i

Copyright

i

Agim NDREGJONI

2015

Udhëheqësi i Agim NDREGJONI vërteton se ky është version i

miratuar i disertacionit të mëposhtëm

PRITJET RACIONALE DHE MODELIMI EKONOMETRIK I

PRITJEVE NË PAQËNDRUESHMËRITË EKONOMIKE

Udhëheqësi: Prof. Dr. Nevruz KOÇI

ii

PRITJET RACIONALE DHE MODELIMI EKONOMETRIK I

PRITJEVE NË PAQËNDRUESHMËRITË EKONOMIKE

Përgatitur nga Agim NDREGJONI M.Sc.

Disertacion i paraqitur në Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

në përputhje të plotë me kërkesat

për gradën “Doktor”

Qershor 2015

iii

ABSTRAKT

Qëllimi - Ky studim synon të kontribuojë në identifikimin dhe vlerësimin e treguesve

statistikorë, që mundësojnë vlerësimin e performancës së treguesve makroekonomikë, duke

vlerësuar se sa një ndryshim në një variabël është për shkak të ndryshimeve që ndodhin në këtë

variabël dhe sa për shkak të goditjeve të variablave të tjerë. Gjithashtu, nëpërmet modeleve të

ndryshme makroekonomike do të mundësohet dhe vlerësimi i shpejtësisë së vendosjes së

tregjeve në ekuilibër.

Metodologjia - Është një proces që duke u bazuar në të dhënat e vrojtuara në lidhje më variablat

kryesorë makroekonomikë të rritjes ekonomike, kalon në këto etapa: i) Vlerësimin e trendit dhe

të luahatjeve, si dhe duke u nisur nga këta dy tregues me anë të analizës faktoriale mundësohet

vlerësimi i impakteve të faktorëve ciklik dhe determinant në rritjen ekonomike.ii) Vlerësimet e

marrëdhënieve ndërmjet variablave makroekonomikë mbi shpjegimin e variacionit në secilin prej

variablave, duke vlerësuar se çfarë mase e ndryshimit në një variabël është për shkak të

ndryshimeve që ndodhin në këtë variabël dhe çfarë mase e ndryshimeve është rezultat i goditjeve

të shkaktuara nga variablat e tjerë. iii) Modelimi i marrëdhënieve, duke u mbeshtetur në

marrëdhëniet që ekzistojnë në shpjegimin e variacionit ndërmjet variablave makroekonomikë iv)

vlerësimin e shpejtësisë së vendosjes së tregjeve të konsumit dhe investimeve në ekuilibër.

Fjalët kyç: Varianca/ Paqëndrushmëria, Asimetria, Përqëndrimi, Trendi, Ekuilibri, Shpejtësia e

vendosjes së tregjeve në ekuilibër.

iv

ABSTRACT

The purpose - This study aims to contribute to the identification and evaluation of statistical

indicators that enable evaluation of macroeconomic performance indicators, assessing how a

change in one variable is due to changes that occur in this variable and how much due to shocks

on other variables. Also, through different macroeconomic models will be provided the speed of

market adjustment.

The methodology - is a process based on observed data regarding key macroeconomic variables

following these stages: i) Assessment through the factor analyses of trends and variability growth

beeng caused by cyclical and determinant factores ii) Assessment of the relationship between

macroeconomic variables explaining variability in each of the variables, assessing that what

extent of change in one variable is due to changes that occur in this variable and what the extent

of the change is the result of shocks beeng caused by other variables. iii) Modeling relationships,

relying on the relationships between variables that explain the most of macroeconomic

variability iv) The assessment of market adjustment speed, referring consumtion and

investmants.

Key words: Variance / Instability, asymmetry, frequency, Trend, Market equlibrum, speed of

market adjustment.

v

Mirënjohje dhe falenderime

Së pari , falënderoj udhëheqësin tim Pro. Dr.Nevruz Koçi, i cili më ka dhënë ndihmën e tij në

çdo kohë. E falënderoj për çdo mendim të dhënë, vërejtje të bërë dhe për përkushtimin e tij.

Së dyti falënderoj të gjithë profesorët e shkollës së Doktoraturës të Universitetit “Aleksandër

Moisiu" Durrës, Prof, Dr. Mit’hat Mema, Prof. Dr. Agim Kukeli, Dr.Olivier Brenninkmeijer,

Prof. Dr. Fejzi Koloneci, Dr. Benjamin Widner, si dhe të nderuarën e ndjerë Prof. Dr. Esmeralda

Uruçi. Së treti, falënderoj të gjithë kolegët dhe miqtë e mi pedagogë të Fakultetit të Biznesit të

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës, të cilët nëpërmjet vërejtjeve dhe sugjerimeve janë bërë

pjesë e këtij punimi.

Së fundmi, falënderoj dhe familjen time, e cila më ka mbështetur dhe qëndruar pranë gjatë gjithë

kohës së ndjekjes së shkollës të doktoraturës dhe përgatitjes së disertacionit.

vi

Deklaratë mbi origjinalitetin

Agim NDREGJONI

Deklaroj se ky disertacion përfaqëson punën time dhe nuk kam përdorur burime tjera, përveç

rasteve të cituara.

Të gjitha të dhënat, tabelat dhe figurat e marra nga ndonjë burimi tjetër janë të shoqëruara me

citimet përkatëse.

Jam i vetëdijshëm se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së

ështëi ngarkuar të më revokoj gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësj teze, në

përputhje më rregulloren e progameve të studimit të ciklit të tretë (Doktoratë) të UAMD-së, neni

33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendim nr. datë___________________

Durrës, më __________2015 …………………………………………..Firma

vii

PËRMBLEDHJE

Vitet e fundit, duke filluar nga viti 2010, Shqipëria, ashtu si dhe shumë vende të tjera, po

vazhdon të përballet si me rënie në rritjen ekonomike, ashtu dhe me një dinamikë jo të

qëndrueshme në treguesit makroekonomikë. Kriza globale financiare e vitit 2008, edhe pse në

mënyrë jo të menjëhershme, ka kohë që ka filluar të japë impaktet e saja në përkeqësimin e

treguesve makroekonomikë. Gjatë kësaj periudhe, ekonomia, pavarësisht qëndrushmërisë në

kurset e kembimit të lekut me monedhat e tjera, po kalon një situatë të paqëndrushme.

Paqëndrushmeri e cila, po shoqërohet me ngadalësim të rritjes ekonomike dhe rritje të

papunësisë.

Një nga qëllimet e rëndësishme të kësaj teme në funksion të përkeqësimit të treguesëve

makroekonomikë është kryerja e analizave makroekonomike, duke u bazuar në kostot e

paqëndrueshmërisë ekonomike, pritjet racionale dhe parimet mikro-ekonomike.

Pritjet racionale, bazur në parimet mikroekonomike mbështeten në formimin e pritjeve të

agjentëve ekonomikë, duke iu refruar të dhënave empirike të variablave ekonomikë, si në

periudhën aktuale, ashtu dhe në periudhën e shkuar. Në këtë këndëvështrim, modelimet

mbështeten në supozimin se vendimet apo sjelljet mikro të agjentëve ekonomikë në të ardhmen

formohen si nga treguesit ekonomikë të periudhave më të afërme në të shkuarën, ashtu dhe nga

trguesit aktualë ekonomikë që përkojnë me periudhën korente.

Pra, në këtë studim, duke u bazuar në të dhënat empirike të variablave makroekonomik,

paraqiten modelime të ndryshme ekonometrike, që vlersojnë trendin, luahatjet ekonomike,

impaktin e faktoreve ciklik dhe determinant, si dhe mundësojnë shpjegimin e variacionit që pritet

në të ardhmen në lidhje me variablat kryesor makroekonomik. Këto vlerësime mundësojnë

shpjegimin e marrdhënieve ndërmjet variblave, për dhënien e konkluzioneve në lidhje me pritjet

e konsumatorëve në një të ardhme më të afërt.

Ky studim, duke u shtrirë edhe në vendet e tjera të rajonit, Eurozonës dhe SHBA-së, ka si qëllim

vlerësimin e performancës makroekonomike, ndërmjet vendeve, në lidhje me trendin, luhatjet

dhe çrregullimet ekonomike në variablat kryesor makroekonomik.

Ndërtimi i modeleve makroekonomike për kryrjen e parashikimeve fokusohet në seritë kohore

dhe analizën faktoriale. Për zgjedhjen e modeleve të pranueshme të serive ekonomike që

plotësojnë kushtet e serive kohore, janë aplikuar testet e stacionaritetit, ndërsa për zgjedhjen e

modelit më të mirë në një bashkësi modelesh të përshtatshme janë përdorur treguesit e

performances si varianca, koeficenti variacionit dhe perqëdrimi/frekuencat.

Në mbështetje të teorive të zgjedhura, duke iu refruar të dhënave të vrojtuara nga tremujori i parë

i vitit 2000 dhe deri në tremujorin e katërt të vitit 2013, studimi mbështet edhe në analizën

përshkruese të treguesve kryesorë makroekonomikë të vendeve në studim, kryesisht në

përshkrimin e treguesve relativë makroekonomikë.

Ky studim është një kontribut, si në vlerësimin e performancës makroekonomike, ashtu dhe në

vlerësimin e pritjeve në sjelljet e agjentëve ekonomikë.

viii

SUMMARY

In recent years, starting from 2010, Albania, as well as many other countries, continues to face a

decline in economic growth, followed by a dynamic instability in macroeconomic indicators. The

global financial crisis of 2008, although not immediate, has long since begun to provide its

impact on the deterioration of macroeconomic indicators. During this period, the economy,

regardless of the strength on the Albanian currency exchange rates with other currencies, is

running an unsustainable situation. Unsustainability is being accompanied by slower economic

growth and rising unemployment.

An important goal of this topic regarding the deteriorating macroeconomic indicators is that this

analysis is based on the costs of economic instability, rational expectations and microeconomic

principles.

Rational expectations on microeconomic principles are based on the formation of expectations of

economic agents, referring empirical data of economic variables in current and past period. In

this context, modeling is based on the assumption that the decisions of economic agents in the

future are formed based on economic results of current and past periods.

So, in this study, based on empirical data of macroeconomic variables are evaluated the

economic trend and economic cycles. These procedures provide an explanation of the variability

that can be expected on macroeconomic variables in the future, being caused by cyclical and

determinant factors. This assessment explains the relationships between variables and helps

issuing conclusions about the expectations of customers in the near future.

This study, being extended to other countries in the region, the Eurozone and USA, aims to

assess the macroeconomic performance between countries about the trend, economic fluctuations

and distortions in the main macroeconomic variables.

Macroeconomic models used for forecasting are based on time series analyses and on the factor

analysis. For the choices of acceptable models are applied tests of stationarity, while selecting

the best model in a set of acceptable models are used performance indicators as variance,

skewness and kurtosis

For all countries in this study, based on theories selected and referring the observed data from

the first quarter of 2000 and up to the fourth quarter of 2013, the study is focused in the

descriptive analysis of the main macroeconomic indicators , mainly on the description of relative

macroeconomic indicators.

This study is a contribution, as in the assessment of macroeconomic performance, and also in

evaluating the expectations of economic agents’ behavior.

1

PËRMBAJTJA

KREU 1

HYRJE ...................................................................................................................... 9

1.1 Sfondi i studimit ................................................................................................................... 9

1.2 Qëllimi i studimit ............................................................................................................... 10

1.3 Rëndësia e studimit ............................................................................................................ 10

1.4 Shtrirja dhe kufizimet e kërkimit ....................................................................................... 10

1.5 Përcaktimi i problemit kërkomor dhe pyetjet e kërkimit ................................................... 11

1.6 Metodologjia e kërkimit ..................................................................................................... 12

KREU 2

ADMINISTRIMI I TË DHËNAVE .....................................................................13

2.1 Sigurimi i të dhënave ......................................................................................................... 13

2.2 Administrimit i të dhënave ................................................................................................. 14

2.3 Transformimi i të dhënave “Cubice Spline Interpolation .................................................. 15

2.4 Transformimi i të dhënave “Hodrick Prescot Filter” ......................................................... 16

KREU 3

SHQYRTIMI I LITERATURËS..........................................................................17

3.1 Literatura mbi analizën faktoriale ...................................................................................... 17

3.2 Literatura mbi vlerësimin paraprak të serive ekonomike .................................................. 22

3.3 Literatura mbi komponentët e serive kohore ..................................................................... 23

3.4 Literatura mbi transformimin e serive jostacionare ne seri stacionare .............................. 23

3.5 Literatura mbi testet njësi dhe “Dickey–Fuller Test” ........................................................ 26

3.6 “Augmented Dickey–Fuller Test” ..................................................................................... 26

3.7 Aplikime të Dickey–Fuller Test......................................................................................... 27

3.8 Literatura mbi identifikimin e modeleve të përshtatshme ................................................. 28

3.9 Literatura mbi zgjedhjen e modeleve ................................................................................. 28

2

3.9.1 Funksionet e autokorrelacionit të plotë dhe pjesor (ACF & PACF) .......................... 28

3.9.2 Modelet autoregresive (AR) ....................................................................................... 30

3.9.3 Modelet me mesatare rrëshqitëse (MA) ..................................................................... 30

3.9.4 Literatura mbi modelet ARMA .................................................................................. 31

KREU 4

PAQËNDRUSHMËRITË MAKROEKONOMIKE ..........................................32

4.1 Stabiliteti makroekonomik ................................................................................................. 32

4.2 Teoria e Cikleve Reale të Biznesit ..................................................................................... 34

4.3 Matja e luhatshmërisë ........................................................................................................ 35

4.4 Shpërbërjet e rritjes ekonomike në komponentë të trendit dhe ciklik ............................... 36

4.5 Luhatjet ekonomike, rrisqet dhe pasiguritë ........................................................................ 36

4.6 Kostot e luhatjeve makroekonomike ................................................................................. 37

4.7 Impaktet e destabilizimit makroekonomik në rritjen e prodhimit afatgjatë ....................... 38

4.7.1 Rritja e pabarazisë dhe varfërisë ................................................................................. 39

4.7.2 Kostot e mirëqenies .................................................................................................... 41

4.7.3 Burimet e destabilitetit makroekonomik .................................................................... 42

4.7.4 Goditjet në ofertë ........................................................................................................ 43

4.7.5 Faktorët endogjen ....................................................................................................... 44

4.7.6 Integrimi financiar ...................................................................................................... 45

4.7.7 Hapjet e tregut ............................................................................................................ 46

4.7.8 Diversifikimi ............................................................................................................... 46

4.8 Paqëndrushmëritë në politikat makroekonomike............................................................... 48

4.8.1 Institucionet e dobeta .................................................................................................. 48

4.8.2 Fleksibiliteti mikroekonomik ..................................................................................... 49

4.9 Pritjet racionale .................................................................................................................. 49

4.9.1 Implikimet e pritjeve racionale ................................................................................... 51

4.9.2 Parimet mikroekonomike ........................................................................................... 52

3

KREU 5

ANALIZA DESKRIPTIVE E TË DHËNAVE ...................................................54

5.1 Rritja ekonomike ................................................................................................................ 54

5.2 Analiza paraprake e rritjes ekonomike .............................................................................. 55

5.3 Luhatjet e PBB-së dhe të komponentëve të saj .................................................................. 56

5.3.1 Rregullsitë në luhatjet ekonomike .............................................................................. 59

5.3.2 Matjet e luhatjeve ekonomike ..................................................................................... 60

5.3.3 Impakte e luhatjeve ekonomike në PBBR për frymë ................................................. 62

5.3.4 Norma e rritjes së PBB-së reale dhe luhatshmëritë në rritjen ekonomike .................. 63

5.4 Impaktet e luhtjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së në luhatjet

ekonomike në vendet e Ballkanit Perendimor ................................................................... 63

5.5 Ekonomitë e vogla përjetojnë luhatshmëri më të lartë ekonomike .................................... 65

5.6 Tregjet dhe luhatjet e prodhimit ......................................................................................... 66

5.7 Luhatjet e komponentëve të rritjes ekonomike në Shqipëri ............................................... 68

5.7.1 Luhatjet e Indeksit të Çmimi të Konsumit në Shqipëri .............................................. 69

5.7.2 Luhatjet e normës reale të interesit në Shqipëri ......................................................... 69

5.7.3 Luhatjet ekonomike në vendet e rajonit ..................................................................... 70

5.7.4 Luhatjet e indeksit të çmimit të konsumit në vendet e rajonit .................................... 72

5.7.5 Luhatjet e normës reale të interesit në vendet e rajonit .............................................. 72

5.7.6 Luhatjet ekonomike në vendet e Ballkanit Perëndimor,

Eurozonës dhe SHBA-së ............................................................................................ 73

5.7.7 Luhatjet e indeksit të çmimit të konsumit në vendet e Ballkanit Perëndimor,

Eurozonës dhe SHBA-së ............................................................................................ 74

5.7.8 Luhatjet e normës reale të interesit në vendet e Ballkanit Perëndimor,

Eurozonës dhe SHBA-së ............................................................................................ 74

KREU 6

VLERËSIMET DHE SHPJEGIMET E VARIACIONIT TOTAL

TË PBB & KOMPONENTËVE TË SAJ .............................................................76

6.1 Analiza shpjeguese e variacionit ........................................................................................ 76

4

6.1.1 Korrelacioni ndërmjet komponentëve ciklik dhe determinatë ................................... 79

6.1.2 Luhatjet afatshkurtër dhe afatgjatë të PBB-së ............................................................ 82

6.1.3 Impaktet reciproke të luhatjeve të PBB-së dhe komponenteve të PBB-së ................. 85

6.1.4 Pritjet e PBB-së ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponetëve të saj ........................... 88

6.1.5 Pritjet e konsumit ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të saj ..................... 89

6.1.6 Pritjet e investimeve ndaj luhatjeve në PBB dhe komponenteve të PBB- së ............ 91

6.1.7 Pritjet në shpenzimet qeveritare ndaj luhatjeve të PBB-së dhe

komponentëve të PBB-së............................................................................................ 92

6.1.8 Pritjet e eksporteve ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të saj ................... 93

6.1.9 Pritjet e importeve ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të saj ..................... 94

6.2 Shpërbërjet e variancës ...................................................................................................... 96

6.3 Vlersimi i variancës së PBB- së ......................................................................................... 97

6.4 Vlerësimi i variancës së konsumit ................................................................................... 101

6.5 Vlersimi i variancës së investimeve ................................................................................. 103

6.6 Vlersimi i variancës së shpenzimeve qeveritare .............................................................. 104

6.7 Vlerësimi i variancës së eksporteve ................................................................................. 105

6.8 Vlerësimi i variancës në importe ..................................................................................... 106

KREU 7

MODELIMI DHE ANALIZA E TË DHËNAVE .............................................108

7.1 Përshkrimi dhe paraqitja grafike e serive ekonomike ...................................................... 108

7.2 Zgjedhja e periudhës për vlerësimin e koeficentit të autokorrelacionit (ρk) ................... 109

7.3 Vlersimi i stacionaritetit të serive ekonomike ................................................................. 110

7.4 Transformimi i serive ekonomike jo-stacionare në seri stacionare ................................. 112

7.5 Modelimi i serive ekonomike .......................................................................................... 114

7.5.1 Modelimi i pritjeve në konsum dhe investimeve ...................................................... 115

7.5.2 Pasiguritë dhe prirjet afatgjatë në konsum ............................................................... 118

7.5.3 Prirjet afatgjatë në trendin e investimeve ................................................................. 119

7.5.4 Shpejtësia e vendosjes së tregjeve të konsumit në ekuilibër .................................... 120

7.5.5 Shpejtësia e vendosjes së tregjeve të investimit në ekuilibër ................................... 120

5

KREU 8

DISKUTIMI I REZULTATEVE DHE KONKLUZIONET ...........................122

8.1 REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE ................................................................... 122

8.2 KONTRIBUTET E KËRKIMIT...................................................................................... 128

8.3 TË METAT E STUDIMIT .............................................................................................. 128

BIBLIOGRAFIA ..................................................................................................129

SHTOJCAT ..........................................................................................................133

6

LISTA E TABELAVE

Tabela 1: Shpjegimi i variancës totale dhe specifike të faktorëve të padukshëm ........................ 22

Tabela 2: Treguesit e variacionit të luhatjeve ekonomike në tre dimensionet, për të gjitha vendet

e përfshira në studim ..................................................................................................................... 61

Tabela 3: Të dhëna mbi vlerësimin e luhatjeve në eksporte & importe në tre dimensione

(variancë, asimetri dhe frekuencë) ................................................................................................ 67

Tabela 4: Të dhëna mbi vlersimet relative në luhatjet dhe korrelacionin që ekziston në disa prej

treguesëve makroekonomik në Shqipëri ....................................................................................... 68

Tabela 5: Të dhëna mbi vlersimet relative në luhatjet dhe korrelacionin që ekziston në disa prej

treguesëve makroekonomik në vendet e Ballkanit Perendimor .................................................... 70

Tabela 6: Të dhëna mbi vlersimet relative në luhatjet dhe korrelacionin që ekziston në disa prej

treguesëve makroekonomik në rajonin e vendeve të Ballkanit Perendimor,

Eurozonës dhe SHBA ................................................................................................................... 73

Tabela 7: Vlersimi i variancës totale të PBB-së në Shqipëri ...................................................... 77

Tabela 8: Vlerësimet e variancës totale te PBB-së dhe komponenteve të saj sipas vendeve ...... 78

Tabela 9: Rezultatet e modelimit të regresionit të thjesht linear ndërmjet komponentëve

ciklik dhe determinant të rritjes ekonomike në Shqipëri .............................................................. 80

Tabela 10: Rezultatet e modelimit të regresionit të thjesht linear ndërmjet komponenteve

ciklik dhe determinant të PBB-së dhe componentëve të saj në të gjitha vendet në studim .......... 81

Tabela 11: Rezultatet mbi shpjegimin e variacionit reciprok ndërmjet variablave të

shkaktuar nga luhatjet e këtyre variablave me një devijim standard në Shqipëri ......................... 85

Tabela 12: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në PBB, të shkaktuar nga luhatjet e PBB

dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim ........................ 88

Tabela 13: Përmbledhje e reagimit të PBB ndaj luhatjeve në PBB dhe të komponentëve.......... 89

Tabela 14: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në konsum, të shkakëtuar nga luhatjet e

PBB dhe të komponentëve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim ............ 90

Tabela 15: Përmbledhje e reagimeve të konsumit ndaj luhatjeve të PBB dhe

komponentëve të saj ...................................................................................................................... 90

Tabela 16: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në investime, të shkaktuar nga luhatjet

e PBB dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim ............. 91

Tabela 17: Përmbledhje e reagimit në investime, PBB dhe komponetët e saj ndaj luhatjeve

në investime në të gjitha vendet në studim ................................................................................... 92

7

Tabela 18: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në shpenzimet qeveritare,

të shkaktuar nga luhatjet e PBB dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha

vendet në studim ........................................................................................................................... 92

Tabela 19: Përmbledhje e reagimeve të shpenzimeve qeveritare ndaj luhatjeve të

PBB dhe komponentëve të saj ...................................................................................................... 93

Tabela 20: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në eksporte, të shkaktuar nga luhatjet

e PBB dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim ............. 93

Tabela 21: Përmbledhje e reagimit të eksporteve ndaj luhatjeve tePBB dhe

komponenteve të saj ...................................................................................................................... 94

Tabela 22: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në importe, të shkaktuar nga luhatjet e

PBB dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim ................ 95

Tabela 23: Përmbledhje e reagimit të importeve ndaj luhatjeve tePBB dhe

komponenteve të saj ...................................................................................................................... 95

Tabela 24: Rezultatet e shpjegimit të variancës së luhatjeve të PBB dhe

komponenteve të saj nga ndryshimet në PBB dhe komponentët e saj .......................................... 97

Tabela 25: Rezultatet e shpjegimit të variancës së PBB nga luhatjet e ndërsjellta në

vriabëlat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë ............................. 100

Tabela 26: Rezultatet e shpjegimit të variancës në konsum nga luhatjet e ndërsjellta në

vriabëlat e tjera të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë ............................. 102

Tabela 27: Rezultatet e shpjegimit të variancës në investime nga luhatjet e ndërsjellta në

variablat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë ............................. 104

Tabela 28: Rezultatet e shpjegimit të variancës në shpenzimet qeveritare nga luhatjet e

ndërsjellta në vriabëlat e tjer të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë ......... 105

Tabela 29: Rezultatet e shpjegimit të variancës në eksporte nga luhatjet e ndërsjellta në

vriabëlat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë ............................. 106

Tabela 30: Rezultatet e shpjegimit të variancës në importe nga luhatjet e ndërsjellta në

vriabëlat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë ............................. 107

Tabela 31: Rezultatet e aplikimi të “Unit Root Test”(Testit Njesi) & “Dicky Fuller Test”

pas diferencimit të parë të PBB dhe komponenteve të saj në Shqipëri ...................................... 114

Tabela 32: Rezultatet modelimit të pritjeve në konsum në Shqipëri ......................................... 115

Tabela 33: Rezultatet e modelimit të pritjeve në konsum për të gjitha vendet në studim ........ 117

Tabela 34: Rezultatet e modelimit të pritjeve në investime për të gjitha vendet në studim ..... 117

Tabela 35: Rezultatet e vlersimit të periudhës mesatare në vendosjen e tregjeve të

konsumit dhe investimeve në ekuilibër....................................................................................... 121

8

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1: Illustrim grafik i mënyrave të transformimit të serivë jo-stacionare në seri

stacionare ...................................................................................................................................... 23

Grafiku 2: Illustrim grafik i transformimit të serivë jo-stacionare me anë të

diferencimit në seri stacionare ...................................................................................................... 24

Grafiku 3: Illustrim grafik i transformimit të serivë jo-stacionare në seri stacionare,

duke veçuar trendin ....................................................................................................................... 24

Grafiku 4: Sjelljet e PBB-së nominale, pritjet sipas “HPF1600”, pritjet sipas trendi linear dhe

devijimet nga trendi linear i PBB-së ............................................................................................. 56

Grafiku 5: Paraqitjet grafike të devijimeve nga trendi linear dhe ndryshimet në

përqindie të PBB-së nominale dhe komponentëve të saj. ............................................................. 57

Grafiku 6: Paraqitjet grafike të trendit dhe devijimeve nga trendi të PBB-së nominale dhe

komponentëve të saj në vendet e Ballkanit Perendimor ............................................................... 60

Grafiku 7: Prirjet në rritjen e PBB-së reale për frymë në dy dimensione

(dimensionin e rritjes dhe normës së rritjes) ................................................................................. 62

Grafiku 8: Impakte e luhtjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së

në ekonomitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor......................................................................... 64

Grafiku 9: Trendi i paqëndrushmërisë ekonomike të vendeve të përfshira në studim ................ 66

Grafiku 10: Trendi i paqëndrueshmërise sipas vendeve në eksporte & importe ......................... 67

Grafiku 11: Impaktet e shpjegimit të luhatjeve të PBB-së që shkatohen nga vetë PBB ........... 101

Grafiku 12: Impaktet e shpjegimit të luhatjeve nëkonsum që shkatohen nga luhatjet e

PBB-së ........................................................................................................................................ 103

Grafiku 13: Impaktet e shpjegimit të luhatjeve në importe që shkakëtohen nga

luhatjet e PBB ............................................................................................................................. 107

Grafiku 14: Paraqitjet grafike të PBB-së dhe komponenteve të saj në funksion

të kohës për të gjitha vendet e përfshira në studim ..................................................................... 109

Grafiku 15: Paraqitja grafike e rezultateve të autokorrelacionit të plotë dhe pjesor për 24

periudha në të shkuarën .............................................................................................................. 111

Grafiku 16: Trendi i shpejtësisë së vendosjes së tregjeve të investimeve në

ekuilibër sipas vendeve ............................................................................................................... 121

Grafiku 17: Trendi i shpejtësisë së vendosjes së tregjeve të konsumit në ekuilibër

sipas vendeve .............................................................................................................................. 121

9

KREU 1

HYRJE

1.1 Sfondi i studimit

Tradicionalisht, makroekonomia është konsideruar si degë e veçantë e ekonomisë. Megjithatë

pas revolucionit të pritjeve racionale të udhëhequr nga Lucas, Sargent, Kydland dhe Prescott, si

dhe zhvillimeve të reja të modeleve “Keynesiane”, një konsensus i ri është shfaqur. Siç është

theksuar në artikujt e fundit nga makroekonomistët e shquar - për shembull Mankiw (2006),

Blanchard (2008) or Woodford (2009) - ky konsensus është vendosur në dy shtylla: nga njëra

anë në miratimin e mjeteve metodologjike të modeleve mbi ciklet reale të biznesit dhe rolin e

pritjeve racionale, si dhe nga ana tjetër në rolin e politikës monetare në menaxhimin e luhatjeve

të kërkesës dhe kontrollin e inflacionit.

Për të shpjeguar rritjen ekonomike afatgjatë, pse ka cikle biznesi, si dhe çfarë roli duhet të luajnë

politikat ekonomike në makroekonomi, ky studim, përfshin analizën e teorive ekonomike për të

kuptuar më mirë se si funksionon ekonomia apo se si ajo mund të përmirësohet.

Qëllimi i këtij studimi është që të kapë tiparet thelbësore të një çështjeje ekonomike, si dhe të

analizojë sa më saktë një problem të veçantë ekonomik. Për të ruajtur thjeshtësinë dhe

dobishmërinë e modelit janë lënë jashtë modelit disa tipare realiste të ekonomisë aktuale.

Struktura bazike e modeleve makroekonomike jepet në terma matematikorë dhe grafikë.

Fillimisht, tentohet të verifikohet nëse ekonomia është në rritje, duke aplikuar njohuritë

matematikore, si dhe duke përdorur analizat grafike, ose ndërtimin e modeleve nëpërmjet

programesh kompjuterike. Nëpërmjet testimeve kryhen verifikime nëse modeli është i

përshtatshëm për të vlerësuar marrëdhëniet ndërmjet variablave, si dhe për të shpjeguar varësinë

e një variabli nga variablat e tjerë dhe nëqoftë se modeli i zgjedhur ështe i përshtatshëm dhe me

saktësi kap fenomenin ekonomik që po trajtojmë, atëhere për të marrë përgjigjet e pyetjeve për të

cilat jemi të interesuar, fillohet me analizën e modelit, për të analizuar ndërvartësinë ndërmjet

variablave të përfshirë në model. Pastaj në funksion të rezultateve të modelit jepen konkluzionet

në lidhje me formimin e pritjeve të konsumatorëve në të një ardhme më të afërt.

Në përputhje me parimin se modelet duhet të jenë të thjeshta dhe të projektuar posaçërisht për

një çështje të caktuar; nuk do të synohet në përdorimin e një modeli të vetëm për përmbushjen e

qëllimit. Në vend të kësaj në funksion të qëllimit të përmirësimit të saktësisë në parashikimet

makroekonomike të pritjeve në variablat makroekonomik, do të përdoret një grup modelesh të

ndryshme, edhe pse këto modele kanë qasje të përbashkët dhe parime të njëjta ndërtimi.

Nëpërmjet këtij studimi synohet të zhvillohen modele sa më të përshtatëshme, në mënyrë që të

kuptohen pritjet në lidhje më tregjet, (duke u fokusuar kryesisht në tregjet e konsumit dhe të

investimeve). Gjithashtu, qëllim tjetër i zhvillimit të këtyre modeleve është dhe vlerësimi i

shpejtësisë së vendosjes së tregjeve në ekuilibër, vlerësim, i cili mundëson dhe vlerësimin e

pritjeve në sjelljet e agjentëve ekonomikë.

10

1.2 Qëllimi i studimit

Qëllimi kryesor i kësaj teme është kryerja e parshikimeve dhe analizave makroekonomike, duke

u bazuar në të dhënat empirike. Pra, studimim synon të shërbejë si një udhërrëfyes që nëpërmjet

modelimit të të dhënave empirike, të identifikojë modelin më të mire që shpjegon sjelljet e serive

ekonomike, dhe mbi kët bazë të përcaktojë në mënyrë racionale sjelljet që priten nga

konsumatorët dhe prodhuesit në të ardhmen më të afërt. Në funksion të qëllimit kryesor, objektiv

tjetër i këtij studimi është, që modelimet të ndihmojnë vendimmarrësit të bëjnë analiza empirike

për të marrë vendime efektive. Duke qenë e pamundur të kuptohen mendjet e vendimmarrësëve,

se çfarë ata kërkojnë, studimi do të fokusohet në shpjegimin dhe interpretimin e modeleve, për të

kapur prirjet në sjelljet e agjentëve ekonomikë, prirje të cilat synojnë të shpjegojnë formimin e

pritjeve në funksion të të dhënave empirike të akumuluara nga sjelljet e agjenteve ekonomik në

periudhat e mëparëshme.

1.3 Rëndësia e studimit

Rëndësia e studimit qëndron në faktin se kërkuesit, duke shfrytëzuar të dhënat empirike të

publikuara nga operatorë të ndryshëm ekonomikë, janë në gjendje të formojnë pritjet e tyre në

lidhje me sjelljet e agjentëve ekonomikë në të ardhmen.

1.4 Shtrirja dhe kufizimet e kërkimit

Studimi fokusohet në shfrytezimin e të dhënave empirike të variablave kryesorë

makroekonomikë nga tremujori i parë i vitit 2000 dhe deri në tremujorin e katërt të vitit 2013, të

këtyre vendeve si SHBA-së, Eurozonës, vendet e Ballkanit Perëndimor dhe Shqipërisë. Variablat

kryesorë të përfshirë në studim janë: Produkti i Brendshëm Bruto Nominal (PBB), dhe

komponentët e tij: Konsumi(C), Investimet ( I ), Shpenzimet qeveritare (G), Eksportet (Eksp.)

dhe Importet (Imp.) Përfshirja në studim e këtyre vendeve ka si objektiv të vlerësojë se sa është

e varur ekonomia e vendit tonë (Shqipërisë) nga impaktet ekonomike globale, si dhe të vlerësojë

performancën ekonomike të këtyre vendeve. Në vlerësimin e marrëdhënieve që ekzistojnë

ndërmjet vendeve të përfshira në studim, vlerësohen ndryshimet që ekzistojnë ndërmjet vendeve,

në trendin e rritjes, ciklet dhe çrregullimet ekonomike të variablave makroekonomikë.

Pavarësisht konkluzioneve që mund të sigurohen nga përdorimi i treguesve statistikorë për

vlerësimin e performancës së vendeve të përfshira në studim, kërkimi do të thellohet në

ndërtimin e modeleve makroekonomike për të vlerësuar pritjet makroekonomike për secilin nga

vendet në studim. Ndërtimi i këtyre modeleve synon jo vetëm që të shpjegojë rritjet ekonomike

afatgjata, ciklet ekonomike, pabarazitë ndërmjet vendeve në rritjen ekonomike, por dhe të

ndihmojë politikëbërësit që të zgjedhin ato politika makroekonomike që mundësojnë

përmirësimin apo zhvillimin e treguesve makroekonomikë.

Përsa u përket kufizimeve të këtij studimi, mund të thuhet, se nga ndërtimi i modeleve, në lidhje

me treguesit makroekonomik, nuk pritet të jepen përshkrime plotësisht të sakta, pasi qëllimi i

këtyre modeleve është kapja e tipareve thelbësore të një çështjeje ekonomike, njëlloj si harta

11

treguese që përdoret nga drejtuesit e automjeteve, e cila i ndihmon ata të levizin nga një

destinacion në tjetrin, pa u dhenë atyre informacion në lidhje me relievin apo bimësinë.

1.5 Përcaktimi i problemit kërkomor dhe pyetjet e kërkimit

Ky studim synon t’u përgjigjet disa pyetjeve kërkimore. Pyetja kryesore, që synohet t’i jepet

përgjigje nëpërmjet këtij studimi është:

Cili është impakti i paqëndrushmërisë ekonomike në rritjen ekonomike, si dhe, sa

ndryshojnë vendet e përfshira në studim ndërmjet tyre në lidhje më shpejtësinë e vendosjes

së tregjeve në ekuilibër?

Në funksion të kësaj pyetjeje kërkimore do të shqyrtohen pyetjet e mëposhtme:

1. A ka përputhje në kohë ndërmjet vendeve në lidhje me ciklet ekonomike?

2. A ndryshojnë vendet ndërmjet tyre përsa i përket impaktit të faktorëve ciklik dhe

determinant në shpjegimin e rritjes ekonomike?

3. A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në dimensionet e luhatjeve ekonomike?

4. A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në rritjen e PBB-së reale për frymë dhe në normën e

rritjes së PBB-së reale ?

5. A janë të ndërvarura ekonomitë e këtyre vendeve nga njëra-tjetra?

6. A përjetojnë luhatshmëri më të lartë ekonomike vendet e vogla?

7. A ka ngjashmëri ndërmjet vendve në impaktet e luhatjeve të Indeksit të Çmimit të

konsumatorit dhe Normës Reale të Interesit mbi luhatjet ekonomike.

8. A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve për ndryshimet që ekzistojnë në luhatjet ekonomike të

komponentëve të rritjes.

9. A ka ngashmëri ndërmjet vendeve në luhatjet e eksporteve dhe importeve?

10. A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në shpjegimin e variances që shkaktohet nga luhatjet

e vetë PBB-së dhe të variancës që shkaktohet nga luhatjet e komponenteve të tjerë të

rritjes?

11. A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve përsa i përket pasigurisë në rritjen ekonomike dhe

shpejtësisë së rivendosjes së tregjeve të konsumit dhe investimeve në ekuilibër?

Përgjigjet e pyetjeve të mësipërme në zhvillimin e anlizës krahasuse në lidhje me ngjashmëritë,

që ekzistojnë ndërmjet vendeve, bazohen në analizën e cikleve ekonomike në tri dimensione: i)

variancën, ii) asimetrinë dhe iii) frekuencat. Pastaj, në vijim duke u bazuar në analizën faktoriale

dhe analizën e serive kohore, kalohet në modelimin e të dhënave, duke u bazuar në variablat e

marrë në studim (PBB dhe komponentëve të saj). Nëpërmjet këtyre modelimeve do t’u jepet

përgjigje pyetjeve në lidhje me shpjegimin e variancës që shkaktohet nga luhatjet e vetë PBB-së

dhe të variancës që shkaktohet nga luhatjet e komponentëve të tjerë të rritjes. Gjithashtu, do të

mundësohet dhe vlerësimi i pasigurisë dhe vlerësimi i shpejtësisë së vendosjes në ekuilibër i

tregjeve të konsumit dhe investimeve.

12

1.6 Metodologjia e kërkimit

Pjesa e parë e këtij disertacioni, fillon me procesin e administrimit të të dhënave, të cilat janë

siguruar nga “data.Worldbank.org”.Të dhënat e siguruara për secilin variabël i nështrohen

procesit të transformimit, proces i cili realizohet nga përdorimi i dy metodave: i) “Cubic Spline

Interpolation dhe ii) “Hodrick Prescot Filtter”. Metoda e parë “Cubic Spline Interpolation”

siguron vlerësimin e të dhënave progresive që priten ndërmjet dy vlerave të njëpasnjëshme të

vrojtuara nga një variabël. Aplikimi i kësaj metode shoqërohet me vlerësimin e indekseve

progresive të rritjes për të dhënat progresive të vlerësuara ndërmjet të dhënave të dy vrojtimeve

të njëpasënjëshme. Vlerësimi i indekseve mundëson, vlerësimin e strukturës në % të çdo indeksi,

si raport i vlerës numerike të çdo indeksi me shumën totale të indekseve, ku duke shumëzuar

rezultatet që sigurohen drejtëpërdrejt nga vrojtimi me peshat specifike që rezultojnë nga raporti i

vlerës numerike të çdo indeksi me shumën totale të indekseve, përftohen rezultatet që priten në

intervale kohe të barabarta ndërmjet dy periudhave të vrojtimit. Metoda e dytë; “Hodrick Prescot

Filtter 1600”, është një teknikë standarde në makroekonomi që vlerëson trendin afatgjatë të një

serie të dhënash.

Pjesa e dytë, vazhdon me shqyrtimin e literarurës, mbi analizën faktoriale dhe seritë kohore, ku

duke u mbështetur në teorinë e analizës faktoriale (Principal Component Analyses), vrojtimin e

të dhënave dhe rezultatet që sigurohen në vlerësimin e trendit të të dhënave sipas metodës së

regresionit të thjeshtë linear; y = α+β*t dhe metodës Hodrick Prescot Filtter 1600”, mundësohet

shpjegimi i variacionit të rritjes që shkaktohet nga faktorët ciklik dhe faktorët determinantë.

Pjesa e tretë, mbështetet në rishikimin teorive të ndryshme në lidhje me paqëndrushmëritë

ekonomike, në mënyrë që të mundësohet verifikimi i rezultateve të kërkimit me konceptet

themelore të teorive ekonomike në lidhje me paqëndrueshmërinë ekonomike.

Pjesa e katërt jape informacion, si mbi shpjegimin variancës që shkaktohet nga luhatjet e vetë

PBB-së dhe komponenteve të sajë, ashtu dhe për variancën që shkaktohet nga luhatjet e

komponenteve të tjerë të rritjes. Pastaj, në funksion të shpjegimit të variancës, kalohet në

zgjedhjen dhe vlerësimin e modeleve për të përftuar modelin më të përshtatshëm që mundëson,

si shpjegimin e pasigurive në rritjen ekonomike, ashtu dhe shpejtësinë e vendosjes së tregjeve në

ekuilibër.

13

KREU 2

ADMINISTRIMI I TË DHËNAVE

2.1 Sigurimi i të dhënave

Të dhënat për PBB-në dhe komponentët e saj, të marrë nga “data.worldbank.org” në funksion të

pyetjeve kërkimore, për secilin nga variablat u janë nënshtruar transformimeve statistikore, duke

gjeneruar variabla të tjerë, të cilët nuk janë drejtpërdrejt të vrojtueshëm, por përftohen nga

transformimet statistikore. Paraprakisht të dhënat i janë nështruar procesit të administrimit për të

gjeneruar të dhëna të tjera, ndërmjet dy të dhënave të njëpasnjëshme, të marra nga procesi i

vrojtimit të çdo variabli. Proces që fillon me aplikimin e opsionit “cubic spline interpolation

using “excel 2010”, pastaj vijohet me analizën e serive kohore të rritjes se PBB-së dhe

komponentëve të saj, duke u bazuar në të dhënat empirike të vendeve të përfshira në studim.

Vendet e përfshira në studim janë pjesë integrale e dy grupeve përsa i përket nivelit të zhvillimit:

i) vendet e EUROZONËS (27 vendet e Eurozonës) dhe SHBA-së përfaqësojnë grupin e vendeve

të zhvilluara, ii) ndërsa vendet e Ballkanit Perëndimor (Shqipëria, Mali Zi, Maqedonia , Bosnia

dhe Serbia përfaqësojnë vendet në zhvillim. Vrojtimet vjetore janë transformuar në të dhëna

tremujore dhe i takojnë periudhës (2000-2013).

Në vazhdim për të gjithë variablat (PBB dhe komponentët e saj), duke aplikuar modelin e

regresionit të thjeshtë linear, kryhet zbërthimi i serive në komponentë të trendit dhe komponentë

ciklik, me qëllim studimin tre dimensional të luhatjeve nga trendi, si: i) madhësinë e luhatjeve ii)

asimetrinë dhe iii) përqëndrimin. Vlersimet e këtyre treguesve llogariten për të gjitha vendet me

qellim studimin e stabilitetit të tyre makroekonomik.

Analiza empirike vijon me vlerësimin e pritjeve për secilin nga variablat, vlerësime të cilat

fokusohen në zgjedhjen e modeli më të mirë parashikues; për këtë janë kryer një sërë testesh

statistikore për të verifikuar si “stacionaritetin” në serinë e të dhënave, ashtu dhe vlerësimin e

modelit duke përdorur “SPSS 2000 & EVEWES8”, të cilat janë gjuhë programimi të avancuara

për llogaritjet numerike, analizimin e të dhënave, zhvillimin e algoritmave dhe krijimin e

modeleve. Testet e vlerësuara janë: Durbin Watson për kontrollin e korrelacionit, Ljung Box për

kontrollin e korrelacionit serial, Breusch-Godfrey për të testuar ekzistencën e një strukture të tipit

MA(q) (Moving Average of Order q/Mesataria rreshqitëse e rendit q ) ose AR(p)

(Autoregressive Process of Order p/ Modelimet autoregressive të rendit p ), (“Heteroscedasticity

Breusch-Godfrey Test”, / për kontrollin e homoskedasticitetit) .

Vlerësimi i modeleve të sipër përmendura kryhet me anë paketash statistikore, të cilat shërbejnë

për modelim linear dhe jolinear, kryerje testesh statistikore, analizë të serive kohore, llogaritje të

ndryshme dhe paraqitje grafike. Avantazhet e këtyre programeve janë të shumta, ku aplikimet e

njohurive statistikore dhe ekonometrike në vlerësimin e modeleve dhe testimin e tyre kryhen

lehtësisht, avantazhe, të cilat i lejojnë përdoruesit fleksibilitet dhe liri të jashtëzakonshme.

Teknikat e diagnostikimit që përdoren bazohen në mbetjet kuantile. Megjithatë, në disa modele

të bazuara në përzierje shpërndarjesh, mbetjet e “Pearsonit” nuk janë shumë të përshtatshme.

Mbetjet kuantile mund të ndërtohen për çdo model duke përdorur funksionin e shpërndarjes

14

kumulative të vrojtimeve. Ideja e mbetjeve kuantile e ka zanafillën nga Rosenblatt (1952), Cox

dhe Snell (1968), dhe u zhvillua nga Smith (1985), Dunn dhe Smyth (1996), Palm dhe Vlaar

(1997).

2.2 Administrimit i të dhënave

Administrimi të dhënave është një proces që kalon në këto etapa: Fillimisht, duke iu referuar të

dhënave vjetore nëpërmjet transformimeve matematikore, duke u bazuar në funksionet

polinomiale të rendit të tretë, gjenerohen të dhënat për çdo variabël sipas tremujorëve. Pra, qasja

paraprake e ndërtimit të serisë kohore për vlerësimin e sjelljes së (Yt) në funksion të kohës është

e trajtës:

Yt = a*t3+b*t

2+c*t+d për t = 1,2.. 56 për t = 1,2, …T(1).

Ky proces është realizuar në“Excel 2010”, duke aplikuar mbi të dhënat vjetore të vrojtuara të

variablave në studim, opsionin:“Cubic Spline Inerpolation”. Për variablat në studim, ky proces

gjeneron të dhënat progresive sipas tremujorëve. Të dhënat e gjeneruara sipas këtij opsioni,

shoqëruar dhe me transformime algjebrike, mundësojnë vlerësimin e të dhënave në lidhje me

variablat sipas tremujorëve. Transformimet e kryera mbi vlerësimin e të dhënave sipas

tremujorëve, duke iu referuar të dhënave vjetore të vrojtuara për secilin nga variablat në studim

janë paraqitur në “Aneksin 1”. Në këte aneks vërehet se prezantimi grafik i PBB-së së Shqipërisë

sipas viteve, nga 2000-2013 dhe prezantimi grafik, sipas rezultateve tremujore të gjeneruara për

gjatë kësaj periudhe nga “Excel 2010”, me anë të opsionit “Cubic Spline Interpolation” janë të

ngjashëm, duke konfirmuar saktësinë e opsionit të përdorur mbi transformimin e të dhënave

vjetore në të dhëna tremujore. Transformime të ngjashme janë kryer për të gjthë komponentët e

PBB-së dhe për të gjitha vendet e përfshira në studim, ku transformimet dhe paraqitjet grafike të

të dhënave për secilin variabël, si para dhe pas transformimit të të dhënave jepen në “Aneksin 1”

Një transformim tjetër i dobishëm për të vlersuar trendin, ciklet dhe çrregullimet ekonomike

është aplikimi i procesit të filtrimit. Sipas “Hodric-Prescot filter 1600” mbi të dhënat e marra nga

përdorimi në “Excel 2010”i opsionit “Cubic-Spline”, proces i cili nëpërmjet sheshimit të serisë

mundëson vlerësimin e pritjeve Yt sipas trendit “HP1600”/�̂�𝐻𝑃1600). Transformim tjetër i

rëndësishëm është dhe vlersimi i pritjeve të Yt sipas trendit linear, duke përdorur modelin e

regresionit të thjesht linear 𝑌�̂� = 𝑎 + 𝛽𝑡. Nga vrojimi dhe transformimet e kryera jepen të

dhënat për PBB-në dhe komponentët e saj në të tri dimensionet e shpërbërjes : i) Vrojtimet e

kryera Yt, ii) Trendin 𝑌�̂� sipas modelit të regresionit të thjeshtë linear dhe iii) Trendin e (

�̂�𝐻𝑃1600) sipas “HP1600”. Në seritë ekonomike të Produktit Brendshëm Bruto dhe të

komponentëve të tij, Yt qëndron për të dhënat e vrojtuara, 𝑌�̂� për pritjet sipas trendit linear dhe

�̂�𝐻𝑃1600 për pritjet sipas trendit “Hodric Prescot filter 1600”. Vlerësimi i devijimeve të të

dhënave të vrojtuara nga pritjet sipas trendit linear dhe pritjeve sipas trendit “Hodrik Prescot

filter 1600”, mundëson vlerësimin e cikleve dhe çrregullimeve ekonomike që kanë ndodhur gjatë

periudhës së vrojtuar në variablat dhe vendet e përfshira në studim.

Ideja themelore është që për intervalet që formohen nga të dhënat e vrojtuara të ndërtohen

funksionet polinomiale që pasqyrojnë sa më saktë marrdheniet që ekzistojnë ndërmjet variablave.

Pra, matematikisht, për shkak të ekzistencës së shumë intervaleve, sistemi i funksioneve që pritet

është i trajtës:

15

Y𝑥 = {

𝑦1(𝑥) 𝑖𝑓 , 𝑥1 ≤ 𝑥 < 𝑥2

𝑦2(𝑥) 𝑖𝑓 , 𝑥2 ≤ 𝑥 < 𝑥3

.𝑦n-1(𝑥) 𝑖𝑓 , 𝑥n-1 ≤ 𝑥 < 𝑥n

(1)

Ku, Yi për i = 1, 2…n-1 është një polinom i shkallës së tretë i trajtës:

Yi(x) = αi(x- xi)3 + bi(x- xi)

2 + ci(x- xi) + di

Gjithashtu, për i = 1, 2…n-1, derivati i parë dhe i dytë, i këtyre n-1 ekuacioneve është thelbësor,

për këtë proces, konkretisht:

Y’i (x) = 3αi(x- xi)2 +2 bi(x- xi) + ci

Y”i (x) = 6αi(x- xi) + 2bi

Për i = 1, 2…n-1

Katër karakteristikat e funksionit polynomial të rendit të tretë janë:

1. Çdo vlere x i korospondon një vlerë e vetme e Yx

2. Yx është i vazhdueshëm në segmentin [x1, xn]

3. Y’x- Derivati i parë është i vazhdueshëm në segmentin [x1, xn]

4. Y”x-Derivati i dytë është i vazhdueshëm në segmentin [x1, xn]

Karakteristika e mësipërme mundësojnë ndërtimin e matrices së mëposhtëme:

5.

(

1 4 1 0…0 0 0 00 1 4 1…0 0 0 00 0 1 4…0 0 0 0………………… .0 0 0 0…4 1 0 00 0 0 0…1 4 1 00 0 0 0…0 1 4 1)

(

𝑀1𝑀2𝑀3𝑀4

𝑀𝑛 − 3𝑀𝑛 − 2𝑀𝑛 − 1𝑀𝑛 )

= 6

ℎ2

(

𝑧1 − 2𝑧2 + 𝑧3𝑧2 − 2𝑧3 + 𝑧4𝑧3 − 2𝑧4 + 𝑧5

𝑧𝑛−4 − 2𝑧𝑛−3 + 𝑧𝑛−2𝑧𝑛−3 − 2𝑧𝑛−2 + 𝑧𝑛−1𝑧𝑛−2 − 2𝑧𝑛−1 + 𝑧𝑛 )

Zgjidhja e sistemit të ekuacineve për të gjeneruar të dhënat progresive të Yt sipas tremujoreve,

duke iu referuar të dhënave sipas viteve është realizuar duke perdorur në “Excel 2010”, opsionin

“Cubice-Spline”. Pastaj nga indekset e rritjes duke iu referuar të dhënave progresive sipas

tremujorëve për çdo vit janë vlerësuar strukturat në % të të dhënave sipas tremujorëve, duke

mundësuar kështu edhe vlerësimet numerike, sipas tremujorëve, për scilin nga vitet në lidhje me

variablat në studim.

2.3 Transformimi i të dhënave “Cubice Spline Interpolation

Për të gjthë variablat, transformimet matematikore për të gjeneruar të dhënat sipas tremujorëve

nga të dhënat vjetore bazohen në ndërtimin e funksioneve polinomiale të rendit të tretë. Nga

matematika këto seri funksionesh polinomiale janë funksione të vazhdueshme. Për këtë qëllim,

nëpërmjet “Excel 2010” me anë të opsionit “Cubic_Spline Interpolation” janë gjeneruar të

16

dhënat progresive sipas tremujorëve në lidhje me variablat e përfshirë në studim. Pra për 14 vite

të vrojtuara gjenerohen; 4 tremujorë x 14 vite = 56 tremujorë, që do të thotë se koha (t) i merr

vlerat nga: 1,2…56. Më tej në funksion të vlerësimit të indekseve të rritjes së vlerave të

variablave në studim sipas tremujorëve, për çdo vit është përcaktuar struktura në % e vlerave

numerike të variablave sipas tremujorëve, duke mundësuar kështu edhe vlerësimin numerik të

këtyre variablave sipas tremujorëve për scilin nga vitet e përfshira në studim.

2.4 Transformimi i të dhënave “Hodrick Prescot Filter”

“Hodrick Prescott Filter” (HP filter), i prezantuar nga Hodrick dhe Prescott (1980), është një

metodë fleksibël që është përdorur gjerësisht në kërkimet empirike makroekonomike për

vlerësimin e cikleve dhe të trendit në një bashkësi të dhënash {Yt} për t = 1 në T duke u bazuar

në minimizimin e shprehjes së mëposhtëme:

“Hodrick-Prescott” filter (HPF) është një teknikë standarde në makroekonomi për të vlerësuar

trendin afatgjatë të një serie të dhënash. Duke qenë se të dhënat që gjenerohen më anë të

aplikimit në excel të opsionit “Cubic-Spline Interpolation” janë tremujore, për vlerësimin e

trendit afatgjatë është përdorur “HP1600”, opsion i cili sipas “Hodrick-Prescott filter”është më i

përshtatshmi në vlerësimin e trendit afatgjatë të një serie të dhënash.

17

KREU 3

SHQYRTIMI I LITERATURËS

Ky kre mbështetet në dy gupe strukturash kërkimore, të cilat janë: 1) analiza faktoriale dhe 2)

seritë kohore. Këto struktura ndihmojnë vlerësimin e luhatjeve ekonomike, që shpjegohet si nga

impakti i variablave të vrojtuëshëm, ashtu dhe nga impakti i faktorëve të padukshëm. Ky proces

mbështet në lieraturën e teorisë së analizës faktoriale, vlerësimin paraprak të serive ekonomike,

komponentët e serive kohore, transformimin e serive jo stacionare në seri stacionare, testet e

vlersimit të natyrës së serive (autokorrelacionin e plotë dhe pjesor, testin njësi dhe “Dickey–

Fuller test), identifikimin e modeleve, zgjedhjen e modeleve dhe vlerësimin e sjelljeve të

aktorëve ekonomik në funksion të pritjeve.

3.1 Literatura mbi analizën faktoriale

Përdorimi i analizës faktoriale në vlerësimin e variancës/ndryshimeve/ose impakteve ku një

bashkësi variablash ndikojnë te njëri-tjeteri, është një ndër çështjet që debatohet apo diskutohet

më gjerësisht, sidomos në çështjet e përcaktimit të madhësisë së mostrës, të zgjedhjes së metodës

së përshtatëshme dhe aplikimit të procesit të rotacionit. Si pasojë e diskutimeve të shumta dhe

kontradiktore, shumë studiues e kanë të vështirë të zgjedhin metodologjinë më të mirë që duhet

përdorur në analizën faktoriale. Normalisht, zgjedhja e metodologjise më të mirë është e lidhur

me aplikimin e njohurive statistikore, pasi analizat faktoriale janë metoda statistikore të

përdorura për shqyrtimin e marrëdhënieve brenda një grupi të variablash të vëzhguara.

Pavarësisht nga metodat që përdoren për sigurimin e të dhënave, është e rëndësishme të

theksohet se analiza faktoriale nuk është vetëm aplikim i një metode statistikore, por i një grupi

metodash dhe analizash statistikore që ndjekin, metodologji të ngjashme, si dhe kryejnë të njëjtin

funksion.

Variacionet teorike dhe matematikore ndërmjet proceseve lejojnë që analiza faktoriale të

konsiderohet e rëndësishme për studimin e marrëdhënieve ndërmjet një grupi variablash, në të

gjitha fushat, dhe për të gjithë variablat, pavarësisht shkallëve të matjes së variablave. Mgjithatë,

edhe pse këto metoda janë fleksibël përsa i përket shkallës së përdorimit të tyre, përsëri aplikimi

i tyre, herë pas here, ka nxitur debate përsa i përket zgjedhjes së metodës së duhur në analizën

faktoriale. (cf., Garson, 2010; loo, 1979; Pett , lackey & Sullivan, 2003; Tabachnick & Fidell,

2001; Velicer & Fava, 1990).

Për shkak të kompleksitetit që mbart analiza faktoriale, hap pas hapi, aplikohen edhe metoda të

tjera krahasuese për të arritur në përfundime sa më të sakta dhe të plota. (Tabachnick & Fidell,

2001), sugjerojnë se qasje të tilla në lidhje me interpretimet dhe konkluzionet duhet të

shoqërohen me arsyetime të forta teorike dhe matematikore. Por, për shkak të përfshirjes në

model të shumë variablave njëkohesisht, është e vështirë për një studiues, që të përcakoj metoden

më të saktë që duhet zgjedhur, brenda një konteksti të caktuar të kërkimit.

Në vitin 1985, Victor Zarnowitz botoi një artikull në revisten “Journal of Economic Literature”

ne lidhje me ciklet e biznesit, duke studiuar të dhënat empirike, përshkruan evolucionin e

18

mendimit që çoi në zhvillimet teorike të cikleve. Para këtij artikulli, pikëpamjet dominuese në

lidhje me ciklet e biznesit, i konsideronin ciklet devijime stacionare rreth një prirjeje deterministe

të shkaktuar nga rritja ekzogjene, dhe se ciklet e biznesit janë të gjitha njëlloj, në kuptimin, se

mbartin karakteristika të përbashkëta. Kur “Zarnowitz” botoi artikullin e tij, ekonomia sapo

kishte dalë nga recensioni, e paraprirë nga një varg goditjesh në ofertën agregate, dhe me pasoja

të rënda inflacioniste. Për këto arsye, shumë ekonomistë dhe ekonometricien nisën të rishikojnë

supozimet dhe konkluzionet e tyre për të analizuar ciklet e biznesit. Goditjet në ofertë të viteve

1970, u pasuan me shumë studime të tjera në lidhje me variablat ekonomikë, duke bërë që

ekonomistët të rishikonin nëse trendi në të dhënat vazhdonte të plotësonte kushtin e

stacionaritetit. Në këndëvështrimin ekonometrik, pak a shumë është pranuar se shumë nga seritë

kohore ekonomike të diferencimit të parë janë stacionare në kohë.

Analiza faktoriale mundëson vlerësimin e marrdhënieve lineare ndërmjet variablave të interesit

Y1, Y2,….YL, dhe faktorëve të padukshëm F1, F2, :::, Fk. Fakti që faktorë nuk janë të

vrojtueshëm, përjashton aplikimin e modeleve të regresionit linear. Megjithatë, edhe pse këto

modele janë nën disa kushte specifike, ku faktorët që shpjegojnë variacionin në variablat e

përfshirë në studim janë të pavrojtueshëm, përsëri me anë të aplikimit të një grupi teknikash

statistikore është i mundëshëm vlerësimi i impaktit të këtyre faktorëve. Ekzaktësisht, se çfarë

janë këto kushte dhe se si testohen modelet në praninë e këtyre kushteve, shpjegohen si vijon.

Përshembull, një rast i thjeshtë për të kuptuar analizën faktoriale është shpjegimi i impakti të

faktorëve ciklik dhe i faktorëve që shkatojnë trendin. Në këtë këndvështrim variablat e

vrojtueshëm janë variablat makroekonomikë, ndërsa variablat apo faktorët jo të vrojtueshëm janë

faktorët që shkaktojnë ciklet, trendin apo çrregullimet në variablat makroekonomikë. Konkretisht

një modelim i tillë në lidhje me komponentët e PBB-së do të paraqitej si vijon:

C = β11 + β12*F1 + β13*F2 + ε1

I = β21 + β22*F1 + β23*F2 + ε2

G = β31 + β32*F1 + β33*F2 + ε3

Nx = β41 + β42*F1 + β43*F2 + ε4

Ku F1 dhe F2 janë faktorët që ndikojnë në komponentët e PBB-së, kurse βij për i = 1..3 dhe j =

1…4, shpjegojnë kontributin e këtyre faktorëve në komponentët e rritjes ekonomike, ndërsa εj,

për j = 1.4, shpjegojnë se hipotezat e ngritura në lidhje me impaktet e këtyre dy grupe faktorësh

nuk janë plotësisht të sakta. Nga sistemi i mësipërm mund të duket se vlersimi i βij është

krejtësisht i mundshëm, duke regresuar komponentët e rritjes ekonomike apo vetë PBB-në në

funksion të grup faktorëve F1 dhe F2 . Megjithatë, një qasje e tillë nuk është e mundur për shkak

se faktorët nuk mund të vrojtohen. Por aplikimi i analizës faktoriale mundëson vlerësimin e

këtyre marrdhënieve duke u bazuar në dy supozime:

A1: Gabimet/shmangiet εi janë të pavarur nga njëra-tjetëra, dhe E(εi) = 0 dhe Var(εi) = 𝜎𝑖2. Me të

drejtë çdo εi , mund të mendohet si rezultat i një zgjedhjeje të rastit nga një popullim me E(εi) = 0

dhe Var (εi) = 𝜎𝑖2, sepse një supozim i ngjashëm bëhet edhe në analizën e regresionit.

A2: Faktorët jo të vëzhgueshëm Fj janë të pavarura, si nga njëri-tjetri, ashtu dhe nga εi pra Fj,

plotësojnë kushtin E(Fj) = 0 dhe Var(Fj) = 𝜎𝑖2. Në kontekstin e shembullit aktual, kjo do të thotë

19

se faktorët janë të pavarur ndërmjet tyre. Në modelet më të avancuara të analizës faktoriale,

supozimi që faktorët janë të pavarur nuk ndikon në devijimin e rezultateve të analizës, pasi

faktorët janë të standardizuar. Supozimi është bërë për lehtësi matematikore; pasi faktorët nuk

janë të vëzhgueshëm. Kështu, për aq kohë sa variablat janë jo të observueshëm nuk është gabim

aplikimi i standardizimit të faktorëve. Le të shqyrtojmë disa nga implikimet e këtyre

supozimeve, ku çdo variabël është funksion linear i faktorëve të padukshëm dhe i termit të gabit

εi , dhe mund të shkruhet si vijon:

Yi = βi0 + β i1*F1 + β i2*F2 + (1)εi:

Varianca e Yi mund të llogaritet si vijon:

Var(Yi) = β2 i1* Var(F1) + β

2i2Var(F2)+ (1)

2Var(εi) = β

2 i1 + β

2i2+ σ

2i

Pra varianca e Yi përbëhet nga dy pjesë:

β2

i1 + β2

i2 = varianca e përbashkët/” communality” ; σ2

i = varianca specifike. Së pari, varianca e

përbashkët, shpjegon variacionin e përbashkët të shkaktuar nga faktorët 1 dhe 2 , ndërsa,

varianca specifike, është pjesa e variancës së Yi që nuk shpjegohet nga faktorët e përbashkët.

Nëqoftëse dy faktorët shpjegojnë 100% të variacionit, atëherë ε1 = ε2 = …. = εi = 0 dhe σ1 = σ2..

= σi = 0. Për të llogaritur kovariancën e çdo dy variablave të vëzhgueshëm, Yi dhe Yj, mund të

shkruajmë:

Yi = βi0 +βi1F1 + βi2F2 +(1)εi +(0) εj ; and

Yj = βj0 +βj1F1 + βj2F2 +(0)εi +(1) εj ; etj

Cov(Yi; Yj) = βi1 βj1 Var(F1)+ βi2 βj2Var(F2) +(1)(0)V ar(εi) + (0)(1)Var((εj) = βi1 βj1 + βi2 βj2

Llogaritjet e variacionit dhe kovariacionit për të gjithë variablat paraqiten si më poshtë :

Variablat 𝑌1 𝑌2 𝑌3

𝑌1𝑌2 𝑌3

𝛽112 + 𝛽12

2 + 𝜎12 𝛽21𝛽11 + 𝛽22𝛽12 𝛽31𝛽11 + 𝛽32𝛽12

𝛽11𝛽21 + 𝛽12𝛽22 𝛽212 + 𝛽22

2 + 𝜎22 𝛽21𝛽31 + 𝛽22𝛽32

𝛽11𝛽31 + 𝛽12𝛽32 𝛽21𝛽31 + 𝛽22𝛽32 𝛽312 + 𝛽32

2 + 𝜎232

Nga matrica e mësipërme vërehet se vlerat e llogaritura sipas formulave në diagonalen e matricës

trgojnë variacionin e të dhënave sipas variablave; Y1.Y2 dhe Y3, ndërsa formulat, jashtë

diagonles, vlerësojnë kovaricionin e të dhënave ndërmjet variablave. Matrica e mësipërme quhet

20

matrica variancë-kovariancë. Matrica është simetrike, në kuptimin që kovariacioni ndërmjet Y1

dhe Y2 është i njëjtë me kovariacionin ndërmjet Y2 dhe Y1 etj. Matrica e mësipërme variancë-

kovariancë do të paraqitej si vijon:

Variablat 𝑌1 𝑌2 𝑌3

𝑌1𝑌2 𝑌3

[

𝑆 12 𝑆12 𝑆13

𝑆21 𝑆22 𝑆23

𝑆31 𝑆32 𝑆32

]

Kështu, S12 është varianca e Y1, S12 kovarianca ndërmjet Y1 dhe Y2 . Natyrisht është e

kuptueshme që S12 = S21, S13 = S31, e kështu me radhë. Pra matrica e ndërtuar “korrelacion-

varacion” pritet të jetë simetrike. Nga njëra anë, variancat dhe kovariancat e vlerësuara janë

funksion i variablave të përfshirë në model dhe nga ana tjetër varianca dhe kovarianca ndërmjet

variablave është rezulta i faktorëve të supozuar dhe që kanë impakt në model. Kështu, në qoftë se

supozimet e modelit janë të vërteta, atëhere jemi në gjendje të vlerësojnë impaktet βij të faktorëve

të supozuar, si dhe rezultatet që priten do të jenë të përafërta me vëzhgimet. Karakteristikë e

analizës faktoriale është se impaktet/ngarkesat nuk janë unike, që do të thotë se, për dy faktorët

që shpjegojnë variacionin dhe kovariacionin ndërmjet variablave ekziston një numër i pafundëm

βij që shpjegojnë po të njejtën variancë dhe kovariancë ndërmjet variablave. Për shembull, në

qoftë se marrim në mënyrë arbitrare një model faktorial, duke i supozuar impaktet e faktorëve në

variablat në studim si vijon:

Modeli A: {𝑌1 = 0.5 𝐹1 + 0.5 𝐹1 + 𝜀1𝑌2 = 0.3 𝐹2 + 0.3 𝐹2 + 𝜀2 𝑌3 = 0.5 𝐹3 − 0.5 𝐹3 + 𝜀3

Duke e emërtuar modelin e mësipërm Modeli ‘A’ dhe duke iu referuar vlerësimit të matricës së

variacionit dhe kovariacionit, për modelin ‘A’ do të përftojmë matricën e mëposhtme të

kovariacionit:

Modeli A: (

0.5 + 𝜎12 0.3 0

0.3 0.18 + 𝜎22 0

0 0 0.5 + 𝜎32

)

Për shembull, Var(Y1) = (0.5)2 + (0.5)

2 + 𝜎1

2 = 0.5 + 𝜎12; Cov(Y1;Y2) = Cov(Y12) = (0.5)(0.3) +

(0.5)(0.3) = 0.3; në të njëjtën mënyrë vazhdohet edhe me vlerësimin e Y13,..Y33. Le të marrim një

model tjetër B, po në mënyrë arbitrare, të ndryshëm nga modeli A, përsa u përket vlerave të βij, si

më poshtë:

21

Modeli B:

{

𝑌1 = (

√2

2) ∗ 𝐹1 + 0.5 𝐹1 + 𝜀1

𝑌 2 = (0.3√2) ∗ 𝐹1 + 0 ∗ 𝐹2 + 𝜀2

𝑌3 = (0) ∗ 𝐹1 −√2

2∗ 𝐹2 + 𝜀3

Përsëri mund të vërtetohet lehtë, se varianca dhe kovarianca janë identike me ato të Modelit A.

Për shembull, var(Y1) = (√2 2⁄ )2+(0)

2 + 𝜎1

2 = 0.5 + 𝜎12; Cov(Y1; Y2) = (√2 2⁄ )*(0.3√2) + (0)(0)

= 0.3. Po në të njëjtën mënyrë vazhdohet edhe me vlerësimin e Y13,....Y33. Në një sistem

kënddrejtë boshtesh kordinative, për çdo ekuacion të Modelit A përgjatë aksit horizontal janë

koeficientët e F1 dhe përgjatë boshtit vertikal koeficientët e F2 . Koeficientët e F1 dhe F2 në

ekuacionin e parë janë me koordinata (0.5, 0.5); ato të ekuacionit të dytë me koordinata (0.3,

0.3), dhe ato të ekuacionit të tretë me koordinata (0.5,-0.5). Kështu, në qoftë se boshtet sipas

koordinatave të mësipërme rrotullohen 45o në drejtim të kundërt të akrepave të orës, atëherë do të

arrihet në akset me kordinata të reja, ku kordinatat e tri pikave, lidhur me akset e reja mund të

llogariten. Pra vërehet, se impaktet në modelin B janë rezultat i aplikimit të

rotacionint/rrotullimit 45o në drejtim të kundërt të akrepave të orës, të kordinatave të modelit A.

Sipas kësaj llogjike, mund të tregohet se për çdo rotacion tjetër duke ju referuar impakteve

(koordinatave) fillestare do të prodhohet një seri e re koordinatash (vlerash të koeficentëve βij ),

që japin të njëjtat rezultate në lidhje me koeficentët e variacionit dhe të kovariacionit, si në

matricën fillestare ‘A’ të këtyre koeficentëve. Padyshim që numri i rrotullimeve të tilla është i

pafundëm, por, e rëndësishme është se një karakteristikë e tillë nuk konsiderohet disavantazh,

por përkundërazi shihet si avantazh. Konkretisht, kujtojmë se zakonisht ekzistojnë pritje në lidhje

me impaktet e faktorëve. Në veçanti, pritet që impaktet e disa prej faktorëve të jenë afër zeros,

ndërsa të tjerë të jenë pozitivë ose negativë dhe me diferencë të theksuar nga zero. Për këtë arsye,

analiza faktoriale, zakonisht kalon në dy faza. Në fazën e parë, rezultatet e grupit të parë të

impakteve të faktorëve βij janë në përputhje me variancën dhe kovariancën teorike të vrojtuar në

bazë të një kriteri të caktuar. Megjithatë, mund të ndodhë, që këto impakte, nuk përputhen me

pritjet e mëparshme, ose nuk japin një interpretim të arsyeshëm. Për këtë arsye, në fazën e dytë,

nëpërmjet procesit të rrotullimin 45o të impakteve/koordinatave fillestare në drejtim të kundërt të

akrepave të orës, synohet të arrihet në një tjetër grup impaktesh të faktorëve βij që përputhen më

shumë me variancën dhe kovariancën e vrojtuar, si dhe interpretohen më lehtë, pasi përputhen

më shumë me pritjet e mëparshme. Për shembull, le të supozojmë, se ngarkesat/impaktet e

faktorëve të modelit A janë më të mirët , ku të gjitha ngarkesat tregojnë, se të gjithë variablat

varen nga dy faktorë të njëjtë. Megjithatë edhe pse ngarkesat/impaktet e modelit B , përputhen

me variancën dhe kovariancën e vrojtuar , ku tregojnë në mënyrë të qartë se nëqoftë se Y1 dhe

Y2 varen në një faktor atëhere Y3 varet nga një faktor tjetër. Metoda më e përdorur për

përcaktimin e impakteve βij është “Principal Component Analyses”. Kjo metodë mundëson që

vlerësimi i impakteve të faktorëve total (total communality) të jetë sa më afër variancës totale të

vrojtuar, duke injoruar kovariancën. Tabela 1, tregon elementët e analizës faktoriale, në të cilën

përqëndrohet metoda e komponentëve kryesorë “principal component method”.

