project2 4/22/11 11:24 am page 1 ekoekoiq.com/arsiv/ekoiqsayi09.pdf · 2018-05-18 · 116. sokak...

EKOY E fi ‹ L ‹ fi // Y E fi ‹ L Y A fi A M

EKOIQMAYIS-HAZ‹RAN 2011 SAYI:9

7 T

L (

KD

V d

ah

il)

Evladiyelik ‹nsanYerleflimleriPERMAKÜLTÜR

Salim Kad›beflegil:“Bu ‹fli Küresel Bireyler Çözecek”

Torunlar›m›z da Tatil Yapabilsin Diye!EKOTUR‹ZM

SürdürülebilirlikRaporlamas› 2010 Anketi

“Kim Okuyor?”

Araba De¤il, ‹nsan Merkezli Ulafl›m

Karbondioksite Röveflata

Yeflil Bir Ekonomiye Do¤ru

Fukuflima’dan Sonra

Nükleerin Geçmiflive Gelece¤i

Project2 4/22/11 11:24 AM

www.exitcom.com [email protected]

Exitcom Recycling At›k Tafl›ma Toplama Dep. ve Elek. San. Tic. Ltd. fiti.

Almanya MerkezBurchard-Retschy-Ring 9D-31275 Lehrtel/HannoverTel: 0049 5132 824 999Fax: 0049 5132 872 407

‹zmit fiubeBa¤dat Cad. No:40 TR-41170Suadiye Kartaltepe/KocaeliTel: 0090 262 352 36 76Fax: 0090 262 352 36 81

Elektrikli ve Elektronik At›klar›n›za Çözüm Sunuyoruz

Project2 4/22/11 11:25 AM

Bafllarken

Ekoloji Ne Zaman Seçim Kaybettirecek?Peki Türkiye. dedi¤inizi duyar gibi oluyorum. Bir grupdirayetli çevre aktivistinin sürükledi¤i Yefliller Partisi,seçimlere dahi giremiyor. Girse de alaca¤› oy oran›n›nkayda de¤er olmayaca¤› herkesin ön kabulü. Bu nokta-da durumumuz, daha çok Do¤u Avrupa ülkelerine benzi-yor. Peki, Türkiye siyasetini domine eden partilerinprogramlar›, seçim bildirgeleri, yurttafllara verdiklerivaatler ba¤lam›nda “Ekoloji” nerede? Ne yaz›k ki böylebir durum ve e¤ilimden de söz etmek mümkün de¤il. Ya-ni ekoloji, Haziran seçimlerinde de ne oy kaybettirecek,ne de kazand›racak. “Büyük siyasi tart›flmalar›n” gölge-sinde yok olup gidecek…Ama bu durumun, daha aç›k bir sözle söylersek ekolojikkörlü¤ün çok uzun süre daha böyle gidece¤ini düflünme-meliyiz. Bu ülkede de ekoloji, bir gün seçim kaybettire-cek veya kazand›racak. Türkiye’deki her fikri ak›m gibi,ekoloji de kendi yolunu, yordam›n›, anlat›m dilini, araç-lar›n› kendine özgü flekillerde d›flavuracak. Bu bilincinkendini aç›¤a ç›karmas› için inflallah büyük bir çevre fe-laketini beklememiz gerekmez. fiom a¤›zlar› kapatmakve sormak zaman›: Var m› kapsaml› bir çevre politikan›z?

Bar›fl DO⁄RU

1EKOIQ / MAYIS 2011

BBeellkkii bu seçimlerde de¤il ama bunu bir gün görebilece-¤imizden hiç kuflku duymay›n. Dünya çevresel bir krizinefli¤indeyken, karbon emisyonlar› s›k› bir kontrolün al-t›na al›nmaya haz›rlan›rken, enerji ve ekoloji dünyan›nbafl gündemi olmaya h›zla ilerlerken, nükleer alarm se-viyesini Çernobil’e eflde¤er hale getiren Japonya’dakiFukuflima felaketi gözlerimizin önünde olup biterkençok uzun süre bekleyece¤imizi tahmin etmiyoruz. YoksaTürkiye, dünyan›n bir parças› de¤il mi?Geçti¤imiz ay Almanya’da yap›lan seçimler, bu sözleri-mizin en büyük dayana¤›. Baden-Württemberg ve Rhe-inland-Pfalz eyaletlerindeki seçimden Yefliller Parti-si’nin zaferle ayr›lmas›n›n yan› s›ra olay›n bir baflka bo-yutu da, iktidardaki Hristiyan Demokrat Birlik Parti-si’nin (CDU) 58 y›ld›r iktidar oldu¤u Baden-Württem-berg’i ilk kez kaybetmesi. Durumu “ac› bir sonuç” olarakde¤erlendiren CDU lideri Baflbakan Angela Merkel, nük-leer enerjiye bak›fl aç›s›n›n Japonya'y› vuran 9 büyüklü-¤ündeki deprem, tsunami ve reaktördeki patlamalardansonra de¤iflti¤ini, Japonya'daki felaketin nükleer san-trallerin güvenli¤i konusunda bir dönüm nokta-s›n› oluflturdu¤unu sözlerine ekledi. K›sacas›Merkel, seçimi alg›lar›n›n ekolojiye kapal› ol-mas›ndan dolay› kaybetti¤ini ima ediyordu. Ama bu durum, Yefliller’in Baden-Württembergeyaletinde oylar›n› ikiye katlayarak yüzde 24,2'likbir oy oran›na ulaflmas›yla da s›n›rl› de¤il. Olaysadece Almanya’da geçmiyor ve tüm “Avrupa’n›nüzerinde bir hayalet dolafl›yor”: EkolojiAvrupa’n›n neredeyse tüm ülkelerinde düzenli bü-yüyen tek bir siyasi hareket var, o da Yefliller. Tümzamanlar›n en yüksek oy oran›na ulaflt›¤› tahminedilen Yeflil Partiler, son seçimlerde Dani-marka’da yüzde 13’ü, Lüksemburg’da yüz-de 11,7’yi, Avusturya’da 10,4’ü bulmufltu.Bugün bu rakamlar›n çok daha üstünde ol-duklar› tahmin ediliyor. Sarkozy Fransa-s›’nda bile, son seçimlere yeni bir isimle (Eu-rope Écologie) giren Yefliller baz› bölgelerdeyüzde 12,5’e erifltiler.

editor 09 4/21/11 2:25 PM Page 1

22 fiirketlerin Yeflil DönüflümüSonunda post globalleflme dönemine girdik. Regülasyon, k›tl›k, tüketici davran›fl› ve inovasyon… Yeni ifl modellerini ateflleyecek bafll›klar art›k budur…

28 “Bu ‹fli Küresel Bireyler Çözecek”Türkiye’nin en önemli stratejik iletiflim ve itibar yönetimi uzmanlar›ndan biri olan Salim Kad›beflegil, sosyal sorumluluk kavram›n›n bugüne kadar yaflad›¤›m›z sosyalsorumsuzlu¤un aç›k seçik bir kan›t› oldu¤unu söylüyor.

36 2010’un En ‹yi 6 Yeflil BulufluTarihi 1872’e kadar uzanan Popular Science Dergisi, 2010 y›l›n›n yeflil inovasyonlar›n› inceledi. En iyi 6 yeflil teknolojik icat EKOIQ’da…

41 Fukuflima’dan Sonra: Nükleerin Geçmifli ve Gelece¤iNükleer enerjiyle ilgili tart›flmalar bitecek gibi gözükmüyor. Bu arada, dünyada birçok nükleer tesis çal›flmaya devam ediyor, yenileri için anlaflmalar yap›l›yor. Peki, nükleer enerjinin gelece¤i var m›?

50 Çocuklar› De¤ifltir, Dünya da De¤iflirAvrupa Komisyonu’nun öncülü¤ünde y›llard›r birçok Avrupa ülkesinde gerçeklefltirilen Avrupa Birli¤i Sürdürülebilir Enerji Haftas› (EUSEW), Santral‹stanbul’un organizasyonuyla bu sene Türkiye’de gerçeklefltirildi.

56 Yabanc› Müflterilerin Sürdürülebilirlik Taleplerine Haz›r m›y›z?Büyük firmalar ifl süreçlerini sürdürülebilirlik kurallar›na göre uyarlamaya karar verdiler. Tedarikçilerden de ayn› fleyi bekliyorlar. Peki, Türkiyeli flirketler bu sürece ne kadar haz›r?

60 Torunlar›m›z da Tatil Yapabilsin Diye: Ekoturizm2002 y›l›ndan beri sürdürülebilir turizmin ilkeleri belirlenmeye çal›fl›l›yor. Ama as›l olan kitle turizminin sürdürülebilirlik ilkelerini benimsemesi…

68 Karbondioksite Röveflata Almanya Bundesliga’da tak›mlar iklim de¤iflikli¤inde bir ad›m öne geçmek için de mücadele ediyorlar. Bafl› ise 1. FSV Mainz 05 çekiyor.

BZD Yay›nc›l›k ve ‹letiflim ad›na sahibiZülfü Dicleli

Sorumlu Yaz› ‹flleri MüdürüZeynep Demirel [email protected]

Genel Yay›n YönetmeniBar›fl Do¤ru [email protected]

Art DirektörÖzlem Sarar D.

EditörBalkan Talu [email protected] Cingöz [email protected]

Dan›flma KuruluUral Aküzüm - TEDMER ve Ar› Hareketi Baflkan›Coflkun Aral - ‹Z TV Genel KoordinatörüBanu Aydo¤an - Koç Bilgi Grubu Kurumsal ‹letiflimDirektörü, Koç Holding Çevre Koordinasyon KuruluÜyesi, Yeflil Bilgi Platformu YöneticisiDr. Erhan Bafl - Bilim ‹laç A.fi. Genel MüdürüF. Fatma Çelenk - Soyak Holding Kurumsal ‹letiflimKoordinatörüBehçet Envarl› - Türkiye Biliflim Vakf› Genel SekreteriSibel Sezer Eralp – REC, Bölgesel Çevre MerkeziTürkiye DirektörüÇa¤la Balc› Erifl - Demirer Holding Karbon GelifltirmeMüdürüEngin Güvenç - ‹fl Dünyas› ve Sürdürülebilir Kalk›nmaDerne¤i Genel SekreteriProf. Dr. M. P›nar Mengüç - Özye¤in Üniversitesi,Enerji, Çevre ve Ekonomi Merkezi DirektörüErgem fienyuva - Climate Project Türkiye TemsilcisiCavit Vardarl›lar - MESS Entegre Geri Kazan›m veEnerji, Çevre Projesi Genel MüdürüNecla Zarakol - Zarakol ‹letiflim Yönetim KuruluBaflkan›

Yaz› KuruluEdip Emil Öymen, Bar›fl Gencer Baykan, Serpil Ata, Deniz Sözüdo¤ru

Redaksiyonfiöhret Baltafl

Katk›da BulunanlarNermin Uçar, Selim Talay, Mutlu Dinçer, Eren Dönmez, Hilal Gülyurt, Baflak Gündüz, Özgür Güvenç, Volkan Do¤ar

Reklam KoordinatörüSemra Akyüz [email protected]

Üretim SorumlusuAhmet Muhtar Sökücü

Abone ‹liflkileriNeslihan Öztürk

Yay›n AdresiBZD Yay›nc›l›k ve ‹letiflimAlemda¤ Caddesi, Yanyol Sokak, No: 5 SBK ‹flMerkezi, B Blok Kat: 3 K›s›kl› – Üsküdar 34692 / ‹st.Tel: (90) 216 – 412 72 13 Faks: (90) 216 – 521 10 64

Bas›m Yeri:Tor Ofset San. Tic. Ltd. fiti.Had›mköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cad.116. Sokak No: 2 Esenyurt - ‹STANBULTel: (90) 212 - 886 34 74 pbx

Da¤›t›mTurkuvaz Da¤›t›m Pazarlama A.fi.

‹ki ayda bir yay›nlan›r. Yerel Süreli Yay›nISSN 1309-441-6

‹çindekiler 22

36

50

60

68

icindekiler 09 4/21/11 2:40 PM Page 1

72 Araba De¤il ‹nsan Merkezli Ulafl›mWorld Resource Institute ve Embarq’›n Türkiye aya¤› SUM’›n, 6-8 Nisan tarihleri aras›nda düzenledi¤i “Sürdürülebilir Ulafl›m 2011 Sempozyumu”nda insan merkezli ulafl›m›n ilkeleri ortaya kondu.

75 Yeflil Bir Ekonomiye Do¤ruUNEP taraf›ndan haz›rlanan 626 sayfal›k “Yeflil Bir Ekonomiye Do¤ru” bafll›kl› rapor, tüm sektör yöneticilerininbaflucu kayna¤› olmal›.

80 “Bisikletle 6 Trilyon Cebimizde Kalabilir!”Bisikletliler Derne¤i Genel Baflkan› Murat Suyabatmaz, bisikletin bir ulafl›m arac› oldu¤unu topluma ve devlete kabul ettirmeye çal›fl›yor.

88 Sürdürülebilirlik Raporlar› Ne ‹fle Yar›yor?KPMG ve Futerra’n›n küresel çapta haz›rlad›¤› “Sürdürülebilirlik Raporlar› 2010 Anketi” çok çarp›c› sonuçlar içeriyor.

98 Evladiyelik ‹nsan Yerleflimleri: PermakültürKendine yetebilen, d›flar›dan enerjiye ihtiyaç duymayan; bütün ç›kt›lar› kendi içinde kullan›labilen, dolay›s›yla at›k üretmeyen sistemler kurmak mümkün müdür? Permakültür, bu soruya “Evet” diye yan›tl›yor.

06 Sürdürülebilir Bir ‹fl Modeli Mümkün mü?Bugünkü ekonomik sistem daha çevreci bir yöne mi evrilecek yoksa sistem içi iyilefltirmelerle u¤raflmak sadecezaman kayb› anlam›na m› geliyor?

110 S›rt Çantal› Sürdürülebilir TurizmS›f›r karbon emisyonlu, sa¤l›kl› ve zevkli bir tatil mümkün. Türkiye’de birçok yürüyüfl rotas›n›n oluflmas›na önayak olan Ersin Demirel anlat›yor.

116 Geri Dönüflüm ‹çin Yeni ÇözümlerAt›k ve geri dönüflüm uygulamalar› için özel olarak tasarlanan 30’un üzerinde makineden oluflan Wastemaster serisiyle hizmet veren S‹F JCB ‹fl Makineleri Endüstriyel Ürün Müdür Yard›mc›s› Ayflegül Çetinel’le birlikte Dönkasan Kâ¤›t Geri Dönüflüm tesisini ziyaret ettik.

120 “Hidroelektrik Hepsinden Beter”Prof. Dr. John Harte, uzun y›llard›r insan faaliyetlerinin biyoçeflitlilik üzerine etkilerini araflt›r›yor. Harte, iklim de¤iflikli¤i ve enerji kaynaklar› üzerine deneyimlerini EKOIQ ile paylaflt›.

124 Kap›daki Düflman: Nükleer Greenpeace Akdeniz ‹letiflim Sorumlusu Deniz Sözüdo¤ru, Rusya ile imzalanan nükleer anlaflma metninin çok önemli sorunlar içerdi¤ine dikkat çekiyor.

4 Haberler Ekolojik Eczane Levhas›, Havaliman›n Geri Dönüflüm Rüzgâr›, HES’ler Bal›klar› da Tehdit Ediyor

128 Kitap “Ekolojik Borç: Küresel Is›nma ve Milletlerin Zenginli¤i”, “Ültimatom”, “Permakültüre Girifl”

Her say›da...

110

1

S›rt Çantal› Sürdürülebilir Turizm

icindekiler 09 4/21/11 2:40 PM Page 2

TTüürrkkiiyyee’’nniinn önemli kurumsalyaz›l›m firmalar›ndan Netsis,iflyerinde çevreci uygulamalar›nabir yenisini ekledi. Ege OrmanVakf›’yla iflbirli¤i yapan Netsis art›kbroflür, dergi, takvim gibi bas›l›materyaller için kulland›¤› kâ¤›tmiktar›na karfl›l›k gelecek say›daa¤aç diktirecek. Geçti¤imiz aylardabas›l› fatura ihtiyac›n› ortadankald›ran E-Fatura Uygulamas›’naentegrasyon izni alan ilk firmaolarak dikkat çeken Netsis, kendiofislerinin yan› s›ra ifl orta¤› a¤›ndada yeflil bilgi teknolojileri anlay›fl›n›noluflmas›na destek verençal›flmalar›n› sürdürüyor.

Netsis’le Ege OrmanVakf› ‹flbirli¤i

IIflfl››kkllaarr Ambalaj, üretti¤i geridönüflümlü torba çeflitleriyleKad›köy Belediyesi’nin “PlastikTorbaya Hay›r” kampanyas›nadestek oldu¤u için kampanyan›nbirinci y›l› kapsam›nda düzenlenentörende ödüllendirildi. Ifl›klarAmbalaj’›n Konya’n›n Çumrailçesindeki üretim tesislerindemühendisleri taraf›ndan tasarlanankraft torbalar ev, market, g›da, evcilhayvan mamas› gibi de¤iflikkullan›m amaçlar›na yönelik olarakçeflitleniyor. Kraft torbalar çevredostu özelliklerinin yan› s›ra g›damaddelerinin daha güvenilir flekildeve kolay tafl›nmas›n› sa¤l›yor.

Geri DönüflümlüTorbaya Ödül

4 MAYIS 2011 / EKOIQ

Haberler

““YYaarr››nn››nn ‹‹zzlleerrii”” sosyal so-rumluluk projesi 2008’denbu yana çocuklara küresel›s›nmay› interaktif e¤itim-lerle, tiyatro ve belgesel-lerle ö¤retiyor. Tesco Kipave Unilever’in Milli E¤itimBakanl›¤› ve Tüvana Oku-ma ‹stekli Çocuk E¤itimVakf› (TOÇEV) ile iflbirli¤iiçinde yürüttü¤ü projedeçocuklar aktif rol al›yor,ekolojik ayak izlerini he-sapl›yorlar. Çocuklar›nsahneye koydu¤u, küresel›s›nmay› e¤lenceli bir dille anlatan “DünyaKurtar›c›lar›” oyununu proje kapsam›nda25 bini aflk›n çocuk izledi. Proje 2011’de, ilkö¤retim okullar›n› kap-sayan çevre koruma ve küresel ›s›nma ko-nulu “Yar›n›n ‹zleri Resim-Öykü-Haber

Yar›flmas›”yla sürüyor. Ya-r›flma resim dal›nda küre-sel ›s›nman›n dünyam›zaverdi¤i zararlar›, öykü da-l›nda küresel ›s›nman›ndünyam›z ve hayat›m›zdaoluflturaca¤› de¤iflimi an-lamay›, haber dal›nda iseçevremizde gözlemledi¤i-miz küresel ›s›nma haber-lerini konu al›yor. 6, 7 ve 8.s›n›f ö¤rencilerinin kat›la-bilece¤i yar›flmaya sonbaflvuru tarihi 22 May›s2011. 3 Haziran’daki ödül

töreninde dereceye girenler aç›klanacak,her üç dalda birincilere dizüstü bilgisayar,ikincilere kamera, üçüncülere ise foto¤rafmakinesi arma¤an edilecek. Projeyle ilgilidetayl› bilgiye www.yarininizleri.org.tradresinden ulafl›labilir.

Yar›n› Korumak ‹çin Yar›flacaklar

‹‹kklliimm de¤iflikli¤iyle mücadele için dünyan›nher yerinde bir saatli¤ine ›fl›klar› kapatarakyap›lan Dünya Saati uygulamas›n›n bu y›lbeflincisi gerçeklefltirildi. WWF’nin öncülü-¤ünde duyurulan kampanyaya Türkiye’denonbinlerce kifli ve 250’nin üzerinde kurumdestek verdi. Asya ve Avrupa k›talar›n› bir-birine ba¤layan Bo¤aziçi Köprüsü ve Anka-ra Opera Binas› ›fl›klar›n› kapatarak, DünyaSaati 2011’in sembolleri aras›nda yer ald›.Yüksek kat›l›m oran›yla K›rklareli, ‹stanbul

Dünya Saati’ne Türkiye’den Büyük Destekve Eskiflehir öne ç›kan flehirler oldu. Dünya Saati Kampanyas› ilk kez 31 Mart2007’de bafllam›flt›. Avustralya’da iki mil-yondan fazla kifli ve 2 bin iflyeri iklim de¤i-flikli¤ini durdurmak için ›fl›klar›n› bir saat-li¤ine kapatt›. H›zla geniflleyen kampanya-ya destek veren ülke say›s› 2010 y›l›nda128’e ulaflt› ve böylece Dünya Saati dahasürdürülebilir bir gelece¤i hedefleyen tari-hin en büyük çevre hareketlerinden biri ha-line geldi.

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 4


Haberler

2200 yy››lldd››rr geri dönüflüm üzerine çal›flan ÇEV-KO Vakf›, ‹stanbul Sabiha Gökçen Uluslara-ras› Havaliman›’yla (‹SG) birlikte “Uçmay›seviyorum. Geri dönüflümü destekliyorum”projesini bafllatt›. Havaliman› ziyaretçilerinive çal›flanlar›n› geri dönüflüm konusunda bi-linçlendirmeyi amaçlayan proje kapsam›n-da, personele e¤itimler ve görsel malzeme-ler verildi; havaliman›na 20 set at›k ünitesive geri dönüflüm hakk›nda ilgi çekici yönlen-dirmeler yerlefltirildi. fiubat ay› verilerinegöre proje için yerlefltirilen bilgilendirmeafifli, broflür, büyük pano ve dev mesaj balo-nu gibi materyalleri gören insan say›s› 4 mil-yondan fazla. ‹SG CEO’su Gökhan Bu¤dayprojede 368 ton at›¤›n geri kazan›ld›¤›n›,2010’un Eylül ile Aral›k aylar› aras›nda 5303

a¤ac›n kurtar›lmas›n› sa¤lad›klar›n› belir-tiyor. Hedef ise 2011 sonuna kadar 16 mil-yon kifliye ulaflmak ve 1400 ton at›¤› gerikazand›rmak. ÇEVKO benzer bir geri dönü-flüm projesini geçen y›l ICF Airports Antal-ya Havaliman› yönetimiyle ortak yürüt-müfltü.

Havaliman›nda Geri Dönüflüm Rüzgâr›EEnneerrjjiissaa,, tamamland›¤›nda 142,5MW gücüyle Türkiye’nin en büyükrüzgâr santrallerinden biri olacakolan Bal›kesir rüzgâr santraliprojesini portföyüne ekledi. 2015y›l›nda en az 5 bin MW kurulugüce ulaflmay› hedefleyenEnerjisa’n›n, üretim portföyünübüyütme ve çeflitlendirmeyeyönelik faaliyetlerine h›zkazand›rd›¤›n› belirten Sabanc›Holding Enerji Grup Baflkan›Selahattin Hakman, “Türkiye’ninelektrik enerjisi ihtiyac›n› engüvenilir ve çevreyle uyumlu birflekilde karfl›lamak için yenilenebilirenerji kaynaklar›n›n üretimlerindekipay›n› art›rmay› hedeflediklerini”vurgulad›.

Türkiye’nin EnBüyük RüzgârSantrali Bal›kesir’de

TTeekkiirrddaa¤¤’’››nn Çorlu ilçesindekiErgene nehrini sanayi at›klar›ylaölmekten kurtarmak için yöreninkad›nlar› harekete geçti. Ergenelikad›nlar organize sanayibölgesinden dökülen kimyasalat›klarla yok olmak üzere olannehrin durumuna dikkat çekmekiçin “Sermaye elini Ergene’dençek”, “Ergene Nehri için kad›nlarisyanda” sloganlar›yla yürüyüfldüzenledi. Sanatç› fievval Sam’›nda kat›ld›¤› yürüyüfl sonras›konuflma yaparak nehrinkirlili¤inin yaratt›¤› sa¤l›ksorunlar›na dikkat çekti. YürüyüflErgene’nin kirlenmeye bafllad›¤›yerde son buldu.

Kad›nlar Ergene ‹çin Yürüdü

TTeemmiizz enerji sistem-leri üreten Adanamerkezli Korona flir-keti, yeni ürünleriylemüflterilerinin karfl›-s›nda. Günefl pili tek-nolojisiyle üretilen,günün farkl› saatleri-ne göre de¤iflik elek-tronik aletleri çal›fl-t›rma kapasitesinesahip Korona Güneflive Korona GüneflA¤ac› ürünleri, Do¤u ve Güneydo¤u’daki il-lerde, yayla ve deniz evleri ile da¤ köylerin-de ra¤bet görüyor. fiirketin tasarlad›¤› eko-lojik nöbetçi eczane iflareti EKO-E de en çokilgi gören ürünlerden. EKO-E tamamen sür-dürülebilir malzemelerden üretiliyor, gü-nefl enerjisiyle çal›flt›¤›ndan hiç emisyonüretmiyor; kablosuz oldu¤undan estetikavantaja da sahip.

Ekolojik EczaneLevhas› Revaçta

Epson GümüflS›n›f›ndaKKüürreesseell bazda sosyal sorumluluk yat›r›mlar›(SRI) yürüten SAM Grubu her y›l sürdürüle-bilir büyümeye özen gösteren flirketleri seçi-yor. Bask› ve görüntüleme teknolojilerininlider flirketlerinden biri olan Epson, SamGrubu taraf›ndan haz›rlanan Sürdürülebilir-lik Y›ll›¤›’nda Gümüfl s›n›f›na girdi. Epsonbilgisayar teknolojileri firmalar› aras›ndayedinci s›rada yer al›yor. ilk defa 2008 y›l›n-da bronz listeye giren Epson, ayn› y›l EpsonDow Jones Sürdürülebilirlik Endeksine de(DJSI) dahil olmay› baflarm›flt›.


YYttoonngg,, yap› sektöründe bir ilke daha imzaatarak üretti¤i malzemelerin “çevre dostu”oldu¤unu kan›tlad›. Ytong, dünyaca kabuledilen bir çevre etiketi olan Çevresel ÜrünDeklarasyonu’na (Enviromental ProductDeclaration - EPD) Türkiye’de sahip olan ilkmarka olman›n gururunu tafl›yor. Alman ‹n-flaat ve Çevre Birli¤i IBU (Institut Bau-en&Umwelt) taraf›ndan onaylanan “ÇevreselÜrün Deklarasyonu” ile Ytong, inflaat sektö-ründe sürdürülebilir malzeme kullan›m›n›yayg›nlaflt›rmak istiyor. Ürünün fiziki özel-liklerini detayl› olarak aç›klayan Deklaras-yon, üretim aflamas›nda kullan›lan hammad-de, imalat süreci, geri dönüflüm ve yaflam

BBeebbeekklleerr anne ve babala-r›n›n onlara dokunma-lar›n› severler. Bebe-¤e dokunman›n biryolu olan masaj, be-be¤in rahatlamas›n›ve sakinleflmesinisa¤larken aradakiiletiflimin kuvvetlen-mesine de yard›mc›olur. Ayr›ca masaj,kar›n a¤r›s›, gazproblemlerinin deüstesinden gelinme-sinde etkilidir. Hipptaraf›ndan üretilenorganik badem ya¤› muhteviyatl› BabysanftBak›m Ya¤›, bebek masaj› için ideal bir ürünolma özelli¤i tafl›yor. Sadece bitkisel kaynak-l› ya¤lar içeren Hipp Babysanft Bak›m Ya-¤›’n›n içindeki malzemeler “mümkün oldu-¤unca az, gerekti¤i kadar çok” felsefesiyle,alerji yaratabilecek veya cilde zarar verebile-cek hiçbir maddeye izin vermeyen “Yok”konseptiyle formüle ediliyor.


Haberler

22001100 y›l›n›n fiubat ay›ndaonaylanan “At›k Yönetim Plan›”çerçevesinde, Çevre ve OrmanBakanl›¤› taraf›ndan verilenbelgeyle, ömrünü tamamlam›fllastiklerin toplanmas› konusundaLASDER yetkilendirilmifl kuruluflolmaya hak kazand›. Kâr amac›gütmeyen LASDER, üyeleri ad›na,üyelerinin yenileme pazar›nasatt›klar› lastiklerin oluflturdu¤utoplam tonaj›n yönetmeliktebelirtilen oran› kadar olan k›sm›n›toplatmay›, tafl›tmay›, gerekiyorsageçici depolatmay›, öncelikle“Malzeme Geri Kazan›m›”firmalar›na ve daha sonraalternatif enerji kayna¤› olarakkullan›lmak üzere “ÇimentoFabrikalar›” ve “Enerji ÜretimTesisleri”ne teslim etmeyihedefliyor.

Ömrünü tamamlam›flLastikler Toplan›yor

VVoollvvoo ve Birleflmifl Milletler ÇevreProgram› (UNEP) iflbirli¤iyle,küresel bazda düzenlenen“Uluslararas› Volvo AdventureÇevre Projesi Yar›flmas›”n›nTürkiye aya¤›n›n finalistleri,‹stanbul Modern SanatlarMüzesi’nde düzenlenen ödültöreniyle duyuruldu. Türkiye, 92projeyle Volvo Adventure’a enyüksek baflvurunun oldu¤uülkelerden biri oldu. Yar›flmayaAnkara’dan kat›lan Büyük Kolej,“At›k Yerine Oksijen” adl›projesiyle Türkiye birincisi seçildi.Büyük Kolej, Haziran ay›ndaGöteborg kentinde düzenlenecekolan finalde Türkiye’yi temsiledecek. Yar›flmada ‹stanbul KoçLisesi “Geri Dönüflüme Karfl› KörOlmay›n” projesiyle ikincilik, ‹zmirGeliflim Koleji ise “Elini Ver” adl›projesiyle üçüncülük ödülüne hakkazand›lar.

Büyük Kolej VolvoAdventure Finalinde

Ytong Çevresel Ürün Deklarasyonunu Ald›

Bebekler OrganikMasaj ‹ster

Ankara’da DenizÇal›fltay›““TTüürrkkiiyyee’’nniinn Deniz ve K›y› Koruma Alanlar›Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi” kapsa-m›nda gerçeklefltirilen “Ekonomik Prensip-lerin Deniz ve K›y› Koruma Alanlar› Planla-ma Sürecine Entegrasyonu Çal›fltay›” Anka-ra’da yap›ld›. Özel Çevre Koruma Kurumu Baflkanl›¤›(ÖÇKKB) ve Birleflmifl Milletler Kalk›nmaProgram› (UNDP) Türkiye Temsilcili¤i tara-f›ndan düzenlenen çal›fltaya, birçok devletkurumunun yan› s›ra Orman Genel Müdür-lü¤ü, ÖÇKKB, UNDP Türkiye Temsilcili¤i,Küresel Çevre Fonu (GEF) ve ilgili STK’lar›nyetkilileri kat›ld›. Çal›fltay›n aç›l›fl konuflmas›n› yapan ÖÇKKBBaflkan› Ahmet Özyan›k, Türkiye’nin Akde-niz’de en genifl deniz koruma alanlar›na sa-hip ülke oldu¤una dikkat çekti. Özyan›k, ko-runan ve korunmayan alanlarda ekosistemhizmetlerinin bir kullanma bedeli olmas› ge-rekti¤ine dikkat çekerek, “Bu bedel de tabia-t› koruman›n sürdürülebilir hale getirilebil-mesi için kullan›lmal›. Bunun sonucu olarakfinansal sürdürülebilirlik ortaya ç›kmal›”dedi.

döngüsü hakk›nda bütün detaylar› veriyor.Ytong, att›¤› bu ad›mla inflaat sektöründesürdürülebilir ürünlere olan ilgiyi art›rmay›ve düflük enerji tüketimi ve düflük emisyondüzeyine sahip “yeflil binalar›n” yayg›nlafl-mas›n› teflvik etmeyi de hedefliyor.



Haberler

HHiiddrrooeelleekkttrriikk santrallerinin tar›m, hayvanc›-l›k ve ormanlar üzerindeki olumsuz etkileriuzun zamand›r biliniyor ama HES’lerin bal›k-lara yönelik oluflturdu¤u tehdit gündeme ye-ni yeni gelmeye bafll›yor. ‹stanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesiö¤retim üyesi ve Ziraat Mühendisleri Odas›‹stanbul fiube Yönetim Kurulu üyesi Prof.Meriç Albay, HES’ler nedeniyle nesilleri yok

olma tehlikesi alt›na giren bal›k türleriniaç›klad›: “fiu anda Salmo Çoruhensis ve Sal-mo Rizehensis Çoruh’ta daha yeni keflfedilenbal›k türleri ve HES’ler nedeniyle tehlikede-ler.” Albay, yine nehir tipi regülatörlerin ku-ruldu¤u alanlarda Uluslararas› Do¤ay› Koru-ma Örgütü IUCN’nin listesindeki k›rm›z› be-nekli sazan türlerinin de tehlikede oldu¤unuvurgulad›. HES’ler yap›l›rken suya dair bilim-sel çal›flmalar yap›lmad›¤›n›, büyük ve küçükdip bal›klar› için gereken can sular›n›n tespitedilmedi¤ini belirten Albay, “Her bal›¤›n su-ya ihtiyac› farkl›d›r. Bizde Mersin bal›¤› türüdünyada oldu¤u gibi koruma alt›nda, bal›khalinde dahi bulundurulmas› yasak. Öte yan-dan HES’lerden sonra yap›lan ‘bal›k geçiflnoktalar›’nda mersin bal›klar› da yaralan›pölüyor” diyor.

HES’ler Bal›klar› da Tehdit Ediyor

SSaabbaanncc›› Üniversitesi ö¤rencileri,Gebze Organize Sanayi Bölgesi(GOSB) içerisindeki GOSB-Ta-d›m Jale Yücel Teknik ve Endüs-tri Meslek Lisesi ö¤rencileriylealt› ayd›r “Gençlerle AlternatifÇevre Politikalar› Projesi” kap-sam›nda karfl›laflt›klar› küreselve bölgesel çevre sorunlar›nakarfl› bir duyarl›l›k gelifltirmekiçin bir araya geliyorlar. Her haf-ta düzenli olarak buluflan ö¤ren-ciler birey olarak onlara ve flirketlere düflensorumluluklar› tart›fl›yorlar. Proje, birkaç y›liçinde “ustabafl›”, “mühendis” ve “yönetici”olacak gençleri bir arada düflündürmeyi he-defliyor. Bugün ve gelecekte uygulanmas›n›diledikleri çevre politikalar›n› tasarlayan liseve üniversite ö¤rencileri, flirketlerde ve fab-rikalarda yürütülen çevre politikalar›n› ince-liyor, sorguluyor, tart›fl›yorlar. Ö¤renciler,GOSB’daki ilk ziyaretlerini bölgedeki il ve tek

Üniversiteli ve Liseliler Kol Kola Alternatif Çevre Politikalar›na

yeflil bina olan Siemens fabrikas›na yapt›lar.Proje kapsam›nda ö¤renciler bundan sonra,Gebze Organize Sanayi Bölgesi’ndeki farkl›üretim kollar›nda faaliyet gösteren firmala-r›n çevre politikalar›n› yerinde inceleyipUluslararas› Çevre Standartlar› olan ISO14001 çerçevesinde de¤erlendirecekler. Bu-nun sonucunda ise mevcut çevre sorunlar›nayönelik ürettikleri alternatif çevre politikala-r›n› flirketlerle paylaflacaklar.

PPrrooffiilloo Dayan›kl› Ev Aletleri evhan›mlar›n› enerji tasarrufukonusunda bilinçlendirmekamac›yla yürüttü¤ü “TürkiyeEnerjisini Topluyor” projesinin 5.etab›na bafllad›. Proje kapsam›ndabugüne kadar yaklafl›k 350’yeyak›n ev ziyaret edildi ve 3000’iaflk›n ev han›m›na ulafl›ld›. Profilo,y›lsonuna kadar 500 haneye ve5000’i aflk›n ev han›m›na ulaflmay›hedefliyor. ‹flte Profilo’nun ailebütçelerine katk› sunmak içinönerdi¤i püf noktalar›ndan birkaç›:• “Çamafl›rlar›m› yüksek ›s›day›kamam laz›m” diye düflünmeyin.Tüm çamafl›rlar› yüksek ›s›day›kamak sadece daha fazla enerjiharcaman›za sebep olur.• Buzdolab›n›zdaki s›v› yiyeceklerinüzerini kapat›n. S›v› yiyeceklerdolab›n içindeki nem oran›n›art›rarak kompresörün daha fazlaçal›flmas›na neden olur.• Dondurulmufl g›dalar› derindondurucudan 1 gün önce ç›kar›pbuzdolab›n›za koyun. Donmuflürün, dolaba so¤ukluk verece¤i içindolab›n›z daha az enerjiharcayacakt›r.• Buzdolab›n›z f›r›n ve di¤er ›s›kaynaklar›ndan uzakta olsun ki,serin kalmak için çok fazla çabasarf etmek zorunda kalmas›n.

Profilo’dan EnerjiTasarrufu ‹çin PüfNoktalar›

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 10

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 11

HHaazz››rr seçim yaklafl›rken YalovaÇevre Platformu üyesi “çevrecitipler” oylar›n›n nereye gidece¤inisorguluyor. Yeflil düflünceninyay›lmas›n›n yeflil medyaya, yeflilhukukçulara, ama belki en çokyeflil siyasetçilere ba¤l› oldu¤unudüflünen Platform art›kparlamentoda da yeflil siyasetçigörmek istiyor. Yalova ÇevrePlatformu, kömürü de¤il enerjiverimlili¤ini savunan, bunun içinHES de¤il bisiklet diyen, iklimide¤ifltirmenin yolunun kirleticiteknolojiler yerine temiz yak›tl›enerjilerden ve çevreyi kirletmeyenaraçlardan geçti¤ini bilen, iklimledost oldu¤unu deklare edensiyasetçileri meclise göndermekistiyorlar. Bizden söylemesi…

2200 y›ld›r “Sürdürülebilir bir yaflamiçin geri dönüflüm” yaklafl›m›ylafaaliyet gösteren ÇEVKO Vakf›,sanayi kurulufllar›, yerelyönetimler ve tüketicilerle el elevererek, 2010 y›l›n› baflar›l› gerikazan›m çal›flmalar›yla tamamlad›.Y›l sonunda aç›klanan Çal›flmaRaporu’na göre, 1255 firmaylasözleflme imzalayarak, toplamda396.948 tonluk ambalaj at›¤›n›ngeri dönüflümünü üstlendi.ÇEVKO Vakf› Genel SekreteriMete ‹mer, “ÇEVKO Vakf› olarak,2010 y›l›n›, 3 milyondan fazlakonut ve 11 milyondan fazlatüketiciye ulaflarak çok baflar›l› birflekilde tamamlad›k. Gelecek içinGeri Dönüflüm adl› e¤itimprogram›m›z kapsam›nda toplam17 ilde, 969 okuldan 1.817ö¤retmen ve 492.164 ö¤renciyeulafl›ld›. 2011’de deçal›flmalar›m›z› sürdürmeyedevam edece¤iz” dedi.

