrila isplate sa rauna oroenih tednji sa ciljem neprikazivanja isplata na a-vista raunima, ostvarivi imovinsku korist u iznosu od 2.206,255,22 KM u kom iznosu je nastupila teta za Raiffeisen bank dd BiH, Filijala Banja Luka.

Presudom Osnovnog suda Banja Luka br. 71-0-K-020604-08-K koja je potvrena presudom Okrunog suda B.Luka br. 71 0 K 020604 09 K osuena na kaznu zatvora u trajanju od 8 godina i 4 mjeseca.

Sudska praksaOptuena B.V. u vremenskom periodu od 17.03.2008. do 03.04.2010. godine, u vie navrata, falsifikovala potpise ovlatenih potpisnika na gotovinskim ekovima, radi podizanja novca sa iro-rauna JU Institut za ispitivanje materijala i konstrukcija RS Banjaluka, na osnovu kojih je podigla novac i prisvojila za sebe, tako to je pomou kompjutera falsifikovala izvode NLB Razvojne banke o prometu rauna, na kojima je unosila da je poloila novac od pazara na iro-raun, iako ga nije poloila,te pribavila na neutvrdjen nain od NN lica falsifikovan peat NLB Razvojne banke, koji je upotrijebila, na taj nain, to je isti stavljala na uplatnice o pologu dnevnog pazara, kod NLB Razvojne banke, iako dnevni pazar nije uplaivala, jer je novac prisvajala sebi, a takve uplatnice o pologu pazara ovjerene falsifikovanim peatom predavala u raunovodstvo Instituta, tako da je na taj nain otetila JU Institut za ispitivanje materijala i konstrukcija RS Banjaluka, za iznos od 301.936,23 KM, koji je prisvojila sebi.

Optunica Okrunog tuilatva B.Luka br. T13 0 KT 0001656 10 koja je potvrena od strane Osnovnog suda B.Luka

Zlonamjerni uinioci kompjuterskih delikataZlonamjerni uinioci kompjuterskih delikata najee su motivisani koristoljubljem.Oko 80% delikvenata ini djelo prvi put, a 70% je zaposleno vie od pet godina je zaposleno u oteenom preduzeu,Njihovo starosno doba je izmeu 19 i 30 godina, preteno su mukog pola, veoma inteligentni; imaju uglavnom vie godina radnog iskustva i vae kao savjesni radnici koji prilikom obavljanja radnih zadataka ne prouzrokuju nikakve probleme, esto su tehniki kvalifikovaniji nego to to zahtijeva radno mjesto na koje su rasporeeni;Ovi uinioci sebe po pravilu ne smatraju kradljivcima ili uopte kriminalcima, ve samo pozajmljivaima

Kompjuterska prevaraBroj oblika prevara, kao i nain njihove realizacije putem kompjutera je neogranien

Karakteristika kompjuterske prevare je da one daleko dopiru zbog veliine interneta kao trita, brzo se ire, jer sa internetom kao medijem, sve se deava mnogo bre

Kompjuterski prevaranti zloupotrebljavaju cyber prostor koji doprinosi rastu elektronske trgovine: anonimnost, distanca izmeu prodavca i kupca i trenutna priroda transakcijeKoristi se prednost injenice da prevara preko interneta ne zahtijeva pristup do nekog sistema za isplatu, kao to to zahtijeva svaka druga vrsta prevare i to je digitalno trite jo uvijek nedovoljno ureeno

Prevara s robom nevjerovatnih svojstavajedan od najveih izvora nelegalne zarade na internetuSvake 44 sekunde neko postane rtva, poto se odlui da kupi robu sa cijim se udotvornim mogunostima upozna preko interneta1400 sumnjivih sajtova samo u oblasti zdravlja, to je rezultiralo podizanje tubi protiv 18 kompanija i detaljnim istragama koje su u toku, a obuhvataju jo 200 firmi u 19 zemalja irom svijetaSama cifra tete od ove nelegalne trgovine nije pominjana, ali ako se zna da takvi proizvodi, kao recimo serija Ljubiasta harmonija od kojih jedan produkt navodno uspostavlja novi nivo energije u ljudskom organizmu kotaju izmeu 30 i 1095 USD, Lako se da izraunati koliko je to milijardi dolara svakog dana. Na vrhu liste svemoguih proizvoda koji se prodaju na internetu nalaze se pilule koje omoguavaju svjim korisnicima da piju piva koliko ele, a da se ne ugoje (cijena 71 dolar za 60 tableta) i pojas, koji kada se nosi u fotelji izaziva isti efekt kao 600 sklekova uraenih u 10 min. (cijena 146 dolara), ljuske od jajeta ptice emu koje navodno poveavaju libico, tenost koja masnou iz tkiva tokom spavanja pretvara u miie, hormoni koji vraaju vjeru u sopstvene snage, magneti protiv nesanice, voda koja ljei artritis, lijekovi za lijeenje side, a koji dolaze iz Afrike kao rjeenje zagonetke zato neke Afrike ene imaju imunitet na ovu bolest ...

