Forum Partycypacji Społecznejw ramach projektu „Decydujmy Razem”

Białowieża, 29 października 2010

Istota partycypacji społecznej oraz jej rola w procesie podejmowania decyzji dotyczących społeczności lokalnych i wdrażania polityk publicznych

Radosław OryszczyszynInstytut Socjologii UwB

oryszczyszyn@gmail.com

Czy Polacy potrafią wspólnie działać?

Dlaczego należy wspierać aktywność obywatelską?

Od czego zależy partycypacja społeczna?

Jaką funkcję w

procesie partycypacji

pełnią organizacje

pozarządowe?

Na czym polega partnerstwo

publiczno-prywatne?

Jaką rolę w tych

procesach

odgrywa komunikacja?

Czy potrafimy wspólnie działać?

Co 10 Polak jest członkiem jakiejś organizacji, stowarzyszenia, związku, rady

Co 5 mieszkaniec naszego kraju brał w ciągu ostatniego roku w jakimś zebraniu publicznym

Co 20 Polak sam zorganizował jakieś spotkanie publiczne

Źródło: Diagnoza Społeczna 2009

Czy sobie ufamy?

Szwec

jaDan

ia

Norweg

ia

Holand

ia

Austri

a

Luks

embu

rg

Belgia

Irlan

dia

Finlan

dia

Angila

Niemcy

Izra

el

Franc

ja

Słowen

ia

Hiszpa

nia

Włoc

hy

Portu

galia

Grecja

Węg

ry

Polska

2.62.5

2.42.3

2.12

1.6 1.6 1.6 1.6 1.6

1.3

10.9

0.70.6

0.50.4 0.4

0.3

Przeciętna liczba organizacji, do których należą osoby w wieku 16 lat i więcej. Źródło: DS 2009

Dania

Norweg

ia

Finlan

dia

Szwec

ja

Holand

ia

Szwajc

aria

Wiel

ka B

ryta

nia

Irlan

dia

Eston

ia

Austri

a

Belgia

Niemcy

Hiszpa

niaLit

wa

Ukrain

aCyp

r

Słowen

ia

Rumun

ia

Węg

ry

Słowac

ja

Rosja

Franc

ja

Portu

galia

Polska

Bułgar

ia

6762

58 56

43 4235 35

32 31 30 2825 24 23 22 22 20 20 20 19 17 16 15 14

Czy sobie ufamy?

Odsetek osób ufających innym ludziom w Polsce i innych krajach. Źródło: Diagnoza Społeczna 2009

Pytania stojące przed władzą lokalną

Jak stwarzać ludziom warunki do realizacji ich planów, ambicji i zamierzeń?

Jak godzić rozbieżne interesy różnych grup i środowisk społecznych?

Jak wykorzystywać potencjał tkwiący w ludziach, aby przyspieszać rozwój społeczny i zwiększać jakość życia?

Instytucje państwowe działają

dopiero w momencie, gdy działająca samodzielnie i spontanicznie jednostka, grupa społeczna, organizacja społeczna nie może zrealizować swoich celów.

Rodzina

Wspólnota sąsiedzka

Organizacja pozarządowa

Społeczność lokalna

Państwo

Zasada subsydiarności

Partycypacja społeczna nie jest zagrożeniem dla demokratycznie wybranej władzy samorządowej!

Jak zachęcać mieszkańców

do podejmowania

aktywności obywatelskiej?

W jaki sposób korzystać z mądrości

obywatelskiej mieszkańców?

Jakie są argumenty za zwiększaniem partycypacji?

Organizacje społeczne – istotnym partnerem samorządu lokalnego w poszukiwaniu rozwiązań wielu problemów społecznych

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIEZespół różnorodnych form aktywności (partycypacji) obywateli na rzecz wspólnot realizowanych poza strukturami administracyjnymi państwa

PARTYCYPACJA SPOŁECZNA

Aktywny udział mieszkańców gminy w istotnych dla niej, jej mieszkańców lub określonych grup społecznych sprawach

Poziomy aktywności obywatelskiej

Podstawowy: aktywność małych grup

społecznych (grupa sąsiedzka, grupa środowiskowa)

Pośredni:Aktywność wspólnot i

społeczności lokalnych

Zbiorowy:Aktywność dużych zbiorowości

(związki zawodowe, grupy zawodowe, naród)

Ograniczanie się tylko do

aktywności obywatelskiej

wyznaczonej prawem jest

niewystarczające!

Gmina Pakość (województwo kujawsko-pomorskie)PRZYKŁAD 1.