22

Variablat Varianca e vrojtuar Communality/varianca e përbashkët

𝑌1 𝑠12 𝛽11

2 +𝛽122

𝑌1 𝑠22 𝛽21

2 +𝛽222

𝑌3 𝑠33 𝛽31

2 +𝛽322

Totali 𝑇0 𝑇𝑡

Në tabelën 1 “Communality”, tregon variancën e përbashkët të variablave, që shpjegohet nga

faktorët. Sa më e madhe të jetë kjo vlerë, aq më i suksesshëm është modeli faktorial i zgjedhur

në shpjegimin e variancës së variablave të përfshirë në studim. “Principal Component

method”/metoda e komponentëve kryesorë, mundëson vlerësimin e βij , ku shuma ‘Tt’ e vlerave

sipas kolonës 3 në tabelën 1, përafrohet sa më shumë të jetë e mundur me vlerat e variancës së

vrojtuar T0 sipas kollonës 2. Në shumicën e programeve statistikore ështe i mundshëm aplikimi i

kësaj metode. Por në rastin konkret në aplikimin e kësaj metode për vlerësimin e impakteve të

faktorëve ciklik dhe determinant në rritjen ekonomik është përdorur “SPSS 20”.

3.2 Literatura mbi vlerësimin paraprak të serive ekonomike

Literatura mbi vlerësimin paraprak të serive kohore siguron një kuptim më të mirë të proceseve

që do të aplikohen në transformimin e saktë të një serie jo-stacionare në seri stacionare, si dhe

pas procesit të stacionarizimit mundëson vlerësimin dhe zgjedhjen e modelit më të mirë.

Shembuj të proceseve jo-stacionare janë proceset e rastit, procese të cilat luhaten rreth një trendi

të trajtës Yt = α +Yt-1+ β*t; Yt = α+Yt-1 ; Yt = α+β*t, ose Yt = Yt-1, Ku trendet janë konstante

pozitive ose negative të pavarura nga koha. Në garfikun e mëposhtëm jepen disa shembuj të

transformimit të serive jostacionare në seri stacionare. Në proceset jostacionare të rastit, të

trajtës; Yt = Yt-1 + εt , parashikohet se vlera në kohën (t) e variablit të vrojtuar do të jetë e

barabartë me vlerën e vrojtuar të variablit një periudhë më parë plus komponentin

“josistematike” “εt” të procesit “stokastik , komponent i cili njihet me emertimin “white noise”

(zhurma e bardhë) , ku komponentët εt janë të pavarur, kanë shpërndarje probabilitare standarde

normale, që do të thotë se mesatarja; E(εt) = 0 dhe varianca = σ2. Një tjetër karakteristikë e një

procesi jostacionar të rastit është se varianca rritet me kalimin e kohës; prandaj, në një proces të

rastit nuk mund të parashikohen pritjet në lidhje me variablin e vrojtuar. Ndërsa për proceset

jostacionare të rastit të trajtës; Yt = α+Yt-1+εt vlera që pritet në lidhje me variablin e vrojtuar në

periudhën “t” do të jetë e barabartë me vlerën e vrojtuar një periudhë më parë plus një konstante,

α dhe komponentin εt. Në një situatë të tillë procesi i rastit është dhe funksion i konstantes α.

Edhe në procese të kësaj kategorie, varianca rritet me kalimin e kohës, qe do të thotë se nuk

mund të parashikohen pritjet në lidhje me variablin e vrojtuar.

Tabela 1: Shpjegimi i variancës totale dhe specifike të faktorëve të padukshëm

23

Shpesh një proces i rastit: Yt = α+β*t + εt , është funksion i konstantes α , i kohës “t” dhe i

luhatjeve të rastit εt . Procese të tilla janë procese përcaktuese të trendit që tregojnë trendin e

variablit në funksion të kohës. Në procese jostacionare me tendencë të tillë tregohet, që mesatarja

rritet në një madhësi fikse, për rreth trendit, e cila është konstante dhe e pavarur nga koha. Një

shembull tjetër i serive jostacionare janë proceset jostacionare të trajtës: Yt = α + Yt-1 + β*t, që

kombinojnë komponentin e rastit εt me konstanten α, prirjen deterministike β*t dhe rezultatet e

një periudhe më parë Yt-1.

3.3 Literatura mbi komponentët e serive kohore

Analiza e serive kohore është kryer në tri dimensione :i) studimi i trendit ii) studimi i luhatjeve

ciklike nga trendi dhe ii) çrregullimet seriale. Trendi, tregon, rritjet ose rëniet afatgjatë në të

dhënat, ku rritjet dhe rëniet sipas serive në disa raste janë lineare dhe në disa të tjera jolineare.

Ciklet janë luhatjet afatgjata nga trendi i të dhënave të një serie të vrojtuar. Kurse çrregullimet

janë funksion i faktorëve të rastit që ndikojnë sjelljet në të dhënat e serisë së vrojtuar.

Matematikisht, komponentët e serive kohore janë të integruara në të dhënat e serisë si vijon: Yt =

Tt + Ct + εt . Këto modele janë përdorur në seritë, ku varianca në të dhënat për gjatë trendit pritet

të jëtë e pandryshueshme, ndërsa, kur varianca ndryshon përgjatë trendit janë përdorur modelet

multiplikative: Yt = Tt x Ct x εt . Transformimet e këtyre serive: Yt = Tt x Ct x εt, nga seri me

varacion që ndryshon në seri me varacion që nuk ndryshon përgjatë kohës së vrojtuar kryhen

nëpërmjet transformimit logaritmik: Yt = Tt * Ct * St*εt në logYt = logTt +logCt +log St +

logεt.

3.4 Literatura mbi transformimin e serive jostacionare ne seri stacionare

Një procs jostacionar i rastit për α = 0 ose transformohet në një proces stacionar nëpërmjet

diferencimit (Yt - Yt-1), përkatësisht për α = 0 ; Yt - Yt-1 = εt dhe për α ≠ 0 ; Yt - Yt-1 = α + εt.

Grafiku 1: Illustrim grafik i mënyrave të transformimit të serivë jo-stacionare në seri

stacionare

24

Një proces i tillë përsëritet derisa arrihet transformimi i serisë nga jostacionare në stacionare.

Disavantazhi i diferencimit është se për çdo proces diferencimi, humbet nje vrojtim.

Një proces jostacionar me një tendencë përacaktuese, bëhet stacionar pas procesit të “ditrend-it”,

ose heqjes së trendit. Për shembull, Yt = α + β*t + εt shndërrohet në një proces stacionar duke

zbritur β*t nga Yt, si vijon:Yt– β*t = α + εt. Siç tregohet në Grafikun 3 më poshtë, kur përdoret

procesi i “detrend-it” për të transformuar një seri jostacionare në seri stacionare, nuk humbet

asnjë vëzhgim.

Në rastin e një serie jostacionare për α ≠ 0 dhe trend të përcaktur βt, procesi i “ditrend-it”

mundëson shmangien e trendit, por jo të variacionit. Si rezultat, duhet të aplikohet diferencimi

për të shmangur procesin jostacionar të trendit.

Një tjetër arsye e stacionarizimit të serive kohore është që nga modelimi i të dhënave të merren

tregues statistikorë të rëndësishëm që të shpjegojnë variacionin dhe korrelacionin ndërmjet

variablave. Statistika të tilla janë të dobishme per vlerësimin e pritjeve në të ardhmen vetëm nëse

Grafiku 2: Illustrim grafik i transformimit të serive jostacionare me anë të diferencimit në

seri stacionare

Grafiku 3: Illustrim grafik i transformimit të serive jostacionare në seri stacionare, duke

veçuar trendin

25

seritë janë stacionare. Për shembull, në qoftë se një seri kohore është vazhdimisht në rritje,

atëhere mesatarja dhe varianca e kampionit do të rriten me rritjen e madhësisë së kampionit, si

dhe në qoftë se vlerësimet e mesatares dhe variancës së një serie nuk janë të mirëpërcaktuara për

periudhat e ardhshme, atëherë edhe korrelacioni dhe modelimi i tij me seritë e tjera pritet të jenë

jo të mirëpërcaktuara. Pra edhe për këtë arsye, seritë jo-stacionare i nënshtrohen procesit te

stacionarizimit dhe pastaj zgjidhet modeli që mundëson me mirë vlerësimin e sjelljes së të

dhënave të serisë për të kryer parashikime.

Në shumicën e variablave ekonomikë, të shprehur në njësitë e tyre origjinale të matjes, seritë

kohore priten të jenë jostacionare, përsa i përket trendit, cikleve apo sjelljeve te tjera

jostacionare, madje edhe pas rregullimeve stinore/sezonale. Gjithashtu, nëse në seritë kohore

vërehen prirje të qëndrueshme afatgjata, atëherë stacionarizimi i serisë mund të arrihet nëpërmjet

procesit të shpërbërjes së serisë, duke veçuar trendin prej serisë, ose duke përfshirë indeksin e

kohës si një variabël i pavarur në një model regresioni. Një seri e tillë stacionare në lidhje me

trendin, ndryshe quhet “Trend-Stacionare”. Megjithatë, ndonjëherë edhe stacionarizimi i serisë

në lidhje me trendin ose siç quhet ndryshe “de-trending process” nuk është i mjaftueshëm për të

bërë një seri plotësisht stacionare, në këtë rast transformimi i serise i nënshtrohet procesit të

diferencimit. Nëse, për gjatë gjithë kohës mesataria, varianca dhe autokorrelacioni i serisë nga të

dhënat origjinale nuk janë konstante, por pas procesit të veçimit të trendit nga seria, mesataria,

varianca, dhe autokorrelacioni i serisë ndërmjet periudhave ose ndërmjet sezoneve janë

konstante, atëhere procesi i stacionarizimit arrihet nëpërmjet diferencimit. Një seri e tillë,

ndryshe quhet “difference-stationary”. Ndonjëherë është e vështirë për të treguar se cili nga

proceset, (procesi i veçimit të trendit apo procesi i diferencimit, ose siç quhen ndryshe “trend-

stationary or difference-stationary”, duhet të zgjidhen për të transformuar një seri nga seri

jostacinare ne seri stacionare. Për të kapërcyer këtë kontraditë përdoret testi njësi, ose siç quhet

ndryshe “Unit root test”

Diferencimi i parë i një serie kohore shpreh ndryshimet në të dhënat e sërisë nga një periudhë në

tjetrën. Për shembull në qoftë se Yt tregon vlerën e serisë kohore Y në periudhën t, atëherë

diferencimi i parë i Y në periudhën t është i barabartë me ∆Yt = Yt-Yt-1. Seria e re që krijohet

është seria ∆t, rezultat i aplikimit të diferencimit të parë. Gjithashtu, në qoftë se pasë diferencimit

të parë të të dhënave të serisë Yt , seria e përfituar ∆Yt është është stacionare dhe krejtësisht e

rastit, që do të thotë se të dhënat e serisë nuk janë të korreluara, atëherë seria Yt është një seri

kohore e rastit, ku një seri e tillë në literaturën e analizës së serive kohore njihet si “random

walk model”, që do të thotë se ndryshimet ndërmjet të dhënave janë ndryshime të rastit. Në qoftë

se seria e përfituar nga diferencimi i parë është stacionare dhe ndryshimet ndërmjet të dhënave

nuk janë të rastësishme, që do të thotë se të dhënat e serisë në periudhën “t” janë të korreluara më

të dhënat e serisë në periudhën e mëparshëme, atëhere përdorimi i modeleve më të sofistikuara,

të tilla si, modelet autoregresive (AR) dhe modelet autoregresive me mesatare rrëshqitëse

(MAR), mund të jenë të përshtatshme. Pra koncepti i stacionaritetit në një proces të rastit

konsiderohet si një formë e ekuilibrit statistikor, ku treguesit statistikor, të tillë si mesatarja apo

varianca e një procesi stacionar nuk varen nga koha. Një kusht i tillë, i mos varësisë së mesatares

apo variancës nga koha është i nevojshëm për të ndërtuar një model serie kohore të përshtatshëm

për kryerjen e analizave statistikore.

26

3.5 Literatura mbi testet njësi dhe “Dickey–Fuller Test”

Në funksion të procesit të stacionarizimit janë përdorur testet e stacionaritetit, kryesisht, testi

njësi ose siç njihet ndryshe “Unit root test”, i cili teston nëse në një seri kohore impakti i

variablave të pavarur në një model aotoregresiv është 1 (një). Pra një test i tillë teston prezencën

ose jo të një rrënje njësi, ose siç quhet ndryshe prezencen ose jo të “Unit root” në një model

autoregresiv. Në disa procese të tjera stacionarizimi është përdorur “Dickey Fuller test”, që është

një avancim i “Unit root test” në funksion të procesit të stacionarizimit. Në modelet

autoregresive AR të shprehur matematikisht: yt = ρ*yt-1+ut, ku yt në cilsinë e variablit të varur

përfaqëson të dhënat e variablit (y) të vrojtuar në kohën (t). Kurse, variabli i pavarur është po i

njëjti variabël i vrojtuar një periudhë më parë yt-1 , ku (ρ) është një koeficient dhe ut është termi i

gabimit. Në testin njësi, nëqoftë se ρ = 1, atëhere seria është jo stacionare, që do të thotë se të

dhënat duhet t’i nënshtrohen procesit të stacionarizimit.

Një ndër proceset e stacionarizimit të aplikuar në testimin e serive është diferencimit i të dhënave

të serisë, kështu duke iu referuar modelit; yt = ρ*yt-1+ut, të dhënë më sipër, rezultatet e

diferencimit që priten janë si vijon:

yt - yt-1 = ρ*yt-1+ut - yt-1

∆yt = (ρ-1)*yt-1 +ut = δ* yt-1 +ut

Në këtë model vlerësimi i pranisë ose jo të rrënjës njësi, ose siç njihet në statistik me temin “Unit

root” , është i njëjtë me testimin e δ = 0 (sepse δ = ρ-1). Meqenëse ky testim, kryhet për

ndryshimet që kanë ndodhur në vrojtime, për të siguruar vlerat kritike, nuk është e mundur që të

përdoret testi (t) i shpërndarjes standarde. Prandaj, në këtë rast, testi statistikor (t), ka një

shpërndarje specifike, të njohur si shpërndarja “Dickey-Fuller”.

3.6 “Augmented Dickey–Fuller Test”

Në seritë kohore më komplekse që rezultojnë nga procesi i stacionarizimit është përdorur

“Augmented Dickey–Fuller test” (ADF), i cili është një version i zgjeruar i “unit root” apo

“Dickey–Fuller test”, që përdoret në rastet kur modelet janë të formës:

∆yt = α + β*t + γ*yt-1 +δ1 * ∆yt-1 + …….. + δp-1 * ∆yt-(p -1) +εt

Statistikisht për një nivel të dhënë besimi, vlera që rezulton nga perdorimi i “Augmented Dickey-

Fuller Test” (ADF) është një numër negativ dhe sa më e madhe të jetë vlera absolute që rezulton

nga aplikimi i këtij testi, aq më i fortë pritet të jetë refuzimi i hipotezës Ho, mbi prezencen e

“rrenjës njësi” ose e thënë ndryshe mbi prezencën e jostacionaritetit në serinë e të dhënave. Në

këto seri (α) është një konstante, (β) koeficienti që tregon trendin e serisë, (γ) koeficenti që

tregon impaktin e të dhënave të (y) në periudhën (t-1) mbi të dhënat e periudhës t. Kurse, δ mat

impaktin e ndryshimit të të dhënave nga diferencimi i (i-të), mbi të dhënat e (y) në periudhën (t),

(p) tregon numrin e periudhave të përfshira në një proces autoregresiv modelimi të një serie

kohore , ku tregues të tillë në literaturë njihen me emërtimin “ lag”. Konkretisht, “Lag(1) ose

L1”, nënkupton se në procesin autoregresiv të modelimit të serisë kohore janë perfshirë si

variabël i pavarur, vlerat e variablit të varur (y) në periudhën (t-1), ndërsa “Lag(2) ose L2”

nënkupton se në procesin autoregresiv të modelimit të serisë kohore janë perfshirë si variabli i

27

pavarur, vlerat e variabëlit të varur (y) në periudhat (t-1) dhe (t-2). Kështu, që për “Lag(p)”, si

vlera të variablave të pavarur në modelimin e serisë kohore, përfshihen vlerat e variablit të varur

në (p) periudhat e shkuara. Kurse, εt tregon luhatjet e rastit, apo siç njihen ndryshe me emërtimin,

gabimet e rastit.

Në modelin e marrë në shqyrtim, mbi të cilin aplikohet“Augmented Dickey–Fuller test”, vërehet

se, për α = 0 dhe β = 0, modeli trasformohet në një proces të rastit, që nga literatura njihet me

emërtimin “random walk process”, ndërsa për α ≠ 0, procesi ngjan me një proces të rastit të

zhvendosur në madhësinë (α), ku një process i tillë në literaturë njihet me emërtimin “random

walk process with a drift”. Pra të tri versionet e këtij testi janë të ngjashme me versionet e

“Dickey–Fuller test”.

3.7 Aplikime të Dickey–Fuller Test

Në aplikimin e “Dickey-Fuller” test, ose siç njihet ndryshe me emërtimin, testi njësi, tri janë

versionet e përdorura në testimin e stacionaritetit të serive kohore:

1. Testet njësi, ose “Unit root” të regresionit linear, të trajtës:

∆yt = α + δ* yt-1 +ut, për α = 0, që do të thotë se modeli është i trajtës; ∆yt = δ* yt-1 +ut

2. Testet njësi, ose “Unit root” të regresionit linear, të trajtës:

∆yt = α + δ* yt-1 + ut, për α ≠ 0, që do të thotë se modeli është i trajtës; ∆yt = α + δ* yt-1 +ut

3. Testet njësi, ose “Unit root” të regresionit linear, të trajtës:

∆yt = α +α1*t + δ* yt-1 + ut, për α ≠ 0 dhe me diterministik trend α1*t

Çdo version i testit ka vlerat e veta kritike, të cilat varen nga madhësia e vrojtimit. Në çdo rast,

hipoteza zero (H0), ka të bëjë me pohimin se modeli ka një rrënjë njësi, që ndryshe do të thotë se

seria është jostacionare, pra pritet që δ = 0. Në mënyrë intuitive, llogjika e këtij testi është si

vijon: nëse një seri yt është stacionare, ose ka prirje stacionare, atëherë sjelljet e kësaj serie, në

mënyrë funksionale pritet të jenë si vijon:

∆yt = αo + μt, e cila mund të shkruhet si: yt = yo + ∑ 𝜇𝑖𝑡𝑖 = 1 + αo*t

Funksioni i mësipërm ∆yt = αo + μt, tregon se ndryshimet në të dhënat e vrojtuara të serisë janë

funksion i një konstanteje (αo) dhe i luhatjeve (μt) nga kjo konstante (αo). Ndërsa në lidhje me

serinë; yt = yo + ∑ 𝜇𝑖𝑡𝑖 = 1 + αo*t, sjelljet në të dhënat e serisë në funksion të kohës janë funksion i

vlerave fillestare, i pritjeve të të dhënave në funksion të kohës dhe i luhatjeve nga trendi që kanë

ndodhur përgjatë periudhës së vrojtimit.

Pavarësisht, mënyrës se si shprehen dhe interpretohen të dhënat, seritë e mësipërme janë të

njëjta, që do të thotë se luhatjet përgjatë trendit pritet të jenë konstante. Në një situatë të tillë

luhatjet e mëdha të serisë priten të pasohen nga luhatje më të vogëla, që do të thotë se ndryshimet

nga një periudhë t në t+1 , pritet të jenë negative, ndërsa luhatjet e vogla të series pasohen nga

luhatje më të mëdha, ku ndryshimet nga një periudhë t në t+1 pritet të jetë positive. Prandaj,

parashikimi i vlerave të një seri është i lidhur me impaktet pozitive apo negative, që priten të

ndodhin në periudhën e ardhshme, kështu në qoftë se vlerat e serisë janë në rënie, atëherë

impakti e saj pritet të jenë negative, në të kundërt pritet të jenë pozitive.

28

3.8 Literatura mbi identifikimin e modeleve të përshtatshme

Përfundimi i procesit të stacionarizimit të serive shoqërohet me identifikimin e modeleve të

përshtatshme dhe me zgjedhjen e modelit më të mirë në bashkësinë e modeleve të zgjedhura. Për

zgjedhjen e modelit më të mirë parashikues janë aplikuar testet e vlerësimit të stacionaritetit,

autokorrelacionit dhe heteroskedasticitetit. Në funksion të zgjedhjes së modelit më të mirë dhe të

varësisë që ekziston ndërmjet modeleve jepen konkluzionet ekonomike dhe analizohen teoritë

ekonomike që shpjegohen ose jo nga modelimi i të dhënave empirike. Kurse për identifikimin e

modeleve autoregresive (AR), kryesisht për përcaktimin e operatorëve “Lag” që duhet të

përfshihen në model, janë përdorur funksionet ACF dhe PACF (funksionet pjesore dhe të plota

të korrelacionit në funksion të kohës/Autocorrelation and Partial Autocorrelation Functions).

Opertorët “Lag” në modelet autoregresive, tregojnë numrin e periudhave në të shkuarën, që

duhet të përfshihen në model. Përshembull, për (Lag1): yt = p*yt-1 dhe për Lag

2 : yt = γ1*yt-1 +

γ2*yt-2. Nëpërmjet këtyre funksioneve, mundësohet si vlerësimi i stacionaritetit, ashtu dhe numri

i operatorëve “Lag” që duhet të përfshihen në model.

3.9 Literatura mbi zgjedhjen e modeleve

Në përputhje me parimin se modelet duhet të jenë të thjeshta dhe të projektuar posaçërisht për

një çështje të caktuar , nuk do të synohet në përdorimin e një modeli të vetëm për përmbushjen e

qëllimit. Në vend të kësaj përdoren një grup modelesh të ndryshme për qëllime të ndryshme,

edhe pse këto modele kanë një qasje të përbashkët dhe parime të njëjta ndërtimi. Në përgjithësi,

studimet makroekonomike janë procese, ku vazhdimisht tentohet të zhvillohen modelet më të

mira, së bashku me metodat më të mira për t’i analizuar ato. Modelet ekonomike janë zhvilluar

në mënyrë që të ndihmojnë të kuptojmë më mirë forcat ekonomike që formësojnë tregun në të

cilin jetojmë, si dhe të ndihmojnë në zgjedhjen e politikave ekonomike që ndihmojnë në

permirësimin e tregueseve makroekonomikë. Në këtë këndvështrim modelet e projektuara për

vlerësimin e treguesve ekonomikë, duke u bazuar në të dhënat empirike, janë: i) Modelet

Autoregresive (AR) ii) Modelet MA iii) dhe Modelet ARMA

3.9.1 Funksionet e autokorrelacionit të plotë dhe pjesor (ACF & PACF)

Për të përcaktuar modelin e duhur në seritë kohore, janë analizuar marrëdhëniet lineare që

ekzistojnë ndërmjet variablave të modelit, duke përdorur shqyrtimin e plotë dhe pjesor të

korrelacionit serial që ekziston ndërmjet variablave nëpërmjet funksioneve të plota dhe pjesore të

autokorrelacionit “ACF & PACF”. Këta tregues statistikorë pasqyrojnë marrëdheniet ndërmjet

variablave të vrojtuar. Pra, për qëllime modelimi dhe parashikimi, për të vlerësuar korrelacionin

që ekziston ndërmjet të dhënave aktuale të një serie kohore me po të njëjtat të dhëna për disa

periudha të njëpasnjëshme në të shkuarën janë aplikuar “ACF & PACF”. Këto procese të

vlerësimit pjesor dhe të plotë të korrelacionit do të ndihmojnë si në testimin e serisë për të parë

nëse ajo është ose jo stacionare, ashtu dhe në përcaktimin e rendit të serisë në modelimet AR

29

(Modelet Autoregresive) dhe MA (Modelet sipas mesatares rrëshqitëse). Përcaktimet

matematikore në lidhje me funksionet “ACF&PACF” janë si vijon:

ACF, ρk = γ𝑘

γ0

, ku γk = Cov(xt , xt+k ) = E[(xt − μ )( xt+k−μ )] (3.1)

Për një seri kohore {Xt, t = 0,1, 2, ...}, γk përfaqëson kovaracionin ndërmjet të dhënave për k-

peridhat e përfshira në modelim , ndërsa ρk përfaqëson korrelacionin ndërmjet të dhënave për k-

peridhat e përfshira në modelim. Kurse, μ = E(xt ) është mesatarja e të dhënave të serisë kohore.

Kovarianca (γ0) për “lag(i = 0)

”, perfaqëson variancën e të dhënave të serisë, pasi operatori “lag(i =

0) tregon se modelimi i të dhënave të serisë i referohet vetëm periudhës aktuale, pra nuk shtrihet

as në periudhën më të afërt në të shkuarën. Pra γ0 është varianca e serisë kohore në periudhën

aktuale. Nga përkufizimi është e qartë se në raportin : ρk = γ0

γ0 , njesitë e matjes thjeshtojnë njëra

tjetrën, kështu treguesi ρk, që rezulton nga ky raport përfaqëson koeficientin e autokorrelacionit

ρk = γ𝑘

γ0

, si dhe vlerat që pritet të marrë ky koeficent plotësojnë kushtin ; -1≤ ρk ≤ 1.

Një trguesë tjetër, i njohur si “Funksioni Pjesor i Autukorrelacionit (PACF) është përdorur për të

matur lidhjet reciproke ndërmjet një vrojtimi për k-periudha më parë dhe vrojtimit aktual. Pra për

të matur lidhjet ndërmjet vrojtimeve duhet të plotësohet kushi p < k) . Për lag1, (PACF)

1 është i

njëjtë me ACF1. Normalisht, përderisa procesi stokastik i përcaktimi të sjelljeve të një serie

kohore është i panjohur, njohja e bashkësisë së elementeve të popullimit është e pamundur,

kështu që për popullimin në tërsi është e pamundur të përcaktohen vlerat aktuale apo teorike

duke aplikuar funksionet; (ACF& PACF). Por, këto vlera do të vlerësohen duke shfrytëzuar

kampionet në lidhje me popullimin në studim. Vlerat aktuale apo teorike që rezultojnë duke

përdorur në të dhënat e kampioneve të zgjedhura funksionet; (ACF & PACF), respektivisht,

quhen: vlerësime (ACF & PACF) të kampionit/ mostrës. Vlerësimi më i përshtatshëm i

kampionit për “lag

k” është:

ck = 1

𝑛∑ (𝑥𝑡𝑛−𝑘𝑡 = 1 -μ)(𝑥𝑡+𝑘-μ) (3.2)

Vlerësim i ACF për mostëren në lag k është si vijon:

rk = c𝑘

c0 (3.3)

Seria { xt, per t = 0,1,2.......} tregon madhësinë e kampionit dhe (μ) mesataren e të dhënave të

kampionit. Aplikimi i ACF në një kampion/ mostër është i dobishem në përcaktimin e llojit të

modelit në një seri kohore për një periudhë të caktuar T. Meqenëse ACF është simetrik rreth

“Lag0”, atëhere është e nevojshme që (ACF) për kampionin në studim, të aplikohet vetëm për

vlerat pozitive të (ACF) së kampionit , duke filluar nga “lag1”, e deri te “lag

i = n/4” (i = n/4, sipas

një rregulli empirik statistikor). Kurse, aplikimi i PACF në kampionin e zgjedhur ndihmon në

identifikimin e rendit maksimal të një procesi AR. Ku me rend maksimal kuptohet numri

30

maksimal i periudhave të shkuara që duhet të përfshihen në model për të vlersuar vlerën aktuale

të një variabli, në funksion të vlerave të tij në të shkuarën.

3.9.2 Modelet autoregresive (AR)

Modelet Autoregresive janë modele lineare ku variabli i varur Yt është funksion i vlerave të tij në

të shkuarën Yt-i. Matematikisht shprehet:

yt = AR𝑝 = c + ∑ 𝛾𝑝𝑖 = 1 i*yt-i+εt = c +𝛾1*𝑦t-1+ 𝛾2*𝑦t-2+ …. + 𝛾 p𝑦t-p+εt (3.4)

Këtu yt dhe εt përfaqësojnë, respektivisht vlerën aktuale dhe gabimin e rastit (ose luhatjet e

rastit). Për periudhen kohore t,γi-të për (i = 1,2, ..., p) janë parametrat e modelit dhe ‘c’ është një

konstante, ndërsa parametri i plotë ‘p’ përfaqëson rendin e modelit, pra tregon numrin e

periudhave në të shkuarën që duhet të përfshihen në model për të parashikuar pritjet në lidhje me

variablin në periudhën ‘t’.

3.9.3 Modelet me mesatare rrëshqitëse (MA)

Modeli MA(q) përfaqëson modelimin sipas mesatares rrëshqitëse. Pra MA përfaqëson mesataren

rrëshqitëse me periodë fikse. Në këto modele vlera aktuale është funksion i luhatjeve të rastit (εt)

në të shkuarën. Matematikisht, ky model, (MAq) paraqitet si vijon:

yt = μ + ∑ 𝜃𝑞𝑗 = 1 jεt-j+ εt = μ +𝜃1ε t-1+𝜃 2ε t-2+ …………+ 𝜃 qε t-q+εt (3.5)

Këtu ‘μ’ është mesatarja e të dhënave të serisë, 𝜃j-të për (j = 1,2, ..., q) , janë parametrat e modelit

dhe q, përfaqëson periodën e modelit, e thënë ndryshe, përfaqëson numrin e të dhënave me

periodë fikse që do të mesatarizohen nga aplikimi i mesatares rrëshqitëse (MA) . Luhatjet e rastit

supozohet të përputhen me karkteristikat e procesit “white noise” , ku në një proces të tillë, të

dhënat e serisë në lidhje me variablin në studim pritet të kenë shpërndarje tipike probabilitare

normale, me μ = 0 dhe σ2 = c (konstatnte). Simbolikisht një shpërndarje e tillë shprehet N~(0, σ

2). Në përgjithësi, luhatjet e rastit supozohet të kenë shpërndarje probabilitare normale standarde.

Kështu, konceptualisht modelet (MAq) shprehin regresionin linear të të dhënave aktuale të serive

kohore të vrojtuara, ndaj luhatjeve të rastit të një ose më shumë vëzhgimeve të mëparshme.

Aplikimi i një modeli (MAq) në një seri kohore është më i komplikuar se sa aplikimi i një modeli

(ARp), sepse në Modelin (MAq) luhatjet e rastit nuk janë të parashikueshme.

31

3.9.4 Literatura mbi modelet ARMA

Modeli ARMA (p, q) është një kombinim i modelit AR(p) me modelin MA(q). Të dy modelet

(ARp) dhe (MAq) kombinohen së bashku në mënyrë efektive për të formuar një klasë të

përgjithshme të modeleve të serive kohore, të njohura si modelet ARMA. Matematikisht një

model ARMA (p, q) paraqitet si vijon:

Yt = ARMA(p,q) = c + εt + ∑ γpi = 1 i*yt-i +∑ 𝜃

qj = 1 jεt-j (3.6)

Parametrat p dhe q, përfaqësojnë: p - numrin e periudhave në të shkuarën, të përfshira në model,

ndërsa q-përfaqëson periudhën e shtrirjes së mesatares rreshqitëse. Modelet ARMA manipulohen

duke aplikuar operatorët “Lag”. Ky operator, tregon numrin e periudhave në të shkuarën që janë

përfshirë në model, ku përcaktohet si; Liyt = yt-i, ku -i-tregon numrin e periudhave të përfshira në

model. Per i = 1, 2,. modeli përfshin, 1, 2 periudha në të shkuarën. Përfshirja e një periudhe,

simbolikisht, shenohet L1

dhe lexohet “Lag1”, për ‘i’-periudha lexohet “Lag

(i) ”. Përdorimi i

këtyre operatorëve mundëson shprehjen e modelit ARMA si më poshtë:

yt = ARMA(p,q) = c +εt +∑ γpi = 1 i𝐿

𝑖yt + ∑ 𝜃qj = 1 j𝐿

𝑖εt (3.3)

32

KREU 4

PAQËNDRUSHMËRITË MAKROEKONOMIKE

4.1 Stabiliteti makroekonomik

Koncepti i stabilitetit makroekonomik është përdorur gjerësisht për të orientuar politikbërësit,

por, pothuajse kurrë nuk është përcaktuar siç duhet. Bazuar në përcaktimet që jepen në lidhje me

stabilietin makroekonomik, nuk mund të thuhet se ka një përcaktim zyrtar të pranuar nga të

gjitha shkollat e makroekonomisë. Në këtë këndvështrim jepet një përmbledhje e përcaktimeve

që bëhen në lidhje me stabilitetin makroekonomik, ku stabiliteti makroekonomik mund të

përshkruhet si një situatë në të cilën: (i) niveli dhe rritja e variablave kryesorë makroekonomik, si

dhe ekuilibrat përkatëse ndërmjet tyre janë të qëndrueshme; (ii) ndryshueshmëria e variablave

makroekonomik duhet të shtrihet brenda një spektri të pranueshëm; (iii) pasiguria e plotë në

lidhje me mjedisin makroekonomik nuk ekziston.

Pjesa e parë e përkufizimit i referohet pranisë së një norme të qëndrueshme rritjeje ekonomike,

papunësie të ulët dhe inflacioni të moderuar, duke synuar ruajtjen e ekuilibrave të brendshëm dhe

të jashtëm, si: i) ekuilibrin ndërmjet kërkesës së brendshme dhe prodhimit, ii) ekuilibrin e

pagesave me bilancin fiskal, apo ekuilibrin midis kursimeve dhe investimeve. Megjithatë, (sipas

FMN, 2001), këto marrëdhënie nuk duhet domosdoshmërisht të jenë saktësisht në ekuilibër, ose

e thenë ndryshe këto marrëdhënie nuk duhet domosdoshmërisht të jenë të balancuara

Zhbalancime të tilla si prania e defiçitit apo sufiçitit në llogaritë fiskale dhe korente, ekzistojnë

në mënyrë të përkryer në një mjedis makroekonomik të qëndrueshëm, me kusht nëse ato janë të

qëndrueshme. Për më tepër, ndërmjet stabilitetit dhe jostabilitetit (FMN, 2001), nuk ka asnjë

përcaktim unik të pragjeve ose limiteve të luhatjeve në variablat makroekonomikë, si dhe as nuk

ka ndonjë konsensus se deri në çfarë niveli duhet të shtrihen luhatjet në variablat

makroekonomik. Për shembull, FMN-ja thekson fort në mbajtjen e normës së inflacionit në

shifrat njëshifërore dhe sigurisht sa më ulët të jetë e mundur, ndërsa nga ana tjetër, ekonomistë të

tjerë thonë se ka një normë inflacioni ndërmjet 20% dhe 30 % që është plotësisht e qëndrueshme

për vendet në zhvillim dhe nuk do të të ketë ndonjë efekt negativ në rritjen e tyre ekonomike

(Stiglitz et al., 2006).

Pjesa e dytë e përkufizimit nënkupton se ndryshueshmëria e variablave makroekonomikë duhet

të jetë e vogël. Por përcaktimi i masës së luhatjeve për çdo ndryshore do të ishte i pa saktë dhe i

pavend, sepse amplituda e luhatjeve për një ndryshore të caktuar do të varet nga niveli i ekuilibrit

ndërmjet identiteteve të tjera përkatëse makroekonomike.

Pjesa e tretë pasqyron idenë se sjelljet dhe lëvizjet e përgjithshme të ndryshoreve

makroekonomike duhet të jenë të parashikueshme nga agjentët ekonomikë dhe nuk duhet t’i

nënshtrohen pasigurisë së plotë. Për shembull, një mjedis konsiderohet në stabilitet

makroekonomik, kur investitorët mund të parashikojnë normat e ardhshme të rritjes ekonomike

dhe të inflacionit ose e thënë ndryshe, ekonomia ka arritur në stabilitetin e saj makroekonomik

kur nuk ka paqartësi të madha mbi pritjet e vendimeve të politikbërsëve.

33

Historikisht, pas Luftës së Dytë Botërore dhe deri nga vitet 1970, në lidhje me stabilitetin

makroekonomik ka dominuar të menduarit Keynesian që në thelb do të thotë arritje e një

ekuilibri të jashtëm dhe të brendshëm, ekuilibër i cili nënkupton punësim të plotë dhe rritje të

qëndrueshme ekonomike, të shoqëruar me inflacion të ulët. Por nga vitet 1970 e deri në vitin

2000, stabiliteti në çmime dhe ekuilibri në bilancet fiskale dhe llogaritë korente kanë qenë në

qendër të vëmendjes, ku të menduari Keynesian gjithnjë e më shumë po zëvëndësohet nga

aktivitetet reale ekonomike. Në vitet e fundit, edhe një herë po i kushtohet një rëndësi e veçantë

stabilitetit real ekonomik (ku punësimi është duke rifituar rëndësi), rritjes së qëndrueshme

afatgjatë dhe zhvillimit të sektorit financiar. (Ocampo, 2005) & Stiglitz et al. (2006) , theksuan

se fokusi nuk duhet të jetë vetëm mbi stabilitetin e çmimeve, por mbi variablat realë (prodhimin

real, papunësinë dhe pabarazinë), si dhe në kuptimin e qëllimeve të ndërmjetme (të tilla si

inflacioni) dhe objektivave përfundimtare të tilla si rritjet ekonomike afatgjata dhe të

qëndrueshme. Pavarësishtt faktit se mungesa e stabilitetit makroekonomik dhe paqëndrueshmëria

makroekonomike priren të jenë të lidhura ngushtë, ndërmjet këtyre dy termave ekzistojnë

ndryshime të vogëla. Montiel dhe Servén (2004) e trajtojnë jo-stabilitetin makroekonomik si

mungësë të parashikueshmërisë së mjedisit të brendshëm makroekonomik. Megjithatë, disa

ekonomistë të tjerë, si (Azam, 2001), e përcaktonjë jo-stabilitetin makroekonomik në një kuptim

shumë më të gjerë, dhe mendojnë se ekonomia ndodhet në një situatë të rëndë dhe pritjet në

arritjen e stabiliteti ekonomik shikohen si të vështira që të arrihen. Montiel dhe Servén, (2004),

theksojnë se jo-stabiliteti makroekonomik mund të shfaqet në formën e luhatjeve të theksuara në

variablat makroekonomikë apo të paqëndrueshmërisë në sjelljet e tyre. Kështu, si tregues të

paqëndrueshëm për variablat makroekonomikë janë analizuar normat e ulëta të rritjes ekonomike

, paqëndrushmëritë në rritje, inflacioni i lartë, norma e lartë e papunësisë defiçitet dhe

paqëndrueshmëritë në bilancet fiskale dhe llogaritë korente, ndërsa paqëndrueshmëria

makroekonomike u referohet në mënyrë unike luhatjeve të mëdha në variablat makro dhe

pasigurisë lidhur me ta. Pra mund të ndodh që një situatë të kualifikohet jo-stabële në kuptimin

makroekonomik, por jo e paqëndrueshme; për shembull, një vend që vuan nga rritja e ulët

ekonomike, inflacioni i lartë dhe deficiti i lartë fiskal, por normat përkatëse të rritjes së tyre janë

të qëndrueshme. Për këtë arsye, në këtë kapitull përcaktohen paqëndrueshmëritë

makroekonomike si një situatë ku: (i) në ekonomi shfaqen pabarazi të paqëndrueshme; (ii)

ndryshimet në variablat kryesorë makroekonomikë janë të mëdha (d.m.th tejkalojnë një kufi të

caktuar); (iii) mjedisi makroekonomik është shumë i pasigurt. Pra është e rëndësishme që të

shpjegohen dallimet ndërmjet paqëndrueshmërisë, pasigurisë dhe rrezikut. Aizenman dhe Pinto

(2005) japin shpjegimet e mëposhtme për dallimet ndërmjet paqëndrueshmërisë, pasigurisë dhe

rrezikut: Pasiguria përshkruan një situatë ku disa rezultate të mundshme janë të lidhura me një

ngjarje, por përcaktimi i probabiliteteve të rezultateve nuk është i mundur. Rreziku, në të

kundërt, lejon përcaktimin e probabiliteteve të rezultateve të ndryshme. Luhatshmëria ose

ndryshueshmëria siguron vlerësimin në një masë të variacionit të mundshëm në një variabël të

ekonomik, të tilla si norma e rritjes. Ajo matet në bazë të rezultateve të vëzhguara të një variabli

të rastit në një periudhë historike. Konceptualisht, ndryshueshmëria e përgjithshme mund të

zbërthehet në komponentë të parashikueshëm dhe të paparashikueshëm. Ndryshueshmëria e

paparashikueshme mat rrezikun e pastër apo pasigurinë që në literaturën ekonomike njihet më

termin “shock/tronditje". Ajo mund të matet apo llogaritet si diferencë e rezultateve aktuale (të

vrojtuara) me rezultatet e parashikura sipas modelit që perfaqëson sjelljen më të përshtatshme në

të dhënat e vrojtuara.

34

Një tjetër dallim ndërmjet luhatjeve është klasifikimi i tyre në normale dhe jo normale. Në

luhatjet normale, luhatjet janë të rregullta dhe si të tilla ndryshimet nuk kapërcejnë limitet e

parshikura apo të planifikuara, ndërsa në luhatjet jo-normale vërehet një vazhdimësi në luhatje,

luhatje të cilat janë të mëdha apo të skajshme dhe quhen të tilla kur tejkalojn një pikë të caktuar.

Ekzistojnë tri metoda për të përcaktuar këto paqëndrueshmëri ekstreme, si: vendosja e një kufiri

absolut në madhësi (për shembull, ndryshimet e çmimeve të mallrave në më shumë se 10 %), apo

përdorimi i një kriteri devijimi (për shembull vëzhgimet që janë të paktën 2 devijimet standarde

nga mesataria). Sipas Wolf (2005) është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se rreziqet që

lidhen me paqëndrueshmëritë makroekonomike janë rreziqet agregate ose të përbashkëta, të cilat

ndikojnë në mënyrë të barabartë shumicën ose të gjithë sektorët ekonomikë.

4.2 Teoria e Cikleve Reale të Biznesit

Teoria tradicionale makroekonomike sugjeron se goditjet kalimtare nuk kanë efekt të

pakthyeshëm dhe të përhershëm. Prandaj, analiza e luhatjeve është bërë në kontekstin e kërkesës

dhe ofertës agregate, ndërsa vlerësimi i variablave afatgjatë është analizuar përmes modeleve të

rritjes. Këto dy pjesë, analiza teorike e luhatjeve dhe e rritjes ekonomike, janë të lidhura me

shpërbërjen e të dhënave të modeluara në dy komponentë; i) trendin ii) dhe komponentin ciklik.

Gjithashtu në këtë analizë supozohet se goditjet nuk kanë efekt të përhershëm në nivelin e të

dhënave të një serie. Megjithatë, shpërbërjet e serisë së të dhënave, në dy komponëntë: i) të ciklit

ii) dhe atë të trendit, u sfiduan nga disa hulumtime empirike dhe teorike gjatë viteve 1970 dhe

1980. Këto studime kanë treguar se lëvizjet afatëshkurtra në të gjitha agregatet makroekonomike

kanë një ndikim në nivelin afatgjatë të serisë (d.m.th. në trendin e të dhënave). Me fjalë të tjera,

goditjet kalimtare të shkaktuara nga fenomenet ciklike vazhdojnë në afat të gjatë. Meqenëse

seritë kohore makroekonomike janë të përbëra nga dy komponentë (Trendi & Ciklet), njohja e

këtij fakti ka implikime serioze. Në nivelin statistikor, kjo e bën të pa kuptimtë “diktominë”

tradicionale mes ciklit dhe prirjeve. Në fakt, prirjet nuk mund të konsiderohen të pavarur nga

goditjet/luhatjet kalimtare. Në këndvështrimin teorik, cituar nga Hairault (2000), analizat e

luhatjeve dhe të trendit duhet të trajtohen në mënyrë të unifikuar. Kjo metodologji në fakt përbën

parimet e Teorisë së Cikleve Reale të Biznesit (RBC).

Modelet e Cikleve Reale të Biznesit (RBC) janë një zhvillim i modeleve “Neo-Klasike” të rritjes

në tri mënyra kryesore: së pari, në këtë model merret në konsideratë opsioni i zëvëndësimit të

kohës së lirë më punë dhe e kundërta, si dhe supozohet se pagat janë flekësible. Modelet (RBC)

më tej, supozojnë se çmimet në tregjet e tjera janë gjithashtu fleksible. Së dyti, pranon që luhatjet

e rastit mund të shkaktohen edhe nga variablat ekzogjenë, si teknologjia, shpenzimet qeveritare

etj. Si rezultat, familjet dhe firmat përballen me pasiguri për sa u përket variablave në të

ardhmen. Së fundmi, sipas kësaj teorie, supozohet se agjentët ekonomikë formojnë pritjet

racionale duke iu referuar periudhës aktuale.

Në përgjithësi, në modelet e Cikleve Reale të Biznesit (RBC), ekonomia përdor modelet

dinamike të ekuilibrit të përgjithshëm (DGEM). Një model i thjeshtë (RBC) bazohet në të njëjtin

35

funksion agregat, si te modelet neoklasike të rritjes me normë kthimi konstante :𝑌𝑡 = F(Kt , At, Lt)

ku At është një proces ekzogjen i teknologjisë që zhvillohet sipas një procesi stacionar, duke

përfshirë trendin, ndërsa Lt dhe Kt, pëtfaqësojnë përkatësisht punën dhe kapitalin e përdorur.

Matematikisht shprehet: lnAt = ln𝐴𝑡̅̅ ̅ +gt + zt.. Ku, ln�̅�𝑡 është një konstante, g është norma e

rritjes së trendit ekonomik (rezultet e të cilit merren nga të dhënat që gjenerohen nga modeli i

rritjes ekonomike sipas trendit) dhe zt përfaqëson devijimet rreth trendit. Më tej, devijimet nga

trendi supozohet se ndjekin një proces autoregresiv të rendit të parë, në trajtën:

Zt = ρ*Zt-1+εt. Ku ρz përfaqëson një parameter persistent dhe εt përfaqëson luhatjet teknologjike.

Për këtë arsye, sipas teorisë RBC, goditjet, të cilat sjellin luhatjet dhe ciklet, shkaktohen nga

variacionet stokastike në teknologji dhe se këto impakte teknologjike me ndikim në produktivitet

janë të vazhdueshme përgjatë një periudhe kohore (në varësi të vlerës së ρz). Në këtë mënyrë në

një ekonomi konkuruese ndryshimet në prodhim dhe punësim janë parë si përgjigje efikase të

përkryera, të shkakëtuar nga rritja e produktivitetit. Megjithatë, literatura e kohëve të fundit, e

cila është e pavarur nga teoria RBC, ka shqyrtuar burime të tjera të luhatshmërisë, veçanërisht

për vendet në zhvillim. Këto burime të luhatshmërisë do të diskutohen në detaje në vazhdim.

4.3 Matja e luhatshmërisë

Këtu, matjet e luhatshmërisë kufizohen vetem në shpjegimin shkurtimisht të dy prej metodave që

përdoren më gjerësisht: Metodën e përcaktimit të trendit me anë të regresionit linear dhe

metodën e përcaktimit të trendit sipas Hodrick- Prescott filtër (Hodrick & Prescott, 1997).

Metoda e përcaktimit të trendit me anë të regresionit linear realizohet duke minimizuar shprhjen:

𝜀𝑡 = 𝑌𝑡-𝑌�̂� = 𝑌𝑡-(α+β*t) (4.1)

Metoda tjetër me anë të teknikës “Hodrick-Prescott” realizohet duke minimizuar shprehjen :

𝑚𝑖𝑛{𝜇𝑡𝑇}∑ (𝑋𝑡 − 𝜇𝑡)

2𝑡𝑡 = 1 +λ*∑ [(𝜇𝑡+1 − 𝜇𝑡)

𝑇−1𝑡 = 2 − (𝜇𝑡+1 − 𝜇𝑡)]

2 (4.2)

Minimizim bën të mundur dekompozimin e serisë për vlerësimin e trendit, ku λ është një

konstante arbitrare që pasqyron shkallën e përfshirjes së luhatjeve në trend. Termi i parë në

shprehjen (4.2) shpreh devijimin e trendit të rregulluar (μt) nga të dhënat e serisë aktuale (Xt ).

Termi i dytë tregon prirjen/trendin e rregulluar në qoftë se prirjet gjatë një periudhe janë shumë

të ndryshme nga prirjet e saj në një periudhë të mëparshme. Ndërsa parametri λ shërben si një

parametër sheshues që kontrollon shkallën e sheshimit të trendit të rregulluar (μt). Gjithashtu,

nëse λ → 0, prirja/trendi, përafrohet me serinë e vrojtuar dhe nëse λ → ∞, prirja bëhet lineare.

Vlerat e λ varet nga frekuenca e të dhënave, ku duke iu referuar treguesve që statistikisht

konsiderohen të pranueshëm, për të dhënat vjetore λ = 100 ; për të dhënat tremujore, λ = 1.600

36

dhe për të dhënat mujore λ = 14400. Komponenti trend në shpërbërjen e serisë sipas “Hodrick-

Prescott” është mesatarja e ponderuar e të dhënave në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen,

ndërsa komponenti ciklik përfaqëson luhatje që përcaktohen sipas shprehjes së mëposhtëme:

𝑥𝑡𝑐 = 𝑋𝑡-𝜇𝑡 = 𝑋𝑡-∑ 𝑎𝑗

𝐽𝑗 = −𝐽 *𝑋𝑡−𝑗 .

Matematikisht, matjet e luhatshmërisë realizohen nëpërmjet vlersimit të divijimit standard si

vijon :

Ϭ = 100*√1

𝑇∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡

�̂�𝑡)2𝑡 për T = 1,2,3,..k-1, k…t. , ku (𝑦𝑡) janë të dhënat e vrojtuara të PBB-

së nominale sipas tremujorëve, (�̂�𝑡) të dhënat e vlerësuara sipas modelit të regresionit të thjeshtë

linear 𝑦�̂� = α+β*t dhe (T)-numri i periudhave të përfshira në studim. Devijimi standard Ϭ , do të

mundësojë vlerësimin e madhësisë relative mesatare në luhatjet. Tregues tjetër, i përdorur në

matjen e luhatejes është dhe treguesi i koeficentit të variacionit: CV = 𝜎

𝜇𝑐𝑡̅̅̅̅

4.4 Shpërbërjet e rritjes ekonomike në komponentë të trendit dhe ciklik

Referuar Dehn (2000) dhe Hnatkovska (2005) dhe të dhënave të vrojtuara sipas tremujoreve, për

vendet e përfshira në studim sëritë ekonomike të rritjes së këtyre vendeve përbëhen nga

komponenti ciklik dhe trendi, pra seritë ekonomike të rritjes për të gjitha vendet janë si vijon:Y_t

= T+C. Rritja ekonomike që është e përbërë nga trendi, T = (α+β*t) dhe termi stokastik (εt), që

përfaqëson shmangiet/lujatjet nga trendi . Matematikisht modelimi i rritjes ekonomike sipas

trendit paraqitet si vijon: Yt = α+βt+εt, ku εt përfaqëson goditjet stokastike, goditje të cilat

ndikojnë trendin e serisë ekonomike të rritjes. Për shembull, një ndryshim në preferencat e

agjentëve ekonomikë mund të ndikojë në ndryshimin e trendit afatgjatë të një serie ekonomike.

Kurse, komponenti ciklik përfshin ndryshimet në rritje që shkaktohen nga kombinimi i faktorëve

strukturorë të parshikueshëm, të tilla si niveli i zhvillimit, madhësia e vendit, si dhe nga

komponentë të paparashikueshëm, që shfaqen në formën e çrregullimeve ekonomike, ku

kombinimet e ketyre komponenteve në luhatjet ciklike pritet të jenë si vijon: C = Cct + εct, ku εct

përfaqëson goditjet e paparashikueshme që kanë efekt të përkohshëm në ciklin e serisë së rritjes

ekonomike, të tilla si ndryshimet e papritura në çmimet ndërkombëtare të lëndëve të para apo

ngjarjeve të paparashikuara klimatike.

4.5 Luhatjet ekonomike, rrisqet dhe pasiguritë

Azeinman dhe Pinto (2005) sugjerojnë se përgjithësisht në literatureën ekonomike

paqëndrueshmëria trajtohet e lidhur si me rriskun ekonomik ashtu dhe me pasigurinë. Sipas

autorëve, përderisa luhatjet japin informacion mbi rezultatet e vëzhguara të një variabli, atëhere

nëpërmjet modelimit të luhatjeve të vrojtuara, mund të sigurohet informacion për pritshmëritë në

luhatjet ekonomike, duke mundësuar edhe vlerësimin e rriskut nga luhatjet ekonomike. Por një

qasje e tillë, duke përfshirë në modelim edhe luhatjet e parashikueshme mund të mbivlerësojë

37

rriskun. Për këtë arsye teknikat për matjen e paqëndrueshmërisë janë ndarë në teknika që

sigurojnë informacion mbi luhatjet e përgjithshme ekonomike të një serie nga trendi dhe në

teknika që mundësojnë vlerësimin e pasigurive në luhatjet e përgjithëshme ekonomike, që

zakonisht shkaktohen nga çrregullimet ekonomike. Përgjithësisht, modelet bazë për vlerësimin e

treguesve të pasigurisë janë modelet “GARCH”.

4.6 Kostot e luhatjeve makroekonomike

Vendet në zhvillim gjithmonë janë karakterizuar nga një paqëndrueshmëri ekonomike dhe

mjedis i pasigurt makroekonomik, ndërsa vendet e zhvilluara gëzojnë stabilitet që prej viteve

1980. Mungesa e stabilitetit makroekonomik është një shqetësim serioz për vendet në zhvillim

duke filluar me krizën e borxheve të Amerikës Latine në vitin 1982, krizën financiare Aziatike

në vitin 1997, dhe krizën e çmimeve të ushqimit nga viti 2007 e në vazhdim. Vendet në zhvillim

po kalojnë paqëndrueshmëri serioze në rritjen e prodhimit, inflacionit, kurset e këmbimit, normat

e interesit, dhe variabla të tjerë të rritjes ekonomike. Këto paqëndrueshmëri makroekonomike

nuk janë vërejtur vetëm në vendet me nivel të ulët të ardhurash, por janë të pranishëme gjithashtu

edhe në ekonomitë me të ardhura mesatare. Megjithatë, burimi dhe natyra e këtyre

paqëndrueshmërive ndryshojnë nga një vend në tjetrin. Por paqëndrueshmëri të tilla

makroekonomike janë më të theksuara në vendet e varfra dhe më pak të zhvilluara, sesa në

vendet më të zhvilluara. Por në vendet me të ardhura të pakta, mungesa e stabilitetit

makroekonomik është një shqetësim i madh për shkak se ajo prek më shumë të varfërit, si dhe ka

një ndikim negativ më të madh në rritjen e tyre afatgjatë.

Lucas (1988) tërhoqi vëmendjen e ekonomistëve për këtë fenomen, duke vënë në dukje se në

vendet e përparuara, norma e rritjes ekonomike ka tendencë të jetë shumë më e qëndrueshme

gjatë një periudhe kohore afatgjatë. Por në vendet e varfëra, në normat e rritjes ekonomike

vërehen luhatje më të të thkesuar, luhatje të cilat vërehen në të dy kahet, pozitive dhe negative,

duke iu referuar periudhave kohore afatgjata. Që atëherë, ekonomistët kanë qenë veçanërisht të

interesuar në studimin e destabilitetit makroekonomik në vendet në zhvillim. Megjithatë, në

konceptin tradicional makroekonomik rritja dhe paqëndrueshmëria janë trajtuar si dy koncepte të

ndara. Pra teoria e rritjes ekonomike dhe ajo e Cikleve Reale të Biznesit (RBC) tradicionalisht

janë trajtura si dy teori të ndryshme jo të varura nga njëra tjetëra.

Prandaj, për një kohë të gjatë, paqëndrueshmëritë ekonomike nuk janë trajtuar si primare në

literaturën e cikleve të biznesit.

Ramey (1995), tregoi se paqëndrushmëria dhe norma e rritjes ekonomike janë të lidhura fort

njëra më tjetrën; kërkimet në paqëndrushmërit makroekonomike janë kryer me metoda dhe

modele të pavarur nga teoria RBC. Pra gjatë dekadës së fundit, po zhvillohet një fushë kërkimi

përsa u përket paqëndrueshmërive makroekonomike, e cila po shpjegon efektet negative të

paqëndrushmërisë ekonomike, si dhe të pabarazisë afatgjatë, sidomos në vendet e varfra

(Aizenman dhe Pinto, 2005).

38

Përsa u përket politikave stabilizuese të përcaktuara nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe

Banka Botërore, për vendet në zhvillim të prekura nga kriza e borxhit, koncepti i stabilitetit dhe i

jo-stabilitetit makroekonomik ishte një ndër konceptet më të popullarizuar gjatë viteve 1980.

Megjithatë, stabiliteti makroekonomik nuk duhet të konceptohet vetëm në kontekst të politikave

të stabilizimit të FMN-së. Por sipas (SAPS/Structural Adjustment Programs) stabiliteti

makroekonomik përcaktohet në një kuptim shumë të ngushtë, duke u përqëndruar kryesisht në

normën e ulët të inflacionit, stabilitetin e çmimeve dhe deficitet në llogaritë korente. Por,

pikëmanje të tilla u kritikuan nga disa ekonomistë në mjediset akademike, për mos perfshirjet në

këto politika të variablave të tjerë të rëndësishëm (kryesisht, papunësinë dhe impaktet e saj në

stabilitetin ekonomik).

Sipa (Stiglitz et al., 2006), koncepti i stabilitetit dhe i jostabilitetit makroekonomik ka pësuar

ndryshime të konsiderueshme në zhvillimet makroekonomike. Sipas tij, koncepti i luhatshmërisë

makroekonomike nuk është i lidhur domosdoshmërisht me krizat ekonomike. Ndonëse,

luhatshmëritë zakonisht shfaqen gjatë periudhave të krizës, në vendet e zhvilluara dhe në vendet

në zhvillim, këto luhatje nuk janë të lidhura vetëm më krizat, ku sipas Maliku dhe Temple

(2009), një periudhë e luhatshmërisë makroekonomike nuk është domosdoshmërisht një periudhë

recensioni. Pra, një vend mund të përjetojë luhatje të theksuara makroekonomike edhe pa kaluar

zyrtarisht në në një recension ekonomik.

Kërkimet dhe studimet e kohëve të fundit tregojnë se mungesa e stabilitetit makroekonomik ka

kosto të konsiderueshme në aspektin e humbjes së mirëqenies, rritjes së pabarazisë dhe varfërisë,

dhe rënie në rritjen afatgjatë. Nga studimet empirike dhe teorike janë identifikuar shumë pasoja

të shkaktuara nga destabilitetit makroekonomik, pasoja të cilat trajtohen në vijim.

4.7 Impaktet e destabilizimit makroekonomik në rritjen e prodhimit

afatgjatë

Edhe pse nuk janë të pakta studimet mbi vlerësimin e destabilitetit makroekonomik në rritjen e

prodhimit afatgjatë, shpesh, studiues të ndryshëm kanë arritur në përfundime të ndryshme, si

përsa i përket vendosjes së ekuilibrit afatshkurtër, ashtu dhe të ekuilibrit afatgjatë. Pyetja që

shtrohet është: A zhvillohen më shpejt vendet, të cilat gëzojnë stabilitet më të mirë

makroekonomik, krahasuar me vendet që vuajnë nga paqëndrueshmëri serioze

makroekonomike? Përgjigjia për këtë pyetje është ende për t'u eksploruar. Ajo mund të jetë një

fushë e rëndësishme kërkimi për studimet e ardhshme. Në këtë këndëvështrim, modelet teorike të

rritjes, të tilla si “ato nga Akumulimi i Kapitalit (AK) dhe modelet Schumpeterian”, sugjerojnë se

luhatjet reduktojnë normë e rritjes ekonomike. Aghion dhe Banerjee (2005) citojnë se në një

model (AK), rritja afatgjatë është e varur tërësisht nga akumulimit i kapitalit. Përfundimet e

vlersimit të paqëndrueshmërisë makroekonomike priten të jenë shumë dimensionale,

konkretisht: (i) impaktet e paqëndrushmërisë në rritjen e pasigurisë rreth të ardhurave në të

ardhmen shoqërohen me reagimet e individëve në rritjen kursimeve aktuale, veprime të cilat

shoqërohen me ulje të normës reale të interesit, rritje të investimeve, e për rrjedhojë në rritje

reale të prodhimit (ii) marrdhëniet negative që ekzistojnë ndërmjet paqëndrueshmërisë

39

makroekonomike dhe pasigurisë në pritshëmëritë e rritjes së kursimeve, mund të zvogëlojnë, si

prirjen për të kursyer, ashtu dhe normë e rritjes ekonomike. Dominimi i këtyre dy efekteve të

kundërta varet nga ndjeshmëria e kursimeve në funksion të luhatjeve ekonomike. Në qoftë se

elasticiteti është më i madh se 1, luhatjet makroekonomike do të shoqërohen me rënie

ekonomike, si dhe nëse elasticiteti është më pak se 1, luhatshmëritë ekonomike priten të

shoqërohen me rritje ekonomike. Pra në një situatë të tillë ekonomia nuk është në recension,

pavarësishtt destabilizimeve makroekonomike.

Gjatë periudhave të recesionit, produktiviteti nga rritjet në investimet kapitale pritet të ulet për

shkak të rënies së kërkesës, po ashtu dhe kostot oportune të investimeve për rritjen e

produktivitetit pritet të ulen. Prandaj në periudha recesioni, firmat angazhohen në projekte

kerkimi dhe zhvillimi, ku investime të tilla synojnë rritjen ekonomike afatgjatë.

“Ramey” (1995) konstatoi se impaktet e paqëndrueshmërisë ekonomike nuk janë neutrale; ato

kanë efekte negative në rritjen ekonomike. Ai tregoi se vendet me luhatshmëri më të lartë kanë

rritje mesatare më të ulët.

Paqëndrueshmëria makroekonomike pengon rritjen nëpërmjet krijimit të pasigurisë në ambientin

makroekonomik, duke dekujaruar investimet private, si në planin e kthimt të kostos së investimit,

ashtu dhe në rritjen e pasigurisë për një perspektivë afatgjatë. Sipas Agénor (2004), luhatjet

ekzogjene ndikojnë negativisht si në formimin e kapitalit privat, ashtu dhe në investime. Por ka

edhe kanale të tjera, përmes të cilave mungesa e stabilitetit makroekonomik mund të ndikojë

investimet private. Në praninë e pasigurisë në mjedisin makroekonomik, firmat që nuk pranojnë

të marrin shumë rrisqe nuk do të investojnë në aktivitete, ku si rrisku dhe kthimi pritet të jenë të

lartë, por do të bëjnë të kundërtën , duke rialokuar burimet e tyre në aktivitetet më të sigurta dhe

më pak produktive, e për rrjedhoj niveli i akumulimit të kapitalit mund të ulet në ekonomi.

Gjithashtu, paqëndrueshmëria makroekonomike ndikon edhe në besimin e agjentëve ekonomikë,

të cilët mund të dekurajohen në investimet e brendshme dhe t’i transferojnë kapitalet e tyre

jashtë, duke sjellë efekte negative në rritjen afatgjatë. Nëqoftëse jo-stabiliteti makroekonomik

shoqërohet edhe me luhatje të theksuara të inflacionit, atëhere pritet që firmat, të cilat nuk

pranojnë shumë risk, të ulin investimet e tyre. Sjellje të tilla padyshim që kanë impakte në uljen e

investimeve aktuale për t’i rritur ato në një periudhë të mëvonshmë ose për t’i transferuar

kapitalet e tyre në një vend tjetër, ku në këndvështrimin makroekonomik niveli i rriskut është më

i ulët.

Hnatkovska dhe Loayza (2005) arritën në konkluzionin se rritja me një devijim standard në

luhatjet ekonomike , shoqërohet më 1,3 % ulje në normën e rritjes së PBB-së për frymë , e cila

përfaqëson një humbje të konsiderueshme. Sipas tyre në një situatë krize, humbjet do të rriten me

2.1%. Ata gjithashtu zbuluan se efektet negative të luhatshmërisë në rritje, janë më të mëdha në

vendet që janë të varfëra, institucionalisht të pazhvilluar dhe që po kalojnë faza të ndërmjetme të

zhvillimit financiar, ose që nuk janë në gjendje të zbatojnë politikat e tyre fiskale. Gjithashtu,

konstatohet se nëse paqëndrueshmëria makroekonomike ndikon negativisht në rritjen afatgjatë,

atëherë ajo mund të ngadalësojë procesin e zhvillimit në vend.

4.7.1 Rritja e pabarazisë dhe varfërisë

Mungesa e stabilitetit makroekonomik mund të ndikojë varfërinë përmes ndikimit të saj mbi

shpërndarjen e të ardhurave. Studimet e kryera kanë konstatuar një korrelacion negativë ndërmjet

40

paqëndrueshmërisë dhe pabarazisë. Megjithatë, shkaqet ndërmjet pabarazisë dhe

paqëndrueshmërisë mund të interpretohen në dy drejtime. Nga njëra anë, mungesa e stabilitetit

makroekonomik mund të ulë inciativën e akumulimit të kapitalit njerëzor që është një përcaktues

i mirë i nivelit të pabarazisë. Nga ana tjetër paqëndrueshmëria ndikon segmente të ndryshme të

popullsisë, në varësi të natyrës dhe burimit makroekonomik të paqëndrueshmërisë; kjo mund të

ndikojë negativisht të varfërit dhe pozitivisht të pasurit. Në fakt, në periudha rënieje, referuar një

cikli të biznesit, të varfërit nuk kanë ndonjë mekanizëm të vetësigurimit, kështu që ata do të jenë

më të prekur përmes një pakësimi në të ardhurat e tyre. Ndërsa të pasurit që janë të mbrojtur mirë

pasi kanë mekanizma të vetësigurimit, nuk mund të përjetojnë ndonjë rënie në të ardhura. Për

këtë arsye, luhatshmëritë në rritjen ekonomike mund të rrisin pabarazinë ndërmjet të pasurve dhe

të varfërve. Nga ana tjetër, vetë pabarazia mund të rrisë paqëndrueshmërinë social dhe në këtë

mënyrë, paqëndrueshmërinë makroekonomike.

Laursen dhe Mahajan (2005), pas kontrollit për endogjenitetin ndërmjet luhatshmërisë dhe

pabarazisë, zbuluan se efekti negativ i luhatshmërisë makroekonomike mbi pabarazinë në të

ardhurat është statistikisht i rëndësishëm dhe i fuqishëm. Ata gjithashtu gjetën se madhësia e

këtij efekti ndryshon sipas vendeve, dhe se mund të jetë për shkak të dallimeve në karakteristikat

strukturore dhe në mekanizmat e menaxhimit të rriskut.

Laursen dhe Mahajan (2005), citojnë se jo-stabiliteti makroekonomik mund të ndikojë në

shpërndarjen e të ardhurave nëpërmjet 5 kanaleve të ndryshme: i) çmimeve relative ndërmjet

mallrave dhe shërbimeve ose ii) nëpërmjet faktorëve të prodhimit, prodhimit dhe inputeve; iii)

kërkesës për punë dhe punësimit; iv) kthimit nga asetet fizike, fitimeve ose humbjeve nga

kapitalet; v) transfertat publike ose private. Megjithatë rëndësia relative e këtyre kanaleve të

ndryshme të transmetimit varet nga burimi dhe natyra e luhatshmërisë. Për shembull, efekti i

luhatshmërive makroekonomike mbi shpërndarjen e të ardhurave që shkaktohet nga luhatjet në

çmimet e mallrave, ndryshon nga luhatshmëritë e shkaktuara nga një krizë financiare. Por, në

shumicën e rasteve segmenti më i varfër i popullsisë ka barrën më të madhe të efekteve anësore

të paqëndrueshmërive makroekonomike, sepse: Së pari, burimet e tyre të të ardhurave janë më

pak të deversifikushme. Zakonisht, burimi i tyre i vetëm i të ardhurave janë të ardhurat nga puna.

Së dyti, nivelet e tyre më të ulëta në posedimin e aseteve dhe qasjet e kufizuara për përfitimin e

shërbimeve financiare kufizojnë të varfërit që të përfitojnë nga mekanizmat e vetësigurimit. Dhe

së fundmi, të varfërit varen më shumë nga transfertat publike dhe shërbimet sociale, kryesisht për

shërbime shëndetësore dhe arsimim, ku, ka të ngjarë që gjatë periudhave të krizave të shkurtohen

shpenzimet publike, duke e bërë më të vështirë jetën e të varfëreve.

Për këtë arsye, duke u rritur pabarazitë në të ardhura, mungesa e stabilitetit makroekonomik

mund të kontribuojë në një rritje të varfërisë në shoqëri. Luhatjet negative në të ardhura mund të

ndikojnë në shpërndarjen e të ardhurave përkohësisht, e cila rrit varfërinë tranzitore, ose mund të

ndikojnë në shpërndarjen e përhershme në të ardhurat, të cilat në këtë rast rrisin varfërinë

kronike. Sipas Guillaumont dhe Korachais (2008) edhe nëse ndërmerren politika pro të varfërve

në mënyrë që të reduktojnë varfërinë e tyre dhe të ndalojnë ndikimin e paqëndrueshmërive

makroekonomike në rritjen e varfërisë, përsëri dyshohet se jo-stabiliteti makroekonomik do të

shoqërohet me ulje të ngadaltë të varfërisë për një normë të caktuar mesatare të rritjes. Sipas

Agénor dhe Montiel (2008), një nivel i lartë i pabarazisë ka jo vetëm pasoja negative për

zhvillimin afatgjatë por edhe për luhatjet afatshkurtra makroekonomike. Pabarazia në të ardhura

mund të krijojë jo-stabilitet social që mund të rrisë destabilitetin makroekonomik. Përveç kësaj,

vendet me nivele të larta të pabarazisë së të ardhurave kanë tendencë që të kenë një barrë të

41

vogël dhe të paqëndrueshme taksimi; kjo mund të përkthehet në luhatshmëri të lartë të

shpenzimeve publike. Iyigun dhe Owen (2004) argumentojnë se pabarazia e të ardhurave mund

të sjellë ndryshueshmëri në konsumin privat, ku aftësia për të marrë kredi varet nga të ardhurat.

Ata zbluan se në vendet me të ardhura të larta, rritjet e pabarazisë në të ardhura shoëqërohen me

më shumë luhatshmëri në rritjen e konsumit dhe të PBB-së reale, ndërsa në vendet me nivel të

ulët në të ardhura, nivelet e larta të pabarazisë në të ardhura shoqërohen me më pak

paqëndrueshmëri në rritjen e konsumit dhe të PBB-së reale.

Mundet që efekte të tilla të ndryshme ndërmjet vendeve më nivel të lartë në të ardhurat për frymë

dhe atyre me nivel të ulët shkaktohen sepse zhvillimet financiare dhe mbeshtetjet me kredit janë

të lidhura pozitivisht me nivelet më të larta të të ardhurave për frymë. Ghiglino dhe Venditti

(2007), duke përdorur një model neo-klasik të rritjes me funksion preference, heterogjenitetin,

treguan se pabarazia në pasuri mund të çojë në luhatjet endogjene në rritjet ekonomike. Prandaj,

vendet në zhvillim, të cilat karakterizohen nga pabarazia në pasuri, përjetojnë më shumë

destabilitet makroekonomik.

4.7.2 Kostot e mirëqenies

Kostot e mirqenjes ekonomike, të shkatuar nga paqëndrueshmëritë makroekonomike , takohen

në dy format e saj (të drejtpërdrejtë dhe jo të drejtpërdrejtë ). Kosto e drejtpërdrejtë e mirëqenies

gjenerohet përmes paqëndrueshmërive në konsum. Studimet tregojnë se kostot e mirëqenies nga

luhatshmëritë në konsum mund të jenë thelbësore. Këto kosto përfshijnë një kosto jo të

drejtpërdrejtë të mirëqenies nëpërmjet efektit të saj negativë në rritjen e të ardhurave.

Lucas (1987) në librin e tij të famshëm "Modelet e Cikleve të Biznesit", u përpoq të vlerësojë

kostot sociale të luhatjeve ekonomike; për të krijuar një ide mbi impaktet sasiore dhe rëndësinë e

politikave të stabilizimit, "Lucas” vlerësoi se kostot e mirëqenies së luhatjeve ekonomike, të cilat

zënë vetëm 0,05 % të konsumit për frymë, janë shumë të parëndësishme. Megjithatë, disa nga

studimee e fundit, kanë vënë në pikëpyetje këto rezultate. Reis (2006) konstatoi se kostot e

mirëqeniës së luhatshmërisë makroekonomike janë qartësisht më të larta se ato që Lucas kishte

llogaritur. Reis vlerësoi se kostot për të eliminuar pasiguritë në paqëndrueshmëritë

makroekonomik janë ndërmjet 0,5 dhe 5 për qind të konsumit për frymë. Ai shpjegon se rritjet në

këto kosto janë shkaktuar nga reduktimi i kursimeve dhe investimeve.

Pallage (2003) argumenton se kostot e mirëqenies së luhatshmërisë makroekonomike janë në

thelb më të mëdha në vendet e varfra se sa në Shtetet e Bashkuara. Duke përdorur disa modele,

Lucas (1987) llogariti koston e mirëqenies së luhatjeve agregate në vendet më nivel të ulët të

ardhurash për frymë dhe pastaj krahasoi këto kosto me vlerësimet e marra nga të njëjtat modele

duke përdorur rezultatet e gjetura për SHBA. Pallage konstatoi se kostoja mesatare e mirëqenies

së cikleve të biznesit në vendet me nivel të ulët të ardhurash për frymë, është 10 - 30 herë më e

madhe se vlerësimet e Lukas-it për Shtetet e Bashkuara. Ai gjithashtu, theksoi se për vendet e

varfra kostot e mirëqenies për të eleminuar luhatjet agregate mund të jenë aq të madha sa të

tejkalojnë rritjen prej 1% të PBB-së.

