PROGRAM AUTORSKI DLA KL. I - III

“ŻYĆ EKOLOGICZNIE, TO ŻYĆ ZDROWO”

Renata Gerlach Joanna Grządka Elżbieta Rakowska - Kiliszek

Spis treści Wstęp

Rozdział Pierwszy. Założenia programu i jego konstrukcja

Rozdział Drugi. Charakterystyka programu

Rozdział Trzeci. Propozycje do realizacji zadań

Ewaluacja

Bibliografia

Aneks 1. Kwestionariusz ankiety. Ankieta dla nauczycieli

Aneks 2: Załączniki

“Ekologia oznacza ciebie i świat, w którym żyjesz, powietrze, którym oddychasz, żywność, którą spożywasz, twe środowisko ludzkie, twój styl życia”

A. M. Łupina “Ekologia czy pesymizm końca XX

wieku”

Wstęp

Zagadnienia, którymi zajmuje się ekologia, dotyczą wszystkich ludzi. Wyjaśnia ona związki i zależności istniejące w przyrodzie, umożliwia lepsze zrozumienie jej funkcjonowania i ułatwia podejmowanie racjonalnych działań na rzecz ochrony środowiska. Obecnie sam wyraz ekologia stał się modnym chwytem reklamowym nadużywanym w handlu i mimo swej popularności nie do końca rozumianym.

U progu nowego tysiąclecia, w punkcie, w którym się znajdujemy, ekologia zyskała nową jakość. To nie tylko sucha nauka, o której możemy czytać, ale rzeczywistość ściśle nas otaczająca, której nie sposób zignorować. Oprócz samej natury to właśnie my, cząstka tej natury, mamy największy wpływ na przyrodę i od naszego postępowania zależna jest przyszłość. Chcąc rozwijać się, musimy mieć świadomość istnienia w harmonii z prawami natury.

Świadomość to zdolność do odzwierciedlenia obiektywnej rzeczywistości oraz uprzytomnienie sobie własnej egzystencji. Świadomość ekologiczna skupia się nie tylko na ochronie zasobów naturalnych mających na celu kontynuację naszego życia, na ochronie i konserwacji przyrody, tworzeniu jej współistnienia z różnymi technologiami, ale to też szacunek do przyrody i świadomość, że wraz z nią tworzymy jedną spójną całość.

Czyste powietrze, woda, gleba są niezbędne i konieczne dla istnienia życia na Ziemi. Ich rola uwidacznia się wtedy, gdy człowiek nie jest w stanie zaspokoić potrzeb życiowych na dotychczasowym poziomie. Ma to miejsce w postępującej degradacji środowiska naturalnego, zarówno w skali lokalnej jak i globalnej. W konsekwencji zrodziła się potrzeba zmiany stylu życia, innego spojrzenia na wartości, potrzeba innych zachowań.

Najczęściej używanym w szkołach sposobem wpływania na zachowanie proekologiczne jest metoda oparta na założeniu, że zdobywanie wiedzy wpływa na nasze działanie. Jednak samo zdobywanie wiedzy nie wpływa automatycznie na zmianę zachowań. Jeżeli podejście do spraw środowiska i ludzkie zachowanie mają ulec zmianie, sposoby i metody zdobywania wiedzy muszą aktywnie oddziaływać na system wartości, kreując możliwość i wolę działania.

W szybko zmieniającym się świecie ważna jest umiejętność stawiania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi. Sama wiedza jest ważna, ale bez perspektywicznego myślenia, może nigdzie nie zaprowadzić. Ważne jest, żeby poszukiwać i demonstrować podejście całościowe, które zachęci ludzi do rozwoju samodzielnego myślenia. Nie można więc ograniczać się tylko do przekazywania wiadomości o świecie przyrody, ale należy kształtować już od najmłodszych lat aktywną postawę i odpowiedzialność za los Ziemi.

Podczas opracowywania programu czerpałyśmy wiadomości z wielu źródeł. Najbardziej pomocny był program opracowany przez Liliannę Hoppe, Waldemara Lewińskiego i Annę Sternicką pt. “Przyroda”. Odwołuje się on do doświadczeń uczniów, integruje wiadomości z różnych przedmiotów, opiera się na zasadzie “przećwicz – pomyśl – wywnioskuj”. Prosty i efektywny sposób przekazywania wiedzy pomógł nam opracować bloki zajęć zintegrowanego nauczania o tematyce ekologicznej.

Szczególne podziękowania należą się pani Jolancie Żak za konsultację merytoryczną oraz pani Krystynie Sztafarek za przeczytanie i serdeczne wsparcie.

Rozdział Pierwszy

Założenia programu i jego konstrukcja

Dostępne do tej pory programy i podręczniki szkolne skupiają się przeważnie na zapoznaniu z biologią. W trakcie tworzenia niniejszego programu założono, że uczniowie posiadają już pewną wiedzę o otaczającym ich środowisku. Pod opieką nauczyciela mają próbować swoich sił w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania i próbować je zadawać. Zadaniem nauczyciela jest uzupełnianie uczniowskich wiadomości.

Przebieg zajęć zależny jest od samych dzieci, ich wiadomości, przeżyć, ich zdania na dany temat. Nauczyciel nie jest w stanie sztywno zaplanować zajęcia, to uczniowie na żywo kształtować będą ich przebieg.

Program ma charakter integralny, daje możliwość nauczycielowi tworzenia własnych ośrodków tematycznych. Jest to program otwarty na własną inwencję nauczyciela. Układ treści w programie ma charakter spiralny, tzn., że te same treści będą się powtarzać kilkakrotnie w kolejnych klasach, na różnych poziomach nauczania. Umożliwi to dziecku poszerzenie i pogłębienie wiadomości i umiejętności zgodnie z jego wzrastającymi możliwościami intelektualno – percepcyjnymi.