1. Zidentyfikowanie kierunków rozwoju w trakcie pracy nad strategią:- Edukacja- Kultura- Turystyka- Oświata2. Opracowanie przez Konwent Strategiczny (grupa pracujących społecznie mieszkańców) dwóch programów operacyjnych:- Wytyczenie ścieżek turystycznych (pieszych i rowerowych)- Zidentyfikowanie i opisanie atrakcji turystycznych gminy zrealizowane przez

młodzież miejscowych szkół w ramach specjalnych lekcji

LIKWIDACJA WIEJSKIEJ SZKOŁYPRZYKŁAD 2.

1. W jednej z wiejskich gmin – w ramach oszczędności – zdecydowano o likwidacji szkoły i dowożenia uczących się tam dzieci do innych miejscowości.

2. Koszty decyzji – obniżenie jakości nauczania, koszty dowozu dzieci, mniejsze bezpieczeństwo uczniów

3. Decyzję ogłoszono mieszkańcom zaraz po jej uchwaleniu.4. Mieszkańcy ogłosili akcję protestacyjną połączoną z okupacją

szkoły.

Czy udział mieszkańców w rozwiązaniu problemu był wystarczający?

Jakie warunki powinny być spełnione, aby osiągnąć wspólny cel władzy i rodziców?

Co mogłoby wspomóc obie strony w osiągnięciu porozumienia?

Od czego zależy aktywność mieszkańców?Historia społeczności

Charakterystyka powiązań społecznych

Tradycje kulturowe

Konflikty

Władza

Przywództwo

Jasna i akceptowalna wizja rozwoju

Jakie korzyści płyną z partycypacji?Możliwość konsultacji społecznej problemów gminy

Tworzenie propozycji możliwych rozwiązań problemów

Zwiększenie prawdopodobieństwa wypracowania trafnych i społecznie akceptowanych decyzji

Konstruktywne rozwiązywanie lokalnych problemów

Społeczna legitymizacja decyzji władzy

Aktywizacja lokalnej społeczności

Usprawnienie komunikacji ze społecznością lokalną

Możliwość uregulowania współpracy władzy lokalnej z organizacjami społecznymi

Mobilizowanie lokalnych zasobów

Jakie są klasyczne narzędzia partycypacji społecznej?

Wybory

Referendum

Konsultacje społeczne

Postępowanie administracyjne

Akcja bezpośrednia

Najskuteczniejszą

formą partycypacji

mieszkańców w życiu

lokalnej społeczności

są organizacje

pozarządowe

Trzy sektory

Sektor publiczny

Sektor społeczny

Sektor prywatny

Co to są organizacje pozarządowe?

Organizacjami

pozarządowymi są nie

będące jednostkami

sektora finansów

publicznych i nie

działające w celu

osiągnięcia zysku osoby

prawne lub jednostki nie

posiadające osobowości

prawnej, w tym fundacje i

stowarzyszeniaUstawa o działalności pożytku publicznego i

o wolontariacie

Organizacja społeczna (pozarządowa) to grupa osób dobrowolnie zrzeszona i działająca nie dla zysku w celu realizacji określonych celów. Może mieć ona zarówno sformalizowany, jak i niesformalizowany charakter

Jakie cechy posiadają organizacje pozarządowe?

Suwerenność

Działalność nie nastawiona na zysk

Instytucjonalność

Dobrowolność

Wolontariat

Jakie funkcje pełnią organizacje pozarządowe?

Reprezentują interesy

Pomagają bezpośrednio

Kreują opinie

Wprowadzają innowacje

Integrują

NGO mogą

działać „do

wewnątrz” i „na

zewnątrz”

PASŁĘKPRZYKŁAD 3.

1. Pasłęk to mała rolnicza gmina w województwie warmińsko-mazurskim. Głównym problemem jest tam wysoki poziom bezrobocia.

2. Grupa mieszkańców (w tym osób bezrobotnych) – z inicjatywy władz – podjęła wysiłek założenia lokalnego stowarzyszenia, promującego przedsiębiorczość.

3. CREP prowadzi „inkubator” przedsiębiorczości dla powstających i już funkcjonujących przedsiębiorstw potrzebujących wsparcia.

4. Dodatkowo CREP prowadzi różnorodne szkolenia przygotowujące bezrobotnych do podjęcia pracy i wspomagające działalność lokalnych firm

Przez swoje działania, CREP przyczynia się do powstawania nowych miejsc pracy w gminie (przyrost kilkuset nowych miejsc pracy w ciągu kilku lat.

Jak można dzielić organizacje pozarządowe?

Osobowość prawna

Prowadzenie działalności gospodarczej

Zasięg oddziaływania

Przedmiot działalności

Najbardziej

popularną formą

organizacji

pozarządowej

jest stowarzyszenie

Dlaczego potrzebne jest partnerstwo publiczno-prawne?

