prezentacja programu powerpoint - uniwersytet...

Bezkręgowce

ODKRYWCY PRZYRODY

opracowanie: dr Elżbieta Roland

WYPOSAŻENIE TERENOWE

Odpowiednia odzież

- obuwie sportowe

- wygodne ubranie wierzchnie, przystosowane do warunków pogodowych i terenowych.

- okrycie głowy

- wygodna torba

Zabezpieczenie się przed owadami i kleszczami

Niezbędny sprzęt terenowy

d - pipetka e – lupa f – pojemniki

a - szalka Petriego b - pęseta c – igła preparacyjna

f

Niezbędny sprzęt terenowy

EKSHAUSTOR

Plastikowy cylinder z dwoma zgiętymi rurkami. Do jednej z nich doczepiony jest wężyk gumowy, którego koniec wkładamy do ust i wciągamy powietrze. W naczyniu powstaje podciśnienie i jeśli zbliżymy koniec drugiej zagiętej rurki do małego owada, wówczas zostaje on wciągnięty do cylindra. Rurka, przez którą wciągamy powietrze, musi koniecznie na końcu być zabezpieczona kawałkiem gęstej gazy, aby owady nie wpadły nam do ust.

Zrób to sam!

SITO ENTOMOLOGICZNE, Jest to narządzie służące do pozyskiwania fauny żyjącej w ściółce leśnej.

Jest to worek z dwoma leżącymi naprzeciw siebie uchwytami i dwoma sitami wewnątrz. Na górne sito nasypujemy kawałki kory, ściółkę leśną, huby drzewne lub inny materiał. Potrząsając napełnionym sitem nad białym płótnem wytrząsamy w ten sposób zwierzęta, które znajdują się w tej partii pobranej ściółki. Zwierzęta te spadają na rozciągnięte płótno (najlepiej białe ponieważ są lepiej widoczne), a następnie są wybierane pęsetą lub ekshaustorem do przygotowanych pojemników.

CZERPAK ENTOMOLOGICZNY

Do złowienia większych ilości zwierząt zamieszkujących np. dolne powierzchnie liści runa leśnego. Czerpakiem przesuwamy wahadłowo po roślinach, niezbyt mocno, starając się wykonywać ruchy zagarniające ku górze. Po kilkunastu machnięciach wyciągamy zagarnięte zwierzęta, natomiast siatkę oczyszczamy z liści i gałązek, które wpadły podczas „zagarniania”.

SIATKA ENTOMOLOGICZNA

Do odłowu owadów latających stosuje się siatkę entomologiczną. Za pomocą takiej siatki można łowić motyle, ważki, sieciarki, muchówki, błonkówki, prostoskrzydłe oraz latające chrząszcze i pluskwiaki.

POMOCNA LITERATURA

NAZEWNICTWO ZWIERZĄT

W biologii stosuje się międzynarodowy system nazewnictwa, pozwalający zidentyfikować dany gatunek niezależnie od jego nazwy lokalnej. W systemie tym, nazwa każdego gatunku składa się z dwóch wyrazów, zwykle pochodzących z łaciny lub greki. Na przykład nazwa motyla - rusałki pawik to Aglais io. Pierwszy z dwóch wyrazów (Aglais) to nazwa rodzaju, czyli grupy blisko spokrewnionych gatunków. Do tego rodzaju oprócz rusałki pawik należy np. rusałka pokrzywnik Aglais urticae. Drugi wyraz (io) odróżnia dany gatunek od innych w obrębie tego samego rodzaju (tu od rusałki pokrzywnik Aglais urticae) Na końcu nazwy umieszcza się nazwisko osoby, która opisała dany gatunek po raz pierwszy i datę opublikowania opisu. W przypadku rusałki pawik Linneusz, 1758.

Rusałka pawik Aglais io Linneusz, 1758

rok opublikowania opisu

nazwa rodzajowa

nazwa gatunkowa

nazwisko autora, który opisał gatunek

po raz pierwszy

Większe grupy zwierząt także mają nazwy naukowe. Na przykład wszystkie rodzaje motyli spokrewnione z rodzajem Rusałka (Aglais) łączy się w rodzinę Rusałkowate (Nymphalidae), która tworzy z innymi rodzinami motyli i ciem rząd Motyle (Lepidoptera) tworząc z innym rzędami owadów gromadę Owady (Insecta). Ta i inne gromady zwierząt mających członowane odnóża oraz szkielet zewnętrzny należy do typu Stawonogi (Arthropoda).