Za główny cel przyjęto uświadomienie dzieciom, że czysta woda, gleba i powietrze są jednym z warunków właściwego rozwoju zrównoważonego życia na Ziemi. Do zrównoważenia rozwoju należy dążyć poprzez osiągnięcie ładu ekologicznego, społecznego, ekonomicznego i przestrzennego.

Program dotyczy uczniów klas I – III szkoły podstawowej. Powstał dla potrzeb szkoły miejskiej. Metody pracy odwołują się do przeżyć i doświadczeń dzieci, umożliwiają przeżywanie a następnie podsumowanie zdobytych doświadczeń. Podporą mówienia są scenki, dramy, rysunki zawarte w propozycjach. W trakcie rozmów z uczniami pojawią się stwierdzenia, co jest dla nich ważne. Dzieci często mają kłopot we wzajemnym słuchaniu się. W trakcie zajęć należy uczyć ich dobrego komunikowania się ze sobą. Praca w małych grupach pomoże w rozwijaniu komunikacji. Zbliży uczniów do siebie, będzie kształcić umiejętność współpracy.

Treści programu zawarte są w trzech działach

• WODA • ODPADY • POWIETRZE •

Przedstawione propozycje działań uwzględniają treści ekologiczne. Zakres pozostałej edukacji zależny jest od czasu, w którym podane bloki tematyczne będą realizowane. Treści zawarte w blokach tematycznych mogą być modyfikowane przez nauczyciela. Nauczyciel może wnosić własne pomysły uwzględniając np. specyfikę swego środowiska lokalnego, potrzeby ucznia, jego możliwości. Bloki tematyczne są uniwersalne, można dostosować je do każdego podręcznika zintegrowanego nauczania, zmieniać ich kolejność lub częściowo je modyfikować.

W programie umieszczono:

• Bloki tematyczne i tematy zajęć dziennych. • Propozycje rozwiązań. • Załączniki i karty pracy.

Rozdział Drugi Charakterystyka programu

Cele edukacji WIADOMOŚCI

CELE EDUKACJI OCZEKIWANE EFEKTY

• Zapoznanie ze znaczeniem wody, gleby i powietrza w życiu człowieka, zwierząt i roślin.

• Zapoznanie ze skutkami niewłaściwego gospodarowania człowieka na Ziemi.

• Zdobywanie wiadomości na temat stanu zanieczyszczeń wody, gleby i powietrza.

• Uświadomienie zagrożeń wynikających z nadmiernego zanieczyszczenia środowiska.

• Zapoznanie z niektórymi sposobami zapobiegania dalszej degradacji środowiska.

• Dostrzega i obserwuje w przyrodzie obiekty, zjawiska i procesy oraz negatywny wpływ cywilizacji na życie na ziemi. • Dostrzega piękno przyrody w różnych porach roku. • Dostrzega i wyróżnia elementy naturalne i przekształcone przez człowieka. • Zna pojęcia związane z przyrodą i ochroną środowiska. • Zna niektóre sposoby przetwarzania odpadów. • Zna nazwy kilku gazów wchodzących w skład powietrza. • Wie, że woda występuje w trzech stanach skupienia. • Zna przykłady parowania wody spotykane w codziennym życiu. • Wie, co to jest opad atmosferyczny, wiatr, chmura. • Wie o przyczynach zanieczyszczeń wody, gleby i powietrza. • Zna przyczyny zanieczyszczeń środowiska.

UMIEJĘTNOŚCI

CELE EDUKACJI OCZEKIWANE EFEKTY

• Nabycie umiejętności dostrzegania i uzasadniania związków przyczynowo – skutkowych dotyczących środowiska.

• Opanowanie umiejętności przeprowadzania prostych obserwacji, wykonywania doświadczeń.

• Kształcenie umiejętności oceny działań z punktu widzenia ich przyszłych skutków.

• Zdobycie umiejętności czynnego włączania się do działań na rzecz ochrony środowiska.

• Dostrzega wpływ swoich codziennych czynności na stan środowiska. • Obserwuje, dostrzega oraz uzasadnia zjawiska i związki zachodzące w przyrodzie. • Potrafi przeprowadzić proste obserwacje i doświadczenia. • Ocenia swój wpływ na środowisko i działania, które podejmie dla jego dobra. • Wyjaśnia potrzebę ochrony środowiska w swoim otoczeniu.

POSTAWY

CELE EDUKACJI OCZEKIWANE EFEKTY

• Uświadomienie zagrożeń wynikających z nadmiernego zanieczyszczenia środowiska.

• Wyrabianie aktywnej postawy wobec codziennych problemów związanych z ekologią, z którymi spotykamy się na progach naszych domów, szkół.

• Uświadomienie dzieciom, że czysta woda, gleba i powietrze są jednym z warunków właściwego rozwoju życia na Ziemi.

• Czuje się cząstką przyrody, potrafi okazać szacunek dla środowiska. • Ma poczucie własnej wartości i przydatności dla środowiska. • Włącza się do działań na rzecz najbliższego środowiska. • Odczuwa potrzebę oszczędnego gospodarowania zasobami naturalnymi.

Bloki tematyczne i tematy dni WODA

Blok tematyczny: Zabawy z kropelką wody

Klasa I Klasa II Klasa III

Tematy dnia:

1. Stany skupienia wody. 1. Ile jest wody na naszej 1. Krążenie wody w

2. Zanim odkręcisz kran. 3. Czy woda jest tylko do

picia? 4. Jak człowiek zanieczyszcza

wodę? 5. Ile wody zużywamy w

naszych domach?

planecie? 2. Skąd się bierze woda w

kranie? 3. Jak wykorzystujemy wodę? 4. Od źródła rzeki do ujścia. 5. Zabawy badawcze wodą.

przyrodzie. 2. Rośliny i zwierzęta w

wodzie. 3. Kto zatruwa naszą wodę? 4. Sąd nad trucicielami. 5. W krainie fantazji.