Provaljivanje u kompjutorski sistemIzraz provaljivanje asocira na primjenu mehanike sile, radi ulaska u zatvoreni prostor, poput vrenja klasinih provalnih kraa, ali kada je rije o kompjuterskom kriminalitetu to predstavlja jedno vrlo suptnilo, elektornskim putem, izvedeno, naruavanje tajnosti kompjuterskog sistema, odnosno neovlateni elektronski upad u centralni kompjuterski sistem i njegovu bazu podataka. Ovo djelo preteno vre hakeri.

HakeriOvi uinioci predstavljaju kompjuterske entuzijaste, koji provaljujui u dorbo uvane informatike sisteme iivljavaju svoju strast za avanturama po tzv. informacionim autostradama u specifinom cyber-spacesu.Oni su eso pravi kompjuterski zavisnici koji ak ponekad nemaju pravi kontakt s realnou, ve prvenstveno ive u svom virtuelnom svijetu. Oni vrhunsko zadovoljstvo nalaze u samom inu provaljivanja u viestruko obezbjeene informacione sisteme i to su kompjuterski sistemi bolje uvani, toje za hakere vei izazov da se upuste u za njih spektakularno prevladavanje kripto-grafskih brava. Zato su na meti ovih uinilaca esto najbolje obezbijeeni informacioni sistemi kao to su kompjuterske mree vlada savremenih drava ili vojnih laboratorija, pa i kompjuterske sisteme Pentagona.

Hakeri mogu svjesno ili nesvjesno da prouzrokuju ogromne tete. Oni su prema svom profesionalnom opredjeljenju najee programeri kompjutera, visokoobrazovani informatiari, a ponekad je rije o osobama koje su svoju vjetinu i znanje stekli bavei se kompjuterima iz hobija. To su veoma inteligentni uinioci, a jedinaprava zatita od njihovih provala je jaanje kriptografskih sistema zatite, uz strou kriminalnu politiku prema ovakvim uiniocima.Oni, nezavisno od motiva koji ih pokreu, realno predstavljaju veliku opasnost, naroito u situacijama kada se uputaju u rizine informatike avanture u tako osjetljivim podrujima kao to su nacionalna bezbijednost, industrija naoruanja, satelitska tehnologija itd.

Kompjuterska sabotaaSastoji se u unosu, izmjeni, brisanju raunskih podataka ili raunskih programa ili upad u raunarski sistem s namjerom da se onemogui funkcionisanje raunara ili telekomunikacijskog sistema.Preteno se ini oteenjem operativnog sistema u informativnom mehanizmu i programima korisnikih usluga, i to onih koji imaju funkciju uvanja podataka u dravnim organima, ustanovama i preduzeima.

Kompjuterski terorizamIzmeu kompjuterske sabotae i terorizma postoje mnoge slinosti u pogledu naina izvrenja i posljedice, ali se bitno razlikuju u motivu.Kompjuterski terorizam je izazivanje straha i unemirenje javnosti od strane izvriocaU savremenom drutvu postoji realna opasnost da informatiki resursi, a posebno globalne informatike mree postanu efikasno sredstvo u teroristikoj aktivnosti.Posebno su znaajni razni vidovi koritenja za pijunau i sabotau, upade u raznovrsne nacionalne sisteme, bankovne podatke, bezbjednosne i odbrambene komunikacione sisteme i objekte kojim se elektronski upravlja (rafinerije, aerodromi, eljeznice, vodovodi i sl.)

1997. godine IRA kad je okirala englesku javnost upuivanjem prijetnje da e pored bombi, atentata i drugih oblika teroristikih akata poeti da koristi elektronske napade na poslovne i vladine kompjuterske sisteme.Iskustva sa al-Quaidom pokazuju da e pripadnici ove teroristike organizacije slue sofisticiranim tehnikama zatite svojih kanala komunikacije na Internetu, stalno postavljaju nove web lokacije na kojima propagiraju svoje fundamentalistike ideje, a kod nekih od uhapenih terorista pronaeni su kompjuteri sa ifrovanim fajlovima.