Takson Nazwa polska

Królestwo Zwierzęta

Typ Stawonogi

Gromada Owady

Rząd Motyle

Rodzina Rusałkowate

Rodzaj Rusałka

Gatunek Rusałka pawik

Układ jednostek taksonomicznych dla rusałki pawik:

Królestwo zwierząt dzieli się na: typy, gromady, rzędy, rodziny, rodzaje i gatunki.

Naukowe nazwy rodzajowe i gatunkowe wyróżnia się w tekście pismem pochyłym. Nazwy wyższych jednostek klasyfikacji pisze się pismem prostym.

Ogólna charakterystyka

wybranych

taksonów

I. TYP - PIERŚCIENICE Ciało wyraźnie segmentowane, pokryte śluzem na głowie brak czułek, brak nóg, widoczne siodełko

Gromada : Skąposzczety

II. TYP - STAWONOGI Ciało segmentowane, podzielone na części, pokryte grubym oskórkiem, odnóża zbudowane z członów połączonych stawami

PODTYP: Skorupiaki GROMADA: Pancerzowce Ciało wyraźnie segmentowane 22 lub 21 segmentów, podzielone na głowę lub głowotułów, tułów i odwłok, oskórek gruby, zwykle dwie pary czułek, odwłok zaopatrzony w odnóża

GROMADA: Pajęczaki Ciało podzielone na głowotułów, odwłok, na głowie nie ma czułek; 4 pary nóg

PODTYP: Szczękoczułkowce

RZĄD: Pająki RZĄD: Kosarze RZĄD: Zaleszczotki RZĄD: Roztocze

RZĄD: Równonogi

PODTYP: Tchawkowce GROMADA: Wije Ciało wyraźnie segmentowane na głowie para czułek, bardzo dużo nóg,

PODGROMADA: Pareczniki Od 17- 1174 segmentów Na większości segmentów mają po jednej parze odnóży

PODGROMADA: Dwuparce Od 11- 120 segmentów Na większości segmentów mają dwie pary odnóży

GROMADA: Owady Ciało podzielone na głowę, tułów, odwłok, na głowie para czułek, 3 pary nóg

np: RZĄD: Motyle RZĄD: Pluskwiaki RZĄD: Chrząszcze RZĄD: Błonkówki RZĄD: Skorki

III. TYP - MIĘCZAKI Ciało miękkie, okryte lub nie okryte muszlą, mięsista noga różnie zbudowana.

GROMADA: Brzuchonogi – Ślimaki wyraźne zróżnicowanie na głowę , worek trzewiowy i nogę; noga po stronie brzusznej worka trzewiowego.

RZĄD: Trzonkooczne

Karty encyklopedyczne

wybranych

bezkręgowców

Typ: Pierścienice

Gromada : Skąposzczety

Dżdżownica ziemna

Wielkość : od 9 do 19 cm

Główne cechy: ciało wydłużone, robakowate, złożone z

pierścieniowatych segmentów, pozbawione

twardych części; ubarwienie zwykle czerwonawe; na

każdym segmencie znajdują się 4 pary sztywnych

szczecinek; u dojrzałych płciowo osobników, w

przedniej części ciała występuje tzw. siodełko;

ciało pokryte śluzem.

Środowisko życia: różne typy siedlisk, najliczniej występują w

glebach żyznych i wilgotnych oraz w kompoście.

Pokarm: odżywiają się martwą materią organiczną na różnym

etapie rozkładu wraz z bakteriami i grzybami.

Ciekawostki: w glebie drążą pionowe i poziome korytarze, do

których wciągają części roślin i ściółkę,

przyczyniając się do spulchniania gleby, do

zwiększenia ilości zawartego w niej powietrza i wody,

przemieszczania jej składników, a wydalane przez nie

substancje organiczne i mineralne również ją

użyźniają. Pionowe korytarze dużych dżdżownic

sięgają w głąb profilu glebowego do 2m.