1

ODPADY

Blok tematyczny: Zatruty krajobraz

Klasa I Klasa II Klasa III

Tematy dnia:

1. Skąd się biorą śmieci? 2. Pakujemy towary. 3. Jakie “skarby” znajdą

ludzie za 500 lat? 4. Zawartość kosza

domowego. 5. “ Śmietnikowe

zabawki”.

1. Zatruta ziemia. 2. Jak długo odpady

pozostaną w środowisku?

3. Śmieci prapradziadków.

4. Śmietnikowy krajobraz.

5. Złe odpady i dobre rady.

1. Różne style życia. 2. Segregacja

odpadków. 3. Wielkie porządki. 4. Co mogą zrobić małe

dzieci? 5. W krainie fantazji.

POWIETRZE

Blok tematyczny: Powietrze wokół nas

Klasa I Klasa II Klasa III

Tematy dnia:

1. Czy umiesz złapać powietrze?

2. Zanieczyszczenia w domu.

3. Powietrze przenosi dźwięki.

4. Pracowity wiatr. 5. Las – zielone płuca.

1. Powietrze elementem pogody.

2. .Sposoby wykorzystania powietrza.

3. Truciciele. 4. Odpocząć od zgiełku. 5. Jak chronić

powietrze?

1. Właściwości powietrza.

2. Wpływ powietrza na ludzi, zwierzęta, rośliny.

3. Zadymione miasta. 4. Czy hałas jest

wrogiem? 5. Zielona kraina.

Rozdział Trzeci Propozycje do realizacji programu

WODA

Klasa I

1. Stany skupienia wody.

• Wypowiedzi uczniów na temat ilustracji przedstawiających: ośnieżone szczyty gór, padający śnieg, sople lodu, lodowisko, wodę w stawie, potok, mgłę, wodę parującą z czajnika lub garnka, saunę.

• Wykonanie doświadczenia w grupach:

I grupa – zabawa z lodem, II grupa – zabawa z zimną wodą, III grupa – zabawa z ciepłą wodą.

Uczniowie poprzez dotykanie, przelewanie, obserwację sprawdzają właściwości wody i dzielą się spostrzeżeniami.

• Obserwacja wykonywanego przez nauczyciela doświadczenia z kostką lodu (topnienie, wrzenie, parowanie). Zapoznanie z pojęciami stanów skupienia wody: ciekły, gazowy lub lotny, stały.

1. Zanim odkręcisz kran.

• Wycieczka do stacji uzdatniania wody – zapoznanie dzieci z pracą ludzi i urządzeń .

1. Czy woda jest tylko do picia?

• Omówienie i podsumowanie wycieczki z poprzedniego dnia. • Zabawa z kukiełką przedstawiającą Panią Kroplę. Jeden z uczniów

grający rolę Pani Kropli opisuje swoje uczucia, nie wymieniając miejsca pobytu. Kropelka może przebywać w stawie, w kranie, w pralce, w ściekach, w oceanie itp. Pozostałe dzieci odgadują, gdzie znajduje się Kropla. Zabawę można powtarzać wielokrotnie zgodnie z pomysłami dzieci. (Załącznik nr 1)

• Wypowiedzi dzieci na temat: “Do czego służy woda?” i “Czy jest coś , co może nam ją zastąpić?”

• Uzupełnienie w domu wspólnie z rodzicami tabeli dotyczącej dziennego zużycia wody w gospodarstwie domowym. (Załącznik nr 2)

1. Jak człowiek zanieczyszcza

• Przypomnienie z dnia poprzedniego informacji o sposobach wykorzystywania wody przez człowieka.

• Zapoznanie z krótką historyjką o bardzo smutnym słoneczku, które wędrując po świecie, obserwowało ludzi i ich codzienne

wodę? czynności. • Omówienie i kolorowanie wybranych ilustracji przedstawiających

pozytywne postępowanie ludzi w trakcie korzystania z wody. Zaakcentowanie problemów zanieczyszczenia wody jako przyczyny wielu chorób. (Załącznik nr 3)

1. Ile wody zużywamy w naszych domach?

• Omówienie przez uczniów pracy domowej dotyczącej dziennego zużycia wody w ich domach. Zwrócenie uwagi na liczebność rodziny, ilość posiłków, częstotliwość kąpieli, mycia zębów, prania.

• Wypowiedzi uczniów związane z treścią opowiadania Pani Kropli. Próba odpowiedzi na pytania: “Dlaczego należy oszczędzać wodę?” i “Jak można oszczędzać wodę?” (Załącznik nr 4)

• Odgadywanie nagranych odgłosów wody podczas wykonywania różnych czynności domowych. Próba podania sposobów oszczędzania wody.

Klasa II

1. Ile jest wody na naszej planecie?

• Wyszukiwanie i zapisywanie na tablicy nazw zbiorników wodnych w oparciu o mapy i atlasy. Dokonanie podziału wód na płynące i stojące, słodkie i słone.

• Wypowiedzi uczniów na temat: “Czy zasoby wody są niewyczerpalne?” oraz “Jakie skutki powoduje brak wody?”

• Wykonanie w grupach plakatów związanych z hasłami:

I. Woda jako źródło życia. II. Nadmiar wody w przyrodzie.

III. Skutki braku wody. IV. Zanieczyszczenia wody.

1. Skąd się bierze woda w kranie?

• Wycieczka do wodociągów miejskich. Zapoznanie z pracą ludzi i urządzeń.