Edhe pse vlerësimet nga Pallage nuk mund të merren si një kosto absolute e mirëqenies së

destabilitetit makroekonomik për vendet me nivel të ulët të ardhurash, është e sigurt se kostoja e

mirëqenies është shumë më e lartë në vendet e varfra se sa në ekonomitë e zhvilluara. Në fakt,

paqëndrueshmëria makroekonomike, prek në mënyrë jo proporcionale më shumë të varfërit,

42

sepse modelet e konsumit janë shumë më të ndjeshme, ndaj luhatjeve të të ardhurave në vendet

me nivel të ulët të të ardhurave.

Këto rezultate sugjerojnë një rishikim të politikave ekonomike në vendet e varfra, ku gjithmonë

rekomandohet, që vendet në zhvillim të fokusohen në politikat makroekonomike që gjenerojnë

rritje ekonomike. Megjithatë, jo shumë vende patën sukses në arritjen e një rritje ekonomike të

qëndrueshme afatgjatë. Pavarësisht konkluzioneve teorike në teorinë ekonomike, ekonomistët

nuk janë ende në gjendje që të ofrojnë një zgjidhje përfundimtare për vendet që vuajnë

karakteristikat e një rritje jo të qëndrueshme. Easterly (2002) citon se një qasje e drejtë do të

ishte ushtrimi i politikeve makroekonomike të rritjes ekonomike me masa që kanë për qëllim

zbutjen e luhatjeve ekonomike për arritjen e stabilitetit makroekonomik.

4.7.3 Burimet e destabilitetit makroekonomik

Studimet empirike kanë identifikuar faktorë të shumtë që mund të shkaktojnë paqëndrueshmëri

në agregatët makroekonomikë. Këta faktorë janë të natyrave të ndryshme, që në vazhdim

klasifikohen në faktorë ekzogjen dhe endogjen. Në këtë situate, këto dy grupe faktorësh nuk

nënkuptojnë se ata janë faktorë të jashtëm apo të brendshëm në lidhje me ekonominë, por nëse

ata mund të kontrollohen nga qeveria dhe se mund të ndikohen nga politikat ekonomike dhe

reformat strukturore. Mbështetja në rezultatet e studimeve empirike synon identifikimin e

burimeve në paqëndrushmëritë makroekonomike. Një pjesë e madhe e këtyre studimeve

fokusohet në përdorimin e modeleve ekonometrike për të identifikuar shkaqet e luhatshmërive

makroekonomik.

Luhatjet e shkakëuar nga fakrorët ekzogjenë kanë ndikim të madh në destabilitetin

makroekonomik në ekonomitë e vogla dhe të hapura. Mbi të gjitha, në kushtet e luhatjeve

tregëtare, luhatjet në çmimet relative të eksporteve ndaj çmimeve të importeve besohet të jenë

më të theksuara në vendet më të vogla, për shkak së roli i tyre në përcaktimin e çmimeve në

tregjet globale nuk është i rëndësishëm. Pra këto vende janë të detyruara të pranojnë çmimet e

vendosura në tregjet globale. Disa nga këto vende kanë nivel shumë të ulët të prodhimit të

brendshëm, si në sektorin imdustrial, ashtu dhe në sektorin bujqësor. Ato janë shumë të varura

nga importet, investimet kapitale, inputet e ndërmjetme në produktet e gatshme ushqimore dhe jo

ushqimore. Prandaj, tronditjet e çmimeve në tregjet globale ndikojë më shumë në këto vende. Për

më tepër, meqenëse këto vende eksportojnë vetëm një pakicë mallrash, ato mbështeten fuqishëm

në të ardhurat e tyre nga eksporti për të kryer pagesat e shërbimeve të tyre, shlyrjen e borxhit të

jashtëm etje. Gjithashtu, të ardhurat e tyre të eksportit janë shumë të paqëndrueshme për shkak të

luhatjeve të kërkesës dhe çmimeve në tregjet globale. Duke pasur parasysh karakteristikat të tilla

strukturore është e lehtë të konkludohet se vendet e vogla, të hapura dhe në zhvillim janë shumë

më të ekspozuara ndaj impakteve të faktorëve ekzogjen.

Studimet empirike mbështesin faktin se vetë kushtet e tregut ndikojnë një pjesë të rëndësishme të

luhatshmërisë makroekonomike në vendet në zhvillim. Mendoza (1995) konstatoi se kushtet e

tregut shpjegonë 56 për qind të luhatjeve të prodhimit në vendet në zhvillim. “Kose dhe

Riezman” (2001) vlerësojnë se kushtet e tregut shpjegojnë pothuajse gjysmën e luhatshmërisë në

prodhimin agregatë në Afrikë. Kurse, Kose (2002) modeloi rritjen e një ekonomie të vogël të

hapur nën kushtet e një modeli dinamik stokastik, duke e shpërbërë serinë sipas luhatjeve dhe

43

trendit, ku vlerësoi se luhatjet e çmimeve në tregjet globale kanë një impakt të konsiderueshëm

në luhatjet e cikleve të biznesit në vendet në zhvillim.

Sipas Bandinger (2010) edhe pse disa studime të tjera kanë arritur në përfundimin se niveli i

ndikimit të goditjeve të jashtme në luhatjet e prodhimit mund të jetë më i ulët, nuk ka dyshim se

impaktet ekzogjene nga jashtë janë një përcaktues i rëndësishëm i luhatjeve në prodhim.

Kanalet kryesore të transmetimit të impakteve ekzogjene janë tregjet dhe integrimi financiar.

Duke pasur parasysh faktin se shumica e luhatjeve të çmimeve në tregjet globale ka të bëjë me

produktet bazike ushqimore dhe jo-ushqimore, vendet më të hapura në tregjet ekonomike globale

që nuk kanë prodhim të brendshëm të mjaftueshme, kanë tendencë të jenë më të prekshme ndaj

goditjeve të jashtme. Integrimi financiar, nga ana tjetër, i bën vendet më të prekura ndaj

goditjeve globale financiare, luhatjeve të normave të interesit dhe kreditimeve bankare.

Gjithashtu, niveli i specializimit të një vendi luan një rol të rëndësishëm në përcaktimin e

ndikimit të goditjeve të jashtme. Vendet me një ekonomi më të diferncuar, si në eksporte, ashtu

dhe në srukturën e prodhimit janë në gjendje të minimizojnë efektet negative të goditjeve të

jashtme.

Në lidhje më kërkesën, importuesit e mëdhënjë janë më të prekshëm, sepse ata nuk kanë

zëvendësues në prodhimin e brendshëm, ndërsa në lidhje më ofertën, eksportuesit e specializuar

janë gjithashtu të prirur të pranojnë luhatjet e çmimeve në tregjet globale për shkak se ata nuk

kanë ndikim në politikat e vendosjes së çmimeve. Një rast i veçantë ka të bëjë me vendet e

pasura në resurse natyrore. Shpesh ndodh që vendet e pasura në burime natyrore të përjetojnë

luhatje të mëdha në treguesit e tyre fiskal, sepse një pjesë e madhe e të ardhurave të tyre është e

bazuar në eksportet e tyre të mallrave. Në periudhat e çmimeve të larta në mallrat e prodhuara

prej tyre, vendet krijojnë likuiditete të tepërta nga eksportet e mallrave të tyre. Collier (2008)

shpjegon se në periudha të tilla qeveritë e këtyre vendeve rrisin shpenzimet e tyre, duke

financuar projekte të mëdha investuese afatshkurtëra dhe afatmesme. Por, kur çmimet e mallrave

bien, ka një rënie të papritur në të ardhurat fiskale, dhe qeveritë nuk mund të vazhdojnë të

financojnë më tej projektet e tyre që janë duke u zbatuar. Për më tepër, sapo qeveria rrit

shpenzimet e saj, ajo nuk mund t’i reduktoj ato përsëri për shkak të kufizimeve politike dhe

shoqërore. Kështu, në periudhat e rënjes së çmimeve të mallrave, vendet me burime të pasura që

nuk kanë përvojë në menaxhimin fiskal, përballen me luhatje të mëdha në treguesit e tyre fiskalë

(rritje të defiçitit, rritje të normave të taksimit ose në reduktim të shpenzimeve publike). Luhatjet

fiskale shkaktojnë paqëndrueshmëri në agregatët e tjerë makroekonomikë nëpërmjet kanaleve të

konsumit, ku familjet rregullojnë sjelljet e tyre me rëniet në nivelin e pagave ose me rëniet në

nivelin e punësimit.

4.7.4 Goditjet në ofertë

Goditjet në ofertë, të tilla, si rëniet dhe rritjet e produktivitetit, apo goditjet klimatike,

kontribuojnë në mënyrë të konsiderueshme në luhatjet e prodhimit në vendet në zhvillim.

Hoffmaister dhe Roldós (1997) studiuan paqëndrueshmëritë makroekonomike në vendet e Azisë

dhe Amerikës Latine, dhe arritën në përfundimin se goditjet në ofertë luajnë një rol të

rëndësishëm në shpjegimin e paqëndrueshmërisë së prodhimit, madje edhe në afat të shkurtër.

44

Kose (2002) vlerësoi se goditjet nga produktivitetit shpjegojnë 10 % të luhatjeve të prodhimit

sektorial në vendet e vogla dhe në zhvillim.

Rodrik (1999) analizoi shkakun pse disa ekonomi janë ndikuar më shumë nga luhatshmëritë e

mjedisit të jashtëm gjatë gjysmës së dytë të viteve 1970, ndërsa, të tjera vuajtën për një dekadë

apo më shumë para se të fillojnë të marrin veten. Për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje, ai shtroi

hipotezën se konfliktet e brendshme sociale janë çelësi për të kuptuar këtë fenomen. Ai theksoi

se problemet sociale ndërveprojnë me goditjet e jashtme në njërën anë dhe institucionet vendore

të menaxhimit të problemeve në anën tjetër. Këto ndërveprime luajnë një rol qendror në

shpjegimin e impakteve të mjedisit të jashtëm ndaj luhatjeve në rritjen ekonomike. Kur

problemet sociale janë të thella dhe institucionet e menaxhimit të tyre janë të dobëta, kostot

ekonomike të goditjeve ekzogjene pritet të jenë më të rënda. Në fakt hendeqet sociale gjenerojnë

pasiguri në mjedisin ekonomik, e për rrjedhojë vonojnë rregullimet në arritjen e ekuilibrit

makroekonomik. Hartuesit e politikave që u përkasin grupeve të ndryshme sociale nuk do të jenë

në gjendje të arrijnë një marrëveshje në kryerjen e reformave të nevojshme strukturore, për t'iu

përgjigjur goditjeve të jashtme. Për këtë arsye, vendet që vuajnë nga problemet sociale përjetojnë

efekte të forta paqëndrueshmërie.

Në një studim plotësues Tornell dhe Lane (1999) analizuan një ekonomi që karakterizohej nga

një infrastrukturë e dobët institucionale politike dhe ligjore. Ata u përqëndruan në një proces

fiskal në të cilin grupe të fuqishme bashkëveprojnë në mënyrë dinamike për të alokuar burimet

kombëtare në funksion të interesave të tyre. Probleme të tilla, sipas tyre, ngadalësuan rritjen.

Autorët gjithashtu vërejnë se qeveritë në këto vende ndjekin politika favorizuese për grupet e

tyre të interesit, duke mbështetur financiarisht projekte jo-efikase.

4.7.5 Faktorët endogjen

Klasifikimi i burimeve që kontribuojnë në luhatjet makroekonomike, si ekzogjen dhe endogjen,

nuk mund të konsiderohet një klasifikim i përsosur, edhe pse shumë nga faktorët e shqyrtuar deri

tani duket se janë ekzogjen, që do të thotë se ata nuk mund të kontrollohen ose ndikohen nga

qeveritë. Por në afatin e gjatë, ata mund të kthehen në faktorë endogjenë. Sipas Maliku dhe

Temple (2009), edhe pse ekspozimi ndaj hapjes së tregut mund të trajtohet si ekzogjen, luhatjet

në rritjet ekonomike varen nga strukturat e importit dhe eksportit, strukturë e cila në periudhë

afatgjatë konsiderohet si faktor endogjen. Por, qeveritë mund të modifikojnë strukturën e tyre në

afat më të gjatë, duke zbatuar reformat e nevojshme strukturore ose duke diversifikuar strukturën

e eksportit për të ulur ekspozimin e ekonomisë ndaj goditjeve të jashtme. Shkallët e ekspozimit

ndaj goditjeve (të jashtme apo të brendshme) janë kështu funksion i karakteristikave strukturore

të një ekonomie, ndërsa zgjedhjet e politikave të caktuara ndikojnë pjesërisht në luhatjet

ekonomike, edhe nëse një ekonomi për shkaqe të ndryshme është në kushtet e përballjes së disa

kufizimeve afat gjatë. Në fakt, impaktet e sjelljes së ekonomisë ndaj goditjeve agregate

përcaktohen nga bashkërendimi i veprimeve racionale të individëve, firmave, familjeve dhe

qeverive, për ta sjell ose jo ekonominë përsëri në ekuilibër. Në këtë kontekst, sipas Easterly et al.

(2000), goditjet makroekonomike janë në një farë mase faktorë endogjen.

45

4.7.6 Integrimi financiar

Ka pasur një gamë të gjerë studimesh teorike dhe empirike se si zhvillimi dhe integrimi financiar

ndikojnë në stabilitetin makroekonomik. Ekziston një konsensus i përgjithshëm se integrimi

financiar redukton destabilitetin makroekonomik, edhe pse nuk ka ndonjë marrëveshje unike mbi

ndikimin e integrimit financiar në destabilitetin makroekonomik.

Aghion, Bacchetta, dhe Banerje (2004) propozuan një kornizë për analizimin e rolit të zhvillimit

dhe integrimit financiar si burim i jo-stabilitetit në ekonomitë e vogla dhe të hapura. Ata treguan

se ekonomitë në një nivel të ulët të zhvillimit financiar janë më të paqëndrueshme se të dyja

ekonomitë: i) shumë të zhvilluara ose ii) shumë të pazhvilluara. Goditjet e përkohshme në vendet

me zhvillim financiar të ndërmjetëm do të kenë një ndikim më të madh në ekonominë reale.

Autorët shpjegojnë se: në vendet që kanë nivele shumë të larta të zhvillimit financiar, shumica e

firmave nuk janë të kufizuara në sigurimin e aseteve likuide, kështu që goditjet ndaj rrjedhës së

parasë janë të parëndësishme. Në anën tjetër, në vendet me nivel shumë të ulët të zhvillimit

financiar, firmat mund të mos marrin hua të mjaftueshme , prandaj reagimi i tyre ndaj goditjeve

në mjetet monetare është mjaft i ulët. Kurse në vendet me nivele të ndërmjetme të zhvillimit

financiar goditjet ndaj rrjedhës së parasë kanë një impakt intensiv për të shkaktuar jo stabilitet.

Megjithatë, vlerësimet e bëra nuk sugjerojnë që vendet, të cilat janë në fazën e hershme të

zhvillimit financiar, janë krejtësisht të sigurta nga efektet negative të goditjeve të përkohshme në

sektorin financiar. Në fakt, sipas Aghion, Banerjee dhe Piketty (1999), në vendet me të meta

serioze në tregun e kapitaleve, ku investitorët kanë qasje të pabarabartë në kapitalet dhe në

mundësitë për të investuar, luhatjet endogjene ka të ngjarë të shfaqen në PBB agregate,

investimet, dhe normat e interesi. Ekonomitë që e kanë më pak të zhvilluar sektorin financiar dhe

tregun e kapitaleve kanë tendencë të rriten më ngadalë dhe rritjet e ekonomike të tyre të jenë më

të paqëndrueshme.

Sa i përket integrimit financiar, Aghion dhe Banerjee (2005) theksojnë se në vendet me nivel të

ndërmjetëm të zhvillimit financiar, liberalizimi financiar i pa kufizuar mund të destabilizojë

ekonominë, duke sjellë paqëndrueshmëri ekonomike në periudha afat shkurtra. Kështu që

liberalizimi plotësisht i tregjeve të kapitalit nuk mund të jetë një ide e mirë të paktën derisa

sektori i brendshëm financiar të jetë zhvilluar mirë. Agénor dhe Montiel (2008), pajtohen se

integrimi më i madh me tregjet financiare ndërkombëtare ekspozon shumë vende me të ardhura

të mesme që të zhvendosin kapitalet e tyre, diku tjetër, të cilat mund të përkeqësojnë

paqëndrueshmërinë makroekonomike.

Megjithatë, Loayza dhe Raddatz (2006) gjetën rezultate të paqarta mbi ndikimin e hapjes

financiare mbi stabilitetin makroekonomik. Ata gjetën se integrimi financiar redukton ndikimin e

goditjeve të jashtme, ndërsa zhvillimi i brendshëm financiare ka një rol të madh në stabilizimin e

ekonomisë. Por kur ata lejuan ndërveprimet ndërmjet zhvillimit financiar dhe hapjes financiar në

modelin e tyre, ata gjetën se zhvillimi financiar redukton ndikimin e goditjeve të jashtme vetëm

në vende me integrimin më të lartë financiar, por do të ketë një efekt të kundërt, kur hapja

financiare është e ulët. Ky rezultat tregon se reformat në sistemin financiar vendas duhet të

integrohen më shumë me tregjet financiare globale. Autorët arritën në përfundimin se një hapje

financiare më e lartë ndaj tregjeve financiare rajonale të pazhvilluara mund të çojë në një rritje të

ndikimit të goditjeve të jashtme. Në të kundërt, kur hapja financiar ndodh në një vend me tregje

financiare të zhvilluara mirë, ndikimi i goditjeve të jashtme do të jetë më i ulët.

46

4.7.7 Hapjet e tregut

“Loayza dhe Raddatz (2006) konstatuan se sa më e hapur të jetë një ekonomi, aq mi i madh do të

jetë impakti i ndikimit të goditjeve të jashtme mbi prodhimin, sidomos, kur këto impakte janë

negative. Sa më e hapur të jetë një ekonomi aq më i madh do të jetë volumi i shkëmbimeve

tregtare që përkthehet në një impakt më të madh të faktorëve të jashtëm në rritjen ekonomike.

Autorët vlerësuan se rritjet e prodhimit në termat e shkëmbimeve tregtare më afërsisht 1 devijim

standard nga mesatarja ndikojnë luhatjet ekonomike me 1,4 % më shumë, kur treguesi i hapjes

tregtare të ekonomisë konsiderohet të jetë afërsisht 75%, krahasur me treguesit e hapjes në

nivelin 25%. Megjithatë, ndikimi është dukshëm më i vogël kur hapjet tregtare ndodhin në një

vend me tregje financiare lokale të zhvilluara mirë. Kose et al (2006) pohoi se në analizën e

rritjes së paqëndrueshmërisë, koeficienti i vlerësimit të bashkëveprimit ndërmjet luhatshmërisë

dhe integrimit tregtar është shumë pozitiv. Ata gjetën se hapja e tregtisë është e lidhur pozitivisht

me paqëndrueshmëritë në prodhimin industrial. Duke trajtuar eksportet dhe importet, veç e veç,

rezultatet e tyre tregojnë se importimet në një sektor rritin paqëndrueshmërinë më shumë se

eksportet. Ata vlerësuan se rritjet me një devijim standard nga hapjet tregtare rritën

paqëndrueshmërinë totale me rreth 15 % të variancës mesatare agregate. Në fakt, kur një

ekonomi është e hapur për tregtinë ndërkombëtare, një industri është më e ndjeshme ndaj ofertës

globale dhe goditjeve të kërkesës. Hapjet tregtare rrisin paqëndrueshmërinë e përgjithshme,

sepse ato çojnë në specializim dhe në një strukturë më pak të diversifikuar të prodhimit.

Në një qasje të veçantë, Razin et al. (2003) vlerësoi ndikimin e hapjes tregtare përmes kostove

rregulluese të investimeve. Ata theksuan se, në praninë e ekonomive të shkallës, hapjet e tregut

mund të shkaktojnë paqëndrueshmëri në koston e instalimit të investimeve, përmes ndryshimeve

në kushtet e tregtisë dhe në këtë mënyrë mund të gjenerojë jo-stabilitet në formën e cikleve të

investimeve. Në një periudhë të mirë tregtare me kosto të ulët në instalimin e investimeve, vendi

do të përjetojë një bum në ciklin e investimeve, ndërsa në një periudhë jo të mirë tregtare priten

rënie në investime për shkak të rritjes së kostos së investimeve. Në vendet në zhvillim, firmat

përballen me kosto relativisht të larta investimi për shkak të infrastrukturës jo adekuate, si

komunikimi, transporti dhe kualifikimi i dobët i punonjësëve. Pra, hapjet e tregtut në vende të

tilla do të gjenerojnë luhatje më të theksuara në ciklet e investimeve, krahasuar me vendet e

zhvilluara.

4.7.8 Diversifikimi

Struktura e tregtisë së një vendi luan një rol të madh në transmetimin e goditjeve të jashtme,

veçanërisht në termat e goditjeve/luhatjeve tregtare. Pra struktura e tregtisë mund të minimizojë

ose rrisë impaktet e luhatjeve të jashtme në rritjen ekonomike. Shumë ekonomistë theksojnë se

ekonomitë më pak të diversifikuara janë më shumë të rrezikuara nga goditjet e jashtme.

Acemoglu dhe Zilibotti (1997), Koren dhe Tenreyro (2006, 2007), Stiglitz et al (2006),

Giovanni dhe Levchenko (2006), Malik dhe Temple (2009) Haddad et al (2010) citojnë se

goditjet e jashtme mund të ndikojnë në një ekonomi përmes eksporteve dhe importeve. Nga njëra

anë, vendet eksportuese me specializim të lartë dhe përqendrim më të lartë në eksportet e tyre

varen shumë nga të ardhurat e fituara nga disa prej mallrave të tyre eksportuese (prodoukte të

prodhuara ose lëndë të para). Në këtë rast, një rënie në kërkesën globale apo në çmimet globale

do të ndikojë rëndë ekonomitë e tyre, si në prodhim e punësimin, ashtu dhe në të ardhurat fiskale.

47

Nga ana tjetër, vendet të cilat nuk e kanë të mjaftueshëm prodhimin e brendshëm dhe

mbështeten shumë në importimin e mallrave të ndërmjetme dhe përfundimtare për të kënaqur

kërkesat e tyre të brendshme janë gjithashtu shumë më të prekshme. Një rritje në çmimet globale

do të ndikojë fuqishëm ekonomitë e tyre përmes gjenerimit të inflacionit dhe uljes së fuqisë

blerëse. Prandaj, shqetësim, nuk është vetëm niveli i diversifikimit në strukturën e eksportit, por

edhe diversifikimi në strukturën e prodhimit të ekonomisë. Ekonomitë më pak të larmishme

ballafaqohen nga pasiguri e rrisqe të larta, si dhe vuajnë më shumë nga goditje në mjedisin e tyre

të jashtëm. Kurse, diversifikimi i lartë minimizon pasiguritë dhe rrisqet që vijnë nga goditjet e

jashtme.

Haddad et al. (2010) vuri në dukje se efektet e hapjes tregtare në luhatjet ekonomike

minimizohen me rritjen e nivelit të diversifikimit të eksporteve, si në produkte, ashtu dhe në

tregje. Sipas tyre, jo vetëm diversifikimi në produkte (numri i mallrave të eksportuara) por edhe

diversifikimi në tregje (numri i destinacioneve tregtare) luajnë një rol të rëndësishëm në uljen e

impaktit të faktorëve ekzogjen në rritjen ekonomike. Sipas“Malik dhe Temple (2009)

paqëndrusmëritë në hapjet tregtare janë të lidhura fort me mungesën e diversifikimit. “Giovanni

dhe Levchenko (2006) shpjegojnë se disa vende specializohen në mënyrë sistematike në sektor

pak ose shumë të rriskueshëm. Ata studiuan përmbajtjen e rriskut në modelet e eksportit të

vendit, dhe vlerësuan se rritja e specializimit kontribuon me 7,5 për qind në luhatshmërinë e

prodhimit.

Acemoglu dhe Zilibotti (1997) duke përdorur një model të rritjes neoklasike, shoqëruar me

pasiguritë në nivel mikro, treguan se ekonomitë më pak të zhvilluara janë më të paqëndrueshme,

sepse ata nuk janë në gjendje të diversifikojnë rriskun. Në fazat e hershme të zhvillimit, për

shkak të mungesës së kapitalit dhe për faktin se nga një numër i madh i projekteve të ndërmarra

mund të financohet vetëm nga një numër i kufizuar projektesh me rrisk të ulët, por që janë më

pak produktive. Këto pengesa e kufizojnë diversifikimin e rriskut në këto ekonomi, duke e bërë

sipërmarrjen në ekonomi më pak produktive. Ideja kryesore e këtyre modeleve qëndron në faktin

se difersifikimi mundëson rialokimin gradual të kapitaleve në projekte më produktive, duke

reduktuar luhatjet në rritjen ekonomike.

Koren dhe Tenreyro (2006) zhvilluan një model endogjen të rritjes nga diversifikimi teknologjik

për të shpjeguar paqëndrueshmëritë e prodhimit në fazat e hershme të zhvillimit. Ideja kyçe në

këto modele është se si gjatë prodhimit përdoren inpute të ndryshme, luhatjet e të cilave janë jo

të korreluara. Firmat duke përdorur lloje të ndryshme inputsh mund të zbusin ndikimin e

luhatjeve të inputeve individuale që ndikojnë mbi produktivitetin. Në fakt, vendet kur zhvillohen,

krijojnë inpute të reja, si dhe shumë prej inputeve që zotërojnë i alokojnë në sektorë që kanë

avantazhe krahasuese. Kjo e bën “outputin/Prodhimin” sektorial më pak të paqëndrueshme dhe

redukton paqëndrueshmërinë në nivelin agregat. Kështu progresi teknologjik instinktivisht ul

paqëndrueshmërinë në rritje. Koren dhe Tenreyro (2007) argumentuan se vendet e varfra janë më

të paqëndrueshme, sepse ato specializohen në pak sektorë që bartin rreziqe sektoriale të larta.

Pothuajse 50 për qind e paqëndrueshmërisë ekonomike ndërmjet vendeve të varfra dhe të pasura,

shpjegohet nga dallimet sektoriale të ekonomisë (përqëndrimi më i lartë dhe rreziku sektorial).

48

4.8 Paqëndrushmëritë në politikat makroekonomike

Sipas Bleaney (1996), Easterly, Islam and Stiglitz (2000), Fatas (2005), Loayza and Raddatz

(2006), Raddatz (2007), Loayza et al., (2007), deformimet në politikat makroekonomike (të tilla

si politikat fiskale, shtrembërimet në kurset e këmbimit etj, keqmenaxhimi ekonomik (të tilla si

defiçitet e mëdha buxhetore, politikat jo-efikase monetare për mbajtjen në kontroll të inflacionit,

pozitat jo të qëndrueshme në tregjet globale, etj., dhe politikat destabilizuese, kontribuojnë në

paqëndrueshmëritë makroekonomike.

Megjithatë, disa ekonomistë si: (Acemoglu et al, 2003;. Easterly, 2005) janë skeptikë se politikat

makroekonomike mund të kenë një impakt vendimtar në stabilitetin makroekonomik. Sipas tyre

deformimet në politikat makroekonomike, ka shumë të ngjarë të jenë me shumë simptoma të

institucioneve të dobëta, se sa shkaqe të luhatshmërive ekonomike. Megjithatë, Fatás (2005),

konfirmon se vetëm paqëndrueshmëritë politike kanë një efekt përcaktues në performancën

makroekonomike.

4.8.1 Institucionet e dobeta

Studimet e fundit argumentojnë se institucionet luajnë një rol të madh në rritjen e stabilitetit

makroekonomik. Në fakt, institucionet me veprimet e tyre ndikojnë njlloj, si luhatjet ekzogjene,

ashtu dhe madhësinë e ndryshimit të variablave. Institucionet e forta dhe efikase krijojnë

mekanizmat e menaxhimit të riskut, kundër goditjeve ekzogjene, për të zvogëluar ndikimin e tyre

negativ në ekonomi. Megjithatë, Rodrik (1999), citon se kur institucionet janë të dobëta, ndikimi

i luhatshmërisë së goditjeve ekzogjene, pritet të rritet nga prezenca e konflikteve që shoqërojnë

një shoqëri. Prandaj, sa më të dobëta të jenë institucionet, aq më i madh është dhe efekti i

goditjeve në ekonomi. Institucionet e dobëta u referohen institucioneve politike dhe

administrative, ku vërehen probleme të tilla, si: mitmarrja, korrupsioni, sistemi jo efektiv

gjyqësor, paqëndrueshmëritë politike, pasiguria sociale, etj.. Pra, vendet me institucione të varfra

jo vetëm që rriten më ngadalë në periudha afat gjata, por dhe përjetojnë paqëndrushmëri dhe

rezultate makroekonomike më të dobëta se vendet e zhvilluara me institucione të konsoliduara.

Në fakt, në shoqëritë institucionalisht të dobëta, elitat dhe politikanët gjejnë mënyra të ndryshme

të shpronësimit të burimeve, si me anë të instrumenteve mikroekonomike, ashtu dhe me anë të

instrumenteve makroekonomik. Në shoqëritë e tilla, bashkëpunimi ekonomik është i bazuar mbi

besimin, ku marrëveshjet kontraktuale janë të papërsosura. Goditjet, në këtë rast, e bëjnë të

pamundur mbështetjen dhe bashkëpunimin për të përballuar paqëndrueshmëritë ekonomike. Për

më tepër, në vendet me institucione të dobëta, sipërmarrësit mund të zgjedhin sektorë apo

aktivitete, nga të cilat, ata mund të tërheqin kapitalin e tyre më shpejt, pas një goditjeje të

perceptuar, duke kontribuar më tej në paqëndrueshmërinë ekonomike.

Studime të tjera empirike kanë identifikuar gjithashtu marrëdhënie të forta ndërmjet konsolidimit

të institucioneve dhe paqëndrueshmërisë ekonomike. Malik dhe Temple (2009) vërejtën se

vendet me institucione të dobëta kanë tendencë të jenë më të paqëndrueshme. Ata arritën në

përfundimin se gjeografia dhe institucionet janë të dyja të rëndësishme. Pasi të kombinuara, ato

mund të shpjegojnë dy të tretat e variacionit në paqëndrueshmëritë ekonomike. Klomp dhe de

Haan (2009) ekzaminuan efektin e institucioneve politike mbi paqëndrueshmërinë e rritjes

ekonomike dhe konkluduan se demokracia redukton paqëndrueshmërinë ekonomike, ndërsa disa

49

dimensione të paqëndrueshmërisë politike dhe pasiguritë në politikbërje ndikojnë në rritjen e

paqëndrueshmërisë ekonomike. Tang et al”. (2008) identifikuan përparimin teknologjik si një

kanal që ndërmjetëson, ndërmjet institucioneve dhe paqëndrueshmërisë makroekonomik. Autorët

shpjegojnë se përparimi teknologjik është një faktor i rëndësishm në stabilizimin e luhatjeve

makroekonomik.

4.8.2 Fleksibiliteti mikroekonomik

Makroekonomia Moderne (d.m.th Neo-Keynesian-ët) bazohet në vendosjen e ekuilibrit në

modelet konkurruese, duke u mbështetur në parimet mikroekonomike (të tilla si konkurrenca

joperfekte, qëndrushmëritë në çmime, qëndrushmëritë në pagat reale, kufizimet kreditore, etj.).

Sipas kësaj teorie, luhatjet në prodhim krijohen nga ndryshimet në inputet e punës apo kapitalit,

ose nga çmimet e inputeve (p.sh. pagat ose çmimet e produkteve dhe shërbimeve) ose nga

teknologjia. Megjithatë, studimet empirike kanë dhënë rezultate të përziera në mbështetje të

këtyre modeleve teorike. Easterly, Islam and Stiglitz (2000), duke krahasuar vendet që bëjnë

pjesë në OECD me vendet me nivel të ulët të ardhurash, nuk gjëtën asnjë dëshmi, si për

argumentet, se qëndrushmëritë në paga dhe çmime shkaktojnë luhatje ekonomike, ashtu dhe për

argumentet, se paqëndrueshmëritë në paga dhe çmime rrisin paqëndrueshmëritë e prodhimit

përmes efekteve të kërkesës. Një shpjegim i mundshëm është se ndryshimet negative të kërkesës

kompensohen nga efektet pozitive të fleksibilitetit në paga. Megjithatë, në qoftë se shpjegimet e

këtyre modeleve teorike mbi luhatje e prodhimit janë bazuara në qëndrueshmërinë e çmimeve

dhe pagave reale, atëhere këto modele nuk arrijnë të shpjegojnë pse prodhimi në vendet me të

ardhura më të ulëta është më i paqëndrueshëm se në vendet e zhvilluara.

Disa studime empirike nga ekonomistë në Bankën Botërore kanë gjetur se sjelljet

mikroekonomike pengojë përshtatjen ndaj goditjeve, duke kufizuar aftësinë e ekonomisë për të

rialokuar burimet. Sipas Loayza et al., (2004), procedurat dhe rregullimet mikroekonomike si

tregjet e produkteve, të punës dhe rregullat fiskale, çojnë në luhatshmëri më të lartë

makroekonomike. Në mënyrë të ngjashme, përmirësimet në tregun e punës reduktojnë ndikimin

e luhatjeve ekonomike mbi të ardhurat për frymë. Në këtë rast, sipas Loayza dhe RADDATZ,

(2006), politikat e firmave mbi punësimin në kushtet e luhatjeve ekonomike janë vendimtare për

t’u ambjentuar me tronditjet ekonomike.

4.9 Pritjet racionale

Një nga problemet më të vështira me të cilën ballafaqohen makroekonomistët është gjetja e një

mekanizmi, se si publiku i formon pritjet për të ardhmen në lidhje me variablat ekonomikë.

Dilema kryesore ka qenë, se edhe në kushtet e mungesës së të dhënave, sjelljet mikro të publikut

varen në mënyrë kritike nga pritjet mbi të ardhmen e variablave makroekonomikë. Në fakt, në

qoftë se studiojmë modelet makroekonomike, përshtypja e parë që formohet është, se pothuajse

të gjitha modelet makroekonomike janë ndërtuar duke u bazuar në supozimet se si janë formuar

pritjet. Pritjet e publikut për normën e inflacionit, të interesit, kërkesën, dhe komponentë të

veçantë të tyre, kane ndikim të rendësishëm edhe në sjelljet e tyre aktuale. Madje edhe pritjet

mbi konsumin apo investimet kanë në themel disa supozime rreth pritjeve dhe ndryshimeve në

pritshmëritë, që mund të shkatohen nga faktorë të ndryshëm. Pra, makroekonomistët për

50

vlerësimin e pritjeve përdorin modele të ndryshme në vlerësimin e politikave të tyre. Për

shembull, është e arsyeshme që individët të parashikojnë normat e ardhshme të inflacionit duke

iu referuar normës së inflacionit në periudhat me të afërta në të shkuarën. Sipas kësaj hipoteze,

një mënyrë e parashikimit të pritjeve nga publiku për normën e inflacionit që pritet në të

ardhmen, bazohet në mesataren aritmetike të ponderuar të normës së inflacionit në periudhat e

fundit. Pra, përdorimi i mesatares së ponderuar, shërben si model për të vlerësuar pritjet në të

ardhmen në lidhje me inflacionin. Marrëdhënie të tilla që mbështeten në pritjet, zakonisht

punojnë mjaft mirë në parshikimin e pritjeve. Gjithashtu, mund të ndodhë që parashikimet të jenë

shumë largë rezultateve që do të ndodhin në të ardhmen më të afërt, nëse ndodh diçka që

ndryshon mënyrën, se si njerëzit i formuan pritjet e tyre. Raste të tilla priten të ndodhin nëse

shitësit kanë kontrolle mbi çmimet, ose nëse ka një hiperinflacion të papritur. Por,

makroekonomistët i kanë minimizuar këto probleme, duke perfshirë në model efektet e

ndryshimeve të papritura.

Teoricienë të fushës së makroekonomis, si: Lucas [1973a], Sargent dhe Walace [197L], [1975],

Nuench dhe Wallace [l97], Prescot dhe Kydland [197L] dhe të tjerë, të pakënaqur me modelet

konvencionale makroekonomike, kanë sugjeruar një qasje të ndryshme të modeleve ekonomike.

Kjo qasje ndryshon nga qasjet konvencionale, duke levizur në drejtim të aplikimit të pritjeve

racionale, si në objektivat e saj, ashtu edhe në metodat e ndërtimit të modeleve. Problemi me

objektivat e modeleve konvencionale, për të cilët janë të shqetësuar teoricienët e pritjeve

racionale, qëndron në faktin se objektiva të tilla vlejnë vetëm për parashikime afatshkurtra të

politikave makroekonomike. Ajo që eshtë me interes, e cituar nga Lucas [1973a], është ndërtimi

i një modeli të rregullt mbi të cilin bazohen dhe vlersohen pritjet e politikave makroekonomike.

Sipas Lukas, këto modele duhet të konsiderohen rregulla, me anë të të cilave krijuesit e

politikave makroekonomike duhet të vendosin se çfarë të bëjnë në përgjigje të një situate

ekonomike. Një rregull, sipas Lukas, përshkruhet si një marrëdhënie funksionale ndërmjet

variablave ekonomikë dhe politikave makroekonomike. Këto modele duhet të tregojnë se si

pritet të jenë sjelljet e agjentëve ekonomikë, kur individët e dinë, se si politikat dhe rregullat do

të ndikojnë në luhatjet e rastit të variablave ekonomik. Është e pranueshme, për shembull, të

pohohet se normat e larta të inflacionit, të cilat janë duke u përjetuar në periudhën korente, janë

rezultat i përqëndrimit të vëmendjes së hartuesit në politikat afatshkurtëra. Për shembull,

veprimet nga institucionet për mbajtjen e inflacioni nën kontroll, përcjellin te individët mesazhin

se ne të ardhmen norma e inflacionit pritet të jetë e lartë. Ndoshta një ndryshim në pritjet

inflacioniste, mund të shkaktojë, zhvendosjen lart të kurbes së Philips-it, rezultat i cili nuk pritej

nga ekonomistët. Në këtë kontekst, ne mund të kërkojmë, ashtu si edhe Lucas [1973c], se cila ka

qenë eksperienca e vendeve te tjera, te cilat kanë ndjekur vazhdimisht rregulla të ndryshme të

politikave në lidhje me inflacionin. Duke pasur parasysh, se në pritjet racioale, vlerësimi dhe

analizat e pritjeve afatgjata, janë prioritare ndaj vlerësimeve dhe analizave të pritjeve në periudha

afatshkurtër, atëhere në këtë këndëvështrim ekzistojnë mundësi të shumta për modelimin e

pritjeve. Ndërsa në rastet e një modelimi të vetëm në formën e një rregulle apo politike

konstante që ndiqet në vazhdimësi përgjatë një periudhe kohore, individët racionalë në fund do të

mësojnë, se si rregulla apo politika ka ndikuar në karakteristikat e variablave ekonomikë, dhe në

qoftë se ata janë me të vërtetë racional, atëhere pritjet e tyre nuk do të ndryshojnë në thelb nga

parashikimet optimale.

Koncepti “Muthian” i racionalitetit u formalizua më tej nga kontributet e Lucas (1972, 1973,

1976) dhe Sargent (1973). Në mënyrë të veçantë, në bazë të hipotezave të pritjeve racionale

supozohet se agjentët ekonomikë e njohin modelin e vërtetë të ekonomisë, njohin shpërndarjet

51

probabilitare dhe impaktet e variablave ekzogjenë, si dhe janë në gjendje që të përdorin këtë

informacion për të bërë parashikime optimale (Sargent, 1973, fq. 439). Posedimi i këtij

informacioni, mundëson vlerësimin matematikor të pritjeve subjektive të agjentëve ekonomikë:

Pte = Et(Pt+1|It(z)) (1.1)

Pritjet e agjentëve të periudhës së ardhshme Pt+1, formuar në periudhën (t) janë të njëjta me

pritjet objektive matematikore Et, kushtëzuar nga informacioni publik It(z), e cila në vetvete

është një funksion i proceseve ekzogjene në (z). Pra, informacioni në It(z), përmban të gjitha

informatat e periudhave të mëparshme, kështu It∈ It−1. Për më tepër, pritjet racionale janë të

paanshme dhe efikase, duke lënë të kuptohet se gabimet që priten janë: Pt+1 − Et(pt+1|It(z)). Pritjet

racionale të formalizuar në ekuacionin (1.1) janë bërë një mjet i fuqishëm për analizën e

modeleve moderne makroekonomike. Sargent (1996), thekson, se me pritjet racionale, politikat

monetare do të jenë të pa efektshëme në stabilizimin e rritjes ekonomike në afat të gjatë, dhe me

çmime plotësisht fleksibile, stabilizimi i rritjes ekonomike do të jetë i pa efektshëm edhe në afat

të shkurtër. Megjithatë, duke iu referuar rezultateve të shumta empirike të efekteve reale të

politikave makroekonomike, të paktën në afat të shkurtër, politikat makroekonomike luajnë një

rol të rëndësishëm në stabilizimin e ekonomisë reale, Woodford (2003). Referuar, Calvo (1983)

citon se agjentët ekonomikë parashikojnë një probabilitet fiks ekzogjen (θ), për të cilin firmat

nuk do të jenë në gjendje të parashikojnë në një periudhë të caktuar. Pra (θ) , nuk do të ndryshojë

për një periudhë të caktuar, pavarësisht ndryshimeve në politikat makroekonomike.

Parashikimi (Pti), vendosur në periudhën ‘t’, përfaqëson pritjet mesatare (P*) të vlerësuara nga

mesataria e ponderuar gjeometrike e pritjeve të vendosura nga firmat në periudhën korente ‘t’

dhe pritjet e parashikuara prej tyre në periudhën e ardhshme. Nëqoftë se, firmat nuk e dinë

kohën, kur duhet të parshikojnë përsëri, atëhere Pti, pritet të jetë: Pt,i = 𝜃 ∗ ∑ (1 − 𝜃)∞𝑗 = 0

j

*Et(𝑃𝑡+𝑗∗ ). Për shembull, çmimi agregat Pt, si çmimi mesatar i ponderuar i periudhave të

mëparshme të vendosur nga firmat është: Pt,i = 𝜃 ∗ ∑ (1 − 𝜃)∞𝑗 = 0

j *(𝑃𝑡−𝑗,𝑖).

4.9.1 Implikimet e pritjeve racionale

Nëqoftëse, ka ndryshime në variablat mbi të cilët, agjentet ekonomikë kanë formuar pritjet e

tyre, atëhere agjentet duhet të përshtasin formimin e pritjeve të tyre në funksion të ndryshimit të

variablave. Për këtë arsye, gabimet që pritet do të jenë të rastit, jo të korreluara ndërmjet tyre, si

dhe mesataria e gabimeve pritet të jetë zero. Kritikët e pritjeve racionale, cituar nga Sargent

(1993) dhe Evans dhe Honkapohja (2001), ndër të tjera, shtojnë se agjentë duhet të kenë shumë

njohuri për të formuar pritjet e tyre. Për të formuar pritjet racionale agjentët duhet të dinë

strukturën dhe shpërndarjen probabilitare të ekonomisë. Duke pasur parasysh edhe pamundësinë

e ekonometristëve për të vlerësuar në mënyrë të përkryer një model ekonomik, atëhere është jo

reale të pritet që agjentët ekonomikë të kenë një aftësi të tillë. Qasja tradicionale e agjentëtve

ekonomikë në modelimin e pritjeve racionale është e orientuar drejt përshtatjes së pritjeve, duke

aplikuar pritjet adaptive racionale.

52

4.9.2 Parimet mikroekonomike

Në këtë studim ndërtimi i modeleve makroekonomike bazohet në parimet mikroekonomike të

sjelljeve, sepse sjelljet makroekonomike janë funksion i tërsisë së shumë vendimarrjeve

mikroekonomike. Megjithate, edhe pse mesazhi i sjelljeve makroekonomike, si funksion i tërsisë

së sjelljeve mikroekonomike, nuk jepet menjëherë i qartë, mënyra më e mirë për të ndërtuar një

model makroekonomik është që të bazohemi në vendimmarrjet në nivelin mikroekonomik. Në

fizikë, shpesh, nuk ka asnjë humbje kur injorohen sjelljet mikro. Përshembull, nëse hedhim një

tullë nga lartësia e një ndërtese, kur dihet forca e gravitetit mbi tullë, si dhe në qoftë se, dihet

forca e ushtruar në hedhjen e tullës, atëhere duke shfrytëzuar njohuritë e fizikës mund të

parashikohet me ekzaktësi vendi i rënjes së tullës në tokë. Megjithatë, fizika injoron sjelljen

mikro, e cila në këtë rast është sjellja e molekulave në tullë. Edhe pse nuk priten gabime në

parashikimin e vendit të rëniës së tullës në tokë, duke injoruar sjelljen e molekulave në një tullë,

nuk është e njëjta gjë, në injorimin e sjelljeve mikroekonomike të konsumatorëve dhe bizneseve

kur bëhen parashikime makroekonomike. Përkundrazi injorimi i sjelljeve mikroekonomike në

vendimarrjet makroekonomike do të shoqërohej me gabime dhe pasoja të rënda

makroekonomike. Hedhja e një tullë nga një ndërtesë nuk ndikon në sjelljen e molekulave

brenda tullës për të ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme trajektoren e tullës. Ndërsa,

ndryshimet në politikat qeverisëse, ndryshojë në përgjithësi sjelljet e konsumatorëve dhe

firmave, e si rrjedhojë, ndikojnë në mënyrë të konsiderueshme sjelljen e ekonomisë në tërësi.

Çdo ndryshim në politikat qeverisëse ndikon në mënyrë efektive mbi mjedisin ekonomik në të

cilin konsumatorët dhe firmat marrin vendimet e tyre. Për të rritur besushmërinë e parashikimeve

të politikave qeverisëse në sjelljet agregate, fillimisht duhet të analizohen se si ndikon në sjelljet

e firmave dhe konsumatorëve në treg ndryshimi në politikat qeverisëse. Për shembull, në qoftë

se, qeveria qendrore ndryshon normën e tatimit mbi të ardhurat dhe ne jemi të interesuar në

efektet makroekonomike të këtij ndryshim të politikave, atëhere qasja më produktive është të

përdoren parimet mikroekonomike për të përcaktuar se, si një ndryshim në normën tatimore,

ndikon në vendimarrjet e individit për të ofruar punën e tij në tregun e punës dhe se, çfarë

pasojash do të kenë vendimarrje të tilla në konsum, duke u bazuar në sjelljet optimale të

individëve dhe firmave. Pastaj, ne mund t’i bashkojmë këto vendime për të arritur në një

përfundim që është në përputhje me mënyrën se, si individët sillen në ekonomi.

Makroekonomistët nuk kanë qenë gjithmonë në favor të nocionit se, modelet “makro” duhet të

bazohen në parimet “mikro”. Në të vërtetë, para revolucionit të pritjeve racionale të viteve 1970,

në ndërtimin e modeleve makroekonomike në shumicën e rasteve u shmagën sjelljet

mikroekonomike. Me vonë, duke u bazuar në teoritë e pritjeve racionale, ndërtimi i modeleve

makroekonomike u bazua më shumë në parimet mikroekonomike të ekonomisë. Robert E. Lucas

citon se argumentet në analizat e politikave makroekonomike mund të bëhen më të ndjeshme,

vetëm nëse sjelljet mikroekonomike merren seriozisht. Këto argumente janë quajtur, shpesh, si

kritikat e Lukas-it.

53

Megjithatë, studimi i cikleve të biznesit në makroekonomi është një çështje tjetër, nga rezulton

se, ka shumë polemika midis makroekonomistëve në lidhje me teoritë e cikleve të biznesit dhe

rolin e qeverisë në zbutjen e cikleve të biznesit. Natyrisht, teoritë e ciklit të biznesit mund të

diferencohen sipas faktit nëse ato janë “Keynesiane”ose “jo-Keynesiane”. Modelet tradicionale

“Keynesiane”, nën frymën e teorisë së përgjithshme të punësimit, interesit dhe parave, botuar në

vitin 1936, nga “JM Keynes” janë të bazuara në nocionin se pagat dhe çmimet nuk ndryshojnë

në afat të shkurtër, por edhe nëqoftë se ka ndryshime, ato janë të ngadalta për të dhënë rezultate

efikase. Sipas modeleve tradicionale “Keynesiane”, ndërhyrjet e qeverisë nëpërmjet politikave

monetare dhe fiskale mund të ndihmojnë në vendosjen e efikasitetit në tregjet private. Por

zhvillimet makroekonomike me teorine e pritjeve racionale prodhuan disa “teori jo-keynesiane”

të cikleve të biznesit, si teoria e cikleve reale të biznesit, të iniciuar nga Edward Prescott &Finn

Kydland në fillim të viteve 1980. Sipas, kësaj teorie ndërhyrjet qeveritare në zbutjen e cikleve të

biznesit janë një e keqe e domosdoshme për zbutjet e luhatjeve në ciklet e biznesit. Në vitet 1980

dhe 1990, Keynesianët e rinjë avancuan në integrimin e pritjeve racionale në zhvillimet

makroekonomike, duke u bazuar në vlerësimin e sjelljeve “mikro” të agjenteve ekonomikë në

parashikimet dhe zhvillimet makroekonomike.

54

KREU 5

ANALIZA DESKRIPTIVE E TË DHËNAVE

5.1 Rritja ekonomike

Fillimisht, në këtë kapitull jepet një prezantim grafik i treguesëve të rritjes ekonomike, si dhe

vijohet më anlizën deskriptive të treguesve të rritjes ekonomike dhe komonenteve të saj, në tri

dimensione:i) madhësinë e luhatjeve ii) frekuencën dhe iii) asimetrinë në luhatjet. Së dyti,

vazhdohet me vlerësimin e luhatjeve ekonomike, proces i cili kalon në dy etapa: i) vlerësimin e

pritjeve të treguesve ekonomikë të rritjes, sipas modelit të regresionit të thjesëht linear 𝑦�̂� =

α+β*t, në funksion të kohës (t) dhe ii) vlerësimin e devijimit standard të vlerave të serive

ekonomike (𝑦𝑡) nga vlerat që priten sipas trendit linear (�̂�𝑡). Së treti vijohet me vlerësimine

pritjeve 𝑦�̂�, sipas “HPF1600”, ku devijimet e pritjeve sipas HPF1600 nga treguesit e rritjes,

mundësojnë vlerësimin e çrregullimeve ekonomike. Së fundmi, kreu vijon dhe me vlerësimin e

asimetrisë dhe frekuencës së luhatjeve, duke vlerësuar koeficentin e asimetrisë, tregues i cili

mundëson përshkrimin e profilit makroekonomik me të cilin po përballen vendet. Shqyrtimi i

metodave të vlerësimit të rritjes ekonomike i referohet vlerësimit të PBB-së. Por në këtë studim

vlerësimi i PBB-së dhe kompnenteve të saj është përtej qëllimit të këtij punimi, pasi të dhënat në

lidhje me PBB-në, për vendet e përfshira në studim janë siguruar të gatshme nga publikimet e

Bankës Botërore në faqen e saj zyrtare; “data.worldbank.org”. Në vlerësimin e rritjes

ekonomike të vendeve të përfshira në studim, nga viti 2000-20013 janë aplikuar serit kohore të

shprehjes së PBB-së nominale në funksion të kohës. Të dhënat e publikuara për të gjitha vendet

janë shprehur në monedhën e SHBA-së (USD), kështu që, për treguesit e rritjes ekonomike

(PBB-së dhe komponeteve të saj), nuk priten kufizime për të vijuar me analizat krahasuese të

rritjes ekonomike.

Para, se të vazhdojmë të ndërtojmë dhe analizojmë modelet e rritjes ekonomike, në mënyrë të

përmbledhur jepen, disa nga rregullat kyçe empirike në lidhje me rritjet ekonomike brenda dhe

midis vendeve. Përdorimit i këtyre rregullave, ka për qellim sigurimin e një kuadëri bazë për

vlerësimin e modeleve tona, që ndihmojnë në organizimin e të menduarit në lidhje me rritjen.

Këto, rregulla janë:

1) Para revolucionit industrial të viteve 1800, standardet e jetesës ndryshonin shumë pak, si

në kohë, ashtu dhe ndërmjet vendeve. Pra, në thelb duket se, permirsimet në standardet e

jetesës për një periudhë të gjatë kohore para viteve 1800 kanë qenë shumë të ulëta. Edhe

pse para këtyre viteve popullsia dhe të ardhurat totale u rritën, ndonjëherë, këto rritje u

ndërprenë nga sëmundjet dhe luftrat. Pra, rritjet e njëkohshme të popullsisë dhe të

ardhurave të përgjithshme u pasuan me pak ndryshime në të ardhurat reale për frymë. Në

të gjitha vendet e botës, standardet e jetesës nuk ndryshonin shumë. Në veçanti, Evropa

Perëndimore dhe Azia kishin standarde të ngjashme të jetesës.

2) Që prej revolucionit industrial, rritja e të ardhurave për frymë në vendet më të pasura, ka

qenë e qëndrueshme. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, rritja mesatare vjetore në të

ardhurat për frymë ka qenë rreth 2 % nga viti 1900. Revolucioni Industrial filloi rreth

55

viteve 1800 në Mbretërinë e Bashkuar, por Shtetet e Bashkuara si udhëheqës industrial

botëror, tejkaluan përfundimisht Mbretërinë e Bashkuar.

3) Në të gjitha vendet ekziston një lidhje pozitive ndërmjet normës së investimeve dhe

normës së prodhimit për punonjës. Kështu, vendet në të cilat një pjesë relativisht e madhe

e prodhimit është e kanalizuar në investime kanë tendencë që të kenë një standard

relativisht më të lartë jetese.

4) Në të gjitha vendet ekziston një korrelacion negativ ndërmjet normës së rritjes së

popullsisë dhe prodhimit për punonjës.

5) Dallimet në të ardhurat për frymë nga vitet 1800-1950, ndërmjet vendeve të botës janë

rritur në mënyrë thelbësore, ku hendeku i prodhimit ndërmjet vendeve të Evropës

Perëndimore, Shteteve të Bashkuara, Japonisë, Kanadasë, Australisë dhe Zelandës së Re,

si grup, krahasuar më pjesën tjetër të botës vazhdon të jetë në rritje. Pyetja që na

intereson në këtë rast është nëse vendet e botës janë duke konvergjuar në standardet e

tyre të jetesës.

6) Në të gjitha vendet nuk ka korrelacion ndërmjet nivelit të prodhimit për frymë dhe

normës mesatare të rritjes së prodhimit për frymë. Standardet e jetesës do të konvergojnë

në të gjitha vendet, vetëm nëse të ardhurat reale për frymë ndërmjet vendeve tentojnë të

barazohen. Që kjo të ndodhë, duhet që vendet e varfra (ato me nivel të ulët të të

ardhurave reale për frymë) të rriten me një normë më të lartë, se vendet e pasura (ato me

nivele më të larta të të ardhurave reale për frymë).

7) Ne vendet e pasura, ka më shumë konvergjencë në drejtim të normave të rritjes së të

ardhurave reale për frymë, se sa në vendet e varfra. Kjo, sepse, ndryshueshmëria në

normat reale të rritjes së të ardhurave për frymë është shumë më e vogël për vendet e

pasura, se sa për vendet e varfra.

5.2 Analiza paraprake e rritjes ekonomike

Seritë ekonomike të rritjes dhe komponenteve të saj janë modelet më të thjeshta

makroekonomike, ku të dhënat e matura merren në intervale kohore të barabarta gjatë një

periudhe të caktuar. Matematikisht, këto seri, përcaktohen si bashkësia e vektorëve {yt}, për t =

0,1,2,..k-1, k, …n, ku t paraqet kohën dhe y-variablin e matur apo të vrojtuar. Për të vendosur

bazat dhe për të dhënë konceptet themelore në analizën e serive kohore, që do të zhvillohen në

lidhje me variablat e përfshirë në studim, për secilin nga vendet jepen grafikisht sipas

tremujorëve, sjelljet dhe pritjet në rritjen ekonomike për periudhën 2000-2013.

Në grafikun 4, për të gjitha vendet në studim, paraqiten grafikisht sjelljet e PBB-së nominale,

pritjet sipas HPF1600, pritjet sipas trendi linear dhe devijimet nga trendi linear i PBB-së

nominale dhe të komponentëve të saj. Siç paraqitet në grafik, luhatjet më të theksuara janë në

vitin 2008, që në grafikët e mëposhtëm përkon më tremujorin e 33-të. Pikërisht në këtë periudhë

të gjitha vendet kanë patur rritjen ekonomike më të lartë, si dhe pas kësaj periudhe vërehet se

rritjet ekonomike janë në rënie, ku, në vitin 2013, të gjitha vendet kanë shënuar rënjen

ekonomike më të lartë. Gjithashtu, duke krahasuar pritjet e rritjes ekonomike sipas trendit linear

dhe trendit “HPF 1600”, vërehet se ekonomitë e të gjitha vendeve për periudhën 2000-2013,

kanë përjetuar 3 cikle ekonomike, konkretisht deri në vitin 2003, duket se ekonomitë kanë

operuar nën potencialet e tyre të rritjes, ndërsa nga viti 2003 deri në vitin 2010 ekonomitë kanë

operuar mbi potencialet e tyre të rritjes dhe pas vitit 2010 e në vazhdim ekonomitë po operojnë

56

nën potencialet e tyre ekonomike të rritjes. Në vazhdim do të vlerësohet dhe impakti i

komponenteve të rritjes, si, i konsumit, investimeve, shpenzimeve qeveritare, eksporteve dhe

importeve në rritjen e përgjithshme ekonomike. Ky studimi paraprak, në funksion të

dimensioneve: i) të rritjes ekonmike,ii) trendit sipas “HPF1600”, iii) trendit linear të rritjes dhe

iv) devijimeve të rritjes ekonomike nga trendi linear, ka si objektiv studimin e ngjashmërive dhe

ndryshimeve ndërmjet vendeve në rritjen ekonomike.

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBAL PBBHP1600AL

PBBTAL RPBBTAL

-4,000

0

4,000

8,000

12,000

16,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBSE PBBTSE

RPBBTSE PBBHP1600SE

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBMA RPBBTMA

PBBTMA PBBHP1600MA

-200

0

200

400

600

800

1,000

1,200

1,400

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBMZ PBBTMZ

PBBHP1600MZ RPBBTMZ

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBBH PBBHP1600BH

PBBTBH RPBBTBH

-1,000,000

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBEU RPBBTEU

PBBHP1600EU PBBTEU

-1,000,000

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBSHBA PBBTSHBA

PBBHP1600SHBA RPBBTSHBA

Në vazhdim, vijohet me vlerësimin e rritjes ekonomike për të gjitha vendet, duke vlerësuar dhe

analizuar rritjen në funksion të frekuencës/dendurive, madhësisë dhe asimetrisë në luhatje,

tregues të cilët do të shërbejnë në vlerësimin e paqëndrueshmërisë ekonomike ndërmjet vendeve.

Duke vijuar me të njëjtën metodologji edhe me komponentët e tjerë të rritjes ekonomike,

vlerësohen impaktet e tyre në paqëndrueshmërinë ekonomike. Në këtë këndvështrim, duke

analizuar paraqitjet grafike të rritjes ekonomike, vërehet se ka ngjashmeri ndërmjet vendeve, në

të tre dimensionet e luhatjeve, por nga analiza gafike nuk jepet informacon në lidhje me

vlerësimin e këtyre treguesëve. Në vazhdim jepet vlerësimi i këtyre treguesve, si dhe anlizohen

të gjitha vendet në lidhje me treguesit e vlerësuar. Që anliza të jetë sa më krahasuese për të gjtha

vendet, kryhet vlerësimi relativ i këtyre treguesve në të tri dimensionet e cituara.

5.3 Luhatjet e PBB-së dhe të komponentëve të saj

Sipas llogjikës së shpërbërjes së PBB-së në dy komponentë, në atë të trendit dhe atë të ciklit, një

shpërbërje e tillë është e thjeshtë dhe produktive. Për të shpjeguar teoritë ekonomike të trendit

dhe teoritë e cikleve, të cilat janë devijime nga trendi, matematikisht, vlersimi i divijimit

standard nga trendi është realizuar si vijon:

Grafiku 4: Sjelljet e PBB-së nominale, pritjet sipas “HPF1600”, pritjet sipas trendi linear

dhe devijimet nga trendi linear i PBB-së

57

σ = 100*√1

𝑡∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡

�̂�𝑡)2𝑡 për t = 1,2,3,..k-1, k…n.,

ku (𝑦𝑡) janë të dhënat e vrojtuar të PBB-së nominale sipas tremujorëve, (�̂�𝑡) të dhënat e

vlerësuara sipas modelit të regresionit të thjesht linear; 𝑦�̂� = α+β*t dhe (t)-numri i periudhave të

përfshira në studim.

Devijimi standard (σ) mundëson vlerësimin e madhësisë relative mesatare në luhatjet

ekonomike. Në grafikun 5.1 jepen grafikisht ndryshimet në përqindje të PBB-së nominale dhe

komponentëve të saj në Shqipëri, ku vërehet se ndryshimet në % në rritjen ekonomike të PBB-së

nominale dhe komponentëve të saj kanë qenë në rënje, ku ndryshimet më të theksuara, vërehen

në investime, ku duke filluar nga viti 2012 , rëniet në investime janë rritur, ndërsa nga vlerësimi i

luhatjeve të PBB-së dhe komponenteve të saj nga trendi linear, të paraqitur grafikisht në grfikun

5.2, vërehet se në Shqipëri luhatjet më të theksuara janë në PBB dhe konsum. Kurse, në grafikun

5.3, për të gjitha vendet e marra në studim, luhatjet e PBB-së përgjatë trendit janë në rënie për

gjatë gjysmës së dytë të periudhës së përfshirë në studim. Karakteristikë e luhatjeve dhe

dendurive në luhatje janë ngjashmëritë ndërmjet vendeve, ku pavarësisht ndryshimeve, vërehet

se, denduritë në luhatje dhe madhësitë e ndryshimeve në luhatje përkojnë përafërsisht në të

njëjtën kohë në të gjitha vendet, që do të thotë se, edhe pse vendet ndyshojnë ndërmjet tyre përsa

i përket shpeshtësisë dhe madhësisë në luhatje, variacionet në luhatje në funksion të kohës janë të

ngjashme. E perbashkët tjetër ndërmjet vendeve është se në vitet e fundit të periudhës së

përfshirë në studim, të gjtha vendet kanë një rritje më të ngadaltë ekonomike, ndërsa, përsa i

përket stabilitetit ekonomik nga paraqitjet grafike, vërehet se SHBA-të kanë satbilitet më të lartë

ekonomik, ku madhësitë e luhatjeve ekonomike përgjatë trendit janë më të ulëta, ndërsa duke

krahasur rritjen ekonomike në Shqipëri me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, vërehet se,

ngjashmëri më shumë konstatohen në intervalin kohor (28-40), që përkon me periudhën nga

tremujori i parë 2006 e deri në tremujorin e katërt të vitit 2009, ku të gjitha vendet kanë pasur si

rritje, ashtu dhe rënie më të theksura. Të gjitha vendet në tremujorin e dytë të vitit 2008, që

përkon me t = 34, kanë pasur kulmin e tyre të rritjes, ndërsa pas kësaj periudhe të gjitha vendet,

po përballen më rënie në rritjet e tyre ekonomike.

(0,40)

(0,20)

-

0,20

0,40

0,60

0,80

No

rma

e r

rit

jes

në%

Vitet

Grafiku 5 .1 Norma e rritjes se PBB-së nominale

dhe komponenteve të saj në Shqipëri sipas viteve

(2000-2013)

ALYt

ALCt

ALIt

ALGt

ALNxt

-2000

-1500

-1000

-500

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Dev

ijim

et n

ga

tre

nd

i

Vitet

Grafiku 5.2. Devijimet nga trendi i rritjes ekonomike dhe i

komponentëve të rritjes ekonomike në Shqipëri

ALYt

ALCt

ALIt

ALGt

ALNxt

Grafiku 5: Paraqitjet grafike të devijimeve nga trendi linear dhe ndryshimet në përqindie

të PBB-së nominale dhe komponentëve të saj.

58

Tipar kryesor i përcaktimit të cikleve ekonomike është se ciklet janë luhatjet rreth trendit të

PBB-së. Luhatje të cilat mund të jenë poshtë ose lartë trendit të rritjes, ku trendi i rritjes tregon

pjesën e PBB-së apo komponëntëve të saj, që mund të shpjegohen nga faktorë të rritjes afatgjatë.

Kurse devijimet nga trendi përfaqësojnë aktivitetetet e ciklit ekonomik. Nga grafiku 5.2, vërehet

se në Shqipëri, vetëm eksportet neto janë mbi potencialin e pritjeve sipas trendit linear, ndërsa,

PBB dhe komponentët e tjerë të saj janë poshtë pritjeve sipas trendit linear. Gjithashtu, stabiliteti

ekonomik është një tjetër tregues i përformancës ekonomike, ku vërehet se, Bosnia, Shqipëria

dhe Serbia, krahasuar me Malin e Zi dhe Maqedoninë, kanë pasur luhatje më të theksuara

ekonomike për gjatë trendit, kryesisht, në periudhat para dhe pas intervalit kohor (28-40), ndërsa

nga krahasimi i ekonomisë së këtyre vendeve me vendet e Eurozonës dhe SHBA-së, vërehet se,

luhatjet për gjatë trendit janë më të larta sesa në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

Duke iu refruar grafikut 5.4 , ku jepen modelet e regresionit të thjeshtë linear në funksion të

kohës, si dhe koeficenti i përcaktueshmërisë R2, si për PBB-nominale, ashtu dhe komponentët e

saj, ku vlerat e R2

shpjegojnë ndryshimet në këto komponentë në varsi të kohës. Nga ky grafik

vërehet se në Shqipëri, luhatjet dhe trendi i PBB-së nominale është i ngjashëm me prirjet dhe

trendin në konsum, ndërsa në lidhje me komponentet e tjerë të PBB-së nuk vërehen të njëjtat

ngjashmëri. Gjithashtu vlera e larte e R2

, shpjegon rendësinë e modelit, ku vlera e R2

shpjegon se

sa % e ndryshimeve në këto komponentë shpjegohet nga koha.

Karakteristikë e luhatjeve janë çrregullimet në luhatje, si në amplitudë, ashtu dhe në frekuenca.

Devijimet negative për periudhën 2000-2013, përsa i përket PBB-së dhe konsumit, kulmojnë në

vitin 2003, ndërsa investimet, kulmojnë pozitivisht në këtë periudhë. Kurse, pas vitit 2005

vërehen rritje në të gjithë treguesit, duke kulmuar pozitivisht në vitin 2009. Por, duke filluar nga

viti 2009 vërehen rënie në të gjthë treguesit, rënie të cilat arritën kuotën më të ulët në vitin 2013.

Pra aktualisht edhe pas vitit 2013 ekonomia është duke operuar poshtë potencialit të pritjeve

sipas trendit linear. Karakteristik tjetër e këtyre devijimeve, është se, një seri e devijimeve

pozitive nga trendi që kulmon në një pikë, shoqërohet me rënie të luahtjeve, rënje të cilat,

kulmojnë negativisht. Po në të njëjtën mënyrë, si kulmimi i devijimeve pozitive, që shoqërohet

(0,40)

(0,20)

-

0,20

0,40

0,60

Devij

imet

e P

BB

ng

a t

ren

di

(%)

Vitet

Grafiku 5.3 Devijimet e PBB nga trendi për të gjitha

vendet sipas viteve (200-2013) (%) ALYt

SEYt

MAYt

BHYt

MZYt

EUYt

SHBAYt

PBBt = 809.67x + 3108.8

R² = 0.9102

Ct = 669.85x + 2419.2

R² = 0.8455

It = 203.6x + 1341.5

R² = 0.695

Gt= 95.313x + 226.17

R² = 0.933

Nxt = -159.09x - 878.05

R² = 0.6195 (5.000)

-

5.000

10.000

15.000

20.000

20

00

2002

20

04

20

06

20

08

20

10

20

12

PB

B d

he

kom

po

nen

tete

e P

BB

-s!

Vitet

Grafiku 5.4 Paraqitje grafike të PBB dhe komponenteve të saj

sipas vrojtimeve dhe trendit linera në Shqipëri

ALYt

ALCt

ALIt

ALGt

59

me rënie ekonomike edhe kulmimi i devijimeve negative shoqërohet me rritje ekonomike, që

kulmojnë pozitivisht. Gjithashtu, në grafikun 5.3, vërehet se, devijimet nga trendi i PBB-së edhe

pse janë të çrregullta, janë të vazhdueshme, që do të thotë se, nëqoftë se PBB apo komponentët e

saj janë mbi trendin, atëhere ato tentojnë të qëndrojë mbi trendin dhe nëqoftë se janë nën trendin,

ato tentojnë të qëndrojnë poshtë trendit. Këto karakteristika, konsiderohen mjaft të rëndësishme

në aspektin e parashikimit ekonomik në periudha afatshkurtra. Megjthatë, duke analizuar në

detaje luhatjet në grafikun 5.3 ,vërehet se shmangiet nga trendi, si të PBB-së, ashtu dhe të

komponentëve të tjerë, janë mjaft të parregullta, konkretisht:

i) Devijimet nga trendi ndryshojnë mjaft shpesh.

ii) Nuk ka rregullsi në amplitudën e luhatjeve të PBB-së në lidhje me trendin.

iii) Disa nga luhatje janë më të mëdha, ndërsa, disa të tjera më të vogla.

iv) Nuk ka rregullsi në frekuencën e luhatjeve përgjatë trendit.

v) Koha e arritjes së kulmit të një luhatjeje pozitive ndryshon nga koha e arritjes së kulmit të

një luhatjeje negative dhe e anasjellta.

Pra edhe pse devijimet nga trendi janë të vazhdueshme, gjë që e bën parashikimin afatshkurtër

relativisht të lehtë, prezenca e çrregullimeve në luhatje e bën më të vështirë parashikimin

afatgjatë. Përshembull, mungesa e rregullsisë në amplitudën dhe shpeshtësinë e luhatjeve do të

thotë se është vështirë të parashikohet natyra e luhtjeve dhe kohëzgjatja e recensioneve dhe

rritjeve ekonomike. Kështu për të parashikuar luhatjet e ardhshme të PBB-së dhe komponentëve

të saj, duke iu referuar vetëm të dhënave të PBB-së dhe komponenteve që kanë ndodhur në të

kaluarën është si të përpiqesh të parashikosh motin duke shikuar nga dritarja. Në qoftë se sot

koha është me diell, atëherë ka të ngjarë që dhe nesër të jetë me diell, por fakti që është me diell

sot mund të na japi shumë pak informacion nëse do të jetë me diell edhe pas një jave.

5.3.1 Rregullsitë në luhatjet ekonomike

Për të qenë specifik, meqenëse impaktet e komponentëve të PBB-së janë të akumuluara në PBB,

studimi i luhatjeve ekonomike për vendet e përfshira në studim: Shqipërinë, vendet e tjera të

Ballkanit Perendimor, SHBA-në dhe vendet e Eurozonës, përqëndrohet vetëm në sjelljet e PBB-

së për gjatë periudhës 2000-2013. Në grafikun 6.1, refereruar periudhës 2000-2013, vërehet se,

Serbia, karakteriazohet, si nga një trend më i lartë rritjeje, ashtu dhe nga luhatje jo të

qëndrueshme për gjatë trendit. Kurse, për Shqipërinë, vërehet se prirjet dhe luhatjet janë më të

ulëta se të Serbisë, por më të mëdha se të vendeve të tjera të Ballkanit Perendimor. Pra, vendet e

tjera të Ballkanit Perendimor karakterizohen për prirje dhe luhatje më të ulëta rritje, ku Mali Zi, i

ka këto dy tregues më të ulët se vendet e tjera të rajonit. E përbashkët për të gjitha vendet e

rajonit është se luhatjet më të larta për gjatë trendit i kanë në vitin 2008. Karakteristikë tjetër

është, se për të gjitha vendet devijimet nga trendi kulmojnë pozitivisht pikërisht në vitin 2008, si

dhe, po në këtë vitë vërehen rënie në PBB, ku Serbia, karkterizohet nga një rënie më e shpejtë e

prodhimit të brendshëm bruto, duke u pasuar nga Shqipëria. Gjithashtu, duke filluar nga viti

2010 vendet e Ballkanit Perendimor janë duke operuar nën potencialet e pritjeve sipas trendit

linear. Duke iu referuar së njëjtës analizë edhe për dy ekonomitë e tjera të marra në studim, si

SHBA dhe vendet e Eurozonës, nga grafiku 6.1, vërehet se, në vitin 2008 ekonomitë e këtyre

60

vendeve kanë operuar mbi pritjet sipas trendit linear, ndërsa, pas vitit 2008 ekonomitë e këtyre

vendeve janë duke operuar nën prirjet që priten sipas trendit linear.

Por, për momentin për asnjëren prej ekonomive nuk mund të përcaktohet se, nëse gjatë kësaj

periudhe, ekonomitë e këtyre vendeve kanë operuar më gjatë, nën apo mbi pritjet sipas trendit

linear, si dhe nuk mund të vlersohen impaktet e luhatjeve në rritjen ekonomike, megjthëse,

paraqitjet grafike të sjelljeve ekonomike në lidhje më PBB, tregojnë se vendet në mënyrë direkte

apo indirekte ndikojnë njëri tjetrin. Por, duke qenë se pozicioni ekonomik i vendeve të Ballkanit

Perendimor është i papërfillshëm, për të ndikuar në ekonomitë e dy blloqeve ekonomike të marra

në studim (Eurozonës dhe SHBA-së), atëhere me të drejtë mund të konkludohet se, ndryshimet

ekonomike në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së kanë ndikim në ekonomitë e vendeve të

Ballkanit Perëndimor. Por duke iu referuar grafikut 5.3, ku jepen ndryshimet relative të luhatjeve

nga prirjet sipas trendit për të gjitha vendet e përfshira në studim, vërehet se në vendet e

Ballkanit Perëndimor ndryshimet relative nga trendi janë më të mëdha, çfarë tregon se ekonomitë

e vendeve të Ballkanit Perendimor gjatë kësaj periudhe kanë shfaqur paqëndrueshmëri më të

lartë se vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Kurse, përsa u përket vendeve të Ballkanit

Perëndimor, Serbia ka përjetuar paqëndrueshmërinë më të lartë, ndërsa, vendet e tjera kanë

përjetuar paqëndrueshmëri ekonomike të ngjashme. Duke qenë se paqëndrushmëri të tilla në

rritjen ekonomike për periudhën 2000-2013 kanë ndodhur në një periudhë kur ekonomia globale

po ballafaqohet me një sërë krizash ekonomike dhe financiare, tregon se, SHBA-të dhe vendet e

Eurozonës i përballojnë impaktet e këtyre krizave më shumë se vendet e Ballkanit Perëndimor.

