priracnik diskriminacija final 1
TRANSCRIPT
www.poraka.org.mk
tel.: 02/3296-961faks: 02/3296-960ul. Orce Nikolov br.1221000 Skopje, Republika Makedonija
Republi~ki centar za poddr{ka na licaso intelektualna popre~enost - PORAKA
e-mail: [email protected]
web: www.poraka.org.mk
CM
YB
C M Y B
CM
YB
C M Y B
CM
YB
C M Y B
C M Y B
CM
YB
Republi~ki centar za poddr{ka na licaso intelektualna popre~enost - PORAKA
PRIRA^NIKPRIRA^NIKza{tita od diskriminacija na lica
so intelektualna popre~enost
poddr`ano od
1Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
Republi~ki centar za poddr{ka na licaso intelektualna popre~enost - PORAKA
PRIRA^NIK
ZA[TITA OD DISKRIMINACIJA
na lica so intelektualna popre~enost
Skopje, Noemvri 2013 g.
2 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
Naslov:Prira~nik za za{tita od diskriminacijana lica so intelektualna popre~enost
Izdava~:Republi~ki centar za poddr{ka na lica sointelektualna popre~enost - PORAKAul. ”Orce Nikolov” br. 122, 1000 Skopjetel.: 329 69 61; faks: 329 69 60e-mail: [email protected]: www.poraka.org.mk
Avtori:D-r Vasilka DimoskaVlado Krstovski
Pe~atewe: Data Pons - Skopje
Tira`: 1000 primeroci
Pe~ateweto na prira~nikot e finansiski poddr`anood Fondacijata Otvoreno op{testvo - Makedonija
3Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
SODR@INA
Voved 5
Zakonska ramka za za{tita od diskriminacija 6
Naodi od istra`uvawe na RCPLIP - PORAKA 8
Pregled na Zakonot za spre~uvawe i za{titaod diskriminacija 10
[to e diskriminacija? 10
Oblici i vidovi na diskriminacija 10
Primena na Zakonot 12
Komisija za za{tita od diskriminacija 12
Postapka za spre~uvawe i za{tita od diskriminacija 13
Postapuvawe na Komisijata 13
Sudska za{tita 15
PRIJAVETE DISKRIMINACIJA 17
Pretstavka - formular za prijavuvawe diskriminacija 20
5Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
Republi~kiot centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre-~enost – PORAKA e gra|anska, roditelska, nacionalna invalidskai neprofitna organizacija koja gi zastapuva pravata i interesitena pove}e od 20.000 lica so intelektualna popre~enost vo Repub-lika Makedonija. RCPLIP – PORAKA e oformen vo 1963 godina, avo momentot obedinuva 20 lokalni organizacii vo zemjata.
Zna~aen del od osnovnite programski opredelbi na RCPLIP -PORAKA se aktivnostite za podignuvawe na javnata svest vo odnosna potrebite i pravata na licata so intelektualna popre~enost inivnite semejstva. Trgnuvaj}i od se u{te visokiot stepen na pred-rasudi, diskriminacija i zloupotrebi so koi se soo~uvaat licataso intelektualna popre~enost, vo izminatite 15 godini RCPLIP –PORAKA sekoja godina sproveduva posebna tematska kampawa zapodignuvawe na javnata svest, ~ija op{ta cel e promovirawe napravoto na dostoinstven `ivot vo zaednicata. Kampawite naRCPLIP – PORAKA se naso~eni kon:- Podignuvawe na javnata svest za pravoto na ednakvost i ne-
diskriminacija,- Razbivawe na predrasudite i diskriminatorskiot odnos,- Gradewe na pozitivna slika za licata so intelektualna popre-
~enost, istaknuvaj}i go nivniot potencijal i mo`nosti,- Promena na stavovite kon licata so intelektualna popre~enost.
Aktivnostite za podignuvawe na javna svest vklu~uvaat izgotvuva-we i distribucija na promotiven materijal; prezentirawe na prava-ta, potrebite i mo`nostite na licata so intelektualna popre~e-nost kako ramnopravni gra|ani vo op{testvoto; mediumska zastape-nost preku nacionalnite i lokalnite mediumi i organizirawe najavni nastani vo sorabotka so razli~ni institucii.
Po~nuvaj}i od 2012 godina, RCPLIP – PORAKA se priklu~i konMre`ata za za{tita od diskriminacija koja ja so~inuvaatFondacija otvoreno op{testvo – Makedonija; Asocijacija za zdrav-stvena edukacija i istra`uvawe (HERA); HOPS - Opcii za zdrav`ivot; Helsin{ki komitet za ~ovekovi prava na Republika Makedo-nija i Zdru`enie za emancipacija, solidarnost i ednakvost na`enite na Republika Makedonija (ESE); ROMA S.O.S. Prilep iKoalicija „Seksualni i zdravstveni prava na marginaliziranitezaednici”.