• Uzupełnienie w domu karty pracy ilustrującej schemat sieci wodociągowej poznanymi w czasie wycieczki określeniami. (Załącznik nr 5)

1. Jak wykorzystujemy wodę?

• Omówienie i podsumowanie wycieczki oraz pracy domowej z poprzedniego dnia.

• Wypowiedzi uczniów na temat: “Do czego służy człowiekowi woda w gospodarstwie domowym, w rolnictwie, w przemyśle?”

• Opracowanie i zapisanie w grupach propozycji oszczędnego korzystania z wody oraz przykładów nadmiernego zużycia wody.

• Układanie i zapisanie haseł na temat: “ Co możemy zrobić, aby oszczędzać wodę?” Zawieszenie propozycji na szablonie przedstawiającym dużą kroplę wody.

4. Od źródła rzeki do ujścia.

• Praca z mapą Polski. Wyszukiwanie i odczytywanie nazw rzek. • Omówienie biegu rzeki. Posługiwanie się poznanymi pojęciami

geograficznymi. (Załącznik nr 6) • Wycieczka nad rzekę. Określanie prawego i lewego brzegu rzeki,

wyznaczanie kierunku, w którym płynie rzeka, odszukiwanie wysokiego i niskiego brzegu.

• Tworzenie rzeki na szkolnym boisku poprzez doświadczenie: wyszukanie w terenie pochyłego miejsca, powolne wylanie wody z wiadra . Obserwacja płynącej wody, torującej sobie drogę. Doprowadzenie do wniosku, że woda znajduje sobie najniższe miejsce w terenie.

4. Zabawy badawcze z wodą.

• Uświadomienie uczniom wpływu człowieka na stan czystości wód. Zabawy z wodą:

- Sprawdzenie co pływa, a co tonie.

• Co rozpuszcza się w wodzie? • Wykonanie filtra..

Klasa III

1. Krążenie wody w przyrodzie.

• Zapoznanie z opowiadaniem nauczyciela o podróży kropelki wody. Gromadzenie słownictwa związanego z obiegiem wody w przyrodzie.

• Uzupełnienie uproszczonego schematu obiegu wody w przyrodzie. (Załącznik nr 7)

• Obserwacja wykonywanego przez nauczyciela doświadczenia - parowanie wody. Wspólne opracowanie i zapisanie wniosków.

1. Rośliny i zwierzęta w wodzie.

• .Wycieczka nad staw. Obserwacja roślin rosnących na brzegach, częściowo zanurzonych i pływających. Omówienie cech charakterystycznych dla danej grupy. Obserwacja śladów pozostawionych przez zwierzęta na brzegu stawu.

• Wyszukanie w domu odpowiedzi na pytanie: “Dlaczego ryby żyją tylko w wodzie, a żaby w wodzie i na lądzie?” Określanie cech przystosowawczych ryb do wodnego a płazów do wodno – lądowego trybu życia.

1. Kto zatruwa naszą wodę?

• Omówienie i podsumowanie wycieczki oraz pracy domowej z poprzedniego dnia.

• Uzupełnienie karty pracy. Posługiwanie się nazwami charakterystycznymi dla roślin i zwierząt wodnych i lądowych. (Załącznik nr 8)

• Zaprezentowanie ilustracji przedstawiającej zanieczyszczony staw. Próba odpowiedzi na pytanie: “Dlaczego królowa żabek płacze?”

Naklejenie pisemnych odpowiedzi uczniów na duży arkusz papieru i wspólnie ich omówienie.

• Wspólne zapisanie trucicieli wody (na dużym arkuszu papieru).

1. Sąd nad trucicielami.

• Przypomnienie znajdujących się na planszach informacji z dnia poprzedniego.

• Wybór sędziego prowadzącego rozprawę, oskarżycieli oraz trucicieli. Rozdanie uczestnikom rozprawy kartek z opisem roli do odegrania. Celem rozprawy jest uświadomienie uczniom możliwości wyboru działania.

• Wspólne omówienie i zapisanie wniosków związanych z tematem rozprawy.

1. W krainie fantazji.

• Wprowadzenie dzieci w dobry nastrój poprzez opowiadanie o pięknej i czystej krainie. Wypowiedzi uczniów o wrażeniach i uczuciach, które przeżywały podczas słuchania.

• Przypomnienie ilustracji z płaczącą żabką i zaproszenie dzieci do oczyszczenia stawu. Wykonanie w grupach doświadczenia z filtrowaniem wody różnymi sposobami np. przelewanie przez piasek, żwir, ligninę, papierowe filtry. Porównanie uzyskanych wyników.

ODPADY

Klasa I

1. Skąd się biorą śmieci?

• Wyjście na boisko szkolne. Posprzątanie boiska i zgromadzenie znalezionych przedmiotów w oznaczonym miejscu. Wypowiadanie się uczniów na temat przyniesionych przedmiotów.

• Wypowiedzi dzieci wyjaśniające znaczenie wyrazów śmieci i odpady. Wspólne ustalenie i zapisanie określenia słów śmieci, odpady.

• Nawiązanie do pobytu na boisku. Próba odpowiedzi na pytanie: “Które ze znalezionych przedmiotów nie należały do śmieci?”

• Wyszukanie przez uczniów w domu zużytych opakowań po różnych towarach i przyniesienie ich do klasy.

2. Pakujemy towary.

• Zabawa w sklep. Kupowanie towarów, wykorzystanie przyniesionych do klasy zużytych opakowań.

• Omówienie zakupów z wyeksponowaniem rodzajów opakowań: szkło, papier, tektura, metal, folia, plastik.