5.3.2 Matjet e luhatjeve ekonomike

Matjet e luhatjeve ekonomike janë realizuar në tri dimensione: i) vlerësimi i madhësisë në

luhatej, duke vlerësuar devijimin standard. ii) vlerësimi i asimetrisë dhe iii) i frekuencave

(përqëndrimit), duke i vlerësuar si vijon:

YAL = 809.67t + 3108.8

R² = 0.9102

YSE= 2756.7t + 9517

R² = 0.7442

YMA = 609.9t + 2602.3

R² = 0.9254

YBH = 1113.3t + 4526

R² = 0.8916

YMZ = 308.98t + 655.75

R² = 0.8919

-

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

20

00

20

02

20

04

20

06

20

08

20

10

20

12

PB

B (

Y &

Y*)

Vitet

Grafiku 6.1: PBB dhe trendi i saj për priudhen 2000-

2013 në vendet e Ballkanit Perendimor

ALYt

SEYt

MAYt

BHYt

MZYt

YEU = 752335x + 8622937

R² = 0.8167

YSHBA= 553321x +10219488

R² = 0.9791

-

5.000.000

10.000.000

15.000.000

20.000.000

25.000.000

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

PB

B

Vitet

Grafiku 6.2 PBB dhe trendi linear i saj për SHBA

dhe vendet e Eurozonës gjatë periudhës 2000-2013

EUYt

SHBAYt

Grafiku 6: Paraqitjet grafike të trendit dhe devijimeve nga trendi të PBB-së nominale dhe

komponentëve të saj në vendet e Ballkanit Perendimor

61

σ = 100*√1

𝑇∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡

�̂�𝑡)2𝑡

Asimetria (Sk) = 100*

1

𝑇∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡�̂�𝑡

)3

𝑡

[1

𝑇∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡�̂�𝑡

)2

𝑡 ]

32

Përqëndrimi/Kurtosis (k) = 100*

1

𝑇∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡�̂�𝑡

)4

𝑡

[1

𝑇∑ (

𝑦𝑡−�̂�𝑡�̂�𝑡

)2

𝑡 ]

2 për i = 1,2,3,..k-1, k…T.

Rezultatet në lidhje me vlerësimine e këtyre treguesve jepen në tabelën 2.

Vendet

Koeficenti

variacionit

(Cv)

Skewness/Asimetria

(Sk)

Përqëndrimi/Kurtosis

(K)

Shqipëria 0.38 -0.4 1.57 Serbia 0.43 -0.37 2.06

Maqedonia 0.36 -0.19 1.41

Bosnia & Herzegovina 0.37 -0.31 1.49

Mali Zi 0.45 -0.21 1.37

Eurozona 0.24 -0.61 1.9

SHBA-ja 0.16 -0.19 1.69

Një nga karakteristikat makroekonomike të vendeve në zhvillim që i dallojnë ato nga ekonomitë

e zhvilluara, është prezenca e një shkallë më të lartë në luhatjet ekonomike. Studimet empirike

duke iu referruar luhatjeve të PBBN-së nga pritjet sipas trendit për periudhën (2000-2013),

tregojnë se në vendet e Ballkanit Perëndimor luhatjet për gjatë trendit janë më të larta se luhatjet

ekonomike të vendeve të Bashkimit Evropian dhe të SHBA-së. Në tabelën 2 nga vlerësimi i

koeficentëve të variacionit, vërehet se luhatjet ekonomike mesatare në vendet e Ballkanit

Perëndimor, krahasuar me ato te vendeve të Bashkimit Evropian dhe të SHBA-së janë gati dy

herë më të larta. Kurse në vendet e Ballkanit Perëndimor, vërehet se për gjatë kësaj periudhe

luhatjet ekonomike janë të përafërta, ku Maqedonia rezulton me luhtjen ekonomike më të ulët.

Karakteristikë e përbashkët për të gjitha vendet është se asimetritë në luhatjet ekonomike, që janë

dhe një ndër dimensionet e paqëndrueshmërisë ekonomike, janë negative. Ekonomikisht, një

asimetri negative shpjegon se të gjitha vendet përgjatë kësaj periudhe kanë operuar nën

potencialet që priteshin, ku vendet e Eurozonës duket se po operojnë më ngadalë në arritjen e

potencialit që pritet nga pritjet sipas trendit linear. Në këtë tregues, vërehet se SHBA-ja po

operon më mirë krahasur me vendet e tjera. Kurse, në vendet e rajonit, vërehet se në lidhje me

këtë tregues Shqiperia ka pozicionin më të keq, ndërsa, Maqedonia pozicionin më të mirë.

Një tjetër dimension në luhatjet ekonomike është dhe përqëndrimi i luhatjeve ose siç njihen

ndryshe në statistikë me emrin “Kurtosis”. Një tregues i tillë jep informacion për formën e

Tabela 2: Treguesit e variacionit të luhatjeve ekonomike në tri dimensionet, për të gjitha

vendet e përfshira në studim

62

luhatjeve, në kuptimin nëse këto luhatje janë ose jo të përqëndruara, ose e thënë ndryshe, një

tregues i tillë jep informacin për denduritë në luhatje, ku sa më të pakta të jenë luhatjet, aq më i

vogël pritet të jetë treguesi i përqëndrimit (“kurtosis”). Në këtë dimension, vërehet se Mali i Zi,

ka patur luhatjet më të rralla në rritjen ekonomike, ndërsa Serbia ka patur luhatje ekonomike më

të shpeshta. Kurse për ekonomitë e Eurozonës dhe SHBA-së, vërehet se luhatjet ekonomike në

vendet e Bashkimit Evropian kanë qenë më të shpeshta se luhatjet ekonomike të SHBA-së. Pra

referuar dimensioneve të luhatjeve ekonomike, që ndryshe emërtohen dhe si dimensione të

stabilitetit dhe jo stabilitetit ekonomik, vërehet se mesatarisht vendet e Ballkanit Perendimor po

përformojnë më keq se vendet e Bashkimi Evropian dhe SHBA-së, ndërsa, përsa i përket

Shqipërisë në raport me vendet e Ballkanit Perëndimor, duke iu referuar të tri dimensioneve të

pëqëndrueshmëris për periudhën (2001-2013), konstatohet kjo rënditje; i) vendi i dytë në

funksion të madhësisë së luhatjeve ekonomike dhe të dendurive në luhatje. ii) vendi i fundit në

funksion të asimetrisë në luhatje.

Diskutimi në lidhje me dimensionet e luhatjeve ekonomike të PBBN-së është plotësisht në

pajtim me përfundimet e Rand & Tarp (2002), të cilët konstatuan se luhatshmëritë e prodhimit në

vendet në zhvillim janë 15 deri 20 për qind, më shumë se në vendet e zhvilluara. Konkretisht nga

të dhënat e tabelës 2, koeficenti mesatar i variacionit të luhatjeve ekonomike në vendet e

Ballkanit Perëndimor është 0.4 (40%), krahasuar me koeficentin mesatar të variacionit të

vendeve të Bashkimit Europian dhe SHBA-së 0.2 (20%), që do të thotë se luhatjet nga mesataria

në vendet e Ballkanit Perendimor janë (±0.4*Ϭ), krahasuar më luhatjet prej (±0.2*Ϭ) në

ekonomitë e Bashkimit Evropian dhe SHBA-së. Pra, vendet e Ballkanit Perëndimor, si vende në

zhvillim, me nivel më të ulët të PBBN, kanë tendencë që të kenë paqëndrueshmëri më të lartë të

rritjes, ndërsa, vendet e zhvilluara me PBBN më të lartë gëzojnë rritje më pak të paqëndrueshme

në të tri dimensionet e paqëndrueshmëris së rritjes ekonomike.

5.3.3 Impakte e luhatjeve ekonomike në PBBR për frymë

Në grafiku 7 (7.1 & 7.2), jepen prirjet në rritjen e PBB-së reale për frymë në të dy dimensionet,

dimensionin e rritjes dhe atë të normës së rritjes. Nga grafiku 7.1, vërehet se hendeku në pritjet

sipas trendit linear të PBB-së për frymë ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor e vendeve të

Bashkimit Evropian dhe SHBA-së nuk pritet të ngushtohet.

Grafiku 7: Prirjet në rritjen e PBB-së reale për frymë në dy dimensione (dimensionin e

rritjes dhe normës së rritjes)

63

Vërehet se ndërmjet vendeve të zhvilluara, në rastin tonë, ndërmjet SHBA-së dhe vendeve të

Eurozonës, hendeku në PBB-reale për frymë ka ardhur duke u zvogëluar, ndërsa, ndërmjet

grupit të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së me vendet e Ballkanit Perendimor ka ardhur duke

u rritur. Kurse, përsa u përket vendeve të Ballkanit Perëndimor, trendet në rritjen e PBB-reale

për frymë janë shumë të ngjashme ndërmjet tyre. Nga grafiku 7.2, vërehet qartë se në vitin 2001

norma mesatare e rritjes së PBB-së reale për frymë në vendet e Ballkanit Perëndiomor ishte

22% më e lartë se norma mesatare e rritjes së PBB-së reale për frymë në vendet e Bashkimit

Evropian dhe SHBA-së, ndërsa, në vitin 2013 ky hendek është ngushtuar në 5%, që do të thotë

se vendet e Ballkanit Perëndimor nuk po e zvogëlojnë hendekun në të ardhurat për frymë me

vendet e Eurozonës dhe SHBA-së, përkundërazi, hendeku përsa i përket të ardhurave për frymë

vetëm se është thelluar akoma më shumë.

5.3.4 Norma e rritjes së PBB-së reale dhe luhatshmëritë në rritjen ekonomike

Studimet empirike, gjithashtu, vlersojnë se marrdhëniet ndërmjet normës së rritjes së PBB-Reale

dhe paqëndrueshmërisë në luhatjet ekonomike janë negative, që do të thotë se rritjet e variacionit

në devijime janë shoqëruar me ulje të normës së rritjes reale të PBB-së, që do të thotë se

ekonomia ka operuar më gjatë nën prirjet sipas trendit linear. Pra rritjet në paqëndrueshmërinë

ekonomike kanë ndikuar në uljen e normës së rritjes së PBB-së reale për frymë.

5.4 Impaktet e luhtjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së në

luhatjet ekonomike në vendet e Ballkanit Perendimor

Në rastin tone, duke iu referuar luhatjeve mesatare të vendeve të Ballkanit Perendimor dhe

luhatjeve mesatare të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së, vërehet se marrëdhëniet ndërmjet

luhatjeve janë pozitive, që do të thotë se luhatjet ekonomike në vendet e Ballkanit Perëndimor

janë të varura nga luhatjet ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së. Kjo marrdhënie

pozitive tregon se rritjet ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së, shoqërohen me rritje

ekonomike në vendet e rajonit. Gjithashtu, edhe rëniet ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe

SHBA-së shoqërohen me rënie ekonomike të vendeve të rajonit. Nga grafiku 8.1, vërehet se në

këtë marrëdhenie pozitive R2 =

0.4914, që do të thotë se, 49,14% e ndryshimeve në luhatjet

ekonomike të vendeve të rajonit ndikohet nga luhatjet ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe

SHBA-së. Në këtë këndëvështrim, vërehet se 49.14% e luhatjeve ekonomike në vendet e rajonit

është ndikuar nga impakti i faktorëve të jashtëm, që do të thotë se zhvillimi ekonomik i vendeve

të rajonit është shumë i lidhur me zhvillimet ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së,

ku afërsisht 50% e ndryshimeve pozitive apo negative varet nga ndryshimet pozitive apo

negative që ndodhin nga impakti i luhatjeve ekonomike në tregjet e Eurozonës dhe SHBA-së.

Por, duke vlerësuar impaktin e luhatjeve ekonomike të SHBA-së në luhatjet ekonomike të

vendeve të Ballkanit Perëndimor, vërehet se marrëdhëniet lineare që ekzistojnë në

paqëndrueshmëritë ekonomike të tyre janë shumë të dobëta ose e thënë ndryshe, luhatjet

ekonomike në ekonominë e SHBA-së për periudhën 2000-2013 nuk kanë patur ndikim, as në

ekonominë e vendeve të rajonit dhe as në ekonominë e Shqipërisë. Në grafikun 8.4 vërehet se R2

64

= 0.0091 = 0.91%, që do të thotë se, vetëm 0.91 % e ndryshimeve në luhatjet ekonomike të

vendeve të Ballkanit Perendimor, shpjegohet nga ndryshimet e ekonomisë së SHBA-së.

Nga një këndvështrim i tillë, arrijmë të identifikojmë se një tregues tjetër që rrit apo zvogëlon

korrelacionin linear në luhatjet ekonomike ndërmjet vendeve është dhe largësia ose e thënë

ndryshe distanca gjeografike. Rezultate, të tilla plotësojnë konkluzionet e Malik & Temple

(2009), të cilët studiuan efektet e pozicionit gjeografik në paqëndrueshmëritë ekonomike. Ata

konstatuan se një rol veçanërisht të rëndësishëm për hyrjen në treg, luan infrastruktura dhe

pozicioni gjeografik.

Në fakt, pengesat natyrore për tregti (të tilla si vendosjet larg nga tregjet ndërkombëtare ose që

kanë qasje të kushtueshme në tregje) mund t’i çojnë vendet të specializohen vetëm në segmente

të caktuara, duke synuar arritjen e avantazheve konkuruese. Maliku & Tempull (2009),

argumentojnë se, pozicioni gjeografik ndikon çmimet e inputeve të ndërmjetme me të cilat

përballen prodhuesit vendas, dhe veçanërisht çmimet e mallrave kapitale, për shkak të kostos së

lartë të transportit. Pra, rritja prodhimit ka tendencë të ndikohet më pak nga vendet që ndodhen

në pozicion të largët gjeografik. Ndryshe nga impaktet e luhatjeve ekonomike të SHBA-së, në

y = 0.1864x + 3E-13

R² = 0.4914

(10.000)

-

10.000

(1.000) - 1.000 Lu

hatj

et e

kon

om

ike

të S

hq

ipër

isë

Luhatjet ekonomike

të vendeve të Eurozonës

Grafiku 8.1: Impaktet e

luhatjeve ekonomike të vendeve

të Eurozonës dhe SHBA-së në

luhatjet ekonomike të

Shqipërisë y = 5.0711x + 2E-12

R² = 0.668

(5.000)

-

5.000

10.000

(1.000) - 1.000 2.000

Lu

hatj

et e

kon

om

ike

të v

end

eve

të B

all

kan

it

Per

end

imor

Luhatjet ekonomike

të vendeve të Eurozonës

Grafiku 8.2: Impaktet e luhatjeve

ekonomike të Eurozonës në

luhatjet ekonomike të vendeve të

Ballkanit Perëndimor y = 4.1166x + 3E-12

R² = 0.5406

(4.000)

(2.000)

-

2.000

4.000

(1.000) (500) - 500 1.000

Lu

hatj

et e

kon

om

ike

të S

hq

ipër

isë

Luhatjet ekonomike

të vendeve të Eurozonës

Grafiku 8.3: Impaktet e luhatjeve

ekonomike të Eurozonës në

luhatjet ekonomike të Shqipërisë

y = 0.2019x + 5E-13

R² = 0.0091

(2.000)

(1.000)

-

1.000

2.000

(1.000) - 1.000 2.000

Lu

ha

tjet

ek

on

om

ike t

ë v

en

deve t

ë

Ba

llk

an

it P

erëen

dim

or

Luhatjet ekonomike

të SHBA-së

Grafiku 8.4: Impaktet e luhatjeve ekonomike të

SHBA-së në luhatjet ekonomike të vendeve të

Ballkanit Perëndimor

y = 0.1768x + 2E-13

R² = 0.2691

(2.000)

(1.000)

-

1.000

2.000

(5.000) - 5.000 10.000

Lu

ha

tjet

ek

on

om

ike t

ë E

uro

zo

nës

Luhatjet ekonomike

të SHBA-së

Grafiku 8.5: Impaktete e luhatjeve ekonomike të

SHBA-së në luhatjet ekonomike të Eurozonës

Grafiku 8: Impaktet e luhatjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe ShBA-së në

ekonomitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor

65

ekonomite e vendeve të Ballkanit Perëndimor, impaktet e luhatjeve ekonomike të vendeve të

Eurozonës në ekonomitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor janë të larta. Në grafikun 8.2 vërehet

se impakti i lëkundjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës në paqëndrueshmërinë ekonomike të

vendeve të rajonit është i lartë, ku, R2

është = 0.668 = 66.8%. Kjo tregon se 66.8% e

ndryshimeve ekonomike në ekonomitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor shpjegohet nga

ndryshimet ekonomike të vendeve të Eurozonës, dhe për Shqipërinë ky tregues, siç tregohet në

grafikun 8.3, është 54.06%, afërsisht 12% më i ulët se impakti në luhatjet ekonomike të vendeve

të rajonit, kështu që dhe vlerësimi i impakteve të zhvillimeve ekonomike të vendeve të

Eurozonës dhe SHBA-së, mbi ekonomitë e vendeve të rajonit dhe ekonominë e Shqipërisë,

shpjegohet nga impakti i ekonomisë së vendeve të Eurozonës dhe jo nga impakti i luhatjeve

ekonomike të SHBA-së.

Me qëllim që analiza të jetë sa më krahasuese është e rëndësishme edhe vlersimi i marrëdhënieve

që ekzistojnë ndërmjet vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së në luhatjet ekonomike. Sepse, nga

vlersimi i impaktit të luhatjeve ekonomike të SHBA-së në luhatjet ekonomike të vendeve të

Eurozonës, mund të gjykojmë dhe për impaktet indirekte të ekonomisë së SHBA-së, si ekonomia

më e madhe globale në ekonominë e vendeve të rajonit. Në këtë marrdhënie, siç tregohet në

grafikun 8.5, R2 = 0.2691 = 26.91% tregon se 26.91% e ndryshimeve në luhatjet ekonomike të

Eurozonës ndikohet nga luhatjet ekonomike të SHBA-së. Pra, pavarësisht se nga shqyrtimi direkt

i marrdhënieve në luhatjet ekonomike të vendeve të rajonit dhe SHBA-së, korrelacioni është

afërsisht “0”, nuk mund të thuhet se luhatjet ekonomike në SHBA nuk kanë ndikim në luhatjet

ekonomike të vendeve të Ballkanit Perëndimor, pasi impakti i këtyre luhatjeve jepet në mënyrë

indirekte në impaktin e luhatjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës, luhatje të cilat kanë një

ndikim të konsiderueshëm në ekonomitë e vendeve të rajonit.

Si përfundim nga vlersimet empirike, vërehet se paqëndushmëritë ekonomike të ekonomive të

vogla dhe në zhvillim ndikohen në mënyre direkte ose indirekte nga paqëndrushmeritë

ekonomike të vendeve të zhvilluara, si dhe sa më e madhe të jetë distanca gjeografike ndërmjet

vendeve aq më i vogël është ndikimi i luhatjeve ekonomike të një vendi mbi luhatjet ekonomike

të një vendi tjetër.

5.5 Ekonomitë e vogla përjetojnë luhatshmëri më të lartë ekonomike

Për vlerësimin e luhatshmërive ekonomike ndërmjet vendve të përfshira në studim, si njësi

matjeje për të gjykuar në vlerësimin e luhatjeve ekonomike është përdorur koeficenti i

variacionit: CV = 𝜎

µ*100, tregues i cili, vlerëson raportin e devijimit mesatar të të dhënave të

vrojtuara nga mesataria aritmetike. Konkretisht, duke iu referuar tabelës së mëposhtme, vërehet

se në vendet e Ballkanit Perëndimor koeficenti i variacionit është më i madh se në vendet e

Eurozonës dhe SHBA-së. Rezultate, të cilat konfirmojnë dhe njëherë faktin se vendet në zhvillim

karaktarizohen nga paqëndrushmëri ekonomike më të theksuara se vendet e zhvilluara, por

ndryshimi qëndron në shpjegimet që jepen në lidhje me burimet apo shkaqet e luhatshmërisë.

Fakti i parë i cituar është se, vendet në zhvillim përjetojnë luhatshmëri më të lartë, sepse ato kanë

struktura të pazhvilluara ekonomike, por këtu argumenti është se kjo është thjesht për shkak se

ato janë "ekonomikisht më të vogla". Por, sipas “Crucini, 1997; & Kraay, 2000; Ahmed &

Suardi, 2009”, teknikisht, argumenti është i bazuar në bashkimin e luhatjeve ekonomike që u

66

ndodhin individëve në një ekonomi. Transferimi dhe unifikimi i luhatjeve individuale varet si në

forcën e korrelacioneve ose ndërveprimeve midis individëve, ashtu dhe në forcën e lidhjeve

mikroekonomike mes agjentëve në ekonomi. Në nivel agregat, paqëndrueshmëria

makroekonomike (si bashkimi i të gjitha luhatjeve individuale në nivel mikro), zvogëlohet me

madhësinë e ekonomisë, sepse unifikimet e luhatjeve nuk janë krejtësisht lineare. Me pak fjalë,

sa më e madhe madhësia e ekonomisë, aq më të vogla pritet të jenë madhëstë në luhatshmëritë

ekonomike. Gjithashtu, Crucini (1997), duke krahasuar vendet e G7 me 68 vendet të tjera të

vogla citon se edhe në qoftë se vendet në zhvillim janë zhvilluar, në kuptimin, që kanë të njëjtën

strukturë të tregut, të njëjtat institucione financiare, monetare dhe fiskale, kur përballen me të

njëjtat shqetësime themelore, ato ende do të përjetojnë cikle më të rënda të biznesit.

Vendet Ϭ Cv

Shqipëri 322 4.70% Serbi 700 3.20%

Maqedoni 333 3.20%

B&H 401 3.40%

Mali Zi 703 3.20%

Eurozona 2,971 1.70%

SHBA 1,013 1.70%

Ai jep shpjegimin e mëposhtëm për këtë fenomen, ku citon se, nëqoftëse në vendin më të vogël,

nga dy vende me diferencë të konsiderueshme në madhësinë e tyre të ekonomisë, pritet të rritet

produktiviteti, ndërsa, në ekonominë më të madhe, mbetet i pandryshuar, atëhere pritet që

kapitali fizik të rrjedhë nga vendi më i madh në vendin më të vogël, derisa produktet marzhinale

nga kapitali ndërmjet vendeve të barazohen. Referuar asimetrisë së madhësisë ekonomike, vlera

totale e kapitalit botëror që duhet të rialokohet është mjaft e vogël, ku çdo njësi e reduktimit të

kapitalit pë frymë në një vend të madh rrit kapitalin për frymë shumë herë në një vend të vogël,

duke ndikuar në uljen shumë shpejt të produktit marzhinal të kapitalit në vendin e vogël. Si

pasojë, ndryshimet, si në investime ashtu dhe ne prodhim, në një vend të vogël në përgjigje të

luhatjeve ekonomike të brendshme dhe të jashtëme pritet të jenë shumë më të mëdha se ato të një

vendi më të madh. Prandaj, tronditjet e brendshme dhe të jashtme gjenerojnë luhatjet më të

mëdha në vendet e vogla.

5.6 Tregjet dhe luhatjet e prodhimit

Paqëndrueshmëritë, apo luhatjet e prodhimit në tregje janë të lidhura ngushtë dhe me shkallën e

hapjes së ekonomisë së një vendi me tregjet e jashtme. Për këtë qëllim janë marrë në shqyrtim

edhe luhatjet në eksporte dhe importe, duke analizuar treguesit e variacionit, asimëtrinë dhe

frekuencat/përqëndrimin.Të dhënat në tabelën 3, shoqëruar me treguesit përkatës statistikorë të

vlerësuar në lidhje me paqëndrueshmërinë në eksportet dhe importe, tregojnë se vendet e rajonit

krahasuar me vendet e Eurozonës dhe SHBA-së kanë paqëndrushmëri më të lartë, si në eksporte,

ashtu dhe në importe. Konkretisht, duke iu refruar të dhënave të tabelës, vërehet se, në eksporte,

Grafiku 9: Trendi i paqëndrushmërisë ekonomike të vendeve të përfshira në studim

67

Serbia ka koeficentin e variacionit më të lartë +57%, e pasuar nga Shqipëria +54%, Mali Zi

+48% dhe që mbyllet me vendet e Eurozonës + 31% dhe të SHBA-ës + 29%. Pra, pavarësisht

pozicionit të favorshëm gjeografik që kanë vendet e rajonit, si dhe reformave të ndërmarra në

liberalizimin e tregut apo përdorimin e avantazheve konkuruese, përsëri vendet e rajonit janë

ende larg për të patur një stabilitet të qëndrueshëm, krahasuar me vendet e Eurozonës apo

SHBA-së.

Eksportet Ϭ μ Cv Asimetria Perqëndrimi/

Kurtosis

Cv/Min

(Cv)

Serbi 5,355 9,332 57% -0.16 -1.69 1.99 Shqipëri 1,429 2,622 54% -0.07 -1.77 1.89

Mali Zi

1,200 48% -0.24 -1.51 1.68

Maqedoni 1,568 3,427 46% 0.1 -1.64 1.59

BH 1,973 4,313 46% -0.1 -1.15 1.59

Eurozona 1,780,257 5,665,020 31% -0.31 -1.47 1.09

SHBA 443,306 1,540,929 29% 0.24 -1.45 1

Importet Ϭ μ Cv Asimetria Perqëndrimi/

Kurtosis

Cv/Max

(Cv)

Mali Zi 1,148 -2,059 -0.56 -0.15 -0.99 2.33 Serbi 7,921 -15,351 -0.52 0.26 -1.24 2.15

Shqipëri 2,198 -4,693 -0.47 0.31 -1.62 1.95

Maqedoni 2,191 -4,838 -0.45 -0.02 -1.72 1.89

BH 2,879 -8,428 -0.34 -0.29 0.27 1.43

Eurozona 1,720,994 -5,514,982 -0.31 0.33 -1.49 1.3

SHBA 502,220 - 2,095,500 -0.24 0.14 -1.53 1

E njëjta gjë ,vërehet edhe në lidhje me importet, ku, Mali Zi rezulton me nivelin më të lartë të

paqëndrueshmërisë, me koeficent varacioni (-56%), duke vijuar më Serbinë (-52%), Shqipërinë

Tabela 3: Të dhëna mbi vlerësimin e luhatjeve në eksporte & importe në tri dimensione

(variancë, asimetri dhe frekuencë)

Grafiku 10: Trendi i paqëndrueshmërise sipas vendeve në eksporte & importe

68

(-47%) dhe që mbyllet përsëri me SHBA-në, me nivelin më të ulët të paqëndrueshmërisë, me

koeficent varacioni (-0.24). Tregues tjetër i rëndësishëm është dhe koeficenti i asimetrisë, ku

vërehet se, për të dy treguesit, eksportet dhe importet, në disa vende ky tregues është pozitiv dhe

në disa të tjera është negativ, që do të thotë se, vendet më koeficent asimetrie pozitiv i kanë patur

importet dhe eksportet e tyre mbi pritjet sipas trendit linear, ndërsa vendet që kanë pasur këtë

tregues negativë i kanë pasur importet dhe eksportet nën pritjet sipas trendit linear. Si përfundim,

si nga paraqitjet grafike, ashtu dhe nga vlersimi numerik i paqëndrueshmërisë, vërehet se vendet

e zhvilluara, si vendet e Eurozonës dhe SHBA-së në marrdhëniet e tyre tregtare me vendet e

tjera, krahasuar me marrdhënjet tregtare të vendeve të rajonit janë më të qëndrushme.

5.7 Luhatjet e komponentëve të rritjes ekonomike në Shqipëri

Një nga karakteristikat kryesore që i dallon zhvillimet ekonomike dhe ciklet ekonomike të

vendeve në zhvillim nga vendet e zhvilluara është paqëndrueshmëria e tyre më e lartë. Bilancet e

llogarive korente, rritja e prodhimit, normat e interesit dhe kurset e këmbimit kanë tendencë që të

shfaqin ndryshime më të mëdha, dhe ndryshimet më të shpeshta. Por, ka dhe aspekte të tjera që

karakterizojnë ekonomitë e tregjeve në zhvillim, ku konsumi është më i paqëndrueshëm se

Prodhimi i Brendshëm Bruto, me luhatshmëri relativisht më të madhe se (1) një; si dhe normat

reale të interesit janë shumë më të paqëndrueshme dhe kanë ipmakte kundërciklike, po ashtu dhe

eksportet neto janë fuqimisht kundërciklike.

variblat Std.Dev. Rel. Std.dev Corr.

Produkti Brendshëm Bruto 1.03 1 1 Konsumi 1.15 1.12 0.93

Investimet 0.54 0.53 0.64

Shpenzimet Qeveritare 0.1 0.1 0.82

Eksportet 0.29 0.28 0.76

Importet 0.73 0.71 -0.95

Eksportet Neto 0.5 0.49 -0.94

Indeksi i Çmimit Konsumatorit 0.02 0.02 -0.07

Norma Reale e Interesit 0.02 0.02 -0.03

Në tabelën 4, duke iu refruar Shqipërisë jepen të dhënat në lidhje me devijimin standard, si në

aspektin absolut, ashtu dhe në atë relativ, ku vërehet se luhatjet në konsum janë 12% më të larta

se luhatjet në PBB, kurse, në investime luhatjet janë 47% më pak se luhatjet e përgjithëshme

ekonomike, duke vijuar me 90% më pak në shpenzimet qeveritare dhe duke përfunduar me

eksportet dhe importet, ku luhatjet janë përkatësisht 72% dhe 29%, më pak se luhatjet ekonomike

të PBB-së. Pra nga tabela 4, vërehet se luhatjet në konsum janë më të mëdha se luhatjet

ekonomike (luhatjet në PBB), ndërsa, në komponëntët e tjerë këto luhatje janë më të vogëla se

luhatjet ekonomike. Pra, luhatjet në konsum në Shqipëri, përputhen me përfundimet e Aguiar dhe

Gopinath (2007), ku relativisht treguesi i konsumit në vendet në zhvillim pritet të jetë mbi (1)

Tabela 4: Të dhëna mbi vlersimet relative në luhatjet dhe korrelacionin që ekziston në disa

prej treguesve makroekonomikë në Shqipëri

69

një. Një tregues tjetër i rëndësishëm pë të gjykuar mbi natyrën dhe fortësinë e lidhjes është dhe

koeficenti i korrelacionit, ku nga tabela 4, vërehet se mardhëniet ndërmjet luhatjeve ekonomike

dhe luhatjeve në komponentët e tjerë janë pozitivisht të fortë, me përjashtim të marrdhënieve të

luhatjeve ekonomike me luhatjet në importe dhe eksportet neto, ku marrdhëniet janë negativisht

të forta. Siç vërehet nga tabela, marrdhëniet ndërmjet luhatjeve ekonomike, duke iu referuar

vlerës së koeficentit të korrelacionit, vijojnë sipas këtij rendi: Konsumi (0.93), Shpenzimet

Qeveritare (0.82), Eksportet (0.76), Investimet (0.64), Importet (-0.95) dhe Eksportet Neto (-

0.94). Vlersimi i koeficenteve të korrelacionit shpjegon kahun e luhatjeve ekonomike që ekziston

ndërmjet cikleve ekonomike dhe cikleve në komponentët e rritjes. Konkretisht, nga kombinimi i

treguesve të variacionit me korrelacionin, vërehet se për luhatjet në konsum, investime,

shpenzimet qeveritare dhe eksporte, koeficenti i korrelacionit është positiv, që do të thotë se,

luhatjet në këto komponentë kanë ndikuar pozitivisht në luhatjet ekonomike, ndërsa, e kundërta

trgohet nga eksportet neto, ku vërehet se, luhatjet në këto komponentë kanë patur impakt negativ,

sepse importet kanë dominuar në vazhdimësi eksportet përgjatë gjithë periudhës së përfshirë në

studim.

5.7.1 Luhatjet e Indeksit të Çmimi të Konsumit në Shqipëri

Një nga treguesit më të rëndësishëm në alokimin e burimeve është çmimi i mallrave dhe

shërbimeve. Në këtë këndvështrim, për vlerësimin e impaktit të luhatjeve në çmime, ndaj

luhatjeve ekonomike ështe ndjekur e njëjta procedurë që u ndoq në vlerësimin e impaktit të

luhatjeve të komponentëve të rritjes ekonomike. Përseri, duke iu referuar (Tab.4), vërehet se

impaktet e luhatjeve në çmimet e tregut ndaj luhatjeve ekonomike janë mesatarisht në nivelin

2%. Por, nga vlersimi i koeficentit të korrelacionit, vërehet se luhatjet në çmime kanë patur

ndikim negativ, ku koeficenti i korrelacionit në këtë rast është -7%. Ekzistenca e marrdhënieve

negative në këtë rast nuk interpretohet si lëvizje për gjatë kurbës së kërkesës agregate, por si ulje

e prodhimit agregat për shkak të rritjes së çmimeve të lëndëve të para për realizimin e prodhimit.

5.7.2 Luhatjet e normës reale të interesit në Shqipëri

Përformanca e një ekonomie është e varur jo vetëm nga shkalla e hapjes së tregut të një vendi me

tregjet në vendet e tjera, por dhe nga harmonizimi i politikave monetare dhe qeveritare.

Vlerësimi i impaktit të normës reale të intersit në luhatjet ekonomike, ka për qëllim vlerësimin e

politikave monetare në rritjen ekonomike. Nga tabela 4, përsëri vërehet se madhësisë relative

(2%) të ndryshimeve në normën reale të interest, ndaj cikleve ekonomike, i korospondon një

koeficent negativ korrelacioni në masën 3%. Pra, edhe pse ky tregues është shumë i vogël dhe

negativ jep informacion të konsiderueshëm për të gjykuar në lidhje me efektivitetin e politikave

monetare. Në rastin tonë, pavarësisht politikave monetare të ndjekura në uljen e normës reale të

interesit, vërehet se, impaktet e uljes së normës reale të interesit në luhatjet ekonomike kanë qënë

negative, që do të thotë se luhatjet ekonomike kanë lëvizur në drejtim të kundërt të rezultateve që

priteshin nga impakti i rolit të politikave monetare të ndjekura në uljen e normave reale të

interesit. Por, përsëri nuk mund të themi se roli i politikave monetare ka ndikuar në rritjen e

luhatjeve negative, përkundërazi, ashtu siç pritet të nxitet rritja ekonomike, kur aplikohen

70

politikat e uljes së normës reale të interesit, më të drejtë mund të themi se politikat e uljes së

normës reale të interesit mund të kenë ndikuar në minimizimin e luhatjeve negative ekonomike

edhe pse për momentin të dhënat janë të pamjaftueshme për të mbeshtetur këtë pohim.

5.7.3 Luhatjet ekonomike në vendet e rajonit

Për të krahasuar rezultatet e variablave të vlerësuar ndërmjet Shqipërisë dhe vendeve të tjera të

rajonit ështe proceduar me anë të analizës horizontale. Ku me analizë horizontale në këtë rast

kuptohet, krahasimi dhe interpretimi i çdo treguesi të vlerësuar për Shqipërinë me po të njëjtit

tregues të vendeve të rajonit. Nga tabela 5 në vijim vërehet se luhatjet ekonomike më të larta janë

në Serbi. Por, për ta bërë analizën sa më krahasuese është operuar me treguesit realtivë, ku për

secilin nga vendet janë vlerësuar raportet e luhatjeve të komponenteve të rritjes të secilit

variabël, ndaj luhatjeve ekonomike (luhatjeve të PBB-së).

SE MA BH MZ

Varibëlat Std.De

v.

Rel.

St.De

v

Corr

.

St.Dev

.

Rel.

St.De

v

Corr

.

St.Dev

.

Rel.

St.De

v

Corr

.

St.Dev

.

Rel.

St.De

v

Corr

.

Produkti Brendshëm Bruto 6.52 1 1 0.7 1 1 1.57 1 1 0.43 1 1

Konsumi 4.25 0.65 0.98 0.77 1.1 0.97 1.81 1.15 0.28 0.48 1.11 0.98

Investimet 3.6 0.55 0.91 0.25 0.35 0.35 0.79 0.51 0.88 0.34 0.77 0.95

Shpenzimet Qeveritare 1.18 0.18 0.97 0.12 0.17 0.83 1.9 1.21 0.57 0.12 0.28 0.79

Eksportet 1.36 0.21 0.85 0.5 0.72 0.69 1.13 0.72 0.94 0.19 0.43 0.63

Importet 3.35 0.51 0.96 0.69 0.99 0.84 1.99 1.27 -0.9 0.64 1.47 -0.91

Eksportet Neto 2.16 0.33 0.95 0.28 0.41 0.83 0.98 0.63 0.73 0.5 1.15 0.93

Indeksi i Çmimit

Konsumatorit 0.26 0.04 0.27 0.02 0.03 0.4 0.03 0.02 0.5 0.03 0.06 0.43

Norma Reale e Interesit 0.14 0.02 0.17 0.04 0.05 0.61 0.03 0.02 0.46 0.04 0.1 0.59

Tregues tjetër i vlerësuar është dhe koeficenti i korrelacionit, për marrdhëniet e luhatjeve

ekonomike me komponentët dhe variablat e tjerë, të përfshirë në këtë analizë. Duke iu referuar

raportit të luhatjeve të konsumit nga luhatjet ekonomike, vërehet se Serbia ka luhatjet më të ulëta

në konsum, ndërsa, në vendet e tjera, ky tregues është më i lartë, konkretisht, këto vlera, sipas

vendeve janë: Shqipëa (1.1), Serbia (0.65), Maqedonia (1.1), Bosnia (1.15) dhe Mali Zi (1.11).

Tabela 5: Të dhëna mbi vlersimet relative në luhatjet dhe korrelacionin që ekziston në disa

prej treguesve makroekonomikë në vendet e Ballkanit Perendimor

71

Pra, përsa i përket paqëndrushmërisë në konsum, Shqipëria dhe Maqedonia kanë të njejtin

pozicion, duke lënë pasë Malin e Zi dhe Bosnjën. Pra, nga krahasimi i këtyre madhësive relative

numerike, Bosnja ka paqëndrushmëri më të lartë në konsum, ndërsa Serbia paqëndrueshmërinë

më të ulët. Kurse nga vlersimi i koeficentit të korrelacionit të luhatjeve ekonomike me luhatjet në

konsum, vendet, ndryshojnë shumë pak nga njëri-tjetri, përjashto, Bosnjën, ku ky tregues është

shumë i dobët, ku koeficentët e korrelacionit sipas vendeve për marrdhëniet e luhatjeve

ekonomike me luhatjet në konsum janë si vijon: Shqipëria (0.93), Serbia (0.98), Maqedonia

(0.97), Bosnia (0.98) dhe Mali Zi (0.98). Pra Shqipëria në këtë tregues, renditet në vendin e

katërt, duke lënë pasë, vetëm Bosnjën, edhe pse, ndryshimet nga vendet e tjera që e kanë

koeficentin e korrelacionit më të lartë janë shumë të vogëla.

Ndryshime në luhatjet ekonomike ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor, vërehen edhe në

komponentët e tjerë të rritjes ekonomike. Për shembull, përsa u përket investimeve, madhësitë

relative të luhatjeve në investime në raport me luhatjet e PBB-së për të gjitha vendet janë më të

vogla se 1(një), që do të thotë se luhatjet në investime në të gjitha vendet janë më të vogla se

luhatjet e përgjthëshme ekonomike. Karakteriatika të njëjta vërehen edhe në lidhje me luhatjet në

shpenzimet qeveritare, eksportet, importet dhe eksportet neto, ku raportet e këtyre luhatjeve ndaj

luhatjeve ekonomike në tërsi janë më të vogla se 1(një). Konkretisht, përsa u përket këtyre

treguesve, Shqipëria ka një pozicion më të mirë se Serbia dhe Mali i Zi, por më të disfavorshëm

se vendet e tjera të rajonit, ndërsa përsa i përket korrelacionit ndërmjet luhatjeve ekonomik dhe

investimeve, Shqipëria zë vendin e katërt në renditje, duke lëne pasë vetëm Maqedoninë.

Konkretisht, për Shqipërinë ky tregues, siç tregohet në tabelën 4, është 0.64. Edhe pse, ky

tregues statistikisht konsiderohet pozitivisht i forte, ai është më i vogë se në vendet e tjera të

rajonit, përjashto, Maqedoninë, ku ky tregues është 0.35.

Vlerësimi i treguesve të korrelacionit jep informacion edhe për produktivitetin e investimeve në

rritjen ekonomike. E përbashkët për të gjitha vendet është se koeficenti i korrelacionit për

marrdhëniet ndërmjet luhatjeve ekonomike dhe luhatjeve në investime është pozitiv, që do të

thotë se luhatjet në investime kanë pasur impakt pozitiv në luhatjet ekonomike. Për këtë arsye, sa

më i lartë të jetë koeficenti i korrelacionit aq më i madh pritet të jetë dhe impakti i luhatjeve të

investimeve në produktivitetin e rritjes ekonomike. Duke qenë se Shqipëria renditet në vendin e

katërt në këtë tregues, atëhere më të drejt mund të themi se, Shqipëria zë vendin e katërt në rajon

përsa i përket produktivitetit të investimeve në luhatjet ekonomike. Gjithashtu, edhe luhatjet në

shpenzimet qeveritare, importet, eksportet dhe eksportet neto kanë ndikim të koniderueshëm në

luhatjet ekonomike. Nga të dhënat e tabelës 5 në lidhje më këta tregues, vërehet se, shpenzimet

qeveritare dhe eksportet kanë ndikim pozitiv, ndërsa, Importet dhe eksportet neto kanë ndikim

negativ. Kurse, përsa u përket shpenzimeve qeveritare, vërehet se në raportin e luhatjeve të

shpenzimeve qeveritare ndaj luhatjeve ekonomike, Shqipëria zë vendin e parë, ku, ky raport

është (0.1), si dhe përsa i përket koeficentit të korrelacionit (0.82). Kurse, në marrëdhëniet e

luhatjes së shpenzimeve qeveritare me luhatjet ekonomike, Shqipëria, zë vendin e tretë në rajon.

E përbashkët për të gjitha vendet është se, korrelacioni i luhatjeve ekonomike me luhatjet në

shpenzimet qeveritare është pozitiv, që do të thotë se luhatjet ekonomike dhe luhatjet në

shpenzimet qeveritare kanë livizur në të njëjtin drejtim.

Duke vijuar me komponentët e tjerë të rritjes ekonomike, (Eksportet, Importet dhe Eksportet

Neto), vërehet se, në të gjitha vendet e rajonit importet kanë dominuar eksportet, kjo vërehet në

vlerësimin e Eksporteve Neto, ku ky tregues është negativ për të gjitha vendet e përfshira në

studim. Nga shqyrtimi i këtij treguesi, Shqipëria zë vendin e tretë, pas Serbisë dhe Maqedonisë,

72

ndërsa, Mali i Zi zë vendin e fundit, si dhe luhatjet në eksportet neto në Malin e Zi janë më të

mëdha se luhatjet e përgjithshme ekonomike. Kurse, duke iu referuar korrelacionit të

marrdhënieve ndërmjet vendeve, Shqipëria lë pas vetëm Serbinë, por duhet theksuar se,

ndryshimet ndërmjet vendeve janë shumë të vogëla në lidhje me këtë tregues. Për të gjitha

vendet vlera e këtij treguesi është negative e fortë, që do të thotë se në vendet ku ky treguesë

është më i madh, edhe impaktet negative të paqëndrueshmërisë së eksporteve neto në luhatjet e

përgjithshme ekonomike do të jenë më të larta.

5.7.4 Luhatjet e indeksit të çmimit të konsumit në vendet e rajonit

Shqipëria dhe Bosnja ruajnë të njëjtin pozicion në lidhje më raportin e luhatjes së Indeksit të

Çmimit të Konsumit ndaj luhatjeve ekonomike, ndërsa, për vendet e tjera ky raport është më i

lartë. Nga tabelat 4 dhe 5 ,vërehet se në Shqipëri dhe Bosnje, ky tregues është 2%, Serbi 4%,

Maqedoni 3% dhe Malin e Zi 4.3%. Por, duke anlizuar edhe koeficentin e korrelacionit të

vlerësuar për secilin nga vendet e rajonit, vërehet se, në Shqipëri dhe Serbi koeficenti i

korrelacionit është negativ, ndërsa, në vendet e tjera, ky tregues është pozitiv, konkretisht: Në

Shqipëri ky tregues është (-7%), Serbi (-27%), Maqedoni (+40%), Bosnie +50%) dhe Malin e Zi

(+43%). Këta tregues, shprehin qartë se në Shqipëri dhe Serbi impaktet e luhatjeve të çmimeve

në luhatjet ekonomike kanë qenë negative që do të thotë se, rritjet në çmimet e lëndëve të para

kanë ndikuar në uljen e prodhimit, ku në Serbi ky impakt është 20% më i lart se në Shqipëri,

ndërsa në vendet e tjera, ky tregues është pozitiv, ku Bosnja, ka pozicionin më të mirë, e ndjekur

nga Mali i Zi dhe Maqedonia, që do të thotë se, në këto vende, luhatjet në çmime kanë ndikuar

në rritjen e prodhimit.

5.7.5 Luhatjet e normës reale të interesit në vendet e rajonit

Zhvillimi ekonomik i një vendi, padyshim që varet nga harmonizimi sa më i mirë i politikave

monetare dhe qeveritare për të ofruar një vlerë të shtuar në përmisimin e ambjentit të tregut, ku

konsumatorët, firmat dhe institucionet e tjera qeveritare dhe jo qeveritare ushtrojnë aktivitetin e

tyre. Në këtë këndëvështrim, roli i politikave monetare, shpesh, ka të bëj dhe me ndërhyrjet në

normat e interesit (duke i rritur ose zvogluar ato). Nga tabela 4 dhe 5, vërehet se në Shqipëri,

Serbi dhe Bosnje, madhësitë relative të ndryshimeve të normës reale të interesit ndaj cikleve

ekonomike janë të njëjta (në nivelin 2%), ndërsa në Maqedoni ky tregues është 5% dhe në Malin

e Zi 10%. Pra, në Malin e Zi dhe Maqedoni raportet e luhatjes së normës së interesit mbi luhatjet

e konomike janë më të larta. Por duke i shoëqëruar këto madhësi me koeficentët e korrelacionit,

ku marrdhëniet ndërmjet luhatjeve ekonomike dhe normës reale të interesit, sipas vendeve, janë

si vijon: Serbia (17%), Shqipëra (-3%), Maqedonia (-61%), Mali Zi (-59%) dhe Bosnja (-46%),

vërehet se, vetëm në Serbi, ulja e normës së interesit është shoqëruar me rritje pozitive në

luhatjet ekonomike, ndërsa në vendet e tjera korrelacioni ndërmjet uljes së normës së interesit

dhe luhatjeve ekonomike është negative, që do të thotë se ulja e normës së interesit nuk ka

ndikuar në rritjen ekonomike edhe pse mund të ketë minimizuar luhatjet negative. Edhe prezenca

e koeficentëve negativë të korrelacionit jep informacion të konsiderueshëm për të gjykuar në

lidhje me efektivitetin e politikave monetare. Në rastin tonë, përjashto Serbinë, korrelacioni

73

ndërmjet normës së interesit dhe luhatjeve ekonomike në të gjitha vendet e tjera të rajonit është

negativ, si dhe nga shqyrtimi i këtyre mardhënieve, vërehet se hendeku më i madh në këtë

marrdhënie është në Maqedoni, duke u ndjekur nga Mali i Zi dhe Bosnja, ndërsa në Shqipëri

hendeku në këtë marrdhënie është në nivelin (-3%). Nga shqyrtimi i marrëdhenieve të luhatjeve

ekonomike me normën e interesit, vërehet se impakti i politikave monetare rezulton më efektivë

në Serbi dhe Shqipëri, duke u ndjekur nga Bosnja, Mali i Zi dhe Maqedonia.

5.7.6 Luhatjet ekonomike në vendet e Ballkanit Perëndimor, Eurozonës dhe

SHBA-së

Në raport me treguesit mesatar të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së, në vendet e rajonit

raportet e madhësisë relative të luhatjeve të komponenteve të rritjes dhe të variabëlave të tjerë të

paraqitur në tabelën 6, ndaj luhatjeve të PBB-së janë më të mëdha se në vendet e Eurozonës dhe

SHBA-së.

Vendet e Ballkanit Perëndimor EU SHBA

Variblat Std.Dev. Rel.

Std.Dev Corr. Std.Dev. Rel.

Std.Dev Corr. Std.Dev. Rel.

Std.Dev Corr.

Produkti Brendshëm Bruto 2.05 1 1 1,437 1 1 326 1 1

Konsumi 1.69 0.83 0.83 777 0.54 1 215 0.66 0.94

Investimet 1.1 0.54 0.75 458 0.32 0.98 280 0.86 0.83

Shpenzimet Qeveritare 0.68 0.33 0.8 280 0.2 0.12 121 0.37 -0.09

Eksportet 0.69 0.34 0.77 558 0.39 0.87 115 0.35 0.43

Importet 1.48 0.72 -0.91 614 0.43 -0.89 178 0.55 -0.83

Eksportet Neto 0.89 0.43 -0.88 80 0.06 -0.74 124 0.38 -0.8

Indeksi i Çmimit Konsumatorit 0.07 0.03 0.2 0.013 9E-06 0.23 0.01 0 0.3

Norma Reale e Interesit 0.05 0.03 -0.3 0.0062 4E-06 -0.53 0.016 0 0.45

Këto rezultate dëshmojnë dhe njëherë se në vendet e rajonit, të klasifikuara si vende në zhvillim,

përgjithësisht, paqëndrueshmëritë në të gjithë variablat janë më të larta se, në vendet e Eurozonës

dhe SHBA-së. Duke vazhduar analizën me shqyrtimin e koeficentëve të korrelacionit, vërehet se

edhe ky tregues, pothuajse në të gjithë variablat, është më i dobët në vendet e Ballkanit

Perëndimor sesa në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

E veçantë është se ndër vendet e përfshira në studim, në SHBA marrdhëniet ndërmjet luhatjeve

në PBB dhe luhatjeve në shpenzimet qeveritare janë negative, ndërsa, në vendet e Eurozonës

edhe pse marrdhëniet ndërmjet luhatjeve në shpenzimet qeveritare dhe lujatjeve të PBB-së janë

pozitive, ato janë shumë të dobëta. Një marrëdhënie e tillë shpjegon edhe njëherë se në tregjet e

zhvilluara dhe të mirëstrukturuara, marrdhëniet ndërmjet luhatjeve ekonomike dhe luhatjeve në

Tabela 6: Të dhëna mbi vlersimet relative në luhatjet dhe korrelacionin që ekziston në disa

prej treguesve makroekonomikë në rajonin e vendeve të Ballkanit Perëndimor, Eurozonës

dhe SHBA-së

74

shpenzimet qeveritare janë shumë të dobëta, ose e thënë ndyshe korrelacioni ndërmjet tyre tenton

drejtë 0 (zero), ndërsa e kundërta konstatohet në vendet e Ballkanit Perëndimor, ku, kjo

marrëdhënie është shumë e fortë, përafërsishtë 80%. Pra, rezultatete e tabelave 4, 5 dhe 6,

zbulojnë se politikat qeveritare në alokimin e shpenzimeve qeveritare në vendet e zhvilluara kanë

patur shumë pak ndikim në rritjen ekonomike, duke nënkuptuar se në këto ekonomi potenciali

kryesor i rritjes është sektori privat, ndërsa, në vendet e rajonit rezultatet konfirmojnë se politikat

qeveritare në alokimin e shpenzimeve qeveritare kanë një ndikim të konsiderushëm në rritjen

ekonomike, duke nënkuptuar se në vendet e rajonit roli i sektorit privat në rritjen ekonomike, ka

një ndikim më të ulët se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

5.7.7 Luhatjet e indeksit të çmimit të konsumit në vendet e Ballkanit

Perëndimor, Eurozonës dhe SHBA-së

Në të gjitha vendet, si në vendet e rajonit, ashtu dhe në vendet e Eurozonës & SHBA-së

marrëdhëniet ndërmjet luhatjeve të Indeksit të Çmimit të Konsumit dhe luhatjeve të PBB-së për

periudhën 2000-2013 janë të dobëta, tregues të cilët konfirmojnë se luhatjet në çmime kanë pasur

shumë pak ose aspak ndikim në luhatjet e PBB-së. Duke iu referuar këtyre treguesve, vërehet se

në të dy dimensionet; i) raportin e luhatjeve të çmimeve ndaj luhatjeve ekonomike (PBB-së) dhe

ii) korrelacionin ndërmjet tyre, rezultatet janë statistikisht të dobëta, që do të thotë se impaktet e

levizjeve në çmime përgjatë kësaj periudhe (2000-2013) kanë qenë jo të rëndësishme.

Nga tabela 6 vërehet se në SHBA raporti i luhatjeve të Indeksit të Çmimit të Konsumit ndaj

luhatjeve të PBB-së tenton drejt 0 (zero), e njëjta gjë rezulton edhe në vendet e Eurozonës,

pavarësishtt se ky tregues është relativisht më i lartë, ndërsa, korrelacioni ndërmjet tyre në SHBA

është 30% dhe Vendet e Eurozonës 23%. Kurse në vendet e Ballkanit Perëndimor raporti

mesatar i luhatjeve të Indeksit të Çmimit të Konsumit ndaj luhatjeve të PBB-së është 3% dhe

korrelacioni ndërmjet tyre 20%. Duke krahasuar të dhënat, vërehet se për të gjitha vendet luhatjet

në çmime kanë ndikuar lehtësisht në luhatjet ekonomike. Por, meqenëse këta tregues janë

pozitivë, atëhere impaktet e luhatjeve në çmime kanë ndikuar lehtësisht në rritjen e prodhimit.

5.7.8 Luhatjet e normës reale të interesit në vendet e Ballkanit Perëndimor,

Eurozonës dhe SHBA-së

Luhatjet në normat reale të interesit janë një instrument i rëndësishëm për të nxitur rritjen dhe

mbajtur në kontroll inflacionin. Duke iu referuar kësaj periudhe (2000-2013), vërehet se në të

gjitha vendet, për të nxitur rritjen ekonomike, herë pas here janë ulur normat reale të interesit

nëpërmjet instrumentave të politikës monetare. Por të dhënat e pasqyruara në tabelën 6, ku janë

vlerësuar impaktet e ndryshimit të normës reale të interesit, mbi luhatjet e PBB-së, tregojnë se,

pavarësisht uljes së normës reale të interesit impaktet në rritjen ekonomike janë shumë të ulëta,

konkretisht, për SHBA-në dhe vendet e Eurozonës, raporti i ndryshimit të normës së interest ndaj

luhatjeve të PBB-së tenton drejt “0”, ndërsa, në vendet e Ballkanit Perëndimor ky tregues është

3%. Gjthashtu, edhe nga vlersimi i koeficentit të korrelacionit, vërehet se vetëm në SHBA,

75

korrelacioni ndërmjet normës së interesit dhe luhatjeve ekonomike është pozitiv, ndërsa, në

vendet e Eurozonës dhe Ballkanit Perëndimor koeficenti i korrelacionit është negativ.

Karkteristikë e përbashkët për të gjitha vendet, pavarësisht pranisë së koeficentit të korrelacionit

(pozitiv apo negativë), është se ky koeficent është i dobët. Konkretisht për SHBA-në, koeficenti i

korrelacionit është (+0.45), për vendet e Eurozonës (-0.53) dhë të Ballkanit Perëndimor (-30%).

Duke analizuar rezultatet në lidhje me korrelacionin, vërehet se në vendet ë Ballkanit Perëndimor

dhe Eurozonën, ndryshimet në normën e interesit edhe pse kanë qenë në ulje, nuk kanë pasur

impakt pozitiv në luhatjet ekonomike, ndërsa, e kundërta është në SHBA, ku uljet në normën e

interesit kanë pasur impakt pozitiv në luhatjet ekonomike. Si përfundim, rezultatet në lidhje më

vlerësimin e koeficenti të korrelacionit japin informacionin e mjaftueshëm për të gjykuar mbi

praninë e një sërë faktorësh të tjerë që kanë penguar pritjet e uljes së normës reale të interesit në

nxitjen e rritjes së PBB-së.

Zhvillimi ekonomik i një vendi, padyshim, që varet nga harmonizimi sa më i mirë i politikave

monetare dhe qeveritare për të ofruar një vlerë të shtuar në përmirësimin e ambjentit të tregut, ku

konsumatorët firmat dhe institucionet e tjera qeveritare dhe jo qeveritare ushtrojne aktivitetin e

tyre. Në këtë këndëvështrim, roli i politikave monetare, shpesh, ka të bëj dhe me ndërhyrjet në

normat e interesit (duke i rritur ose zvogluar ato). Nga tabela 5 dhe 6 vërehet se në Shqipëri,

Serbi dhe Bosnje madhësitë relative të ndryshimeve të normës reale të interesit ndaj cikleve

ekonomike janë të njëjta (në nivelin 2%), ndërsa në Maqedoni ky tregues është 5% dhe në Malin

e Zi 10%. Pra në Malin e Zi dhe Maqedoni, raportet e luhatjes së normës së interesit mbi luhatjet

ekonomike janë më të larta. Por duke i shoqëruar këto madhësi më koeficentët e korrelacionit të

paraqitur në tab 5 dhe 6, ku marrëdhëniet ndërmjet luhatjeve ekonomike dhe normës reale të

interesit, sipas vendeve, janë si vijon: Serbia (17%), Shqipëra (-3%), Maqedonia (-61%), Mali Zi

(-59%) dhe Bosnja (-46%), vërehet se vetëm në Serbi, ulja e normave të interesit është shoqëruar

me rritje pozitive në luhatjet ekonomike; ndërsa në vendet e tjera, korrelacioni ndërmjet uljes së

normave të interesit dhe luhatjeve ekonomike është negativ, që do të thotë se ulja e normës së

interesit mund të ketë minimizuar luhatjet negative, por nuk ka ndikuar në rritjen e luhatjeve

pozitive. Edhe prezenca e koeficentëve negativë të korrelacionit jep informacion të

konsiderueshëm për të gjykuar në lidhje me efektivitetin e politikave monetare. Në rastin tonë,

përjashto Serbinë, korrelacioni ndërmjet normës së interesit dhe luhatjeve ekonomike në të gjitha

vendet e tjera të rajonit është negativ, si dhe nga shqyrtimi i këtyre mardhënieve, vërehet se

hendeku më i madh në këtë marrëdhënie është në Maqedoni, duke u ndjekur nga Mali i Zi dhe

Bosnja, ndërsa, në Shqipëri hendeku në këtë marrëdhënie është në nivelin (-3%). Nga shqyrtimi i

marrëdhenieve të luhatjeve ekonomike me normën e interesit, vërehet se impakti i politikave

monetare rezulton më efektiv në Serbi dhe Shqipëri, duke u ndjekur nga Bosnja, Mali i Zi dhe

Maqedonia.

76

KREU 6

VLERËSIMET DHE SHPJEGIMET E VARIACIONIT TOTAL

TË PBB & KOMPONENTËVE TË SAJ

Në këtë kapitull vlerësimi i pritjeve dhe ndryshimeve që shkaktohen nga impaktet e ndërsjellta

ndërmjet variablave mbështetet në vlerësimin e burimeve të variacionit në rritjen ekonomike

(rritjen e PBB-së). Pra, fillimisht ndërmerret vlersimi i variacionit që shpjegohet nga faktorët

ciklik dhe determinatë të përcaktimit të rritjes ekonomike, si dhe vlersimi i korrelacionit që

ekziston ndërmjet faktorëve ciklik dhe determinantë të rritjes. Së dyti me anë të shpërbërjes së

variacionit, analizohet impakti i ndryshimeve/goditjeve më 1(një) devijim standard në PBB

nominale mbi vetë PBB nominal dhe komponentët e sajë (Konsumin (C),Investimet (I)

shpenzimet qeveritare (G), eksportet (Eksp) dhe importet (Imp). Së treti, vijohet me vlerësimin e

impaktit të ndryshimeve më 1(një) devijim standard të çdo komponenti të rritjes mbi vetëveten

dhe komponentët e tjerë dhe rritjen ekonomike në tërsi. Vlerësimi i këtyre impakteve analizohet

si në këndëvështrimin afatshkurtër, ashtu dhe në atë afatgjatë. Së katërti, në funksion të

vlerësimit të pritjeve dhe shpjegimit të luhatjeve dhe impakteve të ndërsjellta që ekzistojnë

ndërmjet këtyre variablave jepen ngjashmëritë dhe ndryshimet që ekzistojnë ndërmjet vendeve

në lidhje më shpjegimin e impakteve reciproke, që ekzistojnë ndërmjet variablave, kur, në njërin

prej tyre priten ndryshime më 1(një) devijim standard.

6.1 Analiza shpjeguese e variacionit

Për vlerësimin e variacionit të shkaktuar nga faktorët ciklik dhe jociklik është aplikuar analiza

faktoriale, metoda: “Principal Component Analyses”. Aplikimi i kësaj analize, duke përdorurur

SPSS20, mbështet në literaturën e anlizës faktoriale të shpjeguar në kreun 3.Variablat e përfshirë

në analizën faktoriale, si për PBB-në dhe komponentet e saj, janë të dhënat aktuale të vrojtuara

në lidhje me këto variabla, si dhe të dhënat e vlerësuara, duke u bazuar në pritjet sipas dy

dimensioneve: i) në pritjet e PBB-së dhe komponenteve të saj, sipas rezultateve, që rezultojnë

nga aplikimi i modelit të regresionit të thjeshtë linear �̂� = α+β*t ii) dhe në pritjet sipas “Hodric

Prescot Filter 1600”: 𝑚𝑖𝑛�̂�(∑ (𝑌𝑡 − 𝑌𝑡)̂2𝑇𝑡 = 1 +λ*∑ [(�̂�𝑡+1

𝑇−1𝑡 = 1 -�̂�𝑡)-(�̂�𝑡-�̂�𝑡−1)]

2). Rezultatet e kësaj

analize të paraqitur në tabelën 7: “Total Variance Explained”, tregojnë se, në Shqipëri 87.46% e

variancës shpjegohet nga 2(dy) prej grup-faktorëve. Grupi i parë i faktorëve nën emërtimin

“komponent-1” shpjegon, 48.7% të variacionit të PBB-së dhe grupi i dytë nën emërtimin

“komponent-2” shpjegon, 38.5% të variacionit. Duke iu referuar tabelës 7.1, nën emërtimin

“Component Matrix”, vërehet se, komponentët e matricës i referohen variablave që i janë

nënshtruar analizës faktoriale, si dhe për çdo variabël në këtë tabelë jepet impakti i faktorëve

/komponenteve (1&2), që shpjegojnë variacionin e secilit variabël, ku vërehet se, impaktet e

komponentit (1) janë më të larta në PBB dhe trendin e rritjes së PBB-së, kurse për devijimet nga

trendi sipas të dy dimensioneve (linear dhe Hodric Prescot filter), variacioni, shpjegohet më

77

shumë nga impakti i komponentit (2). Në këtë këndvështrim, duke analizuar se, në cilin grup

variablash impaktet e komponenteve 1 dhe 2 janë më të larta, bëhet i mundur identifikimi i grup

faktorëve që shkaktojnë trendin dhe luhatjet në PBB. Mbështetur në këtë analizë vërehet se

komponeti (1) shpjegon impaktin e grupit të faktorëve që shkatojnë trendin në rritjen ekonomike,

ndryshe, këto grup faktorësh quhen faktor determinantë, sepse janë pikërisht këta faktor që

përcaktojnë trendin në rritjen e PBB-së. Referuar tabelës 7, impakti i këtyre faktorëve shpjegon

38.499% të rritjes së PBB-së.

Component

Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared

Loadings

Rotation Sums of Squared

Loadings

Total % of

Variance

Cumulative

% Total

% of

Variance

Cumulative

% Total

% of

Variance

Cumulative

%

1 3.16 52.662 52.662 3.16 52.66 52.662 2.938 48.966 48.966

2 2.088 34.803 87.465 2.088 34.8 87.465 2.31 38.499 87.465

3 0.752 12.535 100

4 0 0 100

5 0 0 100

6 0 0 100

Duke ndjekur të njëjtën llogjikë, vërehet se komponenti (2) shpjegon luhatjet e PBB-së nga

trendi, komponent i cili përfqëson grup faktorët ciklik që shkaktojnë luhatjet apo ciklet përgjatë

trendit, ku sipas natyrës impaktet e këtyre faktorëve mund të jenë prociklik ose kundërciklik.

Nga tabela 7 vërehet se këta faktor (faktorët ciklik), shpjegojnë 48.97% të variacionit në rritjen

ekonomike. Si përfundim, nga shpjegimi i variacionit që shkaktohet nga faktorët ciklik dhe ata

determinantë, vërehet se, në Shqipëri 38.5% e ndryshimeve të PBB-së shpjegohet nga faktorët

ciklik dhe 48.7% nga faktorët determinantë ose të trendit të rritjes ekonomike.

Me qëllim vlerësimin e impaktit të faktorëve determinatë dhe ciklik të PBB-së dhe

komponenteve të saj, për të gjitha vendet e përfshira në studim është ndjekur e njëjta llogjikë, ku

rezultatet e vlerësimit të impaktit të faktorëve determinatë dhe ciklik të PBB-së dhe

komponentëve të saj, sipas vendeve të marra në studim jepen në tabelën 8, ku F1-përfaqëson

Tabela 7: Vlerësimi i variancës totale të PBB-së në Shqipëri

Tab.7.1. Component Matrixa

Component

1 2

PBB 0.97 -0.24

PBB sipas trendit HP1600 0.933 -0.354

PBB sipas trendit linear 0.848 -0.527

Devijimet e PBB nga trendi linear 0.529 0.847

Devijimet e PBB sipas HP 1600 nga PBB sipas trendit

linear 0.472 0.694

Devijimet e PBB nga trendi HP1600 0.356 0.654

78

faktorët ciklik, F2-faktorët determinatë, (F1+F2) impaktin e të dy gupë faktorëve (determinatë

dhe ciklik) dhe [1-(F1+F2) perfaqëson variacionin ekonomik që nuk shpjegohet nga faktorët

ciklik dhe determinantë. Duke përmbledhur përfundimet e impakteve të faktorëve, që

përcaktojnë trendin dhe luhatjet në këto variabla makroekonomikë, konstatohet se mospërputhjet

ndërmjet vendeve përsa u përket faktorëve të tjerë (jo ciklik dhe jo determinantë) janë

përafërsisht të barabartë. Por, këto mospërputhje nuk do të thonë se pritjet në lidhje me rritjen e

PBB-së dhe komponenteve të saj do të jenë të njëjta, sepse në këtë rast, shpjegimet në lidhje me

impaktin e faktorëve ciklik dhe determinantë në rritjen ekonomike, tregojnë kontributet në

përqindje të impakteve të këtyre faktorëve në rritje, por jo se sa ndikon një përqind e rritjes së

impaktit të këtyre faktorëve në rritjen ekonomike.

Tabela 8: Vlerësimet e variancës totale të PBB-së dhe komponenteve të saj sipas vendeve

Vendet PBB Konsumi

F1

(%)

F2

(%)

(F1+

F2)

%

[1-

(F1+F2)]

%

F1

(%)

F2

(%)

(F1+

F2)%

[1-

(F1+F2)]

%

Shqipëri 48.97 38.5 87.47 12.54 63.11 30.91 94.02 5.98

Serbi 46.73 39.11 85.84 14.16 47.46 39.09 86.55 13.45

Mali i Zi 48.73 40.19 88.92 11.08 48.08 41.06 89.13 10.87

Maqedoni 49.13 39.67 88.8 11.2 47.96 39.59 87.55 12.45

Bosnja and

Hercegovina 48.74 39.3 88.05 11.96 47.34 37.66 85 15

BE 47.83 38.39 86.21 13.79 48.08 38.11 86.19 13.81

SHBA 49.72 37.56 87.28 12.73 49.76 38.35 88.11 1.89

Vendet Investimet Shpenzimet qeveritare

F1

(%)

F2

(%)

(F1+

F2)

%

[1-

(F1+F2)]

%

F1 (%) F2 (%) (F1+

F2)%

[1-

(F1+F2

)]%

Shqipëri 45.99 44.38 90.37 9.63 49.22 39.65 88.86 11.14

Serbi 46.83 37.72 84.55 15.45 46.95 39.09 86.04 13.97

Mali i Zi 48.78 39.29

6 88.08 11.92 47.426 39.746 87.17 12.83

Maqedoni 49.09 37.48 86.57 13.43 49.18 40.23 89.41 10.59

Bosnja and

Hercegovina 44.58 42.87 87.45 12.55 44.77 43.7 88.47 11.53

79

6.1.1 Korrelacioni ndërmjet komponentëve ciklik dhe determinatë

Një tregues tjetër i rëndësishëm në shpjegimin e impaktit të faktorëve ciklik dhe jociklik në

rritjen ekonomike është vlerësimi i korrelacionit ndërmjet faktorëve determinatë dhe ciklik të

rritjes. Rezultatet në lidhje më komponentët (1) dhe (2) në tabelën 8, siç u tregua dhe në

seksionin e anlizës shpjeguese të variacionit të paraqitur në tabelën 7, janë rezultat i aplikimit të

analizës faktoriale, i metodës “Principal Component Analyses”, mbi PBB nominal, pritjet e saj

nga aplikimi i modelit të regresionit të thjeshtë linear, pritjet nga HPF1600 dhe devijimet e PBB-

së nominale nga pritjet sipas HPF1600. Duke vlerësuar dhe anlizuar rezultatet e modelimit të

regresionit të thjeshtë linear mbi varsinë e komponentit (1) nga komonenti (2), ku të dhënat në

lidhje me komponentin (1) (faktorët determinatë), përfaqësohen nga X1, ndërsa, të dhënat në

lidhje me komponetin (2) (faktorët ciklik) nga X2, vërehet se, në Shqipëri, X1 në fuksion të X2

në lidhje me PBB nominale është si vijon: X1 = 0.75-0.38X2, R-(Koeficenti i korrelacionit) =

0.908 dhe R2

(Koeficenti i shpjegimit të modelit) = 0.82, rezultate, të cilat jepen në tabelën 9.

Kurse, rezultatet në lidhje me varsinë e X1 nga X2, R dhe R2

për të gjitha vendet janë

përmbledhur në tabelën 10. Duke ndjekur të njëjtën metodologji edhe për komponentët e tjerë të

rritjes dhe për të gjitha vendet, si dhe duke iu referuar barazimit: PBBN = C+I+G+Exp, anliza

fokusohet në parametrat dhe treguesit statistikorë të PBBN-së, sepse impaktet e komponentëve të

tjerë të rritjes janë të akumuluar te PBBN. Në këtë këndëvështrim, vërehet se në SHBA, si

parametrat α dhe β, ashtu dhe treguesit R dhe R2

janë më të lartë se në vendet e tjera, që do të

thotë se, impakti i faktorëve ciklik mbi faktorët determinantë është më i lartë se në vendet e tjera.

Konkretisht në SHBA për PBB nominale, α = 0.82, β = -0.69, R = - 0.97 dhe R2 = 0.94, që do të

thotë se, për β = -0.69, rritja më 1% e impaktit të faktorëve ciklik, ka një impakt -0.69% mbi

BE 43.19 42.81 86.01 13.99 48.48 38.09 86.57 13.43

SHBA 51.65 39.39 91.04 8.96 49.62 42.52 92.14 7.86

Vendet Eksportet Importet

F1

(%)

F2

(%)

(F1+F2

)%

[1-

(F1+F2)]

%

F1

(%)

F2

(%)

(F1+F

2)%

[1-

(F1+F2)]

%

Shqipëri 49.49 40.89 90.37 9.63 48.6 39.35 87.95 12.05

Serbi 49.14 38.28 87.42 12.58 47.49 38.48 85.97 14.03

Mali i Zi 48.59 38.77 87.36 12.64 45.39 42.4 87.79 12.21

Maqedoni 48.61 39.53 88.14 11.86 48.66 39.28 87.93 12.07

Bosnja &

Hercegovina 45.1 42.35 87.45 12.55 43.59 41.59 85.18 14.83

BE 48.67 37.7 86.36 13.64 48.27 38.19 86.46 13.54

SHBA 49.13 38.45 87.58 12.42 48.37 40.74 89.12 10.88

80

faktorët determinantë, si dhe vlra e R2 = 0.94 tregon se, 94% e ndryshimeve në kontributet e

faktorëve determinantë shpjegohet nga kontributet e faktorëve ciklik. Gjithashtu, duke iu referuar

R = -0.97, vërehet se për gjatë kësaj periudhe impakti i faktorëve ciklik në faktorët determinantë

ka qenë negativ, kurse α = 0.82, komunikon impaktin e faktorëve determinatë në rritje, në

kushtet e mungesës së impaktit të faktorëve ciklik. Duke bërë të njëjtën analizë edhe në vendet e

tjera, konstatohet lehtësisht se marrëdhëniet ndërmjet faktorëve ciklik dhe determinantë në të

gjitha vendet e tjera janë më të ulëta se në SHBA. Karakteristikë për të gjitha vendet është se

impakti i faktorëve ciklik mbi faktorët determinantë gjatë kësaj periudhe ka qenë negativ, dhe

lidhet me faktin se vlerësimi i këtyre treguesve i referohet pikërisht periudhës ku në të gjitha

vendet ka pasur ngadalësim të rritjes ekonomike.