Voved
6 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
Republika Makedonija ja garantira ednakvosta i ramnopravnostana svoite gra|ani.Vo ~len 9 od Ustavot na Republika Makedonija utvrdeno e deka“Gra|anite na Republika Makedonija se ednakvi vo sloboditei pravata nezavisno od polot, rasata, bojata na ko`ata,nacionalnoto i socijalnoto poteklo, politi~koto i verskotouveruvawe; imotnata i op{testvenata polo`ba. Gra|anite predUstavot i zakonite se ednakvi.”
Diskriminacijata na licata so intelektualna popre~enost e opfa-tena vo Konvencijata na Obedineti nacii za pravata na licata soinvalidnost, koja Repbulika Makedonija ja ratifikuva{e na 5-tidekemvri 2011 godina, so {to istata stana sostaven del na makedon-skoto zakonodavstvo.
Zakonska ramka za za{tita oddiskriminacija
Mre`ata za za{tita od diskriminacija ima za cel da razviva stra-tegisko zastapuvawe vo slu~ai na diskriminacija preku podnesuva-we predmeti pred Komisijata za za{tita od diskriminacija i preddoma{nite i me|unarodnite sudovi. Razvojot na doma{nata prak-tika e pottiknata preku obezbeduvawe besplatna pravna pomo{ vostrategiski slu~ai na diskriminacija.
Ulogata na RCPLIP – PORAKA vo ovaa pravna programa e identifi-kuvawe i zastapuvawe na strate{ki slu~ai na diskriminacija iza{tita na pravata na lica so popre~enost. Vo tekot na realizacijana programata, preku ostvarenite kontakti so ~lenovite na lokalnonivo, uvideno e deka licata so intelektualna popre~enost inivnite roditeli se nedovolno zapoznaeni so mo`nostite zaza{tita od diskriminacija koi postojat vo Republika Makedonijai deka postoi nedoverba vo instituciite koga stanuva zbor zapostapuvaweto i re{avaweto vo odnos na nivnite prava.
Poradi toa, RCPLIP – PORAKA, vo sorabotka so Mre`ata za za{-tita od diskriminacija, utvrdi deka e potrebno da se prezemeakcija za informirawe na licata so intelektualna popre~enost inivnite roditeli za zakonskata ramka za za{tita od diskrimi-nacija i da se pottiknat da gi koristat raspolo`livite mehanizmi.Ovoj prira~nik e namenet da dade osnovni nasoki i da ja potpomognenivnata borba protiv diskriminacijata.
7Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
Vo ~len 5, Konvencijata go potvrduva univerzalniot princip naramnopravnost i ednakvost na site lu|e:1. Dr`avite strani priznavaat deka site lu|e se ednakvi pred i
spored zakonot i imaat pravo, bez bilo kakva diskriminacija,na ednakva za{tita i ednakva pridobivka od zakonot.
2. Dr`avite strani zabranuvaat sekakva diskriminacija vrzosnova na invalidnost i im garantiraat na licata so invalid-nost ednakva i efikasna zakonska za{tita od diskriminacijana sekakva osnova.
Principot na nediskriminacija zasileno se voveduva vo doma{notozakonodavstvo vo izminatite godini, preku dopolnuvawe na pove-}eto zakoni so odredbi koi opfa}aat zabranuvawe direktna iliindirektna diskriminacija pri ostvaruvawe na prava vrz pove}eosnovi, vklu~uvaj}i onesposobenost.
Vo 2010 godina, donesen e Zakonot za spre~uvawe i za{tita oddiskriminacija (Slu`ben vesnik na RM, br.50 od 13.04.2010godina) koj utvrduva deka za{titata i zabranata od diskriminacijase odnesuva na site fizi~ki i pravni lica vo procesot na ostva-ruvawe na pravata i slobodite garantirani so Ustavot i so zakoni-te na Republika Makedonija.So Zakonot, se zabranuva sekoja direktna ili indirektna diskri-minacija, povikuvawe i pottiknuvawe na diskriminacija i pomaga-we vo diskriminatorsko postapuvawe vrz osnova na pol, rasa, bojana ko`a, rod, pripadnost na marginalizirana grupa, etni~ka pripad-nost, jazik, dr`avjanstvo, socijalno poteklo, religija ili verskouveruvawe, drugi vidovi uveruvawa, obrazovanie, politi~ka pri-padnost, li~en ili op{testven status, mentalna i telesna popre~e-nost, vozrast, semejna ili bra~na sostojba, imoten status, zdrav-stvena sostojba ili koja bilo druga osnova koja e predvidena sozakon ili so ratifikuvan me|unaroden dogovor.
Kako diskriminatorska osnova predvidena e mentalna i telesnapopre~enost i zastapena e posebna odredba koja ja tretira diskri-minacijata na lica so mentalna i telesna popre~enost.
Afirmativnite merki, koi kako posebni merki za zabrzuvawe ilipostignuvawe na fakti~ka ednakvost na licata so invalidnost nese smetaat za diskriminacija spored Konvencijata na ON za pravatana licata so invalidnost, se zastapeni vo Zakonot za spre~uvawei za{tita od diskriminacija.