Samorządność oznacza nie tylko prawo, ale

także powinność oddziaływania na różne

lokalne struktury społeczno-gospodarcze

Rozwój lokalny nie może dokonywać się

bez aktywnego współudziału mieszkańców

Skuteczne działania

na rzecz rozwoju lokalnego wymagają

partnerstwa publiczno-prywatnego

Od czego zależy partnerstwo publiczno-prywatne?

Od podmiotowego i równoprawnego traktowania partnerów

Od kreatywności i aktywności partnerów

Od wspólnej wizji rozwoju

Od czego zacząć?

1• Identyfikacja najważniejszych problemów mieszkańców gminy

2• Poznanie preferencji mieszkańców odnośnie rozwiązania tych problemów

3• Identyfikacja „liderów opinii” gotowych zarazić ideą rozwiązania problemu innych

4

• Wyjaśnienie mieszkańcom przyczyn, skutków i możliwych sposobów rozwiązania problemu

5

• Zyskanie przychylności mieszkańców do wybranego pomysłu rozwiązania problemu

6• Włączenie mieszkańców w proces rozwiązywania problemu

Instytucjonalizacja współpracy publiczno-prawnej

Zbudowanie organizacyjnych podstaw współpracy

• Integracja środowiska NGO w ramach forum stowarzyszeń• Integracja lokalnego biznesu w ramach forum biznesu• Stworzenie wewnątrz urzędu struktury odpowiedzialnej za współpracę

Zainicjowanie (instytucjonalizacja) współpracy trójstronnej władze-biznes-NGO poprzez stworzenie prawnych ram współpracy trójstronnej

Intensyfikacja współpracy władz z NGO poprzez:

• Opracowanie wspólnego systemu informacji i promocji• Wdrożenie i przeprowadzenie konkursu grantowego

Wdrożenie wspólnego systemu informacji i promocji

Zwiększenie stopnia partycypacji NGO i biznesu w podejmowaniu ważnych decyzji (wspólne tworzenie i weryfikacja strategii rozwoju, włączenie lokalnych środowisk w proces konsultacji budżetu miasta

Modele współpracy

władz z organizacjami

pozarządowymi

Model konkursowy

Kontraktowanie uslug

Model zadaniowy

Model konkursowyWładze wyodrębniają co roku pulę środków dla organizacji

pozarządowych (najczęściej 1% budżetu). O rozdziale środków rozstrzyga Komisja, w skład której wchodzą

przedstawiciele zainteresowanych stron.

- Przejrzystość

- Jawność

Konieczność wyeliminowania merytorycznych

pracowników urzędu z prac

Komisji

Model zadaniowyKażda z merytorycznych jednostek urzędu w oparciu o

zapotrzebowanie otrzymuje z budżetu określoną kwotę na realizację danych przedsięwzięć we współpracy z

organizacjami pozarządowymi

Większy wpływ samorządu na rodzaj projektów realizowanych przez organizacje społeczne.

Większe szanse na długofalową współpracę NGO i władz samorządowych

Decyzje nie są w pełni obiektywne i przejrzyste.

Mniejsza szansa na projekty o szerokim

zasięgu merytorycznym

Kontraktowanie usługPrzekazanie przez władze publiczne swoich ustawowych kompetencji, zadań i środków finansowych organizacjom społecznym. Wyboru organizacji dokonuje się w oparciu o

procedury zamówień publicznych

Wysoki poziom usług świadczonych przez NGO i ich profesjonalizacja.

Stwarzanie trwałych podstaw finansowych dla działań NGO

Procedury przetargowe dyskryminują organizacje społeczne ubiegające się

o kontrakty

Niewłaściwe stosowanie procedur zamówień

publicznych

KOMUNIKACJA, GŁUPCZE!

KomunikacjaKomunikacja jest najważniejszym czynnikiem w aktywizacji obywateli

Napisany wysłany

Wysłany odebrany

Zrozumiany zaakceptowany

Zaakceptowany zapamiętany

Zapamiętany wykorzystanyKom

unik

atK

omunikat

DUKLAPRZYKŁAD 4.

Kampania informacyjna, adresowana do społeczności lokalnej, mająca wspomóc wprowadzenie nowego gminnego systemu gospodarki odpadami . Zadanie to zostało zrealizowane w 3 etapach:1. Zbadanie stosunku mieszkańców do segregowania odpadów2. Opracowanie strategii promocyjnej dotyczącego segregacji3. Opracowanie materiałów promocyjno-informacyjnych dotyczących nowych zasad

gospodarki odpadami stałymi

W ramach pierwszego etapu opracowano ankietę, którą dostarczono mieszkańcom poprzez: uczniów, sołtysów, pracowników UMG i komunalnej spółki gminnej. Urząd otrzymał z powrotem 154 odpowiedzi.