Variablat Component

X1 X2

PBB 0.973 0.227

PBB sipas trendit

HP1600 0.995 -0.083

PBB sipas trendit linear 0.992 0.109

Devijimet e PBB nga

trendi linear 0.086 0.995

Devijimet e PBB sipas

HP 1600 nga PBB sipas

trendit linear

0.02 0.745

Devijimet e PBB nga

trendi HP1600 0.104 0.833

SUMMARY OUTPUT ANOVA Df SS MS F Significance F

Regression Statistics Regression 1 0.28 1.14 18.87 0.012

Multiple R 0.908 Residual 4 0.06 0.029

R Square 0.82 Total 5 0.34

Adjusted R Square 0.78 Coefficients Standard Error t Stat P-value Loëer 95%

Standard Error 0.12 Intercept 0.75 0.052 14.3 0.00013 0.6078

Observations 6 X2 -0.38 0.089 -4.3 0.012 -0.63

Standard Error 0.12 Intercept 0.75 0.052 14.3 0.00013 0.6078

Observations 6 X2 -0.38 0.089 -4.3 0.012 -0.63

Tabela 9: Rezultatet e modelimit të regresionit të thjeshtë linear ndërmjet komponentëve

ciklik dhe determinatë të rritjes ekonomike në Shqipëri

81

Vendet PBB Konsumi

Modeli α β R R2 Modeli α β R

Shqipëri X1=0.75-0.38X2 0.75 -0.38 -0.908 0.82 X1 = 0.70-0.85 X2 0.7 -0.85 0.5

Serbi X1 =0.73-0.2X2 0.73 -0.2 -0.63 0.4 X1 = 0.74-0.23X2 0.74 -0.23 -0.7

Mali i Zi X1=0.74-0.31X2 0.74 -0.31 -0.89 0.8 X1 = 0.74-0.23X2 0.74 -0.23 -0.82

Maqedoni X1 =0.75-0.4X2 0.75 -0.4 -0.94 0.88 X1 = 0.74 -0.26X2 0.74 -0.26 -0.81

Bosnja dhe Hercegovina X1 = 0.74-0.33X2 0.74 -0.33 -0.89 0.79 X1 = 0.75 -0.08X2 0.75 -0.08 -0.23

BE X1 =0.74-0.27X2 0.74 -0.27 -0.75 0.56 X1 = 0.74 -0.29X2 0.74 -0.29 -0.78

SHBA X1 =0.82-0.69X2 0.82 -0.69 -0.97 0.94 X1 = 0.82 -0.69X2 0.82 -0.69 -0.97

Vendet Investimet Shpenzimet qeveritare

Modeli α β R R2 Modeli α β R

Shqipëri X1 =0.75-0.06 X2 0.75 -0.06 -0.3 0.09 X1 = 0.76-0.42X2 0.76 -0.42 -0.95

Serbi X1 = 0.75-0.08X2 0.77 -0.1 -0.34 0.13 X1 = 0.74-0.22X2 0.74 -0.22 -0.69

Mali i Zi X1 = 0.77-0.10X2 0.77 -10.2 -0.85 0.72 X1 = 0.74-0.2X2 0.74 -0.2 -0.64

Maqedoni X1 = 0.77-0.52X2 0.77 -0.52 -0.93 0.86 X1 = 0.75-0.4X2 0.75 -0.4 -0.94

Bosnj dhe Herzegovina X1 = 0.74-0.07X2 0.74 -0.07 -0.291 0.084 X1 = 0.73-0.065X2 0.73 -0.065 -0.3

BE X1 = 0.75-0.02X2 0.75 -0.02 -0.08 0.006 X1 =0.74-0.032X2 0.74 -0.32 -0.81

SHBA X1 = 0.78-0.16X2 0.78 -0.16 -0.55 0.3 X1 = 0.76-0.4X2 0.76 -0.4 -0.97

Vendet Eksportet Importet

Modeli α β R R2 Modeli α β R

Shqipëri X1 = 0.76-0.42X2 0.76 -0.42 -0.96 0.93 X1 = 0.74-0.32X2 0.74 -0.32 0.88

Serbi X1 = 0.76-0.48X2 0.76 -0.48 -0.94 0.89 X1 = 0.74-0.29X2 0.74 -0.29 -0.81

Mali i Zi X1 = 0.75-0.39X2 0.75 -0.39 -0.91 0.82 X1 = 0.74-0.10X2 0.74 -0.1 -0.41

Maqedoni X1 = 0.74-0.38X2 0.74 -0.38 -0.9 0.8 X1 = 0.75-0.39X2 0.75 0.39 -0.91

Bosnja and Hercegovina X1 = 0.74-0.08X2 0.74 -0.08 -0.31 0.093 X1 = 0.74-0.01X2 0.74 -0.01 -0.04

BE X1 = 0.75-0.43X2 0.75 -0.43 -0.91 0.84 X1 = 0.74-0.36X2 0.74 -0.36 -0.88

SHBA X1 = 0.76-0.47X2 0.76 -0.47 -0.94 0.89 X1 = 0.74-0.31X2 0.74 -0.31 -0.87

Tabela 10: Rezultatet e modelimit të regresionit të thjeshtë linear ndërmjet komponentëve

ciklik dhe determinantë të PBB-së dhe componentëve të saj në të gjitha vendet në studim

82

6.1.2 Luhatjet afatshkurtër dhe afatgjatë të PBB-së

Për një bashkësi serish Kohore yt = {y1t,y2t…Ynt}, një model VARP (vektor autoregresivë i rendit

p), mund të shkruhet si: tptpttt uyAyAyAy ...2211 ; ku Ai janë koeficentët e matricës

(nxn) dhe )',...,,( 21 ntttt uuuu , përfaqësojnë termat jo të vëzhgueshëm të gabimit me pritje

mesatare E(ut = 0). Për thjeshtësi analize në vlerësimin e luhatjeve afatshkurtër dhe afatgjatë të

PBB-së dhe komponentëve të saj që shkaktohen nga impaktet e ndërsjellta që ekzistojnë

ndërmjet tyre, analiza teorike e vlerësimit të këtyre luhatjeve është bazuar në impaktin e

ndërsjelltë që ekziston ndërmjet dy serive kohore. Konkretisht, për dy variabla; yt dhe zt , një

model VAR(1), do të paraqitej si vijon:

(1) yttttt zcyczbby 1121111210

(2) zttttt zcycybbz 1221212120

),0(..~ 2

iit dii dhe 0),cov( zy

Në formë matricore do të përaqiteshin:

(3)

zt

yt

t

t

t

t

z

y

cc

cc

b

b

z

y

b

b

1

1

2221

1211

20

10

21

12

1

1

Dhe në formë më të thjeshtuar do të paraqitej:

(4) ttt XBX 110

Matematikisht, duke shumëzuar të dy anët e barazimi (4), më matricën e anasjelltë, marrim:

(5) ttt eXAAX 110 ose:

(6)

t

t

t

t

t

t

e

e

z

y

aa

aa

a

a

z

y

2

1

1

1

2221

1211

20

10. Pas këtij transformimi matricor, termat e transformuar

të gabimit të shprehur, po në formë matricore, pritet të përmbushin karakteristikat e mëposhtme:

tt Be 1 ku 1B aBB

1

TBB

*)(1

1

1

)1(

1

21

12

1221 b

b

bb*B , këto karakteristika mundësojnë,

që eit në formë matricore të paraqiten si vijon:

(7)

zt

yt

t

t

b

b

bbe

e

1

1

)1(

1

21

12

12212

1ose

ztyt

t

be

12

1 , ku 12211 bb ,

ztyt

t

be

21

2 dhe εt

shfaqin karakteristikat e “white noise”, kështu që eit pritet të kënë pritjen 0)( iteE dhe varacionin

(Var(eit) = σ𝑖2 (eit ~ ),0( 2

i )

2

22

12

2

2

22

12

2

2

11

)()()(

zyztyt

tt

bbEeEeVar

është i pavrur nga koha, po kështu edhe )( 2teVar

është i pavarur nga koha. Por kovarianca (covar e1t, e2t) pritet të jetë e ndryshme nga 0.

83

Covar 0)()])([(

)(),(2

2

21

2

12

2

2112

2121

yzytztztyt

tttt

bbbbEeeEee

.

Pra, goditjet në një model standard (VAR) janë të lidhura. I vetmi rast ku covar (e1t, e2t) = 0 është

kur efektet e njëkohshëme nga të dy variblat janë zero. Pra, matrica e variacioneve

/kovaracioneve të goditjeve në një model VAR pritet të jetë:

2

221

12

2

1

Në këtë çështje, qëllimi kryesor është për të parë se si një risi strukturore prek variablat e varur

në një model (VAR). Duke u mbështetur në sugjerimet e Sims (1980), ku sugjerohet se duhet të

vendosen kufizime në disa nga parametrat e një modeli, supozohet se, y ndikohet njëkohësisht, si

nga y, ashtu dhe nga z, por jo anasjelltas. Me fjalë të tjera, y është prekur nga dy risitë

strukturore të y dhe z, ndërsa z është prekur vetëm nga risitë vetëstrukturore. Një marrdhënie e

tillë është quajtur shpërbërje trekëndësh ose siç njihet ndryshe shpërbërja “Cholesky” ose VAR

model, i shprehur si vijon:

(8)

zt

yt

t

t

t

t

z

y

cc

cc

b

b

z

yb

1

1

2221

1211

20

1012

10

1

1

1

)1(

1

21

12

1221

1

b

b

bbB

10

1 12b.

Duke kryer transformimet në sistemin VAR te barazimi 8, sistemi sipas barazimit 8 do të

paraqitej:

(8’)

zt

ztyt

t

t

t

t b

z

y

cc

cbccbc

b

bbb

z

y

12

1

1

2221

221212211211

20

201210 )()(

Nëse krahasojmë koeficientët në (8’) me vlerësimet në (6) ,

koeficientet e modelit (VAR) mund të vlersohen si vijon:

20121010 bbba 2020 ba zy ebe 121

21121111 cbca 2121 ca zee 2

22121212 cbca 2222 ca 12Cov = 2

2

21

2

12 )(

yz bb = 2

12 zb

Nëpërmjet transformimeve të mësipërme synohet vlerësimi i pritjeve të impakteve strukturore

mbi variablat e varur të modelit. Për këtë, së pari transformohet modeli VAR në një model

VMA, duke rishkruar (VAR), si vijon:

t

t

t

t

t

t

e

e

z

y

aa

aa

a

a

z

y

2

1

1

1

2221

1211

20

10

84

12212211

20

10

2212

2122

2221

1211

0

2221

1211

1

010

1

1

1

0

)1)(1(

1

1

1

1

1

1

)()(

aaaa

a

a

aa

aa

aa

aa

Aaa

aa

AI

AAIAAI

AI

A a

LAI

e

LAI

AXeXAAX t

tttt

11

0110)5(

. ⇒

Në vazhdim, ne mund të shkruajmë komponentin e dytë, si:

it

it

i

ii it

it

e

e

aa

aaeA

LAI

e

,2

,1

0

2221

1211

0 1

1

. Kështu, në kushtet e gabimit standard të VAR, ky model

paraqitet si VMA .

(9) . Pra, këta komponentë të gabimeve përbëhen nga

risi strukturore. Në këto kushte, duke zëvendëuar et me εt nga barazimi 7 ttb

be

1

11

21

12, kemi

(9a) .

Këto transformime, gjurmojnë efektin e ndikimit të ndryshimeve me një njësi mbi një risi

strukturore. Konkretisht, gjurmimi i impakteve të luhatjeve mbi dhe në periudhën

korente është si vijon : ; . Kurse, në një periudhë më vonë këto impakte

and , pritet të jenë: ; . Këto impakte janë të njëjta me impaktet

mbi dhe një periudhë më parë: ; . Transformime të tilla,

mundësojnë vlerësimin e mbi y dhe z, si në periudhën aktuale ashtu dhe në të ardhmen. Pra

rezultatet F = {, , , …}, tregojnë se si yt dhe zt reagojnë ndaj goditjeve të ndryshme.

12212211

20

10

2212

2122

2221

1211

0

2221

1211

1

010

1

1

1

0

)1)(1(

1

1

1

1

1

1

)()(

aaaa

a

a

aa

aa

aa

aa

Aaa

aa

AI

AAIAAI

AI

A a

z

y

aaaa

aaaa

20221012

20211022

)1(

)1(1

it

it

i

i

A

t

t

e

e

aa

aa

z

y

z

y

i

,2

,1

02221

1211

itz

ity

i

i

t

t

i

b

b

bb

A

z

y

z

y

,

,

0

21

12

2112 1

1

1

itz

ity

i

ii

ii

iz

y

,

,

)(

22

)(

21

)(

12

)(

11

0

itii

X

0

tz ,ty tz

)0(12

,

tz

t

d

dy

)0(22

,

tz

t

d

dz

1ty 1tz )1(12

,

1

tz

t

d

dy

)1(22

,

1

tz

t

d

dz

tz ,ty tz )1(12

1,

tz

t

d

dy

)1(22

1,

tz

t

d

dz

tz ,

)1(12 )2(12

85

6.1.3 Impaktet reciproke të luhatjeve të PBB-së dhe komponenteve të PBB-së

Rritja ekonomike është funksion i rritjes së komponenteve të PBB-së. Shqyrtimi i impakteve që

këto variabla pritet të kenë në të ardhmen mbi njëri tjetrin dhe mbi vetveten është i lidhur

pikërisht me modelet VAR të shpjeguara më sipër. Në këto modele vlerësimi i variablave

endogjenë që në këtë model përfaqësojnë variablat e varur të një sistemi ekuacionesh, mundëson

vlerësimin në ndryshimet që ndodhin në variablat e varur, kur ndodhin ndryshime në luhatjet

sipas trendit të këtyre variablave. Modeli VAR i shpjegimit të marrëdhënieve ndërmjet

komponentëve të rritjes ekonomike dhe PBB-së, duke iu referuar Shqipërisë është si vijon:

Var1:

PBBAL = β0PBBALt-i + β1CALt-i + β2IALt-i + β3GALt-i + β4ExpALt-i + β5ImpALt-i + u1

CAL = β0PBBALt-i + β1CALt-i + β2IALt-i + β3GALt-i + β4ExpALt-i + β5ImpALt-i + u2

IAL = β0PBBALt-i + β1CALt-i + β2IALt-i + β3GALt-i + β4ExpALt-i + β5ImpALt-i + u3

GAL = β0PBBALt-i + β1CALt-i + β2IALt-i + β3GALt-i + β4ExpALt-i + β5ImpALt-i + u4

ExpAL = β0PBBALt-i + β1CALt-i + β2IALt-i + β3GALt-i + β4ExpALt-i + β5ImpALt-i + u5

ImpAL = β0PBBALt-i + β1CALt-i + β2IALt-i + β3GALt-i + β4ExpALt-i + β5ImpALt-i + u6

Në modlin VAR1, të paraqitur: PBB në periudhën (t) është funksion i komponentëve të saj në të

shkuarën, ndërsa, çdo komponent i PBB-së në periudhën (t) është funksion i PBB-së dhe

komponentëve të tjerë në periudhën e shkuar. Inicialet AL që shoqërojnë çdo variabël qëndrojnë

për të treguar se modeli VAR1 i paraqitur mësipër u referohet të dhënave për Shqipërinë. Kurse,

ui, për i = 1 në 6, tregojnë devijimet nga pritjet e variablave të varur në sistemin e ekuacioneve

VAR1. Për vlerësimin e variacionit që shkaktohet nga impaktet e variablave të pavarur në

variablat e varur, duke iu refruar sistemit tptpttt uyAyAyAy ...2211 është aplikuar në

“Eviwes8” : Funksionit “Impulse Reponse” i metodës “Cholesky dof adjusted”, ku rezultatet e

aplikimi të këtij funksioni në Eviwes8” për gjatë 10 periudhave në të ardhmen në lidhje më PBB-

në dhe komponentët e saj, shoqëruar më grafikët korospondues jepen në Tabelën 11.

Response of PBBAL:

Period PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 132.0185 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 2 109.4795 0.281795 3.825292 -5.4455 -0.1417 -17.959

3 104.4237 -0.035 6.524833 -19.698 -6.8255 -22.722

4 107.8570 11.61834 0.947201 -29.866 -11.257 -15.56

5 109.0680 23.51628 -3.805 -37.619 -12.965 -9.1086

6 105.1059 28.78304 -5.5678 -44.499 -15.577 -7.8057

7 99.60452 30.79269 -6.7758 -50.046 -19.816 -8.7476

Tabela 11: Rezultatet mbi shpjegimin e variacionit reciprok ndërmjet variablave të

shkaktuar nga luhatjet e këtyre variablave me një devijim standard në Shqipëri

86

8 95.73802 33.69325 -8.7462 -53.235 -23.902 -9.0026

9 93.53706 37.88227 -10.871 -54.018 -26.658 -8.3582

10 91.69887 41.85846 -12.366 -53.268 -28.385 -7.7712

Response of CAL:

Period PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 121.5606 43.70692 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 2 101.4637 38.76847 1.960845 -3.4583 -0.8198 -20.05

3 92.73203 35.16525 0.171780 -17.784 -14.467 -24.209

4 94.61754 44.46650 -10.056 -29.063 -24.765 -15.042

5 94.67786 52.98912 -16.828 -36.777 -29.72 -7.215

6 89.74228 53.42033 -17.913 -42.289 -33.339 -5.7016

7 83.69190 50.10540 -16.731 -45.546 -36.92 -7.1061

8 79.84203 48.11770 -15.507 -46.042 -39.119 -7.9507

9 78.01269 48.17999 -14.207 -44.241 -39.225 -7.8184

10 76.58184 48.74758 -12.422 -41.423 -38.04 -7.6632

Response of IAL:

Period PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 38.64724 -45.874 27.17221 0.000000 0.000000 0.000000 2 31.31627 -43.659 28.46177 -1.9553 3.352980 -2.9536

3 29.69571 -38.246 31.83304 -5.3741 9.380085 -6.6728

4 30.71698 -29.956 32.07122 -6.569 14.32596 -7.4168

5 31.77960 -19.596 28.94017 -7.9353 16.96206 -6.3353

6 31.17209 -10.09 23.85542 -10.623 16.65226 -5.2144

7 29.16995 -2.379 17.63329 -14.273 13.61803 -4.3726

8 26.85043 3.954255 10.88090 -17.852 9.003866 -3.4581

9 24.85587 9.186595 4.385835 -20.494 4.066931 -2.4039

10 23.26549 13.17967 -1.1354 -21.858 -0.4195 -1.4626

Response of GAL:

Period PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 14.13195 -4.3726 -1.9425 4.617940 0.000000 0.000000 2 11.47475 -3.558 -0.9363 3.637055 0.184087 -2.0803

3 11.46278 -3.8958 0.298480 1.428667 0.114228 -2.6456

4 12.13416 -2.7981 0.452008 -0.2789 0.141136 -1.8061

5 12.43183 -1.5144 0.450654 -1.769 0.322070 -1.0685

6 12.05747 -0.8375 0.573397 -3.1622 0.261818 -0.9388

7 11.48930 -0.3845 0.565029 -4.3523 -0.0935 -1.0504

8 11.10913 0.289326 0.311402 -5.1989 -0.5166 -1.0586

9 10.91211 1.172929 -0.0733 -5.6982 -0.8633 -0.9516

10 10.74254 2.044427 -0.4607 -5.9587 -1.1627 -0.8504

Response of EKSPAL:

Period PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 47.15186 -9.9401 -2.9307 -6.6695 14.89306 0.000000

87

2 38.45534 -8.9236 0.160689 -7.4925 13.52092 -3.5514

3 37.23205 -7.9609 -1.3335 -12.868 8.974366 -4.277

4 37.18402 -4.0045 -4.6932 -17.329 4.785227 -2.7407

5 37.38030 -0.0624 -7.3662 -20.339 1.888063 -1.2642

6 36.94490 2.386589 -8.7851 -22.169 -0.3763 -0.8522

7 36.30471 3.844543 -9.4742 -23.115 -2.3909 -1.08

8 35.97684 5.162606 -9.8825 -23.318 -4.0574 -1.3352

9 35.97908 6.579732 -10.088 -22.973 -5.2778 -1.4555

10 36.05516 7.913534 -10.053 -22.351 -6.1635 -1.5573

Response of IMPAL:

Period PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 -86.871 18.69298 -23.254 2.658959 -14.676 2.443625 2 -72.529 18.49174 -26.068 3.730947 -16.059 11.80305

3 -67.575 13.73593 -23.887 14.07908 -11.208 14.72252

4 -67.62 2.523372 -16.345 22.52801 -6.452 10.94591

5 -67.325 -8.9 -8.7568 28.81535 -2.7581 6.727441

6 -64.564 -16.191 -3.0088 33.79265 1.402634 5.049411

7 -60.863 -20.48 1.681962 37.44544 6.380189 4.886261

8 -58.004 -24.01 5.934796 39.33359 11.15447 4.685998

9 -56.238 -27.367 9.479347 39.44945 14.88888 4.153653

10 -54.947 -30.019 11.91867 38.31299 17.56373 3.715773

-100

0

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of PBBAL to PBBAL

-100

0

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of PBBAL to CAL

-100

0

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of PBBAL to IAL

-100

0

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of PBBAL to GAL

-100

0

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of PBBAL to EKSPAL

-100

0

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of PBBAL to IMPAL

-50

0

50

100

150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of CAL to PBBAL

-50

0

50

100

150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of CAL to CAL

-50

0

50

100

150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of CAL to IAL

-50

0

50

100

150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of CAL to GAL

-50

0

50

100

150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of CAL to EKSPAL

-50

0

50

100

150

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of CAL to IMPAL

-60

-40

-20

0

20

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IAL to PBBAL

-60

-40

-20

0

20

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IAL to CAL

-60

-40

-20

0

20

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IAL to IAL

-60

-40

-20

0

20

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IAL to GAL

-60

-40

-20

0

20

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IAL to EKSPAL

-60

-40

-20

0

20

40

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IAL to IMPAL

-10

0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of GAL to PBBAL

-10

0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of GAL to CAL

-10

0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of GAL to IAL

-10

0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of GAL to GAL

-10

0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of GAL to EKSPAL

-10

0

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of GAL to IMPAL

-40

-20

0

20

40

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of EKSPAL to PBBAL

-40

-20

0

20

40

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of EKSPAL to CAL

-40

-20

0

20

40

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of EKSPAL to IAL

-40

-20

0

20

40

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of EKSPAL to GAL

-40

-20

0

20

40

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of EKSPAL to EKSPAL

-40

-20

0

20

40

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of EKSPAL to IMPAL

-100

-50

0

50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IMPAL to PBBAL

-100

-50

0

50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IMPAL to CAL

-100

-50

0

50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IMPAL to IAL

-100

-50

0

50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IMPAL to GAL

-100

-50

0

50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IMPAL to EKSPAL

-100

-50

0

50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Response of IMPAL to IMPAL

Response to Cholesky One S.D. Innovations

88

“Impulse” në këtë rast mbart kuptimin goditje që priten nga inovacionet, ndërsa, “Response”,

qëndron për reagimet që priten të ndodhin në të ardhmen në çdo variabël nga inovacionet apo

goditjet në variablat e tjerë. Kurse, “Cholesky dof adjusted” mundëson vlerësimin e impakteve

me 1(një) devijim standard të variablave të pavarur mbi variablat e varur në sistemin

VAR1.Vlerësimet e βi në modelin VAR1, duke aplikuar metodën “Cholesky dof adjusted” në

Eviwes8”, të shpjeguara në këtë çështje, tregojnë reagimet që priten në të gjithë variablat e

përfshirë në studim, të shkatuar nga ndryshimet me një devijim standard në variablat e tjerë.

Këto vlerësime të impaktit të ndryshimeve me një devijim standard në secilin nga variablat mbi

vetëveten dhe variablat e tjerë, pasqyrohen në ndryshimet që akumulohen në (ui) në modelin

VAR1. Në tabelën 11, duke filluar nga tremujori i parë i viti 2014 jepen si reagimet që priten nga

secili variabël, ashtu dhe marrdhëniet që priten ndërmjet variablave për gjatë 10 tremujorëve në

vazhdim në Shqipëri. Për vlerësimin e impakteve të ndërsjellta që ekzistojnë ndërmjet variablave

janë vlerësuar impaktet e një ndryshimi në devijimet ui, që shkatohet nga ndryshimi i çdo

variabli të pavaruar, mbi variblat e varur të modelit VAR1. Konkretisht, ndyshimi me një devijim

standard i PBB-së në periudhën 1, pritet të shoqërohet me ndryshim 132.0185 njesi në PBB.

Kurse, në periudhën 2 vërehet se impakti i PBB-së mbi vetë PBB-në bie në 109.4795.

Karakteristikë është se rënia në periudhat e ardhshme, në reagimet e PBB-së nga ndryshimi me

1(një) devijim standard i PBB-së, shoqërohet me rritje të impaktit të ndryshimeve me një devijim

standard në variablat e tjerë të sistemit VAR1, ku, këto impakte janë pozitive ose negative.

Reagimet e PBB-së dhe komponentëve të saj ndaj ndryshimeve në periudhat e ardhshme me një

devijim standard pritet të jenë si vijon: i) PBB dhe konsumi kanë impakt pozitiv, ndërsa ii)

investimet, shpenzimet qeveritare, eksportet dhe importet kanë impakt negativ. Marrëdhëniet

ndërmjet variablave shpjgohen nga vlerësimi i parametrave βi, të cilët tregojnë impaktin që pritet

sipas periudhave në variablat e varur, nga ndryshimet me një devijim srandard në variablat e

pavarur.

6.1.4 Pritjet e PBB-së ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponetëve të saj

Reagimet e PBB-së, ndaj PBB-së dhe komponenteve të tjerë në 10 tremujorët në vazhdim, duke

filluar nga tremujori i tretë (rezultate të periudhës afatshkurtër) dhe deri në tremujorin 10

(rezultate të periudhës afatgjatë), për vendet në studim janë siç paraqiten në tabelën 12.

Response of PBB:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL 3 104 0 7 -20 -7 -23 SE 3 263 719 18 -2 -29 -30

MA 3 97 20 -11 -22 -6 -17

MZ 3 49 -6 5 -2 4 -12

BH 3 143 26 18 -35 24 -56

Tabela 12: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në PBB, të shkaktuara nga luhatjet e

PBB-së dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim

89

EU 3 150,873 -20,381 8,456 -5,604 -5,006# 12,411#

SHBA 3 55,015 -6,893 -937 -1,936 -8,391 2,584

AL 10 92 42 -12 -53 -28 -8

SE 10 149 445 -37 35 2 -40

MA 10 75 -4 -3 -31 -29 -6

MZ 10 42 -17 9 -1 15 -5

BH 10 121 92 46 -51 81 -9

BE 10 112,050 -20,504 -46,890 -32,371 -17,674# 12,091#

SHBA 10 35,420 1,880 -18,489 6,627 -7,527 -16,726

Në vazhdim, në tabelën 13 jepen përmbledhjet e rezultateve të tabelës12 për të gjitha vendet,

sipas reagimeve në rritje (+) dhe rënje (-), të cilat pritet të ndodhin në PBB nga luhatjet e PBB-së

në periudhën afatgjatë, duke u krahasuar, me po të njëjtat rezultate në periudhën afatshkurtër.

Vendet PBB C I G EKSP IMP

AL - + - - - + SE - - - + + -

MA - - + - - +

MZ - - + + + +

BH - - + - + +

EU - - - - - # - #

SHBA - + + + + -

Rezultatet tregojnë së në të gjitha vendet regimet e PBB-së ndaj luhatjeve në PBB priten të bien

nga një tremujor në tjetrin, që do të thotë se, impaktet me 1 (një) devijim standard në PBB, që

ndodhin në një periudhë, priten të bien nga një periudhë në tjetrën. ii) Ndryshimet e PBB-së,nga

luhatjet me një devijim standard në konsum, pritet të jenë në rritje në SHBA dhe në rënie në

vendet e Eorozonës, kurse, ndër vendet e Ballkanit Perëndimor, ragimet e PBB-së ndaj konsumit

pritet të jenë në rritje, vetëm në Shqipëri. iii) Ndryshimet e PBB-së nga luhatjet në investime,

pritet të jenë në rënie, në Shqipëri, Serbi dhe vendet e Eurozonës, ndërsa, në SHBA dhe vendet e

tjera të Ballkanit Perendimor priten rritje. iv) Ndryshimet e PBB-së nga luhatjet në shpenzimet

qeveritare, pritet tër rriten në SHBA, Serbi dhe Malin e Zi, ndërsa, në vende të tjera pritet të bien.

v) Ndryshimet e PBB-së ndaj eksporteve, pritet të jenë në rënie në Shqipëri, Maqedoni dhe në

rritje në vendet e tjera. vi) ndryshimet e PBB-së ndaj importeve pritet të jenë në rënië në SHBA,

vendet e Eurozonës dhe Serbi dhe në rritje në vendet e tjera.

6.1.5 Pritjet e konsumit ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të saj

Duke shqyrtuar në mënyrë të ngjashme, si në rastin e shqyrtimit të reagimeve të PBB-së dhe

reagimin në konsum ndaj PBB-së dhe komponenteve të tjerë në 10 tremujorët në vazhdim,

përsëri, sipas dy periudhave të specifikuara (afatshkurtër dhe afatgjatë), rezultatet për vendet në

Tabela 13: Përmbledhje e reagimit të PBB ndaj luhatjeve në PBB dhe të komponentëve

90

studim janë siç paraqiten në tabelën 14. Duke i përmbledhur rezultatete e tabelës 14 në tabelën

15, përsëri, sipas reagimeve në rritje (+) dhe rënie (-), që pritet të ndodhin në konsum nga

Response of C:

Vendet

Period

PBB C I G EKSP IMP

AL 3 92.73 35.17 0.17 -17.78 -14.47 -24.21 SE 3 72.9 461.11 18.02 2.76 -27.08 -29.93

MA 3 88.99 43.01 -9.33 -17.5 -6.25 -14.75

MZ 3 49.55 5.16 5.13 -1.34 5.71 -13.71

BH 3 54.3 162.39 25.15 -30.93 25.62 -76.03

BE 3 82,829.5

5

-6,966.23 -5,069.56 -3,706.83 (6,398.08)# 6,281.34

# SHBA 3 35,093.6

5

5,096.48 1,528.91 -402.38 -3,876.28 2,051.87

AL 10 76.58 48.75 -12.42 -41.42 -38.04 -7.66

SE 10 97.3 330.77 -22.97 26.11 -0.48 -27.73

MA 10 58.05 9.77 -0.18 -22.9 -26.3 -3.8

MZ 10 38.87 -17.36 6.89 -3.95 18.07 -3.52

BH 10 45.59 27.43 2.39 38.1 35.58 -28.3

BE 10 63,258.4

2

-

10,915.99

-

27,128.12

-

17,297.8

7

(8,926.20)# 6,442.14

# SHBA 10 26,714.3

0

287.13 -7,775.52 2,507.06 -7,271.68 -4,468.21

luhatjet e PBB-së dhe komponentëve të saj në periudhë afatgjatë, vërehet se reagimet e konsumit

ndaj luhatjeve me 1 devijim standard në PBB nga tremujori i 3 në tremujorin e 10, pritet të bien

në të gjitha vendet, përjashto Serbinë.

Vendet PBB C I G EKSP IMP

AL - + - - - + SE + - - + + +

MA - - + - - +

MZ - - + - + +

BH - - - + + +

BE - - - - - # + #

SHBA - - - + - -

ii) Ndryshimet e konsumit,nga luhatjet me një devijim standard në konsum, pritet të jenë në rënie,

si në vendet e Eurozonës, ashtu dhe në SHBA, kurse, në vendet e Ballkanit Perëndimor, reagimet

e PBB-së ndaj konsumit pritet të jenë në rritje vetëm në Shqipëri. iii) Ndryshimet e konsumit nga

luhatjet në investime pritet të jenë në rritje vetëm në Maqedoni dhe Malin e Zi dhe në rënie në të

Tabela 14: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në konsum, të shkakëtuar nga luhatjet e

PBB dhe të komponentëve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim

Tabela 15: Përmbledhje e reagimeve të konsumit ndaj luhatjeve të PBB-së dhe

komponentëve të saj

91

gjitha vendet e tjera. iv) Ndryshimet e konsumit nga shpenzimet qeveritare pritet të jenë në rritje

në SHBA, Eurozonë, Serbi dhe Malin e Zi, ndërsa, në vendet e tjera pritet të jenë në rënie. v)

Ndryshimet e konsumit nga luhatjet në eksporte, pritet të jenë në rënie në Shqipëri, Maqedoni dhe

SHBA dhe në rritje në vendet e tjera. vi) Ndryshimet e konsumit nga luhatjet në importe pritet të

jenë në rënië në SHBA, dhe në rritje në vendet e tjera.

6.1.6 Pritjet e investimeve ndaj luhatjeve në PBB dhe

komponenteve të PBB- së

Rezultatet e reagimit të investimeve ndaj PBB-së dhe komponenteve të tjerë të saj, në 10

tremujorët në vazhdim, sipas dy periudhave të specifikuara (afatshkurtër dhe afatgjatë) janë siç

paraqiten nëtabelën 16 . Duke i përmbledhur rezultatet e tabelës 16 në tabelën 17, sipas

reagimeve në rritje (+) dhe rënie (-) , që pritet të ndodhin në investime nga luhatjet e PBB-së dhe

komponenteve të saj në periudhë afatgjatë, për vendet në studim, vërehet se: i) Reagimet e

investimeve ndaj luhatjeve me 1 devijim standard në PBB nga tremujori i 3 në tremujorin e 10

pritet të bien në të gjitha vendet .ii) Ndryshimet e investimeve, nga luhatjet me një devijim

standard në konsum, pritet të jenë në rënie në Maqedoni, Serbi dhe Malin e Zi dhe në rritje në të

gjitha vendet tjera.

Response of I:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL 3 29.7 -38.25 31.83 -5.37 9.38 -6.67 SE 3 266.88 332.79 27.47 30.76 -16.4 -3.84

MA 3 21.39 -14.84 12.76 -6.03 2.29 -2.4

MZ 3 23.65 8.81 16.34 0.97 4.98 -8.95

BH 3 50.54 15.93 50.21 -16.93 10.38 -13.07

BE 3 42,114.11 -16,945.56 6,493.17 -1,607.22 -3,372.05 1,638.56

SHBA 3 15,834.06 -3,780.71 19,521.21 -599.29 -8,688.88 5,669.50

AL 10 23.27 13.18 -1.14 -21.86 -0.42 -1.46

SE 10 74.94 117.26 -15.84 28.15 3.79 -7.66

MA 10 21.34 -15 -6.89 -14.09 -7.69 -2.14

MZ 10 14.05 -11.08 6.13 -6.63 14.31 0.14

BH 10 27.86 35.61 26.57 -20.61 27.99 1.98

BE 10 24,525.05 -6,572.18 -8,189.77 -9,128.72 -10,038.91 5,394.93

SHBA 10 6,607.21 2,689.88 4,429.93 -615.9 -8,715.82 3,035.63

Tabela 16: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në investime, të shkaktuara nga luhatjet

e PBB-së dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim

92

Vendet PBB C I G EKSP IMP

AL - + - - - + SE - - - + + -

MA - - - - - +

MZ - - - - + +

BH - + - + + +

BE - + - - - # + #

SHBA - + - + - -

iii) Ndryshimet në investime nga luhatjet në investime, pritet të jenë në rënie në të gjitha vendet.

iv) Ndryshimet në investime nga luhatjet në shpenzimet qeveritare pritet të jenë në rritje në

SHBA, Serbi dhe Bosnje, ndërsa, në vendet e tjera pritet të jenë në rënie. v). Ndryshimet në

investime nga eksportet pritet të jenë në rënie në Shqipëri, Maqedoni dhe SHBA dhe në rritje në

vendet e tjera . vi) Reagimet e konsumit ndaj importeve pritet të jenë në rënie në Serbi dhe në

rritje në vendet e tjera.

6.1.7 Pritjet në shpenzimet qeveritare ndaj luhatjeve të PBB-së dhe

komponentëve të PBB-së

Reagimet e shpenzimeve qeveritare për të gjitha vendet e përfshira në studim ndaj luhatjeve të

PBB-së dhe komponentëve të tjerë të saj janë siç paraqiten në tabelën 18 që vijon.

Response of G: Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL 3 11.46 -3.9 0.3 1.43 0.11 -2.65 SE 3 26.42 127.47 -1.88 27.22 -0.43 -5.4

MA 3 14.34 3.47 -1.42 2.8 -0.48 -3.51

MZ 3 7.24 -3.59 8.02 5.62 0.06 -3.14

BH 3 78.94 -141.65 3.05 13.72 -0.65 -39.58

BE 3 27,851.88 1,262.09 -5,509.67 1,847.19 -1,860.50 2,672.89

SHBA 3 9,260.18 -1,204.31 -12,263.62 4,878.09 251.01 -1,682.64

AL 10 10.74 2.04 -0.46 -5.96 -1.16 -0.85

SE 10 25.77 83.24 -8.04 6.83 0.71 -8.65

MA 10 12.19 -1.74 -0.9 -4.81 -3.75 -0.99

MZ 10 8.13 -3.05 4.17 -0.35 2.17 -1.22

BH 10 65.02 60.56 42.21 -66 42.03 28.51

BE 10 25,627.80 -5,431.89 -11,057.57 -4,642.95 -2,347.45 2,150.13

SHBA 10 8,170.41 1,053.81 -9,417.30 2,496.56 3,141.35 -8,005.07

Tabela 17: Përmbledhje e reagimit në investime, PBB dhe komponetët e saj ndaj luhatjeve

në investime në të gjitha vendet në studim

Tabela 18: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në shpenzimet qeveritare, të shkaktuara

nga luhatjet e PBB-së dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet

në studim

93

Duke i përmbledhur rezultatet e tabelës 18 në tabelën 19, sipas luhatjeve në rritje (+) dhe rënie

(-) që pritet të ndodhin në shpenzimet qeveritare nga ndryshimet e PBB-së dhe komponenteve të

saj në periudhë afatgjatë, për vendet në studim, vërehet se:

i) Reagimet e shpenzimeve qeveritare ndaj luhatjeve me 1 devijim standard në PBB nga

tremujori i 3-të në tremujorin e 10-të, pritet të bien në të gjitha vendet, me përjashtim, Malit të

Zi, ku luhatjet në PBB pritet të ndikojnë në rritjen e shpenzimeve qeveritare.

Vendet PBB C I G EKSP IMP

AL - + - - - + SE - - - - + -

MA - - + - - -

MZ + + - - + +

BH - + + - - +

BE - - - - - # - #

SHBA - + + - + -

ii) Ndryshimet në shpenzimet qeveritare ndaj luhatjeve me një devijim standard në konsum, pritet

të jenë në rënie në Serbi, Maqedoni dhe në Eurozonë dhe në rritje në të gjitha vendet tjera. iii)

Ndryshimet në shpenzimet qeveritare, ndaj luhatjeve në investime, pritet të jenë në rritje në

Maqedoni, Bosnje dhe SHBA, ndërsa në vendet e tjera, pritet të jenë në rënie. iv) Ndryshimet në

shpenzimet qeveritare ndaj luhatjeve në shpenzimet qeveritare pritet të jenë në rënie në të gjitha

vendet. v). Ndryshimet në shpenzimet qeveritare ndaj eksporteve, pritet të jenë në rënie në

Shqipëri, Maqedoni, Bosnje dhe vendet e Eurozonës dhe në rritje në vendet e tjera. vi)

Ndryshimet në shpenzimet qeveritare ndaj importeve, pritet të jenë në rritje në Shqipëri, Malin e

Zi dhe Bosnje dhe në rënie në vendet e tjera.

6.1.8 Pritjet e eksporteve ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të saj

Ndryshimet në eksporte, si rezultat i luhatjeve të PBB-së dhe komponenteve të tjerë të saj, duke

iu referuar të njëjtës periudhë janë paraqitur në tabelën 20.

Response of Eksp:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL

3 37.23 -7.96 -1.33 -12.87 8.97 -4.28 SE 3 48.37 194.56 -23.74 -16.73 -7.5 -81.84

MA 3 55.98 -0.4 -16.62 -28.79 18.6 -10.97

MZ 3 20.9 -5.97 0.1 -0.78 13.13 -2.95

BH 3 65.23 16.93 52.16 -24.58 61.2 -21.56

Tabela 19: Përmbledhje e reagimeve të shpenzimeve qeveritare ndaj luhatjeve të PBB-së

dhe komponentëve të saj

Tabela 20: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në eksporte, të shkaktuara nga luhatjet e

PBB-së dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim

94

BE 3 77,737.82 -22,482.53 13,748.34 -10,997.98 13,098.08 -10,585.52

SHBA 3 11,413.37 -1,274.43 2,096.70 -1,672.42 4,722.22 843.67

AL 10 36.06 7.91 -10.05 -22.35 -6.16 -1.56

SE 10 4.18 148.9 -12.86 -48.71 -3.9 -51.22

Ma 10 34.74 -19.77 -0.56 -17.08 -18.33 -2.65

MZ 10 10.69 -13.53 2.01 2.5 3.02 -0.86

BH 10 42.58 50.42 34.79 -25.99 39.12 0.67

BE 10 46,960.15 1,166.75 -21,001.96 -13,741.85 428.03 1,207.30

SHBA 10 7,751.34 -1,032.11 -4,495.57 1,007.00 -846.31 -1,271.06

Duke i përmbledhur rezultatet e tabelës 20 në tabelën 21, sipas luhatjeve në rritje (+) dhe rënie

(-) që pritet të ndodhin në eksporte, si rezultat i luhatjeve të PBB-së dhe komponenteve të saj në

periudhë afatgjatë, vërehet se:

i) Luhatjet në eksporte, të shkaktuara nga luhatjet më 1 devijim standard në PBB, pritet të bien

në të gjitha vendet.

Vendet PBB C I G EKSP IMP

AL - + - - - + SE - - + - + +

Ma - - + + - +

MZ - - + + - +

BH - + - - - +

BE - + - - - # + #

SHBA - + - - - -

ii) Luhatjet në eksporte, që rrjedhin nga luhatjet me një devijim standard në konsum, pritet të

jenë në rënie në Serbi, Maqedoni dhe Malin e Zi dhe në rritje në të gjitha vendet tjera. iii)

Luhatjet në eksporte, të shkaktuar nga luhatjet në investime, pritet të jenë në rritje në Serbi,

Maqedoni dhe Maline Zi, ndërsa, në rënie në të gjitha vendet e tjera. iv) Luhatjet në eksporte që

rrjedhin nga luhatjet në shpenzimet qeveritare, pritet të jenë në rritje në Maqedoni dhe Malin e zi

dhe në rënje në vendet e tjera v).Luhatjet në eksporte, të ndikuara nga luhatjet në eksporte pritet

të jenë në rritje në Serbi dhe në rënje në të gjitha vendet e tjera vi) Luhatjet në eksporte,

shkaktuar nga luhatjet në importe pritet të jenë në rënië vëtëm në SHBA.

6.1.9 Pritjet e importeve ndaj luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të saj

Rezultatet e luhatjeve në importe nga luhatjet e PBB-së dhe komponenteve të tjerë të saj në 10

tremujorët në vazhdim, sipas dy periudhave të specifikuara (afatëskurtër dhe afatgjatë) janë siç

paraqiten në tabelën 22.

Tabela 21: Përmbledhje e reagimit të eksporteve ndaj luhatjeve të PBB-së dhe

komponentëve të saj

95

Response of Imp:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL 3 -67.57 13.74 -23.89 14.08 -11.21 14.72 SE 3 -165.69 -402.82 -11.42 -30.83 17.73 89.64

MA 3 -83.83 -11.06 3.32 27.47 -20.47 13.93

MZ 3 -52.78 -10.6 -24 -6.49 -19.97 16.12

BH 3 -124.86 -28.51 -103.54 -3.96 -74.13 73.21

BE 3 -78,966.98 24,374.82 -18,442.84 7,800.81 -12,688.76 10,893.73

SHBA 3 -15,637.93 2,983.37 -7,857.11 2,515.12 -3,570.92 2,910.67

AL 10 -54.95 -30.02 11.92 38.31 17.56 3.72

SE 10 -53.92 -235.69 22.26 22.4 1.79 54.98

MA 10 -51.16 22.61 5.17 28.04 27.24 3.85

MZ 10 -29.94 27.66 -10.28 7.14 -22.83 0.66

BH 10 -55.67 -82.31 -63.66 34.07 -64.31 -2.13

BE 10 -48,316.52 1,253.59 20,494.18 12,439.15 3,201.38 -3,099.80

SHBA 10 -7,715.91 -280.99 3,316.59 -1,553.87 4,688.48 2,467.26

Duke i përmbledhur rezultatet e tabeles 22 në tabelën 23, përsëri, sipas luhatjeve në rritje (+) dhe

rënie (-), që pritet të ndodhin në importe nga luhatjet e PBB-së dhe komponentëve të saj në

periudhë afatgjatë, për vendet në studim, vërehet se: i) Luhatjet në importe, shkakëtuar nga

luhatjet me 1 devijim standard në PBB, pritet të rriten në të gjitha vendet. ii) Luhatjet në importe

nga luhatjet me një devijim standard në konsum, pritet të jenë në rritje në Serbi, Maqedoni dhe

Malin e Zi dhe në rritje në të gjitha vendet tjera.

Vendet PBB C I G EKSP IMP

AL + - + + + - SE + + + + - -

Ma + + + + + -

MZ + + + + - -

BH + - + + + -

BE + - + + + # + #

SHBA + - + - + -

iii) Luhatjet në importe,si rezultat i luhatjeve në investime, pritet të jenë në rritje në të gjitha

vendet. iv) Luhatjet në importe, të shkaktuara nga shpenzimet qeveritare pritet të jenë në rënie në

SHBA, dhe në rritje në të gjitha vendet e tjera. v). Luhatjet e importeve nga eksportet pritet të

jenë në rënie në Serbi dhe Malin e Zi, dhe në rritje në vendet e tjera. vi) Luhatjet në importe,

Tabela 22: Përmbledhje e rezultateve të luhatjeve në importe, të shkaktuara nga luhatjet e

PBB-së dhe komponenteve të saj me një devijim standard në të gjitha vendet në studim

Tabela 23: Përmbledhje e reagimit të importeve ndaj luhatjeve të PBB-së dhe

komponentëve të saj

96

shkaktuar po nga importet pritet të jenë në rritje vëtëm në vendet e Eurozonës dhe në rënie në të

gjitha vendet e tjera. Në vazhdim, që analiza ndërmjet vendeve të bëhet e krahasushme, përsa i

përket reagimit të një komponenti të rritjes ekonomike ndaj ndryshimeve (luhatjeve) të

komponentëve të tjerë, vijohet me shpjegimet relative të luhatjeve të një komponenti në dy

dimensione: i) në shpjegimin e variacionit nga ndryshimet që i ndodhin secilit komponent nga

një periudhë në tjetrën dhe ii ) në shpjegimin e variacionit që shpjegohet nga impaktet e

ndryshimeve në komponentët e tjerë të rritjes.

6.2 Shpërbërjet e variancës

Kjo tregon se sa % e ndryshimit në një variabël është për shkak të ndryshimeve që ndodhin në

këtë variabël dhe sa, për shkak të goditjeve të variablave të tjerë. Në periudhë afatshkurtër, %

më e madhe e ndryshimit është për shkak të “shokut” të vet. Por si rezultat i efektit autoregresiv

të variablave, përqindja e efektit të goditjeve të tjera rritet me kalimin e kohës. Konkretisht, duke

iu referuar VMA e VAR në (9a):

ose

Nga barazimi i mësipërm mundësohet parashikimi i gabimeve x për t-periudha, parashikim i cili

mundëson vlerësimin e ndryshimeve në y sipas periudhave. Duke filluar nga periudha 1, kemi:

dhe .. Konkretisht, për një

periudhë në të ardhmen, parashikimet në gabime pritet të jenë: . Duke proceduar

në të njëjtën mënyrë për 2, 3 dhe (n) periudha në të shkuarën, gabimet priten të jenë :

i) për dy periudha:

ii) për tri periudha: dhe

iii) n-periudha: .

Duke konsideruar (y), elementin e parë të matricës (x). Parashikimi i gabimit për (y), n-periudha

më parë është:

yt+n-Eyt+n = (∅10,0𝜀𝑦,𝑡+𝑛+∅10,1𝜀𝑦,𝑡+𝑛−1+. . ∅10,𝑛−1𝜀𝑦,𝑡+1) +(∅10,0𝜀𝑧,𝑡+𝑛+∅10,1𝜀𝑧,𝑡+𝑛−1+. ∅10,𝑛−1𝜀𝑧,𝑡+1).

dhe varianca në gabimet që priten n-periudha në avancë është:

𝜎𝑦,𝑛2 = 𝜎𝑦

2(∅10,02 +∅10,1

2 ∅10,𝑛−12 )+𝜎𝑧

2(∅10,02 +∅10,1

2 ∅10,𝑛−12 ).

Pjesa e parë e kësaj shprehjeje tregon variancën që shpjegohet nga ndryshimet në

(y), ndërsa pjesa e dytë tregon,variancën e (y), që shpjegohet nga ndryshimet e (z).

Duke iu referuar analiëzës së mësipërme për10 tremujorët në vazhdim, duke filluar

nga tremujori i parë i vitit 2014 jepen variacionet që shpjegohen nga luhatjet e

secilit variabël, si dhe nga luhatjet që shkaktohen nga variablat e tjerë.

itz

ity

i

i

i

t

t

t

i

b

b

bb

A

z

y

z

yx

,

,

0

21

12

2112 1

1

1

itz

ity

i

ii

ii

iz

y

,

,

)(

22

)(

21

)(

12

)(

11

0

itiit Xx

0

...121101 tttt Xx ...1211 tttt XxE

1011 ttt Exx

112022 tttt Exx

12213033 ttttt Exx

1

01122110 ...n

i inttnntntntntnt Exx

97

6.3 Vlersimi i variancës së PBB- së

Vlerësimi i variancës së PBB-së dhe komponentëve të saj, në dy dimensionet, atë të

variances që shkaktohet nga luhatjet e vetë PBB-së dhe atë të variances që

shkaktohet nga luhatjet e komponenteve të tjerë të rritjes , është realizuar për të

gjitha vendet e përfshira në studim. Në vijim, për Shqipërinë, duke filluar nga viti

2014 e në vazhdim, për 10 tremujorët e ardhshëm jepen rezultatet që priten në

shpjegimin e variances së PBB-së dhe komponentëve të saj. Në tabelën 24 që vijon,

jepen rezultatet e shpjegimit të variancës së luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve

të saj, nga ndryshimet me një devijim standard në PBB-së dhe komponentët e saj,

shoqëruar dhe me prezantimin grafik. Nga shqyrtimi i grafikëve dhe i të dhënave të

tabelës 24, impaktet në % të PBB-së mbi vetë PBB-në dhe impaktet e komponentëve

të tjerë të rritjes mbi PBB, pritet të ndryshojnë, si në periudhë afatshkurtër ashtu

dhe në periudhë afatgjatë.

Variance Decomposition of BBAL:

Period S.E. PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 132.0185 100.0000 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 2 172.5733 98.76804 0.000267 0.049134 0.099571 6.75E-05 1.082922

3 204.1551 96.73614 0.000193 0.137254 1.002094 0.111823 2.012494

4 233.8997 94.96060 0.246881 0.106204 2.393802 0.316804 1.975712

5 262.3713 92.75003 0.999557 0.105437 3.958306 0.495966 1.690706

6 288.1477 90.20348 1.826522 0.124753 5.666673 0.703440 1.475132

7 311.3167 87.51330 2.543111 0.154246 7.438875 1.007782 1.342690

8 332.8391 84.83517 3.249602 0.203994 9.066070 1.397346 1.247818

9 353.2461 82.32800 4.035041 0.275821 10.38725 1.810087 1.163794

10 372.5589 80.07186 4.889885 0.358141 11.38256 2.207784 1.089773

Variance Decomposition of CAL:

Period S.E. PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 129.1792 88.55238 11.44762 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 2 170.0107 86.74296 11.80921 0.013303 0.041378 0.002325 1.390825

3 199.6274 84.49224 11.66814 0.009722 0.823663 0.526876 2.479357

4 229.2732 81.08550 12.60725 0.199736 2.231269 1.566195 2.310046

5 258.6678 77.10089 14.10123 0.580146 3.774462 2.550611 1.892658

6 284.7274 73.56775 15.15823 0.874602 5.321103 3.476156 1.602162

7 307.1686 70.63454 15.68509 1.048152 6.770608 4.431478 1.430131

8 327.1030 68.24550 15.99549 1.149028 7.951725 5.338050 1.320211

9 345.1993 66.38513 16.31042 1.201103 8.782412 6.084221 1.236719

10 361.6346 64.97266 16.67862 1.212398 9.314323 6.650229 1.171766

Tabela 24: Rezultatet e shpjegimit të variancës së luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të

saj nga ndryshimet në PBB-në dhe komponentët e saj

98

Variance Decomposition of IAL:

Period S.E. PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 65.85128 34.44359 48.53007 17.02634 0.000000 0.000000 0.000000 2 89.76141 30.70974 49.77718 19.21782 0.047450 0.139535 0.108275

3 107.5939 28.99123 47.28017 22.12894 0.282508 0.857159 0.459987

4 121.4468 29.15176 43.19352 24.34218 0.514306 2.064241 0.733996

5 131.8015 30.56493 38.88392 25.48891 0.799148 3.408849 0.854244

6 139.3972 32.32538 35.28577 25.71549 1.295221 4.474527 0.903611

7 144.9391 33.95106 32.66590 25.26667 2.167848 5.021679 0.926844

8 149.2449 35.25701 30.87843 24.36132 3.475344 5.100067 0.927824

9 153.0942 36.14233 29.70527 23.23375 5.094843 4.917398 0.906409

10 156.9529 36.58433 28.96774 22.11062 6.786942 4.679295 0.871072

Variance Decomposition of GAL:

Period S.E. PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 15.61828 81.87254 7.838147 1.546920 8.742395 0.000000 0.000000 2 20.16745 81.47548 7.813354 1.143302 8.495532 0.008332 1.064000

3 23.71585 82.28008 8.348697 0.842611 6.506389 0.008345 2.013880

4 26.85280 84.59827 7.597867 0.685577 5.085815 0.009272 2.023198

5 29.70681 86.63684 6.467986 0.583187 4.510156 0.019330 1.782503

6 32.24681 87.50707 5.556634 0.526551 4.789239 0.022997 1.597513

7 34.53089 87.38402 4.858244 0.485971 5.765275 0.020788 1.485699

8 36.66596 86.68337 4.315151 0.438236 7.123896 0.038286 1.401063

9 38.71651 85.68818 3.961947 0.393402 8.555418 0.084058 1.316989

10 40.69820 84.51394 3.837852 0.368839 9.886164 0.157687 1.235520

Variance Decomposition of EKSPAL:

Period S.E. PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 50.96055 85.61095 3.804649 0.330724 1.712861 8.540816 0.000000 2 66.38534 84.00498 4.048940 0.195476 2.283174 9.181240 0.286190

3 78.24840 83.10457 3.949395 0.169742 4.347771 7.923774 0.504752

4 88.73684 82.17934 3.274605 0.411708 7.194325 6.452141 0.487878

5 98.71473 80.74499 2.646120 0.889519 10.05843 5.250303 0.410635

6 108.0959 79.01948 2.255507 1.402334 12.59425 4.379761 0.348669

7 116.8266 77.30714 2.039278 1.858233 14.69681 3.791482 0.307049

8 125.0164 75.79178 1.951377 2.247623 16.31335 3.416330 0.279544

9 132.7644 74.54770 1.975876 2.570320 17.45896 3.187251 0.259886

10 140.1073 73.56087 2.093217 2.822846 18.22191 3.055448 0.245713

99

Variance decomposit ion of IMPAL:

Period S.E. PBBAL CAL IAL GAL EKSPAL IMPAL

1 93.08676 87.09075 4.032566 6.240652 0.081592 2.485528 0.068912 2 123.9281 83.38873 4.501654 7.945507 0.136670 3.081477 0.945967

3 145.6857 81.85560 4.146409 8.437754 1.032826 2.821654 1.705758

4 163.5216 82.07314 3.315025 7.696638 2.717801 2.395368 1.802023

5 179.7526 81.94856 2.988531 6.606759 4.818934 2.005857 1.631355

6 194.7308 80.81966 3.237776 5.653371 7.117570 1.714342 1.457285

7 208.5986 78.94398 3.785459 4.933176 9.425029 1.587527 1.324832

8 221.7726 76.68427 4.521167 4.436108 11.48420 1.657499 1.216756

9 234.4776 74.35170 5.406690 4.131834 13.10399 1.885944 1.119850

10 246.6421 72.16155 6.367919 3.967836 14.25628 2.211607 1.034808

Cholesky Ordering: PBBAL, CAL, IAL, GAL, EKSPAL, IMPAL

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

Variance Decomposition of PBBAL

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

Variance Decomposition of CAL

0

10

20

30

40

50

60

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

Variance Decomposition of IAL

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

Variance Decomposition of GAL

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

Variance Decomposition of EKSPAL

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

Variance Decomposition of IMPAL

Në periudhën afatshkurtër (duke konsideruar periudhë afatshkurtër periudhën

tremujorshe), 96.7% e variacionit të PBB-së, shkaktohet nga vetë PBB, 0.019% nga

konsumi, 0.13% nga investimet, 1% nga shpenzimet qeveritare, 0.11% nga eksportet

dhe 2% nga importet. Kurse, në periudhë afatgjatë, konkretisht pas 10 muajve, që

përkon me fundin e tremujorit të dytë të vitit 2016, këto impakte pritet të jenë: i)

80.07% e variances së PBB-së shkaktohet nga vetë PBB, 4.889% nga konsumi,

100

0.358% nga investimet, 11.38% nga shpenzimet qeveritare, 2.2% nga eksportet dhe

1.089% nga importet. Duke vlerësuar në të njëjtën mënyrë dhe impaktin e

komponentëve të tjerë të rritjes, si dhe duke vazhduar në të njëjtën llogjkë edhe për

vendet e tjera të përfshira në studim, në tabelën 24 jepen në mënyrë të përmbledhur,

rezultatet mbi shpjegimin e variancës së luhatjeve të ndërsjell ta që ekzistojnë

ndërmjet variablave për të gjitha vendet e përfshira në studim, si në periudhë

afatshkurtër, ashtu dhe në periudhën afatgjatë, konkretisht: Nga tabela vijuse jepet

një përmbledhje e variacionit të PBB-së në periudhën afatshkurtër dhe afatgjatë, të

shkaktuar, si nga variacionet e PBB-së, ashtu dhe të komponentëve të tjerë. Ajo që

vërehet është se, në përgjithësi impaktet e goditjeve në PBB mbi vetë PBB-në janë

më të larta në periudhën afatshkurtër, pastaj impakti i tyre në të shkuarën vjen duke

rënë, sa më shumë kalon koha.

Për shembull në Shqipëri, impaktet e luhatjeve të PBB-së që shkatohen nga vetë PBB-ja në

periudhë afatshkurtër janë 96.74 %, ndërsa, në periudhë afatgjatë ky impakt zbret në 80.07% të

shpjegimit të variacionit. Por, duke kryer të njëjtën analizë për vendet e tjera të Ballkanit

Perëndimor, vërehet se në periudhë afatgjatë, impaktet e shpjegimit të luhatjeve të PBB-së, që

shkaktohen nga PBB-ja, bien më shpejt në vendet e Ballkanit Perëndimor, sesa në vendet e

Eurozonës dhe SHBA-së. Nga rezultatet e tabelave 24&25, vërehet se impaktet e luhatjeve të

PBB-së në një periudhë të caktuar mbi PBB-në janë më të larta në periudhën që ato ndodhin, si

dhe impakti i tyre mbi PBB-në në të ardhmen vjen duke rënë.

Tabela 25: Rezultatet e shpjegimit të variancës së PBB-së nga luhatjet e ndërsjellta në

vriablat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë

Variance Decomposition of PBB:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

Al 3 96.74 0 0.14 1 0.11 2.01 SE 3 98.87 0.89 0.1 0.04 0.02 0.08

Ma 3 93.65 2.11 0.41 2.08 0.14 1.62

MZ 3 95.58 0.42 0.35 0.14 0.4 3.11

BH 3 89.38 0.88 0.37 1.46 0.75 7.16

BE 3 97.96 1.15 0.21 0.1 0.21 0.38

SHBA 3 97.88 0.65 0.31 0.32 0.69 0.15

Al 10 80.07 4.89 0.36 11.38 2.21 1.09

SE 10 81.3 10.4 1.42 5.42 1.03 0.43

Ma 10 81.6 1.07 1.39 9.99 5 0.94

MZ 10 85.6 1.55 1.41 0.15 2.38 1.91

BH 10 62.15 13.65 3.81 6.71 11.15 2.54

BE 10 89.02 1.99 5.28 1.73 1.35 0.64

SHBA 10 91.83 1.07 2.7 0.67 1.3 1.43

101

Por, siç vërehet nga grafiku 11, në vendet e Ballkanit Perëndimor, rënia e impaktit të luhatjeve të

PBB-së mbi PBB-në në të ardhmen pritet të jetë më e shpejtë se në vendet e Eurozonës dhe

SHBA-së, që do të thotë se në këto vende impaktet e luhatjeve të rritjes ekonomike në rritjen e

PBB-së, bien më shpejt se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Karkteristikë për të gjitha

vendet është se në të ardhmen rëniet e impaktit të luhatjeve të PBB-së mbi PBB–në, shoqërohen

me rritje të impaktit të komponentëvë të tjerë të PBB-së.

6.4 Vlerësimi i variancës së konsumit

Për të gjitha vendet e përfshira në studim, pritjet e luhatjeve në konsum që shkaktohen nga

luhatjet në konsum dhe nga luhatjet e PBB-së dhe komponentëve të tjerë jepen në tabelën 26.

Duke iu referuar rezultateve të tabelës, vërehet se në Shqipëri luhatjet në konsum, si rezultat i

luhatjeve të PBB-së në periudhë afatshkurtër, pritet të jenë 84,49% dhe në periudhë afatgjatë,

pritet të bien në 64.97% e luhatjeve të PBB-së. Por edhe në këtë rast, vërehet se luhatjet në

konsum që shpjegohen nga luhatjet e PBB-së, bien më shpejt në vendet e Ballkanit Perëndimor,

sesa në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

Nga grafiku 12, vërehet se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së, reagimet e luhatjeve në konsum

ndaj luhatjeve të PBB-së janë shumë të vogëla. Siç vërehet nga grafiku 12, në SHBA dhe vendet

e Eurozonës, këto ndryshime, duke kaluar nga tremujori i tretë në tremujorin e 10 janë më të

vogla, ndërsa në lidhje më luhatjet në konsum, të shkaktuar nga vetë luhatjet në konsum, apo

luhatjet e komponenteve të tjerë të rritjes, marrëdhëniet nuk janë të qarta. Pasi në disa nga

vendet, luhatjet në konsum të shkaktuara nga luhatjet e komponentëve të tjerë të PBB-së dhe vetë

konsumi, si komponent i PBB-së, pritet të bien me kalimin e kohës dhe në disa vende të tjera

pritet të rriten. Kështu, vlerësimi i variancës në konsum që shpjegohet nga luhatjet e PBB-së dhe

të variancës që shkaktohet nga luhatjet e komponentëve të tjerë të rritjes është realizuar për të

gjitha vendet e përfshira në studim.

0

20

40

60

80

100

120

1 2

Imp

akte

t e

luh

atje

ve t

ë P

BB

-së

në

sh

pje

gim

in e

var

acio

nit

n

ë P

BB

tremujorët

Vlersimi në kohë i variancës së PBB-së që shpjegohet nga vetë ndryshimet në PBB

AL

SE

MA

MZ

BH

EU

SHBA

Grafiku 11: Impaktet e shpjegimit të luhatjeve të PBB-së që shkatohen nga vetë PBB-ja

102

Variance Decomposition of C:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL 3 84.49 11.67 0.01 0.82 0.53 2.48 SE 3 86.95 12.64 0.13 0.04 0.06 0.19

Ma 3 82.5 14.58 0.3 1.29 0.13 1.19

MZ 3 81.52 14 0.28 0.02 0.56 3.62

BH 3 77.49 14.82 0.89 1.26 0.6 4.94

BE 3 90.48 8.54 0.24 0.12 0.24 0.4

SHBA 3 92.01 7.07 0.36 0.11 0.34 0.11

AL 10 64.97 16.68 1.21 9.31 6.65 1.17

SE 10 78.06 11.07 0.15 10.22 0.24 0.26

Ma 10 75.73 8.25 1.25 8.24 5.77 0.76

MZ 10 66.07 13.78 0.85 10.54 6.78 1.98

BH 10 66.07 9.39 0.67 6.42 5.06 12.4

BE 10 89.32 1.34 5.86 1.6 1.24 0.63

SHBA 10 90.51 2.77 1.32 0.17 4.46 0.77

Por në këtë rast, vërehet se varacioni më i madh i luhatjeve në konsum, pritet të shpjegohet më

shumë nga luhatjet e PBB-së, sesa nga luhatjet e komponenteve të saj apo nga vetë luhatjet në

konsum. Në grafikun 12 vërehet se ndryshimet në konsum, si rezultat i luhatjeve të PBB-së, janë

më të larta në periudhën që ato ndodhin dhe më pas me kalimin e kohës në të ardhmen luhatjet

në konsum vijnë duke rënë si rezultat i goditjeve të PBB-së.

Gjithashtu, nga grafiku12, vërehet se në vendet e Ballkanit Perëndimor, reagimet në konsum ndaj

luhatjeve të PBB-së në të ardhmen, pritet të bien më shpejt se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-

së, që do të thotë se në këto vende impaktet e luhatjeve të rritjes ekonomike në rritjen e

konsumit, bien më shpejt se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Kurse, përsa u përket

reagimeve në konsum që shkaktohen nga komponentët e tjerë të rritjes, nuk konstatohet ndonjë

rregullsi në lidhje me shpjegimin e vriacionit në konsum, të shkaktuar nga luhatjet e

komponentëve të tjerë të PBB-së.

Tabela 26: Rezultatet e shpjegimit të variancës në konsum nga luhatjet e ndërsjellta në

vriablat e tjera të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë

103

6.5 Vlersimi i variancës së investimeve

Duke iu referuar të dhënave të tabelës 27, vërehet se, në periudhë afatshkurtë, në Shqipëri

reagimet e investmeve ndaj ndryshimit të PBB-së janë 28.99%, ndaj ndryshimeve në konsum

47.28% dhe ndaj ndryshimeve në investime, 22.13%, ndërsa, reagimet e investimeve ndaj

shpenzimeve qeveritare, eksporteve dhe importeve janë shumë të ulëta, përkatësisht, 0.28% nga

shpenzimet qeveritare, 0.86% nga eksportet dhe 0.46% nga importet. Kurse, në periudhë

afatgjatë reagimet në investime ndaj luhatjeve të PBB-së pritet të rriten në 36.58%, ndaj

konsumit pritet të bien në 28.97% dhe ndaj investimeve pritet të mbetën përafërsisht të

pandryshueshme.

Gjithashtu, duke analizuar dhe reagimet e investimeve ndaj PBB-së dhe komponentëve të tjerë të

saj për të gjitha vendet, vërehet se, pjesa më e madhe e reagimeve në investime, shpjegohet nga

PBB-ja, konsumi dhe vetë investimet, ndërsa reagimet e investimeve ndaj shpenzimeve

qeveritare, eksporteve dhe importeve janë shumë të ulëta. Si përfundim mund të thuhet se

ndërmjet vendeve, pavarësisht niveli të tyre të zhvillimit, ragimet e investimeve ndaj PBB-se dhe

komponentëve të saj janë të ngjashme. Pra, përsa i përket analizës së luhatjeve në investime nuk

vërehet ndonjë rregullsi që i bën vendet e Eurozonës dhe SHBA-së më të veçanta se vendet e

Ballkanit Perëndimore. Duke analizuar të dhënat karakteristikë është se vetëm në SHBA luhatjet

në investime, shpjegohen më shumë nga vetë luhatjet e investimeve, sesa nga luhatjet e

komponenteve të tjerë të rritjes.

0

20

40

60

80

100

1 2

Imp

ak

tet

e lu

ha

tjev

e të

PB

B-s

ë n

ë sh

pje

gim

in e

va

raci

on

it n

ë k

on

sum

tremujorët Vlersimi në kohë i variancës në konsum që shpjegohet nga luhatjet në PBB

ALSEMAMZ BH EU SHBA

Grafiku 12: Impaktet e shpjegimit të luhatjeve në konsum që shkatohen nga luhatjet e

PBB-së

104

Variance Decomposition of I:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

Al 3 28.99 47.28 22.13 0.28 0.86 0.46 SE 3 77.83 18.8 3.13 0.15 0 0.09

Ma 3 34.68 26.66 37.04 1.17 0.16 0.29

MZ 3 60.41 15.47 18.73 0.31 0.86 4.22

BH 3 53.34 1.44 40.79 1.46 0.58 2.39

BE 3 83.21 12.38 3.98 0.06 0.17 0.2

SHBA 3 34.44 0.56 60.57 0.17 3.01 1.25

Al 10 36.58 28.97 22.11 6.79 4.68 0.87

Se 10 78.04 17.54 2.56 1.39 0.13 0.33

Ma 10 48.14 20.89 17.04 11.69 1.68 0.56

MZ 10 57.86 9.25 14.09 3.33 13.39 2.08

BH 10 32.09 16.58 31.43 9.5 9.37 1.04

BE 10 79.98 9.83 3.28 1.91 3.92 1.08

SHBA 10 26.93 2.14 37.19 0.09 24.02 9.65

6.6 Vlersimi i variancës së shpenzimeve qeveritare

Luhatjet e shpenzimeve qeveriatre në Shqipëri në periudhën afatshkurtër pritet të jenë sa 82.28%

e ndryshimeve të PBB-së dhe në periudhe afatgjatë shpjegimi i luhatjeve të shpenzimeve

qeveritare nga luhatjet e PBB-së, pritet të rritet në 84.51%. Kurse si rezultat i goditjeve në

konsum, variacioni në shpenzimet qeveritare pritet të bjerë nga 8.35%, që është në periudhë

afatshkurtër, në 3.84%. Pra në periudhë afatgjatë, vetëm 3.84% e variacionit në shpenzimet

qeveritare, pritet të shpjegohet nga ndryshimet në konsum. Pra pas 10 muajsh, kontributi i

luhatjeve në konsum mbi shpenzimet qeveritare pritet të bjerë. Edhe në komponentët e tjerë,

kontributet e luhatjeve të tyre, në shpjegimin e variacionit të shpenzimeve qeveritare janë shumë

të ulëta.

Duke u fokusuar në të njëjtën analizë edhe për vendet e tjera të përfshira në studim, vërehet se

luhatjet e shpenzimeve qeveriatare në funksion të luhatjeve të PBB-së dhe komponentëve të

tjerë, janë të ngjashme ndërmjet vendeve edhe pse jo në çdo rast kahet e lëvizjeve nuk janë të

njëjta në marrëdhëniet që ekzistojnë ndërmjet variacioneve në luahatje.

Tabela 27: Rezultatet e shpjegimit të variancës në investime nga luhatjet e ndërsjellta në

variablat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë

105

Variance Decomposition of G:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

AL 3 82.28 8.35 0.84 6.51 0.01 2.01 SE 3 93.78 1.3 0.5 4.33 0.05 0.04

Ma 3 75.07 2.7 0.41 18.89 0.06 2.87

MZ 3 39.41 5.94 28.37 23.06 0.24 2.97

BH 3 24.09 62.25 0.47 10.7 0.01 2.47

BE 3 93.92 2.41 1.97 1.01 0.17 0.51

SHBA 3 33.67 2.64 49.43 13.9 0.01 0.34

Al 10 84.51 3.84 0.37 9.89 0.16 1.24

Se 10 95.4 0.68 0.41 3.04 0.36 0.11

Ma 10 80.29 2.1 0.63 12.11 3.29 1.58

MZ 10 51.89 7.35 26.63 10.64 1 2.48

BH 10 23.76 43.16 5.8 20.49 2.38 4.4

BE 10 86.77 2.05 9.08 0.83 0.66 0.6

SHBA 10 28.23 1.53 48.68 6.77 2.65 12.13

Por, pavarësisht kahut të levizjeve, ndryshimet ndërmjet vendeve që mund të shpjegojnë luhatjet

e shpenzimeve qeveritare nga komponentët e tjerë të PBB-së dhe vetë PBB janë të papërfillshme.

E përbashkët për të gjitha vendet, duke iu referuar periudhës nga tremujori i parë 2014 dhe deri

në tremujorin e dytë 2016, është se pritjet në luhatjet e PBB-së dhe komponentëve të tjerë të saj

do të shoqërohen më rënie në pritjet e shpenzimeve qeveritare.

6.7 Vlerësimi i variancës së eksporteve

Për të gjitha vendet e përfshira në studim, reagimet e luhatjeve në eksporte që

shkaktohen nga luhatjet e PBB-së dhe komponentëve të tjerë jepen në tabelën 29.