ÇEVKO Vakf›Milyonlara Ulaflt›


Haberler

TTaaflfl››nnaabbiilliirr hard disk endüstrisinde en yük-sek yeflil performans› hedefleyen Seagate,kiflisel bilgisayarlar, ev a¤ sistemleri ve hari-ci PC belle¤i için en yüksek performansa sa-hip 3,5-inç disk sürücü Seagate BarracudaGreen’i piyasaya sürdü. F›s›lt› sessizli¤indeçal›flan Seagate Barracuda Green s›n›f›ndaen iyi performans› sunabilmek için daima se-rin kal›yor ve sürücüsünü oluflturan mater-yallerin yüzde 70’i geri dönüfltürülebiliyor.Firma, bütün Barracuda Green sürücülerininçevreye yönelik negatif etkileri azaltabilmekiçin düflük halojen bileflenleri içerdi¤ini du-yurdu.

12 Haziran seçimleri sonras› için anayasataslak çal›flmalar› h›z kazanm›flken bu me-tinlerin ekolojik boyutunun eksik oldu¤unudüflünen Ekolojik Anayasa Giriflimi tabiatanan›n da haklar›n›n korunmas› için ça¤r›yap›yor. Tabiat anan›n haklar› göz önündebulundurulmadan ele al›nmas›n›n eksiklikolaca¤›n› düflünen Ekolojik Anayasa Giriflimiça¤r›c›lar› do¤ay› bir hak öznesi olarak kabulettirmeyi amaçl›yor. Ça¤r›c›lar› aras›nda akademisyenlerin, akti-vistlerin, STK yöneticilerinin ve siyasetçile-rin oldu¤u Giriflim, Toprak Anan›n Haklar›Evrensel Beyannamesi, Halklar›n ‹klim De-¤iflikli¤i Bildirgesi, Afrika Halklar› HaklarBildirgesi, Latin Amerika ‹nsan Haklar› Söz-leflmesi Ek Protokolü, Ekvator Anayasas›,Karada¤ Anayasas›, Portekiz Anayasas›,Fransa Yeflil fiart›, Yeryüzü fiart›, StockholmBildirgesi, Rio Deklarasyonu, Aarhus Kon-vansiyonu gibi metinleri referans alarakekolojik haklar›n bildirgede nas›l yer almas›gerekti¤ini tart›fl›yorlar. Ekolojik AnayasaGiriflimi, 15 May›s 2011’de yap›lacak konfe-ransla bir sonuç bildirgesine ulaflmay› he-defliyor.

TTüürrkkiiyyee’’ddee ekolojik modan›nöncülerinden tasar›mc› NejlaGüvenç, organik kumafl üreti-cisi Yeflim Tekstil’i ziyaretindemoda tasar›mc›lar› ve tasa-r›mc› aday› ö¤rencilerle dene-yimlerini paylaflt›. Koleksi-yonlar›nda organik kumaflkullanmay› tercih etti¤ini an-cak bu kumafl türünün üretimsüreci zor ve pahal› oldu¤un-dan h›zl› yayg›nlaflamad›¤›n› anlatt›. GüvençTürkiye’de organik kumafllarla çal›flan sade-ce birkaç tasar›mc› oldu¤unu, dünyada da bu

say›n›n oldukça az oldu¤unusöyledi. Türkiye’de ve dünyadaönemli moda haftalar›na kat›-lan Güvenç tasar›m› modaylas›n›rland›rmayan, “hayat›niçinde” gören biri. 2002 y›l›ndayaratt›¤› NEJ’i bir dünya mar-kas› haline getirmek için çal›-flan Güvenç, iflinde ekolojik so-rumlulu¤u ön planda tutanisimlerden. Ünlü tasar›mc› ko-

leksiyonlar›n› organik kumafllardan haz›rla-may› tercih ediyor; iflleri Fransa, ‹sveç, Dani-marka gibi ülkelerde sat›fla sunuluyor.

Organik Kumafl Üretmek Zor Yaloval›lar YeflilSiyasetçi ‹stiyor

Yeflil Bellekler Seagate’de

Biz de Ekolojik Anayasa ‹stiyoruz!

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 12

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 13

SSiieemmeennss Ev Aletleri’ninsürdürülebilir enerji kaynaklar› veenerjinin bilinçli kullan›m›konusunda, çocuklara vegençlere yönelik SantralistanbulEnerji Müzesi’nde düzenledi¤ie¤itim programlar› büyük ilgigörüyor. E¤itimler kapsam›nda“Gelecek=Çocuk ve Enerji”projesini hayata geçiren SiemensEv Aletleri, 2010- 2011 e¤itimö¤retim y›l›n›n ilk dönemindetoplam 1220 ö¤renciye ulaflmay›baflard›. Program kapsam›ndakullan›lan grup oyun kartlar›sayesinde çocuklar, hangi beyazeflyan›n ne kadar enerjitüketti¤ine iliflkin fikiryürütebildiler. Y›lda yaklafl›k 15 bin ö¤rencininkat›ld›¤› program, sal› günlerigerçeklefliyor.

BASF 2020Hedefine Ulaflt›

Çocuklar EvAletlerini Tan›yor


Haberler

DDüünnyyaann››nn pek çok kentinde, milyonlarca in-san mutfaklar›ndaki sebze-meyve ihtiyac›-n›n bir bölümünü, haz›rlad›klar› kent bahçe-lerinden sa¤l›yorlar. Kent bahçeleri için kü-çük bir arka bahçe ya da büyük bir balkon-te-ras yeterli. Kanada'n›n Montreal kentindegeçen sene 11 bin kifli onlarca ton meyve-seb-ze üretti. Küba’n›n baflkenti 2,2 milyonlukHavana’da, flehirlilerin tüketti¤i besin mad-delerinin yüzde 80’i kent bahçelerinden sa¤-lan›yor. Moskova’da yaflayanlar›n üçte ikisi-ninse kent bahçesi var. Türkiye’de bu konudayap›lm›fl hiçbir kapsaml› çal›flma yok amaüzülmeyin Yeryüzü Derne¤i kollar›n› s›vad›ve ‹stanbul’da kendi kent bahçesini kurmakisteyenlere yard›mc› olmak için yola koyul-du. Bu projeyi tamamen kendi imkanlar›yla,herhangi bir fon ya da hibe almadan yapanYeryüzü Derne¤i, kent bahçelerinin faydala-r›ndan baz›lar› flöyle s›ral›yor:b Taze sebzelerde, antioksidan miktar›, bek-lemifl olana göre kat kat fazla. Temiz bir top-raktan kopar›p yedi¤iniz yeflillik daha sa¤l›k-l› bir yaflam sürmemizi sa¤l›yor.b Evsel at›klardan kompost üretilip, gübreolarak bahçeye verilmesi, flehir çöplüklerininvaktinden erken dolmas›n› önlüyor.b fiehirlerde oluflturulan her yeni yeflil alan,ya¤muru kendine çekiyor ve kurakl›¤› önlüyor,barajlarda su seviyesinin artmas›n› sa¤l›yor.b Kent bahçeleri topra¤›n su çekme miktar›-n› artt›rarak, selleri ve evlerin su bask›n›nau¤ramas›n› önlüyor.b Kente gelen sebze-meyve miktar› azald›¤›için, daha fazla fosil yak›t›n kullan›lmas›na

gerek kalm›yor ve iklim de¤iflikli¤inin önlen-mesine katk› sa¤l›yor.b Yeflillik demek, temiz hava ve daha fazlaoksijen demek. Kent bahçeleri flehrin havas›-n›n temizlenmesini sa¤l›yor.b Her geçen y›l azalan tar›m rekoltesininartmas›n›, daha fazla sebze-meyve üretilme-sini sa¤l›yor.b Çocuklar›n ve gençlerin toprakla tan›flma-s›n›, hasad› ö¤renmelerini ve çevreyi sevip-korumalar›n› sa¤l›yor.b Emekli ve yafll› flehirlilerin toprakla u¤rafl-mas›, bofl zamanlar›n›n de¤erlenmesini, ken-dilerini yararl› hissetmelerini ve beden sa¤-l›klar›n›n yerine gelmesini sa¤l›yor.b Ayn› semtte kent bahçesi olan hemflerilerinbirbirleriyle tan›flmas›, deneyimlerini paylafl-mas›, sosyalleflmelerini, komfluluk iliflkileri-nin geliflmesini sa¤larken birbirlerine yaban-c›laflmalar›n› önlüyor. Özellikle dar gelirlileringelirlerinin yüzde 20 ile 40’› beslenmek içinharcan›rken, kent bahçeleri sayesinde ailebütçelerine önemli bir katk› sa¤l›yor.Ayr›nt›l› Bilgi ‹çin: www.yeryuzudernegi.org/kentbahceleri.asp

Kent Bahçeleri GeliyorDDüünnyyaann››nn lider kimyaflirketlerinden biri olan BASF,yay›nlad›¤› 2010 Raporu’nda seragaz› sal›mlar›n› 2002 y›l›na oranlayüzde 29 oran›nda azaltt›¤›n›duyurdu ve 2020 y›l› içinbelirledi¤i rakama 2011 y›l›ndaulaflmay› baflarm›fl oldu. BASF’nin2010 y›l› kurumsal karbon ayak izisonuçlar›, kendi ürünlerinde seragaz› sal›m›n›n görünür bir flekildeazalmas›na ek olarak, yenilikçiiklim koruma çözümleri arac›l›¤›ylamüflterilerinin de karbondioksitayak izini 322 milyon tonazaltt›¤›n› ortaya koydu. BASF’ninekonomik, ekolojik ve sosyalveriler içeren raporu, ba¤›ms›zde¤erlendirme kuruluflu KüreselRaporlama Giriflimi (GRI)taraf›ndan raporlamastandartlar›na uygun bulundu veA+ notla derecelendirildi.

Lozan Caracas

Brooklyn

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 14

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 15

Bu¤day Derne¤i’nin KazDa¤lar›’ndaki k›rsal merkezi olanÇamtepe Ekolojik YaflamMerkezi, yaflamlar›m›z boyuncado¤a üzerinde b›rakt›¤›m›zolumsuz etkiyi en azaindirebilmenin yollar›n› bulmak vebu yönde çözümler oluflturmakamac›yla kuruldu. Önümüzdekiilkbahar-yaz sezonunda, sa¤l›kl›beslenmeden do¤a gözlemine,kompost e¤itiminden zeytinatölyelerine kadar pek çokprogram yer al›yor. Tümprogramlar Bu¤day Derne¤iüyelerine yüzde 5 indirimli. • Masal Anlat›c›l›¤› E¤itimi 6-8 May›s 2011• Çocu¤umuzla Birlikte Büyümek1-8 Haziran 2011• Yaflama Bofl Bir ZihinleBakmak - Bofllu¤un Bereketi 11-15 Haziran 2011• Anne’deki Çocuk, Çocuk’takiÇocuk, 18-21 Haziran 2011• Mutfakta Zen 24-26 Haziran 2011• Yaflam Okulu 1-7 Temmuz 2011• Gelenekten Sanata KeçeAtölyesi, 15-17 Temmuz 2011• Storytelling Training 22-24 Temmuz 2011 (etkinlik dili ‹ngilizce’dir)• Do¤a Gözlem Okulu 29-31 Temmuz 2011• Anlat›m Dili Olarak Foto¤raf 2-6 A¤ustos 2011• Ekolojik Tatil ve Zeytin Atölyesi25-27 Kas›m 2011• Ekolojik Tatil ve Zeytin Atölyesi9-11 Aral›k 2011• Ekolojik Tatil ve Zeytin Atölyesi16-18 Aral›k 2011

Daha fazla bilgi:www.camtepe.org,www.bugday.org

Ekolojik Yaflam›nKalbi, KazDa¤lar›’nda At›yor


Haberler

DDoo¤¤aayyaa zarar veren faaliyetlerin durdurul-mas› ve do¤an›n haklar›n›n anayasal güven-ce alt›na al›nmas› ana talebiyle ve “Anado-lu’yu Vermeyece¤iz” slogan›yla düzenlenenBüyük Anadolu Yürüyüflü Nisan ay›nda bafl-lad›; son durak Ankara. Yürüyüfle kat›lanlar,Tabiat ve Biyolojik Çeflitlili¤i Koruma Kanu-nu Tasar›s›’n›n geri çekilmesini, Anadolu’nuntüm akarsular›n›n mülkiyetinin özel flirketle-re sat›lmas›n›n ve önümüzdeki y›llarda say›-lar› 4 bini bulaca¤› tahmin edilen HES ve ba-rajlar›n inflalar›n›n durdurulmas›n› istiyor.Di¤er baz› talepler, da¤lara zarar veren bin-lerce madenin ruhsat›n›n iptal edilmesi, nük-leer enerji projelerinin durdurulmas›, 2B gibiormanlar›n yok olma ihtimalini do¤uran ya-sa tasar›s›n›n geri çekilmesi, do¤a üzerindeyok edici etkileri olan her türlü faaliyet vedüzenlemeden vazgeçilmesi. Büyük Anadolu Yürüyüflü, HES bölgelerindema¤dur olan yöre halklar›n›n yerel örgüt-lenmelerinin birleflmesiyle ortaya ç›kan birhareket. Yedi ana koldan Nisan ay›n›n fark-l› tarihlerinde yola ç›kan yürüyüflçüler Göl-bafl›’nda buluflarak hep birlikte Ankara’yayürüyecek. Do¤u Karadeniz’de Senöz Vadi-si, Ege’de ‹zmir, Akdeniz’de Antalya, Güney-do¤u Anadolu Bölgesi’nde Hasankeyf, Mar-

mara’da Edirne, Do¤u Anadolu’da Erzurumve Bat› Karadeniz’de Kastamonu Loç Bölge-si’nden yola ç›kan topluluklar geçtikleri ilve köylerde yaflayanlar›n evlerinde konak-layarak ilerliyor. Kervanlar›n tamam› May›say›n›n son haftas› Ankara’da olacak. Enuzaktan gelen Do¤u Karadeniz Kervan› yak-lafl›k 50 günlük, en k›sa mesafedeki ‹ç Ana-dolu Kervan› ise yaklafl›k 20 günlük bir yü-rüyüflün ard›ndan baflkente ulaflacak. Yürü-yüflçüler taleplerini kurumlara duyurana vesomut karfl›l›k alana kadar dönmemeyiplanl›yor. Bu kapsamda, Hareketi duyuran “Anado-lu’nun ‹syan›” adl› bir belgesel film de çekildive k›sa sürede 100 binlerce izleyiciyle bulufl-tu. Enerji ve kalk›nma politikalar›n›n, hidro-elektrik santrallerin (HES) do¤a, akarsular vek›rsal yaflam üzerindeki olumsuz etkilerinianlatan belgesel gönüllü çal›flmayla üretildi.Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Do¤u Anadolu’da20 bin kilometre yol kat edilerek çekilen filmHES inflaatlar›n›n görüntülerini içeriyor veyöre insanlar›n›n bu yat›r›mlara karfl› tepki-lerini kendi a¤›zlar›ndan seyirciye ulaflt›r›-yor. Film www.anadolunehirleri.org/tr.htmlveya www.vimeo.com/19937849 adreslerin-den izlenebiliyor.

Anadolu Do¤a için Ankara’ya Yürüyor

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 16

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 17


SSüürrddüürrüülleebbiilliirrlliikk dan›flmanl›¤›, e¤itim,konferans ve sosyal sorumluluk proje-leri yürüten Odak Kurumsal’›n Martay›nda bafllatt›¤› “SürdürülebilirlikAkademisi” bafll›kl› konferanslar sü-rüyor. Bo¤aziçi Üniversitesi MezunlarDerne¤i’nde (BÜMED) gerçeklefltirilenbuluflmalara ifl ve akademi dünyas› yo-¤un ilgi gösteriyor. Program›n ikinci konferans› 20 Ni-san’da yap›ld›. Konferansta ilk konufl-mac›, uluslararas› pazarda sürdürüle-bilirlik alan›nda stratejik dan›flmanl›kve yaz›l›m çözümleri sunan PE Inter-national’›n ‹stanbul temsilcisi Matthi-as Reimers’di. Reimers inovasyon veyeflil etiketleme üzerine bir sunumyapt›. Ard›ndan sürdürülebilir kalk›n-ma alan›nda çal›flan dan›flmanl›k fir-mas› Mavi Consultants’›n yönetici or-ta¤› Lale Çapalov, ürün sürdürülebilir-li¤i ve uluslararas› ticaret üzerine ko-nufltu. Konferansta Odak Kurumsal’›nkurucusu Semra Sevinç “sürdürülebi-lir kurum ve sürdürülebilir marka” vedünyan›n önde gelen küresel tarafs›zbelgelendirme kurulufllar›ndan BSI’danÖzlem Ünsal’›n “sera gaz› emisyonu vekarbon standartlar›-güvenilirlik” üze-

rine sunumlar› yer ald›. Son konuflma-c› WWF Türkiye’den Sedat Kalem’di.Kalem dinleyicilere sürdürülebilir kal-k›nma ve ekolojik ayak izinin iliflkisiniaktard›. Sürdürülebilirlik Akademisi progra-m›n›n aç›l›fl› Bo¤aziçi Üniversitesi Me-zunlar Derne¤i’nde 29 Mart tarihindeyap›lm›flt›. Program›n ilk konferans›n-da GY‹AD ve UNDP uzmanlar›n›n su-numlar›yla enerji verimlili¤i, sürdürü-lebilir kalk›nma, düflük karbon ekono-misinde çevre politikalar› ve yeflil bü-yüme bafll›klar› üzerinde durulmufltu. Odak Kurumsal “SürdürülebilirlikAkademisi” arac›l›¤›yla özel sektör,kamu sektörü, sivil toplum kurulufllar›ve akademisyenler gibi tüm paydaflla-r› bir araya getirerek Yeflil ‹fl Dünya-

s›’nda fikir ve deneyimlerin, baflar›l›uygulamalar›n paylafl›ld›¤› bir plat-form oluflturmay› amaçl›yor. Akademisürecinde ekonomik, toplumsal veçevresel sürdürülebilirlik konular›ndaulusal ve uluslararas› alandaki uzman-lar›n kat›l›m›n› sa¤lamak, e¤itim, atöl-ye, konferans ve sempozyum gibi çe-flitli bilgilendirme çal›flmalar›, araflt›r-malar ve projeler ortaya konacak. Sürdürülebilirlik Akademisi’nin birsonraki buluflmas› 17 May›s tarihindeyap›l›yor. Konferans serisi önümüz-deki aylarda da sürecek. Buluflmalar-da kontenjan s›n›r› oldu¤undan kat›l-mak için kay›t yapt›rmak flart. Yeniprogram web sayfas›ndan da takipedilebilir: www.surdurulebilirlikakademisi.com

Sürdürülebilirlik Akademisi SürüyorSürdürülebilirlik dan›flmanl›¤›yapan Odak Kurumsal’›ntoplumsal sorumluluk projesiSürdürülebilirlik Akademisi, yenikonferanslarla sürüyor. Farkl› altbafll›klara odaklanankonferanslarda sürdürülebilirlikuzmanlar› bir araya geliyor. Birsonraki buluflma 17 May›s’ta.

Haberler

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 18

haberler 09 4/21/11 12:01 PM Page 19

vitra ilan 05 1/10/11 3:21 PM Page 1

vitra ilan 05 1/10/11 3:21 PM Page 2


Vizyon

fi‹RKETLER‹N

YEfi‹LDÖNÜfiÜMÜ

“Sürdürülebilir ekonomiye geçmenin finansal, sosyal ve çevreyle ilgili zorunluluklar›önümüzdeki on y›l içinde ifl modellerinin nas›l geliflece¤ini belirleyecek. Post-globalleflmedönemine girdi¤imize inan›yoruz; bu dönemde regülasyon, k›tl›k, tüketici davran›fl› veinovasyon taraf›ndan atefllenen büyük bask›lar sonucu yepyeni ifl modelleri ortaya ç›kacak.”

Nike firmas›n›n 2009 Mali Y›l› Kurumsal Sosyal Sorumluluk Raporundan

Derleyen: Ayfle Bilge D‹CLEL‹

yesil donusum 4/21/11 12:08 PM Page 22

23EKOIQ / MAYIS 2011

ürdürülebilirli¤in önümüzdekidönemin ifl yapma tarz› olarakh›zla kendini dayataca¤›n› gö-

ren ve bunu rekabet avantaj› olarakkullanmaya bafllayan flirketlerin say›s›giderek art›yor. Konunun önemininfark›nda olmayan, sürdürülebilirli¤ibugün sadece bir teknik problem veyaak›ll› bir pazarlama takti¤i olarak ka-bul eden firmalar›n bir süre sonra ra-dikal bir dönüflüm aray›fl› içine gire-ceklerine ise kesin gözüyle bak›l›yor.

Bu yaz›m›zda kurum kültürünü dö-nüfltürmenin ve flirket çal›flanlar›n› ye-flil stratejiye kazanman›n hangi aflama-lardan geçti¤ini göstermeye çal›flaca-¤›z. Burada aktar›lan sonuçlar Interfa-ce, Walmart ve Nike deneyimlerindenRay Anderson, Mona Amedo ve JimHarzfeld’in ç›kard›klar› sonuçlard›r.

Kuflkusuz, her flirketin sürdürülebi-lirlik yolculu¤u farkl› ve kendine özgüolacakt›r. Ne var ki, öncü flirketlerin de-neyimlerinden ç›kan yol haritas›ndanyararlanmak, bu yolu daha h›zl› katede-bilmek aç›s›ndan incelemeye de¤er.

Uyanma: Vizyonun Tan›mlanmas›Bir flirketin yeflil dönüflüme karar ve-rebilmesi, ekolojik sinyallere aç›k ol-mas›yla do¤rudan iliflkilidir. Sinyalinkayna¤› üst yönetim, çal›flanlar›n or-tak iradesi, fiziksel veya teknik zorluk-lar, itibar zedelenmesi, ana girdi kay-naklar›nda öngörülmemifl fiyat art›fl-lar› ya da k›tl›k olabilir. Genelde yeflildönüflüm böyle bir sinyalle bafllar.

Örne¤in, ABD kökenli bir hal› üreti-cisi olan Interface’de dönüflüm birmüflterinin sözlerinin firma kurucusuRay Anderson’un kula¤›na gitmesiylebafllad›. Walmart’ta pek çok d›fl faktör-den etkilenen üst yönetimin konuyuincelemesiyle gündeme geldi. Nike’›nsürdürülebilirlik yolculu¤unu, 1996 y›-l›nda Life dergisinde yay›nlanan çocukiflçiler yaz›s› ve dikti¤i futbol toplar›n›nortas›nda gösterilen bir çocuk iflçi fo-

to¤raf› tetikledi. Electrolux’e Green-peace’in, Mitsubishi’ye Ya¤mur Or-manlar› Eylem fiebekesi’nin yapt›¤›bask›lar ciddi d›fl sinyallerdi.

Bütün örnekler flunu gösteriyor: Sin-yal geldikten sonra flirket sorunun bü-yüklü¤ünü araflt›r›p hesaplar yap›yor.Bunun kurum aç›s›ndan ne anlama gel-di¤i saptan›p ortaya konuyor; sonra dabir gelecek vizyonu oluflturuluyor.

Interface’de vizyonu 1993’te firmakurucusu ve yönetim kurulu baflkan›Ray Anderson oluflturdu; do¤al hayat›yeflertecek bir ifl kültürünü öneren,Paul Hawken’›n “Ticaretin Ekolojisi”(Ecology of Commerce) kitab›n› oku-mufl ve çok etkilenmiflti. Walmart’taCEO Lee Scott ve üst yönetim ekibi bir

y›l boyunca bu konuyu araflt›rd›lar,okudular, dünyay› dolaflt›lar ve tart›fl-t›lar. Bu bir y›l›n sonunda, 2005’te CEOScott “21. Yüzy›l Liderli¤i” bafll›¤›n› ta-fl›yan konuflmas›yla flirketin ekolojikhedeflerini ilan etti.

Nefes kesecek kadar cesur bir viz-yonun ilk baflta kuflkuyla ve dirençlekarfl›lanmamas› elbette mümkün de-¤ildir. Bu kuflkular› gidermek a¤›rl›k-l› olarak üst yönetimin kararl›l›¤›nave iletiflim becerilerine ba¤l›d›r. Herdurumda üst yönetim, hem mesaj ve-ren, hem e¤itmen, hem de amigo du-rumunda olmal›d›r. Egemen paradig-malar›n ve mevcut yap›lar›n direnci-ni kararl›l›kla k›rma yetene¤i geliflti-rilemezse, yeni ve al›fl›lmam›fl sinyal-ler kuruma s›zamaz ve eski düzenisarsamaz.

Kuluçka Dönemi: Yol Haritas› OluflturmaBilindi¤i gibi, vizyon belirlendiktensonra, buraya nas›l eriflilece¤i konu-sunda bir yol haritas› oluflturulur. Ya-

S

Amerikan hal› flirketiInterface’in Yönetim KuruluBaflkan› Ray Anderson’unsürdürülebirlik yolculu¤u

bir kitapla bafllad›.



p›lan ilk plan ve deneyimlerden sonuç-lar ç›kart›lmal›; bunlar, kurum çap›n-da yay›lmal› ve gelifltirilmelidir. Bu ça-l›flmalar sonucu yol haritas› ortaya ç›-kar: Hedefler, zamanlama, kaynakkullan›m› ve -en önemlisi- ölçüm.

Interface’de Ray Anderson at›k ko-nusunda çal›flmakta olan genifl bir içliderlik ekibine sahipti ve flirketin d›-fl›nda bulabildi¤i en vizyoner dan›fl-manlardan bir “Ekolojik Rüya Tak›m›”oluflturmufltu. On sekiz ayl›k bir süreç-ten sonra firma “Yedi Cephe ‹nsiyati-fi”ni gelifltirdi ve bu 1996’daki ilk Sür-dürülebilirlik Raporunda belgelendi.Bu belgede sürdürülebilirlikten ne an-lafl›ld›¤› ortaya konuyor, ayr›nt›l› çö-zümler öneriliyor ve firman›n “ald›¤›,yapt›¤› ve att›¤›” ne varsa, hepsiyle il-gili ölçümler öneriliyordu.

1996’da medyada kopan f›rt›nadansonra Nike’›n yöneticileri firma d›fl›n-dan uzmanlarla bir araya gelerek, flir-ketin kuluçka dönemini bafllatt›lar.Çal›flanlar›n haz›rlanmas› ve çevre ko-nusunda davran›fl kurallar›n›n olufltu-rulmas› tam iki y›l sürdü. Bunlar1998’de, CEO Phil Knight taraf›ndankamuoyuna aç›kland›.

Walmart’›n Sürdürülebilir De¤erlerfiebekesi ve üç ayl›k Köfle Tafllar› Top-lant›lar› da bir d›flar›dan beslenme ör-ne¤idir. 2005’te firma bafll›ca ürün ka-tegorileri ile at›k, ambalaj ve nakliyegibi ortak konular› ele almak üzere 14ayr› ekip kurdu. Bu dönemde Walmartçevre gruplar›n› ve tedarikçilerini deaktiflefltirerek devreye soktu. ‹flbirli¤ive yenilikçilik temelinde firma bütünflebeke için kolektif ö¤renme olanak-lar› oluflturdu.

Bu süreçte bu flirketler çal›flanlar›-n›n konuyu giderek daha iyi kavra-mas› için u¤rafl verdiler. Sorunlar,zorluklar ve f›rsatlar sürdürülebilirli-¤in sa¤lanmas› amac›na yönelik ola-rak de¤erlendirilmeliydi. Çünkü birfirman›n yepyeni bir ifl tarz›yla yep-

yeni ürünler üretmesi için buna bü-tün çal›flanlar›n kat›lmas›, dahas› ön-derlik etmesi gerekir.

Bu noktada diyalog, iflbirli¤ine da-yanan sorgulama/anket, toplulukoluflturma gibi yeni düflünce tarzlar›n›ve dönüflümü destekleyecek en gelifl-kin yöntemler uyguland›.

Dönüflüm: Örgütü Harekete Geçirme‹yi tan›mlanm›fl bir yol haritas› ve ilkörnekler oluflturulduktan sonra iflin enzor safhas›, yani flirketin genifl çapl›

dönüflümü bafllar. Bu aflamada yarat›c›yöntemlerle kemikleflmifl zihniyetlerinetkisizlefltirilmesi ve eski süreçlerinimha edilmesi gündeme gelmelidir.Sürdürülebilirlik, firma içinde sadecebir bünyeyi ve bir grup insan› ilgilendi-ren bir program de¤ildir. Tam tersine,flirketin bütün sistemleri, yap›lar› vesüreçleriyle tam tam›na uyumlu olma-l›d›r. Ve kurumsallaflmal›d›r.

Interface’de bu süreç, flirketin bü-tün ifllev ve katmanlar›n› içine alm›flt›.Çal›flanlarla hem egemen flirket de¤er-leri, hem de prim ve ödüller konusun-da yayg›n bir iletiflim gerçeklefltirildi.Walmart’ta dönüflüm 2007’de KifliselSürdürülebilirlik Projesi bafllad›ktansonra meydana geldi. 1,8 milyon çal›-flan, firman›n sürdürülebilirlik yolcu-lu¤una kendi sürdürülebilirlik yolcu-luklar›n› entegre ettiler. Ard›ndan birad›m daha at›ld› ve bir paketleme pu-an cetveli arac›l›¤›yla 60 bin tedarikçide firman›n sürdürülebilirlik yolculu-¤una kat›ld›.

Bu yo¤un bir ö¤renme ve deneydönemidir. Bu zor zamanda üst yö-netim sürekli ve kararl› bir flekildevizyonu tekrarlamak ve her düzeydeçal›flan insanlar›n yan›na giderek on-lar› yüreklendirmek zorundad›r. Bunoktada liderlik bir yandan inovas-yonlar› desteklemeli, di¤er yandanbuna ba¤l› olan riskler konusundatolerans göstermelidir. Hata yapmaizni olmadan yenilenme, dönüflümgerçekleflemez.

Bu, firmalar›n teknik de¤ifliklikle-rin ürünü olan ilk sonuçlar› ald›klar›dönemdir. Bu noktada esas olan dur-mamak, yola devam etmektir. Yoksabocalama bafl gösterir ve bu noktayakadar sarf edilen kaynaklar heba ola-bilir.

Büyük hamlelerin kurulufltaki her-kesin konuyu anlamakla kalmay›p bu-nu bir dava olarak kabul etmesindensonra gerçekleflebilece¤ini biliyoruz.

Vizyon

Nike’›n CEO’su Phil Knight,dönüflümün zorunlulu¤unu

1996 y›l›nda, yukardagördü¤ünüz foto¤raf›n Lifedergisinde yay›nlanmas›yla

fark etmifl...



Vizyon

Bu nedenle, dönüflümkuluçka dönemindekibilinç yükseltme çal›fl-malar›n›n sonucu ola-rak meydana gelir. fiir-ketin her düzeyindekiinsanlar yapt›klar› ino-vasyonlar arac›l›¤›ylamevcut paradigmalar›de¤ifltirmeye koyulur.Yeflil dönüflüm yolculu¤uda iflte böyle bafllar.

Yolculu¤un sa¤l›kl› bir flekilde de-vam etmesi için baflar›lar› ödüllendir-mek ve kutlamak çok önemlidir; buamaçla oluflturulacak yap› ve prog-ramlar çal›flanlar›n adanm›fll›¤›n› veyola devam etme motivasyonunu güç-lendirir. Gerekli finansal kaynaklar› veinsan gücünü sa¤lamak gene üst yöne-timin omuzlar›ndad›r.

Bir de sürdürülebilirlik yolculu¤u-nun öyküsü oluflturulmal›d›r. Bununotantik, firmaya özgü olmas›, hem içe-ride hem de d›flar›da anlat›lmas› gere-kir. Sürdürülebilirlik öyküsünün pa-zarlama iletiflimiyle bütünlefltirilmesiise, flirkete takdir, güven ve ba¤l›l›ksa¤lar.

Yeflil fiirket: SürekliDönüflümDönüflüm kritik efli¤e ulaflt›k-tan, daha çok say›da insan›kapsad›ktan ve baflar›s›n› ka-n›tlad›ktan sonra, ivme dahada h›zlan›r. Sürecin olumluenerjisi ve elde edilen baflar›-lar sürekli inovasyonlara yolaçar. Kurumun tümü “Ö⁄-REN / YAP / ÖLÇ / REORGA-

N‹ZE ET” çevrimi içinde flevkle çal›fl-maya bafllar. Ve bir süre sonra firma-n›n kimli¤i tümüyle sürdürülebilirliklean›labilir. Sürdürülebilirlik flirketinDNA’s›na ifller ve bütün çal›flanlar›nortak kültürü haline gelir. E¤er bunoktaya gelinemezse, bir kurulufl yeflildönüflümünü tamamlayamaz. m

Ray Anderson: Interface firmas› kurucusuve baflkan›.Mona Amedo: Marka, örgütsel de¤iflimve sürdürülebilirlik konular›na faaliyetgösteren idgroup dan›flmanl›k firmas›baflkan›.Jim Hartzfeld: InterfaceRAISE firmas›kurucusu ve genel müdürü.Kaynak: 2010 State of the World,Transforming Cultures, World WatchInstitute, Washington 2010.

Bir firma uzun y›llard›r sürdürülebilirlikyolculu¤unda olsa bile, angajmansürekli bir çaba olmal›d›r. Her baflar›aflamas›nda yeni sorular ve zorluklarortaya ç›kacakt›r. Bu yan›t aramasarmal› neyin mümkün olabilece¤iyleilgili yeni anlay›fllar› tetikler. Çevriminher döngüsünde derinlemesineö¤renme ve inovasyon bu sayedemümkün olur.Bir flirket yeflil dönüflümyolculu¤unda ilerledikçe, baflkalar›n›e¤itmek ve etkilemek, kendi de¤iflimsürecinin bir parças› haline gelir. Busavunuculuk rolü hem flirkete hemde topluma yarar. fiirket baflkalar›nayeflil dönüflüm yolculuklar›ndayard›mc› olma ve ö¤retme s›ras›ndakendisi de pek çok fley ö¤renir. Bu ba¤lamda Interface, baflkalar›nayeflil dönüflüm yolculu¤undayard›mc› olmak amac›ylaInterfaceRAISE adl› bir dan›flmanl›kfirmas› kurdu. Kamuoyunu ve ifldünyas›n› bilgilendirmek amac›ylakendi çal›flanlar›ndan oluflan geniflbir konuflmac› portföyü oluflturdu.

Savunuculuk: Baflkalar›n›Etkileme Çal›flmalar›

KÜLTÜREL DE⁄‹fi‹M‹ MODEL‹

Vizyon

Vizyon-Durum Uçurumu Kültürel ‹lerleme

YolHaritas›

HizalanmaBütünleflme

Etkileme

Uyan›flKuluçka

Dönüflüm

Yeflil fiirket

Savunuculuk

De¤iflen ‹nanç Sistemi

Kuflkuculuk Anlama ‹nanma Ba¤lanma Savunuculuk

Walmart CEO’su Lee Scott2005’te flirketin ekolojikhedeflerini ilan eden bir

konuflma yapt›.



Söylefli

Salim Kad›beflegil:

“Bu ‹fli Küresel Bireyler Çözecek” Türkiye’nin en önemli stratejik iletiflim ve itibar

yönetimi uzmanlar›ndan biri olan Salim Kad›beflegil,“Asl›nda insanl›k kaybetti¤i bir fleyleri ar›yor. Sosyalsorumluluk kavram› da, bugüne kadar yaflad›¤›m›zsosyal sorumsuzlu¤un aç›k seçik bir kan›t›. Amaküreselleflen bireyler bu ifli çözecek” diyor. Veard›ndan ekliyor: “Dört tane temel ilke var. Adil, fleffaf,sorumlu ve hesap verebilir olacaks›n. Sürdürülebilirlikzaten kendili¤inden gelecektir”.

DDüünnyyaa ssüürrddüürrüülleebbiilliirrlliikk bbaa¤¤llaamm››nnddaa nneerreeyyee ggiiddii--yyoorr ssiizzccee??Sürdürülebilirli¤in nereye gitti¤ini anlayabilmekiçin, kavram›n alt›nda yer alan sürdürülebilir de-¤erler manzumesine bakmak laz›m. Bugüne ka-dar elbirli¤iyle sorumsuz bir dünya ürettik; bukonuda hepimize fatura kesilmesi laz›m. Son 120y›la bakt›¤›m›z zaman, sanayi devrimiyle bera-ber insan›n insana ve do¤aya bak›fl aç›s›n›n h›rs,açgözlülük, doymazl›k ve kendine zarar verenher fleyle donat›ld›¤›n› görüyoruz. Ne kadar zararverdi¤ini anlamaya bafllad›¤›m›zdaysa ifl ifltençoktan geçmiflti. ‹nsanl›k tarihi içinde 100 y›l çokuzun bir süre de¤il ama bakt›¤›n›z zaman 20.yüzy›l, geçmifl yüzy›llar aras›nda yüzü en fazla k›-zarm›fl dönem olarak hat›rlanacak.

1950’lerin sonunda bafllayan devinim,1970’lerde Stockholm Çerçeve Raporu’yla bera-ber flekilleniyor. 1987’de Brundtland Raporu’ylabu art›k uluslararas› toplumun gündemi halinegeliyor ama alt›ndaki de¤erlere bakt›¤›m›zda, fluanda san›lan›n aksine, benim gözümde sürdürü-lebilirlik insan› insan yapan ö¤elerle donat›ld›¤›zaman anlaml› bir yaklafl›m haline geliyor. Bu dabizi, temel ahlaki sorunlar›m›z içinde kaybetti¤i-miz de¤erleri tekrar günlük hayat›m›z›n içine en-

Söylefli: Bar›fl DO⁄RU Foto¤raflar: Özgür GÜVENÇ

salim kadibesegil 4/21/11 2:19 PM Page 28


tegre etmeye yönelten bir sürece gö-türüyor. Aç›kças› flirketler e¤er butemel ahlaki donan›m› ön planaç›karm›yorsa, bunu bir flekildegündemlerinin bir parças› ha-line getirmemifllerse istedik-leri kadar sürdürülebilir ol-sunlar, benim için bir anlamtafl›m›yor.

Bu anlamda, do¤ru sürdürü-lebilirlik yaklafl›m›n›n temelahlaki de¤erlerle onun tamamla-y›c›s› olan etik anlay›fl aras›nda biryere do¤ru gitti¤ini düflünüyorum.Dolay›s›yla bunlar olmadan sürdürü-lebilirlik olmaz. Belki herkes bir yerin-den bir flekilde sürece dokunabiliyorama biz seragaz› sal›m oranlar›, bununküresel ›s›nmaya katk›s›, do¤an›n kir-lenmesiyle ilgili temel göstergeler gibiiflin hâlâ matematiksel k›sm›nday›z.