2. Jakie skarby znajdą ludzie

• Obserwacja wyglądu wydobytych ze skrzynki z ziemią a ukrytych miesiąc wcześniej kawałków plastiku, folii, papieru,

za 500 lat? tektury, metalu. • Próba odpowiedzi na pytanie: “Co człowiek może odkopać za

500 lat?”

2. Zawartość domowego kosza na śmieci.

• Wypowiedzi dzieci na temat śmieci wyrzucanych do kosza w domu.

• Zapisywanie na paskach papieru nazw śmieci wymienianych przez uczniów i wrzucenie ich do symbolicznych koszy z jednoczesną segregacją.

• Wykonanie rysunku przedstawiającego nietypowy - zachęcający do wrzucania śmieci - kosz.

2. “ Śmietnikowe zabawki”.

• Wykonanie ze zużytych opakowań (przyniesionych w drugim dniu) przedmiotów użytecznych i zabawek według własnych pomysłów.

• Zaprezentowanie i omówienie wykonanych prac przed klasą.

Klasa II

1. Zatruta Ziemia.

• Ułożenie na rozłożonej bibule makiety z klocków imitującej osiedle. Usytuowanie śmietników i wysypiska śmieci za pomocą atramentowych plam. Spryskanie makiety wodą. Obserwacja rozszerzających się plam.

• Próba odpowiedzi na pytanie: “Czy śmieci potrafią być groźne?” Zapisanie przez nauczyciela podawanych przez uczniów przykładów śmieci i odpadów szkodliwych (baterie, lekarstwa) i nieszkodliwych (obierki, skorupki z jaj) dla środowiska.

1. Jak długo odpady pozostaną w środowisku?

• Wyszukiwanie w różnych źródłach informacji o rodzajach odpadów i długości ich rozkładu.

• Wykonanie w grupach tablic informacyjnych podsumowujących wcześniej zgromadzony materiał (np. rysunek puszki i informacja o czasie jej rozkładu).

• Omówienie prac uczniów i zaznaczenie umownymi znaczkami śmieci niebezpiecznych.

1. Śmieci pra – pradziadków.

• Zapoznanie dzieci z opowiadaniem nauczyciela o rosnącej górze śmieci od czasów ludzi pierwotnych. Zaprezentowanie ilustracji przedstawiających życie społeczeństw w różnych wiekach. (Załącznik nr 9)

• Zapoznanie uczniów z pracą archeologa. Rozmowa na temat pozostawianych przez ludzi odpadków w dawnych epokach i ich roli w poznawaniu historii.

4. Śmietnikowy • Zapoznanie uczniów z opowiadaniem taty o pięknym i

krajobraz. czystym miejscu jego dziecięcych zabaw. (Załącznik nr 10) • Wypowiedzi dzieci na temat przyczyn degradacji środowiska

w nawiązaniu do wcześniejszego opowiadania. • Podział dzieci w klasie na dwie grupy. Jedna część dzieci

maluje krajobraz przedstawiający miejsce zabaw taty w jego dzieciństwie, druga część uczniów ilustruje obecny stan środowiska.

• Wystawa prac z podziałem na rodzaje wykonanych krajobrazów. Wypowiedzi uczniów na temat odczuć wywołanych w czasie oglądania ilustracji.

5. Złe odpady i dobre rady.

• Zapoznanie uczniów z ilustracją przedstawiającą las po pobycie dzieci obrazującą połamane gałęzie, porzucone puszki, butelki, resztki pożywienia.

• Rozmowa nauczyciela z dziećmi. Próba odpowiedzi na pytania: “Dlaczego sytuacja na obrazku nie jest prawidłowa?”, “Jakich informacji i rad można udzielić dzieciom wybierającym się na łono natury?”

• Wspólne podanie propozycji oraz porad w oparciu o wcześniejsze doświadczenia i zdobyte wiadomości.

• Zorganizowanie torów przeszkód. Zadaniem drużyn jest pozbieranie odpadów i śmieci, a pozostawienie przedmiotów naturalnych. Wygrywa drużyna, która dokładniej wykona zadanie.

Klasa III

1. Różne style życia.

• Wypowiedzi dzieci na temat reklam telewizyjnych, radiowych, przyniesionych do szkoły wycinków z gazet i reklamówek. Wypowiedzi uczniów na temat możliwości dokonywania wyboru zakupu towaru i zasad, którymi można się kierować podczas robienia sprawunków.

• Oglądanie i omówienie ilustracji przedstawiających codzienne życie ludzi na wsi, w małej miejscowości i wielkiej metropolii.

1. Segregacja odpadów.

• Przypomnienie wiadomości o sposobach segregowania odpadów.

• Rozmowa o podziale odpadów na przemysłowe i komunalne. • Zapoznanie uczniów z różnymi sposobami składowania

odpadów.

1. Wielkie porządki.

• Zapoznanie z celami akcji Sprzątanie Świata i Dzień Ziemi. • Przygotowanie niezbędnych przedmiotów do klasowej akcji

Wielkich porządków. • Wyjście na tereny należące do szkoły, sprzątanie śmieci z

jednoczesną segregacją. Wrzucenie śmieci do odpowiednich

pojemników.

1. Co mogą zrobić małe dzieci?

• Omówienie i podsumowanie akcji Wielkie porządki. • Wypowiedzi dzieci o tym, co mogą zrobić, aby zmniejszyć

ilość śmieci oraz by to, co wyrzucają, miało jak najmniejszy wpływ na środowisko.

• Układanie i zapisywanie haseł na omawiany wcześniej temat. Zawieszenie propozycji na szablonie przedstawiającym duży, postrzępiony papier.

1. W krainie fantazji.

• Obserwacja ilustracji przedstawiających współczesne miasta. Wypowiedzi uczniów na temat ilości budynków, stanu technicznego budowli, placów zabaw, zieleni, usytuowania śmietników.