Duke iu referuar rezultateve, vërehet se në Shqipëri luhatjet në eksporte, si rezultat

i luhatjeve të PBB-së, në periudhë afatshkurtër pritet të jenë 83,1% dhe në periudhë

afatgjatë pritet të bien në 73.56%. Por edhe në këtë rast vërehet se luhatjet në

eksporte që shpjegohen nga luhatjet e PBB-së, bien më shpejt në vendet e Ballkanit

Perëndimor, sesa në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Nga tabela 29, vërehet se në

vendet e Eurozonës dhe SHBA-së reagimet në eksporte ndaj luhatjeve të PBB-së

janë shumë të vogla. Siç vërehet nga grafiku, në SHBA dhe vendet e Eurozonës,

këto ndryshime, duke kaluar nga tremujori i tretë në tremujorin e 10 , janë në rënie,

ndërsa marrdheniet nuk janë të qarta lidhur me luhatjet në eksporte, të shkaktuara

nga luhatjet në eksporte, apo luhatjet e komponent ëve të tjerë të rritjes. Kështu,

vlerësimi i variancës në eksporte që shkaktohet nga luhatjet e komponenteve të tjerë

të rritjes është realizuar për të gj itha vendet e përfshira në studim.

Tabela 28: Rezultatet e shpjegimit të variancës në shpenzimet qeveritare nga luhatjet e

ndërsjellta në vriablat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë

106

Variance Decomposition of Exp:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

Al 3 83.1 3.95 0.17 4.35 7.92 0.5 SE 3 85.46 0.23 0.41 0.21 12.21 1.48

Ma 3 68.75 0.45 1.68 9.7 18.23 1.19

MZ 3 66.61 1.61 0.12 0.07 30.73 0.86

BH 3 48.65 0.88 20.71 1.63 25.26 2.86

BE 3 84.81 5.46 3.48 1.86 3.79 0.6

SHBA 3 83.94 4.78 4.05 3.42 16.48 0.33

Al 10 73.56 2.09 2.82 18.22 3.06 0.25

Se 10 73.44 0.82 11.51 3.52 9.48 1.23

Ma 10 50.48 10.14 8 19.47 11.22 0.7

MZ 10 56.43 20.7 0.21 0.33 21.92 0.41

BH 10 31.09 16.01 20.24 8.47 23.14 1.05

BE 10 81.15 3.33 4.82 3.13 7.04 0.53

SHBA 10 80.60 6.66 4.96 1.65 12.67 3.46

Por në këtë rast vërehet se variacioni më i madh i luhatjeve në eksporte pritet të

shpjegohet më shumë nga luhatjet e PBB-së, sesa nga luhatjet e komponentëve të

saj, apo nga vetë luhatjet në eksportet. Në tabelën 29 vërehet se ndryshimet në eksporte, si rezultat i luhatjeve të PBB-së, janë më të larta në periudhën që ato ndodhin dhe më pas me kalimin e kohës, luhatjet në eksporte vijnë duke rënë si rezultat i goditjeve në PBB. Gjithashtu, vërehet se në vendet e Ballkanit Perëndimor, reagimet në eksporte ndaj luhatjeve të PBB-së në të ardhmen, pritet të bien më shpejt sesa në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së, që do të thotë se, në këto vende impaktet e luhatjeve të rritjes ekonomike në rrit jen e eksporteve bien më shpejt se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Kurse, përsa u përket reagimeve në eksporte që shkaktohen nga komponentët e tjerë të rritjes, nuk konstatohet ndonjë rregullsi në lidhje me shpjegimin e var iacionit në eksporte, të shkaktuar nga luhatjet e komponentëve të tjerë të PBB-së.

6.8 Vlerësimi i variancës në importe

Reagimet e luhatjeve në importe ndaj luhatjeve në PBB dhe komponentëve të paraqitur në

tabelën 30 tregojnë se në Shqipëri luhatjet në importe, si rezultat i luhatjeve të PBB-së, në

periudhë afatshkurtër pritet të jenë 83,1%, dhe në periudhë afatgjatë pritet të bien në 73.56%, të

luhatjeve të PBB-së. Por edhe në këtë rast,vërehet se luhatjet në importe, që shpjegohen nga

luhatjet e PBB-së, bien më shpejt në vendet e Ballkanit Perëndimore sesa në vendet e Eurozonës

dhe SHBA-së, përjashto, Serbinë, ku nuk ndeshet kjo dukuri; ndërsa në lidhje me luhatjet në

importe, të shkaktuara nga luhatjet në importe, apo luhatjet e komponentëve të tjerë të rritjes,

Tabela 29: Rezultatet e shpjegimit të variancës në eksporte nga luhatjet e ndërsjellta në

vriablat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë

107

(përjashto impaktin e PBB-së), marrëdhëniet nuk janë të qarta, ku në disa raste,reagimet në

importe ndaj komponentëve të tjerë të rritjes janë në rënie dhe në disa raste të tjera në rritje. Pra

edhe në këtë rast vërehet se variacioni më i madh i luhatjeve në importe pritet të shpjegohet më shumë nga luhatjet e PBB-së sesa nga luhatjet e komponentëve të saj apo nga vetë luhatjet në

eksportet.

Variance Decomposition of Imp:

Vendet Period PBB C I G EKSP IMP

Al 3 81.86 4.15 8.44 1.03 2.82 1.71 SE 3 83.9 1.91 1.03 0.74 10.31 1.1

Ma 3 80.01 0.97 4.26 3.43 10.19 1.15

MZ 3 79.65 9.31 9.12 1.37 17.1 3.44

BH 3 51.78 0.67 23.24 5.52 8.67 10.12

BE 3 88.67 3.15 3.05 0.86 3.67 0.59

SHBA 3 85.78 1.03 3.74 4.08 4.17 1.2

Al 10 72.16 6.37 3.97 14.26 2.21 1.03

Se 10 72.09 1.74 1.59 10.46 1.51 0.61

Ma 10 63.22 4.98 7.28 16.17 7.62 0.73

MZ 10 64.61 9.48 7.33 1.86 15.01 1.71

BH 10 32.8 15.15 25.59 6.27 15.88 4.32

BE 10 85.89 3.88 5.74 1.9 2.03 0.58

SHBA 10 80.74 4.87 1.28 2.29 1.14 4.68

Nga grafiku 13 vërehet se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së reagimet në importe ndaj

luhatjeve të komponentëve të PBB-së janë shumë të vogla. Siç vërehet nga grafiku, në SHBA

dhe vendet e Eurozonës, reagimet në rënie të importeve ndaj luhatjeve të PBB-së, duke kaluar

nga tremujori i tretë në tremujorin e 10, bien më ngadalë se në vendet e Ballkanit Perëndimor.

0

20

40

60

80

100

1 2

Imp

ak

tet

e lu

ha

tjev

e të

PB

B-s

ë n

ë sh

pje

gim

in e

va

raci

on

it n

ë Im

po

rte

tremujorët

Vlersimi në kohë i variancës në importe që shpjegohet nga luhatjet në PBB

Al SEMAMZ BH EU SHBA

Tabela 30: Rezultatet e shpjegimit të variancës në importe nga luhatjet e ndërsjellta në

vriablat e tjerë të rritjes ekonomike në periudhë afatshkurtër dhe afatgjatë

Grafiku 13: Impaktet e shpjegimit të luhatjeve në importe që shkaktohen nga luhatjet e

PBB-së

108

KREU 7

MODELIMI DHE ANALIZA E TË DHËNAVE

Modelimi i marrdhënieve ndërmjet variablave paraprihet nga transformimi i serive jo stacionare

në seri stacionare. Por, në praktikë ndeshen dy pyetje të rëndësishme në lidhje me natyrën e

serive kohore: i) Pyetja e parë ka të bëjë me verifikimin, nëse një seri është ose jo stacionare dhe

ii) Pyetja e dyte ka të bëje, nëse verifikohet se, seria është jo stacionare, a ekziston ndonjë

mënyrë për transformimin e serisë jostacionare në seri stacionare. Në përgjigje të pyetjes së parë,

fillimisht, jepen paraqitjet grafike të variablave të përfshirë në studim, shoqëruar me testet e

autokorrelacionit të plotë dhe pjesor të stacionaritetit (ose jo satcionaritetit). Kurse, zgjedhja e

variablave që do të përfshihen në modelim bazohet në përfundimet e kreut të mësipërm në lidhje

me shpjegimin e variacionit të çdo variabli, se sa një ndryshim në një variabël është për shkak të

ndryshimeve, që ndodhin në këtë variabël dhe sa, për shkak të goditjeve të variablave të tjerë.

Ku nga përfundimet e këtij kapitulli në lidhje me shpjegimin e variacionit, për të gjitha vendet,

u konstatua se ndryshimet më të mëdha në luhatjet e PBB-së, C, I, G, Eksportet dhe Importet,

shpjegohen nga luhatjet e PBB-së. Por duke qenë se në të gjitha vendet varacioni më i lartë në

rritjen ekonomike, shpjegohej nga konsumi dhe investimet, modelimi i impakteve të rritjes së

PBB-së do të fokusohet vetëm në impaktet mbi konsumin dhe investimet. Në këtë

këndëvështrim, në të gjitha modelet, për secilin nga vendet, PBB dhe devijimet e tij (ut) nga

prirjet mesatare, do të trajtohen si variabla të pavarur, ndërsa komponentet e PBB-së: C dhe I, do

të trajtohen si variabla të varur. Pra, për secilin nga vendet modelet baze do të jenë:

C = α+β*PBB+ut

I = α+β*PBB+ut

Nëpërmjet këtyre modeleve, për secilin nga vendet mundësohet, si vlersimi i mardhënieve

ndërmjet komponenteve të PBB-së dhe vetë PBB-së, ashtu dhe shpejtësia e vendosjes së tregjeve

në ekuilibër. Vlerësimi i marrëdhënieve ndërmjet këtyre variablave është funksion i intepretimit

të koeficentëve pranë variablave të pavarur dhe i koeficentit (R2), koeficent i cili shpjegon se, sa

% e ndryshimeve në variablin e varur shpjegohet nga ndryshimet në variablat e pavarur. Kurse,

vlersimi i shpejtësisë së vendosjes së tregjeve në ekulibër është funksion i vlerave të koeficentit

pranë ut. Në vazhdim, për secilin nga variablat që përfshihen në modelim aplikohen testet e

diagnostikimit të modeleve: i) testet e prezencës së korrelacionit serial ii) testet e prezencëse së

“heteroskedacitetit” dhe ii) testet e verifikimit të normalitetit.

7.1 Përshkrimi dhe paraqitja grafike e serive ekonomike

Në grafikët 14, jepen për të gjitha vendet të dhënat sipas tremujorëve, si për PBB-në ashtu dhe

për komponentët e saj për gjatë periudhes 2000-2013. Nga grafikët, vërehet se ka ulje dhe ngritje

të konsiderueshme në të dhënat e variablave të vrojtuar, që do të thotë se prirjet dhe devijimet

mesatare në të gjithë variablat, ndryshojnë me kalimin e kohës.

109

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBAL CAL IAL

GAL EKSPAL IMPAL

-8,000

-4,000

0

4,000

8,000

12,000

16,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBSE CSE ISE

GSE EKSPSE IMPSE

-3,000

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBMA CMA GMA

IMA EKSPMA IMPMA

-1,200

-800

-400

0

400

800

1,200

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBMZ CMZ IMZ

GMZ EKSPMZ IMPMZ

-2,000,000

-1,000,000

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBEU CEU IEU

GEU EKSPEU IMPEU

-4,000

-3,000

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBBH CBH IBH

GBH EKSPBH IMPBH

-1,000,000

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55

PBBSHBA CSHBA ISHBA

GSHBA EKSPSHBA IMPSHBA

Pra në mënyrë intuitive kuptohet që të gjitha seritë ekonomike janë seri jo stacionare. Gjithashtu,

një nga testet më të thjeshta të stacionaritetit është i bazuar në funksionet (ACF) për k-periudha

në të shkuarën, ku:

ρk = ϒ𝑘

ϒ0 =

Kovarianca në lag(k)

Variancën, ku për k = 0, ρk = 1, sepse korrelacioni ρk i të dhënave të një

variabli Y është korrelacioni i (Y) ndaj (Y). Meqenëse, si kovarianca dhe varianca maten me të

njëjtën njësi, atëhere ρk është një tregues numerik pa njësi, që pritet t’i marrë vlerat nga [-1,1].

Kështu, nëqoftëse shprehim grafikisht marrdhëniet ndërmjet ρk dhe k, rezultatet grafike do të

paraqiten sipas grafikut 10, që ndryshe njihet me emërtimin “Correlogram”, ku k-përfaqëson

numrin e periudhave në të shkuarën ose e thënë ndryshe perfaqëson periudhën referencë ku

shtrihet vlersimi i ρk.

7.2 Zgjedhja e periudhës për vlerësimin e koeficentit të autokorrelacionit

(ρk)

Sipas literatureës, periudha referencë konsiderohet të paktën 1/3 e periudhës së marrë në studim.

Për rastin tonë ku n = 56, k-rekomandohet që të jetë jo më pak se, (56*1/3 ). Por, këshilla

praktike më e mirë është që të operohet në një periudhë referencë sa më të gjatë dhe pastaj,

saktësimi i periudhës më të përshtatëshme, të shoqërohet me aplikimin e kritereve statistikore, të

Grafiku 14: Paraqitjet grafike të PBB-së dhe komponentëve të saj në funksion të

kohës për të gjitha vendet e përfshira në studim

110

tilla si kriteret “Akaike ose Schuarz”, si dhe me aplikimin e “Unit Root Test & Dicky Fuller

Test”. Sipas këtyre kritereve, periudha referencë më e mire për marrjen e një modeli të

përshtatshëm arrihet kur minimizohen rezultatet numerike, të cilat përfitohen nga aplikimi i

këtyre dy kritereve, ose kur Hipoteza H0: mbi prezencën e jo – stacionaritetit në seritë kohore,

nuk pranohet si e vërtetë.

7.3 Vlersimi i stacionaritetit të serive ekonomike

Vlerësimi i stacionaritetit të serive ekonomike është mbështetur në vlerësimin e pranisë ose jo të

autokorrelacionit linear, si dhe në prezencën ose jo të “Unit Root test/Testit Njësi), duke aplikuar

“Unit Root test & Dicky Fuller Test”.

Në verifikimin e pranisë ose jo të autokorrelacionit linear, vlerësimi i stacionritetit të serive

ekonomike bazohet në testimin e hipotezave:

Ho (Hipoteza Nul):ρk = 0, ndërmjet variablave të pavarur nuk ekziston lidhje lineare

Seritë Stacionare)

Ha (Hipoteza Alternative): ρk ≠0, ndërmet variablave të pavarur ekziston lidhje lineare

(Seritë jo stacionare)

Duke aplikuar testet e autokorrelacionit linear të plote (AC) dhe pjesor (PACF) për të gjitha

seritë ekonomike, në dy nga vendet e përfshira në studim, Shqipëri dhe SHBA, vërehet se

treguesit statistikor AC, PAC, Q-Statistic, shoqërohen nga rezultate me (P-value < α = 5%), që

shtrihen 24 tremujorë në të shkuarën, që do të thotë se H0- nuk mund të pranohet si e vërtetë, që

konfirmon edhe njëherë se, seritë ekonomike për variablat në studim në këto dy vende janë jo-

stacionare.

Duke iu rikthyer analizës grafike, vërehet se në SHBA, në të gjitha seritë ekonomike, luhatjet

përgjatë trendit janë më të ulëta, që do të thotë se përsa i përket jo stacionariteti seritë ekonomike

në SHBA pritet të jenë më të dobëta.

111

Grafiku 15: Paraqitja grafike e rezultateve të autokorrelacionit të plotë dhe pjesor për 24

periudha në të shkuarën

112

Në këtë këndëvështrim, përderisa testet e autokorrelacionit të plotë dhe pjesor konfirmojnë që në

SHBA të gjitha seritë ekonomike janë jo-stacionare, atëhere edhe në vendet e tjera, ku luhatjet

përgjatë trendit në të gjithë variablat ekonomik janë më të mëdha se në SHBA, pritet që seritë

ekonomike të jenë jo stacionare.

7.4 Transformimi i serive ekonomike jo-stacionare në seri stacionare

Meqenëse të gjitha seritë ekonomike janë seri jo stacionare, procesi i stacionarizimit në

transformimin e serive jo stacionare në seri stacionare është bazuar në diferencimin e të dhënave

të serive në periudhën (t) me të dhënat e serisë në periudhën (t-1). Aplikim i diferencimit të

rendit të parë është më i përshtatshmi, pasi diferencimi mundëson shmangien e korrelacionit

linear ndërmjet variablave të pavarur, duke mundësuar transformimin e serive jo-stacionare në

seri stacionare. Kjo procedurë, matematikisht bazohet në supozimin se, nëqoftëse:

Yt = α + β*Xt + ut, atëhere dhe Yt-1 = α’+β’*Xt-1+ εt-1 është i vërtetë, ku nga diferencimi i këtyre

dy serive marrim një seri të re, të transformuar në seri stacionare si vijon:

Yt-Yt-1 = (α+β*Xt+εt) - (α’+β’*Xt-1+ εt-1) = (α-α’) +(β-β’) *(Xt-Xt-1)+ (εt-εt-1)

Yt = (α-α’) +(β-β’) *(Xt-Xt-1)+Yt-1 + (εt-εt-1) = δ0+ δ1*Xt+ δ2*Xt-1 + ϒ0*Yt-1+ ut-1

Yt = δ0+ δ1*Xt+ δ2*Xt-1 + ϒ0*Yt-1+ ut-1

Duke u bazuar në këto transformime për të gjitha seritë dhe në të gjitha vendet, mundësohet

transformimi i tyre në seri stacionare, konkretisht, duke iu referuar modeleve të ngritura:

113

C = α + β*PBB + ut

I = α + β*PBB + ut

rezultatet e procesit të stacionarizimit të serive ekonomike mbështesin transformimin e këtyre

modeleve si vijon:

Ct = δ0+ δ1*PBBt+ δ2*PBBt-1 + ϒ0*Ct-1+ ut-1

It = δ0+ δ1*PBBt+ δ2*PBBt-1 + ϒ0*It-1+ ut-1

Por mëqenëse në transformimin e serive jo stacionare në seri stacionare është aplikuar

diferencimi i parë, për të testuar nëse seritë jo-stacionare janë transformuar në seri stacionare,

verifikimi është kryer duke aplikuar “Unit Root Test” & Dicky Fuller test. Këto teste bazohen në

hipotezat:

Ho (Hipoteza Nul): Prezenca e ϒ0 = 1 dhe δ1 = 1 δ2 = 1 tregon që seria është jo

stacionare

Ha (Hipoteza alternative): Prezenca e ϒ0≠1, δ1 ≠ 1, δ2 ≠ 1 tregon që seria është

stacionare

Nga aplikimi i “Unit Root test, vërehet se, H0 në asnjë nga variablat në studim, duke iu referuar

Shqipërisë, nuk mund të pranohet si e vërtet, pasi në të gjitha rastet P-value < α = 5%, e për

rrjedhoj pranimi i Ha, si e vërtet, konfirmon transformimin e serive ekonomike në seri

stacionare. Duke iu kthyer edhe njëherë, si rezultateve të paraqitjes grafike në grafikun14, ku

jepej në mënyrë intuitive prezenca e jo-stacionaritetit në seritë ekonomike, ashtu dhe

ngjashmërive që ekzistonin, përsa i përket trendit dhe luhatjeve nga trendi, me të drejtë mund të

konkludojme se edhe në vendet e tjera reazultatet e aplikimit të “Unit Root Test & Dicky Fuller

Test” në të gjithë seritë e transformuara në seri stacionare, pritet të jenë të ngjashme me

përfundimet e aplikimit të këtyre testeve në Shqipëri. Si përfundim nga aplikimi i Unit Root Test

& Dicky Fuller Test” për verifikimin e serive të diferencuara, arrihet në përfundimin se nga

aplikimi i diferencimit të parë seritë jo-stacionare të variablave ekonomikë për të gjitha vendet

konvertohen në seri stacionare, transformim i cili mundëson ndërtimin e modeleve ekonometrike

për shpjegimin e marrëdhënieve ndërmjet variablave në ndërtim.

114

7.5 Modelimi i serive ekonomike

Duke u mbështetur në modelet e ngritura dhe të dhënat e vrojtuara nga tremujori i parë 2000 në

tremujorin e katërt 2013 të këtyre variablave, në mënyrë të detajuar për Shqipërinë, duke

aplikuar “Eviwes8”, jepet si procedura e ndjekur në ndërtimin e modeleve, ashtu dhe rezultatet

që rrjedhin nga përdorimi i këtyre modeleve. Pastaj, duke aplikuar të njëjtën procedure, në

mënyrë të përmbledhur për të gjitha vendet jepen rezultatet për secilin nga modelet.

Tabela 31: Rezultatet e aplikimi të “Unit Root Test”(Testit Njesi) & “Dicky Fuller Test”

pas diferencimit të parë të PBB-së dhe komponenteve të saj në Shqipëri

115

7.5.1 Modelimi i pritjeve në konsum dhe investimeve

Fillimisht për modelimin e pritjeve në konsum jemi bazuar në modelin e transformuar :

Ct = δ0+ δ1*PBBt+ δ2*PBBt-1 + ϒ0*Ct-1+ ut-1, Model i cili përmbush karakteristikat e një Modeli

ARMA të shpjeguar në kreun 3.

Në tabelën 32 që vijon, jepen rezultatet në lidhje me modelimin e pritjeve në konsum në

Shqipëri, ku:

CtAL

= 5.6 + 0.92*PBBtAL- 0.85*PBBt−1

AL +0.90*Ct−1AL +0.064*𝑢𝑡−1.

Nga rezultatet e modelit vërehet se R2 = 0.99 dhe është më e vogël se treguesi statistikor sipas

“Durbin-Watson” = 2, që do të thotë se ndërmjet ut, nuk ekziston korrelacion linear, gjë e cila,

konfirmohet dhe nga “Breusch-Godfrey Serial Correlation LM Test”, ku hipotezat që ngrihen

sipas këtij testi janë :

H0 (Hipoteza Nul): Ndërmjet ut nuk ekziston lidhje lineare (Seria stacionare)

Ha (Hipoteza Alternative): Ndërmjet ut ekziston lidhje lineare (Seria jo – stacionare)

Siç dihet, statistikisht H0, nuk mund të kundërshtohet për P-value > α. Në rastin tonë P-value ose

siç jepet nga rezultatet e këtij testi “Prob. Chi-Square (1)” = 0.8362 > α = 5%, që do të thotë se

H0 pranohet si e vërtetë, që do të thotë se, rezultatet e aplikimt të diferncimit të parë kanë

mundësuar transformimin e serive jo stacionare në seri stacionare. Por për të testuar prezencën e

heteroskedasticitetit në këtë model është përdorur testi: “Heteroskedasticity Test Breusch-Pagan

Tabela 32: Rezultatet modelimit të pritjeve në konsum në Shqipëri

116

Godfrey”, që mbështet në këto dy hipoteza:

H0 (Hipoteza Nul): Devijimet në ut nuk janë heterogjene ose e thënë ndryshe prezenca e

hetroskedasticitetit në ut nuk ekziston.

Ha (Hipoteza Alternative): Devijimet në ut nuk janë homogjene ose e thënë ndryshe

prezenca e homoskedasticitetit në ut nuk ekziston.

Nga rezultatet e këtij testi, vërehet se,P-value ose “Prob. Chi-Square(4)” = 0.000 < α = 5%, që do

të thotë se hipoteza alternative nuk mund të kundërshtohet. Pra nuk mund të kundërshtohet

prezenca e heteroskedasticitetit në ut. Për këtë arsye modeli:

CtAL

= 5.6 + 0.92*PBBtAL- 0.85*PBBt−1

AL +0.90*Ct−1AL +0.064*𝑢𝑡−1, nuk mund të konsiderohet i

përshtatshëm për vlerësimin e pritjeve në konsum. Në vazhdim vijohet me shmangien e

prezencës së heteroskedasticitetit në ut, duke aplikuar modelin ARCH (Autoregresive

Conditional Heteroskedasticity), që njihet ndryshe si modeli autoregresiv me heteroskedasticitet

të kushtëzuar. Nga aplikimi i këtij modeli përfitohen njëkohësisht dy modele:

Modeli 1:Ct = 6.82+0.92*PBBt–0.86*PBBt-1 + 0.91*Ct-1

Dhe modeli 2, nën emërtimin:

Variance Equation:σ2 =

σ2 = 1661- 0.12*𝑢𝑡−1

2 + 0.49σ𝑡−12 + ut-1

Duke aplikuar edhe njëherë të dy testet:“Breusch-Godfrey Serial Correlation LM Test” dhe

“Heteroskedasticity Test Breusch-Pagan Godfrey”, vërehet se, nga aplikimi i modelit të ri, ruhet

prezenca e mungesës së korrelacionit serial ndërmjet ut, si dhe mundësohet shmangia e prezencës

së heteroskedasticitetit në ut, sepse në të dy rastet: P-value ose “Prob. Chi-Square(4)” > α = 5%.,

që do të thotë se modeli i ri është më i mirë se modeli i parë, sepse në modelin e dytë shmanget

prezenca e “heteroskedasticitetit në ut, gjë që nuk arrihej nga modelimi i parë. Duke ndjekur të

njëjtën llogjikë dhe për konsumin dhe investimet edhe në vendet e tjera, në tabelën në vijim

117

jepen në mënyrë të përmbledhur, si modelet që përftohen, ashtu dhe rezultatet e testeve të

aplikuara në lidhje me R2, Durbin Watson Test dhe P-value, për të gjithë koeficentët pranë

variablave të pavarur.

Vendet Modeli R2 d P-value për koeficentët pranë:

PBB /(ut-1)2 PBBt-1/σt-1 Ct-1 /ut-1

Shqipëri Ct = 6.82 + 0.92*PBBt – 0.86*PBBt-1 + 0.91*Ct-1 0.99 1.87 0 0 0

σ2 = 1661 - 0.12(ut-1)2 +0.49σt-1*+ 0.84ut-1

0.0002 0.4179 0.851

Serbi Ct = 83.8 + 0.887*PBBt – 0.49*PBBt-1 + 0.84*Ct-1 0.99 1.79 0 0 0

σ2 = 12459 - 0.056(ut-1)2 + 0.24σt-1+0. 87ut-1 0.7888 0.8222 0.7874

Maqedoni Ct = 5.96 + 0.90*PBBt – 0.87*PBBt-1 + 0.94*Ct-1 0.99 1.83 0 0 0

σ2 = 591.96 - 0.065(ut-1)2 + 0.48σt-1 + 1.78*ut-1 0.825 0.6167 0.929

Mali Zi Ct = 3.96 + 0.91*PBBt – 0.95*PBBt-1 + 0.88*Ct-1 0.99 1.83 0 0 0

σ2 = 190.56 - 0.159(ut-1)2 + 0.46σt-1 + 1.07*ut-1 0.2819 0.4637 0.8363

Bosnja &

Hercegovina Ct = 120.87 + 0.89*PBBt – 0.32*PBBt-1 + 0.80*Ct-1 0.8 1.39 0.03 0.13 0

σ2 = 5560 + 0.34(ut-1)2 - 0.18σt-1 + 1.09*ut-1 0.9024 0.8018 0.0959

Eurozona Ct = 3627.8 + 0.54*PBBt – 0.49*PBBt-1 + 0.90*Ct-1 0.99 1.87 0 0 0

σ2 = 25995743 - 0.079(ut-1)2 - 0.42σt-1 - 0.000613*ut-1 0.6153 0.5679 0.99

SHBA Ct = 9893+ 0.60*PBBt – 0.55*PBBt-1 + 0.93*Ct-1 0.99 1.68 0 0.0037 0

σ2 = 21100000 - 0.004(ut-1)2 + 0.10σt-1 - 0.000724*ut-1 0.6743 0.9562 0.9934

Vendet Modeli R2 d P-value për koeficentët pranë:

PBB /(ut-1)2 PBBt-1/σt-1 Ct-1 /ut-1

Shqipëri It = 33+ 0.3*PBBt – 0.27*PBBt-1 + 0.92*It-1 0.95 1.69 0 0 0

σ2 = 2464.14- 0.11(ut-1)2 + 0.33σt-1 - 11.09*ut-1 0.3781 0.6627 0.5033

Serbi It = 105+ 0.53*PBBt – 0.48*PBBt-1 + 0.82*It-1 0.95 1.86 0 0 0

σ2 = 50623 - 0.11(ut-1)2 + 0.39σt-1 + 15.25*ut-1 0.0146 0.6371 0.2741

Maqedoni It = 28.35+ 0.29*PBBt – 0.17*PBBt-1 + 0.84*It-1 0.97 1.52 0 0 0

σ2 = 1102 - 0.12(ut-1)2 + 0.33σt-1 + 34.7*ut-1 0.65 0.51 0.07

Mali Zi It = 14.9+ 0.55*PBBt – 0.54*PBBt-1 + 0.91*It-1 0.96 1.86 0 0 0

σ2 = 465.87- 0.11(ut-1)2 + 0.49σt-1 + 1.6*ut-1 0.2655 0.4212 0.8133

Bosnja &

Hercegovina It = 10 + 0.37*PBBt – 0.34*PBBt-1 + 0.88*It-1 0.97 1.77 0 0 0

σ2 = 2472- 0.1(ut-1)2 + 0.52σt-1 + 1.26*ut-1 0.57 0.48 0.94

Eurozona It = 4050.8+ 0.27*PBBt – 0.26*PBBt-1 + 0.94*It-1 0.98 1.87 0 0 0

σ2 = 2770000 - 0.07(ut-1)2 + 0.51σt-1 - 0.004*ut-1 0.6748 0.4575 0.99

SHBA It = 5120.07+ 0.288*PBBt – 0.278*PBBt-1 + 0.92*It-1 0.92 1.96 0.0056 0.0038 0

σ2 = 6260000 - 0.03(ut-1)2 + 0.18σt-1 - 0.0038*ut-1 0.8989 0.9296 0.9987

Tabela 33: Rezultatet e modelimit të pritjeve në konsum për të gjitha vendet në studim

Tabela 34: Rezultatet e modelimit të pritjeve në investime për të gjitha vendet në studim

118

Modelet e mësipërme mundësojnë si vlerësimin e pritjeve afatgjatë, ashtu dhe vlerësimin e

pasigurisë në pritjet afatgjatë. Modeli i parë, si për konsumin ashtu dhe investimet, shprehet

si vijon:

Ct = δ0+ δ1*PBBt+ δ2*PBBt-1 + ϒ0*Ct-1

dhe

It = δ0+ δ1*PBBt+ δ2*PBBt-1 + ϒ0*It-1

Këto modele japin informacion mbi trendin që pritet në lidhje me konsumin dhe investimet, duke

iu referuar PBBt, PBBt-1, Ct-1 & It-1. Kurse, modeli i dytë, duke iu referuar përsëri konsumit dhe

investimeve shprehet si vijon:

σc2 = α + β*𝑢𝑐(𝑡−1)

2 + λσ𝑐(𝑡−1)2 + φuc(t-1)

dhe

σi2 = α + β*𝑢𝑖(𝑡−1)

2 + λσ𝑖(𝑡−1)2 + φuc(t-1)

Këto modele japin informacion, si për pasiguritë në konsum dhe investime, ashtu dhe mbi

shpejtësinë e vendosjes së tregjeve në ekuilibër. Informacioni në lidhje më pasiguritë në konsum

dhe investime jepet nga vlerat e parametrit λ, kurse informacioni në lidhje me shpejtësinë e

vendosjes së tregjeve në ekuilibër jepet nga vlerat e parmetrit φ. Vlersimi i performancës së

vëndeve në lidhje me informacionin, që jepet nga këto modele, në mënyrë të detajur trajtohet në

çështjet në vijim.

7.5.2 Pasiguritë dhe prirjet afatgjatë në konsum

Në modelet e mësipërme në lidhje më konsumin, vërehet se vlerat e parmetrit β janë më të larta

në vendet e Ballkanit Perëndimor, që do të thotë se rritjet në konsum për çdo njësi rritjeje të

PBBt në vendet e Ballkanit Perndimor janë më të larta se, në SHBA dhe vendet e Eurozonës.

Gjthashtu, duke iu referuar vlerave të R2, vërehet se në të gjitha vendet, ky tregues është shumë i

lartë, duke kaluar dhe kufijtë 99%, që do të thotë se 99% e ndryshimeve në konsum shpjegohen

nga ndryshimet në variablat e pavarur. Gjithashtu, dhe P-value është më e vogël se α = 5% , duke

konfirmuar pranimin e hipotezës alternative Ha, në hipotezat që ngrihen në lidhje me testimin e

modelit në vlerësimin e pritjeve afatgjatë:

H0: δ0 = 0, H0: δ1 = 0 H0: δ2 = 0 H0:ϒ0 = 0; P > α = 5%

Ha: δ0 ≠ 0, Ha: δ1 ≠0 Ha: δ2 ≠0 Ha:ϒ0≠ 0; P < α = 5%

Pra, pranimi i Hα si e vërtetë konfirmon edhe një herë rendësinë e modelit të konsumit. Por, duke

analizuar pasigurinë në kosum, duke iu referuar modelit: σc2 = α + β*𝑢𝑐(𝑡−1)

2 + λσ𝑐(𝑡−1)2 + φuc(t-1),

119

vërehet se, edhe pse R2 i kalon kufijtë 99%, duke testuar hipotezat që vijojnë më poshtë, në të

gjitha rastet “P-value” > α = 5%, duke konfirmuar kundërshtimin e hipotëzës alternative Ha:

H0: β = 0, H0: λ = 0 H0: φ = 0; P >α = 5%

Ha: β≠ 0, Ha: λ≠0 Ha: φ≠0; P <α = 5%

Pra, pranimi i H0, si alternativeë e vërtetë, tregon se rezultatet që perfitohen nga modeli i

mësipërm në lidhje me vlerësimin e pasigurisë në prirjet në konsum, nuk mund të përdoren për

parashikime afatëgjata. Por për periudhë afatshkurtër, modeli konsiderohet i rëndësishëm në

shpjegimin e marrëdhënieve ndërmjet variablave. Për këtë arsye për të vlerësuar sa më saktë

pasigurinë në prirjet në konsum, këto modele duhen rishikuar, herë pas here, në fuksion të të

dhënave që sigurohen në kohë reale.

7.5.3 Prirjet afatgjatë në trendin e investimeve

Edhe në pritjet në investime, vlerat e parmetrit β janë më të larta në vendet e Ballkanit

Perëndimor, që do të thotë se rritjet në investime për cdo njësi rritjeje të PBBt në vendet e

Ballkanit Perëndimor janë më të larta se në SHBA dhe vendet e Eurozonës; kjo mund të jetë

rezultat ose i zhvendosjes së investimeve të huaja direkte, nga vendet e Eurozonës në vendet e

Ballkanit Perendimor, ose i nevojës që këto vende kanë për rritjen e investimeve, por

pavarësisht pozitivitetit të këtij treguesi, përsëri vërehet një rritje e hendekut në normën e rritjes

së PBB-Reale për frymë ndërmjet vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe vendeve të Eurozonës &

SHBA-së. Gjthashtu, duke iu referuar vlerave të R2, përsëri vërehet se ky tregues i kalon kufijtë

92%, që do të thotë se 92% e ndryshimeve në konsum shpjegohen nga ndryshimet në variablat e

pavarur. Gjithashtu, dhe P-value është më e vogël se, α = 5%, duke konfirmuar pranimin e

hipotezës alternative Ha, në hipotezat që ngrihen në lidhje me testimin e modelit në vlerësimin e

pritjeve afatëgjata:

H0: δ0 = 0, H0: δ1 = 0 H0: δ2 = 0 H0:ϒ0 = 0; P > α = 5%

Ha: δ0≠ 0, H0: δ1 ≠0 H0: δ2 ≠0 H0:ϒ0 ≠ 0; P < α = 5%

Pra, pranimi i Hα si e vërtetë konfirmon edhe njëherë rëndësinë e modelit të investimeve. Por,

duke analizuar pasigurinë në kosum, duke iu referuar modelit: σc2 = α + β*𝑢𝑐(𝑡−1)

2 + λσ𝑐(𝑡−1)2 +

φuc(t-1), vërehet se, edhe pse R2 i kalon kufijtë 92%, duke testuar hipotezat që vijojnë më poshtë,

në të gjitha rastet “P-value” > α = 5%, duke konfirmuar kundërshtimin e hipotëzës alternative

Ha:

120

H0: β = 0, H0: λ = 0 H0: φ = 0; P >α = 5%

Ha: β≠ 0, Ha: λ≠0 Ha: φ≠0; P <α = 5%

Pra, vërehet se ekzistojnë ngjashmëri në lidhje më pritjet afatëgjata të konsumit, ku pranimi i H0,

si alternativë e vërtetë tregon se rezultatet që përfitohen nga modeli i mësipërm në lidhje me

vlerësimin e pasigurisë në prirjet në investime, nuk mund të përdoren për parshikime afatëgjata.

Por në periudhë afatshkurtër, modeli konsiderohet i rëndësishëm. Për këtë arsye edhe në modelin

e investimeve, për të vlerësuar sa më saktë pasigurinë në prirjet në investime, këto modele duhen

riparë në fuksion të të dhënave që sigurohen në kohë reale.

7.5.4 Shpejtësia e vendosjes së tregjeve të konsumit në ekuilibër

Për shpejtësinë e vendosjes së tregjeve në ekuilibër analizohet parametri φ në modelin: σc2 = α +

β*𝑢𝑐(𝑡−1)2 + λσ𝑐(𝑡−1)

2 + φuc(t-1), ku vërehet se, parametric φ është më i lartë në vendet e Ballkanit

Perëndimor, ku nga të dhënat e tab. 33, ky tregues ndryshon nga një vend në tjetrin, duke variuar

nga 0.84 në Shqipëri në 1.78 në Maqedoni, ndërsa, në vendet e Eurozonës dhe SHBA, ky tregues

është shumë i vogë, treguesi i cili tenton drejt (zero), që do të thotë se, në këto vende, tregjet e

konsumit për gjatë kësaj periudhe kanë qenë në ekuilibër. Por në vendet e Ballkanit Perëndimor,

vërehet se ka mospërputhje përsa i përket shpejtësisë së vendosjes së tregjeve në ekuilibër.

Përcaktimi i periudhës së vendosje së tregjeve në ekuilibër është funksion i parametrit (φ) dhe

kohës (t) të vrojtimit të të dhënave në lidhje me konsumin. Mëqenëse, të dhënat janë rezultat i

vrojtimeve tremujore, atëhere periudha mesatare e vendosje së tregjeve në ekuilibër është:

Ti = φ*t, ku (i) përfaqëson numrin e vendeve të përfshira në studim dhe t = 3(muaj/ose 90 ditë),

tregon se vrojtimet janë tre muajore, ndërsa, T- përfaqëson kohën që duhet për rikthimin në

ekulibër të tregjeve të konsumit.

7.5.5 Shpejtësia e vendosjes së tregjeve të investimit në ekuilibër

Metodologjia e vlerësimi të shpejtësisë së vendosjes së tregjeve të investimeve në ekuilibër është

e njëjtë më metodologjinë e përdorur në vlerësimin e shpejtësisë së tregjeve të konsumit në

ekuilibër. Edhe këtu parametri φ në modelin: σi2 = α + β*𝑢𝑖(𝑡−1)

2 + λσ𝑖(𝑡−1)2 + φui(t-1) është treguesi

që mundëson vlerësimin e shpejtësisë së vendosjes së tregjeve të investimeve në ekuilibër. Duke

analizuar parametrin φ, vërehet se trendi është i ngjashëm me trendin e φ në tregjet e konsumit.

Duke vlerësuar Ti, rezultatet dhe paraqitjet grafike mbi periudhën dhe shpejtësinë e vendosje së

tregjeve të konsumit dhe të investimeve në ekuilibër pritet të jenë, si vijon:

121

Vendet Konsumi Investimet

abs( φ ) t Ti abs( φ ) t Ti

Shqipëri 0.84 90 75.6 11.09 90 998.1 Serbi 0.87 90 78.3 15.25 90 1372.5

Maqedoni 1.78 90 160.2 34.7 90 3123

Mali Zi 1.07 90 96.3 1.6 90 144

Bosnja & Hercegovina 1.09 90 98.1 1.26 90 113.4

Eurozona 0.000613 90 0.05517 0.004 90 0.36

SHBA 0.000724 90 0.06516 0.0038 90 0.342

Nga vlerësimet e kryera në tabelën 35 dhe paraqitjet grafike në grafikun 16 dhe 17, mbi

shpejtësinë e vendosjes së tregjeve të konsumit dhe të investimeve në ekuilibër, vërehet se

vendet e Eurozonës dhe SHBA-së, në krahasim me vendet e Ballkanit Perendimor, rikthehen më

shpejt në ekuilibër. Gjithashtu, trendi negativ i shpejtësisë së vendosjes së tregjeve në ekuilibër

që fillon me Maqedoninë dhe përfundon më vendet e Eurozonës dhe SHBA, konfirmon edhe

njëherë se rikthimi i tregjeve në ekuilibër në vendet e Eurozonës dhe SHBA arrihet më shpejt se

në të gjitha vendet e rajonit.

AL- 0.84 SE-0.87

MA 1.78

MZ-1.07

BH-1.09

EU -

0.000613 SHBA -

0.000724 0

0,5

1

1,5

2

0 2 4 6 8

AB

S (

φ)

Vendet

AL - 11.09 SE -15.25

MA -34.7

MZ - 1.6 BH_1.26

EU-0.004

SHBA -

0.0038 0

10

20

30

40

0 2 4 6 8

ab

s (φ

)

Vendet

Tabela 35: Rezultatet e vlersimit të periudhës mesatare në vendosjen e tregjeve të

konsumit dhe investimeve në ekuilibër

Grafiku 17: Trendi i shpejtësisë së

vendosjes së tregjeve të konsumit në

ekuilibër sipas vendeve

Grafiku 16: Trendi i shpejtësisë së

vendosjes së tregjeve të investimeve në

ekuilibër sipas vendeve

122

KREU 8

DISKUTIMI I REZULTATEVE DHE KONKLUZIONET

Megjithëse kërkimet shkencore në studimin e çështjeve ekonomike, kryesisht në fushën e

makroekonomisë, janë të shumëta, kërkimet në vlerësimin e paqëndrushmërisë makroekonomike

në rritjen ekonomike janë të rralla. Në përgjigje të pyetjeve kërkimore për vlerësimin e

impakteve të paqëndrueshmërisë ekonomike në rritjen ekonomike, studimi është një kontribut në

vlerësimin e paqëndrushmërisë ekonomike në këto dimensione: i) në vlerësimin e madhësisë së

luhatjeve ekonomike, asimetrisë dhe frekuencave në luhatjet ekonomike; ii) në vlerësimin e

impaktit të faktorëve ciklik dhe determinantë në rritjen ekonomike; iii) në vlerësimin e

marrëdhënieve ndërmjet grupit të faktorëve ciklik dhe grupit të faktorëve determinantë; iv) në

shpjegimin e variacionit të çdo variabli, se sa një ndryshim në një variabël është për shkak të

ndryshimeve që ndodhin në këtë variabël dhe sa, për shkak të goditjeve të variablave të tjerë; v)

në idntifikimin, zgjedhjen dhe ndërtimin e modeleve më të përshtatshme që maksimizojnë

vlerësimin e variacionit në luhatjet ekonomike, vlerësimin e pasigurisë dhe shpejtësisë së

vendosjes së tregjeve ne ekuilibër; vi) në vlerësimin e pritjeve në sjelljet e agjenetëve

ekonomikë. Gjithashtu, studimi, në funksion të dimensioneve kërkimore, është një anlizë

krahasuese, ku në analizë përfshihen vendet e Ballkanit Perëndimor (Shqipëri, Serbi, Maqedoni,

Mali i Zi, Bosnja & Hercegovina) dhe vendet e Eurozonës dhe SHBA-së). Përfshirja e këtyre

vendeve, mundëson, kryerjen e një analize krahasuese në vlerësimin e performancës ekonomike

të vendeve.

8.1 REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE

Nga ky studim u mundësua vlerësimi i performancës së vendeve në lidhje me treguesit kryesorë

makroekonomikë, si: i) vlerësimin e trendit dhe luhatjeve të serive ekonomike për të gjithë

variablat e përfshirë në studim. ii) vlerësimin e devijimit standart σ, koeficentin e variacionit Cv,

të asimetrisë Sk dhe të frekuencave “Kurtosis”; iii) për secilin nga vendet u kryen vlerësime, për

të parë nëse përgjatë perudhës 2000-2013 ekonomitë e këtyre vendeve kanë operuar mbi apo nën

potencialet e tyre të rritjes ekonomike; iv) për çdo vend u vlerësuan impaktet e luhatjeve

ekonomike në rritjen e PBB-së reale për frymë dhe normën e rritjes së PBB-së reale për frymë;

v) vlerësimin e impakteve të luhatjeve të rritjes ekonomike të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-

së, mbi luhatjet ekonomike të vendeve të Ballkanit Perendimor; vi) vlerësimin e trguesve relativë

të devijimit standard për të gjithë variablat në studim, duke mundësuar vlerësimin e ndryshimeve

që ekzistojnë në luhatjet ekonomike për të gjithë komponentët e rritjes ekonomike, duke

mundësuar për çdo vend vlerësimin e luhatjeve, jo vetëm të PBB-së, por dhe të komponenteve të

saj; vii) vlerësimin e koeficentit të korrelacionit të thjeshtë linear të PBB-së me komponentët e

saj. viii), vlerësimin e impakteve të luhatjeve në Indeksin e Çmimit të Konsumatorit dhe Normën

Reale të Interesit mbi luhatjet ekonomike; ix) vlerësimin e luhatjeve në Eksporte dhe Importe,

për të vlerësuar shkallën e hapjes në tregje e këtyre vendeve; x) Vlerësimin e impakteve të

faktorëve ciklik dhe determinantë në rritjen ekonomike, shpjegimet dhe matjet e variacionit,

sipas burimeve të variacionit dhe modelimin e variablave që shpjegojnë më shumë variancën në

luhatjete ekonomike.

123

Në vazhdim jepen në mënyrë analitike, rezultatet që rrjedhin nga vlerësimet e kryera dhe që

mbështesin përgjigjet në lidhje me pyetjet kërkimore të këtij studimi, si vijon:

Pyetja 1: A ka përputhje në kohë ndërmjet vendeve lidhur me ciklet ekonomike ?

Duke analizuar paraqitjet grafike të prezantuara në grafikun 4, ku jepen grafikisht, për të gjithë

variablat dhe të gjitha vendet, paraqitjet grafike të rezultateve të vrojtuara, të prirjeve sipas

modelit të regresionit të thjeshtë linear dhe të prirjeve sipas modelit “Hodrick Proscott Filter

1600”, vërehet se ka ngjashmeri ndërmjet vendeve, në të tri dimensionet e luhatjeve. Megjthatë,

duke analizuar në detaje luhatjet në figurën 4 ,vërehet se shmangiet nga trendi, si të PBB-së,

ashtu dhe të komponentëve të tjerë, janë mjaft të parregullta; konkretisht: i) devijimet nga trendi

ndryshojnë mjaft shpesh; ii) nuk ka rregullsi në amplitudën e luhatjeve të PBB-së në lidhje me

trendin; iii) disa nga luhatjet janë më të mëdha, ndërsa, disa të tjera më të vogla; iv) nuk ka

rregullsi në frekuencën e luhatjeve përgjatë trendit; v) koha e arritjes së kulmit të një luhatjeje

pozitive ndryshon nga koha e arritjes së kulmit të një luhatjeje negative dhe e anasjellta.

Karakteristikë tjetër e këtyre devijimeve është se, një seri e devijimeve pozitive nga trendi që

kulmonë në një pikë, shoqërohet me rënje të luahtjeve, rënje të cilat kulmojnë negativisht. Po në

të njëjtën mënyrë, si kulmimi i devijimeve pozitive, që shoqërohet me rënie ekonomike edhe

kulmimi i devijimeve negative shoqërohet me rritje ekonomike, që kulmojnë pozitivisht.

Pavarësisht këtyre mospërpudhjeve, seritë ekonomike të këtyre vendeve kanë ngjashmëri përsa i

përket, kohës së ulje-ngritjeve ekonomike, edhe pse madhësitë e luhatjeve nuk janë të njëta

ndërmjet vendeve.

Pyetja 2: A ndryshojnë vendet ndërmjet tyre përsa i përket impaktit të faktorëve ciklik dhe

determinatë në shpjegimin e rritjes ekonomike?

Duke iu referuar rezultateve të tabelës 8, vërehet se nuk ka ndryshime shumë të mëdha midis

vendeve përsa u përket rezultateve mbi vlerësimin e impaktit të faktorëve ciklik dhe

determinantë. Por kjo nuk do të thotë se vendet nuk ndryshojnë nga njëri tjetri, përsa i përket

kontributit të secilit faktor apo grup faktorësh në rritjen ekonomike.

Pyetja 3: A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në dimensionet e luhatjeve ekonomike?

Nga vlerësimi i luhatjeve ekonomike në tri dimensione: i) madhësi luhatjeje ii) asimetri dhe iii)

frekuenca, vërehet se, vendet nuk kanë ngjashmëri në këtë tregues. Për shembull, duke iu refruar

rezultateve të tabelës 2, vërehet se në vendet e Ballkanit Perëndimor, koeficenti i varcionit është

më i madh se në vendet e Eurozonës SHBA-së, që do të thotë se vendet e Ballkanit Perëndimor

kanë një paqëndrushmëri më të lartë ekonomike se vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

Gjithashtu, edhe përsa i përket dimensionit tjetër, asimetrisë, konstatohet se në vendet e Ballkanit

Perendimor, ky tregues është mesatarisht më i lartë se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së,

duke konfirmuar që vendet e Ballkanit Perëndimor kanë pasur një periudhë më të gjatë rritjeje

nën potencialet e tyre, sipas trendit linear, krahasuar me vendet e Eurozonës dhe SHBA-së;

ndërsa, përsa i përket nivelit të frekuences në luhatje, rezultatet nuk konfirmojnë përparsi të

vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së. Megjthatë, në këtë rast, me rëndësi është se, dy nga

124

dimensionet e lujatjeve ekonomike tregojnë se vendet e Ballkanit Perëndimor karakterizohen nga

një paqëndrueshmëri më e lartë ekonomike se vendet e Eurozonës.

Konkluzionet e mësipërme përputhen me përfundimet e Rand & Tarp (2002), të cilët konstatuan

se luhatshmëritë e prodhimit në vendet në zhvillim janë 15 deri 20 për qind më shumë se në

vendet e zhvilluara. Konkretisht nga të dhënat e tabelës 2, koeficenti mesatar i variacionit të

luhatjeve ekonomike në vendet e Ballkanit Perendimor është 0.4(40%), krahasuar me koeficentin

mesatar të variacionit të vendeve të Bashkimit Evropian dhe SHBA-së 0.2 (20%).

Pyetja 4: A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në rritjen e PBB-së reale për frymë dhe

normën e rritjes së PBB-së reale ?

Ajo që vërehet në anlizën e ngjashmërive ndërmjet vendeve në rritjen e PBB-së reale për frymë

është se, ndërmjet vendeve të zhvilluara, në rastin tonë, ndërmjet SHBA-së dhe vendeve të

Eurozonës, hendeku në PBB-reale për frymë ka ardhur duke u zvogëluar, ndërsa, ndërmjet grupit

të vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së me vendet e Ballkanit Perendimor, ka ardhur duke u

rritur. Kurse, përsa u përket vendeve të Ballkanit Perëndimor, trendet në rritjen e PBB-real për

frymë janë shumë të ngjashme ndërmjet tyre. Nga grafiku 7 vërehet se në vitin 2001 norma

mesatare e rritjes së PBB-së reale për frymë në vendet e Ballkanit Perëndiomor ishte 22% më e

lartë se norma mesatare e rritjes së PBB-së reale për frymë në vendet e Bashkimit Europian dhe

SHBA-së; ndërsa, në vitin 2013 ky hendek është ngushtuar në 5%, që do të thotë se vendet e

Ballkanit Perendimor nuk po e zvogëlojnë hendekun në të ardhurat për frymë me vendet e

Eurozonës dhe SHBA-së; përkundërazi, hendeku përsa i përket të ardhurave për frymë vetëm

është thelluar akoma më shumë, duke konfirmuar edhe njëherë se vendet që kanë

paqëndryeshmëri ekonomike më të lartë rriten ekonomikisht më ngadalë.

Ky përfundim është në përputhje me gjetjet e Ramey (1995), cili konstatoi se impaktet e

paqëndrueshmërisë ekonomike nuk janë neutrale; ato kanë efekte negativ në rritjen ekonomike.

Ai tregoi se vendet me luhatshmëri më të lartë kanë rritje mesatare më të ulët, duke shpjeguar se

efekti negativ i luhatshmërisë buron kryesisht nga paqëndrueshmëritë në zhvillimet dhe risitë për

permisimin e rritjes ekonomike (PBB-së).

Pyetja 5: A janë të ndërvarura nga njëra tjetëra ekonomitë e këtyre vendeve?

Në figurën 8 vërehet se impakti i luhatjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës në

paqëndrueshmërinë ekonomike të vendeve të rajonit është i lartë, ku R2

është = 0.668 = 66.8%,

që tregon se 66.8% e ndryshimeve ekonomike në ekonomitë e vendeve të Ballkanit Perëndimor

shpjegohet nga ndryshimet ekonomike të vendeve të Eurozonës, kurse, në Shqipëri ky impakt

është 54.06%, ndërsa, impakti i lëkundjeve ekonomike të SHBA në vendet e rajonit është shumë

i ulët, në kufijtë 0.91% dhe i SHBA-së në vendet e Eurozonës 26.91%. Pra, pavarësishtt se nga

shqyrtimi direkt i marrëdhënieve në luhatjet ekonomike të vendeve të rajonit dhe SHBA-së,

korrelacioni është afërsisht “0”, nuk mund të thuhet se, luhatjet ekonomike në SHBA nuk kanë

ndikim në luhatjet ekonomike të vendeve të Ballkanit Perendimor, pasi, impakti i këtyre

luhatjeve jepet në mënyrë indirekte në impaktin e luhatjeve ekonomike të vendeve të Eurozonës,

luhatje të cilat kanë një ndikim të konsiderueshëm në ekonomitë e vendeve të rajonit.

125

Megjithatë, impakti i ulët i luhatjeve ekonomike të SHBA, direkt mbi vendet e Ballkanit

Perendimor është në përputhje me konkluzionet e Malik & Temple (2009) ,të cilët studiuan

efektet e pozicionit gjeografik në paqëndrueshmëritë ekonomike, duke argumentuar se, pozicioni

gjeografik ndikon çmimet e inputeve të ndërmjetme me të cilat përballen prodhuesit vendas, dhe

veçanërisht çmimet e mallrave kapitale, për shkak të kostos së lartë të transportit

Pyetja 6: A përjetojnë luhatshmëri më të lartë ekonomike vendet e vogla ?

Konkretisht, duke iu referuar tabelës 7, vërehet se, në vendet e Ballkanit Perëndimor koeficenti i

variacionit është më i madh se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Këto rezultate konfirmojnë

dhe njëherë faktin se vendet në zhvillim karaktarizohen nga paqëndrushmëri ekonomike më të

theksuar se vendet e zhvilluara, por ndryshimi qëndron në shpjegimet që jepen në lidhje me

burimet apo shkaqet e luhatshmërisë. Fakti i parë i cituar është se vendet në zhvillim përjetojnë

luhatshmëri më të lartë sepse ato kanë struktura të pazhvilluara ekonomike, por këtu argumenti

është se kjo është thjesht për shkak se ato janë "ekonomikisht më të vogla". Por, sipas “Crucini,

1997; Lindor dhe Kraay, 2000; Ahmed dhe Suardi, 2009”, teknikisht, argumenti është i bazuar

në bashkimin e luhatjeve ekonomike që u ndodhin individëve në një ekonomi, ku transferimi dhe

unifikimi i luhatjeve individuale varet si në forcën e korrelacioneve ose ndërveprimeve midis

individëve, ashtu dhe në forcën e lidhjeve mikroekonomike, mes agjentëve në ekonomi. Në nivel

agregat paqëndrueshmëria makroekonomike (si bashkimi i të gjitha luhatjeve individuale në

nivel mikro), zvogëlohet me madhësinë e ekonomisë, sepse unifikimet e luhatjeve nuk janë

krejtësisht lineare.

Pyetja e 7: A ka ngjashmëri ndërmjet vendve në impaktet e luhatjeve të Indeksit të Çmimit

të Konsumatorit dhe Normës Reale të Interesit mbi luhatjet ekonomike

Duke iu referuar treguesëve të vlerësuar në tabelën 6, vërehet se në të dy dimensionet; i) raportin

e luhatjeve të çmimeve ndaj luhatjeve ekonomike (PBB-së) dhe ii) korrelacionin ndërmjet tyre,

rezultatet janë statistikisht të dobëta, që do të thotë se impaktet e levizjeve në çmime për gjatë

kësaj periudhe (2000-2013) kanë qenë jo të rëndësishme. Gjithashtu, nga vlerësimi i koeficentit

të korrelacionit, vërehet se Indeksi i Çmimit të Konsumit ka pasur ndikim pozitiv në rritjen

ekonomike, edhe pse ndikimi është shumë i vogël, ndërsa, përsa i përket Normës Reale të

Interesit, përjashto SHBA, impaktet e normës reale të interesit kanë qënë kundër ciklike në

motivimin e rritjes ekonomike. Gjithashtu, duke analizuar rezultatet në lidhje me korrelacioni,

vërehet se në vendet ë Ballkanit Perëndimor dhe Eurozonën, ndryshimet në normën e interesit

edhe pse kanë qenë në ulje, nuk kanë pasur impakt pozitiv në luhatjet ekonomike, ndërsa e

kundërta është në SHBA, ku uljet në normën e interesit kanë pasur impakt pozitiv në luhatjet

ekonomike. Por, edhe pse ulja e normës reale të intersit nga Bankat nuk është shoqëruar me rritje

ekonomike, përsëri nuk mund të themi se ato kanë dështuar në nxitjen e rritjes ekonomike, pasi

siç dihet për gjatë kësaj periudhe (2000-2013), duke filluar nga viti 2008, ka pasur ngadalësim të

rritjes ekonomike në të gjitha vendet; kështu edhe pse nuk konstatohet se ulja e normave të

interesit ka ndikuar në nxitjen e rritjes ekonomike, nuk mund të themi se nuk kanë ndikuar në

ngadalsimin e rënies ekonomike.

126

Pyetja e 8: A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve për ndryshimet që ekzistojnë në luhatjet

ekonomike të komponentëve të rritjes.

Konkluzionet në lidhje më këtë pyetje tregojnë se në ekonomitë e vendeve të Ballkani

Perëndimor luhatjet në konsum janë më të paqëndrueshme se luhatjet në Prodhimin e Brendshëm

Bruto, ku, në Shqipëri, raporti i luhatjeve të konsumit ndaj raportit të luhatjeve të PBB-së është

më i madhë se 1 (një), që tregon se në vendet në zhvillim komponenti që preket më shumë nga

rritjet e paqëndrushmërisë ekonomike është konsumi. Gjithashtu, në vendet e rajonit raportet e

madhësisë relative të luhatjeve të komponenteve të rritjes dhe të variablave të tjerë të paraqitur

në tabelën 6, ndaj luhatjeve të PBB-së janë më të mëdha se në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

Këto rezultate dëshmojnë dhe njëherë se në vendet e rajonit, të klasifikuara si vende në zhvillim,

përgjithësisht, paqëndrueshmëritë në të gjithë variablat janë më të larta se në vendet e Eurozonës

dhe SHBA-së.

Konkluzionet e kësaj pyetjeje janë në përputhje me gjetjet e Iyigun dhe Owen (2004), të cilët

gjetën se në vendet në zhvillim, luhatjet në nivelin e konsumit janë më të larta se luhatjet në

nivelin e PBB-së.

Pyetja e 9: A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në luhatjet e eksporteve dhe importeve?

Vlersimi i luhatjeve në eksporte dhe importe tregon se vendet e rajonit krahasuar me vendet e

Eurozonës dhe SHBA-së kanë paqëndrushmëri më të lartë, si në eksporte, ashtu dhe në importe.

Konkretisht, duke iu refruar të dhënave të tabelës 3, vërehet se në eksporte, Serbia ka koeficentin

e variacionit më të lartë +57%, e pasuar nga Shqipëria +54%, Mali Zi +48% dhe që mbyllet me

vendet e Eurozonës + 31% dhe të SHBA-ës + 29%. Pra pavarësisht pozicionit të favorshëm

gjeografik, që kanë vendet e rajonit, si dhe reformave të ndërmarra në liberalizimin e tregut apo

përdorimin e avantazheve konkurruese, përsëri vendet e rajonit janë ende larg për të patur një

stabilitet të qëndrueshëm, krahasuar me vendet e Eurozonës apo SHBA-së. E njëjta gjë vërehet

edhe në lidhje me importet, ku Mali Zi rezulton me nivelin më të lart të paqëndrueshmërisë, me

koeficent varacioni -56%, duke vijuar me Serbinë -52%, Shqipërinë -47% dhe që mbyllet përsëri

me SHBA-në, me nivelin më të ulët të paqëndrueshmërisë, me koeficent varacioni -0.24.

Tregues tjetër i rëndësishëm është dhe koeficenti i asimetrisë, ku, për të dy treguesit, eksportet

dhe importet, vërehet se në disa vende ky tregues është pozitiv dhe në disa të tjera është negativ,

që do të thotë se vendet më koeficent asimetrie pozitiv i kanë patur importet dhe eksportet e tyre

mbi pritjet sipas trendit linear, ndërsa vendet që kanë pasur këtë tregues negativ i kanë pasur

importet dhe eksportet nën pritjet sipas trendit linear.

Ky përfundim është në përputhje me gjetjete Ramey (1995), i cili, konstatoi se impaktet e

paqëndrueshmërisë ekonomike nuk janë neutrale; ato kanë efekte negative në rritjen ekonomike.

127

Pyetja 10: A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve në shpjegimin variances, që shkaktohet nga

luhatjet e vetë PBB-së dhe të variances, që shkaktohet nga luhatjet e komponenteve të tjerë

të rritjes?

Konkluzionet e kësaj pyetje për shpjegimin e variancës, që shkaktohet nga luhatjet e vetë PBB-së

dhe të variances, që shkaktohet nga luhatjet e komponenteve të tjerë të rritjes, bazohen në

shpjegimin e variancës që shkaktohet nga luhatjet me një devijim standard të një prej variablave

ekonomikë. Për shembull, në Shqipëri impaktet e luhatjeve të PBB-së që shkatohen nga vetë

PBB në periudhë afatshkurtër janë 96.74 %, ndërsa, në periudhë afatgjatë ky impakt zbret në

80.07%, të shpjegimit të variacionit. Por, duke kryer të njëjtën analizë për vendet e tjera të

Ballkanit Perëndimor, vërehet se në periudhë afatgjatë impaktet e shpjegimit të luhatjeve të PBB-

së që shkaktohen nga PBB, bien më shpejt në vendet e Ballkanit Perendimor, sesa në vendet e

Eurozonës dhe SHBA-së. Kjo do të thotë se impaktet e një goditjeje shuhen më shpejt në vendet

e Ballkanit Perëndimor, që ekonomikisht do të thotë se impaktet e luhatjeve ekonomike në

vendet e Ballkanit Perëndmor, që kontribuojnë në rritjen ekonomike bien më shpejt sesa në

vendet e Eurozonës dhe SHBA.

Pyetja 11: A ka ngjashmëri ndërmjet vendeve përsa i përket pasigurisë në rritjen

ekonomike dhe shpejtësisë së rivendosjes së tregjeve të konsumit dhe investimeve në

ekuilibër.

Konkluzione e kësaj pyetje mbështeten në këto modele:

Ct = δ0 + δ1*PBBt + δ2*PBBt-1 + ϒ0*Ct-1

dhe

It = δ0 + δ1*PBBt + δ2*PBBt-1 + ϒ0*It-1

Të dy modelet e mësipërme japin informcion në lidhje me trendin që pritet në lidhje më

konsumin dhe investimet, duke iu referuar PBBt, PBBt-1, Ct-1 & It-1. Kurse, modeli i dytë, duke iu

referuar përsëri konsumit dhe investimeve, shprehet si vijon:

σc2 = α + β*𝑢𝑐(𝑡−1)

2 + λσ𝑐(𝑡−1)2 + φuc(t-1)

dhe

σi2 = α + β*𝑢𝑖(𝑡−1)

2 + λσ𝑖(𝑡−1)2 + φuc(t-1)

Pra, këto modele japin informacion, si për pasiguritë në konsum dhe investime, ashtu dhe mbi

shpejtësinë e vendosjes së tregjeve në ekuilibër. Informacioni në lidhje më pasiguritë në konsum

dhe investime jepet nga vlerat e parametrit λ, kurse informacioni në lidhje me shpejtësinë e

vendosjes së tregjeve në ekuilibër jepet nga vlerat e parmetrit φ.

Duke iu referura rezultateve të tabelës 33&34, të vlerave të λ dhe φ dhe grafikut (16&17),

vërehet se, në vendet e Ballkanit Perëndimor duhet më shumë kohë që tregjet të rikthehen në

ekuilibër, si dhe pritjet afatshkurta në nivelin e pasigurisë në konsum janë më të larta se, në

vendet e Eurozonës dhe SHBA-së. Por, nuk vërehet i njëjti trend, përsa i përket nivelit të

128

pasigurisë në investime, ku duket se, në vendet e Ballkanit Perëndimor niveli i pasigurisë është

pothuajse i njëjtë më nivelin e pasigurisë në vendet e Eurozonës dhe SHBA-së.

Konkluzionet në lidhje me pasigurinë dhe shpejtësinë e vendosjes së tregjeve në ekuilibër japin

informacionin e nevojshëm për të vlerësuar reagimet në pritjet e agjentëve ekonomikë në treg.

Në rastin konkret, përderisa në të dy dimensionet: i) në nivelin e pasigurisë dhe shpejtësinë e

vendosjes së tregjeve në ekuilibër, vendet e Ballkanit Perëndimor po përformojnë më keq se

vendet e Eurozonës dhe SHBA-së, atëhere edhe pritjet e agjenteve ekonomikë në tregje, në këto

vende, pritet të jenë më pesimiste, krahasuar me tregjet e vendeve të Eurozonës dhe SHBA-së.

8.2 KONTRIBUTET E KËRKIMIT

Ky kërkim është një kontribut teorik dhe praktik që, duke u bazuar në të dhënat numerike të

variablave makroekonomikë, mundëson identifikimin dhe zgjedhjen e modeleve më të

përshtatëshme afatshkurtra, modele të cilat mundësojnë vlerësimin e performancës ekonomike

nga një vit në tjetrin. Gjithashtu, këto modele mundësojnë dhe vlerësimin e ndryshimeve që

ndodhin në performancën ekonomike të vendeve të ndryshme.

Kontribut tjetër i këtij kërkimi është se, ai ndihmon politikbërësit dhe vendimmarrësit në

vendimet e tyre, sepse siç jepet në konkluzionet e këtij punimi, këto modele japin një kontribut

afatshkurtër në vlerësimin e pasigurisë dhe shpejtësisë së vendosjes së tregjeve në ekuilibër.

8.3 TË METAT E STUDIMIT

Ky studim mbart disa të meta e kufizime. Një prej tyre është se nga këto modelime pritet të

kapen prirjet sipas një trendi dhe jo se çfarë pritet të ndodhë ekzaktësisht në të ardhmen, në lidhje

me variablat e përfshirë në studim. Gjithashtu, siç u verifikua dhe nga testimi, rezultatet e këtij

modeli nuk mund të perdoren si referencë në vlerësimin e pritjeve afatgjatë. Prandaj, këto

modele duhet t’i nështrohen në mënyrë të vazhdueshme procesit të rishikimit në funksion të të

dhënave, që gjithashtu janë në ndryshim të vazhdueshëm, ku një proces i tillë, mundëson marrjen

e informacionit të nevojshëm në kohë reale.

129

BIBLIOGRAFIA

Cureton, Edward. (1983). Factor analysis: an applied approach. Hillsdale,

J.:Erlbaum.(QA278.5.C87)

Hair, J.F. (1998). Multivariate data analysis. New Jersey: Prentice Hall. (QA278.M85)

(Chapter 3)

Harman, Harry. (1976). Modern factor analysis (3rd Ed., Revised). Chicago :University of

Chicago Press. (QA278.5.H38/1976)

Kim, Jae-on & Charles W. Mueller. (1978). Introduction to factor analysis : what it is and

how to do it. Beverly Hills, Calif. : Sage Publications. (HA29.Q35/VOL 13)

Kim, Jae-on & Charles W. Mueller. (1978). Factor analysis : statistical methods and

practical issues. Beverly Hills, Calif. : Sage Publications. (HA29.Q35/VOL 14)

Acemoglu, D. and F. Zilibotti. 1997. “Was Prometheus Unbound by Chance? Risk,

Diversification, and Growth.” Journal of Political Economy. Vol. 105 (4): 709-751

Acemoglu, D., S. Johnson, J. Robinson, and Y. Thaicharoen. 2003. “Institutional causes,

macroeconomic symptoms: volatility, crises and growth.” Journal of Monetary

Economics.Vol. 50 (1): 49 -123

Agenor, P-R., C.J. McDermott, and E.S. Prasad. 2000. “Macroeconomic Fluctuations in

Developing Countries: Some Stylised Facts.” The World Bank Economic Review. Vol. 14

(2):251-285

Agenor, P-R. 2004. “The Economics of Adjustment and Growth.” Second Edition. Harvard

University Press Agenor, P-R. and P.J. Montiel. 2008. “Development Macroeconomics.” Third

Edition. Princeton University Press

Aghion, P., A. Banerjee, and T. Piketty. 1999. “Dualism and Macroeconomic Volatility.” The

Quarterly Journal of Economics. MIT Press. Vol. 114 (4): 1359-97

Aghion, P., P. Bacchetta, and A. Banerjee. 2004. “Financial Development and the Instability

of Open Economies.”Journal of Monetary Economics. Vol. 51 (6): 1077-1106

Aghion, P., A. Banerjee. 2005. “Volatility and Growth.” Oxford University Press

Ahmed, A.D. and S. Suardi. 2009. “Macroeconomic Volatility, Trade and Financial

Liberalization in Africa.”World Development. Vol. 37 (10): 1623-36

Aizenman, J. and B. Pinto. 2005. “Managing Economic Volatility and Crises: A Practitioner’s

Guide.” Cambridge University Press.

Arellano, C., A. Buliř, T. Lane, and L. Lipschitz. 2009. “The dynamic implications of foreign

aid and its variability.”Journal of Development Economics. Vol. 88 (1): 87-102

Azam, J-P. 2001. “Inflation and Macroeconomic Instability in Madagascar.” African

Development Review. Vol. 13 (2): 175-201

Badinger, H. 2010. “Output volatility and economic growth.” Economic Letters. Vol. 106:

15-18

Beveridge, S. and C. Nelson. 1981. “A new approach to decomposition of economic time

series into permanent and transitory components with particular attention to measurement

of the business cycle.” Journal of Monetary Economics. Vol. 7 (2):151174

Bleaney, M.F. 1996. “Macroeconomic stability, investment and growth in developing

countries.” Journal of Development Economics. Vol. 48 (2): 461-47785

130

Broda, C. 2004. “Terms of trade and exchange rate regimes in developing countries.”

Journalof International Economics. Vol. 63 (1): 31-58

Brunner, A.D. and K. Naknoi. 2003. “Trade Costs, Market Integration, and Macroeconomic

Volatility.” IMF Working Paper No. WP/03/54. International Monetary Fund

Buliř, A. and J. Hamann. 2008. “Volatility of Development Aid: From the Frying Pan into

xxxxxthe Fire?” World Development. Vol. 36 (10): 2048-66

Institute for the Study of Labor. Bonn Canning, D., L.A.N. Amaral, Y. Lee, M. Meyer, and H.E.

Stanley. 1998. “Scaling the volatility of GDP growth rates.” Economic Letters. Vol. 60: 335-

341

Chandra, R. 2006. “Curie’s ‘leading sector’ strategy of growth: an appraisal.” Journal of

Development Studies. Vol. 42 (3): 490-508

Crucini, M.J. 1997. “Country Size and Economic Fluctuations.” Review of International

Economics. Vol. 5 (2): 204-220

DFID. 2004. “Macroeconomic Issues for Scaling-Up Aid Flows.” Macroeconomics Note Series

No. 2. Department for International Development

Easterly, W., R. Islam, and J.E. Stiglitz. 2000. “Explaining Growth Volatility.” Mimeo. World

Bank. Washington D.C.Easterly, W. and A. Kraay. 2000. “Small States, Small Problems?

Income, Growth, and Volatility in Small States.” World Development. Vol. 28 (11): 2013-27

Easterly, W. 2002. “The Elusive Quest for Growth: Economists’ Adventures and

Misadventures in the Tropics.” MIT Press

Easterly, W. 2005. “National Policies and Economic Growth: A Reappraisal.” in Handbook of

Economic Growth. Vol. 1A. Edited by P. Aghion and S.N. Durlauf. Elsevier North-Holland. pp.

1015-1059

Fatas, A. and I. Mihov. 2005. “Policy Volatility, Institutions, and Economic Growth.”

Discussion Paper No. 5388. CEPR

Fischer, S. 1993. “The role of macroeconomic factors in growth.”Journal of Monetary

Economics. Vol. 32 (3): 485-51286 FRBSF. 2008. “Recent Trends in Economic Volatility:

Conference Summary.” FRBSF Economic Letter. No. 2008-06. Federal Reserve Bank of San

Francisco

Ghiglino, C. and A. Venditti. 2007. “Wealth inequality, preference heterogeneity and

macroeconomic volatility in two-sector economies.” Journal of Economic Theory. Vol.