Program segregacji odpadów wywołuje duże zainteresowanie wśród mieszkańców gminy (wróciło 80% rozdanych ankiet)

Duklanie wiedzą, co to jest segregacja śmieci i mają do niej stosunek pozytywny

Obawy wywołuje nie sam program segregacji, ale wątpliwości, czy pojemniki będą regularnie opróżniane

Przykład scenariusza wywiadu pogłębionego

Czym powinna charakteryzować się dobra strategia komunikacyjna?

Przekazywanie informacji w oparciu o fakty, a nie tylko wrażenia

Nakierowanie na polepszenie postrzegania, budowanie zrozumienia i zaufania

Rozpoznawanie kluczowych odbiorców

Pomoc w docieraniu z właściwą informacją do właściwej osoby we właściwym czasie, w skuteczny sposób

Co sprzyja? Co blokuje?

Akceptacja Wywyższanie się

Cierpliwość Okazywanie zniecierpliwienia

Sympatia Wrogie nastawienie

Empatia Obojętność

Dążenie do kompromisu Sztywność stanowisk

Gotowość do zmiany zdania Niezachwiana pewność swoich racji

Otwartość Podejrzliwość

Spontaniczność Tendencja do manipulacji

Podkreślanie wspólnoty Podkreślanie odrębności

Co sprzyja komunikacji, a co ją blokuje?

Informacyjny

Konsultacyjny

Decyzyjny

Kontroli społecznej

Jakie są cele komunikacji?

Komunikacja w celu informacji

Obowiązkiem urzędników gminy jest zapewnienie dostępu do informacji publicznej wszystkim zainteresowanym. Obowiązek ten wprowadza ustawa z dnia 6.09.01 r. O dostępie do informacji publicznej.

Skuteczna realizacja tego obowiązku zależy od tego, kto jest źródłem informacji, jaki jest cel przekazu i kto jest odbiorcą.

W jaki sposób można przekazywać informacje?

Nośnik Sposób i forma przekazywania informacji

Papier - Informacje na budynkach publicznych- Informacje rozwieszane w dobrze widocznych miejscach- Biuletyn informacyjny- Sprawozdania z działalności gminy- Ogłoszenia o sesjach Rady Gminy- Poczta

Media elektroniczne

- Radio lokalne- Telewizja lokalna- Strona www gminy

Lider społeczności lokalnej

Szczególnie w społecznościach wiejskich, nośnikiem informacji

może być lider lokalny

Co powinno znaleźć się na stronie www gminy?

Dane adresowe gminy Adres e-mail Dane osobowe przedstawicieli władzy

Informacje o historii gminy Dane o walorach przyrodniczo-kulturowych

Dane o rozwoju społeczno-gospodarczym Sukcesy gminy

Bieżące prace rady i urzędu

Uchwały

Plany długofalowe (np. strategia) oraz krótkookresowe

Ostatnie wydarzenia

Plany inwestycyjne Oferta turystyczna i kulturalna

Statut gminy i podstawowe regulaminy organizacyjne

Plan zagospodarowania przestrzennego Budżet Zasady nabywania gruntów

Zasady udzielania pomocy publicznej

Komunikacja w celu konsultacji

Konsultacje społeczne

Obligatoryjne• Zmiana granic gminy lub

miasta• Stworzenie jednostki

pomocniczej

Fakultatywne• Każda ważna dla

społeczności lokalnej sprawa

Referenda

Obligatoryjne• Samoopodatkowanie się

mieszkańców• Wniosek o odwołanie

Rady Gminy przed upływem kadencji

Fakultatywne• W każdej ważnej dla

gminy sprawie

Referendum jest:- Drogie- Mało popularne- Obarczone

wysokim progiem frekwencji (30%)

Jakie są najpopularniejsze formy konsultacji społecznych?

Spotkania z ogółem mieszkańców lub z grupami celowymi

Spotkania radnych z wyborcami

Spotkania z organizacjami pozarządowymi

Mieszane komisje i zespoły problemowe

Ankieta

Sondaż opinii

Konsultacje w ramach „trójkąta współpracy”

Aktywność obywatelska rozwiązuje wspólne problemy lokalnych społeczności

Partycypacja społeczna zależy od zaangażowania instytucji publicznych

Organizacje

pozarządowe są

podstawowym

partnerem władzy lokalnej

W procesach

procesach partycypacji

kluczową rolę odgrywa

komunikacja.

Dziękuję za uwagę!

44

Radosław OryszczyszynInstytut Socjologii Uniwersytet w Białymstoku tel. +48504064851 oryszczyszyn@gmail.com www.soc.uwb.edu.pl