• Wykonanie dowolną techniką prac plastycznych przedstawiających domy i ich otoczenie w krainie fantazji. Uwzględnienie infrastruktury wymyślonych budowli.

• Wypowiedzi uczniów na temat podobieństw i różnic między ich miejscem zamieszkania a stworzoną wizją.

POWIETRZE

Klasa I

Czy umiesz złapać powietrze?

• Wypowiedzi uczniów na temat: “Czy powietrze można zobaczyć, powąchać?” i “Kiedy możemy je na sobie poczuć?”

• Obserwacja palącej się świecy ustawionej na parapecie otwartego okna. Próba odpowiedzi na pytanie: “Co sprawia, że płomień świecy pochyla się w różnych kierunkach?”

• Dmuchanie przez rurki zanurzone w naczyniu z wodą. Obserwacja wydobywających się pęcherzyków powietrza.

• Nadmuchiwanie baloników w celu sprawdzenie możliwości gromadzenia powietrza.

• Omówienie i podsumowanie doświadczeń. • Rozłożenie w kilku miejscach klasy wilgotnych bibuł

celem wykonania pomiarów zanieczyszczenia powietrza.

Zanieczyszczenia w domu.

• Obserwacja pyłu osiadłego na rozłożonych wcześniej bibułach. Wypowiedzi uczniów na temat przyczyn zabrudzenia bibuł.

• Próba odpowiedzi na pytania: “Czy i kiedy widzimy unoszący się w powietrzu pył?” Obserwacja unoszących się i opadających pod wpływem ruchu

powietrza piórek i skrawków papieru. • Wypowiedzi uczniów na temat najczęściej

zakurzonych miejsc i pomieszczeń w ich domach. Zwrócenie uwagi na fakt, że coraz częściej oddychamy zanieczyszczonym powietrzem.

Powietrze przenosi dźwięki.

• Obserwacja ryżu wysypanego na powierzchnię bębenka. Zwrócenie uwagi na to, że poruszany przedmiot wytwarza niewidoczne drgania dochodzące do naszych uszu, które odbieramy jako dźwięki.

• Wycieczka do parku, wsłuchiwanie się w dochodzące odgłosy. Wypowiedzi dzieci na temat dźwięków natury i dźwięków wytwarzanych przez człowieka.

• Wykonanie instrumentów muzycznych według własnych pomysłów.

Pracowity wiatr. • Próba odpowiedzi dzieci na pytanie czym jest wiatr. Uzupełnienie wypowiedzi uczniów przez nauczyciela.

• Wypowiedzi uczniów na temat rodzajów wiatrów ze względu na ich siłę w oparciu o własne doświadczenia i zgromadzone materiały.

• Próba odpowiedzi na pytanie dotyczące korzyści z wiatru oraz szkód, jakie może on poczynić.

• Wykonanie papierowych wiatraczków i zabawa Skąd wieje wiatr?

Las zielone płuca. • Wycieczka do lasu. Zbieranie cząstek roślin, kawałków kory, gleby. Wykonanie w kubeczkach mieszanki zapachowej. Wąchanie, określanie zapachów i wymyślanie ciekawych nazw dla zapachowych koktajli.

• Próba określenia zapachu powietrza leśnego z jednoczesnym przypomnieniem czystości powietrza przy ruchliwej ulicy. Szukanie na drzewach porostów.

• Odszukiwanie w lesie drzew smutnych i wesołych. Próba odpowiedzi na pytanie: “Co mogło spowodować zahamowanie rozwoju drzewa smutnego oraz co ułatwiło rozwój drzewa wesołego?”

Klasa II

Powietrze elementem pogody.

• Wypowiedzi uczniów na temat znaczenia wyrazów: pogoda, temperatura, zachmurzenie, opady, wiatr.

• Określanie cech powietrza w różnych porach roku i przy różnej pogodzie.

• Mierzenie temperatury powietrza w budynku i na zewnątrz. Wypowiedzi dzieci na temat przyczyn różnicy temperatur w różnych pomieszczeniach

szkolnych i miejscach na zewnątrz budynku. • Zamalowanie kolorami na planie szkoły i jej otoczeniu

miejsc o różnej temperaturze. • Wystawienie przez uczniów w ich domach na

zewnętrzny parapet okienny talerzyka posmarowanego wazeliną i systematyczna obserwacja doświadczenia w ciągu kilku dni.

Sposoby wykorzystania powietrza.

• Omówienie zgromadzonych przez uczniów ilustracji przedstawiających różne sposoby wykorzystywania powietrza przez człowieka.

• Wykonanie z różnych materiałów, odpadków, surowców wtórnych żaglówki lub samolotu.

• Zabawy potwierdzające ruch powietrza i siłę wiatru z wykorzystaniem wcześniej wykonanych żaglówek i samolotów.

Truciciele. • Wypowiedzi uczniów na temat sposobów zanieczyszczania powietrza przez człowieka. Uzupełnienie wiadomości przez nauczyciela.

• Zapisanie przykładów naturalnych i wywoływanych przez człowieka zanieczyszczeń powietrza.

• Obserwacja i porównanie zanieczyszczeń osiadłych na wystawionych (w pierwszym dniu bloku tematycznego) talerzykach z wazeliną. Wypowiedzi uczniów na temat czystości powietrza w ich miejscowości.

• Przedstawienie na rysunku przyczyn zanieczyszczenia powietrza w okolicy zamieszkania uczniów.