Podtyp: Skorupiaki

Gromada : Pancerzowce

Prosionek szorstki

Wielkość: od 10 do 20 mm

Główne cechy: ciało owalne, silnie spłaszczone grzbietobrzusznie,

wyraźnie posegmentowane, segmenty ciała pokryte

pancerzem, Wierzch ciała jest szorstki, pokryty

guzkami. Posiada 7 par odnóży krocznych.

Środowisko życia: najchętniej przebywają w wilgotnych miejscach:

w kompoście, pod opadłymi liśćmi, w zmurszałych

pniach drzew, pod dużymi kamieniami itp. Prowadzi

nocny tryb życia.

Pokarm: odżywiają się miękkimi, soczystymi ale już

rozkładającymi się częściami roślin.

Ciekawostki: w odróżnieniu od kulanki pospolitej nie zwijają się

podczas niebezpieczeństwa.

Typ: Stawonogi

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Wije

Podgromada : Pareczniki

Wij drewniak


Główne cechy: ubarwienie brązowe, ciało podzielone na

segmenty, dorosłe osobniki mają ich 15 plus

głowa. Na każdym segmencie znajduje się jedna para

odnóży, każda dłuższa od poprzedniej;

głowa jest okrągława i ma parę długich czułek.

Środowisko życia: preferują wilgotne otoczenie, żyją

przeważnie pod korą drzew, w próchnie, pod

kamieniami, w ściółce, rzadziej w samej glebie

uciekają od światła i przebywają w możliwie

nienaświetlonych miejscach.

Pokarm: drapieżniki, pożerające owady, pająki, inne

równonogi, na łowy wychodzą nocą.

Ciekawostki: aktywne od wiosny do jesieni, zimą chowają się

w różnych zakamarkach, gdzie zapadają w stan

diapauzy i zimują.

Krocionóg

Wielkość: w zależności od gatunku od 2 do 47 mm

Główne cechy: ciało segmentowane, wydłużone i walcowate szare,

barwy brunatnej lub czarnej, na większości

segmentów po dwie pary odnóży (maksymalnie mogą

mieć do 130 par nóg), ciało krocionogów

pokrywa twardy zewnętrzny pancerz,

zawierający dużo soli wapniowych (dlatego

chrzęszczą, gdy są przypadkiem rozdeptywane).

Środowisko życia: zamieszkują ściółkę lub spróchniałe drewno.

Pokarm: są roślinożerne i żywią się głównie szczątkami

roślinnymi, pędami, kiełkującymi nasionami,

młodymi korzonkami, owocami, bulwami i

grzybami.

Ciekawostki: posuwają się powoli do przodu, równomiernie,

ruchem płynnym. Nogi poruszając się

tworzą fale ruchowe, przesuwające się od tyłu ciała ku

przodowi. W spoczynku lub zaniepokojone zwijają się

w kłębek i zapadają w nieruchome odrętwienie.

Niektóre krocionogi wydzielają wtedy płyn obronny o

nieprzyjemnym zapachu. Nie kąsają ludzi, ani

zwierząt domowych.

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Wije

Podgromada : Dwuparce

Kosarz pospolity

Wielkość: długość ciała od 6 do 10 mm

Główne cechy: mają 4 pary wyjątkowo długich i cienkich nóg, ciało

w kształcie owalne, z zatartą granicą pomiędzy

głowotułowiem a odwłokiem, grzbiet ciemny,

szarobrązowy, brzuch zaś jasny, kremowy. Mają tylko

jedną parę oczu prostych, osadzonych na jego szczycie,

na wyraźnej wypukłości.

Środowisko życia: przebywają zazwyczaj na trawach i krzewach, w

ogrodach, na łąkach i w lasach, często wchodzą do

budynków.

Pokarm: są wszystkożerne, oprócz owadów pożerają inne kosarze i

pająki, wysysają również soki z owoców i liści.

Ciekawostki: są aktywne głównie nocą, choć można je też

zaobserwować w ciągu dnia - najlepiej latem lub

wczesną jesienią. Zagrożone kosarze wydzielają

odstraszającą woń, potrafią też odrzucać nogi.