135:414-441

Giovanni, Julian di and A. Levchenko. 2006. “Openness, Volatility and the Risk Content of

Exports.” Paper presented at the conference The Growth and Welfare Effects of

Macroeconomic Volatilityby The World Bank, CEPR and CREI. Barcelona. 17-18 March 2006

Haddad, M.E., J.J. Lim, and C. Saborowski. 2010. “Trade openness reduces growth volatility

when countries are well diversified.” Policy Research Working Paper No. 5222. The World

Bank

Hausmann, R. and D. Rodrik. 2003. “Economic Development as Self-Discovery.” Journal of

Development Economics. Vol. 72 (2): 603-33

Hnatkovska, V. and N. Loayza. 2005. “Volatility and Growth.” in Managing Economic

Volatility and Crises: A Practitioner’s Guide. Edited by J. Aizenman and B. Pinto.Cambridge

University Press

Hodrick, R. and E. Prescott. 1997. “Postwar Business Cycles.”Journal of Money, Credit and

Banking. Vol. 29: 1-16

131

Hoffmaister, A.W. and J.E. Roldos. 1997. “Are Business Cycles Different in Asia and Latin

America?” IMF Working Paper No. WP/97/9. International Monetary Fund

Imbs, J. and R. Wacziarg. 2003. “Stages of Diversification.”American Economic Review. Vol.

93 (1): 63-8687

Isham, J., L. Pritchett, M. Woolcock, and G. Busby. 2003. “The Varieties of the Resource

Experience: How Natural Resource Export Structures Affect the Political Economy of

Economic Growth.” mimeo, World Bank, Washington D.C.

Iyigun, M.F. and A.L. Owen. 2004. “Income inequality, financial development, and

macroeconomic fluctuations.” The Economic Journal. Vol. 114 (April): 352-376

Klomp, J. and J. de Haan. 2009. “Political institutions and economic volatility.”European

Journal of Political Economy. Vol. 25 (3): 311-326

Koren, M. and S. Tenreyro. 2007. “Volatility and Development.”The Quarterly Journal of

Economics. Vol. 122 (1): 243-28

Kose, A. 2002. “Explaining business cycle in small open economies: How much do world

prices matter?” Journal of International Economics. Vol. 56 (2): 299-327

Kose, A., E.S. Prasad, and M.E. Terrones. 2006. “How do trade and financial integration

affect the relationship between growth and volatility?” Journal of International

Economics.Vol. 69 (1): 176-202

Kouparitsas, M.A. 2001. “Evidence of North-South business cycle.” Economic Perspectives.

Quarter I: 46-59

Laursen, T. and S. Mahajan. 2005. “Volatility, Income Distribution, and Poverty.” In

Managing Economic Volatility and Crises: A Practitioner’s Guide. Edited by J. Aizenman and

B. Pinto. Cambridge University Press

Loayza, N.V., A.M. Oviedo, and L. Serven. 2004. “Regulation and Macroeconomic

Performance.” Policy Research Working Paper No. 3469. World Bank

Loayza, N.V. and C. Raddatz. 2006. “The Structural Determinants of External

Vulnerability.”World Bank Policy Research Working Paper 408988

Loayza, N.V., R. Ranciere, L. Serven, and J. Ventura. 2007. “Macroeconomic Volatility and

Welfare in Developing Countries: An Introduction.” The World Bank Economic Review.

Vol.21 (3): 343-257

Lucas, R.E.J. 1987. “Models of Business Cycles.” Basil-Blackwell. New York

Lucas, R.E.J. 1988. “On the mechanics of economic development.”Journal of Monetary

Economics. Vol. 22(1): 3-42

Maddison, A. 2003. “L’économie mondiale : Statistiques historiques.” Organisation for

Economic Co-operation and Development

Male, R.L. 2009. “Developing country business cycles: Characterizing the cycle and

investigating the output persistence problem.” Phd. Thesis. University of York Malik, A. and J.

Temple. 2009. “The geography of output volatility.”Journal of Development

Economics. Vol. 90 (2): 163-178

Mendoza, E.G. 1995. “The terms of trade, the real exchange rate, and economic

fluctuations.”International Economic Review. Vol. 36 (1): 101-137

Montiel, P. and L. Serven. 2004. “Macroeconomic Stability in Developing Countries: How

much is enough?” World Bank Policy Research Paper 3456

Ocampo, J.A. 2005. “A Broad View of Macroeconomic Stability.” DESA Working Paper No. 1

(ST/ESA/2005/DWP/1). Department of Economic and Social Affairs. United Nations

132

Pallage, S. and M.A. Robe. 2001. “Foreign Aid and the Business Cycle.”Review of

International Economics. Vol. 9 (4): 641-672

Pallage, S. and M.A. Robe. 2003. “On the welfare cost of economic fluctuations in developing

xxxxxxcountries.”International Economic Review. Vol. 44 (2): 677-698

Perkins, D.H., S. Radelet, and D.L. Lindauer. 2006. “Economics of Development.” Sixth

Edition. W.W. Norton & Company

Raddatz, C. 2007. “Are external shocks responsible for the instability of output in

lowincome countries?” Journal of Development Economics. Vol. 84 (1): 155-18789

Ramey, G. and V. Ramey. 1995. “Cross-Country Evidence from on the Link between

Volatility and Growth.” American Economic Review. Vol. 85(5): 1138-51

Rand, J. and F. Tarp. 2002. “Business Cycles in Developing Countries: Are they different?”

World Development. Vol. 30 (12): 2071-88

Razin, A., E. Sadka, and T. Coury. 2003. “Trade openness, investment instability and

termsof-trade volatility.”Journal of International Economics. Vol. 61 (2): 285-306

Reis, R. 2006. “The time-series properties of aggregate consumption: implications for the

costs of fluctuations.” Paper presented at the conference The Growth and Welfare Effects of

Macroeconomic Volatility by The World Bank, CEPR and CREI. Barcelona. 17-18 March2006

Rodrik, D. 1999. “Where did all the growth go?External shocks, social conflict, and growth

collapses.” Journal of Economic Growth. Vol. 4 (4): 385-412

Rodrik, D. 2007. “One Economics, Many Recipes: Globalization, Institutions, and Economic

Growth.” Princeton University Press

Rosser, A. 2006. “The Political Economy of the Resource Curse: A Literature Survey.”

Working Paper 268. Institute of Development Studies

Stiglitz, J., J.A. Ocampo, S. Spiegel, R. Ffrench-Davis, and D. Nayyar. 2006. “Stability with

Growth: Macroeconomics, Liberalization, and Development.” The Initiative for Policy

Dialogue Series. Oxford University Press

Tang, S.H.K., N. Groenewold and C.K.Y. Leung. 2008. “The link between institutions,

technical change and macroeconomic volatility.” Journal of Macroeconomics. Vol.

30(4):1520-49

Tornell, A. and Lane, P.R. 1999. “The Voracity Effect.” American Economic Review. Vol

89(1): 22-46

Macmillan. Referenced and cited through a book review by Eckart Woertz. Gulf Research

Center. April 200890

Wolf, H. 2005. “Volatility: Definitions and Consequences” in Managing Economic Volatility

and Crises: A Practitioner’s Guide. Edited by Aizenman, J., and B. Pinto. Cambridge University

Press

Woolcock, M., L. Pritchett, and J. Isham. 2001. “The Social Foundations of Poor Economic

Growth in Resource-Rich Countries.”in Resource Abundance and Economic

Development.Edited by R. Auty. Oxford University Press: 76–92

World Bank. 2000. “Securing Our Future in a Global Economy.” Washington D.C.

World Bank. 2008. “Developing Countries: A Strategy for Macroeconomic Stability.”

Development Research Group. World Bankwebsite. http://go.worldbank.org/

133

SHTOJCAT

Aneksi 1-Rezultatet e aplikimit të “Cubic Spline Interpolation” Excel 2010

Vitet PBBAL

Tre

mu-

jorët

Vitet

/në

tremu

jorë

progre

sivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

PBBA

L-

Progr

esive

Indek

set

Strukt

ura %

PBBAL

(Sipas

tremujor

ëve)

2,000 3,687 1 4 2000 Q1 3,365 1 24.43% 901

2,001 4,091 2 8

Q2 3,463 1.03 25.15% 927

2,002 4,448 3 12

Q3 3,573 1.03 25.20% 929

2,003 5,652 4 16

Q4 3,687 1.03 25.22% 930

2,004 7,464 5 20 2,001 Q1 3,801 1.03 25.11% 1,027

2,005 8,376 6 24

Q2 3,911 1.03 25.06% 1,025

2,006 9,133 7 28

Q3 4,009 1.03 24.97% 1,022

2,007 10,707 8 32

Q4 4,091 1.02 24.86% 1,017

2,008 12,880 9 36 2,002 Q1 4,156 1.02 24.87% 1,106

2,009 12,040 10 40

Q2 4,222 1.02 24.87% 1,106

2,010 11,930 11 44

Q3 4,312 1.02 25.00% 1,112

2,011 12,890 12 48

Q4 4,448 1.03 25.25% 1,123

2,012 12,340 13 52 2,003 Q1 4,648 1.05 24.61% 1,391

2,013 12,900 14 56

Q2 4,916 1.06 24.90% 1,408

15

Q3 5,251 1.07 25.15% 1,421

16

Q4 5,652 1.08 25.34% 1,432

17

2,004 Q1 6,111 1.08 25.21% 1,882

18

Q2 6,594 1.08 25.16% 1,878

19

Q3 7,058 1.07 24.96% 1,863

20

Q4 7,464 1.06 24.66% 1,841

21

2,005 Q1 7,780 1.04 25.32% 2,121

22

Q2 8,021 1.03 25.04% 2,097

23

Q3 8,211 1.02 24.87% 2,083

24

Q4 8,376 1.02 24.78% 2,075

25

2,006 Q1 8,538 1.02 24.94% 2,278

26

Q2 8,711 1.02 24.96% 2,280

27

Q3 8,906 1.02 25.01% 2,284

28

Q4 9,133 1.03 25.09% 2,291

29

2,007 Q1 9,406 1.03 24.74% 2,649

30

Q2 9,744 1.04 24.89% 2,665

31

Q3 10,171 1.04 25.08% 2,685

32

Q4 10,707 1.05 25.29% 2,708

33

2,008 Q1 11,351 1.06 25.31% 3,259

34

Q2 12,008 1.06 25.25% 3,252

134

35

Q3 12,558 1.05 24.96% 3,215

36

Q4 12,880 1.03 24.48% 3,153

37

2,009 Q1 12,895 1 25.45% 3,065

38

Q2 12,682 0.98 25.00% 3,010

39

Q3 12,358 0.97 24.77% 2,983

40

Q4 12,040 0.97 24.77% 2,982

41

2,010 Q1 11,827 0.98 24.61% 2,936

42

Q2 11,738 0.99 24.87% 2,967

43

Q3 11,773 1 25.13% 2,998

44

Q4 11,930 1.01 25.39% 3,029

45

2,011 Q1 12,195 1.02 25.07% 3,231

46

Q2 12,499 1.02 25.13% 3,239

47

Q3 12,759 1.02 25.03% 3,226

48

Q4 12,890 1.01 24.77% 3,193

49

2,012 Q1 12,839 1 25.17% 3,107

50

Q2 12,669 0.99 24.94% 3,078

51

Q3 12,472 0.98 24.88% 3,070

52

Q4 12,340 0.99 25.01% 3,086

53

2,013 Q1 12,343 1 24.73% 3,190

54

Q2 12,463 1.01 24.96% 3,220

55

Q3 12,662 1.02 25.12% 3,240

56 Q4 12,900 1.02 25.19% 3,249

-

1.000,00

2.000,00

3.000,00

4.000,00

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

PB

B

Vitet/tremujorët

Graf 1.1 PBBAL-Sipas tremujorëve (Rezultate të vlersuara nga të

dhënat vjetore, duke aplikuar "Cubic spline interpolation"

PBBAL (Sipas tremujorëve)

-

2.000,00

4.000,00

6.000,00

8.000,00

10.000,00

12.000,00

14.000,00

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

PB

B

Vitet

Graf 1.2-PBBAL sipas viteve

PBBAL

135

Vitet CAL Trem

ujorët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

CAL

Progresi

ve

Inde

kset

Strukt

ura %

CAL

(Sipas

tremujor

ëve)

2,000 2,411 1 4 2000 Q1 1,995 1 23.83% 575

2,001 2,910 2 8

Q2 2,113 1.06 25.25% 609

2,002 3,075 3 12

Q3 2,256 1.07 25.44% 613

2,003 4,215 4 16

Q4 2,411 1.07 25.47% 614

2,004 6,618 5 20 2,001 Q1 2,566 1.06 25.38% 739

2,005 7,531 6 24

Q2 2,709 1.06 25.18% 733

2,006 8,166 7 28

Q3 2,827 1.04 24.90% 724

2,007 9,357 8 32

Q4 2,910 1.03 24.55% 714

2,008 10,660 9 36 2,002 Q1 2,952 1.01 25.01% 769

2,009 9,692 10 40

Q2 2,974 1.01 24.84% 764

2,010 9,275 11 44

Q3 3,005 1.01 24.92% 766

2,011 10,050 12 48

Q4 3,075 1.02 25.23% 776

2,012 9,583 13 52 2,003 Q1 3,210 1.04 24.11% 1,016

2,013 10,660 14 56

Q2 3,432 1.07 24.69% 1,041

15

Q3 3,760 1.1 25.31% 1,067

16

Q4 4,215 1.12 25.89% 1,091

17

2,004 Q1 4,799 1.14 25.43% 1,683

18

Q2 5,449 1.14 25.35% 1,678

19

Q3 6,082 1.12 24.93% 1,650

20

Q4 6,618 1.09 24.30% 1,608

21

2,005 Q1 6,996 1.06 25.59% 1,927

22

Q2 7,243 1.04 25.06% 1,887

23

Q3 7,406 1.02 24.75% 1,864

24

Q4 7,531 1.02 24.61% 1,854

25

2,006 Q1 7,660 1.02 24.92% 2,035

26

Q2 7,805 1.02 24.96% 2,038

27

Q3 7,972 1.02 25.02% 2,043

28

Q4 8,166 1.02 25.10% 2,049

29

2,007 Q1 8,394 1.03 24.84% 2,324

30

Q2 8,664 1.03 24.94% 2,334

31

Q3 8,982 1.04 25.05% 2,344

32

Q4 9,357 1.04 25.17% 2,355

33

2,008 Q1 9,782 1.05 25.30% 2,696

34

Q2 10,193 1.04 25.21% 2,688

35

Q3 10,512 1.03 24.95% 2,660

36

Q4 10,660 1.01 24.54% 2,616

37

2,009 Q1 10,587 0.99 25.42% 2,464

38

Q2 10,346 0.98 25.02% 2,425

39

Q3 10,021 0.97 24.80% 2,403

136

40

Q4 9,692 0.97 24.76% 2,400

41

2,010 Q1 9,430 0.97 24.59% 2,281

42

Q2 9,263 0.98 24.83% 2,303

43

Q3 9,206 0.99 25.12% 2,330

44

Q4 9,275 1.01 25.46% 2,362

45

2,011 Q1 9,470 1.02 25.02% 2,514

46

Q2 9,721 1.03 25.15% 2,528

47

Q3 9,943 1.02 25.06% 2,519

48

Q4 10,050 1.01 24.77% 2,489

49

2,012 Q1 9,987 0.99 25.14% 2,409

50

Q2 9,822 0.98 24.88% 2,384

51

Q3 9,655 0.98 24.87% 2,383

52

Q4 9,583 0.99 25.11% 2,406

53

2,013 Q1 9,682 1.01 24.59% 2,622

54

Q2 9,927 1.03 24.96% 2,660

55

Q3 10,269 1.03 25.18% 2,684

56 Q4 10,660 1.04 25.27% 2,694

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2,001 2,002 2,003 2,004 2,005 2,006 2,007 2,008 2,009 2,010 2,011 2,012 2,013

Kon

sum

i (

C )

Vitet/ Tremujorët

Graf. 2.1. CAL-Sipas tremujorëve

CAL (Sipas tremujorëve)

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2.000 2.001 2.002 2.003 2.004 2.005 2.006 2.007 2.008 2.009 2.010 2.011 2.012 2.013

Kon

sum

i (

C )

Vitet

Graf.2.2. CAL Sipas viteve

CAL

137

Vitet IAL Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

IAL

Progres

ive

Indek

set

Strukt

ura %

IAL(Sipa

s

tremujor

ëve)

2,000 1,626 1 4 2000 Q1 1,753 1 25.47% 414

2,001 1,535 2 8

Q2 1,739 0.99 25.26% 411

2,002 2,090 3 12

Q3 1,691 0.97 24.77% 403

2,003 2,295 4 16

Q4 1,626 0.96 24.49% 398

2,004 1,760 5 20 2,001 Q1 1,561 0.96 24.34% 374

2,005 2,077 6 24

Q2 1,513 0.97 24.57% 377

2,006 2,355 7 28

Q3 1,499 0.99 25.11% 385

2,007 3,189 8 32

Q4 1,535 1.02 25.97% 398

2,008 4,341 9 36 2,002 Q1 1,631 1.06 24.60% 514

2,009 3,920 10 40

Q2 1,772 1.09 25.13% 525

2,010 3,779 11 44

Q3 1,933 1.09 25.24% 528

2,011 4,355 12 48

Q4 2,090 1.08 25.03% 523

2,012 3,711 13 52 2,003 Q1 2,222 1.06 25.95% 596

2,013 3,126 14 56

Q2 2,311 1.04 25.39% 583

15

Q3 2,340 1.01 24.73% 568

16

Q4 2,295 0.98 23.94% 549

17

2,004 Q1 2,170 0.95 25.26% 445

18

Q2 2,005 0.92 24.68% 434

19

Q3 1,851 0.92 24.66% 434

20

Q4 1,760 0.95 25.40% 447

21

2,005 Q1 1,768 1 24.08% 500

22

Q2 1,849 1.05 25.09% 521

23

Q3 1,965 1.06 25.49% 529

24

Q4 2,077 1.06 25.34% 526

25

2,006 Q1 2,155 1.04 25.14% 592

26

Q2 2,212 1.03 24.87% 586

27

Q3 2,271 1.03 24.87% 586

28

Q4 2,355 1.04 25.12% 591

29

2,007 Q1 2,483 1.05 24.43% 779

30

Q2 2,662 1.07 24.85% 792

31

Q3 2,896 1.09 25.21% 804

32

Q4 3,189 1.1 25.51% 813

33

2,008 Q1 3,532 1.11 25.63% 1,113

34

Q2 3,878 1.1 25.40% 1,103

35

Q3 4,167 1.07 24.86% 1,079

36

Q4 4,341 1.04 24.10% 1,046

37

2,009 Q1 4,359 1 25.75% 1,009

38

Q2 4,258 0.98 25.05% 982

39

Q3 4,093 0.96 24.65% 966

40

Q4 3,920 0.96 24.55% 963

138

41

2,010 Q1 3,786 0.97 24.36% 921

42

Q2 3,710 0.98 24.72% 934

43

Q3 3,704 1 25.18% 952

44

Q4 3,779 1.02 25.74% 973

45

2,011 Q1 3,935 1.04 25.12% 1,094

46

Q2 4,123 1.05 25.28% 1,101

47

Q3 4,283 1.04 25.06% 1,092

48

Q4 4,355 1.02 24.53% 1,068

49

2,012 Q1 4,297 0.99 25.67% 953

50

Q2 4,139 0.96 25.06% 930

51

Q3 3,927 0.95 24.69% 916

52

Q4 3,711 0.94 24.58% 912

53

2,013 Q1 3,528 0.95 24.80% 775

54

Q2 3,376 0.96 24.97% 781

55

Q3 3,246 0.96 25.09% 784

56 Q4 3,126 0.96 25.13% 786

-

200

400

600

800

1.000

1.200

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2,001 2,002 2,003 2,004 2,005 2,006 2,007 2,008 2,009 2,010 2,011 2,012 2,013

Inv

esti

met

( I

)

Vitet/ Tremujorët

Graf. 3.1.IAL-Sipas tremujorëve

IAL (Sipas tremujorëve)

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

2.000 2.001 2.002 2.003 2.004 2.005 2.006 2.007 2.008 2.009 2.010 2.011 2.012 2.013

Inves

tim

et (

I )

Vitet

Graf.3.2. IAL Sipas viteve

IAL

139

Vitet GAL Tremu

jorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

GAL

Progr

esive

Indek

set

Strukt

ura %

GAL

(Sipas

tremujor

ëve)

2,000 327 1 4 2000 Q1 277 1 23.99% 78

2,001 391 2 8

Q2 293 1.06 25.37% 83

2,002 453 3 12

Q3 310 1.06 25.35% 83

2,003 570 4 16

Q4 327 1.05 25.30% 83

2,004 711 5 20 2,001 Q1 343 1.05 25.14% 98

2,005 783 6 24

Q2 360 1.05 25.06% 98

2,006 811 7 28

Q3 376 1.04 24.96% 98

2,007 966 8 32

Q4 391 1.04 24.85% 97

2,008 1,337 9 36 2,002 Q1 405 1.04 24.94% 113

2,009 1,338 10 40

Q2 419 1.03 24.92% 113

2,010 1,331 11 44

Q3 434 1.04 24.99% 113

2,011 1,415 12 48

Q4 453 1.04 25.14% 114

2,012 1,342 13 52 2,003 Q1 477 1.05 24.82% 141

2,013 1,401 14 56

Q2 504 1.06 24.97% 142

15

Q3 535 1.06 25.07% 143

16

Q4 570 1.06 25.13% 143

17

2,004 Q1 606 1.06 25.18% 179

18

Q2 644 1.06 25.11% 178

19

Q3 679 1.06 24.96% 177

20

Q4 711 1.05 24.75% 176

21

2,005 Q1 737 1.04 25.29% 198

22

Q2 757 1.03 25.07% 196

23

Q3 772 1.02 24.89% 195

24

Q4 783 1.01 24.74% 194

25

2,006 Q1 790 1.01 25.01% 203

26

Q2 795 1.01 24.95% 202

27

Q3 801 1.01 24.97% 202

28

Q4 811 1.01 25.07% 203

29

2,007 Q1 826 1.02 24.38% 235

30

Q2 853 1.03 24.70% 239

31

Q3 897 1.05 25.17% 243

32

Q4 966 1.08 25.75% 249

33

2,008 Q1 1,060 1.1 25.29% 338

34

Q2 1,165 1.1 25.34% 339

35

Q3 1,264 1.08 24.99% 334

36

Q4 1,337 1.06 24.38% 326

37

2,009 Q1 1,371 1.03 25.63% 343

38

Q2 1,374 1 25.05% 335

39

Q3 1,359 0.99 24.71% 331

140

40

Q4 1,338 0.98 24.61% 329

41

2,010 Q1 1,322 0.99 24.74% 329

42

Q2 1,315 0.99 24.89% 331

43

Q3 1,317 1 25.08% 334

44

Q4 1,331 1.01 25.29% 337

45

2,011 Q1 1,355 1.02 25.07% 355

46

Q2 1,383 1.02 25.13% 356

47

Q3 1,406 1.02 25.03% 354

48

Q4 1,415 1.01 24.78% 351

49

2,012 Q1 1,405 0.99 25.15% 338

50

Q2 1,383 0.98 24.93% 335

51

Q3 1,358 0.98 24.89% 334

52

Q4 1,342 0.99 25.03% 336

53

2,013 Q1 1,341 1 24.71% 346

54

Q2 1,354 1.01 24.96% 350

55

Q3 1,375 1.02 25.12% 352

56 Q4 1,401 1.02 25.20% 353

- 50

100 150 200 250 300 350 400

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2,001 2,002 2,003 2,004 2,005 2,006 2,007 2,008 2,009 2,010 2,011 2,012 2,013

Sh

pen

zim

et q

ever

ita

re(

G )

Vitet/ Tremujorët

GAL-Sipas tremujorëve

GAL (Sipastremujorëve)

-

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

2.000 2.001 2.002 2.003 2.004 2.005 2.006 2.007 2.008 2.009 2.010 2.011 2.012 2.013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

(G

)

Vitet

Graf. 4.2.GAL Sipas viteve

GAL

141

Vitet NxAL Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progres

ivë

Vitet

Trem

ujorët/

sipas

viteve

NxAL

Progres

ive

Indek

set

Strukt

ura %

NxAL

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 -677 1 4 2000 Q1 -660 1 24.84% -168

2001 -745 2 8

Q2 -682 1.03 25.67% -174

2002 -1,171 3 12

Q3 -684 1 24.91% -169

2003 -1,428 4 16

Q4 -677 0.99 24.58% -166

2004 -1,625 5 20 2001 Q1 -669 0.99 24.11% -180

2005 -2,015 6 24

Q2 -671 1 24.47% -182

2006 -2,198 7 28

Q3 -693 1.03 25.20% -188

2007 -2,804 8 32

Q4 -745 1.07 26.23% -195

2008 -3,458 9 36 2002 Q1 -831 1.12 24.90% -292

2009 -2,910 10 40

Q2 -942 1.13 25.31% -296

2010 -2,455 11 44

Q3 -1,060 1.13 25.12% -294

2011 -2,930 12 48

Q4 -1,171 1.1 24.66% -288

2012 -2,296 13 52 2003 Q1 -1,260 1.08 25.60% -366

2013 -2,287 14 56

Q2 -1,330 1.06 25.11% -359

15

Q3 -1,385 1.04 24.77% -354

16

Q4 -1,428 1.03 24.53% -350

17

2004 Q1 -1,465 1.03 24.83% -404

18

Q2 -1,504 1.03 24.85% -404

19

Q3 -1,555 1.03 25.03% -406

20

Q4 -1,625 1.05 25.29% -411

21

2005 Q1 -1,720 1.06 25.08% -505

22

Q2 -1,828 1.06 25.18% -507

23

Q3 -1,932 1.06 25.04% -504

24

Q4 -2,015 1.04 24.71% -498

25

2006 Q1 -2,067 1.03 25.09% -551

26

Q2 -2,101 1.02 24.86% -547

27

Q3 -2,138 1.02 24.89% -547

28

Q4 -2,198 1.03 25.15% -553

29

2007 Q1 -2,297 1.04 24.58% -689

30

Q2 -2,434 1.06 24.92% -699

31

Q3 -2,605 1.07 25.17% -706

32

Q4 -2,804 1.08 25.32% -710

33

2008 Q1 -3,022 1.08 25.56% -884

34

Q2 -3,228 1.07 25.34% -876

35

Q3 -3,385 1.05 24.87% -860

36

Q4 -3,458 1.02 24.23% -838

37

2009 Q1 -3,422 0.99 25.82% -751

38

Q2 -3,297 0.96 25.14% -732

39

Q3 -3,116 0.95 24.66% -718

142

40

Q4 -2,910 0.93 24.37% -709

41

2010 Q1 -2,711 0.93 24.29% -596

42

Q2 -2,550 0.94 24.53% -602

43

Q3 -2,454 0.96 25.09% -616

44

Q4 -2,455 1 26.09% -640

45

2011 Q1 -2,564 1.04 24.98% -732

46

Q2 -2,727 1.06 25.44% -745

47

Q3 -2,873 1.05 25.20% -738

48

Q4 -2,930 1.02 24.39% -715

49

2012 Q1 -2,850 0.97 25.84% -593

50

Q2 -2,674 0.94 24.93% -572

51

Q3 -2,468 0.92 24.52% -563

52

Q4 -2,296 0.93 24.71% -567

53

2013 Q1 -2,207 0.96 24.05% -550

54

Q2 -2,193 0.99 24.86% -568

55

Q3 -2,228 1.02 25.42% -581

56 Q4 -2,287 1.03 25.68% -587

(1.000)

(800)

(600)

(400)

(200)

-

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

spo

rtet

Net

o (

Nx)

Vitet

NxAL (Sipas tremujorëve)

NxAL (Sipastremujorëve)

(4.000)

(3.500)

(3.000)

(2.500)

(2.000)

(1.500)

(1.000)

(500)

-

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et n

eto

Vitet

NxAL (Sipas viteve)

NxAL (Sipas viteve)

143

Vite

t

PBBSE

(Sipas

viteve)

Tre

mujo

rët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

PBBSE

Progresiv

e

Inde

kset

Strukt

ura %

PBBSE

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 6,083 1 4 2000 Q1 1,954 1 18.48% 1,126

2001 11,391 2 8

Q2 3,260 1.67 30.87% 1,878

2002 14,901 3 12

Q3 4,651 1.43 26.43% 1,606

2003 19,104 4 16

Q4 6,083 1.31 24.21% 1,473

2004 25,793 5 20 2001 Q1 7,516 1.24 26.44% 3,005

2005 26,432 6 24

Q2 8,906 1.18 25.16% 2,883

2006 30,127 7 28

Q3 10,212 1.15 24.52% 2,789

2007 40,793 8 32

Q4 11,391 1.12 23.88% 2,714

2008 50,620 9 36 2002 Q1 12,415 1.09 25.53% 3,796

2009 39,965 10 40

Q2 13,314 1.07 25.06% 3,735

2010 36,790 11 44

Q3 14,128 1.06 24.82% 3,696

2011 44,478 12 48

Q4 14,901 1.05 24.59% 3,674

2012 38,109 13 52 2003 Q1 15,686 1.05 24.65% 4,725

2013 38,109 14 56

Q2 16,578 1.06 24.88% 4,743

15

Q3 17,682 1.07 25.12% 4,787

16

Q4 19,104 1.08 25.35% 4,849

17

2004 Q1 20,882 1.09 25.29% 6,538

18

Q2 22,788 1.09 25.29% 6,527

19

Q3 24,524 1.08 25.06% 6,437

20

Q4 25,793 1.05 24.36% 6,291

21

2005 Q1 26,396 1.02 25.37% 6,721

22

Q2 26,516 1 24.88% 6,597

23

Q3 26,435 1 24.88% 6,547

24

Q4 26,432 1 24.88% 6,567

25

2006 Q1 26,746 1.01 24.46% 7,375

26

Q2 27,448 1.03 24.94% 7,480

27

Q3 28,565 1.04 25.18% 7,585

28

Q4 30,127 1.05 25.42% 7,687

29

2007 Q1 32,152 1.07 24.77% 10,089

30

Q2 34,622 1.08 25.00% 10,180

31

Q3 37,511 1.08 25.00% 10,243

32

Q4 40,793 1.09 25.23% 10,281

33

2008 Q1 44,336 1.09 25.83% 13,027

34

Q2 47,590 1.07 25.36% 12,866

35

Q3 49,903 1.05 24.88% 12,569

36

Q4 50,620 1.01 23.93% 12,158

37

2009 Q1 49,331 0.97 25.73% 10,327

38

Q2 46,592 0.94 24.93% 10,009

39

Q3 43,204 0.93 24.67% 9,826

40

Q4 39,965 0.93 24.67% 9,803

144

41

2010 Q1 37,556 0.94 23.98% 8,819

42

Q2 36,172 0.96 24.49% 9,039

43

Q3 35,892 0.99 25.26% 9,312

44

Q4 36,790 1.03 26.28% 9,620

45

2011 Q1 38,801 1.05 25.12% 11,183

46

Q2 41,278 1.06 25.36% 11,280

47

Q3 43,434 1.05 25.12% 11,157

48

Q4 44,478 1.02 24.40% 10,858

49

2012 Q1 43,878 0.99 25.71% 9,768

50

Q2 42,121 0.96 24.94% 9,505

51

Q3 39,950 0.95 24.68% 9,391

52

Q4 38,109 0.95 24.68% 9,445

53

2013 Q1 37,170 0.98 24.44% 9,291

54

Q2 37,036 1 24.94% 9,492

55

Q3 37,438 1.01 25.19% 9,629

56 Q4 38,109 1.02 25.44% 9,696

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

Bre

nd

shëm

Bru

to

(PB

B)

Vitet/Tremujorët

PBBSE (Sipas tremujorëve)

PBBSE (Sipas

tremujorëve)

-

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

PB

B

Vitet

PBBSE (Sipas viteve)

PBBSE (Sipas viteve)

145

Vitet

CSE

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

CSE

Progr

esive

Indek

set

Strukt

ura %

CSE

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 5,371 1 4 2000 Q1 2,267 1 19.96% 1,073

2001 9,476 2 8

Q2 3,290 1.45 28.94% 1,556

2002 13,120 3 12

Q3 4,327 1.32 26.35% 1,411

2003 16,100 4 16

Q4 5,371 1.24 24.75% 1,331

2004 18,570 5 20 2001 Q1 6,415 1.19 25.81% 2,454

2005 19,800 6 24

Q2 7,452 1.16 25.16% 2,387

2006 22,940 7 28

Q3 8,475 1.14 24.73% 2,337

2007 29,090 8 32

Q4 9,476 1.12 24.30% 2,298

2008 36,640 9 36 2002 Q1 10,448 1.1 25.35% 3,334

2009 32,090 10 40

Q2 11,384 1.09 25.12% 3,294

2010 29,650 11 44

Q3 12,277 1.08 24.88% 3,261

2011 33,670 12 48

Q4 13,120 1.07 24.65% 3,231

2012 29,350 13 52 2003 Q1 13,910 1.06 25.18% 4,054

2013 29,350 14 56

Q2 14,659 1.05 24.94% 4,030

15

Q3 15,384 1.05 24.94% 4,013

16

Q4 16,100 1.05 24.94% 4,002

17

2004 Q1 16,814 1.04 25.12% 4,678

18

Q2 17,493 1.04 25.12% 4,660

19

Q3 18,092 1.03 24.88% 4,633

20

Q4 18,570 1.03 24.88% 4,598

21

2005 Q1 18,904 1.02 25.12% 4,959

22

Q2 19,162 1.01 24.88% 4,938

23

Q3 19,431 1.01 24.88% 4,940

24

Q4 19,800 1.02 25.12% 4,964

25

2006 Q1 20,340 1.03 24.76% 5,679

26

Q2 21,054 1.04 25.00% 5,722

27

Q3 21,926 1.04 25.00% 5,757

28

Q4 22,940 1.05 25.24% 5,783

29

2007 Q1 24,097 1.05 24.76% 7,199

30

Q2 25,457 1.06 25.00% 7,240

31

Q3 27,096 1.06 25.00% 7,294

32

Q4 29,090 1.07 25.24% 7,357

33

2008 Q1 31,428 1.08 25.47% 9,340

34

Q2 33,758 1.07 25.24% 9,286

35

Q3 35,641 1.06 25.00% 9,127

36

Q4 36,640 1.03 24.29% 8,887

37

2009 Q1 36,457 1 25.84% 8,250

38

Q2 35,363 0.97 25.06% 8,043

39

Q3 33,770 0.95 24.55% 7,918

146

40

Q4 32,090 0.95 24.55% 7,879

41

2010 Q1 30,687 0.96 24.43% 7,228

42

Q2 29,731 0.97 24.68% 7,323

43

Q3 29,344 0.99 25.19% 7,461

44

Q4 29,650 1.01 25.70% 7,638

45

2011 Q1 30,667 1.03 24.94% 8,433

46

Q2 32,005 1.04 25.18% 8,509

47

Q3 33,170 1.04 25.18% 8,451

48

Q4 33,670 1.02 24.70% 8,277

49

2012 Q1 33,170 0.99 25.58% 7,480

50

Q2 31,974 0.96 24.81% 7,320

51

Q3 30,547 0.96 24.81% 7,254

52

Q4 29,350 0.96 24.81% 7,296

53

2013 Q1 28,742 0.98 24.44% 7,185

54

Q2 28,655 1 24.94% 7,315

55

Q3 28,916 1.01 25.19% 7,404

56 Q4 29,350 1.02 25.44% 7,447

- 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 9.000

10.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet/Tremujorët

CSE (Sipas tremujorëve)

CSE (Sipas

tremujorëve)

- 5.000

10.000

15.000 20.000 25.000 30.000

35.000 40.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet

CSE (Sipas viteve)

CSE (Sipas viteve)

147

Vitet

ISE

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

ISE

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

ISE

(Sipas

tremujor

ëve)

2004 8,826 5 20 2001 Q1 852 1.6 21.29% 337

2005 7,187 6 24

Q2 1,147 1.35 28.67% 453

2006 7,953 7 28

Q3 1,398 1.22 25.95% 410

2007 13,128 8 32

Q4 1,581 1.13 24.08% 381

2008 17,069 9 36 2002 Q1 1,679 1.06 27.04% 395

2009 6,976 10 40

Q2 1,689 1.01 25.61% 374

2010 6,176 11 44

Q3 1,615 0.96 24.35% 355

2011 9,542 12 48

Q4 1,459 0.9 23.00% 336

2012 8,029 13 52 2003 Q1 1,260 0.86 18.54% 443

2013 8,029 14 56

Q2 1,202 0.95 20.48% 489

15

Q3 1,505 1.25 26.88% 642

16

Q4 2,390 1.59 34.09% 815

17

2004 Q1 3,963 1.66 29.63% 2,615

18

Q2 5,871 1.48 26.47% 2,336

19

Q3 7,648 1.3 23.28% 2,055

20

Q4 8,826 1.15 20.62% 1,820

21

2005 Q1 9,079 1.03 27.04% 1,943

22

Q2 8,641 0.95 25.02% 1,798

23

Q3 7,886 0.91 23.99% 1,724

24

Q4 7,187 0.91 23.96% 1,722

25

2006 Q1 6,849 0.95 23.20% 1,845

26

Q2 6,895 1.01 24.51% 1,949

27

Q3 7,278 1.06 25.70% 2,044

28

Q4 7,953 1.09 26.60% 2,115

29

2007 Q1 8,880 1.12 24.63% 3,233

30

Q2 10,051 1.13 24.96% 3,277

31

Q3 11,467 1.14 25.16% 3,303

32

Q4 13,128 1.14 25.25% 3,315

33

2008 Q1 14,953 1.14 26.62% 4,544

34

Q2 16,540 1.11 25.86% 4,414

35

Q3 17,406 1.05 24.60% 4,199

36

Q4 17,069 0.98 22.92% 3,912

37

2009 Q1 15,249 0.89 27.86% 1,944

38

Q2 12,473 0.82 25.50% 1,779

148

39

Q3 9,472 0.76 23.68% 1,652

40

Q4 6,976 0.74 22.96% 1,602

41

2010 Q1 5,552 0.8 20.32% 1,255

42

Q2 5,112 0.92 23.51% 1,452

43

Q3 5,404 1.06 26.99% 1,667

44

Q4 6,176 1.14 29.18% 1,802

45

2011 Q1 7,185 1.16 26.07% 2,488

46

Q2 8,217 1.14 25.63% 2,446

47

Q3 9,071 1.1 24.74% 2,361

48

Q4 9,542 1.05 23.57% 2,249

49

2012 Q1 9,497 1 25.97% 2,085

50

Q2 9,083 0.96 24.96% 2,004

51

Q3 8,521 0.94 24.48% 1,965

52

Q4 8,029 0.94 24.59% 1,974

53

2013 Q1 7,776 0.97 24.21% 1,944

54

Q2 7,740 1 24.88% 1,998

55

Q3 7,848 1.01 25.34% 2,035

56 Q4 8,029 1.02 25.57% 2,053

-

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

est

imet

Vitet/Tremujorët

ISE (Sipas tremujorëve)

ISE (Sipastremujorëve)

-

5.000

10.000

15.000

20.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

esti

met

Vitet

ISE (Sipas viteve)

ISE (Sipas…

149

Vitet

GSE

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

GSE

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

GSE

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 1,190 1 4 2000 Q1 271 1.00 16.67% 199

2001 2,390 2 8

Q2 569 2.10 35.01% 416

2002 3,422 3 12

Q3 877 1.54 25.70% 306

2003 4,434 4 16

Q4 1,190 1.36 22.62% 269

2004 4,690 5 20 2001 Q1 1,503 1.26 26.50% 634

2005 4,739 6 24

Q2 1,811 1.20 25.28% 604

2006 5,534 7 28

Q3 2,109 1.16 24.44% 584

2007 8,005 8 32

Q4 2,390 1.13 23.78% 568

2008 9,591 9 36 2002 Q1 2,653 1.11 25.37% 868

2009 7,989 10 40

Q2 2,905 1.09 25.02% 856

2010 7,274 11 44

Q3 3,158 1.09 24.84% 850

2011 8,446 12 48

Q4 3,422 1.08 24.76% 847

2012 7,580 13 52 2003 Q1 3,702 1.08 25.35% 1,124

2013 7,580 14 56

Q2 3,980 1.08 25.19% 1,117

15

Q3 4,232 1.06 24.91% 1,105

16

Q4 4,434 1.05 24.55% 1,088

17

2004 Q1 4,568 1.03 25.40% 1,191

18

Q2 4,645 1.02 25.07% 1,175

19

Q3 4,680 1.01 24.84% 1,165

20

Q4 4,690 1.00 24.70% 1,159

21

2005 Q1 4,690 1.00 24.94% 1,182

22

Q2 4,691 1.00 24.94% 1,182

23

Q3 4,704 1.00 25.00% 1,185

24

Q4 4,739 1.01 25.12% 1,190

25

2006 Q1 4,810 1.01 24.40% 1,350

26

Q2 4,944 1.03 24.71% 1,368

27

Q3 5,175 1.05 25.17% 1,393

28

Q4 5,534 1.07 25.71% 1,423

29

2007 Q1 6,039 1.09 24.88% 1,991

30

Q2 6,654 1.10 25.12% 2,010

31

Q3 7,326 1.10 25.10% 2,009

32

Q4 8,005 1.09 24.91% 1,994

33

2008 Q1 8,637 1.08 25.77% 2,472

34

Q2 9,157 1.06 25.33% 2,429

35

Q3 9,497 1.04 24.78% 2,376

36

Q4 9,591 1.01 24.12% 2,314

37

2009 Q1 9,399 0.98 25.64% 2,049

38

Q2 8,998 0.96 25.05% 2,001

39

Q3 8,493 0.94 24.70% 1,973

150

40

Q4 7,989 0.94 24.61% 1,966

41

2010 Q1 7,579 0.95 24.27% 1,766

42

Q2 7,304 0.96 24.66% 1,794

43

Q3 7,193 0.98 25.20% 1,833

44

Q4 7,274 1.01 25.87% 1,882

45

2011 Q1 7,551 1.04 25.00% 2,111

46

Q2 7,923 1.05 25.27% 2,134

47

Q3 8,264 1.04 25.12% 2,121

48

Q4 8,446 1.02 24.61% 2,079

49

2012 Q1 8,383 0.99 25.49% 1,932

50

Q2 8,145 0.97 24.95% 1,892

51

Q3 7,841 0.96 24.72% 1,874

52

Q4 7,580 0.97 24.83% 1,882

53

2013 Q1 7,447 0.98 24.56% 1,862

54

Q2 7,428 1.00 24.93% 1,890

55

Q3 7,485 1.01 25.19% 1,909

56 Q4 7,580 1.01 25.32% 1,919

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

Vitet/Tremujorët

GSE (Sipas tremujorëve)

GSE (Sipastremujorëve)

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

ita

re

Vitet

GSE (Sipas viteve)

GSE (Sipas viteve)

151

Vitet

NxSE

(Sipas

viteve)

Tre

mu

jor

ët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

NxSEP

rogresi

ve

Indek

set

Strukt

ura %

NxSE

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 -1,012 1 4 2000 Q1 -254 1 17.12% -173

2001 -2,056 2 8

Q2 -519 2.04 34.93% -354

2002 -3,100 3 12

Q3 -769 1.48 25.34% -257

2003 -3,820 4 16

Q4 -1,012 1.32 22.60% -228

2004 -6,293 5 20 2001 Q1 -1,255 1.24 25.94% -534

2005 -5,294 6 24

Q2 -1,505 1.2 25.10% -516

2006 -6,300 7 28

Q3 -1,770 1.18 24.69% -506

2007 -9,430 8 32

Q4 -2,056 1.16 24.27% -500

2008 -12,680 9 36 2002 Q1 -2,364 1.15 25.90% -804

2009 -7,090 10 40

Q2 -2,665 1.13 25.45% -788

2010 -6,310 11 44

Q3 -2,922 1.1 24.77% -767

2011 -7,180 12 48

Q4 -3,100 1.06 23.87% -742

2012 -6,850 13 52 2003 Q1 -3,186 1.03 24.47% -931

2013 -6,850 14 56

Q2 -3,263 1.02 24.23% -928

15

Q3 -3,439 1.05 24.94% -955

16

Q4 -3,820 1.11 26.37% -1,006

17

2004 Q1 -4,463 1.17 25.77% -1,621

18

Q2 -5,221 1.17 25.77% -1,623

19

Q3 -5,897 1.13 24.89% -1,567

20

Q4 -6,293 1.07 23.57% -1,481

21

2005 Q1 -6,278 1 26.11% -1,378

22

Q2 -5,978 0.95 24.80% -1,316

23

Q3 -5,586 0.93 24.28% -1,291

24

Q4 -5,294 0.95 24.80% -1,309

25

2006 Q1 -5,252 0.99 23.68% -1,495

26

Q2 -5,445 1.04 24.88% -1,562

27

Q3 -5,814 1.07 25.60% -1,609

28

Q4 -6,300 1.08 25.84% -1,633

29

2007 Q1 -6,865 1.09 24.60% -2,322

30

Q2 -7,540 1.1 24.83% -2,341

31

Q3 -8,378 1.11 25.06% -2,368

32

Q4 -9,430 1.13 25.51% -2,399

33

2008 Q1 -10,682 1.13 26.22% -3,331

34

Q2 -11,864 1.11 25.75% -3,266

35

Q3 -12,642 1.07 24.83% -3,133

36

Q4 -12,680 1 23.20% -2,949

37

2009 Q1 -11,774 0.93 26.88% -1,901

38

Q2 -10,242 0.87 25.14% -1,781

39

Q3 -8,531 0.83 23.99% -1,706

152

40

Q4 -7,090 0.83 23.99% -1,702

41

2010 Q1 -6,262 0.88 22.68% -1,432

42

Q2 -5,975 0.95 24.48% -1,546

43

Q3 -6,050 1.01 26.03% -1,641

44

Q4 -6,310 1.04 26.80% -1,691

45

2011 Q1 -6,602 1.05 25.36% -1,818

46

Q2 -6,867 1.04 25.12% -1,808

47

Q3 -7,072 1.03 24.88% -1,790

48

Q4 -7,180 1.02 24.64% -1,764

49

2012 Q1 -7,172 1 25.32% -1,731

50

Q2 -7,082 0.99 25.06% -1,711

51

Q3 -6,958 0.98 24.81% -1,703

52

Q4 -6,850 0.98 24.81% -1,706

53

2013 Q1 -6,794 0.99 24.75% -1,699

54

Q2 -6,786 1 25.00% -1,710

55

Q3 -6,810 1 25.00% -1,718

56 Q4 -6,850 1.01 25.25% -1,722

(3.500)

(3.000)

(2.500)

(2.000)

(1.500)

(1.000)

(500)

-

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

Q2

Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et N

eto

Vitet/Tremujorët

NxSE (Sipas tremujorëve)

NxSE (Sipastremujorëve)

(14.000)

(12.000)

(10.000)

(8.000)

(6.000)

(4.000)

(2.000)

-

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

spo

rtet

Net

o

Vitet

NxSE (Sipas viteve)

NxSE (Sipas…

153

Vitet

PBBMZ

(Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

PBBMZ

Progresi

ve

Inde

kset

Strukt

ura %

PBBMZ

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 984 1 4 2000 Q1 841 1 24.03% 237

2001 1,160 2 8

Q2 883 1.05 25.23% 248

2002 1,284 3 12

Q3 932 1.06 25.36% 250

2003 1,708 4 16

Q4 984 1.06 25.37% 250

2004 2,073 5 20 2001 Q1 1,036 1.05 25.26% 293

2005 2,257 6 24

Q2 1,085 1.05 25.13% 291

2006 2,696 7 28

Q3 1,128 1.04 24.94% 289

2007 3,673 8 32

Q4 1,160 1.03 24.67% 286

2008 4,538 9 36 2002 Q1 1,182 1.02 24.83% 319

2009 4,159 10 40

Q2 1,202 1.02 24.78% 318

2010 4,115 11 44

Q3 1,232 1.02 24.98% 321

2011 4,502 12 48

Q4 1,284 1.04 25.40% 326

2012 4,046 13 52 2003 Q1 1,367 1.06 24.78% 423

2013 4,429 14 56

Q2 1,471 1.08 25.05% 428

15

Q3 1,589 1.08 25.15% 429

16

Q4 1,708 1.07 25.02% 427

17

2004 Q1 1,819 1.06 25.36% 526

18

Q2 1,919 1.05 25.13% 521

19

Q3 2,004 1.04 24.87% 516

20

Q4 2,073 1.03 24.64% 511

21

2005 Q1 2,125 1.03 25.09% 566

22

Q2 2,166 1.02 24.95% 563

23

Q3 2,207 1.02 24.94% 563

24

Q4 2,257 1.02 25.03% 565

25

2006 Q1 2,324 1.03 24.62% 664

26

Q2 2,415 1.04 24.85% 670

27

Q3 2,537 1.05 25.12% 677

28

Q4 2,696 1.06 25.41% 685

29

2007 Q1 2,895 1.07 24.85% 913

30

Q2 3,129 1.08 25.01% 919

31

Q3 3,391 1.08 25.08% 921

32

Q4 3,673 1.08 25.06% 920

33

2008 Q1 3,961 1.08 25.57% 1,160

34

Q2 4,226 1.07 25.29% 1,148

35

Q3 4,430 1.05 24.85% 1,128

36

Q4 4,538 1.02 24.29% 1,102

37

2009 Q1 4,527 1 25.49% 1,060

38

Q2 4,430 0.98 25.00% 1,040

39

Q3 4,292 0.97 24.75% 1,029

154

40

Q4 4,159 0.97 24.76% 1,029

41

2010 Q1 4,068 0.98 24.52% 1,009

42

Q2 4,029 0.99 24.82% 1,021

43

Q3 4,044 1 25.16% 1,035

44

Q4 4,115 1.02 25.50% 1,049

45

2011 Q1 4,236 1.03 25.16% 1,133

46

Q2 4,371 1.03 25.22% 1,135

47

Q3 4,475 1.02 25.02% 1,126

48

Q4 4,502 1.01 24.59% 1,107

49

2012 Q1 4,426 0.98 25.24% 1,021

50

Q2 4,286 0.97 24.86% 1,006

51

Q3 4,141 0.97 24.81% 1,004

52

Q4 4,046 0.98 25.09% 1,015

53

2013 Q1 4,047 1 24.44% 1,083

54

Q2 4,129 1.02 24.93% 1,104

55

Q3 4,265 1.03 25.24% 1,118

56 Q4 4,429 1.04 25.38% 1,124

-

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4Q2Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Pro

du

kti

i b

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet/Tremujorët

PBBMZ (Sipas tremujorëve)

PBBMZ (Sipas

tremujorëve)

- 500

1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

Bre

nd

shëm

Bru

to

Vitet

PBBMZ (Sipas viteve)

PBBMZ (Sipas viteve)

155

Vitet

CMZ

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progres

ivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

CMZ

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

CMZ

(Sipas

tremuj

orëve)

2000 689 1 4 2000 Q1 1 1 23.63% 163

2001 869 2 8

Q2 1.08 1.08 25.56% 176

2002 1,039 3 12

Q3 1.08 1.08 25.45% 175

2003 1,267 4 16

Q4 1.07 1.07 25.36% 175

2004 1,516 5 20 2001 Q1 1.07 1.07 25.17% 219

2005 1,577 6 24

Q2 1.06 1.06 25.07% 218

2006 2,084 7 28

Q3 1.06 1.06 24.95% 217

2007 3,246 8 32

Q4 1.05 1.05 24.82% 216

2008 4,140 9 36 2002 Q1 1.05 1.05 25.06% 260

2009 3,492 10 40

Q2 1.05 1.05 24.98% 260

2010 3,382 11 44

Q3 1.04 1.04 24.96% 259

2011 3,713 12 48

Q4 1.05 1.04 24.99% 260

2012 3,382 13 52 2003 Q1 1.05 1.05 24.89% 315

2013 3,682 14 56

Q2 1.05 1.05 24.97% 316

15

Q3 1.05 1.05 25.02% 317

16

Q4 1.06 1.06 25.12% 318

17

2004 Q1 1.06 1.06 25.28% 383

18

Q2 1.05 1.05 25.19% 382

19

Q3 1.04 1.04 24.95% 378

20

Q4 1.03 1.03 24.58% 373

21

2005 Q1 1.01 1.01 25.05% 395

22

Q2 1 1 24.83% 392

23

Q3 1.01 1.01 24.90% 393

24

Q4 1.02 1.02 25.22% 398

25

2006 Q1 1.04 1.04 24.24% 505

26

Q2 1.06 1.06 24.78% 516

27

Q3 1.08 1.08 25.28% 527

28

Q4 1.1 1.1 25.70% 536

29

2007 Q1 1.12 1.12 24.99% 811

30

Q2 1.12 1.12 25.10% 815

31

Q3 1.12 1.12 25.04% 813

32

Q4 1.11 1.11 24.88% 807

33

2008 Q1 1.1 1.1 25.86% 1,071

34

Q2 1.08 1.08 25.39% 1,051

35

Q3 1.05 1.05 24.76% 1,025

36

Q4 1.02 1.02 23.98% 993

37

2009 Q1 0.98 0.98 25.66% 896

38

Q2 0.96 0.96 24.99% 872

39

Q3 0.95 0.95 24.65% 861

40

Q4 0.95 0.95 24.70% 863

156

41

2010 Q1 0.96 0.96 24.29% 821

42

Q2 0.98 0.98 24.79% 838

43

Q3 1 1 25.26% 854

44

Q4 1.02 1.02 25.67% 868

45

2011 Q1 1.03 1.03 25.16% 934

46

Q2 1.03 1.03 25.21% 936

47

Q3 1.02 1.02 25.01% 929

48

Q4 1.01 1.01 24.61% 914

49

2012 Q1 0.99 0.99 25.23% 853

50

Q2 0.97 0.97 24.88% 841

51

Q3 0.97 0.97 24.81% 839

52

Q4 0.98 0.98 25.08% 848

53

2013 Q1 1 1 24.49% 902

54

Q2 1.02 1.02 24.94% 918

55

Q3 1.03 1.03 25.22% 929

56 Q4 1.04 1.04 25.35% 933

-

200

400

600

800

1.000

1.200

Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet/Tremujorët

CMZ (Sipas tremujorëve)

CMZ (Sipastremujorëve)

- 500

1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ko

nsu

mi

Vitet

CMZ (Sipas viteve)

CMZ (Sipas viteve)

157

Vitet

IMZ

(Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

IMZ

Progresi

ve

Inde

kset

Strukt

ura %

IMZ

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 220 1 4 2000 Q1 1 1 23.56% 52

2001 272 2 8

Q2 1.07 1.07 25.19% 55

2002 241 3 12

Q3 1.09 1.09 25.59% 56

2003 263 4 16

Q4 1.09 1.09 25.66% 57

2004 345 5 20 2001 Q1 1.09 1.08 25.75% 70

2005 400 6 24

Q2 1.07 1.07 25.29% 69

2006 686 7 28

Q3 1.05 1.05 24.82% 67

2007 1,242 8 32

Q4 1.02 1.02 24.15% 66

2008 1,846 9 36 2002 Q1 0.99 0.99 25.48% 61

2009 1,128 10 40

Q2 0.97 0.97 24.90% 60

2010 938 11 44

Q3 0.96 0.96 24.78% 60

2011 819 12 48

Q4 0.96 0.97 24.84% 60

2012 790 13 52 2003 Q1 0.99 0.99 24.15% 63

2013 859 14 56

Q2 1.01 1.01 24.66% 65

15

Q3 1.03 1.04 25.27% 67

16

Q4 1.06 1.06 25.93% 68

17

2004 Q1 1.08 1.08 25.22% 87

18

Q2 1.08 1.08 25.25% 87

19

Q3 1.07 1.07 25.03% 86

20

Q4 1.05 1.05 24.49% 85

21

2005 Q1 1.02 1.02 24.65% 99

22

Q2 1.02 1.02 24.57% 98

23

Q3 1.04 1.04 24.96% 100

24

Q4 1.07 1.07 25.83% 103

25

2006 Q1 1.12 1.12 24.41% 167

26

Q2 1.15 1.15 25.02% 172

27

Q3 1.16 1.16 25.30% 173

28

Q4 1.16 1.16 25.27% 173

29

2007 Q1 1.15 1.15 24.85% 308

30

Q2 1.15 1.15 24.88% 309

31

Q3 1.16 1.16 25.02% 311

32

Q4 1.17 1.17 25.25% 313

33

2008 Q1 1.17 1.17 26.49% 489

34

Q2 1.14 1.14 25.80% 476

35

Q3 1.09 1.09 24.61% 454

36

Q4 1.02 1.02 23.10% 426

37

2009 Q1 0.95 0.95 26.72% 301

38

Q2 0.89 0.89 25.10% 283

39

Q3 0.85 0.85 24.12% 272

40

Q4 0.85 0.85 24.07% 272

158

41

2010 Q1 0.9 0.9 23.45% 220

42

Q2 0.95 0.95 24.81% 233

43

Q3 0.98 0.98 25.75% 242

44

Q4 0.99 0.99 25.99% 244

45

2011 Q1 0.98 0.98 25.31% 207

46

Q2 0.97 0.97 24.96% 205

47

Q3 0.96 0.96 24.84% 203

48

Q4 0.96 0.96 24.89% 204

49

2012 Q1 0.97 0.97 24.58% 194

50

Q2 0.98 0.99 24.84% 196

51

Q3 1 1 25.16% 199

52

Q4 1.01 1.01 25.42% 201

53

2013 Q1 1.02 1.01 24.85% 213

54

Q2 1.02 1.02 24.97% 215

55

Q3 1.02 1.02 25.08% 215

56 Q4 1.03 1.03 25.10% 216

-

100

200

300

400

500

600

Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet/Tremujorët

IMZ (Sipas tremujorëve)

IMZ (Sipastremujorëve)

-

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

1.800

2.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

esti

met

Vitet

IMZ (Sipas viteve)

IMZ (Sipas viteve)

159

Vitet

GMZ

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

GMZ

Progres

ive

Indek

set

Strukt

ura %

GMZ

(Sipas

tremuj

orëve)

2000 216 1 4 2000 Q1 152 1 22.87% 49

2001 292 2 8

Q2 170 1.12 25.58% 55

2002 319 3 12

Q3 192 1.13 25.83% 56

2003 457 4 16

Q4 216 1.13 25.73% 56

2004 545 5 20 2001 Q1 240 1.11 25.75% 75

2005 676 6 24

Q2 262 1.09 25.30% 74

2006 728 7 28

Q3 280 1.07 24.77% 72

2007 739 8 32

Q4 292 1.04 24.17% 71

2008 1,027 9 36 2002 Q1 297 1.02 24.87% 79

2009 923 10 40

Q2 299 1.01 24.62% 79

2010 964 11 44

Q3 305 1.02 24.94% 80

2011 968 12 48

Q4 319 1.05 25.57% 82

2012 873 13 52 2003 Q1 347 1.09 24.86% 114

2013 794 14 56

Q2 384 1.11 25.29% 115

15

Q3 422 1.1 25.11% 115

16

Q4 457 1.08 24.75% 113

17

2004 Q1 483 1.06 25.28% 138

18

Q2 504 1.04 24.96% 136

19

Q3 523 1.04 24.82% 135

20

Q4 545 1.04 24.93% 136

21

2005 Q1 575 1.06 24.99% 169

22

Q2 609 1.06 25.09% 170

23

Q3 644 1.06 25.05% 169

24

Q4 676 1.05 24.87% 168

25

2006 Q1 702 1.04 25.48% 186

26

Q2 721 1.03 25.20% 183

27

Q3 730 1.01 24.84% 181

28

Q4 728 1 24.47% 178

29

2007 Q1 715 0.98 24.45% 181

30

Q2 703 0.98 24.48% 181

31

Q3 707 1.01 25.04% 185

32

Q4 739 1.05 26.03% 192

33

2008 Q1 808 1.09 25.17% 258

34

Q2 895 1.11 25.50% 262

35

Q3 976 1.09 25.10% 258

36

Q4 1,027 1.05 24.22% 249

37

2009 Q1 1,030 1 25.75% 238

38

Q2 1,000 0.97 24.92% 230

39

Q3 957 0.96 24.57% 227

160

40

Q4 923 0.96 24.76% 228

41

2010 Q1 913 0.99 24.46% 236

42

Q2 923 1.01 25.00% 241

43

Q3 943 1.02 25.26% 244

44

Q4 964 1.02 25.28% 244

45

2011 Q1 978 1.01 25.34% 245

46

Q2 983 1.01 25.10% 243

47

Q3 980 1 24.90% 241

48

Q4 968 0.99 24.67% 239

49

2012 Q1 949 0.98 25.15% 219

50

Q2 925 0.97 25.01% 218

51

Q3 898 0.97 24.91% 217

52

Q4 873 0.97 24.94% 217

53

2013 Q1 850 0.97 24.93% 198

54

Q2 830 0.98 25.00% 198

55

Q3 812 0.98 25.04% 199

56 Q4 794 0.98 25.03% 199

-

50

100

150

200

250

300

Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Shp

enzi

met

qev

erit

are

Vitet/Tremujorët

GMZ (Sipas tremujorëve)

GMZ (Sipas

tremujorëve)

-

200

400

600

800

1.000

1.200

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Shp

enzi

me

t q

ever

itar

e

Vitet

GMZ (Sipas viteve)

GMZ (Sipas viteve)

161

Vitet

NxMZ

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progres

ivë

Vite

t

Tremuj

orët/

sipas

viteve

NxMZ

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

NxMZ

(Sipas

tremuj

orëve)

2000 -141 1 4 2000 Q1 1 1 17.32% -24

2001 -273 2 8

Q2 1.89 1.91 32.71% -46

2002 -315 3 12

Q3 1.53 1.52 26.49% -37

2003 -280 4 16

Q4 1.36 1.36 23.48% -33

2004 -333 5 20 2001 Q1 1.26 1.26 26.72% -73

2005 -396 6 24

Q2 1.2 1.2 25.33% -69

2006 -802 7 28

Q3 1.15 1.15 24.45% -67

2007 -1,554 8 32

Q4 1.11 1.11 23.49% -64

2008 -2,475 9 36 2002 Q1 1.08 1.08 26.05% -82

2009 -1,384 10 40

Q2 1.05 1.05 25.25% -80

2010 -1,169 11 44

Q3 1.02 1.02 24.66% -78

2011 -998 12 48

Q4 1 1 24.03% -76

2012 -998 13 52 2003 Q1 0.97 0.97 25.01% -70

2013 -906 14 56

Q2 0.96 0.96 24.65% -69

15

Q3 0.97 0.96 24.87% -69

16

Q4 0.99 0.99 25.47% -71

17

2004 Q1 1.03 1.03 24.62% -82

18

Q2 1.06 1.05 25.27% -84

19

Q3 1.06 1.06 25.28% -84

20

Q4 1.04 1.04 24.83% -83

21

2005 Q1 1.01 1.01 24.21% -96

22

Q2 1.01 1.01 24.28% -96

23

Q3 1.05 1.05 25.04% -99

24

Q4 1.11 1.11 26.46% -105

25

2006 Q1 1.17 1.17 24.61% -197

26

Q2 1.2 1.21 25.24% -203

27

Q3 1.21 1.2 25.26% -202

28

Q4 1.19 1.19 24.90% -200

29

2007 Q1 1.17 1.17 24.78% -385

30

Q2 1.17 1.17 24.78% -385

31

Q3 1.18 1.18 25.03% -389

32

Q4 1.2 1.2 25.41% -395

33

2008 Q1 1.2 1.2 26.76% -662

34

Q2 1.17 1.17 25.93% -642

35

Q3 1.1 1.1 24.53% -607

36

Q4 1.03 1.03 22.78% -564

37

2009 Q1 0.94 0.94 27.08% -375

38

Q2 0.87 0.87 25.15% -348

39

Q3 0.83 0.83 23.93% -331

162

40

Q4 0.83 0.83 23.84% -330

41

2010 Q1 0.88 0.88 22.99% -269

42

Q2 0.95 0.95 24.81% -290

43

Q3 1 1 26.02% -304

44

Q4 1.01 1 26.18% -306

45

2011 Q1 0.98 0.98 25.45% -254

46

Q2 0.96 0.96 24.89% -248

47

Q3 0.95 0.95 24.70% -247

48

Q4 0.96 0.96 24.96% -249

49

2012 Q1 0.98 0.98 24.57% -245

50

Q2 1 1 25.08% -250

51

Q3 1.01 1.01 25.23% -252

52

Q4 1.01 1 25.12% -251

53

2013 Q1 0.99 0.99 25.38% -230

54

Q2 0.98 0.98 25.07% -227

55

Q3 0.97 0.97 24.84% -225

56 Q4 0.96 0.96 24.71% -224

(700)

(600)

(500)

(400)

(300)

(200)

(100)

-

Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et N

eto

Vitet/Tremujorët

NxMZ (Sipas tremujorëve)

NxMZ (Sipastremujorëve)

(3.000)

(2.500)

(2.000)

(1.500)

(1.000)

(500)

-

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et

Net

o

Vitet

NxMZ (Sipas viteve)

NxMZ (Sipas viteve)

163

Vite

t

PBBM

A

(Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vite

t

Tremu

jorët/

sipas

viteve

PBBMA

Progresi

ve

Inde

kset

Struktu

ra %

PBBM

A

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 3,584 1 4 2000 Q1 1 1 25.24% 905

2001 3,437 2 8

Q2 0.99 0.99 25.02% 897

2002 3,791 3 12

Q3 0.99 0.99 24.90% 893

2003 4,756 4 16

Q4 0.98 0.98 24.84% 890

2004 5,514 5 20 2001 Q1 0.98 0.98 24.86% 854

2005 5,985 6 24

Q2 0.99 0.99 24.91% 856

2006 6,561 7 28

Q3 0.99 0.99 25.02% 860

2007 8,161 8 32

Q4 1 1 25.20% 866

2008 9,834 9 36 2002 Q1 1.01 1.01 24.56% 931

2009 9,313 10 40

Q2 1.02 1.02 24.84% 942

2010 9,340 11 44

Q3 1.03 1.03 25.14% 953

2011 10,395 12 48

Q4 1.04 1.04 25.45% 965

2012 9,576 13 52 2003 Q1 1.06 1.06 24.93% 1,186

2013 10,223 14 56

Q2 1.06 1.06 25.07% 1,192

15

Q3 1.06 1.06 25.06% 1,192

16

Q4 1.06 1.06 24.94% 1,186

17

2004 Q1 1.05 1.05 25.24% 1,392

18

Q2 1.04 1.04 25.06% 1,382

19

Q3 1.03 1.03 24.91% 1,374

20

Q4 1.03 1.03 24.79% 1,367

21

2005 Q1 1.03 1.03 25.11% 1,503

22

Q2 1.02 1.02 25.03% 1,498

23

Q3 1.02 1.02 24.96% 1,494

24

Q4 1.02 1.02 24.91% 1,491

25

2006 Q1 1.02 1.02 24.82% 1,629

26

Q2 1.02 1.02 24.89% 1,632

27

Q3 1.02 1.02 25.03% 1,642

28

Q4 1.03 1.03 25.26% 1,657

29

2007 Q1 1.05 1.05 24.74% 2,019

30

Q2 1.05 1.05 24.96% 2,037

31

Q3 1.06 1.06 25.11% 2,049

32

Q4 1.06 1.06 25.19% 2,056

33

2008 Q1 1.06 1.06 25.40% 2,498

34

Q2 1.06 1.06 25.23% 2,482

35

Q3 1.04 1.04 24.91% 2,450

36

Q4 1.03 1.03 24.46% 2,405

37

2009 Q1 1 1 25.42% 2,367

38

Q2 0.99 0.99 25.01% 2,329

39

Q3 0.98 0.98 24.80% 2,309

164

40

Q4 0.98 0.98 24.77% 2,308

41

2010 Q1 0.98 0.98 24.58% 2,296

42

Q2 0.99 0.99 24.83% 2,319

43

Q3 1.01 1.01 25.12% 2,346

44

Q4 1.02 1.02 25.47% 2,379

45

2011 Q1 1.03 1.03 25.13% 2,612

46

Q2 1.04 1.04 25.21% 2,620

47

Q3 1.03 1.03 25.03% 2,602

48

Q4 1.01 1.01 24.63% 2,561

49

2012 Q1 0.99 0.99 25.27% 2,420

50

Q2 0.98 0.98 24.90% 2,385

51

Q3 0.97 0.97 24.81% 2,376

52

Q4 0.98 0.98 25.02% 2,396

53

2013 Q1 1 1 24.55% 2,510

54

Q2 1.01 1.01 24.95% 2,550

55

Q3 1.02 1.02 25.20% 2,576

56 Q4 1.03 1.03 25.31% 2,587

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4 Q2 Q4

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

i B

ren

shëm

Bru

to

Vitet/Tremujorët

PBBMA (Sipas tremujorëve)

PBBMA (Sipastremujorëve)

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

I B

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet

PBBMA (Sipas viteve)

PBBMA (Sipas viteve)

165

Vite

t

CMA

(Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Trem

ujorët/

sipas

viteve

CMA

Progre

sive

Inde

kset

Strukt

ura %

CMA

(Sipas

tremujorë

ve)

2000 2,670 1 4 2000 Q1 2,931 1 25.59% 683

2001 2,407 2 8

Q2 2,874 0.98 25.09% 670

2002 2,924 3 12

Q3 2,781 0.97 24.76% 661

2003 3,664 4 16

Q4 2,670 0.96 24.57% 656

2004 4,329 5 20 2001 Q1 2,559 0.96 24.59% 592

2005 4,624 6 24

Q2 2,466 0.96 24.72% 595

2006 5,131 7 28

Q3 2,409 0.98 25.06% 603

2007 6,257 8 32

Q4 2,407 1 25.63% 617

2008 7,892 9 36 2002 Q1 2,471 1.03 24.44% 715

2009 7,129 10 40

Q2 2,591 1.05 24.97% 730

2010 6,917 11 44

Q3 2,748 1.06 25.25% 738

2011 7,806 12 48

Q4 2,924 1.06 25.34% 741

2012 6,454 13 52 2003 Q1 3,105 1.06 25.09% 919

2013 7,049 14 56

Q2 3,289 1.06 25.03% 917

15

Q3 3,475 1.06 24.97% 915

16

Q4 3,664 1.05 24.91% 913

17

2004 Q1 3,854 1.05 25.22% 1,092

18

Q2 4,035 1.05 25.10% 1,087

19

Q3 4,197 1.04 24.94% 1,080

20

Q4 4,329 1.03 24.73% 1,071

21

2005 Q1 4,424 1.02 25.13% 1,162

22

Q2 4,494 1.02 24.98% 1,155

23

Q3 4,555 1.01 24.93% 1,153

24

Q4 4,624 1.02 24.96% 1,154

25

2006 Q1 4,714 1.02 24.83% 1,274

26

Q2 4,829 1.02 24.95% 1,280

27

Q3 4,968 1.03 25.06% 1,286

28

Q4 5,131 1.03 25.16% 1,291

29

2007 Q1 5,322 1.04 24.67% 1,544

30

Q2 5,560 1.04 24.85% 1,555

31

Q3 5,864 1.05 25.09% 1,570

32

Q4 6,257 1.07 25.38% 1,588

33

2008 Q1 6,740 1.08 25.41% 2,005

34

Q2 7,237 1.07 25.33% 1,999

35

Q3 7,653 1.06 24.94% 1,968

36

Q4 7,892 1.03 24.32% 1,920

37

2009 Q1 7,890 1 25.63% 1,827

38

Q2 7,703 0.98 25.03% 1,785

39

Q3 7,421 0.96 24.70% 1,761

166

40

Q4 7,129 0.96 24.63% 1,756

41

2010 Q1 6,905 0.97 24.39% 1,687

42

Q2 6,781 0.98 24.73% 1,711

43

Q3 6,778 1 25.17% 1,741

44

Q4 6,917 1.02 25.70% 1,778

45

2011 Q1 7,195 1.04 25.23% 1,969

46

Q2 7,515 1.04 25.33% 1,978

47

Q3 7,759 1.03 25.04% 1,955

48

Q4 7,806 1.01 24.40% 1,905

49

2012 Q1 7,581 0.97 25.46% 1,643

50

Q2 7,185 0.95 24.85% 1,603

51

Q3 6,761 0.94 24.67% 1,592

52

Q4 6,454 0.95 25.03% 1,615

53

2013 Q1 6,374 0.99 24.15% 1,702

54

Q2 6,490 1.02 24.89% 1,755

55

Q3 6,737 1.04 25.38% 1,789

56 Q4 7,049 1.05 25.58% 1,803

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

Q1Q3 Q1 Q3Q1Q3 Q1 Q3Q1 Q3 Q1 Q3Q1 Q3 Q1 Q3Q1 Q3 Q1 Q3Q1 Q3 Q1Q3Q1 Q3 Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet/Tremujorët

CMA (Sipas tremujorëve)

CMA (Sipastremujorëve)

- 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 9.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ko

nsu

mi

Vitet

CMA (Sipas viteve)

CMA (Sipas viteve)

167

Vitet

IMA

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

trem

ujorë

progr

esivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

IMA

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

IMA

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 798 1 4 2000 Q1 930 1 25.97% 207