8 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
Naodi od istra`uvawe naRCPLIP - PORAKA
Soglasno ovoj Zakon, oformena e Komisija za za{tita od diskri-minacija, koja soglasno svoite nadle`nosti, postapuva po pret-stavki, dava mislewe i preporaki za konkretnite slu~ai na dis-kriminacija; kako i pokrenuva inicijativa za poveduvawe na postap-ka pred nadle`nite organi poradi storeni povredi na ovoj zakon.
Nacionalnata strategija za ednakvost i nediskriminacija po osnovana pol, vozrast, etni~ka pripadnost, mentalna i telesna popre~e-nost 2012 - 2015 godina, e strate{ki dokument na Vladata na Repub-lika Makedonija, so osnovna cel da obezbedi kontinuiran razvojvo realizacijata na pravoto na ednakvost i sozdavaweto naednakvite mo`nosti.
Vakvata zakonska ramka i politikite na nacionalno nivo davaatsolidna osnova za za{tita od diskriminacija. Evidenten eis~ekorot koj dr`avata, sledej}i gi evropskite trendovi, go praviza da ja promovira ednakvosta i ramnopravnosta na licata so inte-lektualna popre~enost. No i pokraj toa, istra`uvawata poka`uvaatpoinakva slika.
Vo 2013 godina, kako poseben del od programskite aktivnostinaso~eni kon ostvaruvawe na ~ovekovite prava preku unapreduvawena zakonskite mo`nosti, RCPLIP – PORAKA sprovede istra`uvawei analiza za sostojbite vo Republika Makedonija vo odnos naimplementacijata na Konvencijata na ON za pravata na licata sopopre~enost. Istra`uvaweto opfati analiza na zakonskite aktii na politikite koi se odnesuvaat na intelektualnata popre~enost,fokusni grupi i intervjua so roditeli, lica so intelektualnapopre~enost koi imaat kapacitet za komunikacija (samozastapnici)i ~lenovi na semejstva.
Kako rezultat od istra`uvaweto, publikuvan e izve{taj „Pravatana licata so intelektualna popre~enost vo Republika Makedo-nija” (dostapen na www.poraka.org.mk), koj sodr`i prikaz na real-nite sostojbi i preporaki vo pove}e oblasti, vklu~uvaj}i ja oblastana za{titata od diskriminacija i podignuvawe na javnata svest.Naodite od istra`uvaweto poka`uvaat deka roditelite nalica so intelektualna popre~enost ne se zadovolni od nivotoi obemot na aktivnosti koi dr`avata gi prezema vo ovaa oblast.
9Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
69 % od intervjuiranite roditeli istaknuvaat deka i ponatamu sesre}avaat so predrasudi i pote{kotii vo ostvaruvaweto na pravatavo razli~ni oblasti, a mehanizmite za za{tita od diskriminacijase u{te se nedovolno afirmirani i iskoristeni. Vo 2012 godina,do Komisijata za za{tita od diskriminacija, dostaveni se samo 9pretstavki, vo koi podnositelite naveduvaat deka sediskriminirani po osnova na mentalna i telesna popre~enost.
Otsustvuvaat kontinuirani akcii za informirawe na javnostaza pravata i potrebite na licata so intelektualna popre~enostna nacionalno i na lokalno nivo, kako preduslov za razvivawena javni stavovi za po~ituvawe na pravata na licata sopopre~enost i za promovirawe na pozitivni percepcii ipogolema socijalna svesnost kon licata so popre~enost.
Vo analizata od istra`uvaweto, 43% od intervjuiranite roditeliuka`uvaat deka predrasudite vo nivnata neposredna socijalnazaednica imaat tendencija na namaluvawe vo izminatite godini.
Kampawite na gra|anskiot sektor za podignuvawe na javnata svestvoobi~aeno se deklarativno poddr`ani od dr`avnite organi (nanacionalno ili na lokalno nivo), no nedostasuva su{tinskavklu~enost na odgovornite institucii, kako i obezbeduvaweodr`livost i kontinuitet na istite od strana na nacionalnite ilokalnite vlasti.
Vo odnos na izlo`enosta na licata so intelektualna popre~enostna nekakov vid zloupotreba, maltretirawe ili nasilstvo volokalnata zaednica, 76% od intervjuiranite roditeli na lica sointelektualna popre~enost odgovorile deka ne se soo~uvaat sotakvi pojavi vo mestoto na `iveewe, odnosno sostojbata ezna~itelno podobrena vo izminatite godini, pred se poradiaktivnoto deluvawe na gra|anskite organizacii za podignuvawena javnata svest i kreirawe na pozitivna slika za licata sointelektualna popre~enost kako ednakvi gra|ani.
10 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
[to e diskriminacija?