AAmmaa bbuu vveerriilleerrii,, ffaarrkk››nnddaall››¤¤›› yyaarraattmmaa--nn››nn aaflflaammaallaarr›› oollaarraakk ddüüflflüünneemmeezz mmiiyyiizz??Do¤ru. ‹fl zorunlu olarak oradan baflla-d› çünkü acil gündem o. Üzerinde ya-flayaca¤›n gezegen yoksa, sen iflini çokiyi yapm›fls›n, çok baflar›l› olmuflsun,dünyalar› fethetmiflsin bir anlam› yokki! Ama bence acil gündemlerden biride kaybetti¤imiz temel de¤erler, ahla-ki normlar ve erdemli olmakt›r. Yanibizim Socrates’i tekrar keflfetmemizgerekiyor. Oraya kadar gitmemiz la-z›m çünkü onlar› kaybettik.

SSoossyyaall ssoorruummlluulluukk kkaavvrraamm›› ggiiddeerreekkddaahhaa ççookk ttaarrtt››flfl››ll››yyoorr.. SSiizz bbuu kkoonnuuyyuunnaass››ll eellee aall››yyoorrssuunnuuzz?? Bu kavrama bugün niye ihtiyaç duyu-yoruz; ben buna bak›yorum. E¤er bi-zim sanayi devriminden bu yana bu-lufllar› ve inovatif tüm çal›flmalar› in-sana ve do¤aya sayg›l› bir biçimde yö-netmek gibi bir kayg›m›z olsayd› veherkes iflini buna göre yapsayd›, bu-gün sosyal sorumluluk diye bir kavra-ma ihtiyaç duyacak m›yd›k?

YYaannii ssoossyyaall ssoorruummssuuzzlluukk oolldduu¤¤uu iiççiinnssoossyyaall ssoorruummlluulluukk vvaarr ddiiyyoorrssuunnuuzz…… Aynen. Ayr›ca kavramsal bir karmaflada var. Buna sosyal sorumluluk mu di-yece¤iz, kurumsal sorumluluk mu di-yece¤iz, toplumsal yat›r›m program›m› diyece¤iz veya sürdürülebilirlikleiliflkili birtak›m isimler mi tak›p söyle-yece¤iz? Ancak hepsinin ayn› kap›yaç›kt›¤› bir dünyaya gidiyoruz. Oysa iflinözü çok basit; dört tane temel ilke var.Adil olacaks›n, fleffaf olacaks›n, so-

rumlu olacaks›n ve hesap verebilirolacaks›n. Yaflam›n bütün alanla-

r›na bu dört ilkeyi uyarlad›¤›nzaman oradaki sorumluluk

kavram› zaten senin flu andasosyal sorumluluk ad› alt›n-da yapt›¤›n toplumsal yat›-r›m projelerini veya onun d›-fl›nda sorumluluk alan›na gi-

ren tüm konulardaki yapa-caklar›n›n hepsini kaps›yor.

Yani sen sorumlu olacaks›n.Önce kendine karfl›; sonra yak›n

çevrene, yaflad›¤›n co¤rafyaya, ensonunda da bu gezegene karfl›. Hemenarkas›ndan da hesap verebilirlik ilkesigeliyor. E¤er hesap verebilirlik anlay›-fl›n› yaflam›na sa¤lam bir flekilde yer-lefltirebilmiflsen ve herkes, özellikle deflirketler bu ilkeyi uygulayabiliyorsa, ozaman sorunlar›m›z›n çözümüyle ilgiliçok önemli bir ad›m at›lm›fl oluyor. Oyüzden “Sorumluluk” kavram›n›, tekbafl›na, bafl›na sonuna bir fley koyma-dan de¤erlendirmenin do¤ru oldu¤unudüflünüyorum.

PPeekkii,, ssoorruummlluulluukk kkiimmddeenn vvee nneerreeddeennbbaaflflllaayyaaccaakk??‹fl önce bireysel sorumlulukla bafll›yor.O bireysel sorumluluk seni sosyal so-rumlulu¤a götürecek, ard›ndan da ku-rumsal sorumlulu¤a kendili¤inden geti-recek. Ondan sonra hepsi birden düfle-cek, tek bafl›na “sorumluluk” kalacak.

Bugün yöneticiler yavafl yavafl, etikolma, fleffaf olma, adil olma, hesap ve-rebilir olma, do¤aya zarar vermeme,insan haklar›, ürün ve hizmet sorum-lulu¤u gibi akl›n›za gelebilecek bütünsorumluluklar› o kurumsal yelpazeiçinde alg›lamaya bafllad›lar. Kurum-lar› kapsam›nda bu süreçle ba¤lant›l›birtak›m e¤itim, kültür, sa¤l›k ve sa-nat çal›flmalar› da gerçeklefltiriyorlar-sa, bunlar onlar›n Sosyal Projeleri de-¤il, “Toplumsal Yat›r›m Projeleri” ola-rak de¤erlendirilmeli. E¤er bunu da

“Bence acil gündemlerdenbiri de kaybetti¤imiz temelde¤erler, ahlaki normlar veerdemli olmakt›r. Yani bizim

Socrates’i tekrarkeflfetmemiz gerekiyor”



spor olsun diye yap›yorlarsa büyük birhata içindeler çünkü asl›nda kendile-rine yat›r›m yap›yorlar. O toplumu nekadar gelifltirirlerse, entelektüel düze-yi ne kadar art›r›rlarsa, sa¤l›k, spor vb.alanlardaki geliflime ne kadar katk›dabulunurlarsa o katk›n›n sonucunda or-taya ç›kacak kültürel bilinç ister iste-mez o katk›y› yapan flirketlerin yarar›-na olacakt›r. Öncelikle çal›flanlar›,sonra da kendileri nemalanacaklar.

BBiirraazz ddaa TTüürrkkiiyyee öözzeelliinnee bbaakkaarrssaakk……Türkiye’yle ilgili bir iyi, bir de kötü se-naryo var. Kötü senaryoyu biliyoruzzaten. Çevre kirlenmesiyle, do¤a kat-liamlar›yla, duyars›zl›klarla, e¤itimdüzeyinin yetersizli¤iyle ilgili bir se-naryo var. Bu do¤ru ve gerçek. ‹yi se-naryo da flöyle: ‹yi ki biz azgeliflmifl birülke olmufluz diyorum. Topraklar›m›zBat› ülkelerine k›yasla çok daha azkirlenmifl durumda. Yani temiz top-raklar›m›z, çok iyi bir insan gücümüzvar. Bu topra¤›n kültürü birçok fleyiyapmaya muktedir bir kültür. Tam birinsan mozai¤inin oldu¤u bir kültür.Dolay›s›yla birçok fleyi baflarma flans›-m›z var ve tren henüz kalkm›fl de¤il.Önemli olan iyiyle kötü senaryo ara-s›ndaki iliflkiyi nas›l yönetece¤imiz.Bu da siyasetin yönetilmesidir. E¤erbugün Fukuflima’daki tüm gerçekleraç›k seçik ortaya ç›km›fl olmas›na ra¤-men Türkiye’de nükleer santraller ku-rulmas›yla ilgili bir siyasi irade varsa,bizim daha gidecek çok uzun bir yolu-muz var demektir.

ÜÜsstteelliikk bbuu kkoonnuu TTüürrkkiiyyee’’ddee aaçç››kk sseeççiikkbbiirr flfleekkiillddee ttaarrtt››flflmmaayyaa bbiillee aaçç››llmm››yyoorr……Geçen gün televizyonda bir tart›flmavard›, Abbas Güçlü’nün Genç Bak›flprogram›nda gençler, Enerji Bakan›’n›o kadar zor duruma düflürdüler ki! He-le sabaha karfl› saat 04:00’da bir gençk›z›n sorusunu unutam›yorum: “Sizbugün siyasi irade olarak bir nükleer

santral yap›lmas›n› istiyorsunuz. Bu-rada siz siyasetçiler, bizler de ö¤renci-ler olarak konufluyoruz. Ben bir vatan-dafl ve insan olarak soruyorum: Benyar›n öbür gün anne olaca¤›m ve do¤a-cak çocu¤umun nükleer santralin bi-rinden s›zan radyasyon s›z›nt›s›ndangörece¤i zarar›n bedelini kim ödeye-cek, hesab›n› kim verecek?” Çok temelve basit bir soru.

Asl›nda dedi¤im gibi temel sorunsiyaset donan›m›nda adil, fleffaf, so-rumlu ve hesap verilebilirlik ilkeleri-nin hakim k›l›nmas›nda. Bunu ger-çeklefltirdi¤iniz zaman, baflta çevreve sürdürülebilirli¤in gündemiyle il-gili somut ad›mlar›n at›labildi¤i birdünyay› yakalama ve içinde yer almaflans›m›z var. fiöyle bir örnek vere-yim. Global Reporting Initiative’in

(GRI) Türkiye’deki ilk kurumsal üye-siyim. Bu konudaki Türkiye’de yay›n-lanan ilk yaz›y› da 2004 y›l›nda Capi-tal dergisine yazm›fl›m. Arflivimebakt›m, orada demiflim ki: “Uluslara-ras› rekabette itibar›n yolu GRI’dangeçiyor. Y›l 2004. fiimdi üzerindenyedi sene geçti. Biz henüz GRI stan-dartl› raporlama noktas›na yeni gel-dik. Karbon ayak izi konusunu konufl-malar›mda, work shop’lar›mda ilkgündeme getirdi¤imde y›l 2005’ti.Orada da flöyle demiflim: “Ey flirket-ler! Çok geçmeyecek üç befl sene son-ra bütün flirketler karbon ayak izinihesaplamak durumunda kalacak. Bu-nu gönüllü olarak yapanlar iyi bir iti-bar notu alacak. Bu sonuçta regülas-yonlarla olacak bir fley. Dolay›s›yla bukonuya dikkat edin; gündeminizdetutun.” O zaman benim için hayalpe-rest adam dendi, uçuk fleyler anlatt›-¤›m söylendi. Bu beni rahats›z etme-di. Geçen gün flirket yöneticilerine birkonuflma yap›yordum; bu örne¤i ha-t›rlatt›m ve “Bak›n befl sene içinde bugerçekleflti. Bu sene sonunda ÇevreBakanl›¤› regülasyonlar›na dahil ola-cak. fiimdi 2011’deyiz. Not edin: Enfazla iki y›l içinde Ethical Trading(Etik Ticaret) sertifikas› olmayan flir-ketlerin dünya çap›nda ifl yapmas›çok zor olacak.”

Peki, bunlar niye ortaya ç›k›yor?Niye GRI, niye Ethical Trading vebenzer sertifikasyonlar olufluyor?‹flin özüne bakt›¤›n›z zaman, kaybet-ti¤imiz ahlaki de¤erleri yakalamak-tan baflka bir fley yok ortada. Bunu dastandartlaflt›r›p ifl dünyas›n›n anla-yabilece¤i bir dile dönüfltürmeye çal›-fl›yoruz. Bu geliflmelerin arkas›nda nevar? Zaten böyle yaflamak, böyle dü-flünmek zorunda de¤il miyiz? Temelsorun bizim kendi h›rslar›m›z, doy-mazl›¤›m›z, açgözlü¤ümüzle ilgilikavgay› nas›l sonuçland›raca¤›m›z.‹nsanlara s›k s›k soruyorum: “21. yüz-

Söylefli

“En fazla iki y›l içindeEthical Trading

(Etik Ticaret) sertifikas›olmayan flirketlerin dünya

çap›nda ifl yapmas› çok zor olacak”


Küreselleflmeyi iyi anlatmam›z ve iyi biriçeri¤e kavuflturmam›z gerekti¤inidüflünüyorum. Bugün ben bireylerinküreselleflti¤ini iddia ediyorum. Herbirimiz küresel birer bireyiz. Bunuenformasyon teknolojileri sa¤lad›.Enformasyon teknolojilerinin bizesundu¤u nimetler karfl›s›nda her birimizküresel birer birey ve ayr›ca küreselcemaatlerin de üyesi olduk. Ayn›de¤erleri paylaflan insanlar sanalortamda bir arada geldi, geliyor. Bu okadar büyük bir güç ki 2. Irak Savafl›’nda,dünyan›n süper gücü Amerika, yan›ndasavaflacak ülke bulamad›. Küreselbireylerin ortak de¤erlerini temsil edensavafl karfl›t› tutumlar›n› sokaklarayans›tmas› bunu önledi. fiirketskandallar›yla ilgili 2008’de ortayadökülenler de ayn› fleyi gösteriyor.Küreselleflme tutkusu hiçbir zamanortadan kalkmayacak. Tarihe bakt›¤›n›zzaman devletler küreselleflmek için

savaflm›fllar, koloniler kurmufllar. Sonrasanayi devrimi olmufl, flirketler ortayaç›km›fl. 100 y›l boyunca, marka veflirketlerin küreselleflti¤i bir dönemdengeçtik. Bana göre asl›nda bu dönem bittiama kimsenin ifline gelmedi¤i için bunuitiraf edemiyor. Yerine ne geçti? Bireylerküreselleflti. Bu dinamik, flirketlerin vemarkalar›n küreselleflmesi gibi de¤il.Hatta taban tabana z›t. Sürdürülebilirlikde o yüzden gündemimize girdi. Bugün, çokuluslu bir flirketin CEO’sunabakt›¤›n zaman adam ayn› zamandahem küresel birey, hem de kendisi gibiküreselleflmifl bireylerin de¤erler baz›ndatemsil edildi¤i birtak›m cemaatlerin aktifüyesi. “Savafla karfl› ç›k›yoruz” dedi¤inizzaman o da geliyor, yan yanayürüyorsunuz. Ama bu adam CEOflapkas›yla bir bankay›, holdingiyönetiyor. Dolay›s›yla de¤iflimindinamikleri hayat› çok yönlü olaraktetikliyor art›k…

“Küreselleflme Sürdürülebilirli¤i Getiriyor”


y›lda Amerikan dolar›na endeksli birgeliflmifllik göstergesi olacak m›?”

HHiiçç zzaannnneettmmiiyyoorruumm……Elbette. 1600’lü y›llarda hangi ülke, nekadar geliflmiflti? Hangi birime daya-narak bunu ölçüyorduk? Geliflmiflli-¤in, kifli bafl›na düflen milli gelirinAmerikan dolar›yla ölçülmesi 20. yüz-y›la ait bir göstergeydi ve bitti. En son2008’de Wall Street’te tarihin tozluraflar›ndaki yerini ald›. fiimdi yeni birgeliflmifllik göstergesine ihtiyaç var.Hangi ülkenin ya da bir toplumun, di-¤erinden daha az ya da daha çok gelifl-mifl oldu¤unu görebilece¤imiz bir gös-tergeye ihtiyaç var. Ben orada enflas-yon sepetine benzer bir hesaplamayöntemi olaca¤›n›; içinde etik, sürdü-rülebilir yaflam›n temel göstergeleriolan iyi su kaynaklar›, organik tar›malanlar›, ölüm-do¤um oranlar›, hay-van haklar›, insan haklar›n›n olaca¤›n›düflünüyorum.

BBiirraazz ffüüttüürriizzmmiinn aallaann››nnaa ggiirriiyyoorruuzzaammaa 2211.. yyüüzzyy››ll iiççiinn bbaaflflkkaa nnee ggiibbii öönnggöö--rrüülleerriinniizz vvaarr?? Ben bu konuda yola, temel sorunlar-dan ve onlar›n çözümlerinin neredeolaca¤›ndan yola ç›k›yorum. Bencee¤itim, sa¤l›k ve ilaç en temel aland›r.Bir de bunlar›n aras›na bir flekildemutlaka sanat› yerlefltirmek gerekti-¤ini düflünüyorum çünkü sanat herzaman toplumun elinden tutar götü-rür. E¤itim, sa¤l›k ve ilaçla ilgili alan-larda yeni bir aç›l›ma ihtiyaç oldu¤uaç›k. Bu alanlar›n 21. yüzy›lda paraylaolan ba¤lant›lar›n› koparaca¤›n› vebu kaynaklardan tüm insanl›¤›n eflitoranda yararlanabilece¤ini düflünü-yorum. Parayla iliflkisi kesildi¤i za-man bu evrensel bilginin do¤ayla in-san aras›ndaki maksimum hedefleriçin kullan›labilece¤i yeni kurumsalbir koalisyonun ortaya ç›kaca¤›n›tahmin ediyorum. Nas›l Birleflmifl

Milletler baflka amaçlar için 1950’ler-de kurulduysa, bu konularla ilgili ça-l›flacak yeni bir organizasyona gidile-ce¤ini düflünüyorum.

GGeeççttii¤¤iimmiizz yyüüzzyy››ll››nn oorrttaallaarr››nnddaa kkuurruull--mmuuflfl bbüüttüünn uulluussllaarraarraass›› kkuurruulluuflflllaarr››nnddaa ddöönnüüflflttüürrüülleeccee¤¤iinnii ssööyylleemmeekk llaazz››mmhheerrhhaallddee……Dönüfltürmekle de olmaz. Onlar yokolacak ama toplumlar›n dönüflümüyleilgili yeni siyasetler de ister istemezoluflacak. Bu süreçler, herhangi birco¤rafyada, herhangi bir insan›n iste-¤iyle gerçekleflecek fleyler de¤il. Küre-sel bir iflbirli¤i gerekiyor. Ayn› 1992’deRio’da olufltu¤u gibi ve bu, bugünküsürdürülebilirli¤in devam› olarak or-taya ç›kacak.

BBuu bbiirr iinnflflaa ssüürreeccii aassll››nnddaa……Güzel ifade ettin, tam bir infla süreci.Bu infla sürecinde e¤itim tabii ki çok

“Fosil yak›tlar yerine oyat›r›mlar› yenilenebilir enerjikaynaklar›na yapm›fl olsayd›k,

bugün acaba nas›l birdünyada yafl›yor olurduk?”



önemli. Bilgi düzeyi yükselecek. ‹n-sanlar üretirken, tüketirken, yaflar-ken, iliflkiler kurarken o kaybetti¤i-miz de¤erleri yakalayarak bunlar›tekrar yaflamaya bafllayacak. Bu tabiiberaberinde baflta organik tar›m gibi,yenilenebilir enerji kaynaklar› gibikonular› gündeme getirecek.

‹nsano¤lu 1800’lerde fosil yak›t-lardan enerji elde etmek yerine o ya-t›r›mlar› günefl, rüzgâr ve su gibienerji kaynaklar›na yapm›fl olsayd›,bugün acaba nas›l bir dünyada yafl›-yor olurduk? 120 y›l boyunca, yerinbinlerce kilometre alt›ndaki fosilkaynaklar›ndan elde etti¤in mad-deyle enerji üretmeyi tercih ettin.Çok büyük yat›r›mlar yapt›n, çok bü-

yük paralar harcad›n. Ama ayn› ça-bay› alternatif enerji kaynaklar› ko-nusunda gösterseydik acaba nas›lbir sonuç olurdu?

BBuu ssoorruunnuunn cceevvaabb››nn›› vveerrmmeekk zzoorr aammaabbuuggüünn bbuu aalltteerrnnaattiiff yyoolluu ttaakkiipp eettmmeekkmmüümmkküünn ggöörrüünnüüyyoorr……‹nsanl›¤›n tercihleri çok önemli. Buyüzy›lda birkaç tane temel de¤iflkeneihtiyaç oldu¤unu düflünüyorum. Be-nim için en önemli fley Amerikan do-lar› endeksli hayattan bir an öncekurtulmak. Bu var oldu¤u sürece hiç-bir fley yap›lamaz. Biraz önce söyle-dim; e¤itim, sa¤l›k, ilaç gibi sektörle-rin parayla olan iliflkisini kesmek deson derece önemli. Üçüncü konu da,aç›k, fleffaf, hesap verebilir, sorumlu-luk anlay›fllar›na prim verecek, ödül-lendirecek, onurland›racak -cezalan-d›racak demiyorum- ve avantaj sa¤-layacak yönetsel sistemlerin hayatageçmesini teflvik etmek. Bunlar› yap-t›¤›n zaman çok önemli mesafe al›-yorsun. Dolay›s›yla bütün bunlarla il-gili bir gündemin oluflaca¤›n› varsa-y›yorum. Bu bir.

Önümüzdeki dönemde ikinciönemli bafll›¤›n do¤al afetler olaca¤›-n› zannediyorum. Japonya depremisadece bir hat›rlatma. Deprem, arka-s›ndan gelen tsunami, onun arkas›n-dan oluflan nükleer santral kazas› gi-bi birbirleriyle zincirleme reaksiyon-lar önemli bir tart›flmay› tetikleye-cek. Gelecekte bizi neyin bekledi¤inibilmiyoruz ama bunlara nas›l önce-den önlem alaca¤›m›z ve nas›l bafledece¤imiz çok önemli bir konu. fiuan nas›l baz› ülkeler nükleer santral-leri kapatma, birinci nesil nükleersantrallerden kurtulma gibi kararlar›acilen hayata geçirmek zorunda kal-d›larsa, belki de 10 y›l sonra bir ulus-lararas› kurum bütün bu nükleer san-tralleri kapatacak. m

Söylefli

Aktif olarak 2002’den bu yanaBu¤day Derne¤i ile beraberim amayak›n zamanda talihsiz bir flekildekaybetti¤imiz Victor Ananias’layolculu¤umuz 1998’de bafllad›. Bende elimden geldi¤ince derne¤e katk›sa¤lamaya çal›fl›yorum. Bu as›r, siviltoplumun yüzy›l› olacak. Bu¤day gibisivil toplum kurulufllar› bizi do¤rutarafta tutacak. O yüzden Bu¤dayözelinde söylüyorum ama di¤erleri içinde geçerli, bu derneklerin mutlaka

ayakta durmas› laz›m. Victor’la çok önemli bir projeninbafllang›ç aflamas›ndayd›k. Bu geneVictor’un projesi ve vizyonu. Bundandört sene önce annemle beraberKastamonu’ya gittiler. Oradaeskilerden kalan bir arazimiz vard›.Döndü¤ünde “Salim” dedi.“Türkiye’nin bir organik tar›m araflt›rmaenstitüsüne çok ihtiyac› var; onukural›m buraya.” Biz de o fikre çoks›cak bakt›k. Ama annemin ömrü vefaetmedi. Sonra bu yaz Victor’la masayatekrar oturduk. “Haydi bakal›m neyap›yoruz?” diye konufltuk.fiubat ay›nda birlikte Nürnberg’dekiBIOFACH Fuar›’na gittik. Oradasözkonusu enstitüyü beraberkuraca¤›m›z ‹sviçreli dostlar›m›zlabulufltuk. Her fleyi planlad›k ama neyaz›k ki tam bu s›rada Victor’ukaybettik. Ama bu proje bizim Victor’a olanborcumuz. Bir flekilde bunu hayatageçirece¤iz. Kiminle, nas›l, neredeolaca¤› k›sm›n› flimdi yeni bafltan elealaca¤›z ama mutlaka yapaca¤›z…

“Victor’a Borcumuz Var”


Hz. ‹sa’n›n do¤du¤u Filistin flehriBeytüllahim’den fiili’ye göç etmifl biraileden gelen doktor baba ile soya¤ac›dallan›p budaklanan Türk bir anneninçocu¤u olarak Zürih’in bir da¤ köyün-de bafllayan bir hayat...

Ona hamileyken rahim kanseri olanannesine doktorlar do¤al hayat› öne-rince o y›llarda her yerinden bir ünlüve avenesinin f›rlamad›¤›, sosyeteninde henüz keflfetmedi¤i küçük bir köyolan Yal›kavak’a, do¤adan flifa bulma-ya geliyorlar ailece. Yolu bile olmayanköyün tek tük kalm›fl bir yel de¤irme-nine yerlefliyorlar.

Hikâyenin en bafl› bir modern ma-salla karfl› kafl›ya oldu¤umuzu yeterin-ce anlat›yor.

Elektri¤i olmayan, suyun kuyudançekildi¤i, yenilen herfleyin topraktayetifltirildi¤i, bütün yemeklerinocakta piflti¤i, çamafl›rlar›n küllüsuyla y›kand›¤› bir evde yetifltiriyor-lar Victor’u. Yoksulluktan de¤il, böy-le olmas›n› tercih ettikleri için. Uzunbeyaz elbiseleri ve uzun sakallar› ile‹sa’ya benzeyen hippi babas› Bodrumsokaklar›nda ev kurabiyesi sat›yor.Dün 70 yafl›nda o¤lunun mezarl›¤›nabu¤day baflaklar› atan annesi kanse-ri yeniyor...

Victor’u bu topra¤›n has bir çocu¤uolarak yetifltiriyorlar. Anne sütündenbaflka süt içirmiyorlar. Saç›na flampu-an sürmüyorlar. Hiçbir hayvan›n etinikursa¤›ndan geçirmiyorlar. Bir paketbisküvi, bir tane çikolata al›nmam›flbir çocuk...

Tüm bunlar›n yerine Türkçeyi “Yal›-gavakl›lardan” ö¤renmifl bir de topra-¤a bu¤day at›l›rken “kurda, kufla, afla”diye dua edildi¤ini, her r›zk›n ancak üç-te birinin kendisine helal oldu¤unu...

S›k›c› üniversiteyi yar›da b›rak›pbütün dünyada do¤al hayat pratikleri-

nin peflinde, vejetaryen aflç›l›l›k yapa-rak dolaflm›fl. ‹skoçya’dan babas›n›nvatan› fiili’ye kadar gitmedi¤i, görme-di¤i yer kalmam›fl.

Do¤al hayat›n ortak dilini ve felsefe-sini yerinde keflfediyor. fiilili köylüler-le, Yal›kavakl› köylülerin ayn› dünya-n›n insan› oldu¤unu...

1991’de döndü¤ü Bodrum’da köyler-den sat›n ald›¤› do¤al ürünleri pazardasatarak bafll›yor ifle... Ayn› y›l do¤alürünlerin sat›ld›¤› Baflak Cafe’yi aç›-yor. Sonra da Bu¤day Vejetaryen Kül-tür Merkezi geliyor. 1996’da elle yaz›-l›p fotokopiyle ço¤alt›lan Bu¤day der-gisi ç›k›yor. Bir adam›n tüm hayat›ylaörnek oldu¤u bu yeni yaflam tarz›n›netraf›nda gönüllüler birikiyor. 2002y›l›nda Bu¤day Derne¤i kuruluyor.Köy köy dolafl›p çitfçilere ekolojik tar›-m› anlat›yor. Ekolojik pazarlar, ekolo-jik ürünler sat›lan raflar›n hepsi onunve arkadafllar›n›n eseri...

‹fller büyüyünce kendi ifadesiyle ye-di yafl›ndaki o¤lu Ali onu “dünyay› kur-taran garip ekoloji kral› babas›” gibigörmeye bafllay›nca 2007 y›l›nda Bu¤-dayname adl› bir mektup yaz›p “Tümifl ve sorumluluklar›mdan, hayr›nainanarak, kendi r›zamla ayr›l›yorum.‘kendi r›zam’ k›sm› konusunda ‘Allahr›zas› için’ dersem daha dürüst bir ifa-de olacak benim için” diyerek, KazDa¤lar›’n›n ete¤indeki evine dönüyor.

Saçlar›n› Antalya Korkuteli’ndengetirdi¤i bir kil ile y›kad›¤›, yeme¤initoprak tencerede piflirdi¤i, bulafl›klar›için arapsabunu ve çam terebentindenbir kar›fl›m› kulland›¤›, keçe üzerindesaf pamuktan bir yorgana sar›l›p uyu-du¤u, tabii ki televizyonu olmayanevinden ç›k›p annesini görmeye gitti¤iFethiye’de 40 yafl›nda hayat›n› kay-betti Victor.

Ekolojiye uzun uzun yaflamak, top-

ra¤a kök salmak, yafllanmamak içinmerak salmam›flt› zaten. “Ekolojikürünler ölümden kaçmak için de¤il,aksine, güzel yaflamlar ve bir nokta-s›nda da güzel ölümler içindir” demifl-ti bir yaz›s›nda.

“Yaflamda varmak istedi¤im teknokta her an Allah r›zas› için yaflaya-bilmek” diyen bir derviflti Victor. Düncenazesinin kald›r›ld›¤› Bodrum BitezKaynak Camii’ne gelenlere tohum da-¤›t›ld›. O tohumlara topra¤›n di¤er to-humlardan torpilli davranaca¤›nakuflku yok.

40 yafl›nda genç bir adama ölüm ya-k›flmaz. Ama bir medya kliflesi oan“topra¤a verilen” terkibi de, herkesiçin savrukça kullan›lan “bu toprakla-r›n yetifltirdi¤i” tamlamas› da çok ya-k›fl›yor Victor Ananias’a.

Tan›mad›¤›n›z ama hayalinizi ger-çeklefltirmifl bir kahramana, balkonçocuklar›n›n k›skanç ve kötücül“Ekolojinin babas› mantardan zehir-lendi” bafll›klar›yla de¤il de hak etti-¤i flekilde veda etmek için yaz›lm›flbir yaz›yd› bu.

Ona bu kibirli müstehzi ölüm haber-leriyle de¤il, ünlü Mesnevihan fiefikCan’›n ölümü ard›ndan yazd›¤› bir ya-z›da Mesnevi’den al›nt›lad›¤› dizelerleveda etmeliyiz:

“Avlad›¤›m bir av›, alçaktan yukar›-lara ç›karmak için, s›r aleminden uçupgelmifl bir do¤an idim. Burada, kendi-me uygun bir kimse bulamay›nca, gir-di¤im kap›dan gene d›flar› ç›kt›m.”

Y›ld›ray O¤ur’un 6 Mart tarihindeTaraf Gazetesi’nde yay›nlanan ve Bu¤-day ailesinin yüre¤ine bir nebze de olsasu serpen bu yaz›s›na EKOIQ olarak tekbir fley ekleyebiliriz: Victor’un sab›rlaekip büyüttü¤ü mirasa sahip ç›kmak,hepimizin borcu olsun…


Bu Topra¤›n En Has Çocu¤una Veda

victor veda 4/21/11 2:24 PM Page 34


victor veda 4/21/11 2:24 PM Page 35


Teknoloji

2010’un En ‹yi

6 Yeflil

Buluflu

2010 6 icat 4/21/11 12:15 PM Page 36


Teknolojikinovasyonlar art›kyaln›zca hayat›m›z›kolaylaflt›rmayayönelik olarakyap›lm›yor. ‹novatifürünlerin tasar›m›ndaönemli hedeflerdenbiri de gezegenimizikorumak ve ömrünüuzatmak. Tarihi1872’ye dayanan,40’tan fazla ülkedeyay›mlanan ABDmerkezli PopularScience, dünyadakiteknolojik geliflmelerititizlikle takip eden,hem en yeni bulufllar›hem de henüzürünleflmemifl ilginçinovasyonçal›flmalar›n› dünyayaerkenden duyuran birdergi. Dergininodakland›¤›konulardan biri deyeflil teknoloji.Popular Science’›n2010 y›l›nda yeflilhassasiyetle yap›laninovasyonçal›flmalar›yla üretilenürünleri inceleyerekseçti¤i en iyi 6 yeflilteknolojik icat flöyle:

2010 Yeflil Teknoloji Ödülü’ne lay›k gö-rülen bu icat, Popular Science listesinintepesinde. Neden mi? Çünkü sayesindeçorak bir arazi, üzerinde mahsul yetiflti-rilebilen verimli bir topra¤a dönüflüve-riyor. Çöllerde, kayal›klarda, da¤l›kalanlarda, erozyona u¤ram›fl topraklar-da, hatta yeni yanm›fl bir orman›n külle-ri aras›nda bile a¤aç ve çal› yetifltirmekmümkün oluyor, üstelik hiç sulama yap-madan.

Ormans›zlaflt›rma ve afl›r› ekim gibinedenlerle k›raçlaflm›fl topraklarda bit-kiler için derine yol almak, suya ulafl-mak ve hayatta kalmak oldukça zor.Groasis Waterboxx’un ifllevi, kurak böl-gelere dikilen bitkilere kök salma müca-delelerinde yard›m etmek, ihtiyaç duy-duklar› suya eriflmelerini sa¤lamak.Waterboxx ak›ll› bir “su inkübatörü” ya-ni su üreticisi. Ya¤murla ve yapay yo-¤uflma yoluyla havadan su elde ediyorve özel tasar›m› sayesinde üretti¤i suyuhiç enerji harcamadan saklayabiliyor.

Teknolojisi “Do¤a Ana’n›n taklidi”olarak takdim edilen Waterboxx, yenidikilmifl bir fidenin çevresini saran hal-ka fleklinde bir tüp. Havay› yo¤uflturan

sistemiyle her gün üç yemek kafl›¤› suüreterek topra¤a s›zd›r›yor, böyleceayakta tuttu¤u bitkinin köklerini besle-yerek onlara daha derine inme cesaretiveriyor. Bir y›l›n sonunda bitkinin kök-leri topra¤›n nemli tabakas›na ulafl›yorve kendine yetebilir hale geliyor. O za-man Waterboxx sökülüp baflka bir fide-ye tak›labiliyor ve yeniden kullan›labi-lirli¤i sayesinde 10 farkl› bitkiye can ve-rerek ömrünü dolduruyor.

Il›man iklimlerde yüzde 15 ile 30 dahah›zl› büyüme sa¤layan bu sistem do¤ada-ki tahribat› gidermekle kalm›yor. Al›fl›l-d›k yöntemlerle ürün yetifltirmenin im-kâns›z oldu¤u arazilerde dikilen a¤aç veçal›lardan g›da, meyve, yemifl, tahta, ilaç,ya¤ gibi ekonomik önemi olan pek çokürün elde edilerek kâr sa¤lama ihtimalido¤uyor. Sahara Çölü’nde yap›lan deney-lerde Waterboxx ile büyütülen a¤açlar›nyüzde 88’inin hayatta kald›¤› görüldü.Kolay kullan›m› ve 27 dolarl›k sat›fl fiya-t›yla bu mucize alet özellikle yoksul ülke-lerin tar›msal dertlerine deva olabileceknitelikte. Waterboxx’un üreticileri, flugünlerde ayg›t›n biyolojik olarak parçala-nabilir versiyonu üzerinde çal›fl›yor.

Ekmek Elden, Su Gölden

Groasis Waterboxx

2010 6 icat 4/21/11 12:15 PM Page 37


Teknoloji

Art›k telefonlar hem çok daha ucuz hem deenvai çeflit. Gün geçmiyor ki kaybetmektenendifle etmeden rahatça kullan›labilecek yenibir telefon modeli raflar› süslemesin. Telefonde¤ifltirmek günümüzde k›yafet de¤ifltirmek-ten pek farkl› bir tav›r de¤il. Hal böyle, peki yapabucu dama at›lan telefonlar›n hali nas›l?Dünyada cep telefonlar›n›n yaln›zca yüzde3’ü geri dönüfltürülüyor. Geri kalan milyon-larcas› çöplüklere toksik metallerini ak›t-maktalar. At›k telefon y›¤›nlar›n›n yaratt›¤›çevresel tehditlere olas› çarelerden biri,2010’un ses getiren icad› EcoATM. Telefon ge-ri dönüflümü için tasarlanm›fl ilk alet olanEcoATM, telefonlar› yeniden kullan›labilir ha-le getiriyor, daha da önemli-si, telefon sahibine gelir sa¤-lad›¤›ndan geri dönüflümünyayg›nlaflmas›n› özendiriyor.

Eski Telefonlar›n›z Al›n›r: EcoATM

Philips’in enerji kayb›n› görünür ölçüdeazaltan LED teknolojisini kullanaraküretti¤i EnduraLED ampul 2010’un en iyiyeflil icatlar› listesinde 2. s›rada. Endura-LED’in özelli¤i, evlerde en çok kullan›lanampul türü olan 60 Watt’l›k akkor am-pulle tam manas›yla boy ölçüflen ilk LEDürün olmas›. EnduraLED, 60 Watt’l›kampulün üretti¤i ›fl›¤›n ayn›s›n› yaln›zca12 Watt enerji harcayarak yani enerji tü-ketimini 5’te 1’e indirerek üretebiliyor.

EnduraLED’in 40 dolar civar›ndakifiyat› bir ampul için çok gibi görünsede sa¤lad›¤› enerji tasarrufu ile masra-f›n› dört y›lda ç›kar›yor. Üstelik akkorampullerin 25 kat› ömre sahip; bu ev-ladiyelik haliyle alternatiflerine k›yas-la en yeflil ürün say›labilir. Verimlili¤ifloresan lambalara yak›n olsa da görü-nümü ve ›fl›¤›n›n güzelli¤iyle fark ata-cak olan EnduraLED’i mutlaka dene-meli.

Hem Tasarruflu, Hem de Göz Yormuyor

Philips’ten EnduraLED

Sistem flöyle iflliyor: Cihaz telefonun mode-lini belirlemek için d›fl yüzeyini tar›yor. Tara-ma sonucunu 4000’den fazla telefon örne¤i-nin bulundu¤u veritaban›yla karfl›laflt›r›yor.Sonra telefonunuzu uygun kabloya ba¤l›yor-sunuz ve EcoATM onun elektronik özellikleri-ni inceliyor, LCD ekran›nda k›r›k olup olmad›-¤›na, biçimsel olarak zarar görüp görmedi¤i-ne bak›yor. EcoATM incelemesini tamamlad›-¤›nda telefonunuzu al›yor, içindeki verileri si-lerek temizliyor, telefonun yeniden sat›fl be-deli kadar nakit paray› teslim ederek siziu¤urluyor. Geçen k›fl piyasaya sürülen ilk 10EcoATM 33 binden fazla telefonun geri dönü-flümünü yapt› bile. fiirket 2011’de 500’den

fazla yeni istasyon üretme-yi ve sistemi di¤er tafl›nabi-lir elektronik eflyalara dauyarlamay› planl›yor.

2010 6 icat 4/21/11 12:15 PM Page 38

2010 6 icat 4/21/11 12:15 PM Page 39


Teknoloji

Bir karbon veri analizi flirketi olan AMEE’ningelifltirdi¤i AMEE. Explorer adl› taray›c›, dün-yan›n en zeki karbon hesaplay›c›s›. AMEE kar-bon hesaplama alan›nda ç›¤›r açan programla-ma arac›n› üç y›l önce üretti. Araç devlet ku-rumlar›ndan, kamu flirketlerinden ve baflkakaynaklardan toplad›¤› çok say›da veri kayna-¤›n› ve çevre modelini üst üste koydu, aralar›n-daki uyumsuzluklar› çözdü. Bu karmafl›k yaz›-l›m sayesinde çok farkl› kaynaklardan ç›kanveriler birlikte analiz edilebilir hale geldi.

AMEE üretti¤i yaz›l›m› toparlad›¤› veri da¤ar-c›¤›n› bu iflte amatör olanlar›n da kullanabilme-si için bedava indirilebilen, kullan›c› dostu birweb sitesi taray›c›s›na uygulad›. Taray›c›ya ba-sit anahtar kelimeler yazarak arad›¤›n›z bilgiye,örne¤in filanca model araban›zla kaç kilometreyol yaparsan›z ne kadar karbon ayak izi olufltur-du¤unuzun hesab›na ulaflabiliyorsunuz.