Podtyp: Szczękoczułkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Pajęczaki

Rząd : Kosarze

Zaleszczotek


Główne cechy: mają 4 pary odnóży, szczękoczułki i nogogłaszczki,

nogogłaszczki zakończone szczypcami; kształtem

przypominają skorpiony ale nie mające zaodwłoka;

tylna część ciała szeroka, zaokrąglona , na odwłoku

wyraźne widoczne segmenty; ubarwienie czarne,

brązowe.

Środowisko życia: zamieszkują lekko wilgotne miejsca w runie

leśnym, można je spotkać pod kamieniami i korą

drzew, w gniazdach ptaków, pszczół. Niektóre gatunki

mogą występować w budynkach mieszkalnych.

Pokarm: są drapieżnikami; polują na powierzchni ziemi na drobne

owady i inne bezkręgowce.

Ciekawostki: potrafią chodzić równie sprawnie w przód, jak i w tył

i na boki; niektóre przemieszczają się na dalsze

odległości przyczepione do ciała owadów.


Typ: Stawonogi


Rząd : Zaleszczotki

Kleszcz pospolity

Wielkość: długość głodnej samicy wynosi około 4mm, najedzonej

10-12 mm, długość samca około 2,5 mm.

Główne cechy: mają 4 pary odnóży (larwy 3 pary), szczękoczułki i

nogogłaszczki, nogogłaszczki małe; ciało jednolite,

owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie, brak podziału

na głowotułów i odwłok; ciało zaokrąglone, tępo

zakończone.

Środowisko życia: żyje głównie w lasach, na paprociach, roślinach

leśnych.

Pokarm: atakuje liczne ssaki, ptaki i człowieka.

Ciekawostki: może przenosić choroby takie jak borelioza, wirusowe

zapalenie płuc, anaplazmoza oraz kleszczowe zapalenie

mózgu.


Typ: Stawonogi


Rząd : Roztocze

Kątnik domowy mniejszy


Główne cechy: ciało masywne, podzielone na głowotułów i

odwłok, między głowotułowiem a odwłokiem wyraźne

przewężenie; na głowie 4 pary oczu; szczękoczułki i

nogogłaszczki, ma 4 pary stosunkowo grubych odnóży,

ubarwienie z reguły mieszanina, szarości, brązu i

czerni.

Środowisko życia: żyją w pobliżu człowieka tworząc pajęczyny w

zakamarkach (piwnic, strychów, mocno zaniedbanych

łazienek, korytarzy, wnęk).

Pokarm: drapieżniki; pokarm stanowią różne owady (np. muchy,

komary, mrówki, rybiki cukrowe).

Ciekawostki: kątniki rozstawiają swoje pajęczyny w kątach trudno

dostępnych zakamarków; pajęczyna przypomina

swego rodzaju „płachtę”, zakończoną

charakterystycznym lejkiem.; w jego przedniej części,

kątnik czycha na swoje ofiary; wbrew obiegowej

opinii, nie są niebezpieczne dla ludzi.


Typ: Stawonogi


Rząd : Pająki

Skorek pospolity


Główne cechy: ciało podłużne, spłaszczone grzbieto-brzusznie,

podzielone na głowę tułów i odwłok; na głowie para

czułek; 3 pary odnóży; pierwsza para skrzydeł

przekształcona w krótkie ale mocne pokrywy

skrzydłowe, druga para błoniastych jest pod nimi

złożona i dobrze ukryta; odwłok zakończony dość

pokaźnymi „szczypcowatymi” wyrostkami (cęgami);

ubarwienie brązowo-żółte.

Środowisko życia: skorki lubią przebywać w ciemnych, lekko

wilgotnych przestrzeniach, np. pod ściętym pniem,

stertami opadłych liści; możemy natknąć się na niego:

w lasach, na łąkach, w ogródkach; przebywają tam

często gromadnie, od kilku do kilkunastu osobników.

Pokarm: wszystkożerny; zjadają obumierające fragmenty roślin,

podgryzają młode listki oraz płatki kwiatów, jedzą

opadłe, nieco przegniłe owoce, zjadają niektóre owady

w szczególności mszycami.

Ciekawostki: aktywne głównie nocą.

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Owady

Rząd : Skorki

Chrabąszcz majowy

Wielkość: do 30 mm

Główne cechy: ciało zbudowane z głowy, tułowia i odwłoka; na

głowie blaszkowate czułki, dość spore oczy i gryzący

aparat gębowy; na tułowiu 3 odnóży krocznych

zakończonych ostrymi pazurkami; dwie pary skrzydeł

– pierwsza przekształcona w pokrywy, druga błoniasta.