Diskriminacija e sekoe neopravdano pravno ili fakti~ko, nepo-sredno ili posredno pravewe na razlika ili neednakvo postapu-vawe, odnosno propu{tawe (isklu~uvawe, ograni~uvawe ili dava-we prvenstvo) vo odnos na lica ili grupi koe se zasnova na pol,rasa, boja na ko`a, rod, pripadnost na marginalizirana grupa,etni~ka pripadnost, jazik, dr`avjanstvo, socijalno poteklo, reli-gija ili versko uveruvawe, obrazovanie, politi~ka pripadnost,li~en ili op{testven status, mentalna i telesna popre~enost, voz-rast, semejna ili bra~na sostojba, imoten status, zdravstvenasostojba ili koja bilo druga osnova.
Oblici na diskriminacija
Direktna diskriminacija vrz diskriminatorska osnova e sekoenepovolno postapuvawe, razlikuvawe, isklu~uvawe ili ograni-~uvawe koe kako posledica ima ili bi mo`elo da ima odzemawe,naru{uvawe ili ograni~uvawe na ednakvoto priznavawe iliu`ivawe na ~ovekovite prava i osnovni slobodi, sporedeno sotretmanot koj go ima ili bi mo`elo da go ima drugo lice vo istiili sli~ni uslovi.
Indirektna diskriminacija vrz diskriminatorska osnova e sekoestavawe na nekoe lice ili grupa vo nepovolna polo`ba vo sporedbaso drugi lica, so donesuvawe o~igledno neutralni odredbi, krite-riumi ili so prezemawe na opredeleni praktiki, osven koga takviteodredbi, kriteriumi ili praktiki, proizleguvaat od opravdanacel, a sredstvata za postignuvawe na taa cel se soodvetni ineophodni.
Voznemiruvaweto i poni`uva~koto postapuvawe pretstavuvapovreda na dostoinstvoto na lice ili na grupa na lica koe pro-izleguva od diskriminatorska osnova i koe ima za cel ili rezultatpovreda na dostoinstvoto na odredeno lice ili sozdavawezakanuva~ka, neprijatelska, poni`uva~ka ili zastra{uva~ka sre-dina, pristap ili praktika.
Pregled na Zakonot za spre~uvawe iza{tita od diskriminacija
11Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
Seksualno voznemiruvawe e nesakano odnesuvawe od polovkarakter, koe se izrazuva fizi~ki, verbalno ili na koj bilo drugna~in, a ima za cel ili posledica povreda na dostoinstvoto naedno lice, osobeno koga se sozdava neprijatelska, zakanuva~ka,degradira~ka ili poni`uva~ka sredina.
Diskriminacija na lica so mentalna i telesna popre~enostPod diskriminacija na lica so mentalna i telesna popre~enost sepodrazbira namerno onevozmo`uvawe ili ote`nat pristap dozdravstvena za{tita, odnosno uskratuvawe na pravata na zdravst-vena za{tita, redoven medicinski tretman i lekovi, rehabilitaci-oni sredstva i merki vo soglasnost so nivnite potrebi, uskratu-vawe na pravoto na brak i sozdavawe na semejstvo i drugi prava odoblasta na brakot i semejnite odnosi, uskratuvawe na pravoto naobrazovanie, na rabota i pravata od rabotniot odnos.
Diskriminacija na lica so mentalna i telesna popre~enost postoii toga{ koga nema da se prezemat merki za otstranuvawe na ograni-~uvawata, odnosno prilagoduvawe na infrastrukturata i prosto-rot, koristewe na javno dostapni resursi, ili u~estvo vo javniot iop{testveniot `ivot.
Povikuvawe i pottiknuvawe na diskriminacijaKako diskriminacija }e se smeta i sekoja aktivnost so koja nekoelice direktno ili indirektno povikuva, ohrabruva, dava upatstvaili pottiknuva drugo lice da izvr{i diskriminacija.
ViktimizacijaDiskriminacija pretstavuva i nepovolnoto odnesuvawe kon ednolice, trpewe na {tetni posledici zaradi toa {to prezelo odrede-ni aktivnosti za za{tita od diskriminacija (prijavilo diskrimina-cija, zapo~nalo postapka za diskriminacija i svedo~elo vo tekotna postapkata).
Diskriminacija vo obezbeduvawe na dobra i uslugiOnevozmo`uvaweto ili ograni~uvaweto na koristeweto na dobrai uslugi na lice ili grupa na lica po nekoj od osnovite navedenivo zakonot pretstavuva diskriminacija.
Pote{ki oblici na diskriminacijaKako pote`ok oblik na diskriminacija, vo smisla na ovoj zakon, }ese smeta diskriminacijata napravena kon odredeno lice po pove}ediskriminatorski osnovi (pove}ekratna diskriminacija), diskri-
12 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
minacija napravena pove}e pati (povtorena diskriminacija), kojae pravena podolgo vreme (prodol`ena diskriminacija) ili koja sosvoite posledici osobeno te{ko go pogoduva diskriminiranotolice.