Bu tür rakamlar bugün için yaln›zca merakgiderici olarak görülebilir ama AMEE. Explo-rer’a de¤er biçerken karbon ekonomisi büyü-dükçe karbon ayak izi hesab›n›n herkes içinbir zorunluluk haline gelebilece¤ini de unut-mamal›.

Fazla karbondioksit gaz›n›n atmosfere sal›m› dünyan›n felake-ti haline geldi. Kömür ve do¤algazla çal›flan fabrikalar ise halendünyan›n en büyük karbondioksit üreticilerinden. Bilim insan-lar› buna dur demenin yolar›n› aray›p duruyor. Calera ad› veri-len sistemle, karbondioksit fabrika bacas›ndan ç›karken yaka-lan›yor, sudan ve çeflitli kimyasal süreçlerden geçirilerek kalsi-yum ve magnezyum karbonat gibi minerallere dönüfltürülüyor.Böylece karbondioksit sal›m› ortadan kalkarken, inflaat faali-yetlerinde kullan›labilen çeflitli kat› maddeler ortaya ç›k›yor.Calera sistemiyle bir fabrikadan inflaat malzemesi üretimi s›ra-s›nda ç›kan karbon sal›m›n›n yaklafl›k yüzde 70’inin tutulabildi-¤i hesaplanm›fl. Küresel ›s›nmayla mücadeleye ciddi bir katk›say›lan Calera, 2010’un en sükseli icatlar›ndan biri kabul edili-yor. 2009’dan bu yana sistemini tan›tmak amac›yla kurulmuflfabrikas›n› iflleten Calera flirketi ise flimdilerde ilk ticari tesisi-nin planlamas›yla ilgileniyor. Ama as›l sorun her zamanki gibi

maliyetlerde. Sis-temin kurulummaliyeti, hem Ca-lera’n›n ticari ba-flar›s›n› hem dekarbon sorunununele al›n›fl›n› belir-leyecek…

Yeniliksever pil firmas› Neah Power’›nyeni yak›t pili Infinity eL akülerden dahahafif, di¤er yak›t pillerinden daha ucuzolmas›n›n ötesinde hepsinden daha yeflilbir ürün. Infinity eL do¤rudan metanolleçal›fl›yor ve silikon bazl› elektrotu saye-sinde ço¤u yak›t pilinin 40 kat› kadar yü-zey alan›na sahip; bu da daha az platinkatalizör kullanarak daha fazla enerji üretmesini sa¤l›yor. Buyak›t pili sundu¤u avantajlarla yak›nda lityum-iyon pille çal›flanelektrikli araba, dizüstü bilgisayar gibi pek çok tafl›nabilir aletüreticilerinin de tercihi olabilir.

Karbonunuz ‹tinayla Hesaplan›r

Amee Explorer Tavflan Kaç, Karbon Tut: Calera

Yeflil Maratoncu: Infinity eL

2010 6 icat 4/21/11 12:15 PM Page 40

Nükleer

DOSYA

Fukuflima’dan Sonra

NükleerinGeçmifliveGelece¤i

Nükleer enerjiyle ilgilitart›flma bitecek gibi görünmüyor.

Türkiye’de nükleer santrallerin kurulumuylailgili tart›flmay› fleffaf ve aç›k bir flekilde

yapmak da yeterli de¤il; bunu dünyadakigeliflmelerle el ele almak gerekiyor çünkü Türkiye’de

hiçbir nükleer tesis yap›lmasa dahi, çevre ülkelerde veco¤rafyalarda çok say›da nükleer tesisler çal›flmaya devamediyor; yenileri için anlaflmalar yap›l›yor. Ve bugüne kadarki

kazalardan çok iyi bildi¤imiz gibi, nükleer tehlike s›n›rlar ötesi bir etkiyesahip. ‹flin daha da endifle verici taraf›, çevre ülkelerde kurulu santrallerin,

bugün yap›lmas› gündeme getirilenlerden teknik/güvenlik aç›s›ndan çokdaha geri, kelimenin tam anlam›yla ESK‹ olmalar›. Dolay›s›yla nükleer

enerjinin gelece¤ini, ulusal s›n›rlar›n ötesinde, uluslararas› kurumlar vegündem ba¤lam›nda tart›flman›n say›s›z yarar› var…

Yaz›: Balkan TALU

nükleer dosya 4/21/11 12:19 PM Page 41


ugüne kadar Japonya’da olandepremler bizim için küçük ha-berler oldu. Japonya ayn› bizim

gibi bir deprem ülkesiydi ama çokuzun zaman önce gerekli tedbirlerinide alm›flt›. Çok büyük depremleri hiçcan ve mal kayb› olmadan, sükunetleatlatmalar›n›, biraz da iç geçirerek y›l-larca televizyonlardan izledik. Ancak11 Mart 2011 Cuma günkü durum ta-mamen farkl› bir biçimde cereyan etti.Sendai kentinin 130 km do¤usundameydana gelen depremin fliddeti 9’du.Bu, Japonya için bile büyük bir rakam-d›. Bu fliddetteki depremden sonradünyan›n dönme h›z›n›n artt›¤›n›; gü-nün 1,8 mikrosaniye k›sald›¤›n›; geze-genin ekseninde de 20 santim kaymaoldu¤unu söylersek meram›m›z› an-latm›fl oluruz herhalde. Depremdenhemen sonra okyanusta en az üç met-re yüksekli¤inde bir tsunami olufltu.Pasifik levhas› olarak an›lan bölge 20metre bat›ya f›rlarken, kuzeydo¤u Ja-ponya’n›n baz› k›s›mlar› 2,4 metre do-¤uya kayd›. Ülkenin tapu kadastro a¤›

birçok noktada altüst oldu. Depremsonras› meydana gelen tsunami, Fu-kuflima sahilini vurdu¤unda yüksekli-¤i 10 metreyi bulmufltu. BBC ’ye görey-se tsunaminin boyu 15 metreye erifl-miflti. Fukuflima I ve Fukuflima II san-trallerinin tsunamiye dayanma s›n›-r›ysa alt› metreydi. ‹letken tuzlu su,reaktörün tesisat›na s›zd›. Santralinso¤utma sistemleri felç oldu. Yedekbatarya sistemleri devreye sokularaksantralin çekirde¤inin so¤utulabilme-si için bir sekiz saat daha kazan›lm›flama yetmemiflti.

Yedek bataryalar da tükeninceesas sorun bafllad›. So¤utulamayankalpler ›s›nmaya bafllad›. Reaktörle-rin kazanlar› patlarsa ve çekirdeklererirse esas sorun o zaman bafllard›.Bu yüzden so¤utma iflleminin devamedebilmesi için çaresiz deniz suyukullan›ld›. Takviye olarak bölgedekiyerel bir barajdan da su tafl›nmayabafllanm›flt›. Buna ra¤men so¤utul-maya çal›fl›lan reaktörlerde patlama-lar meydana geldi. Patlamalardansonra üç reaktörün çekirde¤inde k›s-mi erime meydana geldi¤i söyleniyor.Sonunda yetkililer uzun süre diren-

dikten sonra kaza alarm seviye-sini 7’ye kadar yükselttiler.

Durumun vahametinianlamak aç›s›ndan,bu de¤ere bugünekadar sadece Çerno-bil kazas›nda ulafl›l-d›¤›n› hat›rlatal›m.

Baflta Greenpeace olmaküzere birçok çevre kuru-

luflu Japon hükümeti-

Nükleer

DOSYA

“‹sveç’in merkezindeki ForsmarkNükleer Santrali’nin d›fl›nda bak›myapmakta olan elektrik teknisyenleri,2006 y›l›n›n 15 Temmuz günü, ö¤levakti tam olarak saat 13:19’da, taliünitelerden birinde k›sa devreye sebepolur…” Der Spiegel’de y›llarca çevre veenerji konular›nda çal›flm›fl olan GerdRosenkranz, Forsmark kazas›nedeniyle yaflanan korku ve dehfletdolu 22 dakikay› anlat›rken söze böylebafll›yordu. Acil durumlarda reaktörün

kontrol ve acil durum so¤utmasistemine güç sa¤lamakla yükümlüdört jeneratörün ikisi çal›flmad›. Omeflum Sal› günü acil durumun enkritik anlar›nda kontrol odas›ndakiekranlar 22 dakika boyunca karanl›ktakald›. Reaktörün çekirde¤inde neleroldu¤unu kimse bilemiyordu.Teknisyenlerden biri marfl dü¤mesineelle basana kadar bu gerilimli kör uçufldevam etti. Jeneratörler çal›flmayabafllad›¤› anda her fley normale döndü.Kimseye bir fley olmam›flt› ama büyükbir kaza ucuz atlat›lm›flt›. En az›ndan bir Three Mile Island,Çernobil veya Tokaimura vakas›yaflanmam›flt› Forsmark kazas›na sebebiyet verenar›za hiçbir talimatnamede yeralm›yordu. Benzer bir detay› Prof. Dr.Tolga Yarman, Vatan gazetesi muhabiri

K›lavuzdaYazmayanKazalarDünya nükleer tarihindeFukuflima haricinde üçbüyük kaza oldu. Bukazalar›n en büyü¤üÇernobil kazas›yd›.Kazalar›n ard›ndan yaflanan en büyüksorunlardan biri defleffafl›¤›n olmamas›yd›.

B

Gerd Rosenkranz



nin bu karar› almakta çok geç kald›¤›-n› düflünüyor. Sonunda santrale tek-rar güç verildi ama so¤utma pompa-lar› devreye sokulamad› çünkü tsu-nami yüzünden zarar gören birçokpompan›n de¤ifltirilmesi gerekiyor.Bu yüzden santralin kendi so¤utmasistemi hâlâ çal›flm›yor. So¤utma içinbaraj ve deniz suyuna ek olarak Fuku-flima santraline havadan helikopterlede su püskürtülüyor.

Santraller Depreme Dayan›kl› m›?Japonya’daki nükleer santrallerle ileilgili kritik ve dramatik baflka bir bel-geyi de, medya dünyas›n›n yeni y›ld›z›Wikileaks yay›nlad›. Wikileaks’e göreJaponya, nükleer santrallerindeki gü-venlik zaaflar› sebebiyle uzun zamanönce Uluslararas› Atom Enerjisi Kuru-mu (UAEK) taraf›ndan uyar›lm›flt›.UAEK’den bir yetkili, Aral›k 2008’deJapon hükümetine, nükleer santraller-deki güvenlik standartlar›n›n ça¤›ngerisinde kald›¤› ve fliddetli bir dep-remde ciddi sorunlar yaflanabilece¤ini

söylemiflti. ABD D›fliflleri Bakanl›¤› ya-z›flmalar›nda orta ç›kan bir belgeyegöre ismi belirtilmeyen bir UAEK yet-kilisi, Japonya'da nükleer santrallerindepreme dayan›kl›l›¤›n›n geçen 35 y›l-da sadece üç kez kontrol edildi¤inisöylüyordu. Belgelerde ayr›ca, ülkeninbat›s›ndaki bir nükleer santralin güçlüdepremlere dayan›kl› olmad›¤› gerek-

çesiyle mahkeme taraf›ndan kapat›l-ma karar›na Japonya hükümetininkarfl› koydu¤u ortaya ç›kt›. ‹ngiliz Da-ily Telegraph gazetesi ortaya ç›kan buyaz›flmalar›n, 1971'de hizmete girenFukuflima nükleer santralindeki krizkonusunda kararl› bir tutum sergile-yememekle suçlanan Baflbakan NaotoKan üzerindeki bask›y› art›raca¤› yo-rumunu yapt›.

Fukuflima kazas› tam da nükleerenerji üzerine hareketli tart›flmalar›nyafland›¤› bir döneme denk geldi. Say-g›n Alman haber dergisi Der Spiegel,“Nükleer Ça¤›n Sonu” kapak anonsuy-la ç›karken, birçok sayg›n bilim insan›da özellikle iklim de¤iflikli¤i kap›day-ken enerji tedarik sistemi içinde nük-leerin yerini tekrardan tart›flmaya aç›-yordu. Asl›nda iflah olmaz nükleer ta-raftarlar› ve lobileri d›fl›nda, nükleerinküresel ›s›nma aç›s›ndan önemli birenerji kayna¤› olarak görülebilece¤inedair tez ve tart›flman›n ilk iflaret fifle¤iuzun zaman önce, 2004 y›l›nda JamesLovelock taraf›ndan at›lm›flt›.

Mine fienocakl›’ya verdi¤i röportajdada hat›rlat›yordu: “Bu özel kazalarbütün güvenlik önlemlerinin d›fl›nda,havsala ötesinde gerçekleflmifltir”.Dolay›s›yla Three Mile Island, Çernobil,Tokaimura… Bu kazalara sebebiyetvermifl olan güvenlik aç›klar› ve (veya)ar›zalar hiçbir el kitab›nda yazm›yordu.Peki, ne olmufltu?

Lambalar Yanmay›nca…Dünyadaki ilk ciddi büyük nükleer kazaThree Mile Island kazas›yd›. Bu kazahâlâ ABD’nin bafl›na gelen en büyüknükleer felaket olarak an›l›yor. 28 Mart1979’da meydana gelen kazada ThreeMile Island nükleer santralinin TMI-2reaktörünün so¤utma suyu pompalar›ar›za yapt› ve durdu. Bu ar›zadan dolay›s›cakl›¤› uzaklaflt›ran buhar jeneratörleride çal›flmad›. Önce türbin, sonra

reaktör otomatik olarak durdu. Tesisinnükleer bölümündeki bas›nç artmayabafllad›. Bas›nc›n artmas›na engelolmak isteyen operatör, bas›nc›düflürebilmek için emniyet valf›n› açt›.Buraya kadar her fley normal seyrindegidiyordu. Bir ar›za ç›km›fl ve tedbiral›nm›flt› ancak küçük bir sorun dahavard›: Bas›nç belli bir seviyeye indiktensonra emniyet valf›n›n otomatik olarakkapanmas› gerekirken kapanmad› vevalf›n aç›k oldu¤unu göstermekle

yükümlü lambalar yanmad›.‹flte bu olanlar öngörülememiflti. Bütünbunlara ek olarak reaktör çekirde¤ininso¤utma suyu d›flar› akarak çekirde¤in›s›nmas›na yol açt›. Çekirdekteki suseviyesini gösteren bir gösterge yoktu.Bu yüzden operatörün su seviyesinibas›nc›n yüksekli¤ine göre tayin etmesigerekiyordu. Ancak bir sorun dahavard›. Bas›nç normal gözüküyordu.Dolay›s›yla çekirdekteki so¤utucu s›v›seviyesinin de normal oldu¤usan›l›yordu. Yüksek ›s›dan dolay› ikazalarm› verildi¤inde, sebebin so¤utucuazl›¤› oldu¤u hiç akla gelmemiflti veyap›lan bir dizi ifllemle so¤utucu miktar›daha da azalt›lm›flt›.

Temizlik Görevlisi Pompalar› Açmay› UnutuncaSu pompalar› nükleer santrallerdeki



Çevre Hareketinde NükleerTart›flmas›Akademik kariyerinin çok büyük birbölümünü NASA’da geçiren ve GaiaTeorisi ile çok de¤iflik tonlardaki çev-recilerin gönlünü kazanan Lovelocktaraf›ndan icat edilen elektron çekim(capture) dedektörü daha sonra klo-roflorokarbonlar›n ozon delinmesineolan katk›s›n›n araflt›r›lmas›nda kul-lan›ld›. Lovelock ayn› dönemlerdeMars gezegeninin yap›s›yla da yak›n-dan ilgilendi. Dolay›s›yla Lovelock’unen büyük ilgi alanlar›ndan biri geze-genin yap›s›ndaki karbondioksitinseyri oldu.

Lovelock 2004 y›l›n›n May›s ay›ndaküresel ›s›nman›n olas› y›k›c› etkileri-ni flöyle anlat›yordu: “Grönland’da eri-yen buzullar sel olup Kuzey Buz Deni-zi’ne ak›yor. Grönland’daki buzullar›nerimesine biraz daha zaman var amasüreç tamamlan›ncaya kadar deniz se-viyesi yedi metre kadar yükselmifl ola-cak. Venedik, Kalküta, New York, Tok-yo ve Londra gibi deniz seviyesinde

bulunan flehirler yaflan›lamaz hale ge-lecek. Sadece iki metrelik bir yüksel-me bile Florida’n›n güneyinin sular al-t›nda kalmas›na yetecek.”

“Bir Elli Y›l›m›z Daha Yok”James Lovelock iflte bu acil krize çö-züm olarak nükleer enerjiyi gündemegetiriyordu: “Alt› milyarl›k bir nüfusartmaya devam ederken sadece su,dalga, rüzgâr ve günefl enerjisiyle, varolan ihtiyaçlar›m›z› karfl›layamay›z.E¤er bir 50 y›l›m›z daha olsayd› bu se-çenekleri ana kaynak olarak kullana-bilirdik ama ne yaz›k ki bir elli y›l›m›zdaha yok.”

James Lovelock, yine 8 A¤ustos2004’te Independent gazetesine yaz-d›¤› bir makalede insanlar›n sürekliolarak belli bir dozda radyasyona ma-ruz kald›¤›n› hat›rlat›yor. Lovelock’agöre Çernobil’den sonra bölgenintahliye edilmesi zorunlulu¤unu geti-ren, radyasyon miktar›n›n güvenlikefli¤ini geçmifl olmas›yd›. Üstelik böl-ge tahliye edildikten ve radyasyon se-

Nükleer

DOSYA

›s›nma miktar›n› kontrol eden enönemli aksamlardan biri. Three Mile Island’da bu pompalardan üç tane vard›. Amaç biri bozulunca öbürünündevreye girmesini sa¤layabilmekti.Oysa bu santralde ard› ard›na devreyesokulan her üç pompa da devreyegirmedi. Bu aksakl›¤›n sebebi ise,santralin temizlik ve bak›m görevlilerinin42 saat önce yapt›klar› kontrollers›ras›nda her üç su pompas›n› dakapatt›ktan sonra açmay› unutmuflolmalar›yd›. Three Mile Island kazas› kimseninburnu kanamadan atlat›lm›flt› amanükleer enerjinin ne kadar güvenlioldu¤una dair ilk flüphe bulutlar› daortaya ç›kmaya bafllam›flt›. Felaketin esas büyü¤üyse Çernobil’de yafland›.

Baflar›s›z Bir Deneyden 20.Yüzy›l›n En Büyük Kazas›naFukuflima’n›n di¤er yan etkileri henüzortaya ç›kmad› ama nükleer kazalartarihinde en büyük ve vahim kazaherhalde Çernobil kazas›yd›. Her fley26 Nisan 1986’da nükleer santraldeelektrik kesintisi durumunda reaktörünotomatik sistemleriyle so¤utulmas›n›ndevam edip etmeyece¤inin bir deneyletest edilmesine karar vermekle

bafllam›flt›. Buna benzer bir test dahaönce denenmifl ama baflar›s›z olmufltu.Deneyin amac› flebeke elektri¤ininkesilmesi durumunda türbin yavafllay›p durmadan, acil durum dizeljeneratörleri devreye girinceye kadar,acil durum sistemiyle reaktör so¤utmapompalar›na yeterli gücü sa¤lay›psa¤layamayaca¤›n›n belirlenmesiydi.Deneyin yap›labilmesi için reaktörüngücü kademeli olarak düflürüldü. 1000 megavatta sabit tutulmas›gereken reaktörün gücü tuhaf birhatalar zinciriyle 30 megavata kadardüflürüldü. Deneyin sonucunugörebilmek için acil durum reaktörso¤utma sistemi de elle iptal edildi.Yapt›klar› hatay› fark eden operatörlergücü 1000 megawatt’a yükseltebilmekiçin hayati öneme haiz, çal›flmas›gereken sistemleri devre d›fl› b›rakt›.

Ünlü çevreci araflt›rmac›larJames Lovelock (üstte) ve

Stewart Brand (altta), nükleerinalternatif enerji kayna¤› olarak

kullan›labilece¤inisavunuyorlar.



viyesi normale indikten sonra Çerno-bil’de do¤al yaflam tekrardan canlan-m›flt›. Lovelock nükleer karfl›t› çevre-cilere de sitem ediyor ve flunlar› söy-lüyordu: “Yeflilci lobilerin önceli¤i kü-resel ›s›nma olmal›yd› ama onlar hâlâdünyan›n kendisine yönelik tehdit-lerden çok insanlara yönelik tehdit-lerle ilgileniyorlar.”

Bütün Dünya Disiplini (Whole EarthDiscipline) kitab›n›n yazar› StewartBrand ise y›llard›r çevreci kimli¤iylebilinen bir akademisyen. Kendi tabi-riyle on yafl›ndan beri çevreci. Brand,Bütün Dünya Disiplini teorisinde hemyo¤un nüfuslu flehirlerin, hem de nük-leer enerjinin bir gereklilik oldu¤unudüflünüyor. Brand, art›k 1970’lerinçevreci söylemlerinin neden ifle yara-mad›¤›n›ysa flöyle aç›kl›yor: “Biz o za-manlar flehir hayat›ndan nefret eder-dik. Art›k günümüzde yeflil flehirlerikonufluyoruz.” Brand’a göre özelliklek›rsal bölgelerde yaflayan insanlar ha-reketin oldu¤u bölgelere, yani büyükflehirlere gidiyor. Bu görüflü birçok fle-

Yüksek ›s› yüzünden önce yak›tborular› eridi ve pefl pefle iki ayr›patlama meydana geldi. Patlamalarsonucu reaktör çekirde¤i aç›¤a ç›kt›. Çernobil felaketi 20. yüzy›l›n en büyüknükleer kazas›yd›. Reaktörde meydanagelen patlamadan sonra Hiroflama’yaat›lan bomban›n 100 kat› kadarradyasyon ortaya ç›kt›. Radyasyonbulutlar› Türkiye’yi de etkilemiflti. 2005y›l›n›n Eylül ay›nda Tabipler Birli¤i veHopa Belediyesi iflbirli¤iyle yap›lantaramalarda 1939 evde yaflayan 7 bin831 kifli üzerinde araflt›rma yap›ld› ve76 kanser vakas› tespit edildi. Hopailçe merkezindeki sa¤l›k oca¤›n›nkay›tlar›na göre 2003 y›l›nda meydanagelen 38 ölümün 21’i, 2004’te 36ölümün 14’ü, 2005’te 22 ölümün 11’ikanser nedeniyle gerçekleflti. Bu üç y›liçinde meydana gelen 23 ölümün

nedeniyse saptanamad›. Buistatistiklere göre Hopa’da son üç y›ldagerçekleflen ölümlerin yüzde47,9’unun nedeni kanserdi. Türkiye’dekanser sebebiyle gerçekleflenölümlerin pay› ise sadece yüzde 11. 1999 y›l›nda Japonya Tokaimurasantralinde meydana gelen kaza iseteknisyenlerin yak›t tank›na fazladanuranyum koymas›yla meydana geldi.Uranyumu kar›flt›r›rken hata yapan üçmühendis tank›n içine fazladan yedinciuranyum nitrat demetini eklemiflti. 40litrelik çözeltinin içine 16 kilolukuranyum konulunca teknisyen veiflçiler yüksek miktarda radyasyons›z›nt›s›ndan etkilendi. Bölgedekiradyasyon oran› normal de¤erin 15 binkat›na ç›kt›.10 kilometrelik alan yasakbölge ilan edildi. 310 bin kiflininevinden d›flar› ç›kmas›na izin verilmedi.

Hatay› yapan teknisyenlerden birihemen olay yerinde, iki kifli de birkaçgün içinde öldü.

Ya fieffafl›k?Fukuflima’y› hariç tutarsak Three MileIsland, Çernobil ve Tokaimura kazalar›nükleer enerjiye olan güveni epeysarst›. En büyük sorunlardan biri defleffafl›kt›. Örne¤in Çernobil kazas›olduktan sonra 48 saat boyuncakazan›n gerçek boyutlar› halktansaklanm›flt›. Santralde basit bir kazaoldu¤u ama tedbir için insanlar›n üçgün boyunca evden ç›kmamas›n›nisabetli olaca¤›n› söylemifllerdi.Tokaimura’da ise Japon yetkilileriflletmenin gayr› ciddi yönetildi¤ini çok sonra kabuledeceklerdi. Türkiye’de Çernobil’densonra çay içen bakan görüntüleri ve

Türkiye, yap›lmas› düflünülen nükleer santralleritart›fladursun, oldukça eski ve geri bir teknolojiyle üretilmifl

nükleer santrallerden biri, burnumuzun dibinde tehlikeoluflturmaya devam ediyor: Metsamor (Ermenistan).



hircilik ve demografi uzman› da payla-fl›yor zaten. Brand özellikle Hindis-tan’da insanlar›n yoksulluktan bu fle-kilde kurtulabildi¤ini savunuyor. Is-rarla flehir yaflant›s›ndan vazgeçile-meyece¤ini vurgulayan Brand, “fiehirhayat› demek yedi gün, 24 saat mesaidemektir. Yazlar› serin, k›fllar› s›cakgeçirebilmek için ise çok fazla elektri-¤e ihtiyac›m›z olacak” diyor.

Brand nükleerin neden gerekli oldu-¤una dair teorisini dört ana maddeüzerine kuruyor. ‹lk aflama olan üre-tim maddesine göre günefl ve rüzgâr›nhaddinden fazla kesintili bir güç kay-na¤›. Birçok bilim insan› gibi Brand dagünefl batt›¤›, rüzgâr kesildi¤i zamankesilen enerji arz›n›n önemli sorunlaryaratabilece¤ini vurguluyor. Brandikinci olarak, rüzgâr ve günefl sistem-lerinin dünya üzerindeki ayak izininnükleerden çok daha fazla oldu¤unusavunuyor. Brand yaklafl›k 1 gigawatt-l›k günefl ve rüzgâr santralinin 250milkare (647 kilometrekare) alan kap-lad›¤›n› hat›rlat›yor ve Kaliforniya

Mojave Çölü’nde kurulan günefl san-tralini örnek veriyor: “Mojave oldukçayeflil bir aland› ama yeflil enerji kurula-bilmesi için bölgedeki a¤açlar mecbu-ren tahrip edildi.” Brand’›n nükleerenerji savunusunun üçüncü aya¤› ise,di¤er birçok nükleer taraftar› bilim in-san› gibi, seragazlar› sal›m›n› azalta-bilmemiz için seçeneklerimizi ço¤alt-mam›z gerekti¤i. ‹nsano¤lunun dün-yadaki yaflam›n›n yaklafl›k bir on biny›l daha sürebilmesi için hem seragaz›sal›mlar›m›z› azaltmam›z hem de bellibir medeniyet çizgisini korumam›z ge-rekti¤ini hat›rlatan Brand, bu anlam-da enerji kaynaklar›m›za yenilenebilirkaynaklar ve hidroelektri¤in yan› s›ranükleeri de eklememiz gerekti¤ini sa-vunuyor. Steward Brand dört noktateorisinin son halkas›nda ise nüklee-rin rekabet sorununu gündeme getiri-yor ve hükümetleri elefltiriyor. Hükü-metlerin yanl›fl politikalar› yüzündennükleer enerjinin pazarda rekabetedemedi¤ini savunan Brand ekonomi-leri merkezden idare edilen Çin ve

Nükleer

DOSYA

bedava da¤›t›lan f›nd›klarla ilgiliefsaneler hâlâ haf›zalarda.Türkiye’de, flimdi tekrar dondurulmuflolsa da, halihaz›rda üç tane nükleersantral projesi var. Akkuyu’dan sonraSinop ve ‹¤neada’ya (olmazsaTekirda¤’a) nükleer santral kurulmas›planlan›yor. Bu üç noktadan yer lisans›al›nm›fl tek bölge Akkuyu. ÜstelikAkkuyu’yla ilgili lisans›n tekrar gözdengeçirilip güncellenmesi gerekiyor. Bulisans güncellenirken 300 kmuzunlu¤undaki Ecemifl fay hatt›n›n

Akkuyu’nun 20-25 km yak›n›ndangeçti¤ini de hesaba katmak gerekiyor.Akkuyu d›fl›nda proje olarak sunulandi¤er santraller e¤er bu flekildekurulursa “Geçmiflte ve Bugün NükleerEnerji Tart›flmas›” kitab›nda TolgaYarman’›n da belirtti¤i üzere dünyan›nilk kaçak santralleri olarak tarihegeçecek. Tolga Yarman bu ifadeyisadece Sinop’ta yap›lmas› düflünülensantral için kulland› ama ‹¤neada’dakurulmas› düflünülen santralin lisans›oldu¤una dair bir emare de yok. fieffafl›k demiflken, ihalelerin kapal›kap›lar ard›nda bitirilmifl olmas› dadi¤er bir sorun. Akkuyu’ya yap›lacaksantralin üçüncü nesil olaca¤›söyleniyor. Bu durumda reaktörlerinradyoaktif s›z›nt›ya daha dayan›kl›olaca¤› öngörülüyor. Akkuyu santralininayr›ca 8 fliddetindeki depreme de

dayan›kl› olaca¤› belirtiliyor. Sinop ve‹¤neada santralleriyle ilgili detaylar› isehenüz bilmiyoruz. Sadece Prof. Dr.Hayrettin K›l›ç’›n EKOIQ dergisineverdi¤i söylefliye göre bu santrallerindünyada bir örne¤i yok. Nükleer enerji muhataral› bir mesele.Kurulan santrallerin iflletilmesi ciddibirikim ve titizlik gerektiriyor. Ne kadartitiz olunursa olunsun kazalar hepoluyor. Üstelik bu kazalar›n hiçbiristandart sebeplerden kaynaklanm›yor.Bu kazalar›n en büyü¤ü olanÇernobil’den ciddi ölçüde etkilenmiflTürkiye’nin de seçeneklerini dikkatlicearaflt›rmas› ve bu araflt›rman›nsonuçlar›n› da kendi vatandafllar›ylapaylaflmas› gerekiyor. Kapal› kap›larard›nda at›lan imzalar ya datelevizyonda çay içen bakanlar art›kpek bir mana ifade etmiyor.

Hibrid araçlar›n mucidi olarakbilinen Amory Lovins (üstte)

nükleere ihtiyac›m›zolmad›¤›n› düflünüyor.

Andrew Winston (altta) daayn› fikirde...



Hindistan gibi ülkelerin nükleere dahaçok yat›r›m yapt›¤›n› hat›rlat›yor.

Özellikle Steward Brand’›n bu tezle-rine cevaplar, bizim için oldukça tan›-d›k bir araflt›rmac›dan, hibrid araçla-r›n mucidi ve Rocky Mountains Insti-tute’un kurucusu Amory Lovins’tengeldi.

Hangi Güç Kayna¤› Kesintisiz ki!Rüzgâr ve güneflin fazla kesintili birgüç kayna¤› oldu¤una dair tezle ilgiliAmory Lovins flöyle diyor: “Dünyan›nhiçbir yerinde kesintisiz güç kayna¤›diye bir fley yoktur. Kömür, nükleer,rüzgâr veya günefl fark etmez. Güneflve rüzgâr›n durumu nas›l hava koflul-lar›na ve gece gündüz koflullar›na görede¤ifliyorsa kömür santrallerinin venükleer santrallerin de duraklama pe-riyotlar› vard›r. Prensip olarak aradabir fark yoktur. Di¤erlerinden farkl›olarak rüzgâr ve günefl enerjisinin ke-sintiye u¤rama sebepleri daha fazlaöngörülebilir. Bu kesintilerin sebep ol-du¤u ar›zalar›n giderilmesi de çok da-ha kolay ve ucuzdur.”

Lovins’in nükleer enerji ve di¤er ye-nilenebilir kaynaklar›n ayak izi hesap-lan›rken kullan›lan metoda da ciddiitirazlar› var. Lovins’e göre arazi kulla-n›m› kilowatt/saat bafl›na üretilenenerji miktar›na göre hesapland›¤›n-da, örne¤in rüzgâr enerjisinin kaplad›-¤› alan, nükleerin kaplad›¤› alan›n bin-de birine kadar düflebiliyor.

Brand’›n enerji karmas› oluflturmakgerekti¤ine dair argüman› di¤er bir-çok bilim insan› taraf›ndan da paylafl›-l›yor. Küresel ›s›nmayla mücadele içinseçenekleri ço¤altmam›z gerekti¤i fik-ri çok say›da araflt›rmac› taraf›ndankabul görüyor. Öte yandan Amory Lo-vins bu flekilde düflünmüyor ve enerjibagaj›m›z›n içine her fleyi t›k›flt›rma-n›n mümkün olmad›¤›n› ve baz› se-çimler yapmam›z gerekti¤ini savunu-yor. “Baz› seçenekler di¤erlerinden

daha az etkindir ve yat›r›m yapmayade¤mez” diyen Lovins küresel ›s›nmaüzerine endifleli olanlar›n tam da buyüzden daha mant›kl› yat›r›mlar yap-malar› gerekti¤inin alt›n› çiziyor.

Son olarak Amory Lovins, Brand’›npazar rekabeti üzerine ç›kar›m›n› ka-bul etmifl gözüküyor. Nükleer enerjigerçekten de serbest pazarlarda reka-bet edemiyor. Lovins’e göre bu duru-mun sebebi, di¤er alternatiflerin ser-

best pazarlarda kendilerine gerçek birrekabet alan› bulabilmeleri. Çin, Hin-distan ve Güney Kore gibi devletina¤›rl›¤›n› koydu¤u, merkezi olarak be-lirledi¤i piyasa oluflumlar›ndaysa, busefer di¤er alternatifler pazarda ken-dilerine serbestçe yer bulam›yor.

Nükleer enerjinin gelece¤i konu-sunda tereddütlü araflt›rmac›lardanbiri de, “Yeflilden Alt›na” kitab›yla ta-n›d›¤›m›z Andrew Winston. Nükleerekarfl› ç›k›fl›nda iki temel gerekçe gös-teriyor Winston. ‹lk olarak Winston,nükleerin özellikle enerji verimlili¤ik›staslar›na göre, çok pahal› bir seçe-nek oldu¤unu savunuyor. Lovins’inBrand’a cevab›na da referans verenWinston temel olarak rüzgâr, günefl vejeotermal gibi kaynaklar›n bedavaoluflundan yola ç›k›yor.

Winston’un sordu¤u ikinci önemli

Nükleer

DOSYA

Fukuflima felaketindensonra nükleer tart›flmada

hangi kefenin a¤›rbasaca¤›n› tahmin etmekçok da zor olmasa gerek.

Çünkü bu dünyada hayattan daha de¤erli

hiçbir fley yok…


Türkiye’nin nükleer maceras› y›lanhikâyesine dönerken ve tart›flmabüyürken, komflu ülkelerdeki nükleertesisler gözden kaç›yor. Halbuki bizkurmasak bile, çevremizdeki butesisler bize her an cehennemiyaflatmaya haz›r durumdalar.Dolay›s›yla tart›flman›n h›zlauluslararas› boyuta tafl›nmas›ndasonsuz fayda var.

Bulgaristan: Bulgaristan’da bulunanKozloduy nükleer santrali 1974y›l›ndan beri faaliyet gösteriyor.Bulgar hükümeti ikinci santralini TunaNehri k›y›s›ndaki Belene’de kurmayahaz›rlan›yor. Öte yandan Avrupabirli¤i Kozluduy santraliningüvenli¤inden edifle etti¤inden alt›reaktörün ikisi kapat›ld›. ‹ki reaktöründaha kapat›lmas› söz konusu.Çevreci gruplar Belene’de kurulacaksantralin ise deprem kufla¤›ndaoldu¤unu söylüyorlar.

Ermenistan: Depremler s›ras›ndagüvenlik tehlikesi arz edebilecek

santraller aras›nda gösterilenMetsamor, Türkiye s›n›r›n›n sadece16 kilometre uza¤›nda. 70’li y›llardainfla edilen santralin faaliyetleri, Aral›k1988’de 25 bin kiflinin öldü¤üdepremden bir y›l sonra durduruldu.Ancak Ermenistan’›n enerji ihtiyac›n›nyüzde 40’›n› karfl›layan santral birsüre sonra yeniden devreye sokuldu.Santralin bir reaktörü devre d›fl›b›rak›ld› ama di¤eri çal›flmaya devamediyor. Uluslararas› Atom Enerjisi Kurumu,10 y›l› aflk›n bir süre önce santralingüvenli¤inin art›r›lmas› konusundabaz› ad›mlar att›. Ancak DünyaNükleer Enerji Birli¤i’ne göre, butedbirler Avrupa Birli¤i ve Türkiyetaraf›ndan pek de yeterli görülmüyor.

‹ran: Yap›m› 1975 y›l›ndan beridevam eden Buflehr nükleersantraline nihayet 2011 y›l›n›n Nisanay›nda yak›t verilmeye baflland›.Cumhurbaflkan› MahmudAhmedinejad, ülkede yirmi santraldaha kurulaca¤›n› söyledi.

Önüm Arkam Sa¤›m Solum Nükleer


soru ise flu: Bugün mevcut olan yenile-nebilir teknoloji seçeneklerine ra¤-men biz hâlâ devasa (kömür, gaz, nük-leer fark etmez) merkezi santrallerkurmaya mecbur muyuz? Evlerin çat›-lar›na, arabalara yerlefltirilen güneflpanelleri, mahallelere dikilen rüzgârtürbinleri, jeotermalle ›s›t›lan bölgele-ri hat›rlatan Winston, da¤›t›lm›fl ener-ji sistemlerinin, merkezi üretimde da-¤›t›m s›ras›nda yaflanan devasa enerjikay›plar›na göre önemli bir avantajsa¤lad›¤›n› vurguluyor.

Winston son olarak eski CIA baflkan›James Woolsey’nin nükleer santrallereyönelik terörist sald›r› endiflesini sade-ce farazi bir komplo teorisi olarak al-maman›n isabetli olaca¤›n› belirtiyor.