Środowisko życia: preferują obrzeża lasów, parki, zagajniki; unika

zwartych drzewostanów.

Pokarm: obgryzają liście różnych gatunków drzew liściastych:

dębów, wierzb, brzóz, buków, leszczyn, klonów, topoli,

drzew owocowych i inne.

Ciekawostki: dorosłe osobniki pojawiają się w pierwszej połowie

maja i można je spotkać do końca czerwca; w ciągu

dnia są odrętwiałe, ospałe i niezbyt chętne do ruchu,

dopiero podczas ciepłych, bezwietrznych wieczorów

uaktywniają się. Larwy chrabąszcza majowego

(pędraki) rozwijają się zwykle 3-4 lata i osiągają

długość do 5 cm, żerują na korzeniach.

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Owady

Rząd : Chrząszcze

Kowal bezskrzydły

Wielkość: około 1 cm


głowie 1 para czułek; kłująco-ssący aparat gębowy

(kłujka, którą można zobaczyć po odwróceniu owada

na grzbiet) na tułowiu 3 odnóży; dwie pary skrzydeł –

pierwsza przekształcona w półpokrywy, druga

błoniasta. Bardzo charakterystyczne czarno-czerwone

ubarwienie.

Środowisko życia: pojawiają się na terenach zurbanizowanych,

często w dużych gromadach u podstawy drzew,

szczególnie lipy, można je zaobserwować na

chodnikach, murkach, w ogrodach; obserwuje się je

także w lasach liściastych i mieszanych – przy leśnych

drogach; miejsca nasłonecznione.

Pokarm: są wszystkożerne – ich pokarm stanowią nasiona (głównie

lipy) oraz martwe owady (niekiedy dochodzi do

kanibalizmu).

Ciekawostki: zimują jako owady dorosłe ukryte w ściółce lub

zagrzebane w ziemi; wiosną budzą się i gromadzą w

nasłonecznionych miejscach kowale żyją do 2 lat.

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Owady

Rząd : Pluskwiaki

Trzmiel ziemny

Wielkość: od 10 do 25 mm.

Główne cechy: krępa i masywna budowa ciała, pokryte gęstym,

bardzo krótkim owłosieniem; podzielone na głowę

tułów i odwłok; skrzydła pierwszej pary błoniaste,

skrzydła drugiej pary zredukowane- przezmianki;

ubarwienie brunatnoczarne z dwiema szerokimi

ciemnożółtymi przepaskami, zakończenie odwłoka

białe.

Środowisko życia: zamieszkuje otwarte przestrzenie – brzegach

lasów, polach, łąkach; gniazdują w ziemi – w

korytarzach wygrzebanych przez samicę, w

opuszczonych norach gryzoni, pod kamieniami.

Pokarm: nektar i pyłek kwiatowy; odwiedza bardzo różne kwiaty

Ciekawostki: owad ten nie zostawia w ciele żądła; nie produkuje

miodu; jest odporny na zimno, wilgoć i duży wiatr,

pracuje już w temp. 10º C, w dodatku pracują 2-3

dłużej niż pszczoły

Trzmiel ziemny gatunek podlega częściowej ochronie gatunkowej.

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Owady

Rząd : Błonkówki

Rusałka pawik

Wielkość: długość około 35 mm, rozpiętość skrzydeł 50-55mm


głowie para czułek, aparat gębowy dorosłych motyli

typu ssącego; na tułowiu 3 odnóży krocznych;

skrzydła łuskowate skrzydła ubarwione w

intensywnie brązowo-czerwonym kolorze; najbardziej

charakterystyczną cechą tego gatunku, są duże,

wielokolorowe (niebiesko-czarne) plamki („pawie

oczka”) na końcach przednich i tylnych skrzydeł.

Środowisko życia: jeden z naszych najpospolitszych gatunków

motyli; spotkać go można praktycznie wszędzie –

lasy, łąki, ogródki, działki, pola uprawne.

Pokarm: dorosłe motyle żywią się nektarem kwiatowym, ich

larwy (gąsienice) żerują na blaszkach liściowych.