Zakonot za spre~uvawe i za{tita od diskriminacija se primenuvaod strana na site dr`avni organi,organi na edinicata na lokalnatasamouprava, pravni lica so javni pravni ovlastuvawa i pravni ifizi~ki lica vo oblasta na:1. rabotata i rabotnite odnosi;2. obrazovanie, nauka i sport;3. socijalna sigurnost, vklu~uvaj}i go i podra~jeto na socijalna
za{tita, penzisko i invalidsko osiguruvawe, zdravstvenoosiguruvawe i zdravstvena za{tita;
4. pravosudstvo i uprava;5. domuvawe;6. javno informirawe i mediumi;7. pristap do dobra i uslugi;8. ~lenuvawe i dejstvuvawe vo sindikalni, politi~ki partii,
zdru`enija na gra|ani i fondacii ili drugi organizaciizasnovani na ~lenstvo;
9. kultura i10. drugi oblasti opredeleni so zakon.
Primena na Zakonot
So Zakonot se formira Komisija za za{tita od diskriminacija,kako samostoen i nezavisen organ, koj ima svojstvo na pravno liceso sedi{te vo Skopje, a ~lenovite na Komisijata gi imenuva Sobra-nieto na Republika Makedonija.
Nadle`nosti na Komisijata:1. postapuva po pretstavki, dava mislewe i preporaki za konkret-
nite slu~ai na diskriminacija;2. na podnositelot na pretstavkata mu dava informacii za nego-
vite prava i mo`nosti za pokrenuvawe na sudska ili drugapostapka za za{tita;
Komisija za za{tita od diskriminacija
13Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
3. pokrenuva inicijativa za poveduvawe na postapka pred nadle`-nite organi poradi storeni povredi na ovoj zakon;
4. podnesuva godi{en izve{taj do Sobranieto na Republika Make-donija;
5. ja informira javnosta so slu~aite na diskriminacija i prevzemaaktivnosti za promocija i edukacija na ednakvosta, ~ovekoviteprava i nediskriminacija;
6. go sledi sproveduvaweto na ovoj zakon, inicira izmena na propi-si zaradi sproveduvawe i unapreduvawe na za{titata od diskri-minacija;
7. vospostavuva sorabotka so organite nadle`ni za ostvaruvawena ednakvost i za{tita na ~ovekovite prava vo lokalnata samo-uprava;
8. dava preporaki na dr`avnite organi za prezemawe na merki zaostvaruvawe na ednakvosta;
9. dava mislewa po predlozi na zakoni od zna~ewe za za{tita oddiskriminacija;
10.pribira statisti~ki i drugi podatoci, formira bazi na podato-ci, sproveduva studii, istra`uvawa i obuki vo vrska so diskri-minacijata;
11. sorabotuva so soodvetni nacionalni tela na drugi dr`avi, kakoi so me|unarodni organizacii na poleto na za{tita od diskri-minacija i
12.donesuva delovnik za rabota i drugi akti za vnatre{na organi-zacija na rabotata.
1. Postapuvawe na Komisijata
Liceto koe smeta deka pretrpelo diskriminacija podnesuva pret-stavka do Komisijata, pismeno ili usno na zapisnik, bez obvrskaza pla}awe na taksa i drug nadomestok.So pretstavkata liceto podnesuva dokazi i fakti od koi mo`e dase utvrdi aktot ili dejstvieto na diskriminacija.
Postapkata pred Komisijata za licata koi ̀ iveat vo edinicite nalokalnata samouprava vo koja najmalku 20% od gra|anite zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, mo`at da upotrebatkoj bilo od slu`benite jazici i negovoto pismo.
Postapka za spre~uvawe i za{tita oddiskriminacija
14 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
Pretstavkata mo`e da se podnese najdocna vo rok od tri meseci oddenot koga bila storena povredata ili najdocna edna godina oddoznavaweto za aktot na diskriminacija.Komisijata mo`e da povede postapka i po istekot na rokot dokolkuoceni deka se raboti za slu~aj od takva va`nost za koj bi biloneophodno i celishodno da se vodi postapkata.
Komisijata pretstavkata ja dostavuva do liceto protiv kogo e pod-nesena vo rok od 15 dena od denot na priemot.
Komisijata postapuva po pretstavkata dokolku postapkata predsudot za istata rabota ne e ve}e povedena ili pravosilno zavr{ena.Komisijata ne postapuva po pretstavkata ako e o~igledno deka nemapovreda na pravoto na koe podnesuva~ot se povikuva, ako vo istatarabota ve}e postapuval, a ne se ponudeni novi dokazi i ako utvrdideka poradi istek na vremeto od napravenata povreda na pravoto,ne e mo`no da se postigne celta na postapkata.
Utvrduvawe na fakti~ka sostojbaPo priem na pretstavkata Komisijata ja utvrduva fakti~katasostojba so uvid vo dokumentite i zemawe na izjavi od podnositelotna pretstavkata, liceto protiv koe e podnesena pretstavkata, kakoi od drugi lica.Liceto protiv koe e podnesena pretstavkata mo`e da se izjasni zanavodite vo pretstavkata vo rok od 15 dena od denot na nejziniotpriem.