Kompjuterska piraterijaPrema preporukama Savjeta Evrope podrazumjeva se neovlateno kopiranje zatienog raunskog programa, i neovlateno kopiranje topografije, raunski falsifikati. Ovaj vid kriminaliteta vrlo je znaajan sa aspekta zloupotrebe intelektualne svojine. Ova pojava je poznata kao poslovna piraterija i predstavlja protivzakonito kopiranje intelektualnih dobara, programa softvera, kompakt diskova i video materijala.Postoje podaci da je gotovo 38% novonastalih softvera piratskog porijekla.Vijetman, Kina, Oman, Liban, Rusija, Indonezija, Bugarska taj procenat je 90-97%. Amerike kompanije procjenjuju da godinje gube oko 200 milijardi dolara zbog piraterije raznih proizvoda.

Kompjuterski vandalizamPredstavlja namjerno oteenje raunskih podataka ili raunarskih programa.Unoenje virusa ini poseban tip raunskih programa koji mogu sami sebe reprodukovati s ciljem da inficiraju druge programe, a kako bi oni izvravali ciljeve koje je unaprijed postavio njihov tvorac, a da pri tome inficirani programi ne izgledaju tako.Osim oteenja, ubacivanje virusa moe biti i nain izvrenja drugih krivinih djela kompjuterskog kriminaliteta

Kriminal vezan za kompjuterske mreeKriminal vezan za kompjuterske mree je oblik kriminalnog ponaanja kod kojeg je cyberspace okruenje u kojem se kompjuterske mree javljaju u trostrukoj ulozi: kao sredstvo ili alat, cilj ili okruenje izvrenja krivinog djela.

Kao cilj napada napadaju se servisi, funkcije i sadraji koji se na mrei nalaze. Kradu se usluge i podaci, oteuju se i unitavaju dijelovi ili cijela mrea i kompjuterski sistemi, ili se ometaju funkcije njihovog rada. ...Kao sredstvo ili alat danas moderni kriminalci koriste sve vie kompjuterske mree kao orua za realizaciju svojih namjera. Korienje prvog novog orua naroito je popularno kod djeije pornografije, zloupotrebe intelektualne svojine ili online prodaje nedozvoljene robe (droga, ljudski organi, trgovina enama i djecom...)

Kao okruenje u kome se napadi realizuju. Najee to okruenje slui za prikrivanje kriminalnih radnji, kao to to veoma esto uspjevaju da urade pedofili, a ni drugi kriminalci nisu nita manje uspjeni (zastraivanja).

Cyber kriminal zavisno od tipa poinjenih djela moe biti:

Politiki:

cyber pijunaa i cyber sabotaa (pijunaa i sabotaa u svijetu raunara)haking (Osnovi bezbijednosti na internetu, Osnovi zatite od kompjuterskih virusa, crva i trojanaca)cyber terorizam, (Asimetrini virtuelni rat internet kao oruje terorista),cyber ratovanje (Implikacije eventualnog oruanog sukoba SAD i Iraka na cyber prostor

- Ekonomski:cyber prevare (Nigerijska podvala ili pranje novca, osnovni savjeti i pravila za spreavanje prevara pri trgovini hartijama od vrijednosti na internetu kao vidu kompjuterskog kriminaliteta, spreavanje zloupotrebe interneta i nanoenje tete korisniku)haking (Osnovi bezbjednosti na internetu, Osnovi zatite od kompjuterskih virusa, crva i trojanaca, E-mail od onih kojima se vjeruje)kraa internet vremena, kraa internet usluga (Spreavanje zloupotrebe interneta i nanoenje tete korisniku)piratstvo softvera, mikroipova i BPcyber industrijska pijunaa (pijunaa i sabotaa u svijetu raunara)

proizvodnja i distribucija nedozvoljenih tetnih sadraja kao to su djeija pornografija, pedofilija, vjerske sekte, irenje rasistikih, nacistikih i slinih ideja i stavova (Dihad preko interneta)zloupotreba ena i djece,manipulacija zabranjenim proizvodima, supstancama i robama drogama, ljudskim organima, orujem,povreda cyber privatnosti nadgledanje e-pote, prislukivanje, snimanje priaonica praenje e-konferencija.