2001 656 2 8

Q2 898 0.97 25.07% 200

2002 781 3 12

Q3 852 0.95 24.64% 197

2003 910 4 16

Q4 798 0.94 24.32% 194

2004 1,212 5 20 2001 Q1 745 0.93 24.51% 161

2005 1,276 6 24

Q2 698 0.94 24.59% 161

2006 1,411 7 28

Q3 666 0.95 25.05% 164

2007 2,011 8 32

Q4 656 0.98 25.86% 169

2008 2,637 9 36 2002 Q1 671 1.02 24.48% 191

2009 2,439 10 40

Q2 704 1.05 25.11% 196

2010 2,384 11 44

Q3 744 1.06 25.29% 198

2011 2,725 12 48

Q4 781 1.05 25.12% 196

2012 3,522 13 52 2003 Q1 808 1.03 24.89% 227

2013 3,183 14 56

Q2 832 1.03 24.78% 225

15

Q3 863 1.04 24.96% 227

16

Q4 910 1.05 25.37% 231

17

2004 Q1 981 1.08 25.09% 304

18

Q2 1,064 1.08 25.24% 306

19

Q3 1,146 1.08 25.06% 304

20

Q4 1,212 1.06 24.61% 298

21

2005 Q1 1,252 1.03 25.49% 325

22

Q2 1,270 1.01 25.03% 320

23

Q3 1,275 1 24.78% 316

24

Q4 1,276 1 24.70% 315

25

2006 Q1 1,282 1 24.49% 345

26

Q2 1,300 1.01 24.72% 349

27

Q3 1,340 1.03 25.13% 354

28

Q4 1,411 1.05 25.67% 362

29

2007 Q1 1,517 1.08 24.60% 495

30

Q2 1,657 1.09 24.99% 502

31

Q3 1,823 1.1 25.17% 506

32

Q4 2,011 1.1 25.24% 507

33

2008 Q1 2,210 1.1 25.67% 677

34

Q2 2,398 1.09 25.34% 668

35

Q3 2,549 1.06 24.83% 655

36

Q4 2,637 1.03 24.16% 637

37

2009 Q1 2,645 1 25.57% 624

38

Q2 2,595 0.98 25.01% 610

39

Q3 2,516 0.97 24.71% 603

168

40

Q4 2,439 0.97 24.71% 603

41

2010 Q1 2,390 0.98 24.64% 587

42

Q2 2,367 0.99 24.90% 594

43

Q3 2,367 1 25.14% 599

44

Q4 2,384 1.01 25.32% 603

45

2011 Q1 2,415 1.01 24.49% 667

46

Q2 2,472 1.02 24.75% 674

47

Q3 2,571 1.04 25.14% 685

48

Q4 2,725 1.06 25.62% 698

49

2012 Q1 2,940 1.08 25.29% 891

50

Q2 3,177 1.08 25.33% 892

51

Q3 3,388 1.07 25.00% 880

52

Q4 3,522 1.04 24.37% 859

53

2013 Q1 3,546 1.01 25.81% 822

54

Q2 3,477 0.98 25.14% 800

55

Q3 3,346 0.96 24.67% 785

56 Q4 3,183 0.95 24.39% 776

-

200

400

600

800

1.000

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

esti

met

Vitet/Tremujorët

IMA (Sipas tremujorëve)

IMA (Sipastremujorëve)

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

esti

met

Vitet

IMA (Sipas viteve)

IMA (Sipas viteve)

169

Vitet

GMA

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

GMA

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

GMA

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 650 1 4 2000 Q1 477 1 23.12% 150

2001 853 2 8

Q2 525 1.1 25.44% 165

2002 849 3 12

Q3 584 1.11 25.71% 167

2003 964 4 16

Q4 650 1.11 25.73%

2004 1,083 5 20 2001 Q1 716 1.1 25.72% 219

2005 1,103 6 24

Q2 775 1.08 25.28% 216

2006 1,189 7 28

Q3 823 1.06 24.80% 212

2007 1,397 8 32

Q4 853 1.04 24.20% 206

2008 1,793 9 36 2002 Q1 862 1.01 25.29% 215

2009 1,781 10 40

Q2 857 0.99 24.88% 211

2010 1,785 11 44

Q3 849 0.99 24.80% 210

2011 1,903 12 48

Q4 849 1 25.03% 212

2012 1,770 13 52 2003 Q1 863 1.02 24.62% 237

2013 1,915 14 56

Q2 890 1.03 24.98% 241

15

Q3 925 1.04 25.17% 243

16

Q4 964 1.04 25.24% 243

17

2004 Q1 1,002 1.04 25.24% 273

18

Q2 1,036 1.03 25.11% 272

19

Q3 1,064 1.03 24.94% 270

20

Q4 1,083 1.02 24.72% 268

21

2005 Q1 1,092 1.01 25.09% 277

22

Q2 1,096 1 24.98% 275

23

Q3 1,098 1 24.93% 275

24

Q4 1,103 1 25.00% 276

25

2006 Q1 1,116 1.01 24.82% 295

26

Q2 1,135 1.02 24.95% 297

27

Q3 1,160 1.02 25.08% 298

28

Q4 1,189 1.03 25.15% 299

29

2007 Q1 1,221 1.03 24.66% 344

30

Q2 1,262 1.03 24.82% 347

31

Q3 1,318 1.04 25.08% 350

32

Q4 1,397 1.06 25.45% 355

33

2008 Q1 1,500 1.07 25.22% 452

34

Q2 1,614 1.08 25.27% 453

35

Q3 1,718 1.06 25.00% 448

36

Q4 1,793 1.04 24.51% 440

37

2009 Q1 1,826 1.02 25.50% 454

38

Q2 1,826 1 25.04% 446

39

Q3 1,806 0.99 24.77% 441

170

40

Q4 1,781 0.99 24.69% 440

41

2010 Q1 1,763 0.99 24.73% 441

42

Q2 1,756 1 24.89% 444

43

Q3 1,763 1 25.08% 448

44

Q4 1,785 1.01 25.30% 452

45

2011 Q1 1,822 1.02 25.11% 478

46

Q2 1,863 1.02 25.16% 479

47

Q3 1,895 1.02 25.03% 476

48

Q4 1,903 1 24.71% 470

49

2012 Q1 1,880 0.99 25.15% 445

50

Q2 1,838 0.98 24.89% 441

51

Q3 1,795 0.98 24.86% 440

52

Q4 1,770 0.99 25.10% 444

53

2013 Q1 1,775 1 24.58% 471

54

Q2 1,807 1.02 24.95% 478

55

Q3 1,857 1.03 25.19% 482

56 Q4 1,915 1.03 25.28% 484

- 100 200 300 400 500 600

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

Vitet/Tremujorët

GMA (Sipas tremujorëve)

GMA (Sipastremujorëve)

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et

qev

erit

are

Vitet

GMA(Sipas viteve)

GMA(Sipas viteve)

171

Vitet

NxMA

(Sipas

viteve)

Tre

mujo

rët

Vitet

/në

tremuj

orë

progres

ivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

NxMA

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

NxMA

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 -534 1 4 2000 Q1 -614 1 25.88% -138

2001 -479 2 8

Q2 -606 0.99 25.54% -136

2002 -763 3 12

Q3 -575 0.95 24.55% -131

2003 -782 4 16

Q4 -534 0.93 24.03% -128

2004 -1,110 5 20 2001 Q1 -493 0.92 23.68% -113

2005 -1,018 6 24

Q2 -462 0.94 24.04% -115

2006 -1,170 7 28

Q3 -454 0.98 25.21% -121

2007 -1,504 8 32

Q4 -479 1.06 27.07% -130

2008 -2,488 9 36 2002 Q1 -543 1.13 25.22% -192

2009 -2,036 10 40

Q2 -627 1.15 25.69% -196

2010 -1,746 11 44

Q3 -708 1.13 25.12% -192

2011 -2,039 12 48

Q4 -763 1.08 23.97% -183

2012 -2,170 13 52 2003 Q1 -776 1.02 25.27% -198

2013 -1,924 14 56

Q2 -765 0.99 24.49% -192

15

Q3 -758 0.99 24.62% -193

16

Q4 -782 1.03 25.63% -200

17

2004 Q1 -854 1.09 25.01% -278

18

Q2 -953 1.12 25.55% -284

19

Q3 -1,049 1.1 25.21% -280

20

Q4 -1,110 1.06 24.23% -269

21

2005 Q1 -1,116 1.01 25.68% -261

22

Q2 -1,084 0.97 24.81% -253

23

Q3 -1,043 0.96 24.58% -250

24

Q4 -1,018 0.98 24.93% -254

25

2006 Q1 -1,031 1.01 24.45% -286

26

Q2 -1,071 1.04 25.08% -294

27

Q3 -1,123 1.05 25.32% -296

28

Q4 -1,170 1.04 25.15% -294

29

2007 Q1 -1,204 1.03 24.15% -363

30

Q2 -1,249 1.04 24.34% -366

31

Q3 -1,338 1.07 25.14% -378

32

Q4 -1,504 1.12 26.38% -397

33

2008 Q1 -1,763 1.17 25.82% -642

34

Q2 -2,060 1.17 25.74% -641

35

Q3 -2,325 1.13 24.86% -619

36

Q4 -2,488 1.07 23.57% -586

37

2009 Q1 -2,498 1 26.37% -537

38

Q2 -2,389 0.96 25.12% -512

39

Q3 -2,217 0.93 24.38% -496

172

40

Q4 -2,036 0.92 24.12% -491

41

2010 Q1 -1,893 0.93 24.15% -422

42

Q2 -1,796 0.95 24.64% -430

43

Q3 -1,747 0.97 25.26% -441

44

Q4 -1,746 1 25.95% -453

45

2011 Q1 -1,790 1.03 24.65% -503

46

Q2 -1,864 1.04 25.04% -511

47

Q3 -1,953 1.05 25.20% -514

48

Q4 -2,039 1.04 25.11% -512

49

2012 Q1 -2,108 1.03 25.44% -552

50

Q2 -2,155 1.02 25.16% -546

51

Q3 -2,176 1.01 24.85% -539

52

Q4 -2,170 1 24.54% -533

53

2013 Q1 -2,135 0.98 25.35% -488

54

Q2 -2,077 0.97 25.06% -482

55

Q3 -2,005 0.97 24.87% -478

56 Q4 -1,924 0.96 24.72% -476

(700)

(600)

(500)

(400)

(300)

(200)

(100)

-

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et N

eto

Vitet/Tremujorët

NxMA (Sipas tremujorëve)

NxMA (Sipastremujorëve)

(3.000)

(2.500)

(2.000)

(1.500)

(1.000)

(500)

-

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sort

et N

eto

Vitet

NxMA(Sipas viteve)

NxMA(Sipas viteve)

173

Vitet

PBBBH

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

PBBBH

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

PBBBH

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 5,506 1 4 2000 Q1 5,364 1.00 24.84% 1,368

2001 5,749 2 8

Q2 5,430 1.01 25.14% 1,384

2002 6,651 3 12

Q3 5,474 1.01 25.04% 1,379

2003 8,370 4 16

Q4 5,506 1.01 24.98% 1,376

2004 10,020 5 20 2001 Q1 5,539 1.01 24.88% 1,430

2005 10,950 6 24

Q2 5,582 1.01 24.92% 1,433

2006 12,400 7 28

Q3 5,649 1.01 25.03% 1,439

2007 15,280 8 32

Q4 5,749 1.02 25.17% 1,447

2008 18,540 9 36 2002 Q1 5,894 1.03 24.71% 1,644

2009 17,080 10 40

Q2 6,089 1.03 24.90% 1,656

2010 16,780 11 44

Q3 6,339 1.04 25.09% 1,669

2011 18,250 12 48

Q4 6,651 1.05 25.29% 1,682

2012 16,850 13 52 2003 Q1 7,025 1.06 24.93% 2,087

2013 17,830 14 56

Q2 7,448 1.06 25.02% 2,095

15

Q3 7,902 1.06 25.04% 2,096

16

Q4 8,370 1.06 25.00% 2,093

17

2004 Q1 8,834 1.06 25.22% 2,528

18

Q2 9,277 1.05 25.10% 2,515

19

Q3 9,678 1.04 24.93% 2,498

20

Q4 10,020 1.04 24.74% 2,479

21

2005 Q1 10,292 1.03 25.12% 2,750

22

Q2 10,517 1.02 24.99% 2,736

23

Q3 10,725 1.02 24.93% 2,731

24

Q4 10,950 1.02 24.96% 2,733

25

2006 Q1 11,218 1.02 24.83% 3,079

26

Q2 11,542 1.03 24.93% 3,092

27

Q3 11,933 1.03 25.06% 3,107

28

Q4 12,400 1.04 25.18% 3,123

29

2007 Q1 12,954 1.04 24.79% 3,788

30

Q2 13,609 1.05 24.93% 3,809

31

Q3 14,379 1.06 25.07% 3,831

32

Q4 15,280 1.06 25.21% 3,853

33

2008 Q1 16,296 1.07 25.40% 4,709

34

Q2 17,290 1.06 25.27% 4,685

35

Q3 18,094 1.05 24.92% 4,621

36

Q4 18,540 1.02 24.40% 4,525

37

2009 Q1 18,519 1.00 25.49% 4,353

38

Q2 18,150 0.98 25.01% 4,271

39

Q3 17,612 0.97 24.76% 4,229

174

40

Q4 17,080 0.97 24.75% 4,227

41

2010 Q1 16,705 0.98 24.56% 4,121

42

Q2 16,524 0.99 24.84% 4,168

43

Q3 16,546 1.00 25.14% 4,219

44

Q4 16,780 1.01 25.46% 4,273

45

2011 Q1 17,207 1.03 25.10% 4,581

46

Q2 17,699 1.03 25.18% 4,595

47

Q3 18,099 1.02 25.03% 4,568

48

Q4 18,250 1.01 24.68% 4,505

49

2012 Q1 18,052 0.99 25.23% 4,251

50

Q2 17,631 0.98 24.91% 4,197

51

Q3 17,169 0.97 24.84% 4,185

52

Q4 16,850 0.98 25.03% 4,217

53

2013 Q1 16,811 1.00 24.59% 4,385

54

Q2 17,016 1.01 24.95% 4,448

55

Q3 17,382 1.02 25.18% 4,489

56 Q4 17,830 1.03 25.28% 4,508

- 500

1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

i B

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet/Tremujorët

PBB/BH (Sipas tremujorëve)

PBBBH (Sipas tremujorëve)

-

5.000

10.000

15.000

20.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013Pro

du

kti

i B

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet

PBB/BH (Sipas viteve)

PBB-BH (Sipas viteve)

175

Vitet

CBH

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

CBH

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

CBH

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 2,676 1 4 2000 Q1 2,726 1 25.08% 671

2001 3,230 2 8

Q2 2,931 1.08 26.97% 722

2002 6,844 3 12

Q3 2,870 0.98 24.56% 657

2003 4,679 4 16

Q4 2,676 0.93 23.39% 626

2004 10,435 5 20 2001 Q1 2,482 0.93 21.99% 710

2005 9,785 6 24

Q2 2,421 0.98 23.13% 747

2006 8,532 7 28

Q3 2,626 1.08 25.72% 831

2007 8,379 8 32

Q4 3,230 1.23 29.16% 942

2008 8,877 9 36 2002 Q1 4,281 1.33 27.36% 1,873

2009 8,041 10 40

Q2 5,486 1.28 26.46% 1,811

2010 8,045 11 44

Q3 6,466 1.18 24.33% 1,665

2011 7,990 12 48

Q4 6,844 1.06 21.85% 1,495

2012 7,854 13 52 2003 Q1 6,395 0.93 25.65% 1,200

2013 8,718 14 56

Q2 5,517 0.86 23.68% 1,108

15

Q3 4,761 0.86 23.69% 1,108

16

Q4 4,679 0.98 26.98% 1,262

17

2004 Q1 5,639 1.21 24.63% 2,571

18

Q2 7,282 1.29 26.39% 2,754

19

Q3 9,061 1.24 25.43% 2,654

20

Q4 10,435 1.15 23.54% 2,456

21

2005 Q1 10,997 1.05 26.75% 2,617

22

Q2 10,888 0.99 25.13% 2,459

23

Q3 10,391 0.95 24.22% 2,370

24

Q4 9,785 0.94 23.90% 2,339

25

2006 Q1 9,299 0.95 24.58% 2,097

26

Q2 8,951 0.96 24.90% 2,124

27

Q3 8,706 0.97 25.16% 2,147

28

Q4 8,532 0.98 25.35% 2,163

29

2007 Q1 8,401 0.98 24.73% 2,072

30

Q2 8,322 0.99 24.88% 2,084

31

Q3 8,310 1 25.08% 2,101

32

Q4 8,379 1.01 25.32% 2,122

33

2008 Q1 8,532 1.02 25.09% 2,227

34

Q2 8,713 1.02 25.16% 2,234

35

Q3 8,851 1.02 25.03% 2,222

36

Q4 8,877 1 24.71% 2,194

37

2009 Q1 8,745 0.99 25.24% 2,030

38

Q2 8,509 0.97 24.93% 2,005

39

Q3 8,248 0.97 24.84% 1,997

176

40

Q4 8,041 0.97 24.98% 2,009

41

2010 Q1 7,947 0.99 24.70% 1,987

42

Q2 7,943 1 24.98% 2,010

43

Q3 7,990 1.01 25.14% 2,023

44

Q4 8,045 1.01 25.17% 2,025

45

2011 Q1 8,075 1 25.14% 2,008

46

Q2 8,075 1 25.04% 2,001

47

Q3 8,045 1 24.95% 1,994

48

Q4 7,990 0.99 24.87% 1,987

49

2012 Q1 7,915 0.99 24.87% 1,953

50

Q2 7,846 0.99 24.89% 1,955

51

Q3 7,816 1 25.01% 1,964

52

Q4 7,854 1 25.23% 1,981

53

2013 Q1 7,982 1.02 24.75% 2,158

54

Q2 8,186 1.03 24.98% 2,177

55

Q3 8,439 1.03 25.11% 2,189

56 Q4 8,718 1.03 25.16% 2,193

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet/Tremujorët

CBH (Sipas tremujorëve)

C-BH (Sipas tremujorëve)

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet

CBH (Sipas viteve)

C-BH (Sipas viteve)

177

Vitet

IBH

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

IBH

Progres

ive

Inde

kset

Struk

tura

%

IBH (Sipas

tremujorë

ve)

2000 1,132 1 4 2000 Q1 1,168 1 25% 285

2001 1,097 2 8

Q2 1,161 0.99 25% 283

2002 1,234 3 12

Q3 1,148 0.99 25% 282

2003 1,577 4 16

Q4 1,132 0.99 25% 281

2004 1,945 5 20 2001 Q1 1,116 0.99 25% 272

2005 2,368 6 24

Q2 1,103 0.99 25% 273

2006 2,927 7 28

Q3 1,096 0.99 25% 275

2007 4,733 8 32

Q4 1,097 1 25% 277

2008 5,221 9 36 2002 Q1 1,110 1.01 25% 303

2009 3,581 10 40

Q2 1,136 1.02 25% 307

2010 3,233 11 44

Q3 1,177 1.04 25% 310

2011 3,747 12 48

Q4 1,234 1.05 25% 314

2012 3,731 13 52 2003 Q1 1,308 1.06 25% 393

2013 3,731 14 56

Q2 1,393 1.07 25% 395

15

Q3 1,485 1.07 25% 395

16

Q4 1,577 1.06 25% 394

17

2004 Q1 1,665 1.06 25% 487

18

Q2 1,753 1.05 25% 486

19

Q3 1,844 1.05 25% 485

20

Q4 1,945 1.05 25% 486

21

2005 Q1 2,056 1.06 25% 596

22

Q2 2,171 1.06 25% 595

23

Q3 2,279 1.05 25% 591

24

Q4 2,368 1.04 25% 586

25

2006 Q1 2,439 1.03 24% 714

26

Q2 2,525 1.04 25% 719

27

Q3 2,673 1.06 25% 735

28

Q4 2,927 1.1 26% 760

29

2007 Q1 3,314 1.13 25% 1,188

30

Q2 3,787 1.14 25% 1,199

31

Q3 4,282 1.13 25% 1,186

32

Q4 4,733 1.11 25% 1,160

33

2008 Q1 5,082 1.07 26% 1,367

34

Q2 5,297 1.04 25% 1,327

35

Q3 5,352 1.01 25% 1,286

36

Q4 5,221 0.98 24% 1,241

37

2009 Q1 4,896 0.94 26% 922

38

Q2 4,453 0.91 25% 894

39

Q3 3,984 0.89 25% 880

178

40

Q4 3,581 0.9 25% 884

41

2010 Q1 3,318 0.93 24% 768

42

Q2 3,189 0.96 25% 796

43

Q3 3,169 0.99 25% 823

44

Q4 3,233 1.02 26% 845

45

2011 Q1 3,354 1.04 25% 937

46

Q2 3,501 1.04 25% 942

47

Q3 3,642 1.04 25% 939

48

Q4 3,747 1.03 25% 929

49

2012 Q1 3,792 1.01 25% 945

50

Q2 3,789 1 25% 933

51

Q3 3,762 0.99 25% 927

52

Q4 3,731 0.99 25% 926

53

2013 Q1 3,715 1 25% 929

54

Q2 3,712 1 25% 932

55

Q3 3,719 1 25% 935

56 Q4 3,731 1 25% 936

- 200 400 600 800

1.000 1.200 1.400 1.600

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet/Tremujorët

IBH (Sipas tremujorëve)

I-BH (Sipas tremujorëve)

-

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet

IBH (Sipas viteve)

I-BH (Sipas viteve)

179

Vitet

GBH

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremuj

orët/

sipas

viteve

GBH

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

GBH

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 4,275 1 4 2000 Q1 3,925 1 24.46% 1,046

2001 4,146 2 8

Q2 3,829 0.98 23.86% 1,020

2002 1,672 3 12

Q3 3,988 1.04 25.47% 1,089

2003 6,540 4 16

Q4 4,275 1.07 26.22% 1,121

2004 2,175 5 20 2001 Q1 4,562 1.07 26.83% 1,112

2005 3,126 6 24

Q2 4,721 1.03 26.01% 1,079

2006 4,575 7 28

Q3 4,625 0.98 24.63% 1,021

2007 7,757 8 32

Q4 4,146 0.9 22.53% 934

2008 11,247 9 36 2002 Q1 3,248 0.78 24.23% 405

2009 9,341 10 40

Q2 2,258 0.7 21.50% 359

2010 8,955 11 44

Q3 1,593 0.71 21.82% 365

2011 10,888 12 48

Q4 1,672 1.05 32.46% 543

2012 9,306 13 52 2003 Q1 2,736 1.64 28.78% 1,882

2013 9,528 14 56

Q2 4,326 1.58 27.81% 1,819

15

Q3 5,806 1.34 23.60% 1,544

16

Q4 6,540 1.13 19.81% 1,296

17

2004 Q1 6,095 0.93 30.38% 661

18

Q2 4,839 0.79 25.88% 563

19

Q3 3,342 0.69 22.52% 490

20

Q4 2,175 0.65 21.22% 461

21

2005 Q1 1,766 0.81 18.26% 571

22

Q2 1,975 1.12 25.15% 786

23

Q3 2,522 1.28 28.72% 898

24

Q4 3,126 1.24 27.87% 871

25

2006 Q1 3,568 1.14 25.94% 1,187

26

Q2 3,889 1.09 24.77% 1,133

27

Q3 4,190 1.08 24.48% 1,120

28

Q4 4,575 1.09 24.81% 1,135

29

2007 Q1 5,126 1.12 24.55% 1,904

30

Q2 5,849 1.14 25.00% 1,939

31

Q3 6,730 1.15 25.21% 1,955

32

Q4 7,757 1.15 25.25% 1,958

33

2008 Q1 8,886 1.15 26.08% 2,933

34

Q2 9,965 1.12 25.53% 2,872

35

Q3 10,812 1.09 24.70% 2,778

36

Q4 11,247 1.04 23.68% 2,664

37

2009 Q1 11,152 0.99 25.96% 2,425

38

Q2 10,667 0.96 25.04% 2,339

39

Q3 9,996 0.94 24.53% 2,292

180

40

Q4 9,341 0.93 24.47% 2,285

41

2010 Q1 8,876 0.95 24.00% 2,149

42

Q2 8,647 0.97 24.60% 2,203

43

Q3 8,668 1 25.31% 2,267

44

Q4 8,955 1.03 26.09% 2,336

45

2011 Q1 9,487 1.06 25.22% 2,746

46

Q2 10,113 1.07 25.38% 2,763

47

Q3 10,642 1.05 25.05% 2,728

48

Q4 10,888 1.02 24.36% 2,652

49

2012 Q1 10,726 0.99 25.61% 2,383

50

Q2 10,282 0.96 24.92% 2,319

51

Q3 9,745 0.95 24.64% 2,293

52

Q4 9,306 0.95 24.83% 2,310

53

2013 Q1 9,111 0.98 24.33% 2,318

54

Q2 9,130 1 24.90% 2,373

55

Q3 9,293 1.02 25.29% 2,410

56 Q4 9,528 1.03 25.48% 2,428

-

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

Vitet/Tremujorët

GBH (Sipas tremujorëve)

G-BH (Sipas tremujorëve)

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

Vitet

GBH (Sipas viteve)

G-BH (Sipas viteve)

181

Vitet

NxBH

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremujo

rë

progresi

vë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

NxBH

Progre

sive

Inde

kset

Strukt

ura %

NxBH

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 -2,577 1 4 2000 Q1 -2,457 1 25% -637

2001 -2,724 2 8

Q2 -2,492 1.01 25% -646

2002 -3,099 3 12

Q3 -2,533 1.02 25% -647

2003 -4,426 4 16

Q4 -2,577 1.02 25% -648

2004 -4,535 5 20 2001 Q1 -2,621 1.02 25% -683

2005 -4,329 6 24

Q2 -2,662 1.02 25% -682

2006 -3,634 7 28

Q3 -2,697 1.01 25% -681

2007 -5,589 8 32

Q4 -2,724 1.01 25% -678

2008 -6,805 9 36 2002 Q1 -2,746 1.01 24% -756

2009 -3,883 10 40

Q2 -2,791 1.02 25% -763

2010 -3,453 11 44

Q3 -2,897 1.04 25% -778

2011 -4,375 12 48

Q4 -3,099 1.07 26% -802

2012 -4,041 13 52 2003 Q1 -3,414 1.1 25% -1,115

2013 -4,147 14 56

Q2 -3,789 1.11 25% -1,123

15

Q3 -4,150 1.1 25% -1,109

16

Q4 -4,426 1.07 24% -1,079

17

2004 Q1 -4,565 1.03 26% -1,162

18

Q2 -4,596 1.01 25% -1,134

19

Q3 -4,570 0.99 25% -1,120

20

Q4 -4,535 0.99 25% -1,118

21

2005 Q1 -4,527 1 25% -1,093

22

Q2 -4,518 1 25% -1,093

23

Q3 -4,466 0.99 25% -1,082

24

Q4 -4,329 0.97 25% -1,061

25

2006 Q1 -4,088 0.94 25% -896

26

Q2 -3,823 0.94 24% -887

27

Q3 -3,637 0.95 25% -903

28

Q4 -3,634 1 26% -948

29

2007 Q1 -3,888 1.07 24% -1,342

30

Q2 -4,350 1.12 25% -1,403

31

Q3 -4,943 1.14 26% -1,425

32

Q4 -5,589 1.13 25% -1,418

33

2008 Q1 -6,205 1.11 26% -1,796

34

Q2 -6,686 1.08 26% -1,743

35

Q3 -6,922 1.04 25% -1,675

36

Q4 -6,805 0.98 23% -1,590

37

2009 Q1 -6,275 0.92 27% -1,029

38

Q2 -5,479 0.87 25% -975

39

Q3 -4,616 0.84 24% -940

182

40

Q4 -3,883 0.84 24% -939

41

2010 Q1 -3,435 0.88 23% -785

42

Q2 -3,255 0.95 24% -841

43

Q3 -3,281 1.01 26% -894

44

Q4 -3,453 1.05 27% -933

45

2011 Q1 -3,709 1.07 25% -1,107

46

Q2 -3,989 1.08 25% -1,108

47

Q3 -4,231 1.06 25% -1,093

48

Q4 -4,375 1.03 24% -1,066

49

2012 Q1 -4,380 1 26% -1,032

50

Q2 -4,286 0.98 25% -1,008

51

Q3 -4,153 0.97 25% -998

52

Q4 -4,041 0.97 25% -1,003

53

2013 Q1 -3,997 0.99 25% -1,019

54

Q2 -4,013 1 25% -1,034

55

Q3 -4,070 1.01 25% -1,045

56 Q4 -4,147 1.02 25% -1,050

(2.000)

(1.500)

(1.000)

(500)

-

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet/Tremujorët

Nx-BH (Sipas tremujorëve)

Nx-BH (Sipas tremujorëve)

(8.000)

(7.000)

(6.000)

(5.000)

(4.000)

(3.000)

(2.000)

(1.000)

-

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet

NxBH (Sipas viteve)

Nx-BH (Sipas viteve)

183

Vitet

PBBEURO

ZONA

(Sipas

viteve)

Tre

mujo

rët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Tremu

jorët

(sipas

viteve)

PBB

EUROZ

ONA

Progresi

ve

Inde

kset

Struk

tura

%

PBB

EUROZON

A (Sipas

tremujorëve)

2000 8,523,922 1 4 2000 Q1 8,475,926 1 24.96% 2,127,973

2001 8,627,428 2 8

Q2 8,506,036 1 25.05% 2,135,532

2002 9,409,804 3 12

Q3 8,519,213 1 25.00% 2,131,269

2003 11,473,505 4 16

Q4 8,523,922 1 24.98% 2,129,149

2004 13,248,836 5 20 2001 Q1 8,528,632 1 24.94% 2,151,541

2005 13,852,981 6 24

Q2 8,541,808 1 24.96% 2,153,675

2006 14,771,200 7 28

Q3 8,571,918 1 25.01% 2,157,933

2007 17,080,056 8 32

Q4 8,627,428 1.01 25.09% 2,164,278

2008 18,376,751 9 36 2002 Q1 8,718,946 1.01 24.72% 2,326,272

2009 16,410,767 10 40

Q2 8,865,641 1.02 24.87% 2,340,583

2010 16,339,904 11 44

Q3 9,088,823 1.03 25.08% 2,359,801

2011 17,642,137 12 48

Q4 9,409,804 1.04 25.33% 2,383,147

2012 16,643,710 13 52 2003 Q1 9,840,136 1.05 24.88% 2,854,473

2013 17,315,276 14 56

Q2 10,352,348 1.05 25.03% 2,871,727

15

Q3 10,909,214 1.05 25.07% 2,876,471

16

Q4 11,473,505 1.05 25.02% 2,870,834

17

2004 Q1 12,010,938 1.05 25.25% 3,344,764

18

Q2 12,499,011 1.04 25.10% 3,324,936

19

Q3 12,918,163 1.03 24.92% 3,302,248

20

Q4 13,248,836 1.03 24.73% 3,276,888

21

2005 Q1 13,480,180 1.02 25.15% 3,484,629

22

Q2 13,636,185 1.01 25.01% 3,464,462

23

Q3 13,749,553 1.01 24.93% 3,453,300

24

Q4 13,852,981 1.01 24.91% 3,450,590

25

2006 Q1 13,978,388 1.01 24.82% 3,666,856

26

Q2 14,154,559 1.01 24.91% 3,679,757

27

Q3 14,409,495 1.02 25.04% 3,699,409

28

Q4 14,771,200 1.03 25.22% 3,725,177

29

2007 Q1 15,255,711 1.03 24.90% 4,252,814

30

Q2 15,831,211 1.04 25.02% 4,273,083

31

Q3 16,453,920 1.04 25.06% 4,279,716

32

Q4 17,080,056 1.04 25.03% 4,274,444

33

2008 Q1 17,660,112 1.03 25.38% 4,663,722

34

Q2 18,121,674 1.03 25.19% 4,628,426

35

Q3 18,386,601 1.01 24.90% 4,576,480

36

Q4 18,376,751 1 24.53% 4,508,123

37

2009 Q1 18,051,234 0.98 25.26% 4,145,563

38

Q2 17,518,159 0.97 24.96% 4,095,688

39

Q3 16,922,884 0.97 24.84% 4,076,911

40

Q4 16,410,767 0.97 24.94% 4,092,605

184

41

2010 Q1 16,099,649 0.98 24.55% 4,011,529

42

Q2 15,997,298 0.99 24.87% 4,063,055

43

Q3 16,083,966 1.01 25.16% 4,111,203

44

Q4 16,339,904 1.02 25.42% 4,154,117

45

2011 Q1 16,729,437 1.02 25.11% 4,429,843

46

Q2 17,153,188 1.03 25.15% 4,436,291

47

Q3 17,495,856 1.02 25.01% 4,413,131

48

Q4 17,642,137 1.01 24.73% 4,362,872

49

2012 Q1 17,518,705 0.99 25.19% 4,192,386

50

Q2 17,220,128 0.98 24.93% 4,149,969

51

Q3 16,882,949 0.98 24.87% 4,139,257

52

Q4 16,643,710 0.99 25.01% 4,162,098

53

2013 Q1 16,606,428 1 24.70% 4,276,488

54

Q2 16,745,009 1.01 24.96% 4,321,856

55

Q3 17,000,832 1.02 25.13% 4,351,569

56 Q4 17,315,276 1.02 25.21% 4,365,363

- 500.000

1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 3.000.000 3.500.000 4.000.000 4.500.000 5.000.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Prod

uk

ti i B

ren

dsh

ëm

Bru

to

Vitet/Tremujorët

PBB EUROZONA (Sipas tremujorëve)

PBB-EUROZONA

(Sipas tremujorëve)

- 2.000.000 4.000.000 6.000.000 8.000.000

10.000.000 12.000.000 14.000.000 16.000.000 18.000.000 20.000.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

i B

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet

PBB EUROZONA (Sipas viteve)

PBB-EUROZONA

(Sipas viteve)

185

Vitet

C

EUROZO

NA (Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

C

EUROZO

NA

Progresive

Inde

kset

Struk

tura

%

C EUROZO

NA (Sipas

tremujorëv)

2000 5,000,818 1 4 2000 Q1 4,971,110 1 24.96% 1,248,343

2001 5,060,139 2 8

Q2 4,988,052 1 25.05% 1,252,597

2002 5,495,105 3 12

Q3 4,996,547 1 25.01% 1,250,469

2003 6,694,967 4 16

Q4 5,000,818 1 24.98% 1,249,410

2004 7,697,975 5 20 2001 Q1 5,005,089 1 24.95% 1,262,386

2005 8,069,876 6 24

Q2 5,013,584 1 24.97% 1,263,449

2006 8,532,101 7 28

Q3 5,030,526 1 25.01% 1,265,571

2007 9,752,599 8 32

Q4 5,060,139 1.01 25.07% 1,268,733

2008 10,527,330 9 36 2002 Q1 5,108,293 1.01 24.72% 1,358,493

2009 9,567,563 10 40

Q2 5,187,440 1.02 24.87% 1,366,537

2010 9,519,637 11 44

Q3 5,311,678 1.02 25.08% 1,377,916

2011 10,268,846 12 48

Q4 5,495,105 1.03 25.33% 1,392,158

2012 9,721,506 13 52 2003 Q1 5,745,449 1.05 24.88% 1,665,680

2013 10,076,496 14 56

Q2 6,044,957 1.05 25.04% 1,676,149

15

Q3 6,369,504 1.05 25.07% 1,678,634

16

Q4 6,694,967 1.05 25.01% 1,674,505

17

2004 Q1 6,999,948 1.05 25.24% 1,943,096

18

Q2 7,273,955 1.04 25.09% 1,931,183

19

Q3 7,509,219 1.03 24.92% 1,918,545

20

Q4 7,697,975 1.03 24.75% 1,905,151

21

2005 Q1 7,836,163 1.02 25.15% 2,029,588

22

Q2 7,934,555 1.01 25.02% 2,018,832

23

Q3 8,007,633 1.01 24.93% 2,012,160

24

Q4 8,069,876 1.01 24.90% 2,009,295

25

2006 Q1 8,136,265 1.01 24.86% 2,120,808

26

Q2 8,223,779 1.01 24.92% 2,126,128

27

Q3 8,349,898 1.02 25.03% 2,135,762

28

Q4 8,532,101 1.02 25.19% 2,149,403

29

2007 Q1 8,781,326 1.03 24.88% 2,426,871

30

Q2 9,082,336 1.03 25.01% 2,438,822

31

Q3 9,413,353 1.04 25.06% 2,443,934

32

Q4 9,752,599 1.04 25.05% 2,442,973

33

2008 Q1 10,074,717 1.03 25.34% 2,667,121

34

Q2 10,340,041 1.03 25.17% 2,649,840

35

Q3 10,505,327 1.02 24.92% 2,623,116

36

Q4 10,527,330 1 24.58% 2,587,253

37

2009 Q1 10,382,336 0.99 25.25% 2,415,959

38

Q2 10,124,753 0.98 24.97% 2,388,922

39

Q3 9,828,516 0.97 24.86% 2,378,024

40

Q4 9,567,563 0.97 24.92% 2,384,658

41

2010 Q1 9,402,773 0.98 24.60% 2,341,691

186

42

Q2 9,342,794 0.99 24.87% 2,367,532

43

Q3 9,383,219 1 25.14% 2,393,041

44

Q4 9,519,637 1.01 25.39% 2,417,373

45

2011 Q1 9,737,199 1.02 25.09% 2,576,570

46

Q2 9,979,292 1.02 25.14% 2,581,630

47

Q3 10,178,859 1.02 25.02% 2,569,376

48

Q4 10,268,846 1.01 24.75% 2,541,270

49

2012 Q1 10,206,097 0.99 25.19% 2,448,803

50

Q2 10,043,059 0.98 24.94% 2,424,499

51

Q3 9,856,080 0.98 24.87% 2,417,987

52

Q4 9,721,506 0.99 25.00% 2,430,217

53

2013 Q1 9,697,595 1 24.72% 2,490,428

54

Q2 9,770,249 1.01 24.96% 2,515,273

55

Q3 9,907,278 1.01 25.12% 2,531,584

56 Q4 10,076,496 1.02 25.20% 2,539,211

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet/Tremujorët

Konsumi-EUROZONA (Sipas tremujorëve)

C-EUROZONA

(Sipas tremujorëve)

-

2.000.000

4.000.000

6.000.000

8.000.000

10.000.000

12.000.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ko

nsu

mi

Vitet

Konsumi-EUROZONA (Sipas viteve)

C-EUROZONA

(Sipas viteve)

187

Vitet

I

EUROZO

NA (Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

I-

EUROZ

ONA

Progresi

ve

Inde

kset

Strukt

ura %

I-

EUROZO

NA (Sipas

tremujorë

ve)

2000 1,824,716 1 4 2000 Q1 1,854,839 1 25.10% 458,049

2001 1,788,396 2 8

Q2 1,846,171 1 24.99% 455,908

2002 1,867,209 3 12

Q3 1,835,856 0.99 24.96% 455,490

2003 2,270,203 4 16

Q4 1,824,716 0.99 24.95% 455,270

2004 2,664,933 5 20 2001 Q1 1,813,577 0.99 24.97% 446,609

2005 2,816,849 6 24

Q2 1,803,262 0.99 24.98% 446,796

2006 3,142,256 7 28

Q3 1,794,593 1 25.01% 447,192

2007 3,783,670 8 32

Q4 1,788,396 1 25.04% 447,800

2008 3,998,189 9 36 2002 Q1 1,786,470 1 24.70% 461,275

2009 3,003,931 10 40

Q2 1,794,513 1 24.84% 463,851

2010 3,061,503 11 44

Q3 1,819,201 1.01 25.07% 468,125

2011 3,385,529 12 48

Q4 1,867,209 1.03 25.38% 473,958

2012 3,030,515 13 52 2003 Q1 1,942,779 1.04 24.77% 562,355

2013 3,047,182 14 56

Q2 2,040,419 1.05 25.00% 567,644

15

Q3 2,152,202 1.05 25.11% 570,090

16

Q4 2,270,203 1.05 25.11% 570,114

17

2004 Q1 2,386,793 1.05 25.25% 672,909

18

Q2 2,495,537 1.05 25.11% 669,200

19

Q3 2,590,296 1.04 24.93% 664,342

20

Q4 2,664,933 1.03 24.71% 658,481

21

2005 Q1 2,716,079 1.02 25.13% 707,845

22

Q2 2,751,455 1.01 24.98% 703,562

23

Q3 2,781,548 1.01 24.93% 702,112

24

Q4 2,816,849 1.01 24.97% 703,330

25

2006 Q1 2,866,634 1.02 24.76% 777,872

26

Q2 2,935,324 1.02 24.91% 782,679

27

Q3 3,026,128 1.03 25.08% 788,009

28

Q4 3,142,256 1.04 25.26% 793,696

29

2007 Q1 3,284,719 1.05 24.95% 943,934

30

Q2 3,445,751 1.05 25.04% 947,263

31

Q3 3,615,389 1.05 25.04% 947,449

32

Q4 3,783,670 1.05 24.98% 945,024

33

2008 Q1 3,936,791 1.04 25.65% 1,025,503

34

Q2 4,045,588 1.03 25.33% 1,012,854

35

Q3 4,077,055 1.01 24.84% 993,282

36

Q4 3,998,189 0.98 24.17% 966,550

37

2009 Q1 3,792,932 0.95 25.47% 765,164

38

Q2 3,513,017 0.93 24.87% 747,047

39

Q3 3,227,124 0.92 24.67% 740,932

188

40

Q4 3,003,931 0.93 24.99% 750,788

41

2010 Q1 2,895,709 0.96 23.98% 734,031

42

Q2 2,889,086 1 24.82% 759,723

43

Q3 2,954,278 1.02 25.43% 778,647

44

Q4 3,061,503 1.04 25.77% 789,102

45

2011 Q1 3,182,080 1.04 25.34% 857,797

46

Q2 3,291,728 1.03 25.22% 853,731

47

Q3 3,367,271 1.02 24.94% 844,233

48

Q4 3,385,529 1.01 24.51% 829,768

49

2012 Q1 3,332,830 0.98 25.30% 766,759

50

Q2 3,233,524 0.97 24.94% 755,676

51

Q3 3,121,467 0.97 24.81% 751,891

52

Q4 3,030,515 0.97 24.95% 756,189

53

2013 Q1 2,986,591 0.99 24.60% 749,685

54

Q2 2,983,888 1 24.94% 760,022

55

Q3 3,008,665 1.01 25.17% 767,027

56 Q4 3,047,182 1.01 25.28% 770,449

-

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

est

imet

Vitet/Tremujorët

Investimet-EUROZONA (Sipas tremujorëve)

I-EUROZONA

(Sipas tremujorëve)

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inv

esti

met

Vitet

I-EUROZONA (Sipas viteve)

I-EUROZONA

(Sipas viteve)

189

Vitet

G

EUROZ

ONA

(Sipas

viteve)

Tre

mujo

rët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremu

jorët(si

pas

viteve)

G

EUROZ

ONA

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

G

EUROZ

ONA

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 1,679,892 1 4 2000 Q1 1,662,261 1 24.93% 418,866

2001 1,714,303 2 8

Q2 1,672,032 1.01 25.08% 421,328

2002 1,914,366 3 12

Q3 1,677,130 1 25.01% 420,143

2003 2,374,320 4 16

Q4 1,679,892 1 24.98% 419,556

2004 2,732,865 5 20 2001 Q1 1,682,654 1 24.91% 427,108

2005 2,863,789 6 24

Q2 1,687,752 1 24.95% 427,698

2006 3,033,575 7 28

Q3 1,697,523 1.01 25.02% 428,875

2007 3,449,024 8 32

Q4 1,714,303 1.01 25.12% 430,621

2008 3,810,020 9 36 2002 Q1 1,740,679 1.02 24.69% 472,706

2009 3,678,392 10 40

Q2 1,780,250 1.02 24.87% 476,126

2010 3,606,826 11 44

Q3 1,836,862 1.03 25.09% 480,348

2011 3,794,335 12 48

Q4 1,914,366 1.04 25.34% 485,186

2012 3,574,352 13 52 2003 Q1 2,014,486 1.05 24.93% 591,887

2013 3,719,641 14 56

Q2 2,130,450 1.06 25.05% 594,849

15

Q3 2,253,360 1.06 25.06% 594,920

16

Q4 2,374,320 1.05 24.96% 592,664

17

2004 Q1 2,485,561 1.05 25.27% 690,494

18

Q2 2,583,822 1.04 25.09% 685,666

19

Q3 2,666,968 1.03 24.91% 680,816

20

Q4 2,732,865 1.02 24.73% 675,889

21

2005 Q1 2,780,668 1.02 25.14% 719,993

22

Q2 2,814,690 1.01 25.01% 716,273

23

Q3 2,840,529 1.01 24.94% 714,112

24

Q4 2,863,789 1.01 24.91% 713,410

25

2006 Q1 2,889,921 1.01 24.87% 754,365

26

Q2 2,923,787 1.01 24.93% 756,304

27

Q3 2,970,101 1.02 25.03% 759,385

28

Q4 3,033,575 1.02 25.17% 763,520

29

2007 Q1 3,117,293 1.03 24.88% 858,068

30

Q2 3,217,819 1.03 24.99% 861,951

31

Q3 3,330,085 1.03 25.06% 864,157

32

Q4 3,449,024 1.04 25.08% 864,848

33

2008 Q1 3,568,317 1.03 25.23% 961,198

34

Q2 3,676,635 1.03 25.12% 957,266

35

Q3 3,761,396 1.02 24.95% 950,483

36

Q4 3,810,020 1.01 24.70% 941,074

37

2009 Q1 3,814,407 1 25.25% 928,766

38

Q2 3,784,389 0.99 25.02% 920,397

39

Q3 3,734,279 0.99 24.89% 915,414

190

40

Q4 3,678,392 0.99 24.84% 913,814

41

2010 Q1 3,629,845 0.99 24.79% 894,165

42

Q2 3,596,975 0.99 24.89% 897,918

43

Q3 3,586,922 1 25.05% 903,591

44

Q4 3,606,826 1.01 25.26% 911,152

45

2011 Q1 3,658,601 1.01 25.04% 950,075

46

Q2 3,723,257 1.02 25.12% 953,182

47

Q3 3,776,574 1.01 25.04% 950,043

48

Q4 3,794,335 1 24.80% 941,035

49

2012 Q1 3,760,899 0.99 25.15% 899,030

50

Q2 3,694,930 0.98 24.93% 891,113

51

Q3 3,623,667 0.98 24.89% 889,530

52

Q4 3,574,352 0.99 25.03% 894,679

53

2013 Q1 3,567,635 1 24.70% 918,936

54

Q2 3,597,809 1.01 24.96% 928,453

55

Q3 3,652,576 1.02 25.13% 934,681

56 Q4 3,719,641 1.02 25.21% 937,571

-

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

Vitet/Tremujorët

G-EUROZONA (Sipas tremujorëve)

G-EUROZONA

(Sipastremujorëve)

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

ita

re

Vitet

G-EUROZONA (Sipas viteve)

G-EUROZONA

(Sipas viteve)

191

Vitet

Nx

EURO

ZONA

(Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Trem

ujorët

(sipas

viteve)

Nx

EUROZ

ONA

Progres

ive

Indek

set

Struktura

%

Nx

EURO

ZONA

(Sipas

tremuj

orëve)

2000 18,496 1 4 2000 Q1 -12,284 1 -2.42% -447

2001 64,590 2 8

Q2 -219 0.02 -0.04% -8

2002 133,123 3 12

Q3 9,680 -44.26 107.10% 19,806

2003 134,015 4 16

Q4 18,496 1.91 -4.63% -855

2004 153,063 5 20 2001 Q1 27,312 1.48 26.98% 17,423

2005 102,467 6 24

Q2 37,211 1.36 24.89% 16,076

2006 63,268 7 28

Q3 49,276 1.32 24.19% 15,625

2007 94,763 8 32

Q4 64,590 1.31 23.95% 15,466

2008 41,212 9 36 2002 Q1 83,504 1.29 26.93% 35,844

2009 160,881 10 40

Q2 103,439 1.24 25.80% 34,344

2010 151,938 11 44

Q3 121,082 1.17 24.38% 32,454

2011 193,428 12 48

Q4 133,123 1.1 22.90% 30,482

2012 317,337 13 52 2003 Q1 137,421 1.03 25.76% 34,522

2013 471,957 14 56

Q2 136,523 0.99 24.79% 33,224

15

Q3 134,148 0.98 24.52% 32,860

16

Q4 134,015 1 24.93% 33,409

17

2004 Q1 138,635 1.03 25.01% 38,287

18

Q2 145,697 1.05 25.41% 38,896

19

Q3 151,680 1.04 25.17% 38,531

20

Q4 153,063 1.01 24.40% 37,349

21

2005 Q1 147,269 0.96 26.57% 27,222

22

Q2 135,486 0.92 25.40% 26,029

23

Q3 119,842 0.88 24.42% 25,026

24

Q4 102,467 0.86 23.61% 24,191

25

2006 Q1 85,569 0.84 23.49% 14,861

26

Q2 71,669 0.84 23.56% 14,905

27

Q3 63,368 0.88 24.87% 15,735

28

Q4 63,268 1 28.08% 17,767

29

2007 Q1 72,373 1.14 25.80% 24,448

30

Q2 85,305 1.18 26.58% 25,192

31

Q3 95,093 1.11 25.14% 23,825

32

Q4 94,763 1 22.48% 21,298

33

2008 Q1 80,287 0.85 25.91% 10,677

34

Q2 59,410 0.74 22.63% 9,325

35

Q3 42,822 0.72 22.04% 9,083

36

Q4 41,212 0.96 29.43% 12,128

37

2009 Q1 61,559 1.49 26.45% 42,546

38

Q2 96,000 1.56 27.61% 44,420

39

Q3 132,965 1.39 24.52% 39,451

192

40

Q4 160,881 1.21 21.42% 34,464

41

2010 Q1 171,322 1.06 26.98% 40,987

42

Q2 168,443 0.98 24.91% 37,842

43

Q3 159,548 0.95 23.99% 36,456

44

Q4 151,938 0.95 24.12% 36,653

45

2011 Q1 151,557 1 23.46% 45,369

46

Q2 158,912 1.05 24.66% 47,691

47

Q3 173,152 1.09 25.62% 49,559

48

Q4 193,428 1.12 26.27% 50,809

49

2012 Q1 218,880 1.13 25.00% 79,322

50

Q2 248,615 1.14 25.09% 79,622

51

Q3 281,734 1.13 25.03% 79,437

52

Q4 317,337 1.13 24.88% 78,957

53

2013 Q1 354,607 1.12 25.30% 119,387

54

Q2 393,064 1.11 25.09% 118,426

55

Q3 432,313 1.1 24.90% 117,507

56

Q4 471,957 1.09 24.71% 116,637

(20.000)

-

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et n

eto

Vitet/Tremujorët

Eksportet Neto-EUROZONA (Sipas tremujorëve)

Nx-EUROZONA

(Sipastremujorëve)

-

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

spo

rtet

Net

o

Vitet

Nx EUROZONA (Sipas viteve)

Nx-EUROZONA

(Sipas viteve)

193

Vitet

PBB SHBA

(Sipas

viteve)

Tremu

jorët

Vitet

/në

trem

ujorë

progr

esivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

PBB

SHBA

Progresive

Indek

set

Struktu

ra %

PBB SHBA

(Sipas

tremujorëve)

2000 10,841,500 1 4 2000 Q1 10,679,776 1 24.91% 2,700,204

2001 11,079,700 2 8

Q2 10,741,744 1.01 25.05% 2,715,871

2002 11,530,500 3 12

Q3 10,794,040 1 25.03% 2,713,349

2003 12,113,300 4 16

Q4 10,841,500 1 25.02% 2,712,076

2004 12,938,900 5 20 2001 Q1 10,888,960 1 24.97% 2,766,975

2005 13,839,600 6 24

Q2 10,941,256 1 24.98% 2,768,146

2006 14,604,000 7 28

Q3 11,003,224 1.01 25.01% 2,770,518

2007 15,279,500 8 32

Q4 11,079,700 1.01 25.04% 2,774,062

2008 15,473,000 9 36 2002 Q1 11,174,006 1.01 24.96% 2,878,318

2009 15,389,400 10 40

Q2 11,283,408 1.01 24.99% 2,881,969

2010 16,266,500 11 44

Q3 11,403,655 1.01 25.02% 2,884,441

2011 16,769,400 12 48

Q4 11,530,500 1.01 25.03% 2,885,772

2012 17,537,100 13 52 2003 Q1 11,661,168 1.01 24.97% 3,025,120

2013 17,509,100 14 56

Q2 11,798,788 1.01 24.99% 3,026,524

15

Q3 11,947,964 1.01 25.01% 3,029,041

16

Q4 12,113,300 1.01 25.04% 3,032,615

17

2004 Q1 12,298,002 1.02 24.97% 3,230,357

18

Q2 12,499,689 1.02 24.99% 3,234,023

19

Q3 12,714,581 1.02 25.01% 3,236,543

20

Q4 12,938,900 1.02 25.03% 3,237,977

21

2005 Q1 13,168,628 1.02 25.02% 3,462,582

22

Q2 13,398,793 1.02 25.01% 3,461,641

23

Q3 13,624,187 1.02 25.00% 3,459,408

24

Q4 13,839,600 1.02 24.97% 3,455,969

25

2006 Q1 14,041,491 1.01 25.03% 3,654,806

26

Q2 14,232,989 1.01 25.00% 3,651,384

27

Q3 14,418,893 1.01 24.99% 3,649,308

28

Q4 14,604,000 1.01 24.98% 3,648,502

29

2007 Q1 14,790,718 1.01 25.04% 3,825,224

30

Q2 14,971,900 1.01 25.02% 3,823,201

31

Q3 15,138,006 1.01 24.99% 3,818,838

32

Q4 15,279,500 1.01 24.95% 3,812,237

33

2008 Q1 15,387,849 1.01 25.10% 3,883,426

34

Q2 15,458,549 1 25.04% 3,873,799

35

Q3 15,488,099 1 24.97% 3,863,453

36

Q4 15,473,000 1 24.90% 3,852,323

37

2009 Q1 15,417,461 1 24.94% 3,838,718

38

Q2 15,356,518 1 24.93% 3,837,318

39

Q3 15,332,916 1 25.00% 3,846,625

40

Q4 15,389,400 1 25.13% 3,866,739

194

41

2010 Q1 15,553,017 1.01 24.92% 4,053,294

42

Q2 15,788,029 1.02 25.03% 4,071,256

43

Q3 16,043,002 1.02 25.05% 4,075,424

44

Q4 16,266,500 1.01 25.00% 4,066,526

45

2011 Q1 16,421,969 1.01 25.05% 4,200,321

46

Q2 16,532,378 1.01 24.98% 4,188,528

47

Q3 16,635,572 1.01 24.97% 4,186,526

48

Q4 16,769,400 1.01 25.01% 4,194,026

49

2012 Q1 16,958,727 1.01 25.00% 4,384,428

50

Q2 17,176,486 1.01 25.04% 4,391,151

51

Q3 17,382,627 1.01 25.02% 4,387,512

52

Q4 17,537,100 1.01 24.94% 4,374,009

53

2013 Q1 17,610,353 1 25.11% 4,397,295

54

Q2 17,614,817 1 25.02% 4,380,115

55

Q3 17,573,423 1 24.95% 4,368,714

56 Q4 17,509,100 1 24.92% 4,362,976

- 500.000

1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 3.000.000 3.500.000 4.000.000 4.500.000 5.000.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

i B

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet/Tremujorët

PBB-SHBA-(Sipas tremujorëve)

PBB-SHBA

(Sipastremujorëve)

-

5.000.000

10.000.000

15.000.000

20.000.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Pro

du

kti

i B

ren

dsh

ëm B

ruto

Vitet

PBB-SHBA (Sipas viteve)

PBB-SHBA

(Sipas

viteve)

195

Vitet

C-SHBA

(Sipas

viteve)

Trem

ujorët

Vitet

/në

tremu

jorë

progr

esivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

C-

SHBAProgre

sive

Indek

set

Strukt

ura %

C-SHBA

(Sipas

tremujorëve)

2000 6,802,000 1 4 2000 Q1 6,569,153 1 24.78% 1,685,735

2001 7,107,000 2 8

Q2 6,644,818 1.01 25.07% 1,705,152

2002 7,385,000 3 12

Q3 6,722,824 1.01 25.07% 1,705,525

2003 7,764,000 4 16

Q4 6,802,000 1.01 25.07% 1,705,588

2004 8,258,000 5 20 2001 Q1 6,881,176 1.01 25.02% 1,777,829

2005 8,790,000 6 24

Q2 6,959,182 1.01 25.01% 1,777,294

2006 9,297,000 7 28

Q3 7,034,847 1.01 25.00% 1,776,480

2007 9,745,000 8 32

Q4 7,107,000 1.01 24.98% 1,775,397

2008 10,010,000 9 36 2002 Q1 7,175,220 1.01 25.00% 1,846,177

2009 9,843,000 10 40

Q2 7,242,079 1.01 24.99% 1,845,663

2010 10,200,000 11 44

Q3 7,310,898 1.01 25.00% 1,846,001

2011 10,710,000 12 48

Q4 7,385,000 1.01 25.01% 1,847,159

2012 11,150,000 13 52 2003 Q1 7,467,132 1.01 24.96% 1,938,183

2013 11,150,000 14 56

Q2 7,557,753 1.01 24.99% 1,940,128

15

Q3 7,656,747 1.01 25.01% 1,941,973

16

Q4 7,764,000 1.01 25.03% 1,943,716

17

2004 Q1 7,879,158 1.01 24.98% 2,063,060

18

Q2 8,000,910 1.02 25.00% 2,064,320

19

Q3 8,127,707 1.02 25.01% 2,065,124

20

Q4 8,258,000 1.02 25.01% 2,065,496

21

2005 Q1 8,390,346 1.02 25.01% 2,198,140

22

Q2 8,523,732 1.02 25.00% 2,197,861

23

Q3 8,657,252 1.02 25.00% 2,197,357

24

Q4 8,790,000 1.02 24.99% 2,196,641

25

2006 Q1 8,921,098 1.01 25.02% 2,326,075

26

Q2 9,049,786 1.01 25.01% 2,324,953

27

Q3 9,175,330 1.01 24.99% 2,323,687

28

Q4 9,297,000 1.01 24.98% 2,322,284

29

2007 Q1 9,414,292 1.01 25.02% 2,438,130

30

Q2 9,527,625 1.01 25.01% 2,436,739

31

Q3 9,637,645 1.01 24.99% 2,435,557

32

Q4 9,745,000 1.01 24.98% 2,434,574

33

2008 Q1 9,847,983 1.01 25.10% 2,512,025

34

Q2 9,935,466 1.01 25.05% 2,507,838

35

Q3 9,993,966 1.01 24.98% 2,500,392

36

Q4 10,010,000 1 24.87% 2,489,744

37

2009 Q1 9,977,323 1 25.02% 2,463,052

38

Q2 9,918,637 0.99 24.96% 2,456,584

39

Q3 9,863,883 0.99 24.97% 2,457,477

40

Q4 9,843,000 1 25.05% 2,465,887

41

2010 Q1 9,878,163 1 24.87% 2,536,402

196

42

Q2 9,960,484 1.01 24.98% 2,548,436

43

Q3 10,073,314 1.01 25.06% 2,556,003

44

Q4 10,200,000 1.01 25.09% 2,559,159

45

2011 Q1 10,326,980 1.01 25.00% 2,677,968

46

Q2 10,453,050 1.01 25.00% 2,677,330

47

Q3 10,580,095 1.01 25.00% 2,677,187

48

Q4 10,710,000 1.01 25.00% 2,677,516

49

2012 Q1 10,842,370 1.01 25.06% 2,793,684

50

Q2 10,967,691 1.01 25.04% 2,791,474

51

Q3 11,074,166 1.01 24.99% 2,786,367

52

Q4 11,150,000 1.01 24.92% 2,778,474

53

2013 Q1 11,187,132 1 25.08% 2,796,776

54

Q2 11,192,436 1 25.01% 2,788,815

55

Q3 11,176,523 1 24.96% 2,783,530

56 Q4 11,150,000 1 24.94% 2,780,878

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Kon

sum

i

Vitet/Tremujorët

C-SHBA-(Sipas tremujorëve)

C-SHBA

(Sipastremujorëve)

-

2.000.000

4.000.000

6.000.000

8.000.000

10.000.000

12.000.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ko

nsu

mi

Vitet

C-SHBA (Sipas viteve)

C-SHBA

(Sipasviteve)

197

Vitet

I-SHBA

(Sipas

viteve)

Tremu

jorët

Vitet

/në

tremuj

orë

progre

sivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

I-SHBA

(Progresive

)

Indek

set

Struktu

ra %

I-SHBA

(Sipas

tremujorëv

e)

2000 2,478,500 1 4 2000 Q1 2,632,652 1 25.38% 629,016

2001 2,303,700 2 8

Q2 2,592,245 0.98 24.99% 619,361

2002 2,387,500 3 12

Q3 2,538,665 0.98 24.85% 616,015

2003 2,512,300 4 16

Q4 2,478,500 0.98 24.78% 614,108

2004 2,828,900 5 20 2001 Q1 2,418,335 0.98 24.84% 572,303

2005 3,100,600 6 24

Q2 2,364,755 0.98 24.90% 573,546

2006 3,300,000 7 28

Q3 2,324,348 0.98 25.03% 576,519

2007 3,270,500 8 32

Q4 2,303,700 0.99 25.23% 581,331

2008 3,027,000 9 36 2002 Q1 2,306,851 1 24.81% 592,370

2009 2,377,400 10 40

Q2 2,327,659 1.01 25.00% 596,897

2010 2,814,500 11 44

Q3 2,357,438 1.01 25.09% 599,129

2011 2,901,400 12 48

Q4 2,387,500 1.01 25.09% 599,104

2012 3,160,100 13 52 2003 Q1 2,411,901 1.01 24.94% 626,459

2013 3,160,100 14 56

Q2 2,435,660 1.01 24.93% 626,230

15

Q3 2,466,539 1.01 25.00% 627,984

16

Q4 2,512,300 1.02 25.14% 631,627

17

2004 Q1 2,578,041 1.03 24.90% 704,512

18

Q2 2,658,203 1.03 25.02% 707,894

19

Q3 2,744,563 1.03 25.06% 708,851

20

Q4 2,828,900 1.03 25.01% 707,643

21

2005 Q1 2,904,850 1.03 25.09% 777,918

22

Q2 2,973,492 1.02 25.01% 775,480

23

Q3 3,037,762 1.02 24.96% 773,953

24

Q4 3,100,600 1.02 24.94% 773,249

25

2006 Q1 3,163,437 1.02 25.11% 828,699

26

Q2 3,221,681 1.02 25.07% 827,193

27

Q3 3,269,235 1.01 24.98% 824,227

28

Q4 3,300,000 1.01 24.84% 819,882

29

2007 Q1 3,310,024 1 25.13% 821,947

30

Q2 3,303,935 1 25.01% 817,950

31

Q3 3,288,503 1 24.94% 815,630

32

Q4 3,270,500 0.99 24.92% 814,972

33

2008 Q1 3,252,304 0.99 25.34% 767,171

34

Q2 3,218,717 0.99 25.22% 763,496

35

Q3 3,150,147 0.98 24.94% 755,028

36

Q4 3,027,000 0.96 24.49% 741,305

37

2009 Q1 2,841,882 0.94 24.93% 592,672

38

Q2 2,636,183 0.93 24.63% 585,586

39

Q3 2,463,493 0.93 24.81% 589,925

40

Q4 2,377,400 0.97 25.63% 609,217

198

41

2010 Q1 2,413,425 1.02 24.33% 684,685

42

Q2 2,534,825 1.05 25.17% 708,391

43

Q3 2,686,787 1.06 25.40% 714,899

44

Q4 2,814,500 1.05 25.10% 706,525

45

2011 Q1 2,877,446 1.02 25.36% 735,928

46

Q2 2,892,280 1.01 24.94% 723,540

47

Q3 2,889,949 1 24.79% 719,249

48

Q4 2,901,400 1 24.91% 722,682

49

2012 Q1 2,949,083 1.02 24.87% 786,039

50

Q2 3,021,455 1.02 25.07% 792,308

51

Q3 3,098,475 1.03 25.10% 793,043

52

Q4 3,160,100 1.02 24.96% 788,710

53

2013 Q1 3,191,106 1.01 25.24% 797,760

54

Q2 3,195,536 1 25.03% 791,105

55

Q3 3,182,247 1 24.90% 786,724

56 Q4 3,160,100 0.99 24.83% 784,511

-

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

800.000

900.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet/Tremujorët

I-SHBA-(Sipas tremujorëve)

I-SHBA (Sipas

tremujorëve)

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Inves

tim

et

Vitet

I-SHBA (Sipas viteve)

I-SHBA

(Sipas viteve)

199

Vitet

G-SHBA

(Sipas

viteve)

Tre

mujo

rët

Vitet

/në

tremujo

rë

progres

ivë

Vitet

Trem

ujorët

/ sipas

viteve

G-SHBA

Progresive

Inde

kset

Strukt

ura %

G-SHBA

(Sipas

tremujor

ëve)

2000 1,941,000 1 4 2000 Q1 1,871,896 1 24.77% 480,865

2001 2,038,000 2 8

Q2 1,896,666 1.01 25.10% 487,229

2002 2,183,000 3 12

Q3 1,919,354 1.01 25.07% 486,617

2003 2,338,000 4 16

Q4 1,941,000 1.01 25.05% 486,288

2004 2,467,000 5 20 2001 Q1 1,962,646 1.01 24.97% 508,939

2005 2,665,000 6 24

Q2 1,985,334 1.01 24.98% 509,144

2006 2,769,000 7 28

Q3 2,010,104 1.01 25.01% 509,606

2007 2,974,000 8 32

Q4 2,038,000 1.01 25.04% 510,311

2008 3,149,000 9 36 2002 Q1 2,069,770 1.02 24.96% 544,815

2009 3,561,000 10 40

Q2 2,104,999 1.02 24.99% 545,583

2010 3,770,000 11 44

Q3 2,142,978 1.02 25.02% 546,131

2011 3,727,000 12 48

Q4 2,183,000 1.02 25.03% 546,471

2012 3,774,000 13 52 2003 Q1 2,224,179 1.02 25.04% 585,399

2013 3,746,000 14 56

Q2 2,264,920 1.02 25.03% 585,086

15

Q3 2,303,451 1.02 24.99% 584,336

16

Q4 2,338,000 1.01 24.94% 583,179

17

2004 Q1 2,367,827 1.01 24.98% 616,287

18

Q2 2,396,321 1.01 24.96% 615,847

19

Q3 2,427,905 1.01 24.99% 616,544

20

Q4 2,467,000 1.02 25.06% 618,322

21

2005 Q1 2,516,123 1.02 25.01% 666,526

22

Q2 2,570,170 1.02 25.05% 667,551

23

Q3 2,622,132 1.02 25.02% 666,726

24

Q4 2,665,000 1.02 24.92% 664,197

25

2006 Q1 2,694,323 1.01 25.03% 693,200

26

Q2 2,715,875 1.01 24.96% 691,140

27

Q3 2,737,990 1.01 24.96% 691,239

28

Q4 2,769,000 1.01 25.04% 693,421

29

2007 Q1 2,814,509 1.02 24.96% 742,345

30

Q2 2,869,205 1.02 25.03% 744,535

31

Q3 2,925,049 1.02 25.04% 744,556

32

Q4 2,974,000 1.02 24.97% 742,564

33

2008 Q1 3,011,282 1.01 24.95% 785,802

34

Q2 3,045,179 1.01 24.92% 784,808

35

Q3 3,087,236 1.01 24.99% 786,791

36

Q4 3,149,000 1.02 25.14% 791,599

37

2009 Q1 3,237,908 1.03 24.93% 887,673

38

Q2 3,344,954 1.03 25.04% 891,840

39

Q3 3,457,024 1.03 25.06% 892,223

40

Q4 3,561,000 1.03 24.97% 889,264

200

41

2010 Q1 3,645,898 1.02 25.23% 951,286

42

Q2 3,709,253 1.02 25.07% 945,281

43

Q3 3,750,732 1.01 24.92% 939,525

44

Q4 3,770,000 1.01 24.77% 933,908

45

2011 Q1 3,768,422 1 25.06% 934,034

46

Q2 3,754,158 1 24.98% 930,888

47

Q3 3,737,064 1 24.96% 930,170

48

Q4 3,727,000 1 25.00% 931,908

49

2012 Q1 3,731,007 1 24.95% 941,559

50

Q2 3,744,866 1 25.01% 944,042

51

Q3 3,761,542 1 25.03% 944,736

52

Q4 3,774,000 1 25.00% 943,663

53

2013 Q1 3,776,846 1 25.07% 938,951

54

Q2 3,771,253 1 25.01% 936,854

55

Q3 3,760,033 1 24.97% 935,452

56 Q4 3,746,000 1 24.95% 934,742

- 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000 900.000

1.000.000

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

itare

(G

)

Vitet/Tremujorët

G-SHBA-(Sipas tremujorëve)

G-SHBA

(Sipas

tremujorëve)

-

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Sh

pen

zim

et q

ever

ita

re (

G)

Vitet

G-SHBA (Sipas viteve)

G-SHBA

(Sipasviteve)

201

Vitet

Nx-

SHBA

(Sipas

viteve)

Tre

muj

orët

Vitet

/në

tremuj

orë

progres

ivë

Vitet

Tremu

jorët/

sipas

viteve

Nx-

SHBA

Progres

ive

Inde

kset

Strukt

ura %

Nx-

SHBA

(Sipas

tremujo

rëve)

2000 -380,000 1 4 2000 Q1 -393,924 1 25.23% -95,856

2001 -369,000 2 8

Q2 -391,985 1 25.10% -95,384

2002 -425,000 3 12

Q3 -386,803 0.99 24.89% -94,589

2003 -501,000 4 16

Q4 -380,000 0.98 24.78% -94,170

2004 -615,000 5 20 2001 Q1 -373,197 0.98 24.73% -91,262

2005 -716,000 6 24

Q2 -368,015 0.99 24.83% -91,635

2006 -762,000 7 28

Q3 -366,076 0.99 25.05% -92,436

2007 -710,000 8 32

Q4 -369,000 1.01 25.38% -93,668

2008 -713,000 9 36 2002 Q1 -377,834 1.02 24.71% -105,015

2009 -392,000 10 40

Q2 -391,329 1.04 24.99% -106,223

2010 -518,000 11 44

Q3 -407,659 1.04 25.14% -106,840

2011 -569,000 12 48

Q4 -425,000 1.04 25.16% -106,922

2012 -547,000 13 52 2003 Q1 -442,043 1.04 24.95% -125,023

2013 -547,000 14 56

Q2 -459,544 1.04 24.94% -124,962

15

Q3 -478,773 1.04 25.00% -125,232

16

Q4 -501,000 1.05 25.11% -125,783

17

2004 Q1 -527,023 1.05 24.98% -153,655

18

Q2 -555,745 1.05 25.05% -154,028

19

Q3 -585,594 1.05 25.03% -153,913

20

Q4 -615,000 1.05 24.94% -153,403

21

2005 Q1 -642,692 1.05 25.15% -180,081

22

Q2 -668,601 1.04 25.04% -179,268

23

Q3 -692,959 1.04 24.94% -178,600

24

Q4 -716,000 1.03 24.87% -178,051

25

2006 Q1 -737,367 1.03 25.35% -193,141

26

Q2 -754,352 1.02 25.18% -191,864

27

Q3 -763,662 1.01 24.92% -189,859

28

Q4 -762,000 1 24.56% -187,136

29

2007 Q1 -748,107 0.98 24.98% -177,365

30

Q2 -728,865 0.97 24.79% -176,012

31

Q3 -713,190 0.98 24.90% -176,773

32

Q4 -710,000 1 25.33% -179,850

33

2008 Q1 -723,720 1.02 25.45% -181,444

34

Q2 -740,813 1.02 25.56% -182,208

35

Q3 -743,249 1 25.05% -178,589

36

Q4 -713,000 0.96 23.95% -170,759

37

2009 Q1 -639,652 0.9 26.04% -102,060

38

Q2 -543,257 0.85 24.65% -96,619

39

Q3 -451,484 0.83 24.12% -94,545

202

40

Q4 -392,000 0.87 25.20% -98,775

41

2010 Q1 -384,469 0.98 22.84% -118,300

42

Q2 -416,533 1.08 25.23% -130,677

43

Q3 -467,831 1.12 26.15% -135,472

44

Q4 -518,000 1.11 25.78% -133,552

45

2011 Q1 -550,879 1.06 25.96% -147,722

46

Q2 -567,110 1.03 25.13% -142,998

47

Q3 -571,536 1.01 24.60% -139,990

48

Q4 -569,000 1 24.30% -138,289

49

2012 Q1 -563,734 0.99 25.01% -136,827

50

Q2 -557,527 0.99 24.97% -136,584

51

Q3 -551,556 0.99 24.98% -136,626

52

Q4 -547,000 0.99 25.04% -136,964

53

2013 Q1 -544,732 1 24.90% -136,182

54

Q2 -544,408 1 24.99% -136,668

55

Q3 -545,380 1 25.04% -136,994

56 Q4 -547,000 1 25.07% -137,156

(250.000)

(200.000)

(150.000)

(100.000)

(50.000)

-

Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3Q1Q3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

sport

et N

eto (

Nx)

Vitet/Tremujorët

Nx-SHBA-(Sipas tremujorëve)

Nx-SHBA

(Sipastremujorëve)

(900.000)

(800.000)

(700.000)

(600.000)

(500.000)

(400.000)

(300.000)

(200.000)

(100.000)

-

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ek

spo

rtet

Net

o (

Nx)

Vitet

Nx-SHBA (Sipas viteve)

Nx-SHBA

(Sipas viteve)

203

ANEKS 2:Rezultatet e aplikimit të “Autokorrelacionit dhe Korrelacionit Pjesor” në studimin e

natyrës së serisë për PBB dhe komponentet e saj për të gjitha vendet e në studim

204

205

206

ANEKSI 3:Testimet e transformimit te serive jo-stacionare të PBB dhe komponenteve të saj në

seri stacionare

207

208