Mislewe i preporakiKomisijata dava mislewe za navodnata diskriminacija vo rok od90 dena od denot na podnesuvaweto na pretstavkata i za toa goizvestuva podnesuva~ot i liceto protiv koe e podnesena pretstav-kata.So pismenoto mislewe, a po utvrdenata diskriminacija, Komisijataprepora~uva na~in na otstranuvawe na povredite na pravoto.Liceto na koe preporakata e upatena, e dol`no da postapi po prepo-rakata i da ja otstrani povredata na pravoto vo rok od 30 dena oddenot na priemot na preporakata, kako i za toa da ja izvesti Komisi-jata.
Ako liceto na koe preporakata e upatena ne postapi po preporakata,odnosno ne ja otstrani povredata na pravoto, Komisijata mo`e dapokrene inicijativa za poveduvawe na postapka pred nadle`enorgan za utvrduvawe na negovata odgovornost.
15Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
2. Sudska za{tita
Sudska nadle`nost i postapkaLiceto koe smeta deka poradi diskriminacija mu e povredeno nekoepravo e ovlasteno da podnese tu`ba pred nadle`en sud.Vo postapkata soodvetno se primenuvaat odredbite od Zakonot zaparni~nata postapka. Postapkata e itna.
Mesna nadle`nostVo postapkata za za{tita od diskriminacija mesno e nadle`en,pokraj sudot za op{ta mesna nadle`nost i sudot na ~ie podra~je esedi{teto, odnosno `iveali{teto na tu`itelot.
Tu`baSo tu`bata mo`e da se bara:- da se utvrdi deka tu`eniot go povredil pravoto na tu`itelot
na ednakov tretman, odnosno dejstvieto koe{to go prezel ilipropu{til mo`e neposredno da dovede do povreda na pravatana ednakvost vo postapuvaweto;
- da se zabrani prezemawe dejstvija so koi se kr{i ili mo`e dase prekr{i pravoto na tu`itelot na ednakvo postapuvawe,odnosno da se izvr{at dejstvija so koi se otstranuva diskrimi-nacijata ili nejzinite posledici;
- da se nadomesti materijalnata i nematerijalnata {teta pri~i-neta so povreda na pravata za{titeni so ovoj zakon i
- da se objavi vo mediumite presudata so koja e utvrdena povredana pravata na ednakvo postapuvawe na tro{ok na tu`eniot.
Barawata mo`e da se istaknat zaedno so barawata za za{tita nadrugi prava za koi se odlu~uva vo parni~na postapka, ako site bara-wa se vo me|usebna vrska i ako ist sud e stvarno nadle`en za niv,bez ogled dali za tie barawa e propi{ano re{avawe vo op{ta ilivo posebna parni~na postapka.
Merki za obezbeduvawePred zapo~nuvaweto ili vo tekot na postapkata po povod tu`benotobarawe sudot mo`e, na predlog na strankata, da odredi merki zaobezbeduvawe.
Tovar na doka`uvaweAko strankata vo sudska postapka tvrdi deka soglasno so odredbitena ovoj zakon i e povredeno nejzinoto pravo na ednakvo postapuvawe
16 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
e dol`na da gi iznese site fakti i dokazi koi go opravduvaat nejzi-noto tvrdewe. Doka`uvaweto deka nemalo diskriminacija pa|a natovar na sprotivnata stranka.
U~estvo na treti licaVo parnica po povod tu`bata mo`e, kako zame{uva~ na strana naliceto koe tvrdi deka e diskriminirano, da se pridru`i organ,organizacija, ustanova, zdru`enie ili drugo lice koe vo ramkitena svojata dejnost se zanimava so za{tita na pravata na ednakvopostapuvawe za ~ii{to prava se odlu~uva vo postapkata.
Zaedni~ka tu`ba za za{tita od diskriminacijaZdru`enija i fondacii, ustanovi ili drugi organizacii odgra|anskoto op{testvo, koi imaat opravdan interes za za{tita nakolektivnite interesi na odredena grupa ili vo ramkite na svojatadejnost se zanimavaat so za{tita na pravata na ednakvo postapuva-we, mo`at da podnesat tu`ba i vo postapkata pred sudot da nasta-pat kako soparni~ari protiv liceto koe go povredilo pravoto naednakvo postapuvawe, ako napravat verojatno deka so postapuva-weto na tu`eniot e povredeno pravoto na ednakvo postapuvawe napogolem broj lica.
Vo zaedni~kata tu`ba mo`e da se istakne barawe:- da se utvrdi deka postapuvaweto na tu`eniot go povredilo
ednakviot tretman vo odnos na ~lenovite na grupata;- da se zabrani prezemawe dejstvija so koi se kr{i ili mo`e da
se prekr{i ednakviot tretman, odnosno da se izvr{at dejstvijaso koi se otstranuva diskriminacijata ili nejzinite posledicivo odnos na ~lenovite na grupata i
- presudata so koja e utvrdena povreda na pravata na ednakvopostapuvawe da se objavi vo mediumite na tro{ok na tu`eniot.
17Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
Komisija za za{tita od diskriminacijabul. „Goce Del~ev” bb(20ti sprat vo zgradata na MRTV)1000 Skopje, Makedonijatel.02/3232-242e-mail: [email protected]: www.kzd.mk
Za poddr{ka i prijavuvawe diskriminacija mo`ete dase obratite vo:
Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualnapopre~enost - PORAKAul. Orce Nikolov br.122, 1000 Skopjetel: 02/3296-961faks: 02/3296-960e-mail: [email protected]: www.poraka.org.mk
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA SkopjeBul. „Jane Sandanski” br.70 lokal 1, 1000 Skopjetel. 02/2451-008
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Tetovoul. „180" br.19/9, 1220 Tetovotel. 075/258-979
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Kumanovoul. „@ivko ^alo” br.41, 1300 Kumanovotel. 071/353-570
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Bitolaul. „Dame Gruev” br.99, 7000 Bitolatel. 071/368-402
PRIJAVETE DISKRIMINACIJA!
18 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Demir Hisarul. „29ti Noemvri” br.15, 7240 Demir Hisartel. 070/373-589
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA KavadarciOp{tinska zgrada, 1430 Kavadarcitel. 043/411-773
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Gevgelijaul. „Mar{al Tito” bb, 1480 Gevgelijatel. 034/211-993
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Velesul. „Blagoj \orev” br.70/10, 1400 Velestel. 071/315-220
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Vinicaul. „Pirinska” br.22, 2310 Vinicatel. 072/211-549
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Strumicaul. „Kru{evska republika” br.21, 2400 Strumicatel. 071/311-804
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Debarul. „Liman Kaba” br.3, 1250 Debartel. 070/468-944
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Kriva Palankaul. „Jane Sandanski” br.30, 1330 Kriva Palankatel. 071/267-263
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Del~evoul. „Ostrec” br.76, 2320 Del~evotel. 071/707-885
19Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Radovi{ul.„Spaso Radovi{ki” bb, 2420 Radovi{tel. 032/635-826
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA [tipul. „Sutjeska” bb, 2000 [tiptel. 032/608-216
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Makedonska Kamenicaul. „Kameni~ka” bb Op{tinska zgrada, 2304 Makedonska Kamenicatel. 077/809-446
Centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost -PORAKA Prilepul. „Stevan Apostolski” bb, soba br.5 - prizemje, 7500 Prileptel. 078/809-222
20 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
LI^NI PODATOCI ZA PODNOSITELOT
1. IME: ____________________________________________________2. PREZIME: ________________________________________________3. NAZIV: __________________________________________________ (dokolku podnositelot e pravno lice)4. ADRESA/SEDI[TE: _______________________________________
_________________________________________________________(dokolku podnositelot e pravno lice)
5. POL: ___________________6. DATUM NA RA\AWE: __________________________7. TELEFON: ________________ E-MAIL: _______________________8. ETNI^KA PRIPADNOST: ____________ (ne e zadol`itelen podatok)9. DALI JA PODNESUVATE PRETSTAVKATA ZA IME NA DRUGO
LICE: _______________________ (odgovorete so DA ili NE)10.AKO ODGOVOROT NA PRETHODNOTO PRA[AWE E POTVRDEN,
NAVEDETE VO ^IE IME JA PODNESUVATE PRETSTAVKATA:_________________________________________________________
11. DALI IMATE SOGLASNOST OD LICETO VO ^IE IME JAPODNESUVATE PRETSTAVKATA: ____________________________(odgovorete so DA ili NE; dokolku DA, istata prilo`ete ja)
P R E T S T A V K A
VA@NO: Od pretstavkata koja ni ja upatuvate, kopija }e bide dostavenado fizi~koto/pravnoto lice, odnosno organot protiv kogo ja podnesuvatepretstavkata.