Ciekawostki: wielokolorowe plamki na skrzydłach to mechanizm

obronny; imitując oczy mają zasugerować

ewentualnemu napastnikowi, że czai się tutaj groźny

drapieżnik.

Podtyp: Tchawkowce

Typ: Stawonogi

Gromada : Owady

Rząd : Motyle

Wstężyk gajowy

Wielkość: osobniki dorosłe mogą być małe – o średnicy muszli 17mm,

jednak zwykle jest to zakres 20-24mm;

Główne cechy: na dobrze wyodrębnionej głowie znajdują się czułki i

oczy; muszla, w zarysie kulista, ze stożkowato

wzniesionymi skrętami, muszla prawoskrętna, ma bardzo

duże zróżnicowanie barwne; z reguły ma ciemną wargę;

silnie rozwinięte mięśnie nogi oraz pokrywający ją śluz

umożliwiają pełzanie.

Środowisko życia: spotykany w różnorodnych siedliskach, takich jak

las, zarośla, żywopłoty (w nich i pod nimi), wysoka

roślinność zielna, na przykład pokrzywy, wysoka i niska

trawa oraz krzewy ogrodowe. Coraz częściej spotykane

są również w ogrodach w wielu miastach.

Pokarm: żywi się glonami i roślinami zielnymi, zwłaszcza ich

obumarłą tkanką.

Ciekawostki: dożywają przeciętnie 7-8 lat. muszle starych zwierząt

tracą zewnętrzną pigmentowaną warstwę i często mają

kolor biały lub szarawy. Ślimaki dobrze „czują się” w

grupach, również wielogatunkowych. Są aktywne

głównie w nocy.

Typ: Mięczaki

Gromada : Brzuchonogi

Rząd : Trzonkooczne

Ślimak winniczek

Wielkość: osiąga rozmiary od 45 do 50 mm, średnica muszli

przeciętnie ok. 50 mm.

Główne cechy: muszla ma barwę jasnobrązową z ciemniejszymi

pasami wzdłuż skrętów; winniczek pełza po wstędze

śluzu za pomocą nogi z prędkością około 5 cm na

minutę; posiada dwie pary czułków; na dłuższych

osadzone są oczy, a na krótszych mieści się narząd

węchu; żeruje głównie nocą lub w dzień przy

wilgotnej i pochmurnej pogodzie.

Środowisko życia:. zamieszkuje obszary o dużej wilgotności, lasy,

parki, ogrody; zimuje w ściółce, ukryty pod

roślinnością.

Pokarm: jest roślinożerny, żywi się świeżymi liśćmi

Ciekawostki: największy ślimak mający muszlę w Polsce

Gatunek podlega częściowej ochronie gatunkowej.

Typ: Mięczaki

Gromada : Brzuchonogi

Rząd : Trzonkooczne

Karty encyklopedyczne

zwierząt

do samodzielnego uzupełnienia

……………………………… Nazwa gatunku

Podtyp: ………………………………………………………………………………..

Typ: ...............................

Gromada : ……………………………………………………………………………

Rząd : …………………………………………………………………………………..

Zdjęcie lub rysunek okazu

Wielkość: ………………………………………………...……….

Główne cechy: …………………………………………...…………

………………………………………………………....

…………………………………………………………

…………………………………………………………

Środowisko życia: ………………………………………………….

…………………………………………………………

…………………………………………………………

…………………………………………………………

Pokarm: …………………………………………………………….

Ciekawostki: …………………………………………………..........

NOTATKI

PIŚMIENNICTWO

Stichmann-Marny U., Kretzschmar E. 2013. Przewodnik rośliny i zwierzęta. MULTICO Oficyna Wydawnicza

Bellmann H. 2007. Spotkanie z przyrodą. Owady. MULTICO Oficyna Wydawnicza

Bellmann H. 2011. Błonkówki. MULTICO Oficyna Wydawnicza

Sielezniew M., Dziekańska J. 2010. Motyle dzienne. MULTICO Oficyna Wydawnicza

Kozłowski M. 2009. Owady Polski-Chrząszcze. MULTICO Oficyna Wydawnicza

Korbel L. (red). 1993. Świat zwierząt. MULTICO Oficyna Wydawnicza

prezentacja programu powerpoint - uniwersytet...

Documents