Dünya 2009 y›l›nda enerji ihtiyac›-n›n yüzde 14’ünü nükleer enerjidenkarfl›l›yordu. 2011’e gelindi¤inde ise47 ülke nükleer enerji üretmeye baflla-d› veya bafllamak üzere. Mart 2011 iti-bariyle ise üretimde olan 62, tasar›maflamas›nda olan 158 ve gelecekte ya-p›lmas› önerilen 324 nükleer santralvar. Dolay›s›yla nükleer enerji hâlâdünya devletlerinin gündeminde. Öteyandan Fukuflima’n›n ard›ndan Çinnükleer yat›r›mlar›n› tekrar gözdengeçirece¤ini aç›klad›. Almanya eskisantrallerini kapatma karar› al›yor(Kamuoyu gözlemcileri, son nükleerfelaketin, Almanya seçimlerinde Ye-fliller’in oylar›n› kayda de¤er biçimdeart›rd›¤›na da dikkat çekiyor). Dolay›-s›yla dünyan›n bitmez tükenmez ener-ji ihtiyac›n›n nas›l sa¤lanaca¤› ve bu-rada nükleer enerjinin yerinin ne ola-ca¤› daha uzun süre tart›fl›lacak gibi.Brand-Lovelock-Amory Lovins tart›fl-mas›n›n tekrar atefllenebilece¤i detahmin edilebilir. Ama Fukuflima fela-ketinden sonra bu tart›flman›n hangikefesinin a¤›r basaca¤›n› tahmin et-mek çok da zor olmasa gerek. Çünkübu dünyada hayattan daha de¤erli hiç-bir fley yok… m

BBUULLGGAARR‹‹SSTTAANNKKoozzlloodduuyy

RROOMMAANNYYAACCeerrnnaavvooddaa

YYuujjnnoo UUkkrraaiinnsskkaayyaa

ZZaappoorroojjsskkaayyaa

NNoovvoovvoorroonneejj

RRoossttoovvsskkaayyaa

UUKKRRAAYYNNAA

RRUUSSYYAA

EERRMMEENN‹‹SSTTAANNMMeettssaammoorr

‹‹RRAANNBBuuflfleehhrr

TTÜÜRRKK‹‹YYEE



Etkinlik

Çocuklar› De¤ifltir,Dünya da De¤iflir

Avrupa Komisyonu’nun öncülü¤ünde y›llard›r birçok Avrupa ülkesinde gerçeklefltirilenAvrupa Birli¤i Sürdürülebilir Enerji Haftas› (EUSEW), Santral ‹stanbul’unorganizasyonuyla bu sene Türkiye’de de gerçeklefltirildi. 11-17 Nisan tarihlerindedüzenlenen bu önemli etkinlik, yar›n›n büyüklerine enerjinin ne kadar hayati oldu¤unuen e¤lenceli yöntemlerle ö¤retmesi aç›s›ndan dikkat çekiciydi. Organizasyonunmimarlar›ndan Santral ‹stanbul E¤itim Birimi Koordinatörü Sibel Çetingöz, “Araflt›rmalarçocuklar›n, ailelerinin enerji konusundaki tav›rlar›n›n de¤iflmesinde en önemli unsuroldu¤unu gösteriyor” diyor.

Yaz›: Yonca C‹NGÖZ Foto¤raflar: Sayg›n SERDARO⁄LU

enerji haftasi 4/21/11 12:26 PM Page 50


üneflli bir gün, Enerji Haftas›etkinli¤ine göz atmak için San-tral’deyiz. Aç›k alanda iç içe

geçmifl farkl› okullardan gelen ö¤rencigruplar›, etraf c›v›l c›v›l. ‹lk bak›fltakampusun hali kocaman bir çocukpark›n› and›r›yor, oysa burada olup bi-tenler s›radan e¤lencenin ötesinde.Ö¤retmenleriyle kampusa u¤rayan ço-cuklara ve gençlere öyle oyunlar vemalzemeler haz›rlanm›fl ki e¤lenirkenö¤renmemek, ö¤renirken e¤lenme-mek mümkün de¤il.

Bir köflede ayakl› bir çark, çocuklars›rayla çeviriyor, cep telefonunu flarj-da unutan kaybederken, diflini f›rça-larken suyu kapatan kazan›yor. Öbürköflede ‹TÜ ö¤retim görevlisi bir genç,legolardan yap›lm›fl maketlerle minik-lere güneflin, rüzgâr›n nas›l enerjiyedönüfltü¤ünü anlat›yor, ard› arkas› ke-silmeyen sorular› canl› bir ses tonuyla,sab›rla yan›tl›yor. Enerji Müzesi’ningiriflinde elektrikle çal›flan motosik-letlere binerek poz veren çocuklaragöz k›rp›p Enerji Müzesi’nin içine geçi-yoruz; içerde yok yok. Hidrojen, rüz-gâr, günefl enerjileriyle su türbini içinayr› istasyonlar kurulmufl. Çocuklarher bir enerji türünün ortaya ç›k›fl sü-reçlerini minyatür mekanizma üzerin-den kolayca izleyip anlayabiliyor. De-ney istasyonlar›nda çocuklar kendi üf-ledikleri rüzgârla elektrik üretiyor,uzaktan kumandal› günefl arabas› ya-p›p yürütüyor. Deneyden yorulan ço-cuklar solu¤u çizgi filmlerin, belgesel-lerin bafl›nda al›yor, izlerken hem din-leniyor hem ö¤reniyorlar.

Santral ‹stanbul’un Enerji Müzesi veçevresinde yo¤unlaflan bu coflkulu at-mosferi sa¤layan Enerji Haftas›, Avru-pa Komisyonu’nun teflvik etti¤i Avru-pa çap›nda bir etkinli¤in Türkiye aya-¤›. Avrupa Birli¤i Sürdürülebilir EnerjiHaftas› (EUSEW), Avrupa Komisyo-nu’nun öncülü¤ünde yedi y›ld›r birçokAvrupa ülkesinde sürdürülüyor.

2005’teki ilk Enerji Haftas› tek bir et-kinlikle geçmifl, kat›l›mc› ülke say›s›giderek artm›fl. Tek bir logo alt›nda ay-n› tarihlerde gerçeklefltirilen etkinlik-lere AB üyesi olmayan ülkeler de kat›-labiliyor. Bu y›l Enerji Haftas› ba¤la-m›nda 44 Avrupa ülkesi enerji konulu600’e yak›n etkinlik düzenleniyor.Türkiye ise Sürdürülebilir Enerji Haf-tas›’na ilk kez bu y›l, Santral ‹stan-bul’un organizasyonuyla dahil olmufl.

Santral ‹stanbul Enerji Haftas›’n›nprogram›, Santral ‹stanbul E¤itim Bi-rimi ekibi ile Dünya Enerji KonseyiTürkiye Milli Komitesi, Birleflmifl Mil-letler S›nai Kalk›nma Örgütü (UNIDO),‹TÜ Alternatif Enerji Kulübü ve enerjialan›nda çal›flan birçok firman›n ortakçal›flmas›n›n ürünü. Kampustaki

Enerji Müzesi ve yeflil alanlarda EnerjiHaftas› için sunulacak projeler, de-neyler ve ürünler seçilirken, bu y›l Av-rupa’daki enerji haftalar›n›n iki ortaktemas› ana çerçeveyi oluflturmufl: Al-ternatif enerji kaynaklar› ve enerji ve-rimlili¤i.

Santral’in E¤itim Birimi çal›flanlar›bu organizasyonu hiç zorlanmadangötürüyor çünkü y›l boyunca çocukla-ra ve gençlere yönelik bilim atölyeleridüzenleyen ekip hem enerji konusuylahem de ça¤dafl çocuk e¤itimi teknikle-ri konusunda oldukça birikimliler. E¤i-tim Birimi Koordinatörü Sibel Çetin-göz’den Santral ‹stanbul’un EnerjiHaftas›’na haz›rl›k sürecini dinledik,e¤itim programlar›na ve çocuklarlaçal›flman›n anlam›na uzand›k.

G

Aslnda her fley çocuklar›n gözlerinde gizli. Pür dikkatalternatif enerji kaynaklar›n› inceleyen bu çocuklar, yar›nçok daha yaflanabilir bir dünyay› elbirli¤iyle kurabilirler.



SSüürrddüürrüülleebbiilliirr EEnneerrjjii HHaaffttaass››’’nnaa SSaann--ttrraall ‹‹ssttaannbbuull nnaass››ll ddaahhiill oolldduu?? SSiizziinniiççiinn bbuu eettkkiinnllii¤¤ii ttaakkvviimmiinniizzee aallmmaakk nnee--ddeenn öönneemmllii?? Santral ‹stanbul aç›ld›¤›ndan bu yanamekan› nedeniyle enerjiyle yak›ndanilgileniyor. ‹lk günden beri Enerji Mü-zesi’nde, neredeyse tamamen çocuk-lara ve gençlere yönelik, enerjiyle ilgilie¤itimler veriyoruz. Bu e¤itimlerimiz-de iki ana tema var: Alternatif enerjikaynaklar› ve enerji verimlili¤i. San-tral ‹stanbul’un Enerji Müzesi’ni bu te-malar› aktarmak için bir araç olarakkullan›yoruz. Okul d›fl› bir ortamda ço-cuklara ve gençlere enerjinin onlardankopuk de¤il tam da hayatlar›n›n içindeve çok önemli bir konu oldu¤unu an-latmaya çal›fl›yoruz. Avrupa Birli¤iSürdürülebilir Enerji Haftas›’n›n da ikiana temas› var; alternatif enerji veenerji verimlili¤i. Bizimle çok örtüflenbir organizasyondu; bunun bir parças›olmak için kollar› s›vad›k. Kâr amac›gütmeyen ve e¤itimi içeren bir etkin-lik program› haz›rlamak gerekliydi.Baflvurduk, dahil olduk.

EEnneerrjjii HHaaffttaass››’’nnaa ççooccuukkllaarr››nn iillggiissii vveetteeppkkiilleerriinnee ddaaiirr ggöözzlleemmlleerriinniizz nnee--lleerr?? KKaatt››ll››mm oorraann›› bbeekklleennttiinniizzii kkaarr--flfl››llaadd›› mm››?? Enerji haftas›, aç›k havay› da iflin içinekatt›¤›m›z için di¤er e¤itimlerden da-ha da canl›, renkli, bir festival havas›n-da geçiyor. Çocuklar hem Enerji Müze-si’nin kendi içeri¤iyle hem de EnerjiHaftas› için oluflturulmufl içerikle birarada oluyorlar. Ö¤retmenlerin geziyeay›rd›¤› vakit onlara yetmiyor, büyükbir merakla izliyor, birbirlerine aktar›-yorlar.

Etkinli¤i duyurmak için ‹stanbul ‹lMilli E¤itim Müdürlü¤ü ile iflbirli¤iyapt›k. Müdürlükten okullara bir bilgi-lendirme gitti ve kâr amac› gütmeyen,ücretsiz bir etkinlik olmas› sayesindeçok büyük bir ilgi oldu. Her gün 2400-

2800 aras›nda çocuk ziyaret etti. Top-lam rezervasyonlu ö¤renci say›m›z 14binin üzerinde; ayr›ca bireysel olarakkat›lan çocuklar ve yetiflkinler de var.

SSaannttrraall’’ddee ççooccuukkllaarraa yyöönneelliikk eenneerrjjiiee¤¤iittiimmlleerriinniizzddee nneeyyii aammaaççll››yyoorrssuunnuuzz??‹‹ççeerriikklleerrii nnaass››ll hhaazz››rrll››yyoorrssuunnuuzz?? Enerji genel olarak çok bilinmeyen birkonu. Sadece çocuklar ve gençler de¤ilyetiflkinler de bunu daha çok devletle-rin ve flirketlerin ilgi alan› olarak alg›-l›yor. Küresel ›s›nma ve tükenen ener-ji kaynaklar›yla birlikte üzerine dahafazla düflünmeye bafllad›k ama dahaönce bizden uzak, “Bireysel olarak ne

yapabiliriz ki?” dedi¤imiz bir konuyduenerji. Biz çocuklara ve gençlere ener-jinin müfredat›n içinde ezberledi¤imizenerji formülleriyle s›n›rl› olmad›¤›n›,günlük yaflam›m›z içinde ciddi bir rolüoldu¤unu, bireysel olarak çok fley ya-pabilece¤imizi, bunun da kolektif ola-rak bir fark yaratabilece¤ini anlatma-ya çal›fl›yoruz. Okul öncesi, ilkö¤retim,lise gibi farkl› yafl gruplar›na görefarkl› içerikler haz›rl›yoruz. Programsüresi de okul öncesi için 1,5 saate ka-dar, daha büyükler için 2 saati aflma-yacak flekilde ayarlan›yor.

‹ki ana alt bafll›¤›m›z var. Birincisi,alternatif enerji kaynaklar›n›n anlam-lar› ve tükenen enerji kaynaklar›ndanfarkl›l›klar›. Çocuklar›n bir k›sm› bukavramlarla yeni tan›fl›yor, anlamlar›-n› bilmeleri çok önemli ama “flu de-mektir” fleklinde de¤il alternatif ener-ji kaynaklar›yla ilgili gelifltirdi¤imizbir oyunu oynayarak anlat›yoruz. 15-20 dakika sonunda enerji türlerininisimlerini ve tükenen enerji kaynakla-r›yla farkl›l›klar›n› ö¤renmifl oluyor-lar. ‹kinci bafll›k ise enerji tasarrufu veverimlili¤i. Tasarrufun sadece odadanç›karken ›fl›¤› kapatmaktan ibaret ol-mad›¤›n›, enerji verimlili¤i konusundayapabileceklerimizi yine çeflitli oyun-larla, çal›flma ka¤›tlar›yla aktar›yoruz.

Etkinlik

“Bugün çocuklar› yakalarsakyar›n›n yetiflkinlerini yenidene¤itmek zorunda kalmay›z.Bu, ayr›ca çok daha ucuz

ve kal›c› bir yöntem”



Etkinlik

EE¤¤iittiimmlleerriinn vveerriimmllii oollmmaass››nn›› ssaa¤¤llaammaakkiiççiinn hhaannggii mmeettoottllaarr›› kkuullllaann››yyoorrssuunnuuzz?? En önemlisi, e¤itimlerin didaktik ol-mamas›, interaktif ve keyifli geçmesi.Bu yüzden içinde oyunlar, çal›flma ka-¤›tlar›, beyin f›rt›nas› gibi bütün inte-raktif yöntemleri kullan›yoruz. Bu,dünyada iyi bilinen, e¤lenirken ö¤ren-me anlam›na gelen “edutainment”yöntemi. ‹nformal bir e¤itim ortam›olarak bizim rolümüz ve sorumlulu¤u-muz bilgi aktar›m› de¤il bir bilinç olufl-turma, fark›ndal›k gelifltirme. Örne¤inküçük yafl gruplar› eve gittiklerindekömürün oluflum hikayesini ve bir günbitebilece¤i bilgisini ailelerine aktar›-yorlar. Daha büyüklerin gazetede al-ternatif enerji kaynaklar›yla ilgili birhaber gördükleri zaman art›k fikir sa-hibi olduklar› için onu okuduklar›n› bi-liyoruz.

Kulland›¤›m›z mekan› seçerken deçok önemli bir amac›m›z var. Tüm e¤i-tim programlar›n› bir müzede yap›yo-ruz. Böylece çocuklar›n, gençlerin mü-zeyle ilgili alg›lar›n› de¤ifltirmek isti-yoruz. Müze ço¤umuz için s›k›c›, haftasonu gitmeyi düflünmedi¤imiz, bizdenkopuk bir mekan. Oysa ki bütün buenerji e¤itimlerini, sanat e¤itimlerini

yaparken çocuklar›n buradan keyif al-malar›n› sa¤layabilirsek onlar› müzekonusunda da kazanm›fl oluyoruz.

KKaatt››llaaccaakk ççooccuukkllaarraa nnaass››ll uullaaflfl››yyoorrssuu--nnuuzz?? BBaaflflllaadd››¤¤››nn››zz ggüünnddeenn bbuu yyaannaa iillggii--ddee aarrtt››flfl oolldduu mmuu??2007’de bafllad›¤›m›zda kendimizi ta-n›tmak için çal›flmalar yapt›k ama fluanda buna gerek kalmad›. Okullardançok yo¤un bir talep al›yoruz, ocakay›nda may›s ay› rezervasyonlar›m›zdolmufl oluyor. ‹nteraktif olmas› içinçok kalabal›k gruplarla çal›flm›yoruz.Say› s›n›r›m›z var, en kalabal›k grupla-r›m›z 25-30 kifli. Rezervasyon ön flart›-m›z ancak okullar rezervasyonlar›n›yapt›r›yorlar ve ak›n ak›n geliyorlar.Hafta içi e¤itim programlar›n›n d›fl›n-da hafta sonlar› da pek çok atölye ya-p›yoruz. ‹lk aç›ld›¤›m›z y›l sanat atöl-

yeleri çok doluyken bilim atölyelerininbüyük bir k›sm› çok az say›da çocuklagerçeklefltiriliyordu ve kat›lanlar›n ço-¤u o¤land›, “K›zlara uygun de¤il” gibi.Son birkaç y›ld›r her fley de¤iflti. Sana-ta göre bilim atölyeleri çok daha fazlatalep görüyor ve k›z-o¤lan ayr›m› yok.

BBuurraaddaakkii eenneerrjjiiyyii vvee oonnuu nnaass››ll ttüükkeett--mmeekk ggeerreekkttii¤¤iinnii ççooccuukkllaarraa öö¤¤rreettmmeekknneeddeenn öönneemmllii??Çocuklara yönelik e¤itimlerin günlükhayatlar›na nas›l yans›d›¤›n› gösterenaraflt›rmalar var. Avrupa Komisyo-nu’nun “Enerji Üzerine E¤itim: Gelece-¤in Tüketicilerini Yetifltirmek” bafll›kl›raporuna göre, çocuklara yap›lanenerji e¤itimi, aileleri ve yak›n çevre-leri üzerinde yüzde 76 oran›nda birdavran›fl de¤iflimine sebep oluyor. Bu,vergileri yükseltmek, geliflmifl tekno-loji ürünleri kullanmay› zorunlu k›l-mak vb. baflka hiçbir yöntemle eldeedilemeyen bir oran. Bir baflka araflt›r-ma, çocuklar›n›n enerji konusundaeve tafl›d›¤› bilgilere, di¤er kaynaklarak›yasla ailelerin iki kat daha fazlaönem verdiklerini gösteriyor. Bu bilgi-ler varken çocuklara yönelik e¤itimigöz ard› etmek mümkün de¤il.

Enerji e¤itimi konusunda “Nedençocuklar?” dedi¤imizde iki cevab› var.Birincisi, hemen flimdi kendilerine veyak›n çevrelerine, arkadafllar›na etki-leri. ‹kincisi ise gelece¤in karar verici-leri ve enerji tüketicileri olduklar›n-dan gelece¤e etkileri. Asl›nda çocuklarbugünün de enerji tüketicileri çünküodalar›nda çok say›da elektronik eflyavar. Bugün çocuklar› yakalarsak yar›-n›n yetiflkinlerini yeniden e¤itmek zo-runda kalmay›z. Bu ayr›ca di¤er tümyöntemlere göre çok daha ucuz ve ka-l›c› bir yöntem. Kal›c› bir davran›fl de-¤iflimini yetiflkinlerde e¤itimle yarat-mak çok zorken çocukta çok mümkün.Ayr›ca çocuklar büyüklerin üzerindezannedildi¤inden çok daha etkili… m

Santral’in E¤itim Birimiçal›flanlar› bu organizasyonuhiç zorlanmadan götürüyorçünkü hem enerji hem de

ça¤dafl çocuk e¤itimikonusunda sa¤lam bir

birikime sahipler.


C M Y CM MY CY CMY Kenerji haftasi 4/21/11 12:26 PM Page 55

Sorun gayet basit: Devuluslararas› firmalarsadece kendi üretim veifl süreçlerinisürdürülebilirli¤euydurmaklayetinmemeye; ayn›uygulamalar›tedarikçilerinden debeklemeye kararverdiler. Peki, bu flirketlere malve hizmet sunmaya Türk flirketleri ne kadar haz›r?

‹flte Türkiyeli üreticiler için küçükbir test:CO2 sal›mlar›n›z›n toplam miktar› ne-dir? Ne kadar elektrik ve yak›t kullan›-yorsunuz? Toplam su sarfiyat›n›z nekadar? Ne kadar at›k üretiyorsunuz?Tüm bu say›lanlar için azalt›m hedef-leri koydunuz mu? Bu hedeflere ulaflt›-n›z m›? Karbon Saydaml›k Projesi’ne(Carbon Disclosure Project - CDP) CO2

sal›mlar›n›z› rapor ediyor musunuz?E¤er büyük bir yabanc› perakende

firmas›na veya markal› tüketim malla-

r› üreten bir flirkete malzeme sa¤layanbir tedarikçi firmaysan›z, yak›n bir ge-lecekte bu sorular›n baz›lar›na veyatümüne “evet” cevab› verebiliyor ol-man›z gerekecek. Aksi takdirde sat›fl-lar›n›z düflebilir. Neden mi?

Tüm dünyada üreticilere yönelik ye-ni bir beklenti dalgas› yükseliyor. Bü-yük, kurumsal müflteriler, kendi “sür-dürülebilirlik” taahhütlerinin veyaçevresel ve sosyal performanslar›n›ntedarikçiler taraf›ndan da paylafl›lma-s›n› gittikçe daha fazla bekliyor. Art›kbu flirketlerin pek ço¤u bilindik ifl ah-

lak› kurallar›n›n veya etikanlaflmalar›n›n çok öte-

sine geçerek, tedarik-çilerini belli stan-

dartlara ve eylem-lere teflvik edengerçek ad›mlar at›-yor.

Perakende giyimfirmas› Gap Inc’in

Çevre Direktörü Me-lissa Fifield durumu

flöyle aç›kl›yor: “fiuanda do¤rudan faali-

yetlerimizin yaratt›¤› etki-ler üzerine odaklansak da, bun-

lar ürünlerimizin sebep oldu¤u top-lam etkinin sadece yüzde 20’sini mey-dana getiriyor. Geri kalan› tedarik zin-cirinden kaynaklan›yor. Neden oldu-¤umuz dolayl› etkileri ele almak için,ifle do¤rudan tedarikçilerimizle olangüçlü ba¤lar›m›z› manivela olarak kul-lanmakla bafllad›k. Onlarla, enerji kul-

Makale

Türkiye’de Üreticiler Yabanc› MüflterilerinSürdürülebilirlik Taleplerine Haz›r m›?


Yaz›: John BUFFINGTON*Çeviri: Baflak GÜNDÜZ

buffington 4/21/11 12:42 PM Page 56

lan›m›, buna ba¤l› CO2 sal›mlar›, sukullan›m› ve at›klar gibi konulardabirlikte çal›flmay› umuyoruz.”

Korkmay›n, ‹yi Haberler Var!CO2 sal›mlar›n›n ne oldu¤u hakk›ndaçok bilgi sahibi de¤ilseniz veya CDP’yidaha önce hiç duymad›ysan›z, hemenendiflelenmeyin. Bunlar asl›nda gayetiyi haberler. Bu konuda bir liderlik ro-lü üstlenmek isteyenler içinse muhte-flem haberler. ‹lk yapman›z gereken,neler olup bitti¤ine bakmak. Üç temeluygulama dalgas›yla karfl›laflmay›bekleyebilirsiniz.

‹lk dalga, genel olarak flirketin ya datesisin performans›na odaklanan, yu-kar›da yaz›lanlara benzer sorular ola-cakt›r. Asl›nda, muhasebe müdürünüzveya çevre sorumlunuz bu tür bir soruformu alm›fl bile olabilir (umar›z ki buform e-mail kutusunda, okunmam›flbir flekilde durmuyordur). Procter &Gamble’›n (P&G) SürdürülebilirlikKarnesi (Sustainability Scorecard) veWalmart’›n Tedarikçi Sürdürülebilir-lik De¤erlendirmesi (Supplier Susta-inability Assesment) örnek olarak ve-rilebilir ama elbette baflkalar› da var.

Bu flirketler soru formlar›n›n, en bü-yükten bafllayarak tüm tedarikçileritaraf›ndan doldurulmas›n› bekliyor-lar. Bu basit bir bilgi edinme talebi de-¤ildir; bu soru formlar› tedarikçininperformans›n› de¤erlendirmek içinbir temel oluflturur. Formlar› doldur-mak ciddi flekilde önerilse de zorunlude¤ildir. Tabii flimdilik... Tedarikçileraras›nda yap›lan böyle bir de¤erlen-dirmenin, sürdürülebilirli¤e dayanansat›n alma kararlar›na zemin haz›rla-d›¤› çok aç›k; bu nedenle firmalar›nyak›n zamanda bu konuya dikkat et-mesi gerekecek.

Ayr›ca, pek çok büyük flirket art›ktedarikçilerinin, sera gaz› sal›mlar›n›ve bu sal›mlar› azaltma çabalar›n› ka-muoyuna duyuran uluslararas› bir or-

ganizasyon olan CDP’ye kat›lmas›n› is-tiyor. Halihaz›rda neredeyse 50’denfazla flirket yaklafl›k 2000 tedarikçi-nin CDP’ye kat›l›m›n› sa¤lamaya çal›-fl›yor. Bu rakamlar önümüzdeki dö-nemde büyük bir h›zla artacak ve Tür-kiye’den de pek çok tedarikçi, flirketle-rin hedef alan›na girecek.

Sat›fllar›n›z Düflebilir ama Artabilir de!‹kinci dalga, belli ürünlerin çevresel vesosyal performans› aç›s›ndan ölçül-mesi ve puanlanmas› olacak. Yeni veçok önemli bir örnek SürdürülebilirKonfeksiyon Birli¤i’dir (SustainableApparel Coalition). Bu Birlik, giysi veayakkab›lar› derecelendirmek üzereortak bir araç oluflturmak için çal›-flan Avrupal› ve Amerikal› 30’danfazla flirketten olufluyor. Wal-mart ve outdoor giyim flirketiPatagonia taraf›ndan bafl-lat›lan bu grubun

üyeleri aras›nda art›kAdidas, Esprit, Gap Inc.,

Hanes Brands, H&M, LeviStrauss, Marks & Spencer, Ni-

ke, Otto Group, Target, Timber-land, Verite, VF Corporation ve dahapek çok firma bulunuyor.

Bu, kritik kitledir. Bu grubun çal›fl-malar›n›n, pamu¤un yetifltirilmesi,kumafllar›n boyanmas› ve dikilmesi,zehirli kimyasallar›n kullan›lmas›, te-sisteki enerjinin ve suyun kullan›m›gibi konularda gerçek küresel stan-dartlara öncülük edece¤ini düflünmekyanl›fl olmaz. Elektronik, yiyecek, kim-yasal ürünler ve mücevher gibi çok çe-flitli ürün türlerine yönelik olarak, fir-malar taraf›ndan tek bafl›na veya gruphalinde benzer çabalar ortaya ç›k›yor.

Son olarak, üçüncü dalga bu flirket-lerin ve ürün standartlar›n›n getirece-¤i zorunluluklar olacak. Bu, beklenti-

“Sürdürülebilirlikkonusunda ilk

at›l›m› yapanlarmüflteri iliflkilerini

derinlefltirmekiçin gerçek birf›rsata sahip

olarak sat›fllar›n›art›rabilirler”



leri karfl›lamazsan›z sat›fllar›n›-z›n düflece¤i anlam›na geliyor.Henüz Timberland gibi sadece biravuç flirket sürdürülebilirlik ge-rekliliklerini genifl bir tabanda te-darikçilerine zorunlu tutmayabafllam›fl durumda. Ancak nere-deyse herkes, bunun gidilecek sonnokta oldu¤unu ve birkaç y›l içindeburaya var›laca¤›n› söylüyor.

Daha hedefe yönelik örnekleraras›nda, iflçilerin sa¤l›¤›n› tehditeden kumlama ifllemini yasakla-maya yönelik H&M ve Levi’s firma-lar›n›n ald›¤› karar ve Adidas’›n,ürünlerinde kullan›lan pamu¤un2018 itibariyle Better Cotton Initi-ative’›n standartlar›n› karfl›lamas›-na yönelik yeni plan› yer al›yor.

Peki, tedarik zinciriyle ilgili olarakyükselen bu fark›ndal›k dalgas› nedenüreticiler için iyi bir haber? Pahal›enerjinin ve do¤al kaynaklar›n etkinflekilde kullanmas›n› sa¤layacak veh›zla büyüyen yeflil ürün piyasas›nayönelik yeni ürün tasar›mlar›n› teflvikedecek sürdürülebilir ifl örneklerini is-patlayan çok say›da kan›t bulunuyor.

McKinsey & Co. taraf›ndan 2010 y›-l›nda yap›lan bir araflt›rmaya görepek çok üretici “toplam enerji kulla-n›m›n› nispeten küçük yat›r›mlarlayüzde 10 veya daha fazla; ciddi ve da-ha büyük yat›r›mlarla yüzde 35 ora-n›nda azaltabilecek durumda”. Ve-rimlilik kazan›mlar›, su kullan›m› vehammadde için de benzer tasarruflarsa¤layabilir.

Petrol fiyatlar›n›n artt›¤› ve bunundo¤algaz fiyatlar›n› da yukar› çekece-¤i göz önüne al›n›rsa bu, zamanlamaaç›s›ndan çok iyi bir f›rsatt›r. fiu andaTürkiye, elektri¤inin yaklafl›k yüzde50’sini do¤algazdan elde ediyor.

Rekabet Sürdürülebilirli¤e Kay›yorTüm bunlar bu konuda öncülük edentedarikçiler için asl›nda gerçekten

harika haberler. Sürdürülebilirlik ko-nusunda ilk at›l›m› yapanlar müflteriiliflkilerini derinlefltirmek için gerçekbir f›rsata sahip olarak sat›fllar›n› ko-ruma ve yükseltme kapasitelerinigüçlendirecekler.

Geçmiflte, bu güçlü yabanc› flirket-lerin pek ço¤u en düflük fiyat› bulmakamac›yla tedarikçiler aras›nda fiyatk›rmaktan gayet memnunlard›. Ta-rihsel olarak müflteri-sat›c› iliflkisial›m-sat›m üzerine odakl› olmuflturve her zaman böyle iflbirlikçi de¤ildir.Fiyatlar her zaman bafll›ca unsur ol-maya devam ederken, sürdürülebilir-lik al›c›lar›n aritmeti¤ini ve süreçiçinde tedarikçiler için rekabetin bo-yutunu geniflletecek. Müflterilerininsürdürülebilir tedarik zinciri hedefle-rine ulaflmas›na yard›mc› olabilen te-darikçiler, paha biçilmez bir kredi ka-zanacak.

Buna ek olarak, önce davrananlar,oldukça s›n›rl› olan, büyük iflbirli¤if›rsatlar›n› da kazanabilir. Bu hare-ketlenmeyle birlikte asl›nda tam birbilinmeze do¤ru gitti¤imizden, çoksay›da perakendeci ve ürün flirketi,yeni yaklafl›mlar denemeyi ve pilotprojeler yapmay› istiyor. Bu flirketler,e¤itimler verecek, uzman ortaklarfleklinde kaynaklar sunacak ve belkide hepsinden de¤erlisi yeni fikirlerduymak ve birlikte ö¤renmek içinalan açacaklar.

Örne¤in, Marks & Spencer tedarikzincirini, en iyi tar›m uygulamalar›-na, daha sürdürülebilir flekilde eldeedilen deniz mahsullerine, suyun et-kin kullan›m›na yönlendiriyor. Bafll›-ca ürün kategorilerinin neredeyse ta-mam› için, sürdürülebilirlik strateji-leri Plan A’n›n parças› olarak bir te-darik zinciri iflbirli¤i hedefi belirle-mifl durumda.

Benzer flekilde Ford Motor flirketide en büyük 35 küresel tedarikçisiyleberaber enerji kullan›m›n› incelemek

Makale

“Öncedavrananlar,

oldukça s›n›rl›olan, büyük

iflbirli¤if›rsatlar›n› dakazanabilir”



ve azaltmak için sistematik bir yakla-fl›m gelifltirmek üzere çal›fl›yor. Buçal›flma, bu pilot grup içinde paylafl›-lan en iyi uygulamalara eriflimi deiçeriyor.

Bir baflka iyi örnek de Walmart’›nen büyük 200 Çinli tedarikçisiyleyapt›¤› çal›flmad›r. Amerika’da kuru-lan ve kâr amac› gütmeyen Çevre Sa-vunma Fonu (Environmental DefenseFund – EDF) isimli grupla iflbirli¤iiçinde gerçeklefltirdi¤i çal›flmalarlaWalmart bu tedarikçilerin enerji ve-rimlili¤ini yüzde 20 oran›nda art›r-

maya ve bu süreçte daha genifl bir te-darik taban›nda da benzer azalt›mla-r› harekete geçirmeye çal›fl›yor. Wal-mart – EDF iflbirli¤i, tedarikçilere te-mel e¤itimlerin ve incelenebilecekbelirli potansiyel projelerin listesinisunuyor ve tesislerin ön enerji bilan-çolar›n›n haz›rlanmas›na yard›mc›oluyor.

Tamam, Walmart örne¤i Türki-ye’yle de¤il, Çin’le ilgili. Ama iki ne-denden dolay› Türkiye’yi de ilgilendi-riyor. Birincisi, di¤er flirketlerden bu-radaki tedarikçiler için de benzer

programlar sunmas›n› bekleyebiliriz;özellikle de öne ç›k›p gönüllü olanlariçin. ‹kincisi, Çinli üreticiler istermüflterileri taraf›ndan, ister kendihükümet programlar› taraf›ndan zor-lanarak olsun, bu yeni rekabet devri-ne haz›rlanmaktalar.

Bireysel olarak, Türk üreticiler da-ha yeflil bir üretim için birbirlerinekarfl› rekabet üstünlü¤ü sa¤lama f›r-sat›na sahipler. Kolektif olarak ise,Türkiye’yi bir yeflil üretim üssü halinegetirmek için kritik bir flansa sahiplerve bu, gelecekteki küresel rekabetaç›s›ndan çok önemli bir nitelik ola-cak. m

* John Buffington, ‹stanbul’da bulunandan›flmanl›k flirketi Karbon Ekonomi’ninkurucu orta¤› ve yöneticisidir.

“Bireysel olarak, Türküreticiler daha yeflil birüretim için birbirlerine

karfl› rekabet üstünlü¤üsa¤lama f›rsat›na

sahipler”



Turizm

Torunlar›m›z da Tatil Yapabilsin Diye!

EKOTUR‹ZM“Mevcut turistlerin

ihtiyaçlar›n› karfl›larkengelece¤e dair imkanlar›

da koruyup gelifltirenturizm türü” olarak

tan›mlanan“sürdürülebilir

turizm”inilkelerini

belirginlefltiren ilkuluslararas› etkinlik,

1992 Rio DünyaZirvesi oldu.

Ekoturizmkonusundaki ilk dünya

zirvesiyse, “Dünya EkoturizmY›l›” olan 2002’de

gerçekleflti. O günden buyana, sürdürülebilir turizminilkelerini belirlemek ve kitle

turizmine dur demek içinçal›flmalar büyük bir h›z

kazand›. Önümüzdekiy›llar ekoturizmin, bir

soyutlamadan gerçek birtatil prati¤ine dönüfltü¤ü y›llar

olacak. Ancak “yeflil tatiller” içinbugün de çeflitli alternatifler

mevcut…

Yaz›: Yonca C‹NGÖZ

ekoturizm s 4/21/11 12:53 PM Page 60


skiden tatil demek hemen hepi-miz için deniz-kum-günefl üçlü-sü demekti. Oysa son y›llarda

tatil fikrini bu üçlüye hapsetmeye ni-yeti olmayan turist say›s› gittikçe art-makta. Bu art›fl›n alt›nda “s›n›rs›z tü-ketim, s›n›rs›z dinlence, s›n›rs›z e¤len-ce” için sahil beldelerine y›¤›lan bin-lerce kiflinin aras›nda ezbere geçirilentatillerden b›km›fll›k kadar, belki dahaçok, flehir hayat›ndan kaçmak, do¤alkaynaklara, farkl› canl› türlerine te-mas etmek gibi dürtüler yat›yor. Do-¤aya açl›¤› do¤an›n huzurunu kaç›r-madan doyurmay› amaçlayan “ekotu-rizm” bugün dünya turizminin yükse-len trendi. Turizm sektörünü ekolojiksorumluluk kavram›yla kaynaflt›ranekoturizm, do¤a koruman›n ekonomiksürdürülebilirli¤inin yollar›n› bulufltu-ruyor ve turizm yat›r›mc›lar›n› her ge-çen gün daha çok ikna ediyor.

Ekoturizmin Kaç›n›lmaz YükselifliEkoturizmin literatürde yer etmesi ol-dukça yeni asl›nda. 70’li y›llarda, çev-reci hareketlerin güçlenmesiyle, kitleturizminin ekosistem üzerindeki y›k›-c› etkilerine karfl› sesler yükseldi. Böy-lece turizm sektörünün karar al›c›lar›,kitle turizminin yaratt›¤› tahribat›n,sektörün varl›¤›n› da tehdit etti¤i ger-çe¤iyle yüzleflti. Ayn› dönemde, ekolo-jik bilincin art›fl›yla, turistlerde do¤atemelli turistik etkinliklere yo¤un ta-lep olufltu. Talep arz› do¤urdu ve kitleturizmine karfl› “alternatif turizm”devri bafllad›.

Ekoturizm ak›m›, alternatif turiz-min çevresel temalara dayal› bir koluolarak ortaya ç›kt›. Do¤aya dönük al-ternatif turizm farkl› ihtiyaçlara göredo¤a turizmi, macera turizmi, köy tu-rizmi, sorumlu turizm gibi isimler alsada, “ekoturizm” tüm bu türleri kapsa-yan ve aflan niteli¤iyle yayg›n üst bafl-l›k oldu.

‹lk kez Meksika’da etkili bir çevreci

dernek olan PRONATURA’n›n kurucu-lar›ndan Hector Ceballos-Lascuraintaraf›ndan “Manzara, yabani bitki,hayvanlar, bu alanlarda bulunan kül-türel kal›nt›lar, nispeten bozulmam›flbölgelere yap›lan seyahatler” diye be-lirlenen ekoturizm tan›m› zamanla ge-niflledi. Günümüzde en s›k kullan›lantariflerinden biri, 1990’da ekoturizmiyayg›nlaflt›rmak amac›yla kurulanUluslararas› Ekoturizm Derne¤i’ne(TIES) ait: “Çevreyi koruyan ve yerlihalk›n refah düzeyini yükselten, do¤alalanlara karfl› sorumlu seyahat”.

Ekoturizm ve Sürdürülebilir TurizmEkoturizmin ilkelerini belirginlefltirenilk uluslararas› etkinlik, 1992 Rio Dün-ya Zirvesi oldu. 1987’de uluslararas›gündeme kat›lan “sürdürülebilir kal-k›nma” kavram›n›n gelifltirildi¤i, sür-dürülebilir dünyan›n kriterlerinin or-taya kondu¤u bu zirvede “sürdürülebi-lir turizm” tan›m› belirlendi: “Mevcutturistlerin ihtiyaçlar›n› karfl›larken ge-lece¤e dair imkanlar› da koruyup gelifl-tiren turizm türü”. Böylece ekoturizm

sürdürülebilir turizm ile birlikte an›l-maya, sürdürülebilir kalk›nman›n birparças›, do¤al alanlardaki uygulamas›olarak de¤erlendirilmeye baflland›.

Ekoturizm konusundaki ilk dünyazirvesiyse, “Dünya Ekoturizm Y›l›” ilanedilen 2002’de gerçekleflti. Dünya Eko-turizm Zirvesi Kanada’n›n Quebec ken-tinde BM Çevre Program› ile Dünya Tu-rizm Örgütünce düzenlendi. Sürdürü-lebilir nitelikteki ekoturizm faaliyetle-rinin hem azgeliflmifl ülkelerde bir yok-sullukla mücadele stratejisi, hem detehdit alt›ndaki ekosistemlerin çevre-sel korunmas› olarak savunuldu¤u Zir-ve, ekoturizm ile sürdürülebilir turiz-min iliflkisini kuvvetlendirdi.