EWALUACJA

Przedstawiony program jest początkiem tworzenia pełnego, zintegrowanego projektu pracy w klasach I – III. Motywem przewodnim są treści ekologiczne. Celem monitorowania programu jest określenie silnych i słabych jego stron. Uzyskane informacje posłużą zmodyfikowaniu istniejących treści i zaplanowaniu rozszerzenia programu. Monitorowanie słuszności obranej drogi obejmuje dwie strony. Pierwszą z nich jest ocena programu przez nauczycieli, drugą zainteresowanie uczniów. W celu zbadania opinii nauczycieli posłużono się ankietą. Uzyskane z nich informacje pozwoliły na sformułowanie pewnych wstępnych uwag i wniosków. Badani nauczyciele pozytywnie ocenili zawarcie programu w trzech blokach tematycznych: woda, odpady, powietrze. Wyjątkowo interesujące były dla nich propozycje zajęć dziennych (dające możliwość wniesienia własnych pomysłów) oraz dostosowanie ich do każdego

podręcznika zintegrowanego nauczania. Zwrócili także uwagę na realizowanie treści programu poprzez metody aktywne, rozwijające umiejętności ucznia. Testy i karty pracy do zajęć dziennych, według nauczycieli, były dokładnie i szczegółowo przygotowane. Pragnęliby jednak więcej rzeczowych informacji (w aneksie) umożliwiających merytorycznie przygotowanie się do zajęć. W przyszłości można opracować słowniczek określeń i wyrażeń, jasny i zrozumiały dla dzieci młodszych, a także poszerzyć ofertę kart pracy i zadbać o ich czytelność. Oceną programu przez uczniów będzie stopień ich zaangażowania na zajęciach, zdobyta wiedza, umiejętności i w szczególności ich postawy wobec środowiska. Na wyniki naszych działań trzeba będzie poczekać dłużej, nie mogą więc być przedstawione na tym etapie pracy. Nauczyciel może stosować wszystkie dostępne sposoby oceniania wspomagającego czyli obserwować ucznia i jego pracę, rozmawiać z nim, gromadzić karty pracy, motywować do dalszych wysiłków. Uwagi i spostrzeżenia może notować w dzienniku obserwacji lub dowolnej, wybranej przez siebie formie.

Bibliografia • Czachorowski S., Ochrona środowiska z perspektywy gospodarstwa domowego,

Olsztyn 1998 • Czachorowski S., Zostań ekologicznym konsumentem, Olsztyn 1998 • red. Czachorowski S., Zielona klasa nad Skandą, Olsztyn 1997 • Eko – Logik. Edukacja ekologiczna. Metody i przykłady, Polski Klub Ekologiczny

Gdańsk • red. Gałczyńska T., Ten piękny tajemniczy świat, Warszawa 1997 • Gemmel K., Burze i huragany. Zeszyty szkolne • Grodzińska – Jurczak M., Wybrane zagadnienia ochrony środowiska, Kraków 1996 • Hare T., Ratujmy naszą planetę. Odpady niebezpieczne, zanieczyszczenia powietrza,

zagrożenia środowiska, Warszawa 1999 • Hoppe L. Lewiński W.Sternicka A. , Przyroda, Szkoła Podstawowa, Rumia 1999 • Kołaska A., Nasze środowisko. Dźwięki czy hałasy, Fundacja Biblioteka Ekologiczna,

Poznań • Kołaski W., Nasze środowisko, Fundacja Biblioteka Ekologiczna, Poznań • Kołaski W., Nasze środowisko. Śmieci czyli odpady, Fundacja Biblioteka

Ekologiczna, Poznań • red. Lenart W. Kafel K., Rozwój zrównoważony w edukacji szkolnej. Jak nauczać

zgodnie z ideami Szczytu Ziemi, Warszawa 1996 • Miesięcznik ortograficzny Ortofanek 4/99 , 5/99 • Międzynarodowa Organizacja Dziecko Pokoju napisana przez dzieci całego świata

pod patronatem Organizacji Narodów Zjednoczonych • Misja ratowania planety Ziemia, Młodzieżowa Agenda 21 • Soida D., Bądź mistrzem – przyjacielem, czyli edukacja ekologiczna na wesoło,

Kraków 1996 • Soida D., Jak z klocków edukację budować. Zasady i techniki edukacji ekologicznej,

Kraków 1996 • Śmietniczek Dominiczek ratuje świat – zestaw dydaktyczny o tematyce ekologicznej • Wege K., Pogoda, zjawiska i ich przyczyny, Przewodnik kieszonkowy, Warszawa

1995

Ankieta dla nauczycieli Badania są anonimowe, prosimy więc o odpowiedzi, które w pełni wyrażają Pani / Pana poglądy.

1. Oceń w skali od 1 do 10:

• Zawarcie programu w trzech blokach: woda, odpady, powietrze – • Bloki tematyczne i propozycje tematów dziennych – • Propozycje rozwiązań – • Teksty do wykorzystania na zajęciach – • Propozycje zadań i kart pracy –

1. Co jest dla Ciebie wyjątkowo interesujące?

2. Co jest dla Ciebie wyjątkowo nieudane?

Dziękujemy za wypełnienie ankiety.

Wyniki posłużą do usprawnienia programu.

Załącznik nr 2

Zużycie wody w domu

♦ Napisz ile razy Ty i Twoja rodzina korzystała z wymienionych niżej

czynności związanych z codziennym życiem.

Liczebność rodziny

Prysznic lub kąpiel w wannie

Mycie zębów

Zmywanie naczyń

Pranie

WC

Porządki domowe

♦ Sprawdź dzienne zużycie wody twojej rodziny. Zanotuj stan wodomierza i

po 24 godzinach powtórz pomiar. Oblicz różnicę między pomiarami, wynik

podziel przez liczbę członków rodziny. Poproś rodziców o pomoc w

wykonaniu zadania.