Istrage:Dana 17.10.2008. gdoine od strane Interpola Australija, CJB Banja Luka je dobilo obavjetenje da policija June Australije provodi operaciju tokom koje se vri monitoring jedne web stranice u cilju identifikacije lica koja pokuavaju da pristupe sadrajima eksploatacije djece. CJB Banja Luka je dobila podatke da su dvije adrese na podruju njene nadlenosti, radi ega su poduzete mjere i radnje radi otkrivanja istih i dolo se do saznanja da se radi o licima P.M. iz B.Luke i M.. iz Istonog Sarajeva. U cilju sprovoenja istrage izdata je naredba za pretres zbog postojanja osnovane sumnje da navedena lica nabavljaju djeije pornografske sadraje radi dranja i distribucije, a to je protivno lanu 200 KZ RS i Konvenicji o cyber kriminalu koja je ratifikovana od strane Bih u maju 2006. godine

17.07.2009. godine, Interpol R. Hrvatske je CJB Banja Luka obavijestio da NN lice preko internet portala upoznaje maloljetne enske osobe, alje im slike svog polnog organa i od njih za uzvrat trai da mu one poalju svoje slike. Daljim tokom istrage dolo se do saznanja da se radi o licu A.K. (to je predmet daljnjeg toka istrage jer bi se moglo raditi o krivinom djelu iz oblasti djeije pornografije)

Borba protiv kompjuterskog kriminalaBorba protiv kompjuterskog kriminala zasniva se na preventivnim i represivnim mjerama.Represivne operativno-tehnike mjere su iste kao i kod drugih vidova kriminalitetaPreventivne mjere su specifine. One su usmjerene na preduzimanje aktivnosti u cilju otklanjanja izvora, uslova, okolnosti ili propusta koji pogoduju neovlaenom korienju ili zloupotrebi kompjutera.Preventivnim mjerama treba obezbijediti:identifikaciju moguih napada na kompjuter i njihovu klasifikaciju s aspekta vjerovatnoe realizacije, objekta napada, naina i posljedica realizacije;izbor i postavljanje odgovarajueg mehanizma zatite;odravanje, provjeru i unapreenje postavljenog mehanizma zatite.

uvanje elektronske baze podatakaKako sauvati vane elektronske podatke od gubljenja, unitenja, zloupotreba ili bilo koje druge vrste neadekvatnog korienja, postaje sve ozbiljniji problem. Rjeenje sa podzemnim, dobro obezbjeenim sklonitima djeluje realno, ali bekap server na Mjesecu djeluje, u pravom smislu rijei, ilvernovski?!

Kako se odbraniti od oteenja ili gubitka vanih podataka i dokumentacijeVelike kompanije poput IBM-a ulau novac i resurse u razvijanje ovakvih sistema, koji postaju sve bri, pouzdaniji i imaju sve vei kapacitet.Meutim, poslije teroristikog napada na Njujork, veliki broj firmi je nepovratno izgubio sve svoje podatke i to iz jednostavnog razloga u ruenju objekata nastradale su i sve bekap kopije.Kakav znaaj imaju bekap serveri i terabajti podataka, ako u sluaju ovakvog ili slinog dogaaja nastradaju i ti ureaji.Zbog toga su ideje o uvanju podataka u atomskom sklonitu ili ak na povrini Mjeseca, postale interesantne mnogim kompanijama koje sebi ne mogu da dozvole ovakvu vrstu gubitka.

Neefikasna prevencijaPredstavlja podsticajni faktor za injenje ovih krivinih djela i karakterie ga slabost u sferi korisnikog dijelaslabost operativnog istranog sistemaStvarno stanje u ovoj oblasti ne odgovora stvarnim potrebama prevencije i efikasnim formama drutvene reakcije. Iako su dravne institucije razvile svijest da je ova pojava uzela maha, i kod nas kao i usvijetu rijetke su institucije i organizacije koje se bave ovom problematikom. Nedovoljni su kapaciteti i u svijetu se otkrije svega 5% sluajeva kompjuterskog kriminaliteta. Razlog je nestrunost i nedovoljna znanja iz ove oblasti s jedne strane, a s druge strane poslovni subjekti zbog negativnog publiciteta i gubitka povjerenja poslovnih partnera ne prijavljuju ova djela.

HVALA NA PANJI!