REPUBLIKA MAKEDONIJAKomisija za za{tita od diskriminacija
bul. Goce Del~ev bb (Zgrada na MRTV), sprat 20, Skopjetel. 02/3232-242
PODATOCI ZA FIZI^KOTO/PRAVNOTO LICE, ODNOSNO ORGANOTPROTIV KOGO JA PODNESUVATE PRETSTAVKATA
1. AKO PRETSTAVKATA SE ODNESUVA NA PRAVNO LICE/ORGAN:- NAZIV: ________________________________________________- SEDI[TE: _____________________________________________- TELEFON: ___________________________
21Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
- DALI STE VRBOTEN/A VO TOA PRAVNO LICE/ORGAN:________________(odgovorete so DA ili NE)
2. AKO PRETSTAVKATA SE ODNESUVA NA FIZI^KO LICE:- IME I PREZIME: ________________________________________- ADRESA: _______________________________________________- TELEFON: ___________________- DALI LI^NOSTA ZA KOJA TVRDITE DEKA VE
DISKRIMINIRALA TOA GO NAPRAVILA NA RABOTNOTOMESTO/IZVR[UVAJ]I GI RABOTNITE ZADA^I:___________________(odgovorete so DA ili NE)
- AKO PRETHODNIOT ODGOVOR E POZITIVEN, NAVEDETEKADE E VRABOTENA LI^NOSTA: __________________________________________________________________________________(naziv na pretprijatieto/institucijata/organizacijata, adresa, telefon,pozicija/rabotno mesto na soodvetnata li~nost)
VA@NO: Dokolku ima pove}e fizi~ki i/ili pravni lica, odnosnoorgani protiv koi podnesuvate pretstavki, Ve molime za sekoj od nivda popolnite posebna pretstavka.
OSNOV/I ZA DISKRIMINACIJAZaokru`ete eden ili pove}e osnovi na diskriminacija, vrz ~ijaosnova smetate deka ste diskriminirani.
1. Pol2. Rasa3. Boja na ko`a4. Rod5. Pripadnost na marginalizirana grupa6. Etni~ka pripadnost7. Jazik8. Dr`avjanstvo9. Socijalno poteklo10. Religija ili versko uveruvawe
11. Drugi vidovi uveruvawa12. Obrazovanie13. Politi~ka pripadnost14. Li~en ili op{testven status15. Mentalna i telesna popre~enost16. Vozrast17. Semejna ili bra~na sostojba18. Imoten status19. Zdravstvena sostojba20. Nekoja druga osnova: (navedetekoja) ___________________________
KADE SE SLU^I NASTANOT ZA KOJ PODNESUVATE PRETSTAVKA
1. RABOTATA I RABOTNITE ODNOSI2. OBRAZOVANIE, NAUKA I SPORT3. SOCIJALNA SIGURNOST, VKLU^UVAJ]I GO I PODRA^JETO NA
SOCIJALNA ZA[TITA, PENZISKO I INVALIDSKOOSIGURUVAWE, ZDRAVSTVENO OSIGURUVAWE I ZDRAVSTVENAZA[TITA
22 Republi~ki centar za poddr{ka na lica so intelektualna popre~enost - PORAKA
4. PRAVOSUDSTVO I UPRAVA5. DOMUVAWE6. JAVNO INFORMIRAWE I MEDIUMI7. PRISTAP DO DOBRA I USLUGI8. ^LENUVAWE I DEJSTVUVAWE VO SINDIKALNI, POLITI^KI
PARTII, ZDRU@ENIJA NA GRA\ANI I FONDACII ILI DRUGIORGANIZACII ZASNOVANI NA ^LENSTVO
9. KULTURA10. DRUGI OBLASTI OPREDELENI SO ZAKON __________________
___________________________________________________ (navedete)
OPIS NA NASTANOT (opi{ete go detalno nastanot po koj povodpodnesuvate pretstavka, vklu~uvaj}i gi podatocite za vremeto,mestoto, licata koi bile prisutni i sli~no)____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
VA@NO: Dokolku Vi e potrebno pove}e mesto za pi{uvawe,upotrebete dodaten list.
23Za{tita od diskriminacija na lica so intelektualna popre~enost
DOKAZI (navedete gi dokazite koi gi dostavuvate vo prilog napretstavkata)1. _____________________________________________________2. _____________________________________________________3. _____________________________________________________4. _____________________________________________________5. _____________________________________________________
1. DALI IMATE POVEDENO SUDSKA POSTAPKA ____________ (odgovorete so DA ili NE)2. AKO STE POVELE, PRED KOJ SUD I KOGA ______________________________________________________________________________________________________________________________
(dostavete i fotokopija od tu`bata)3. DALI SE IMATE OBRATENO DO DRUGA INSTITUCIJA________________ (odgovorete so DA ili NE)4. AKO STE SE OBRATILE, DO KOJA I KOGA __________________________________________________________________________________________
(dostavete i fotokopija od korespondencijata)
Primerok od pretstavkata mo`e da dobiete odKomisijata za za{tita od diskriminacija, na nivnata
veb-strana www.kzd.mk ili od RCPLIP - PORAKA
MESTO I DATA POTPIS
www.poraka.org.mk
tel.: 02/3296-961faks: 02/3296-960ul. Orce Nikolov br.1221000 Skopje, Republika Makedonija
Republi~ki centar za poddr{ka na licaso intelektualna popre~enost - PORAKA
e-mail: [email protected]
web: www.poraka.org.mk
CM
YB
C M Y BC
MY
B
C M Y B
CM
YB
C M Y B
C M Y B
CM
YB
Republi~ki centar za poddr{ka na licaso intelektualna popre~enost - PORAKA
PRIRA^NIKPRIRA^NIKza{tita od diskriminacija na lica
so intelektualna popre~enost
poddr`ano od