Turizmin Dizginleri EkoturizminElinde2000’li y›llarda kazand›¤› büyüme iv-mesiyle, turizm bugün ulafl›mla birlik-te dünya ekonomisinin en büyük sek-törlerinden biri oldu. Dünyadaki gay-risafi yurtiçi has›lalar toplam›n›n yüz-de 5’ini oluflturuyor; dünya istihdam›-n›n ise yüzde 6-7’sini sa¤l›yor yani 230

E

Sürdürülebilir nitelikteki ekoturizm faaliyetleri, azgeliflmifl ülkelerde bir yoksullukla mücadele stratejisi

olarak da görülüyor.



milyondan fazla insan›n ifl kap›s›. Ula-fl›m›n kolaylaflmas› ve ucuzlamas›, ta-til yapma ihtiyac›n›n artmas› ve k›satatillerin s›klaflmas›yla dünyada turistsay›s› her y›l katlanarak art›yor. Dün-ya Turizm Örgütü’nün son verilerinegöre, uluslararas› turist say›s› 1995 y›-l›nda 528 milyon iken 2010’da 935 mil-yona yükseldi, 2020’de 1,5 milyar› ge-çece¤i tahmin ediliyor.

Bu büyüme özellikle d›fl turizmdenbüyük gelir elde eden yoksul ve gelifl-mekte olan ülkeler için önemli. TIESverilerine göre son 10 y›ld›r yoksul ül-kelerin sürekli kâr sa¤layabildi¤i enbüyük sektör olan turizm bu ülkelerdedünya genelinden daha h›zl› ilerliyorancak flimdi bunun bedellerini hesapetme zaman›.

1980’lerden beri alternatif turizmak›m›na bir kalk›nma ad›m› olarak s›-cak bakan bu ülkeler, flimdi turistikkaynaklar›n› daha iyi koruman›n daendiflesini tafl›yor. Zira “eko” etiketi-nin yaln›zca bir pazarlama slogan› ola-rak kullan›ld›¤›, ilkesiz ve denetimsizyap›lan faaliyetler, kitle turizminin

bugüne kadar yaratt›¤› tahribat›n ay-n›s›n› bakir do¤al alanlar›nda yarat›-yor. Altyap› zorlan›yor, do¤al kaynak-lar, tarihi eserler, bölgede yaflayancanl›lar, yerli halk›n geçim kaynaklar›ve ülkenin turistik gelirleri tehlikeyegiriyor. Turizm aktivitelerini ekolojiyezarar vermeyecek standartlara getir-mek, turizmi yaflatabilmek için hayatibir ihtiyaç.

Türkiye’de Ekoturizm Nereye? Uluslararas› turizmde son 10 y›l ista-tistiklerine göre dünyan›n en h›zl›büyüyen ülkesi olan Türkiye de ayn›tablonun bir parças›. ‹klimi, co¤rafiözellikleri, flora ve faunas›, pek çokmedeniyetin izleri olan tarihi ve kül-türel kaynaklar›yla uluslararas› tu-rizm için de¤erli bir co¤rafya olanTürkiye, ayn› zamanda sürdürülebi-lirli¤e en muhtaç topraklardan biri.1980’lerden itibaren kitle turizmininyerlefltirilmeye çal›fl›ld›¤› ülkemizdeekolojik bilinçten yoksun politikalardo¤aya ve tarihi eserlere ac›mas›zmüdahalelerle, kapasite afl›m›, kirli-

lik ve betonlaflmayla sonuçland›. Türkiye’de sürdürülebilir turizm ilk

kez 8. Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›’ndagündeme al›nd›. Kitle turizmine alter-natif olarak özellikle ekoturizm, do¤ave kültür turizmi olmak üzere inançturizmi, da¤ ve kar turizmi, aktivite ta-tilleri, özel ilgi turizmi, yatç›l›k ve kon-gre turizmi gibi pazarlardan daha faz-la pay al›nmas› hedeflendi.

Yabanc› turistlerin sürdürülebilirturizm talepleriyle birlikte Türkiye’deflirketlerin ve giriflimcilerin bu yöndeyat›r›m oran› da giderek art›yor. Art›külkenin dört bir köflesinde yerli ve ya-banc› turistlerin do¤ayla, hayvanlarlaiç içe, yöre halk›yla temas ederek, gün-delik hayatlar›n› ve ürünlerini tan›ya-rak tatil yapabilece¤i do¤a dostu pekçok çiftlik, otel, köy ve konuk evi var.

Kültür ve Turizm Bakanl›¤› KüreDa¤lar›, K›z›l›rmak Deltas›, Kaz Da¤la-r›, ‹¤neada gibi hassas ekosistemlerdeekoturizmin geliflme projeleri ile çevredostu tesislere yeflil y›ld›z verme uy-gulamas› sürüyor. WWF Türkiye’ninP›narbafl›’ndaki ekoturizm rehberli¤ie¤itimleri STK projelerine erken birörnek. Bu¤day Derne¤i, gönüllüleriekolojik çiftliklerle buluflturan TaTuTa(Ekolojik Çiftliklerde Tar›m Turizmi,Gönüllü Bilgi ve Tecrübe Takas›) proje-sini y›llard›r yürütüyor ve projeye üyeçiftlik say›s› y›ldan y›la art›yor. Türki-ye Ormanc›lar Derne¤i EkoturizmGrubu da ekoturizmle ilgili bilinçlen-dirme çal›flmalar› yürüten öncü insi-yatiflerden. Devlet kurumlar› ile sivilgiriflimcilerin çabalar› say›ca çok an-cak ekoturizme özel yasal düzenlemeve denetimin yoklu¤u, önümüze ol-dukça da¤›n›k bir portre ç›kar›yor.

Birçok geliflmekte olan ülkede görül-dü¤ü gibi Türkiye’de de, hiçbir ekolojiksorumluluk almad›klar› halde tatil or-ganizasyonlar›n› ekoturizmi ça¤r›flt›-ran “yeflil” ve “ekoloji dostu” gibi eti-ketlerle sunarak yüksek kazanç sa¤la-

Turizm

Bo¤aziçi Üniversitesi Turizm Bölümüyle birlikte Kastamonuk›rsal›nda yürütülen ekoturizm projesi, turistlerin köy

hayat›na ve üretimine kat›l›mlar›n› sa¤lamay› hedefliyor.



Her do¤al alanda hangi faaliyet yap›l›pyap›lamayaca¤› bilinmeli ve buna göreekoturizm yap›lmal›. Kapasitesi afl›lanve do¤as› tahrip olan bir bölgeninekoturizm potansiyeli de yok olur.Türkiye’nin do¤as› bana göreturistlerden çok daha büyük oranda,devlet eliyle yap›lan düzenlemelerlezarar görüyor. Turizm konusundadevletin birimleri ortak hareket etmiyor.Bir kurumun verdi¤i bir karar, di¤erinintüm iyi niyetli çabalar›n› bir anda yokedebiliyor. Çevre ve Orman Bakanl›¤›çevre koruma ile ilgili olumludüzenlemeler yaparken hükümet biryere nükleer santral, HES yapmak içinkarar ç›kartt›¤›nda bu çal›flmalar›nhepsi bofla gitmifl oluyor. Örne¤in, Kastamonu’daki Küre Da¤lar›birinci derecede do¤al koruma alan›ve yüzy›llard›r girilemeyen, girilmemesigereken bölgeleri var. Buralar turizmeaç›l›rsa bu co¤rafya zarar görür. Çokde¤erli Do¤u Karadeniz yaylalar›yap›laflmaya aç›l›yor. Tümükarayollar›yla birbirine ba¤lanacak,betonarme inflaata izin verilecek.Birkaç y›l içinde yaylalar›n çevresindeoteller yükselecek, onlar›n a¤açkesimleri, at›k, kirlilik, ›s›nma sorunlar›ortaya ç›kacak. 2000 dereye HESkurulmas› planlan›yor. Bu akarsular›nsulad›¤› alanlar da¤dan tamamen geriçekilecek ve zincirleme reaksiyonlabirkaç sene içinde o bölgede do¤alyap› nereye gider, kestiremiyoruz.Önemli bir örnek Çoruh Vadisi.Türkiye’nin dünya çap›nda önemlirafting merkezi olan, hayvangözlemcili¤i, da¤c›l›k yap›lan,kiliseleriyle kültürel miras› zengin olanbu bölgeye dizi dizi barajlar yap›ld› veart›k belli yerlerine turlar yap›lam›yor,rotalar de¤iflti, do¤a bozuldu, raftingçok etkilendi. Nükleer santral

planlanan Mersin Akkuyu’daturizmciler ba¤›r›yor, bu bölgedeserac›l›¤›n da, turizmin de bitece¤inisöylüyorlar. Dev demir borular döflenen, barajyap›lan, nükleer santral yap›lan yerdeekoturizm mümkün olmaz. Hem do¤a,hesap edilemeyecek bir süre için,belki yüzlerce y›l için öldürülüyor hemturizmin önü kesiliyor, yerel halk›n gelirkap›s› kapan›yor. Do¤adakifaaliyetlerde çal›flacak rehberlerin demutlaka sertifikaland›r›lmas› gerekir.Rehber e¤itiminde hâlâ eski zihniyetgeçerli: Çok yabanc› turist gelsin,yabanc› dili iyi olan rehberler turistlerigezdirsin, bol para harcans›n. Oysaart›k iç turizm çok hareketli, Türkler degeziyorlar. Zaten ekoturizm yapmayagelen yabanc› turistlerin ço¤u konuyuçok iyi bilerek, donan›ml› geliyor. Oysamangal›n› al›p do¤aya ç›kan yerlituristler özellikle da¤l›k bölgelerdebüyük tehlike yarat›yor. Halk›nbilinçlenmesi için öncelikle iç turizmeyönelik, özelleflmifl alanlarda sertifikal›Türkçe rehberlik çok gerekli. Do¤aturizmi için çok uygun alanlardayaflayan birçok yerli insan bu ifliyaparak yaflamak istiyor ancak belgesiolmad›¤› için kaçak yap›yor. Bu türinsanlara gerekli e¤itim ve belgeverilse bu ifli kolayca yapabilir,geçinebilir ve denetlenebilirler;acenteler de turlar›n› onlaragönderebilir.

Türkiye Ekoturizm veSürdürülebilir Turizm Derne¤iBaflkan› Gülsen K›rbafl:

“Böyle Ekoturizm Olmaz”

yan flirketler var. Ekoturizm flirketleri-nin asl›n› taklidinden ay›rt edebilmekiçin, ekoturizmi di¤er do¤a tatillerin-den ay›ran temel unsurlar› hat›rlamakve sormak gerekiyor: Turizm yap›lando¤al alanlarda yerel nüfusa sayg›, on-lar›n yaflam biçimlerini tehdit eden do-¤aya zararl› unsurlarla mücadele, böy-lece yerli halk›n refah›n›n yükseltilme-sine katk›; söz konusu turistik aktivitebu koflullar› sa¤l›yor mu?

Ekoturizm Envanteri Ç›kar›l›yorTürkiye’de say›lar› her geçen gün ar-tan “ekolojik” faaliyetleri bu sorular›fl›¤›nda sorgulayan turizm örgütle-rinden biri, ekoturizmin bir etiketeindirgenmeden, ilkeleriyle ve sürdü-rülebilirlik flemsiyesi alt›nda özüm-senip uygulanmas›n› amaç edinenTürkiye Ekoturizm ve SürdürülebilirTurizm Derne¤i. ‹lk olarak 2002’deEkoturizm Derne¤i ad›yla kurulan ör-güt sürdürülebilir turizm ve kentselturizm türlerini de kapsamak ama-c›yla 2006’da yeni ad›n› alm›fl. Kuru-cusu Gülsen K›rbafl ayn› zamandaTÜRSAB Do¤a, Çevre ve Sürdürülebi-lir Turizm Komitesi üyesi. AcentesiNovitas Travel’da y›llard›r kentsel vek›rsal sürdürülebilir turizm etkinlik-leri yap›yor; bir yandan herkese sür-



dürülebilirli¤i anlaman›n ve buna uy-gun davranman›n turizm için gerekli-li¤ini anlatmaya çal›fl›yor.

Derne¤in ilk projesi olan Türki-ye’nin ekoturizm envanterini ç›karmaçal›flmas› sürüyor ancak 81 vilayettekivalilikler, özel idareler, kaymakaml›k-lar ve belediyelerden bilgi istediklerinianlatan K›rbafl, hemen hiçbir ildenkapsaml› bir döküm alamad›klar›n›,bu nedenle çal›flman›n a¤›r ilerledi¤inidile getiriyor. Konuya ilgili ve gönüllüinsan say›s›n›n azl›¤›ndan muzdaripolan dernek, buradan hareketle önce-likle ekoturizm faaliyeti gösteren tümkifli, kurum ve dernekleri bir araya ge-tiren, çal›flmalar›n›n tan›t›ld›¤› ve so-runlar›n tart›fl›ld›¤› bir web portal›kurmaya yo¤unlaflm›fl durumda.

Bir baflka çal›flmalar› da geçen y›l-dan beri Bo¤aziçi Üniversitesi TurizmBölümüyle birlikte Kastamonu k›rsa-l›nda yürütülen, yabanc› turistlere yo-¤unlaflan bir köy ekoturizmi projesi.Amaç turistlerin orada köy hayat›nave üretimine kat›l›mlar›n› sa¤lamak.Proje önümüzdeki y›llarda da sürecek.

Türkiye’deki ekoturizm organizas-yonlar›nda yöre halk›na kalan gelirinadaletli da¤›lmad›¤›n›, erken davra-nan birkaç köylünün kazançl› ç›kt›¤›durumlarda halk içindeki çekiflme-den dolay› ekoturizmin h›zl› ve den-geli geliflemedi¤ini dile getiren K›r-bafl, Avrupa’da çok örne¤i olan, köy-lülerin ekoturizmi gelifltirmek içinbirbirlerine destek olarak çal›flt›klar›ve kooperatif çevresinde örgütlene-rek geliri paylaflt›klar› modelin uygu-lanmas› gerekti¤ini söylüyor. K›rbaflve ekibi Kastamonu’daki projelerindebenzer bir model benimsediklerini,köyün muhtar› ve ihtiyar heyetiylebirlikte çal›flarak, turistlere verilecekhizmetler ve elde edilecek gelirinköylüye eflit flekilde da¤›lmas› ve fa-turaland›r›lmas›n› sa¤lad›klar›n› an-lat›yor.

Turizm

2000’li y›llarda ekoturizm küreselolarak yayg›nlafl›rken art›ksürdürülebilir turizm flemsiyesi alt›ndagörülüyor, standart belirleme çabas›da bu bafll›¤a odaklan›yor.Sürdürülebilir etkinliklerin ortak ilkeleregöre ilerlemesi için dünyada pek çoke¤itim, sertifika ve akreditasyonprogramlar› düzenliyor, sürdürülebilirturizm etkinliklerine “eko” etiketi verensertifika programlar›n›n say›s› giderekart›yor. Tüm bu geliflmelere karfl›n,sürdürülebilir turizmin dünyadayayg›nlaflabilmesinin önünde temel birengel, bu kavram›n tan›m› veuygulamalar›n›n s›n›rlar›n›n halennetleflmemifl olmas›. Yeflil turizm içindünyada farkl› tan›mlarla hareket edipfarkl› kriterlere göre de¤erlendirmeyapan yaklafl›k 130 farkl› sertifikasyonsistemi var. Bu çoklu¤a karfl›n otel vetatil köylerinin yaln›zca 100 bin kadar›bunlardan herhangi birine uygunolarak iflliyor. Belirsizlikten gelen kafakar›fl›kl›¤›, firmalar›n sürdürülebilirdavranmaya isteksiz yaklaflmas›naneden oluyor.Küresel Sürdürülebilir Turizm Kriterleri‹çin Ortakl›k, tan›m sorununu çözmeçabas›nda. 40’tan fazla

organizasyonun bir araya geldi¤iortakl›¤a Rainforest Alliance, BirleflmiflMilletler Çevre Program›, BirleflmiflMilletler Vakf› ve Birleflmifl MilletlerDünya Turizm Organizasyonu öncülükediyor. Ortakl›¤›n temel hedeflerievrensel sürdürülebilir turizmprensipleri belirlemek, bunlar›duyurmak ve ba¤lant›l› çal›flmalarlasürdürülebilir turizm uygulamalar›n›ndaha iyi anlafl›lmas›n› sa¤lamak. Ekip 2007’de sürdürülebilirlikuzmanlar› ve turizm endüstrisindenfikir alarak çal›flmaya bafllad›.Sertifikasyon sistemlerinde ve gönüllüolarak uygulanan 60’tan fazla kriterseti ve 4500’den fazla farkl› kriterincelendi ve bir evrensel kriterler listesioluflturuldu. Kriterlerin dört ana temas› var: Etkilisürdürülebilirlik yönetiminin görünürk›l›nmas›, yerli halk›n elde etti¤i sosyalve ekonomik faydan›n en yüksekdüzeye getirilmesi, kültürel miras›ngüçlendirilmesi ve çevreye olumluetkilerin en üst düzeye ç›kar›lmas›.Küresel Sürdürülebilir TurizmKriterleri’nin tam listesi için:http://www.sustainabletourismcriteria.org/index.php?option=com_content&task=view&id=58&Itemid=188

Küresel Sürdürülebilir Turizm Kriterleri



Turizm

BBaaflflkkeenntt ÜÜnniivveerrssiitteessii SSoossyyaall BBiilliimmlleerrMMeesslleekk YYüükksseekkookkuulluu öö¤¤rreettiimm üüyyeessiiDDooçç.. DDrr.. NNaazzmmiiyyee EErrddoo¤¤aann,,rreekkrreeaassyyoonn,, ttuurriizzmm vvee ççeevvrree ssoorruunnllaarr››üüzzeerriinnee ddeerrsslleerr vveerriiyyoorr.. BBuu kkoonnuuddaa““ÇÇeevvrree vvee ((eekkoo))ttuurriizzmm”” bbaaflflll››kkll››kkiittaabb››nn››nn yyaann›› ss››rraa ççookk ssaayy››ddaammaakkaalleessii oollaann EErrddoo¤¤aann’’llaa TTüürrkkiiyyee’’ddeeeekkoottuurriizzmm uuyygguullaammaallaarr››nn››nn eekkoonnoommiikkvvee ççeevvrreesseell eettkkiilleerriinnii kkoonnuuflflttuukk..

TTüürrkkiiyyee’’ddee eekkoottuurriizzmmiinn kkiittllee ttuurriizzmmii--nniinn yyeerriinnii aallmmaass›› eekkoonnoommiikk vvee ççeevvrree--sseell aaçç››ddaann nnee ööllççüüddee aavvaannttaajj ssaa¤¤ll››yyoorr?? Dünyada ve Türkiye’de ekoturizminkitle turizmine gerçekten alternatifolup olamayaca¤› sorgulanan bir konu.Özellikle geliflmekte olan ülkelerde,küçük ölçekli turizm faaliyetleri kitleturizmiyle ayn› ölçüde ekonomik ka-zanç imkân› yaratam›yor. Kitle turiz-minin çevresel bozulmayla eflanlaml›görülmesi ve ekoturizmin buna çözümolarak sunulmas› da bir bak›fl aç›s› ha-tas›. Yaln›zca ekoturizm de¤il, çevreyeönem veren, planl› ve kontrollü yürü-tülen kitle turizmi de çevre üzerindekiolumsuz etkileri azaltabilir. Her turizmtürü için sürdürülebilirlik esas al›nma-l›. Bu da çevresel de¤erlerin turizmintemel ö¤esi olarak korunmas›, turizmfaaliyetlerinin çevreye karfl› sorumlubir flekilde yap›lmas› ve turizmin eko-nomik geliflmesiyle çevresel de¤erlerinkorunmas› çabalar›n›n eflgüdümle yü-rütülmesi demektir.

EEkkoottuurriizzmmiinn TTüürrkkiiyyee’’ddeekkii uuyygguullaammaa--llaarr›› yyeerreell hhaallkk››nn ffaayyddaa ssaa¤¤llaammaass›› aaçç››--ss››nnddaann eettkkiillii oolluuyyoorr mmuu?? Ülkemizden korunan alanlarda ger-çeklefltirilen do¤aya dayal› turizm fa-aliyetlerine, yörede yaflayan insanlar,

yerel k›lavuzluk yaparak, ziyaretçilerievlerinde konuk ederek, yöresel mut-fak ürünlerini sunarak, el sanatlar› veyöresel ürünleri satarak, tafl›ma araç-lar›n› kullanarak ve geri hizmetlerdeçal›flarak kat›l›yorlar. Bu faaliyetler-den belli oranlarda ekonomik gelir el-de etseler de toplam gelirin büyük birbölümü turizm acente ve flirketlerinegidiyor. Yerel halka düflen gelirin bü-yük bir k›sm› da yaln›zca birkaç bireyve aile aras›nda da¤›l›yor. Oysa ekotu-rizmin yerel halk›n ekonomisi ve kül-türüne katk›s› ancak planlanmas›nayerel halk›n kat›l›m›yla, yerel ç›karla-r›n temsilinin sa¤lanmas›yla gerçekle-flebilir. D›flar›dan planlama ve kar›fl-man›n en aza indirgenmesi için özel-likle kaynaklar üzerinde yerel insanla-r›n kontrolü güçlü olmal›.

DDoo¤¤aall aallaannllaarr›› kkoorruummaa kkoonnuussuunnddaa eekkoo--ttuurriizzmmiinn pprreennssiipplleerriiyyllee pprraattiikklleerrii aarraa--ss››nnddaa bbaazz›› uuyyuuflflmmaazzll››kkllaarr oolldduu¤¤uunnuu ddiilleeggeettiirriiyyoorrssuunnuuzz.. BBuunnllaarr›› aaççaarr mm››ss››nn››zz??Bu yaln›zca ülkemize özgü de¤il. Eko-turizm kavram›n›n çok iyi anlafl›lama-

mas› ya da mevcut ekonomik iliflkilernedeniyle tafl›ma kapasiteleri dikkateal›nmadan turlar›n düzenlenmesi,ekoturizm potansiyeli olan alanlardabitki örtüsü ve yaban hayat› üzerindeçok yönlü olumsuz etkilere neden ola-biliyor. Denetimsiz ve do¤ayla ba¤dafl-mayan yap›laflmalar, hava ve gürültükirlili¤i, afl›r› insan trafi¤i, do¤al pati-kalar›n genifllemesi ve bozulmas›, top-ra¤›n y›pranmas›, a¤açlar›n zarar gör-mesi gibi sonuçlar ortaya ç›k›yor. Buolumsuzluklar ço¤unlukla turistlerindavran›fllar›na, baz› sorumsuz tur ope-ratörlerine, seyahat acentelerine veyasal yap›n›n eksikliklerine ba¤l› ola-rak yaflan›yor.

Bu ba¤lamda ülkemizde de ekotu-rizm çal›flmalar› henüz planlama afla-mas›nda; uygulamaya geçmifl çok faz-la örnekten bahsedemeyiz. ÖncelikleTürkiye’de ekoturizm denince uygula-ma alan› olarak neden ak›llara sadecekorunan alanlar›n geldi¤i sorusu, “Ko-runan alanlar d›fl›ndaki do¤al alanlaragitmek ekoturizm de¤il mi?”, “Tahripedilmifl, koruma alt›nda olmayanalanlarda da koruman›n teflvik edil-mesi gerekmez mi?” gibi sorular› daberaberinde getiriyor. Milli park, tabi-at park› ve benzeri yerlerin oluflturul-mas›ndaki temel amaç, bu alanlardabulunan tür ve genetik çeflitlili¤i, do-¤al ve kültürel de¤erleri korumakt›r.Ekoturizmi, korunan alanlar› kitle tu-rizmine karfl› kurtar›c› bir araç olarakgörebiliriz fakat sonuçlar›na bakt›¤›-m›zda bunun henüz baflar›lamad›¤›n›görüyoruz. Kullan›m ve koruma ara-s›ndaki çeliflki göz ard› ediliyor. Koru-ma alanlar›nda kullan›mdan ve içerisokulan maddelerden dolay› çevreselbozulmalar oluyor. m

Doç. Dr. Nazmiye Erdo¤an:

“Sürdürülebilirlik Her Turizm Türü ‹çin Zorunlu”


Futbol ve iklim de¤iflikli¤i ifadeleriniyan yana kullanmak bugün bize zorgörünebilir ama Alman Birinci LigiBundesliga’da kulüpler sadecebirbirlerine gol atmak için de¤il, iklimde¤iflikli¤inde bir ad›m öne geçmekiçin de mücadele ediyorlar.Almanya’da yay›nlanan GreenpeaceMagazin’in mart say›s›ndan aktar›yoruz.Belki yeni yeni stadlar yap›p, akl›naiklim korumayla ilgili hiçbir fleygelmeyen bizim kulüplerimizin kula¤›nakar suyu kaç›r›r›z…

FSV Mainz 05 futbol kulübü senelerden beri yaln›zfutboluyla de¤il, ayn› zamanda Alman birinci ligiBundesliga ekipleri aras›nda ilk “iklim dostu” ta-

k›m olma özelli¤iyle de dikkat çekiyor. Kaleyi korumaklagörevli kaleci ve stadyumun bak›m›ndan sorumlu bir statgörevlisinin yan› s›ra, kulüpte bir de çevre ve iklim korun-mas›ndan sorumlu görevli var. Stephan Bandholz, bu göre-vi çerçevesinde kulübün tüm alanlar›nda çevre ve iklimikoruyucu önlemleri hayata geçiriyor. Stadyum, kulübünidari binas›, taraftar malzemelerinin sat›fl yeri ve bütün yi-yecek-içecek hizmetlerini tedarik eden firmada yenilene-bilir kaynaklardan sa¤lanan ekolojik elektrik kullan›l›yor.Stadyumun havaland›rma sistemleri en uygun düzeye ge-tirilmifl durumda. Çevre Enstitüsü’nün tespitlerine görebütün bu önlemler, y›lda 250 ton karbondioksit tasarrufusa¤l›yor. Kulüp Baflkan› Harald Strutz, kulüp tesislerinin

1.


Dünyadan

C 2KarbondioksiteRöveflataYaz›: Bernhard PÖTTER Çeviri: Ural ATEfiER

futbol y 4/21/11 12:56 PM Page 68

neden oldu¤u, -240 Alman vatandafl›-n›n bir y›lda üretti¤i miktara denk ge-len- y›ll›k 2400 ton sera gaz› emisyo-nunun verdi¤i tahribat› Kanada’dakat›ld›klar› yeniden ormanland›rmaçal›flmalar›yla dengelemeye çal›flt›k-lar›n› belirtiyor.

Maça Bisikletle Gelin!Kulübün neden oldu¤u en büyük kar-bondioksit sal›m› ise, taraftarlar›nstadyuma arabalar›yla gelmelerindenkaynaklan›yor. Bu yüzden, kulüp yö-netimi, geçti¤imiz Aral›k ay›nda HSVHamburg tak›m›na karfl› evlerindeoynad›klar› lig maç› gününü “Otomo-

bilsiz Gün” ilan etti. Havan›n güzel ol-mamas›na ra¤men taraftarlar maçabisikletleriyle geldiler. Futbolcular dakulübün bu politikas›n› destekliyor:Çevre ve iklim korumas›ndan sorumluStephan Bandholz’un, “çevre ve iklimkorumas›” konusunda futbolcularaverdi¤i e¤itim seminerleri de meyve-lerini vermeye bafllad›. Birçok futbol-cu evinde ekolojik elektrik kullanma-ya bafllad› ve savunma oyuncusu NikoBungert “çevre ve iklim elçisi” olarakatand›. Bütün bu eylemlerin arkas›n-da, kulübün ana sponsoru olan elek-trik üreticisi “Entegra” firmas› var.Firma bir milyon abonesinden yakla-


futbol y 4/21/11 12:56 PM Page 69


fl›k 400 binine, ço¤unlu¤u hidroelek-trik santrallerinden elde edilen ekolo-jik elektrik veriyor.

Çevre ve iklim korumas›n› keflfedentek Bundesliga kulübü elbette Mainzde¤il. Hamburg da 2010 y›l›ndan beriEntegra elektri¤i kullan›yor. HamburgStadyumu’nun enerji iyilefltirmesi ça-l›flmalar›n› yapan, inflaat flirketi Im-tech, çal›flmalar bitti¤inde stadyumdayüzde 20-30 oran›nda daha az enerjitüketilece¤ini ifade ediyor.

Bremen’de de inflaat çal›flmalar›sürüyor. Bremen Kulübü’nün stadyu-munun cepheleri ve çat›s›, yak›ndatoplam› iki futbol sahas› yüzeyi kadarolan fotovoltaik sistemle döflenmiflolacak. Yeflil-beyazl› tak›m›n beton-dan mabedi mavi ›fl›k saçan bir hihg-tech stadyuma dönüflecek. Solar pil-ler futbol liginin giderek yeflilleflti¤i-nin gözle görülür iflareti oluyor. Frei-burg, Kaiserslautern, Dortmund veNürnberg’de de stadyum çat›lar›elektrik üretiyor.

Bazen “Yeflil Gol” de Kurtaram›yorAlmanya’da bu yaz Kad›nlar FutbolDünya fiampiyonas› düzenlenecek.2006’daki Futbol Dünya fiampiyona-s›’nda bafllat›lan “Yeflil Gol” giriflimibu flampiyonada da devam ettirile-cek. Bütün stadyumlar, çok kat› çevrekurallar›na göre kontrol edilecek veflampiyona süresince organik ve yö-resel yiyecekler sunulacak. AlmanyaFutbol Federasyonu (DFB) bundansonraki bütün çal›flmalar›nda çev-renin korunmas›n› gözetmek için, buflampiyonay› bafllang›ç olarak kabulediyor.

Çevre ve iklim korunmas›nda dahaönemli sorunlar asl›nda büyük stad-yumlar›n uza¤›nda, dört bir yana da-¤›lm›fl spor mekânlar›nda yat›yor. Al-manya’daki 100 binden fazla spor veyüzme salonunda ›s›tma, s›cak su ve›fl›kland›rma yoluyla y›lda yaklafl›k 7,5

milyon ton karbondioksit sal›m› ger-çeklefliyor. Bu miktar›n azalt›lmaolas›l›¤› oldukça yüksek. Alman Olim-pik Spor Birli¤i’nin (DOSB) verilerinegöre, 1950-1965 y›llar› aras›nda inflaedilen spor salonlar›ndaki enerji tüke-timi yüzde 60 oran›nda azalt›labilir ves›rf bu yolla bir milyon ton sera gaz›daha az üretilmifl olur.

DOSB, www.klimaschutz-im-sport.de(sporda iklim korumas›) adresindekiweb-portal›nda enerji dan›flmanl›¤›,e¤itim ve finansman konular›nda hiz-met veriyor. Alman Olimpik Spor Birli-¤i’nden Bianca Quardokus’a göre,“spor alanlar›n›n iyilefltirilmesine

olan talep oldukça yüksek. Daha iyi ›s›yal›t›m› ve yeni ›s›tma sistemleriyleçevre ve iklim korunaca¤› gibi spor ku-lüplerinin bütçeleri de rahatlayacak”.

Ancak seyahat biçimleri spordaki enbüyük çevre sorunu olarak yerini ko-ruyor. Bu yüzden Alman Olimpik SporBirli¤i, Yeflil Hareket ‹nternet Platfor-mu’nu (www.greenmobility.de) sporfaaliyetlerinde birlikte seyahat ola-naklar›n› örgütlemesi konusundaözendiriyor. Bundesliga’daki tak›mlardeplasman maçlar›na trenle de gidebi-lirler ama uluslararas› spor faaliyetle-rinde bunu uygulamak zor. 2006’dakiflampiyonada yüzbinlerce futbol taraf-tar›n›n, Almanya’ya gelmek için yap-t›klar› uçak seyahati yoluyla sebep ol-duklar› çevre kirlili¤ini, baflar›yla uy-gulanan “yeflil gol” sistemi de dengele-yemedi.

Hamburg Futbol Kulübü bu konudada eylemsiz kalm›yor. Oyuncular›nuçak yolculuklar›yla sebep olduklar›çevre ve iklim zararlar›n›, “atmosfair”Derne¤i’nin sertifikalar›yla “telafi et-meye” çal›fl›yor. Bu dernek geliflmekteolan ülkelerde karbondioksit azalt›mprojelerini destekliyor. Ancak futbo-lun içinde bar›nd›rd›¤› ticari çeliflkileribizzat Hamburg Kulübü de gösteriyorçünkü formalar›n›n gö¤sünde çevre veiklim kirlili¤ini destekliyorlar: “FlyEmirates”! m

Dünyadan

1. FCV Mainz 05 kulübünün genç oyuncusuNiko Bungert, sadece rakip tak›mlara karfl›de¤il, iklim de¤iflikli¤ine karfl› da savunmagörevini üstlenmifl. Demek ki bir futboltak›m›n›n sadece baflkan ve sporculara de¤il, “Çevre ve ‹klim Elçisi”ne de ihtiyac›varm›fl...

futbol y 4/21/11 12:56 PM Page 70

futbol y 4/21/11 12:56 PM Page 71

ürkiye’de yap›lan genifl kap-saml› konferanslar, ne yaz›k kiinsanda ço¤u zaman bir yerin-

de sayma duygusu yarat›r. Mutlakauzun vadede de¤iflime yönelik bir kat-k› sunar ama bu, gözle görülemeyecekkadar küçük ve belirsizdir. AncakWorld Resource Insitute (Dünya Kay-naklar› Enstitüsü) ulafl›m örgütü Em-barq’›n Türkiye birimi SUM (Sürdürü-lebilir Ulafl›m Merkezi) Türkiye, 6-8Nisan tarihleri aras›nda Kartepe’deöyle bir sempozyum düzenledi ki, de-¤iflime yönelik gerçek bir etkinlik nas›lgerçeklefltirilir cümle alem gördü.

Kocaeli Büyükflehir Belediyesi veEmbarq iflbirli¤i, Türkiye BelediyelerBirli¤inin de deste¤iyle düzenlenen“Sürdürülebilir Ulafl›m 2011 Sempoz-yumu”nu bu kadar s›rad›fl› k›lan bir-kaç temel neden var asl›nda. Bunlar›nbafl›nda da, özellikle ‹stanbul’da yap›-lan etkinliklerde görmeye al›flmad›¤›-m›z hayli büyük bir dinleyici kitlesini,Kartepe’de bir otele getirebilmesi geli-

yor. Dile kolay 16 büyükflehir belediye-si ve 95 binin üzerinde nüfusu olan 41il ve 19 ilçe belediyesinin yöneticileri,sürdürülebilir ulafl›m›n hemen herönemli konu bafll›¤› hakk›nda önemlikonuflmalar dinlediler. Aralar›nda bir-ço¤u belki de “sürdürülebilirli¤i” ilkkez duydular; kentsel ulafl›mla bu kav-ram›n bir araya gelmesinin nas›l yenibir yol açaca¤›n› ö¤rendiler. Sempoz-yumun ikinci önemli yan› ise, dünya-n›n dört bir yan›ndan, farkl› yap›da,farkl› büyüklükte, farkl› geçmiflleresahip kentlerin sürdürülebilir ulafl›mçözümleriyle ilgili deneyimleri birincia¤›zdan dinleme olana¤›yd›.

Yeni Ulafl›m Paradigmas› EzberBozuyor!Neredeyse her alanda oldu¤u gibi ula-fl›m konusunda da kapsaml› bir para-digma de¤iflimi gerekiyor asl›nda.Olaylara ayn› bak›fl aç›s›yla bakmayadevam etti¤imiz sürece yollar, üst ge-çitler, alt geçitler infla etmeye devam


Bugüne kadar kentlerdehep arabalar›h›zland›rmaya çal›flt›k.Yollar yapt›k, üstgeçitler,altgeçitler infla ettik amaulafl›m bir türlürahatlamad›. Ancak WorldResource Insitute (DünyaKaynaklar› Enstitüsü)ulafl›m birimi Embarq’›nTürkiye aya¤› SUM(Sürdürülebilir Ulafl›mMerkezi) Türkiye’nin 6-8Nisan tarihleri aras›ndaKartepe’de düzenledi¤i“Sürdürülebilir Ulafl›m2011 Sempozyumu”bunun nedenini öyle aç›k bir flekilde ortayakoydu ki! Üstelik dünyan›n dört birkentinden gelen önemlikonuflmac›lar›, 16büyükflehir belediyesi ve95 binin üzerinde nüfusuolan 41 il ve 19 ilçebelediyesinin yöneticileridinledi. Organizasyonunsonuçlar›n›, kenttrafi¤inde bire bir görmek dile¤iyle…

Ulafl›m

Araba De¤il, ‹nsan Merkezli Ulafl›m

T

Yaz›: Bar›fl DO⁄RU

embarg 4/21/11 12:57 PM Page 72


edece¤iz. Ancak bunun ad›n›n araçmerkezli ulafl›m ve kent anlay›fl› oldu-¤unu hiç ak›ldan ç›karmamak gereki-yor. Bir Greendrinks toplant›s›ndaProf. Dr. fiener Oktik, paradigma de¤i-flimini nefis bir çeviriyle “ezber boz-mak” fleklinde aç›klam›flt› (bu aç›kla-man›n kendisinin de ezber bozma ol-du¤unu düflünüyorum). Evet, bu ez-berlerle düflündü¤ünüzde trafi¤i h›z-land›racak çözümler arar durursunuzama yollar› ne kadar geniflletirsenizgeniflletin, ne kadar kavflak düzenle-mesi yaparsan›z yap›n sonunda “huni-nin en dar yerinde” trafik s›k›fl›kl›¤›-n›n içinde bulacaks›n›z kendinizi.

Sempozyumun aç›l›fl konuflmalar›-n›n birinde, Embarq Türkiye’nin Di-rektörü Sibel Bülay, bu durumu ezberbozan foto¤raflarla, Türkiye’nin güne-yinden kuzeyine, bat›s›ndan do¤usu-na, moderninden gelenekseline tümkentlerinden foto¤raflarla öyle büyükbir netlikle ortaya koydu ki!

Asl›nda toplant›n›n uluslararas› ka-t›l›mc›lar›n›n neredeyse hepsi baflkabir ulafl›m›n, baflka bir kentin, dolay›-s›yla baflka bir dünyan›n mümkün ol-du¤unu anlatan çarp›c› örneklerlekarfl›m›za gelmifllerdi. Sözgelimi dün-yan›n en geliflmifl kentlerinden biriolan Londra’n›n ulafl›m›n› düzenleyenTransport for London’un yöneticisiNick Bromley, gelifltirdikleri Yeni Ula-

fl›m Paradigmas› kapsam›nda, nas›l bi-siklet kullan›m›n› art›racaklar›n›, ula-fl›m kaynakl› karbon emisyonlar›n›nas›l düflüreceklerini, 2031 y›l›na yö-nelik bir vizyonla aktard›. Bromley’inönemli vurgular›ndan biri de, bütünbu çal›flmalar›n arkas›na geçecek, sa-dece bu konuya odakl› güçlü bir lider-lik, iyi ve aç›k bir flekilde kurulmufl birstrateji gerekli¤iydi.