Ilość zużytej wody przez całą

rodzinę

Ilość zużytej wody przez

jednego członka rodziny

Załącznik nr 4

Opowiadanie Pani Kropli

Wędrowałam poprzez wsie i miasta. Obserwowałam, jak ludzie korzystają

z wody. Zajrzałam do mieszkań, widziałam dzieci nie dokręcające kranów po

skończonym myciu. Kapiącą wodę z nieszczelnych zaworów i niepotrzebnie

lejącą się szerokim strumieniem wodę przy zmywaniu naczyń.

Nad rzeką też było niewesoło. Bawiące się dzieci wrzucały do wody

opakowania po jogurtach i butelki po napojach. Nieopodal jakiś mężczyzna mył

swoje auto, wylewając nieczystości do rzeki.

Bardzo się tym zmartwiłam. Wodę trzeba oszczędzać i dbać o jej

czystość, gdyż jest potrzebna roślinom, zwierzętom i ludziom do życia.

Załącznik nr 9

Opowiadanie o rosn ącej górze śmieci od czasów ludzi pierwotnych

Śmieci powstawały nawet wtedy, kiedy nasi przodkowie żyli jeszcze w jaskiniach. Ludzie nie znali opakowań plastikowych, ale odpady były zawsze. Były to kości zwierząt, połamane dzidy, zużyte narzędzia. Ówcześni ludzie mieli zamiłowanie do porządku, wyrzucali więc odpady na hałdy. Nawet dziś archeolodzy mogą odkryć takie hałdy śmieci podczas prac wykopaliskowych.

Ludzie pierwotni żyli w małych skupiskach, więc ich problemy ze śmieciami były ograniczone. Kiedy powstawały wielkie miasta, problem śmieci narastał. Pojawiły się publiczne toalety, sieć kanalizacji oraz przepisy o usuwaniu śmieci z gospodarstw domowych. Prawo to było dla bogatych ludzi. Jeśli dom nie był podłączony do sieci kanalizacyjnej, mieszkańcy wylewali nieczystości wprost na ulicę. Można sobie wyobrazić, jaki na tych ulicach panował odór. Aby temu zaradzić, wymyślono tzw. publiczne skrzynie na odchody. Rolnicy przyjeżdżający na targ do miasta musieli w drogę powrotną zabierać skrzynie wypełnione nieczystościami i wyrzucać je bliżej swoich domostw. Pojawiali się również gałganiarze, którzy zbierali śmieci i jeszcze użyteczne przedmioty wystawiane przez mieszkańców miast.

Problem odpadów narastał wraz z rozwojem przemysłu. Fabryki lokalizowane były najczęściej nad rzekami. W ten sposób odpady kierowane były prosto do wody, która zamieniała się w śmierdzące i trujące ścieki. Coraz częściej występowały wśród ludzi epidemie tyfusu lub cholery. W dużych miastach brakowało czystej wody. I zanim nie poznano zależności między zanieczyszczeniem wody a chorobami, musiało umrzeć jeszcze wielu ludzi.

Był jednak okres w życiu naszych przodków, kiedy to z wielką rozwagą obchodzono się z odpadami. Właśnie w okresie wojen ludzie starali się naprawiać stare rzeczy. Cerowali zniszczone ubrania, łatali torby , naprawiali dziurawe garnki i konewki, a kuchenne odpady zjadane były przez zwierzęta.

Dopiero po wojnie nastąpiła wielka produkcja różnorodnych towarów. Trwa ona do dnia dzisiejszego.

Dziś przy zakupie każdego towaru nawet najmniejsza część jest szczelnie pakowana i podana w torbie plastikowej. Konsumenci robiąc zakupy, często sugerują się reklamami telewizyjnymi, a przemysł wymyśla ciągle nowe idee jednorazówek np. jednorazowy aparat fotograficzny, zastawy stołowe, sztućce itp.

Tak więc śmieci i ich pozostałości dotykają nas coraz bardziej. I nie chodzi tu o to, w jaki sposób śmieci usuwać, ale by nie dopuszczać do ich narastania. Zmniejszenie ilości śmieci jest jedyną drogą, aby uporać się z tym problemem.

Załącznik nr 10

Opowieść taty

Kiedy siedzieliśmy przy komputerze czy telewizorze, tatuś często przerywał nam ulubioną rozrywkę, opowiadając o swoich zabawach z dzieciństwa.

- Najczęściej bawiłem się na świeżym powietrzu. Miałem taki ulubiony zakątek nad rzeką. Było tam wspaniale! Otaczała mnie zewsząd soczysta zieleń. Woda w strumieniu była tak czysta, że bez trudu można było zobaczyć dno i ryby – mówił. – Lubiłem tam przebywać. Budowałem szałasy, tamy.

Podczas pięknej, słonecznej pogody uprosiliśmy tatę, aby zaprowadził nas w miejsce, w którym bawił się jako dziecko. Pomaszerowaliśmy za miasto. Tatuś obiecywał, że podczas zabaw w tym wspaniałym zakątku zapomnimy o oglądaniu telewizji i grach komputerowych. Minęliśmy znajome tatusiowi pagórki i stanęliśmy na ostatnim.

- To tutaj! – krzyknął tato.

Stanęliśmy jak wryci.

- I to ma być nieskazitelnie czyste miejsce? – wykrzyknęliśmy. - W takim miejscu bawiłeś

się? Z czego budowałeś szałasy? Wchodziłeś do tej rzeki? – pytaliśmy niedowierzająco.

Tatuś w osłupieniu patrzył na ulubione miejsce swoich zabaw. Długo milczał.

- Tu kiedyś wszystko wyglądało inaczej - powiedział ze smutkiem.

Nie mieliśmy ochoty zostawać nawet przez chwilę w tym żałosnym miejscu. W drodze powrotnej zastanawialiśmy się nad przyczynami degradacji środowiska.