Süt ‹çmek ‹çin ‹nek mi BeslemekLaz›m?Sempozyumun bir baflka ders niteli-¤indeki ve yine ezber bozucu konufl-mas› ise, Almanya, Bremen’den geldi.Kentin “Sürdürülebilir Ulafl›m” ProjeYöneticisi Michael Glotz-Richter’inkonuflmas›n›n ana gündemi, kent ula-fl›m modelinde arabalar›n rolünün na-s›l en aza indirilece¤i üzerineydi. Ay-r›nt›lar›yla aktard›¤› Carsharing Pro-jesi (araba paylafl›m›) gayet ibret veri-ci bir çal›flma olarak akl›m›za kaz›nd›.Glotz-Richter’in sorusu basitti: Süt iç-mek için inek mi besliyorsunuz? O hal-de neden her gün toplu ulafl›m› kulla-n›p, ihtiyaç duydu¤unuz özel durum-larda da araba paylafl›m› sistemindenistedi¤iniz arabay› al›p seyahat etmi-yorsunuz? Vergi yok, y›ll›k bak›m yok,bozulma derdi ve park yeri sorunu dayok (Bu proje ‹stanbul’da gerçekleflti-rilirse ilk kat›l›mc›s› olmak istiyo-rum!). 2020 y›l›nda 20 binin üzerindekentliyi araba paylafl›m›na dahil etme-yi hedeflediklerini söyleyen Glotz-Richter’in aktard›¤›, 2010 y›l›nda yap-t›rd›klar› bir anketin sonuçlar› ise ol-dukça çarp›c›: Kentte yaflayan gençle-rin yüzde 45’i büyük arabalar›, demo-de ve zevksiz buluyor. Bremenli genç-lerin yüzde 40’›n›n arabalar› “hiç dehaval›” bulmad›klar›n› gösteren sonuçise, kentteki çal›flmalar›n nas›l bir fik-ri dönüflümü tetikledi¤ini gösteriyor(Dar›s› bizim bafl›m›za).

‹stanbul’la önemli bir benzerli¤e,

Yorgos Voukas’›n aktard›¤›,Mexico City’deki ulafl›m

kooperatiflerinin Metrobusflirketine dönüflme hikayesi,

Türkiye için önemli bir ders.

embarg 4/21/11 12:57 PM Page 73


yani uzun bir tarihsel mirasa sahipolan Roma’n›n sempozyumdaki tem-silcisi Bruno Corbucci, kent merkezi-nin arabalardan temizlenmesinin ger-çek bir zorunluluk oldu¤unu anlatankonuflmas›nda, her kentin kendi reçe-tesini kendi flartlar›na göre olufltur-mas› gerekti¤inin alt›n› çizdi ama herkentin bilgi ve deneyiminden derslerç›karman›n önemini vurgulamay› daihmal etmedi. Roma’n›n kent merke-zinden arabalar› ç›karman›n önemliaraçlar›ndan biri olarak kulland›¤›“Elektronik Kap›lar›n” ve bu teknolo-jik inovasyonla getirilen ücretlendir-me sistemlerinin ‹stanbul için deönemli oldu¤unu düflünmeden edemi-yor insan.

Avusturya’n›n Graz kentinin ulafl›msorumlular›ndan Gudrun Uranitsch’in“Gentle Mobility” (“Aheste Ulafl›m”fleklinde çevirebiliriz belki) kavram›ve bu çerçevede anlatt›klar› da, sem-pozyumda oldukça yank› buldu. ‹nsan-lar için mekanlar, alanlar b›rakman›nönemine vurgu yapan Uranitsch, buçal›flmalar›n merkezine halk›n kat›l›-m›n› teflvik edecek kampanyalar koy-duklar›n›n da alt›n› çiziyordu.

Sempozyum anlatmakla bitecek gi-bi görünmüyor ama Embarq Kolombi-ya’dan Dr. Dario Hidalgo’nun Bogotave di¤er Latin Amerika kentleri içinH›zl› Otobüs Uygulamalar› (BRT) -‹s-tanbul’un metrobüsünün de esin kay-na¤›-, Embarq Meksika’dan YorgosVoukas’›n özellikle Kocaeli BüyükflehirBelediyesi’nin örnek almaya çal›flt›¤›

Mexico City’deki ulafl›m kooperatifle-rinin Metrobus flirketine dönüflmemaceralar› gerçekten vurgulamayade¤er sunumlar olarak haf›zam›za ka-z›nd›. Amsterdam’dan Porto’ya Kas-sel’den Touoluse’a kadar dünyan›ndört bir yan›ndaki sürdürülebilir ula-fl›m projelerini dinlemek ve bunlardanTürkiye’nin kentlerinin de dersler ç›-karabilece¤ini bilmek insan› hem se-vindiriyor hem de ümitlendiriyor.

Embarq Türkiye, ulafl›m alan›ndasürdürülebilir politikalar›n, iflin ger-çek sahipleri olan yerel yöneticilerle

birlikte nas›l oluflturulaca¤›na dairyöntem aç›s›ndan da önemli bir örnekortaya koydu. Yerelin kendi dilinden,olanaklar›ndan yola ç›k›larak üretilenbu çal›flman›n, geri dönüflümden yeni-lebilir enerjiye, at›k yönetimindenkentsel politikalara kadar Türkiye’de-ki sürdürülebilirlik çal›flmalar›n›n bir-çok alan›na önemli bir yol-yordamsa¤lad›¤›n› söylemekte de sak›ncayok. Hem yerel yönetimlerle hem deözel kurumlarla iflbirli¤ine aç›k olduk-lar›n› söyleyen Embarq Türkiye’yi yü-rekten kutluyoruz. m

Ulafl›m

Sempozyum oturumlar›ndas›k s›k vurguland›¤› gibi,kent içinde yap›lan alt ve

üst geçitler, hiç dedüflünüldü¤ü gibi ak›ll›

çözümler de¤il. Tabii insanmerkezli bir kent ve ulafl›m

politikalar› için...

Bremen bisikletlilere verdi¤i önemle, sürdürülebilirulafl›m için önemli ad›mlar at›yor.

embarg 4/21/11 12:57 PM Page 74

Ekonomi

YYeessiill BBiirr EEkkoonnoommiiyyee DDooggrruu

,-

2011 y›l›n›n bafl›nda UNEP,626 sayfal›k kapsaml› bir raporyay›nlad›. “Yeflil EkonomiyeDo¤ru” bafll›kl› Raporda do¤alkaynaklar›n da birer de¤er oldu¤uvurgusu yap›l›yor. Kirlenmifl,kahverengiye dönmeye bafllam›flsektörler tek tek ele al›n›yor ve busektörlerin nas›l sürdürülebilirhale getirilebilece¤i konusundaanahtar öneriler sunuluyor.

Derleyen: Balkan TALU

yesil ekonomi 4/21/11 12:59 PM Page 75


Ekonomi

BM Çevre Program›(UNEP), yaklafl›k 600sayfal›k Yeflil EkonomiyeDo¤ru Raporu’nu (YED)bu y›l›n bafl›nda yay›nlad›.

008 ve 2009 y›llar› aras›nda yaflananekonomik resesyon (buhran) bize sa¤-lam bir ders verdi asl›nda. Kendimizi

nerede bitece¤i pek de belli olmayan bir tü-ketim furyas›na kapt›rm›flken ilk defa ayak-lar›m›z gerçekten yere bast›. Hollanda as›ll›bilim kad›n› Saska Sassien’in geçti¤imiz TO-K‹ Konferans›’nda “Esas kitle imha silah›mortgage kredileriydi” derken demek istedi-¤i de buydu büyük ihtimalle. Dünyan›n en bü-yük ekonomilerinden birinde bir gecede yüzbinlerce kifli sokakta kal›nca hepimizin akl›bafl›na geldi. Art›k yeni bir alternatif ekono-mi modeli oluflturman›n zaman› gelmiflti.Sürdürülebilir ekonomi ve yeflil ekonomi buflekilde küresel gündeme geldi oturdu.

Son birkaç y›l içinde sürdürülebilir model-ler ve yeflil ekonomi üzerine yüzlerce metinortaya ç›kt›. Son y›llarda özellikle küresel ku-rulufllar bu konuda bir öncülük rolü de oyna-maya çal›fl›yor. Dünya Bankas› (DB) her ülke-nin bir yeflil bütçe oluflturma önerisini 2010y›l› sonunda dünya kamuoyunun dikkatinesundu. Birleflmifl Milletler (BM) ise önce Kal-k›nma Program› (UNDP) arac›l›¤›yla sürdü-rülebilirlik için bir vas›ta oluflturmaya giriflti.Bu hedef için oluflturulan Global CompactSözleflmesi’nin (Küresel ‹lkeler Sözleflmesi)bugün 8 binden fazla imzac›s› var. BM ÇevreProgram› (UNEP) ise bu y›l›n bafl›nda yakla-fl›k 600 sayfal›k Yeflil Ekonomiye Do¤ru Ra-poru’nu (YED) yay›nlad›.

Art›k dilimize yerleflmifl olan “krizi f›rsataçevirmek” terimi Yeflil Ekonomiye Do¤ru Ra-poru’nun ana konular›ndan birini oluflturu-yor. Rapor, girifl bölümünden bafllayarakçevresel riskleri art›rmadan, ekolojik tahri-bat yaratmadan ve hatta zengin ile yoksularas›ndaki s›n›fsal eflitsizli¤i derinlefltirme-den de yeni bir ekonomik model kurman›nmümkün oldu¤una vurgu yap›yor.

Yeflil Ekonomi bugün art›k bilimkurgusalbir fantezi de¤il. UNEP taraf›ndan haz›rla-nan Yeflil Ekonomiye Do¤ru Raporu, yeflil ya-p›lanman›n argümanlar›n›n ekonomik vesosyal aç›dan birçok unsurla desteklenebili-yor olmas›n›n alt›n› çiziyor ve yeflil dönüflü-mü hedefleyen kamu birimlerine ve özel ku-rulufllara sa¤lam bir temel sunma iddias› ta-fl›yor.

YED’e göre bu dönüflümün ilk aya¤› olanhükümetler oyun sahas›n› yeflil ürünler içindüzenlemek ve halk›n bu ürünlere kolay eri-flimini sa¤lamakla yükümlü. Bu ba¤lamdaüzerinde en çok durulan örneklerden biri isezararl› teflvikler. Sözgelimi bal›kç›l›k sektö-rüne verilen teflviklerin fazla genifl oluflu afl›-r› avlanmaya yol açabiliyor. Yine Raporda,2008 y›l›nda fosil yak›tlara 650 milyar dolar-l›k teflvik verilmiflken temiz enerjinin nas›lyayg›nlaflabilece¤ine dair çok ciddi saptama-lar bulunuyor. YED’de bu tür teflviklerin ka-demeli olarak ortadan kald›r›lmas› gerekti¤iaç›k bir flekilde ifade ediliyor. Rapor bu yüz-den, hükümetlerin mali politikalar›n›, teflviksistemlerini gözden geçirmelerini, yeflil sek-törlere yönelik kamu yat›r›mlar›n› hedefle-melerini ve devlet taraf›ndan sunulan hiz-metleri yeflillendirmelerini öneriyor. Tabii bunoktada özel sektörün de devlet taraf›ndanyap›lacak reformlara istinaden yeflil ürün çe-flit ve inovasyonuna daha fazla yat›r›m yap-mas› bekleniyor.

Sermaye Günahlar› Ça¤›Son birkaç y›l›m›z krizlerle geçti. ‹klim krizi,ekonomik kriz, biyoçeflitlilik krizi, su krizi,karbon sal›mlar›… 2007-2008 y›llar›ndapetrol fiyatlar› zirve yapt›kça g›da ve di¤ertüketim mallar›n›n fiyatlar› da artmaya bafl-

2



Rapora göre, bal›kstoklar›n›n yüzde52’sinin tamam›, tekrarüremelerine izinverilmeksizin kullan›ld›.

lad›. Bu art›fl›n temelinde hem yap›sal ak-sakl›klar hem de do¤aya tehdit oluflturanrisklere yönelik kal›c› bir çözüm üretileme-mifl olmas› yat›yor. YED, bu noktada son 20sene içinde sermayenin dengesiz bir flekildesadece emlak, fosil yak›tlar ve finansal var-l›klara yat›r›m yapt›¤›na iflaret ediyor. Öteyandan yenilenebilir enerji, enerji verimlili-¤i, toplu ulafl›m, sürdürülebilir tar›m ve eko-sistemlerin korunmas› gibi alanlara ayr›lanpaylar minimum düzeyde kald›. Bugüne ka-dar ekonomik büyüme stratejileri, sadece fi-ziksel, finansal ve befleri sermayenin büyü-mesini ölçüt olarak ald›. ‹ktisadi geliflim buk›staslar üzerine kurulurken do¤al sermayegeri dönülemez bir flekilde son h›zla tüketil-meye devam edildi.

On y›llard›r do¤al kaynaklar›n yüzde 60’›kendilerini yenilemelerine izin verilmedentüketildi ve sürdürülemez bir flekilde kulla-n›ld›. Örne¤in bal›k stoklar›n›n yüzde 52’si-nin tamam› tekrar üremelerine izin veril-meksizin kullan›ld›. Yirmi y›l içinde su kay-naklar› dünya nüfusunun sadece yüzde60’›na yetebilir hale gelecek. 1990 ve 2005y›llar› aras›nda her y›l 13 milyon hektar or-man yok edildi. Tar›mda kullan›lan kimyasalgübreler sayesinde hasat verimlili¤i artm›flgibi gözükse de, toprak kirlili¤i de ayn› flekil-de do¤ru orant›l› olarak artt›.

Bir Sermaye Türü Olarak EkosistemDo¤al sermayeye yönelik ilk çal›flmalardanbiri 1989 y›l›nda yaz›lm›fl olan “Yeflil Eko-nomi Tasar›s›” (Blueprint For A Green Eco-nomy) isimli kitapt›. Kitab›n ana tart›flmakonusu do¤al sermayeyi tüketmeye had-dinden fazla e¤ilimli ekonomilerin sürdü-rülebilir bir büyüme hedefine ulaflamaya-ca¤› üzerine kuruluydu. Do¤al sermayekavram› orman örtüleri, su kaynaklar›, afl›-r› avlanma sebebiyle yok olma tehlikesiylekarfl› karfl›ya olan bal›klar› ve biyoçeflitlili-¤i kaps›yor. YED, kamu yarar›na yönelik ye-ni yol haritalar›nda bu kaynaklar›n da birerde¤er olarak dikkate al›nmas› gerekti¤inevurgu yap›yor. Bu vurgu Dünya Bankas›’n›ngeçen sene sonunda yapt›¤› “Yeflil Bütçe”

Raporun “Bal›kç›l›k” bölümünde,“Uluslararas› Baflar›l›Deneyimlerden Ö¤renmek” bafll›¤›alt›nda Türkiye’den de bir örnekyer al›yor: Ayval›k-Haylazl› LagünBal›kç›l›¤›. Rapora göre, 1994y›l›nda kurulan Ayval›k-Haylazl› SuÜrünleri Kooperatifi, bal›kç›l›kgiderlerinin düflürülmesi,avlanman›n s›n›rland›r›lmas› gibikonularda baflar›l› ad›mlar atm›fl.Yine de en büyük geçim kayna¤›olan havyarda son y›llarda dramatikazalmalar görüldü¤ü kaydediliyor.

Bu arada Yumurtal›k Lagününün2005 y›l›nda Ramsar Sözleflmesinedahil edildi¤ini de belirtelim.

Kaynak: Türkiye’deki Ramsar Alanlar›De¤erlendirme Raporu WWF 2008

Ayval›k-Haylazl›’da Sürdürülebilir Bal›kç›l›k



Ekonomi

Oldukça kapsaml› birflekilde haz›rlanm›fl YeflilEkonomiye Do¤ruRaporunda, ulafl›m ve sukaynaklar›n›n dikkatsizcekullan›m› üzerine deönemli bilgiler var.

önerisiyle de örtüflüyor. YED do¤al serma-yeye vurgu yaparken, varoluflu bu do¤alkaynaklara do¤rudan ba¤l› olan, k›rsaldayaflayan yoksul insanlar› da hat›rlat›yor.Do¤al sermaye, özellikle tar›mla ve bal›kç›-l›kla u¤raflan yoksullar›n durumunun iyi-lefltirilebilmesi için de hayati bir önem arzediyor. Çevre ekonomisi üzerine uzman birakademisyen olan Partha Dasgupta ekosis-temleri “Sermaye Varl›klar›” olarak tan›m-l›yor. Do¤al sermayenin korunabilmesi içinilk önce dünya ölçe¤inde var olan ekosis-temlerin de¤erlerinin belirlenmesi gereki-

yor. UNEP taraf›ndan desteklenen ulusla-raras› bir araflt›rma giriflimi olan Ekosis-tem ve Biyoçeflitlilik Ekonomisi (TEEB), do-¤al çevre taraf›ndan sunulan ürün ve hiz-metlere maddi bir de¤er biçmek ve bu ko-nuda do¤ru bir veri taban› oluflturabilmekiçin çal›fl›yor. Bu veri taban› do¤ru olufltu-rabildi¤i takdirde, disiplinler aras› bir ça-l›flmayla sürdürülebilir bir geliflim için do-¤al sermayenin ne kadar›n›n baflka tip ser-mayelere dönüfltürülebilece¤i de ortaya ç›-kacak. Böylece ormanlar›n ne kadar›n›ntarlaya dönüfltürülmesinin uygun oldu¤u,bal›k avlanma mevsimleri, yeralt› sular›n›nne kadar›n›n kullan›ma müsait oldu¤u gibikonular tekrar tart›fl›lacak ve do¤al serma-yenin mümkün oldu¤u kadar az harcanma-s› konusunda da bir karara var›lacak.

Korumac›l›k De¤il, Do¤ru Yöne TeflvikYED Raporu, yeflil ekonomiye yönelik aç›-l›mlar›n sürdürülebilir geliflimi sa¤laman›nyan› s›ra yoksullukla mücadeleye de yeniyaklafl›mlar getirebilece¤inin alt›n› çiziyor.Bunun için de öncelikle kavramsal olarakekonomiyi yeni bafltan düflünmemiz öneri-liyor. Bunun ilk ad›m› olarak da do¤al ser-mayeyi tekrar oluflturmam›z ve geniflletme-miz gerekiyor. ‹kinci olarak da günümüzdekahverengi olan sektörleri yeflillendirmekiçin ad›mlar atmam›z gerekiyor. Rapora gö-re, düflük karbonlu toplu ulafl›m araçlar›n›noldu¤u, temiz enerjinin kullan›ld›¤›, at›k yö-netimi ve geri dönüflüme yat›r›m yap›ld›¤›bir dünyada, yayg›n kan›n›n aksine, yeniiflkollar›yla ekonomik büyüme de, istihdamart›fl› da sa¤lanabilir. Yeflil ekonominin e¤i-tim altyap›s›n›n düzgün kurulmas› ve malidüzenin temiz kaynaklar›n kullan›m›na uy-gun hale getirilmesiyle sürdürülebilir gelifli-me do¤ru yumuflak geçifl sa¤lanabilir. Ra-por, yeflil ekonomilerin bir yandan iklim de-¤iflikli¤ini önleyici yeni iflkollar›n› teflvikedip, kahverengi iflkollar›n›n ortadan kalk-mas›n›n yaratt›¤› kay›plar› telafi ederken,hantal mekanizmalara sebebiyet verecek“korumac›l›k” tuza¤›ndan uzak durmalar›gerekti¤inin de alt›n› çiziyor.



Çevre ekonomisi üzerineuzman bir akademisyenolan Partha Dasguptaekosistemlerin “SermayeVarl›klar›” olaraktan›mlanmas›n› savunuyor.

Yeflil Ekonomiyi ÖlçmekRapora göre, Yeflil Ekonomiye geçiflin enönemli aflamalar›ndan biri de bu sürecin öl-çümlenmesi olacak. Örne¤in ülkelerin kar-bon emisyon oranlar› ile nüfusun ne kadar›-n›n enerji kaynaklar›na ulaflamad›¤›n›n sü-rekli ölçülmesi gerekiyor. Raporda, söz ko-nusu enerji aç›klar›na istinaden yenilenebi-lir enerji yat›r›mlar›na yönelik uygulanabi-lir hedefler konulmas› ve bunlar›n h›zla ha-rekete geçirilmesi gerekti¤i ifade ediliyor.Enerji yat›r›mlar›n›n d›fl›nda kurumlar›ngeri dönüflüme yönelik hedefler belirleme-leri ve bu hedeflerin takibini yapmalar› daoldukça önemli. Geri dönüflüm ölçümlen-mesinin en önemli de¤iflkenleri aras›nda isehammadde ve enerji üretim-tüketim yo-¤unlu¤u yer al›yor. YED, do¤ru modellemeyap›ld›¤› takdirde Yeflil Ekonominin gele-neksel kahverengi ekonomiden bile dahah›zl› büyüyebilece¤ine vurgu yap›yor. Üste-lik Yeflil Ekonomide hem enerjiyi hem dedo¤al kaynaklar› gerçekten daha verimlikullanabilece¤iz. Üstelik bu seferki büyümegerçekten de alt s›n›flar›n ma¤duriyetlerinigideren bir büyüme olabilecek.

Çevreyle ilgili sorunlar yaklafl›k olarak 30-40 y›ld›r tart›fl›l›yor. Son 10 y›ld›r ise özellik-le iklim de¤iflikli¤i sayesinde bu tart›flmalarakulak t›k›yor olman›n sonuçlar›n› yafl›yoruz.Tart›flmay› yürüten de¤iflik ve z›t düflüncele-re sahip çevreler, y›llard›r farkl› argümanlar-la neredeyse bize ayn› fleyi söylediler: Ekono-mik büyümeyle çevresel sorunlar›n çözümübirlikte olamaz. Ya birini ya da öbürünü seçe-ceksiniz.

fiimdi tüketim al›flkanl›klar›m›zda veüretim biçimlerimizde belli de¤ifliklikleryapmam›z, baz› alternatif seçenekleri dahafazla dikkate almam›z gerekti¤inin do¤ruoldu¤u ama bunun için ekonomik geliflim-den ve büyümeden vazgeçmemiz gerekme-di¤i ortaya ç›kmaya bafll›yor. 600 küsursayfal›k UNEP Raporu’nun özeti bu asl›nda.Do¤ay› ve kaynaklar›m›z› koruyarak da re-fah›m›z› koruyabilir, art›rabiliriz. Tabii bu-nun için “refah›” yeniden tan›mlamam›zgerekecek. Hâlâ ikna olmayanlar› son bir

defa uyaral›m: Böyle devam ederseniz bir-denbire elinizde, avucunuzda hiçbir fleykalmayacak. Ne büyüme ve refah, ne de ya-flanabilir ve çocuklar›m›za b›rak›labilir birdo¤a parças›… m

Raporda sürdürülebilir kalk›nma veyeflil ekonomiye geçifl konusundayer alan say›s›z örnekten biri de,Güney Afrika’da JohannesburgKonut ‹daresi (JohannesburgHousing Company - JHC). 1995 y›l›nda kurulan JHC’nin ilkamac› eski Apartheid rejimininkoydu¤u bariyerleri kald›rmak vey›llard›r izole edilmifl vegecekondulara itilmifl yoksulnüfusa yeni bar›nma imkan›sa¤lamak. Bu kapsamda, otuzy›ldan sonra ilk defa yeni yerleflimyerleri kurulmufl; geçim s›k›nt›s›yaflayan kirac›lara yönelik destekprogramlar› oluflturulmufl; kreflleraç›lm›fl.

En önemli k›staslar›ndan birisürdürülebilirlik olan JHC, kendiyönetimi alt›ndaki binalarda enerjitasarrufuna yönelik yat›r›mlar dagerçeklefltirmifl. Bu yat›r›mlarsensorlu ayd›nlatmalar, enerjitasarruflu ampuller, kazan dairesiizolasyonu ve su tesisatlar›n›nyenilenmesine kadar her fleyiiçeriyor. JHC, binalar›n› ad›m ad›myeflillendirirken ülkedeki dargelirlilere de büyük bir istihdamalan› yaratm›fl oldu. Raporun s›ks›k vurgulad›¤› gibi,sürdürülebilirlik, refah veistihdam›n bir aradayürüyebilmesinin en güzelörneklerinden biri JHC…

Johannesburg Konut ‹daresi (JHC)



Ulafl›m

Bisikletliler Derne¤i Baflkan›Murat Suyabatmaz:

“Bisikletle, 6 Milyar Cebimizde Kalabilir”

YYaazz››:: BBaallkkaann TTAALLUU FFoottoo¤¤rraaffllaarr:: ÖÖzzggüürr GGÜÜVVEENNÇÇ

Bisikletle ulafl›m sa¤layabilir, spor yapabilir ve üstelik çevreyikoruyabilirsiniz. Bisikletliler Derne¤i Baflkan› Murat Suyabatmaz tam dabu yüzden “‹sviçre çak›s›ndan daha fonksiyenel bir araç” olarak tan›ml›yorbisikleti. Suyabatmaz, devlet kat›nda bisikletin de bir ulafl›m arac› olarakkabul edilmesi için u¤rafl veriyor.

bisikletliler d 4/21/11 1:03 PM Page 80

BBiizzee bbiirraazz BBiissiikklleettlliilleerr DDeerrnnee¤¤ii’’nnddeennbbaahhsseeddeebbiilliirr mmiissiinniizz??Dernek 2008 y›l›nda kuruldu amageçmifli 1992 y›l›na kadar uzan›yor. Odönem dernek çal›flmas› yapan arka-dafllar›n birikimlerinden yararland›k.Sonra da di¤er baflka kurulufllarla or-tak konseptler oluflturup iflbirlikleriyapt›k. “Sa¤l›k için bisiklet” dedik;Kalp ve Diyabet Vakf› ile çal›flt›k. Çev-re için bisiklet dedik; TEMA ve ÇEKÜLile çal›flt›k. AKUT iflle çal›flarak do¤alafetlerde arama kurtarma çal›flmala-r›nda bisiklet konusuna bile girdik.Bu flekilde birçok dernekle iflbirli¤iprotokolü yapt›k. Çünkü bisiklet kul-lanarak hem ulafl›m sa¤layabilirsiniz,hem sa¤l›¤›n›z› hem de çevreyi koru-yabilirsiniz. Bu kadar fonksiyonelbaflka bir araç yok. ‹sviçre çak›s› bilealsan›z bir defada sadece bir ifl yapa-bilirsiniz. Biraz da bu yüzden çokfarkl› fuarlara kat›ld›k. Ayn› haftaiçinde hem Turizm Fuar›na hem deEnerji Verimlili¤i Fuar›na kat›ld›k.Turizm Fuar›na kat›ld›¤›m›zda bir demüjde verdik. Bugüne kadar AB ülke-lerinde 66 bin kilometrelik bir bisik-let turizmi yol a¤› varken Türkiye’dehiç yoktu. Bu yüzden Türkiye’de bi-siklet turizmi yap›lam›yordu. Bundansonra art›k Karadeniz bölgesinde bi-siklet turizmi yap›labilecek. Orijinalad› “Iron Curtain Trail” olan rotaya,

Karadeniz’den Türkiye’ye ulaflacak20 bin km daha ekleniyor. Bisiklet tu-rizmi Avrupa’da 10 milyon kifliyi bul-mufl durumda. Bu 10 milyonun 10 bi-ni bile Karadeniz’e gelse bu büyük birpotansiyeldir. Bu yüzden Trabzon ileSamsun hatt›ndaki bütün yerel yöne-timleri (valiler, kaymakamlar, beledi-ye baflkanlar›) bilgilendirdik.

11999922’’ddeenn bbeerrii bbiissiikklleettllee iillggiillii ççaall››flflmmaa--llaarr yyüürrüüttüüyyoorrssuunnuuzz.. BBuu ssüürreecciinn aarrkkaappllaann›› kkoonnuussuunnddaa bbiizzee bbiirraazz bbiillggii vveerree--bbiilliirr mmiissiinniizz??Ben eski milli bisikletçiyim. Sporculukd›fl›nda hocal›k ve idarecilik de yapt›mama sonra gördüm ki bu konuda bir si-vil toplum kurulufluna ihtiyaç var. On-dan sonra 1992 y›l›nda KaradenizEre¤lisi’nde Bisiklet Sevenler Derne-¤i’ni kurdum. 1996’ya kadar bu der-nekte çal›flmaya devam ettim. 1999’da‹stanbul’a tafl›nd›m. O zaman BisikletKoruma Kalk›nma olan derne¤in ad›n›Bisiklet Sevenler Derne¤i olarak de-¤ifltirdik ama var olan eski bir derne-¤in üstüne yenisini kurup faaliyet yü-rütmek biraz zor oldu. 2007’de orada-ki faaliyetlerimizi sonland›rd›k2008’de flimdiki derne¤i kurduk.

Geeççeenn ssaayy››mm››zzddaa YYaayyaa DDeerrnnee¤¤ii iillee kkoo--nnuuflflttuukk vvee öözzeelllliikkllee ‹‹nnggiilltteerree’’ddee ççookkuuzzuunn yy››llllaarraa ddaayyaannaann bbiirr yyaayyaa hhaakkllaarr››

Ulafl›m

“Bisikletliler Derne¤i olarakflu anda ulusal bazda

42 temsilcili¤e ulaflt›k”


ddeerrnnee¤¤ii vvaarrkkeenn bbiizzddee aannccaakk 22000088 yy››--ll››nnddaa kkuurruulldduu¤¤uunnuu öö¤¤rreennddiikk.. SSiizzccee nnee--ddeenn yy››llllaarrdd››rr kkiimmsseenniinn aakkll››nnaa ggeellmmee--mmiiflfl bbööyyllee bbiirr oorrggaanniizzaassyyoonn??1970’lerde, 1980’lerde sivil toplumörgütleri bir geliflim içindeyken öncesiyasi saflaflmalar, sonra 1980’lerdede büyük bir gerileme yafland›.1990’lardan itibaren tekrardan birtoparlanma oldu. Bizler de 2008 y›-l›nda kurdu¤umuz dernekte bir yeni-den yap›lanma oluflturduk. Yeni koy-du¤umuz hedefler do¤rultusunda tü-zü¤ümüzü de¤ifltirdik. Ulusal bazda42 temsilcili¤e ulaflt›k ve Avrupa Bi-sikletliler Derne¤i (ECF) üyesi olduk.

EECCFF hhaakkkk››nnddaa bbiillggii vveerreebbiilliirr mmiissiinniizz??BBuu ttüürr uulluussllaarraarraass›› öörrggüüttlleerr bbiissiikklleettkkuullllaann››mm››nn›› yyaayygg››nnllaaflfltt››rrmmaakk iiççiinn nneelleerryyaapp››yyoorrllaarr??ECF bir çat› örgütü. Üyeleri aras›ndaJaponya, ABD ve Kanada da var. ECFtaraf›ndan yap›lan Velocity (Bisikletfiehirleri) toplant›lar› daha önce ikiy›lda bir yap›l›rken flimdi y›ll›k olarakgerçeklefltiriliyor. Çünkü yurtd›fl›ndabisiklet çok fazla önemseniyor. Örne-¤in New York rayl› sistem altyap›s›n›y›llar önce çözmüfl bir flehir. Daha ön-ce befl fleritli yollar yapm›fl olan NewYork, son dört y›lda fleritlerden birinitamamen bisikletlere ay›rd› ve 450 ki-lometrelik yeni bisiklet yolu yapt›.

Sydney, 200 km’lik bir yeflil koridoraç›yor. Paris, 400 km’lik yol yapt›. Ber-lin’de 1000 km’lik yol var. ECF, her y›lbisiklet dostu kentler yar›flmas› yapa-rak madalyalar da¤›t›yor. Portland veOregon bu konuda öncüler. San Fran-cisco ve Kaliforniya da arkadan geli-yor. Söz konusu flehirlerde bisikletleulafl›m›n pay› yüzde 60’a ulaflm›fl du-rumda.

TTüürrkkiiyyee’’ddee bbiissiikklleettlliilleerriinn hhaayyaatt››nn›› kkoo--llaayyllaaflfltt››rraaccaakk bbiirrççookk flfleeyy yyookk.. SSiizzccee nnee--rreeddeenn bbaaflflllaannmmaall››??Elbette yollar da çok önemli ama bizönce bisiklet parklar› istiyoruz. Çün-kü parklar› kurdu¤unuz zaman po-tansiyeli görebiliyorsunuz. Birçok be-lediye ya bisikletten utan›yor veparklar› arkaya at›yor ya da görüntükirlili¤i mazeretinin arkas›na s›¤›n›-yor. fiiflli Belediyesi encümen karar›ald›, kendi belediye binas› önünepark koydu ve belediye dahilindekibütün al›flverifl merkezlerinde bisik-let parklar›n› zorunlu k›ld›. Bizlerböyle baflar›l› örnekleri gördükçe di-¤er belediyelere de örnek gösteriyo-ruz. Mesela Samsun Çarflamba Bele-diyesi’ne gidip “Binan›z›n önüne bi-siklet park› laz›m” dedik. Önce dedi-ler ki “Bisikletliler nerede?” Sa¤a solada¤›n›k bir flekilde park ettiklerini vebunlar›n derli toplu bir yerde durma-

Türkiye’de bisiklet parklar›, bisikletyollar› çok s›n›rl› ama gene de azimlibir bisiklet afl›¤›ysan›z hâlâ baz›seçenekleriniz var. Tekrar MuratSuyabatmaz’a kulak veriyoruz

n Bisikletin kalite standartlar›n› iyiseçin. 100 liral›k Çin ve Hindistanparçalar›ndan oluflan bisikletlerdenalmay›n, yolda kalabilirsiniz.

n Asla trafikte eldivensiz, kasks›zbisiklet kullanmay›n. Sürekli sa¤fleritten gidin, banket boflluklar›n›kullanmaya çal›fl›n ama çok da kenarainmeyin. Bu sefer cam k›r›klar›, çamurve toz bisikletinize zarar verebilir.Normal araçlar›n geniflli¤i 1 metre 75santim. Otobüs geniflli¤i de 2 metre20 santim. Yollar›n geniflli¤i iseyaklafl›k 3 buçuk Onun için araçlar›nkenar›ndaki boflluklar asl›nda yeterli.

n Bisiklet kazalar› en çok kavflakgeçifllerinde olur. Bisiklet sürücülerineönerimiz, görünmez oldu¤unuzuvarsay›n. Geçifller için ya yaya yollar›n›kullan›n ya da arabalar›n geçifl seyriyavaflsa bisikleti önünüzdeki bagajkapa¤›n›n ortas›na hizalay›n. Yan›ndangeçmek zorundaysan›z sürücülerleaynadan göz temas› kurun ya da tamyan›na gidin ki sizi görebilsin.

AMAN D‹KKAT!



s›na ihtiyaç oldu¤unu söyledik. fiiflliörne¤ini anlatt›¤›m›zda da “Çok ko-lay, hemen yapar›z” dediler. Yol yap-mak külfetli oldu¤u için önce parkla-ra kaç bisiklet geliyor, ona bak›n. Yolyapt›¤›n›zda bu rakam yüz kat›na ç›-kacakt›r. En son ‹SPARK’la bu konudagörüfltük. Bostanc› ‹DO’nun otopar-k›na önce 10 bisikletlik bir park koy-duk, flimdi orada 65 bisiklet park ede-biliyor. Ayn› tarafta Günayd›n’›n oto-park›na da 20 bisiklet park edebili-yor. Bu ad›mlar baflar›ya ulafl›nca 81alternatif nokta daha belirledik. Bunoktalar›n 51’ine bisiklet konuldu.

Tabi bunlar buzda¤›n›n görünen k›s-m›. Bisiklet yolu da laz›m. Ayn› insan-lar bisiklet yolu dedi¤inizde “Sahildevar ya” diyor. Sahilde var ama orayanas›l ulafl›lacak? Kent içinde entegrebisiklet yolu yok. Sahile inifli sa¤laya-cak güvenli yollar yok. Sahillerdekiyollar›n amac› dekorasyon. Bizimamac›m›z bisikletin ulafl›m arac› ola-rak kabul edilmesi.

BBuu hheeddeeffii ggeerrççeekklleeflflttiirrmmeekk nnee kkaaddaarrmmüümmkküünn??Dünyadaki rakamlara bakt›¤›m›zdakent içi ulafl›m›n yüzde 50’sinin k›samesafe (3-6 km) oldu¤unu görüyorsu-nuz. Bu mesafenin tamam›n› bisikletlekatetmek mümkün de¤il. Burada he-deflenebilecek oran yüzde 25. fiu andabir ayl›k mavi kart yaklafl›k 100 TL. Üçmilyonluk nüfus ayda yüz lira tasarrufederse 300 milyon tasarruf eder. Y›ldayaklafl›k 4 trilyon eder. Bunu genel nü-fusa uygularsak tasarruf miktar› yak-lafl›k 20 trilyon olur. Dolay›s›yla dev-let de 6 trilyonluk petrol giderindenkurtulabilir. Bu arada bu kadar nüfusbedavadan egzersiz yapt›¤› için nor-malde buna harcayaca¤› paradan dakurtulacak.

YYeerreell yyöönneettiimmlleerriinn bbaaflflkkaa ssoommuutt pprroojjee--lleerrii vvaarr mm›› bbiissiikklleettlliilleerree yyöönneelliikk?? SSiizziinn--llee ddiiyyaallooggllaarr›› nnaass››ll??Bize bisiklet yolu için dan›flmaya gelenbelediyeler de var, “Ben yapt›m oldu”

diyenler de var. Mesela bizim görüflle-rimizi hiç önemsemeyip demode ol-mufl bir bisiklet yolunu devreye sokupbu yolu kullanacaks›n, diye dayatanbelediyeler var. Samsun Büyükflehir,Atakum, Giresun, Konya ve Antalyabelediyelerini pozitif örnek olarakgösterebiliriz. Samatya’da, daha önce-ki kavflak çal›flmalar› nedeniyle yok ol-mufl bir bisiklet yolu tekrar ortaya ç›-kar›ld›. Kavflak geçifllerini bypass ede-rek 10 km’lik bir bisiklet yolu elde et-tik. Bu hat Yenikap›’ya kadar uzan›yor.Samatya gibi kavflak düzenlemeleriMaltepe’de de yap›ld›. Gönlümüzdengeçen bu y›lki master plan›na bisikletyollar›n›n da eklenmesi ama maalesefflu anda bizi pek dinlemediler ve bele-diyeler sadece ana arterlerden sorum-ludur deyip, kestirip att›lar. Halbukibelli pilot alanlar›, Ataköy gibi, örüm-cek a¤› misali bisiklet yoluyla donat-mak gerekir. Böylece herkes günlükyaflam›nda bir noktadan di¤erine bi-sikletle ulaflabilir. Bu Beylikdüzü’nde

Ulafl›m

Avrupa Bisiklet Rotalar› A¤›EuroVelo, flu anda 45 binkilometreyi aflm›fl durumda.



Ulafl›m

de, fiiflli-Taksim hatt›nda da, Kurtköyveya Zeytinburnu’nda da yap›labilir.

BBiissiikklleettiinn bbiirr uullaaflfl››mm aarraacc›› hhaalliinnee ggeell--mmeessiinnddee nnee ggiibbii eennggeelllleerr vvaarr??Akl›n yolu bir, herkes her fleyin fark›n-da ama bir tek yöneticiler durumunfark›nda de¤il. Örne¤in enerji verimli-li¤i fuar›ndan yedi ay önce Enerji Ba-kanl›¤›’n› ziyaret ettim ve dedim ki:“Enerji Verimli¤i (ENVER) Projeniz çokgüzel ama bisikleti iflin içine nedenkatmad›n›z?”. Daha sonra Bakanl›kTÜ‹K’e bir anket yapt›rm›fl. Anketörlerevlere bizzat gitmifl. Bisikletle ilgilidört tane soru sormufllar. Hatta buyüzden müdürlerinden biraz f›rça ye-mifller. Sorulardan biri; bisiklet birulafl›m arac› m›d›r yoksa oyuncak m›?Kat›l›mc›lar›n sadece yüzde 33’üoyuncak demifl. Yüzde 66 ise bisikletulafl›m arac›d›r, demifl. Ben de EnerjiVerimlili¤i Fuar›nda Ulaflt›rma Bakan-l›¤› taraf›ndan düzenlenen paneldesöz ald›¤›mda “Hayat›n›n bir döne-minde bisiklet kullanm›fl olanlar elinikald›rs›n” dedim bütün eller kalkt›.“Bisiklet sevenler elini kald›rs›n” de-dim, gene herkes elini kald›rd›. “Ge-rekli altyap› olsayd› k›sa mesafe ulafl›-

m›n› bisikletle yapar m›yd›n›z” dedim,herkes evet dedi. Oturum baflkan› daUlaflt›rma Bakanl›¤› Strateji Gelifltir-me Daire Baflkan›yd›. O yüzden dedimki Türk halk›n›n yüzde 66’s› bisikletiulafl›m arac› olarak görüyor. Buradakikat›l›mc›lar›n hepsi bisikleti ulafl›marac› olarak kullanmaya haz›r amaUlaflt›rma Bakanl›¤› stratejilerine bi-siklet dahil de¤il. Bu iflte bir yanl›fll›kvar Bu çal›flmalar›m›z sonuç verdi ve

Çevre Bakanl›¤› bizi Ulaflt›rma Bakan-l›¤› ile ortak yapt›¤› bir çal›fltaya davetetti. Enerji Bakanl›¤›’n› içten fethettik.Bunu gibi baflka devlet kurumlar›ndanda dan›flmanl›k talepleri, ortak çal›fl-tay teklifleri var.

BBiizzee bbiirraazz ddaa EEuurrooVVeelloo iillee oorrttaakk ççaall››flfl--mmaallaarr››nn››zzddaann bbaahhsseeddeebbiilliirr mmiissiinniizz??Uzun ismi Avrupa Bisiklet Rotalar› A¤›olan EuroVelo, Avrupa Bisiklet Fede-rasyonunun en önemli projelerindenbiri. Sürdürülebilir turizm konusundada çok önemli çal›flmalar yap›yor.Özellikle Schengen vizesi kalkt›ktansonra bisiklet turizmi de yayg›nlaflt›.Avrupa’da kent içi ulafl›m d›fl›nda do¤aparkurlar› da var. Almanya’da do¤agezintisi yapmak istedi¤inizde 40 binkm’lik do¤a parkuru var. Bizde bir kmbile yok. Eurovelo’nun yol a¤› toplam-da 66 bin kilometreyi buluyor. Bunun45 bin km’si bitmifl durumda. ‹sterse-niz North Cape’den ç›kar, Atina ve K›b-r›s Rum Kesimi’ne veya Moskova’yakadar bisikletle gidebilirsiniz. fiu andavar olan 12 yolun d›fl›nda 13. yol hatt›üzerinde çal›fl›l›yor. Biz de bunun ça-l›fltaylar›na kat›ld›k. Do¤as›na el sü-rülmemifl eski demir perde ülkeleri tu-rizme kazand›r›lmak isteniyor. YolKuzey, Orta ve Güney bölümlerindenolufluyor. Güney bölümü Yunanistanve Bulgaristan’dan geçiyor, Karadenizs›n›r›nda bitiyor. Bu arada Avrupa Ko-misyonu’nun ilginç bir karar› var. Ma-kedonya ve Yunanistan aras›nda s›rfbisikletlilerin geçifli için özel bir güm-rük kap›s› aç›ld›. fiimdi de Bulgaristanve Türkiye s›n›r›na ayn› flekilde birgümrük kap›s› aç›lmas› söz konusu. Bukonuda ‹stanbul kilit noktalardan biriolacak çünkü 7 bin km’lik parkurdabafllang›ç ya da bitifl noktalar›ndan bi-ri olarak ‹stanbul veya Bulgaristan se-çeneklerini kullanacak bisikletli içinen yak›n, en büyük ve en ifllek havaala-n› Atatürk Havaliman›. m

Baz› belediyelerin yetkilileri, “Bizim sizeihtiyac›m›z yok, internetten debuluyoruz” diyor. Sonradan aray›p,“Biz park yeri yapt›k ama niye kimsekullanm›yor?” diye soruyor. Kullanmaztabii çünkü art›k bisikletlertekerleklerden de¤il, gövdedenkilitleniyor. Dolay›s›yla art›k tekerinvidalar›n› hafif gevfletip bisikletigötürmek mümkün yani bu park flekligüvenli de¤il. Bir keresinde debelediye binas›n›n arkas›nda ücra biryere tafl›nm›fl olan park yerini ön tarafatafl›tt›m. Önce itiraz ettiler: “Bütün günpersonel park edip dolduruyorotopark›”. Ben de dedim ki “Bak›n flu

anda saat 16:00. 16:30’da veznelerkapan›yor. 16:45’te bir bakal›m,bisiklet var m›” Gerçekten de 16:45’tebütün bisikletler gitmiflti. Yeride¤ifltirdikten sonra bir vatandaflasorduk “Nas›l buldunuz yeni parkyerini?” diye. “Kim yapt›ysa Allah raz›olsun. Atm›fllard› bizi ücra bir yere. Taarkadan yüz metre yürüyorduk” dedi.Esnaf oldu¤unu ö¤renince nedenarabas›yla gelmedi¤ini sordum.“Arabayla gelsem 20 milyon benzin,10 milyon otopark paras› ödeyece¤im.Park etmek için de iki saatdolanaca¤›m. Bisikletle gelir, bütün buiflleri 5 dakikada hallederim” dedi.

“Niye Arabayla Geleyim ki!”



Raporlama

SürdürülebilirlikRaporlar› Ne ‹fle Yar›yor?‹yi ya da kötü, sürdürülebilirlik raporlamas› sony›llarda belirli bir profesyonelli¤e eriflmifldurumda. Ancak bu sürecin raporlar› okuyanlar›nbeklentileriyle ayn› do¤rultuda olup olmad›¤› veraporlama sürecinin raporlama yapan flirketlerene flekilde fayda sa¤lad›¤› konusunda baz› soruiflaretleri halen mevcut. Bu soru iflaretleriningiderilmesi için KPMG, SustainAbility ve Futerrakurulufllar›n›n 2009 ile May›s 2010 aras›nda dünyaçap›nda yürüttükleri anket çal›flmas› ortaya çokçarp›c› bilgiler koyuyor.

Derleyen: Gülin KUTLUAY

raporlama 4/21/11 1:08 PM Page 88


ünümüzde dünyan›n önde gelen flirketleri ürün portföyleri-ni “yeflillendirdiklerini” veya sermayelerini art›r›rken kar-bon emisyonlar›n› yar›lad›klar›n› duyurmak için birbirleri

ile yar›fl›rken tedarikçilerinin de kendilerini bu yolculukta takip et-melerini istiyorlar. Ayn› durum sürdürülebilirlik raporlamas› için degeçerli. ‹lk finansal olmayan raporlar 20 y›l› aflk›n bir süre önce ya-z›l›yorken, raporlama sadece son 10 y›ld›r taahhüt ve performansyönetim arac› olarak kullan›l›yor. Bugün, ana y›ll›k raporlama süre-cine entegre olmakla birlikte sürdürülebilirlik raporlamas› gittikçeartan bir flekilde temel bir zorunluluk olarak de¤erlendiriliyor.

‹yi ya da kötü, sürdürülebilirlik raporlamas› son y›llarda profes-yonelleflmifl durumda. Ancak bu sürecin raporlar› okuyanlar›nbeklentileriyle ayn› do¤rultuda olup olmad›¤› ve raporlama süre-cinin raporlama yapan flirketlere ne flekilde faydal› olaca¤› konu-sunda baz› soru iflaretleri halen mevcut. Bu soru iflaretlerinin gi-derilmesi için KPMG ile SustainAbility ve Futerra’n›n yürütüp,Global Reporting Initiative’in (GRI) destekledi¤i bir anket çal›fl-mas› yap›lm›fl. 2009 ile May›s 2010 aras›nda yürütülen ve amac›flirketlerin sürdürülebilirlik performanslar› üzerine raporlamayapma nedenlerini kavramak ve bu raporlar›n fleffafl›¤›n›, sorum-lulu¤unu güçlendirmek olan anket, 5000’den fazla Raportör veOkurun kat›l›m›yla gerçeklefltirilmifl. 90’dan fazla raporlama ku-ruluflunun yer ald›¤› ankete yüzde 73’ü Brezilya’dan, yüzde 10’uHindistan’dan ve yüzde 5’i Amerika’dan olmak üzere toplam 5227okur kat›lm›fl bulunuyor. Raporlaman›n daha iyi anlafl›labilmesiiçin Raportörler üç adet çoktan seçmeli soruya cevap verirken,Okuyuculara -üçü Raportörlere sorulan sorularla ayn› olmak üze-re- 12 adet çoktan seçmeli soru sorulmufl.

Rapor Nedir?Sözkonusu ankette raporlama bir bütün olarak ele al›nm›fl. Raporla-ma, sonuç raporunun oluflturulmas›, veri toplama, gereklili¤in be-lirlenmesi, paydafllar› dahil etme ve farkl› araçlarla bilginin da¤›t›l-mas›n›n dahil oldu¤u bir süreçten olufluyor. Tüm bu prosesin bir ç›k-t›s› olan “Rapor” bas›l› bir doküman veya etkileflimli bir araç gibi çe-flitli formlar alabiliyor.

Ankette “Okur” olarak adland›r›lanlar, bir kuruluflun raporlamaç›kt›s› ile iliflkisi olan her bir paydafl› ifade ediyor. Bu iliflki “derinle-mesine okumak”tan, bir flirketin web sayfas›ndaki sadece belirli birö¤eyi gözden geçirmeye kadar farkl› flekillerde olabiliyor. Anketekat›lanlar ortalama olarak üç adet rapordan biraz fazlas›na bakm›fl-ken, en verimli Okurlar›n ise (%5) bir y›lda 10 ile 20 aras›nda raporokudu¤u ortaya ç›k›yor.

Sözkonusu anketin sonuçlar› Raportörlere ve standart koyucula-ra raporlama tekniklerini yavafl yavafl gelifltirmek için iflaretler vebak›fl aç›s› sunuyor. Bununla birlikte anketten edinilen izlenimler,raporlaman›n etkisini de¤erlendirme konusunda iki anahtar soruortaya koyuyor:

G



1- Raporlar bu kadar az okunurkenve önemli bölgesel farkl›l›klar varkenacaba küresel bir perspektif belirlene-bilir mi?

2- E¤er Okurlar sadece az miktardaraporu gözden geçirirse, RCA ve di¤er-leri gibi halka aç›k oylama metodoloji-leri “en iyi Raportör”ü do¤ru olarakseçebilir mi?

1- Raporlaman›n Gelece¤i KüreselSözkonusu raporun ilk sonucu hem he-yecan verici hem de tart›flma yarat›c›.Rapora göre Avrupa ve Kuzey Ameri-ka’n›n y›llar süren üstünlü¤ünden son-ra di¤er ülkeler de art›k ciddi flekildeyar›fla dahil olmufl durumda. 2008 y›-l›nda yap›lan ankette, ankete cevap ve-ren 2000 adet okurun yar›s› Bat› Avru-pa’danken, sözkonusu ikinci ankettesadece Brezilya’dan kat›lan 3700 okuranketin yüzde 70’ini oluflturuyor. HalenAvrupa ve ötesinden önemli miktardakat›l›m olsa da, Brezilyal›lar›n kat›l›mc›say›s›ndaki muazzam art›fl bu kat›l›m›önemsiz k›lm›fl gözüküyor. Brezilya gibiÇin (4 kat) ve Hindistan (20 kat) kat›-l›mlar› da artm›fl durumda. Kültürelstandartlar, dil ve teknolojiye eriflim buokurlar›n raporlamaya karfl› tav›rlar›n›etkiliyor görünse de sadece say›lar üze-rinden konuflulacak olursa, BRIC (Bre-zilya, Hindistan, Çin) raporlar›n›n çokfazla potansiyel okuyucusu oldu¤u söy-lenebilir. Son 3 y›lda, Brezilya’dan GRIRaporlar Listesi’ne kaydedilen raporsay›s› ikiye katlanm›fl durumda. KezaÇin GRI Raporlar Listesi’nde 2009’da24. s›radayken, 2008-2009 aras›ndakisay›y› 3’e katlayarak 8. s›raya yüksel-mifl. 2008’de yap›lan ankette kat›l›m›nço¤unun Bat› Avrupa’dan olmas›, son15 y›lda sürdürülebilirlik raporlamas›n-daki geliflme ve ivmeyi göz önüne al›ncaflafl›rt›c› bir sonuç de¤il. Ancak ilerideyap›lacak anketlerde, kat›l›m›n ço¤un-lu¤unun Avrupa d›fl›ndan olaca¤› bekle-niyor.

Raporlama

Sektörlere göre Raportörler

Finansal Hizmetler

Di¤er

Enerji Hizmetleri

Enerji

Perakendeciler

Yeme & ‹çme Ürünleri

Dernek/Vak›f Hizmetleri

Havac›l›k

Telekomünikasyon

‹nflaat

Teknoloji Donan›m

Orman & Kâ¤›t Ürünleri

Sektörlere göre “Okur”lar

Büyük Ölçekli ‹flletmeler

Araflt›rma/Akademik Ürünler

Yat›r›m/Finansal Analiz

Bireysel Çal›flanlar

Ulusal Kamu Kurulufllar›

Dan›flmanl›k Firmalar›

Ulusal Sivil Toplum Kuruluflu

Ulusal Sendika

Küçük Ölçekli ‹flletmeler

Orta Ölçekli ‹flletmeler

Ankette “Okur” olarak adland›r›lanlar, bir kuruluflunraporlama ç›kt›s› ile iliflkisi olan her bir paydafl› ifade

ediyor. Bu iliflki “derinlemesine okumak”tan, bir flirketinweb sayfas›ndaki sadece belirli bir ö¤eyi gözden geçirmeye

kadar farkl› flekillerde olabiliyor.



2- Raporlaman›n Amac› PerformansGünümüzde birçok kurulufl “nedensürdürülebilirlik üzerine raporlamayapal›m?” sorusunu soruyor. Asl›ndasorunun basitli¤i önemini gizliyor. Busoruya cevap verebilmek için konununmuhatab› her iki taraf› da göz önündebulundurmak gerekiyor: Raporlar› ya-zanlar (Raportörler) ve raporlar› oku-yanlar (Okurlar). Rapor yazanlar veritoplamak ve farkl› araçlarla sürdürü-lebilirlik performanslar›n› sunmakiçin finansal ve di¤er kaynaklar›n›harcarken, Okurlar uzun ve de¤erli va-kitlerini raporlar› okumakla ve bilgiyikullanmakla geçiriyorlar.

Sözkonusu anketin cevaplar› incele-nirken iki flafl›rt›c› sonuç ortaya ç›k›-yor. Bunlardan birincisi kanunlar›nsürdürülebilirlik gündeminin ilerletil-mesinde önemli bir etken olmad›¤›.Raportörlere kurulufllar›n neden sür-dürülebilirlik raporlamas› yapmalar›gerekti¤ine inand›klar› soruldu¤unda,kanun bask›s›n›n çok düflük seviyeler-de (sadece %4) kald›¤› gözlemleniyor.‹kinci olarak, itibar da düflük puanla-nan motivasyon flekillerinden. TümOkurlar›n sadece yüzde 3’ü itibar ris-kinin esas raporlama nedenleri oldu-¤unu belirtmifller ve Raportörlerle bukonuda hemfikirler. Kendilerini “da-n›flman grup” olarak adland›ran Okur-lar ise hem kanunlar›n hem de itibarriskinin raporlama için önemli bir mo-tivasyon oldu¤u konusunda ayn› fikir-de de¤iller. Sözkonusu grup d›fl bask›-y›, kurulufllar›n kendilerine veya di¤erOkurlara göre daha fazla önemli birkonu olarak ele al›yor. Çünkü yüzde9’u raporlama nedeni olarak “kanun-lara uyma” seçene¤ini iflaretlemifl. An-cak daha fazla bir k›s›m (%10) “rapor-lama yapmamadan kaynaklanan iti-bar riskini önleme” veya “ paydafl bek-lentilerini karfl›lama” (%31) seçenek-lerini seçmifller. Burada yüzde 31’likpayla ikinci cevap dan›flmanlar›n pay-

dafllar›n beklentilerinin önemli oldu¤ukonusunda Raportörlerle hemfikir ol-duklar›n› gösteriyor.

Anketten ç›kan di¤er önemli so-nuçlardan biri, daha iyi performansiste¤inin raporlamay› güdümledi¤i.Hem Okurlar hem de Raportörler, ra-porlama amaçlar› için ilk iki s›rada“dahili prosesleri gelifltirmek” ve“sürdürülebilirlik performans›n›nizah edilmesi” oldu¤unu belirtmifller.Okurlar›n görmek istedikleri ilk ve enönemli fley, performans izah›; üçünüparti onaylar›, yönetmelikler ya dastandartlar› sa¤lamak için kutular›

iflaretleme de¤il. Okurlar, belirli ko-nularda zamanla aç›kça ilerleme gös-teren sa¤lam veri, amaçlara ulaflmakiçin sabit faaliyet performans› ve sonolarak sürdürülebilirlik ve ifl strateji-si aras›nda aç›k bir ba¤lant› istiyor-lar. Ülke baz›nda ise ilginç farkl›l›klarortaya ç›k›yor. Örne¤in Amerikal›lariçin öncelik sabit faaliyet performan-s›yken, Brezilyal›lar genellikle sa¤-lam veri okumayla ilgileniyorlar.Okurlar›n az bir k›sm› (%15) raporla-may› flirketleri k›yaslamak için kulla-n›yorlar. Bu sonuç, özellikle amac›her flirketin ölçülebilir ve karfl›laflt›r›-

Bir kurulufl sizce neden sürdürülebilirlik raporlamas› yapmal›?

Okurlar

Raportörler

Sürd

ürül

ebilir

lik p

erfo

rman

s› ve

faal

iyetle

rinin

hes

apla

nmas

›

Perfo

rman

s› ar

tt›rm

ak iç

in k

urum

içi s

üreç

lerin

gel

ifltiri

lmes

i

Sürd

ürül

ebilir

lik p

erfo

rman

s› iç

in

payd

aflla

rla b

ir ar

aya

gelm

ek

Sürd

ürül

ebilir

lik p

erfo

rman

s

yöne

timin

i aç›

klam

ak

Payd

aflla

ra s

ürdü

rüle

bilir

likte

ki

bafla

r›lar

›n› d

uyur

mak

Payd

aflla

r›n b

ekle

ntile

rini

karfl

›lam

akKa

nunl

ara

uym

ak

Rapo

rlam

a ya

pam

amak

tan

kayn

akla

nan

itibar

risk

lerin

i önl

emek

Raportörlere kurulufllar›n neden sürdürülebilirlikraporlamas› yapmalar› gerekti¤ine inand›klar›

soruldu¤unda, kanun bask›s›n›n çok düflük seviyelerde(sadece %4) kald›¤› gözlemleniyor.



labilir raporlama yapabilmesi için iz-leyebilece¤i tutarl›, planlanm›fl birçerçeve sunmak olan GRI ve G3 yö-nergesi göz önüne al›nd›¤›nda çok il-ginç. Sözkonusu rapora göre en üret-ken okurlar olan Dan›flmanlar sürdü-rülebilirlik raporlar›n› flirketleri kar-fl›laflt›rmak için kullan›yorlar (%33).Bu da bizi yat›r›mc›lara getiriyor. Ra-pora göre di¤er paydafllara k›yaslayat›r›mc›lar sürdürülebilirlik rapor-lar›n›n önemsiz okurlar›. Yüzde 5’liktoplam ortalamaya k›yasla sadeceyüzde 3’ü y›lda 10 veya daha fazla ra-por okuyor. Bu sonucu birkaç flekildeyorumlayabiliriz; örne¤in yat›r›mc›-lar, “kaynak” raporlar›, toplanm›fl ve-riler, karfl›laflt›rmalar veya endüstris›ralamalar›ndan daha az kullan›l›-yorlar diyebiliriz.

3- Raporlama Paydafl Yükümlülü¤üDe¤ildirSözkonusu ankete göre Okurlar ve Ra-portörler raporlaman›n temel amac›olarak performansa öncelik tan›makkonusunda hemfikirler. Yükümlülükkonusunda ise ana farkl›l›klar ortayaç›kmaya bafll›yor. Anket sonuçlar›nagöre Raportörlerin üçte biri paydaflla-r›n beklentilerini karfl›lamak için ra-porlama yap›yorlar. Kendileri de ayn›zamanda paydafl olan okurlar ise, flir-ketlerin neden raporlama yapmas› ge-rekti¤i konusunda yükümlülü¤ü sonüç s›raya koyarak buna karfl› geliyor-lar. Paydafllar›n beklentileri tabii kiönemli ancak, raporlaman›n okurlar›

Raporlama

Afla¤›dakilerden hangileri bir kuruluflun sürdürülebilirlik taahhüdüneve stratejisine güvenmenizde ilk üç etkenden biridir?

Toplam dünya ortalamas›

Brezilya

Hindistan

ABD

Faal

iyet

kay

d›Sa

¤lam

per

form

ans

veris

i‹fl

stra

tejis

iyle

ba¤

lant

›St

rate

jik h

edef

ler

Üçü

ncü

tara

f güv

ence

siPa

ydafl

fiki

rleri

Uzm

anla

r pan

eli

Ödü

ller

Etki

lenm

em

Kuru

luflla

r›n b

elirli

kon

ular

›

nas›l

yön

ettik

lerin

i anl

amak

Kuru

luflla

r›n s

ürdü

rüle

bilirl

ikle

ilgili

belirl

i kon

ular

› nas

›l

gerç

ekle

fltird

ikler

ini a

nlam

ak

Bir k

urul

uflun

gen

el e

tkisi

ni a

nlam

ak

Bir k

urul

uflun

pay

daflla

r›n› a

nlay

›p

anlam

ad›¤

› ve

onlar

la bi

rlikte

har

eket

edip

etm

edi¤

i kon

usun

da fi

kir e

dinm

ekKu

rulu

fllar›

karfl

›laflt

›rmam

a

yard

›mc›

olm

as›

Tüm Okurlar

Sürdürülebilirlik raporlar›na dan›flmak istemenizin esas sebebi nedir?

Rapora göre en üretkenokurlar olan Dan›flmanlar

sürdürülebilirlikraporlar›n› flirketlerikarfl›laflt›rmak içinkullan›yorlar (%33).

Bu da bizi yat›r›mc›laragetiriyor.



memnun edecek bir araç de¤il perfor-mans izah› oldu¤unu da unutmamakgerekiyor. Ankete kat›lan Raportörle-rin yüzde 57’si raporlama nedenleriolarak ilk üç s›raya “paydafllarla ba¤-lant›” seçene¤ini koyuyorlar. Buna ila-veten, okurlar›n yüzde 17’si raporla-may›, bir kurulufl ile nas›l daha fazla iflbirli¤i yap›labilece¤i konusunda bilgikayna¤› olarak kulland›klar›n› iddiaediyorlar. Bütün bunlara bak›ld›¤›nda,raporlaman›n etkili bir paydafl ba¤la-ma arac› oldu¤u genel kan›s›n›n kesin-likle sorgulanmas› gerekti¤i sonucuortaya ç›k›yor.

4- Raporlama Güvenilirdir2006 y›l›nda Eldman Trust Barometertaraf›ndan bulunan en etkili güvenfaktörleri kurulufllar›n ürün ve servisperformans›n›n nas›l oldu¤u ve müfl-teri hizmetlerinin nas›l iflledi¤iydi.2010’da ise fleffaf ve dürüst uygulama-lar en önemli kriterler haline gelmifldurumda.

Sürdürülebilirlik Raporlamas›n›nrolü, bir kuruluflun fleffaf ve net birresmini ortaya koymakt›r. Sözkonusuanketin önemli bir parças› raporlama-n›n hangi yönüyle paydafllarda güvenoluflturup, hangi yönüyle bunun aksi-ne sebep oldu¤unu ortaya koymak ola-rak gözüküyor. Sonuçlara göre, okur-lar›n yüzde 90’› raporlamay› gözboya-ma olarak nitelendirmiyor. Raporlama“sadece gözboyama” olamayaca¤›nagöre, burada esas soru raporlaman›nbir flirketin sürdürülebilirlik geliflimi-ni tam olarak resmedip etmedi¤i. An-kete göre, okurlar›n yüzde 59’u rapor-laman›n kuruluflun neyi önemli buldu-¤unu gösterdi¤i ifadesine “kat›lm›fl”veya “kesinlikle kat›lm›fl”. Ancakokurlar›n sadece yüzde 10’u, raporla-man›n kurulufl hakk›nda tam bir resimortaya koydu¤una inan›yor. Di¤er pay-dafl gruplar›na nazaran yat›r›mc›larise performans verilerine çok daha

fazla önem veriyor. Yat›r›mc›lar›nyüzde 70’i bir kuruluflun sürdürülebi-lirlik taahhüdüne güvenmek konusun-da performans verilerini birinci faktörolarak seçmifl durumda. fiafl›rt›c› birflekilde, iflçi kurumlar›, kamu dairelerive derecelendirme ajanslar›ndan ge-len cevaplar›n yüzde 74-78 kadar›nagöre, bu grup okur sa¤lam performansverilerini her fleyin üstünde tutuyor.Okurlar ise sürdürülebilirlik anlam›n-da performans›n güven için çok önem-li oldu¤u konusunda hemfikirler. Bukonudaki cevaplar da yine bölgeselolarak farkl›l›klar gösteriyor.

5- Standartlar ÖnemlidirAnkete göre daha fazla güven teminedebilmek için kurulufllar›n cevapvermesi gereken en mant›kl› soru“performans ile sürdürülebilirlik ve iflstratejisi aras›ndaki ba¤lant› en iyinas›l sa¤lan›r?” olmal›. Ba¤›ms›zstandartlar bu sorunun cevab›ndaaç›k bir rol oynuyor çünkü standartlargüven oluflturmada önemli bir etken.Anket sonuçlar›na göre, okurlara sür-dürülebilirlik raporlar›nda standart-lar›n (GRI K›lavuzu gibi) etkisini de-¤erlendirmeleri istendi¤inde, yüzde35’i “geliflmifl kaliteyi”, yüzde 26’s› ise“fleffafl›¤›” seçmifl gözüküyor. ‹lginçbir flekilde “karfl›laflt›rma yapabil-mek”, Okurlar›n yüzde 20’sinden ge-len oylarla üçüncü s›rada yer al›yor.Ancak bu sonuçlar sürdürülebilirlikraporlar›n› en çok kullanan dan›fl-manlarca verilen cevaplarla çelifliyor.Dan›flmanlar, GRI’n›n müflterilere birk›lavuz sundu¤unu düflünüyorlar.Okurlar da standartlar› kullanman›nkarfl›laflt›rmay› kolaylaflt›rd›¤›na ina-n›yorlar. Sonuçlar yine bölgesel ola-rak de¤ifliklikler gösteriyor. Örne¤inyüzde 26’l›k genel ortalamaya karfl›n,Amerikal› okurlar›n sadece yüzde 19’ustandartlar›n fleffafl›¤› gelifltirdi¤inibelirtiyor.

Kal

iteyi

artt

›r›r

fief

fafl›

¤› a

rtt›r›

rK

arfl›

laflt

›rmay

›m

ümkü

n k›

lar

K›la

vuzl

uk s

a¤la

rD

iyal

ogu

gelifl

tirir

Her

hang

i bir

de¤i

flikl

ik y

arat

maz

Tüm Okurlar

Sizce GRI gibi standartlar›nsürdürülebilirlik raporlamas›üzerindeki en önemli etkisi nedir?

Sürdürülebilirlik raporlaman›z›nbaflar›s›n› ölçen kriterler nelerdir?

Raporlaman›n sonucu olaraksürdürülebilirlik hedeflerine ulaflmayado¤ru kurumiçi geliflme

Resmi kurumlarca onay (ödüller veyaiyi puanlamalar gibi)

Kuruluflumuzla ba¤lant› kurmak içinpaydafllar›n raporlamay› kullanmas›

Okurlar ve/veya medyadan olumlu izlenimler

Di¤er

Okurlardan sürdürülebilirlikraporlar›nda standartlar›netkisini de¤erlendirmeleriistendi¤inde, yüzde 35’i

“geliflmifl kaliteyi” seçiyor.



6- Her Güvence Eflit De¤ildir“Baflka hangi faktörler raporlamay›etkiler?” sorusunun yan›tlar›nda aklagelen di¤er bir konu da güvence. Bi-lindi¤i üzere raportörler raporlar›nbaflar›l› addedilebilmesi için haricimakamlarca geçerli k›l›nmas›na ihti-yaç duyuldu¤unun çoktan fark›nda-lar. Sözkonusu ankete göre Raportör-lerin 2/3’ünden fazlas› harici onay,pozitif geribildirim veya raporun kul-lan›m›n› ana baflar› faktörü olarakgösteriyorlar.

Harici teminat›n ticarette güvenioluflturmak için katk› sa¤lay›c› bir fak-tör oldu¤u oldukça aç›k. Anket sonuç-lar›na göre bir kuruluflun sürdürülebi-lirlik taahhüdünde neyin güven olufl-turdu¤u soruldu¤unda okurlar›n yüzde80’i ilk üç seçimlerini “harici bir katk›”seçene¤inden yana kullan›yorlar.

Üçüncü taraf güvencesi harici geribil-dirim mekanizmalar›n›n tümü içindeen yüksek puan› al›yor. Paydafl fikirleride bunu yak›ndan takip ediyor. Di¤ercevaplarda oldu¤u gibi burada da böl-gesel olarak çok belirli farkl›l›klar göz-leniyor.

Sürdürülebilirlik raporlar›n›n okun-mad›¤› veya kullan›lmad›¤› fleklindeyak›nan kurulufllar›n, hiçbir geribildi-rim almad›klar› sürece düzenli rapor-laman›n nas›l bir faydas› oldu¤unu sor-gulamalar› gayet do¤al. Ancak okurlar

geribildirimde bulunma zorunlulu¤uhissetmiyorlar. Ankete göre okurlar›nsadece yüzde 20’den daha az bir k›sm›geribildirimde bulunuyor. Bu da göste-riyor ki, raporlama nadiren kurulufllar-la iki tarafl› bir diyalog fleklinde sonuç-lan›yor. Ancak bu, okurlar›n raporlar-dan ald›klar› bilgilere göre hareket et-medikleri anlam›na gelmiyor.

Sürdürülebilirlik raporlar›n› nas›lkulland›klar› soruldu¤unda okurlar›nyar›s›ndan fazlas› (%56’s›) raporlar›ürün ve servisler konusunda bilgi al-mak için; kalan yar›s› ise yat›r›m kara-r› vermek için kulland›¤›n› belirtiyor.Di¤er bir ilginç noktaysa, raporlama-n›n kendisinin bile okurlar›n düflünce-lerini olumlu yönde etkilemesi. Rapor-laman›n kendisini iyi performans yö-netimi için bir arac› olarak görenokurlar (%97), sa¤lam performans ve-risi temin etmeyi, yap›lan ifllerin temizbir kayd›n›n tutulmas›n› ve ifl strateji-siyle ba¤lant› sa¤lanmas›n› kuruluflla-r›n sürdürülebilirlik taahhütlerine gü-venmelerindeki ilk üç faktör olarak ta-n›ml›yorlar. Bu durumda okurlar›nyüzde 60’›n›n sürdürülebilirlik raporuokuman›n kendileriyle kurulufl aras›n-daki iliflkiyi ve kurulufla olan ba¤l›l›k-lar›n› pozitif yönde etkiledi¤ini ilerisürmeleri hiç de flafl›rt›c› gözükmüyor.

7- Okurlar Birbirlerini EtkilerAnket sonuçlar›na göre okurlar›n nere-deyse yar›s› (%45) sürdürülebilirlik ra-porlar›ndaki bilgiyi bak›fl aç›lar›n› veyafikirlerini di¤erleriyle paylaflmak içinkullan›yorlar. Bu demek oluyor ki, ku-rulufl rapor hakk›nda geribildirim al-mazken, raporun okurda yaratt›¤› etkidi¤erleriyle paylafl›labiliyor. Diyalog-larda yine ülkelere göre önemli de¤i-fliklikler göze çarp›yor. Örne¤in, rapor-lar› daha çok diyalog kurmak için kul-lanan (%54) Çinli okurlar›n sadece yüz-de 22’si raporlar› istihdam veya fon f›r-satlar› için kullan›yor (toplamda %36).

Raporlama

Okurlar sürdürülebilirlik raporlar›ndan elde ettikleri bilgiyi nas›l kullan›yorlar?


Brezilya

Çin

Hindistan

ABD

Kur

ulufl

un ü

rünl

erin

in/

hizm

etle

rinin

kul

lan›

m›

hakk

›nda

kar

ar v

erm

ek iç

inYa

t›r›m

/ ne

gatif

yat

›r›m

kara

rlar›n

› ver

mek

için

Bafl

kala

r›yla

fiki

r pay

lafl›

m› i

çin

Kur

ulufl

la il

erid

e ku

rula

cak

diya

loga

kar

ar v

erm

ek iç

in‹s

tihda

m v

eya

fon

aram

aka

rar›

verm

ek iç

inAr

aflt›r

mad

a ku

llanm

ak iç

inG

erib

ildiri

mde

bul

unm

ak iç

in

Bel

irli b

ir am

ac›m

yok

Raporlar› nas›l kulland›klar›soruldu¤unda okurlar›n

yüzde 56’s› raporlar› ürün veservisler konusunda bilgi

almak için kulland›¤›n›söylüyor.



Raporlama

Hindistan’da ise raporlar çok yo¤unolarak yat›r›m/negatif yat›r›m karar-lar›n› belirlemek için kullan›l›yor(%66). Ancak Hintli okurlar›n ço¤un-lu¤u (%60) di¤erlerine bireysel rapor-lardan da bahsediyorlar.

8- Raporlama Davran›fllar› De¤ifltirirAnkete göre “Okur” diye adland›r›langrup, raporlama yapan kurulufllar›nürünlerini ve servislerini sürdürülebi-lirlik raporlar›na göre al›yor, yat›r›myap›yor veya ifl ar›yorlar. Ayn› okurlarraporlamay› kurulufllar›n tutumlar›-n›n de¤iflmesi için bir araç olarak ele

al›yorlar. E¤er raporlama kurulufllar›ntutumlar›n› aç›kça de¤ifltiriyorsaOkurlar›n tutumlar›n› nas›l de¤ifltirir?Ankete göre sürdürülebilirlik raporla-mas› sürdürülebilirlik konular›nda fi-kirlerini belirterek (belirli kurulufllard›fl›nda), belirli bir kurulufl hakk›ndagörüfllerini belirterek ve tutumlar›ndakesin bir de¤iflikli¤i tetikleyerek pay-dafllar› önemli ölçüde etkiliyor.

Görünen o ki, okurlar›n yüzde 60’›bir sürdürülebilirlik raporunu oku-maktan pozitif yönde etkilenmifl ve okurulufla olan ba¤l›l›¤›n› artt›rm›fl.Sürdürülebilirlik raporu, okurlar›n tek

bir flirketle olan “iliflkilerini” (%60) ve-ya bak›fl aç›lar›n› de¤ifltirmekten(%36) ziyade, belirli konularda fikirle-rini de¤ifltirmifl (%53) veya fark›nda-l›klar›n› artt›rm›fl (%65) gözüküyor.Buna ilaveten okurlar›n yar›s›ndanfazlas› (%53) sürdürülebilirlik raporuokuyarak sürdürülebilirlik konular›-n›n önemi hakk›ndaki düflüncelerinide¤ifltirdi¤ini belirtiyor. Sözkonusuankette Okurlar›n yaklafl›k olarak yüz-de 40’› tüketici olarak davran›fllar›n›de¤ifltirdiklerini ve ayn› zamanda ne-redeyse 1/3’ü sürdürülebilirli¤e katk›sa¤lamak için harekete geçti¤ini belir-tiyor. Buna ilaveten Okurlar›n yüzde50’sinden fazlas› raporlar›, bir flirketinürünlerini veya hizmetlerini kullan›pkullanmamak ve yat›r›m kararlar› al-mak için kulland›klar›n› belirtiyor ki ifldünyas› için bunlar›n çok önemli ka-rarlar oldu¤u aflikâr. Okurlar aras›n-daki bu tablo yine yaflan›lan bölgeyegöre farkl›l›klar gösteriyor. m

Bir kuruluflun sürdürülebilirlik raporunu okumak uzun vadede tutum vedavran›fllar›n›z› nas›l etkiledi?


Brezilya

Çin

Hindistan

ABD

Bel

irli b

ir se

ktör

de

sürd

ürül

ebilir

lik k

onus

unda

fark

›nda

l›¤›m

› artt

›rd›.

Bu

kuru

lufla

ola

n

ba¤l

›l›¤›m

› artt

›rd›.

Sürd

ürül

ebilir

lik k

onul

ar›n

›n

önem

i hak

k›nd

aki

düflü

ncel

erim

i artt

›rd›.

Sürd

ürül

ebilir

tutu

mum

u

artt›

rara

k/az

alta

rak

tüke

tici

olar

ak d

avra

n›fll

ar›m

› de¤

ifltir

di.

Kuru

msa

l per

form

ans

görü

flüm

ü de

¤iflt

irdi.

Sürd

ürül

ebilir

lik g

ünde

min

e

katk

›da

bulu

nmak

için

bafl

kaad

›mla

r att›

m.

Hiç

bir d

e¤ifl

iklik

yar

atm

ad›.

Kuru

lufla

ola

n ba

¤l›l›¤

›m› a

zaltt

›.

KPMG Sustainability, 146 ülkedebulunan global bir denetleme, vergi vedan›flmanl›k firmas› olan KPMG’nin birparças›. Sürdürülebilirlik,sürdürülebilirlik stratejileri ve geliflimi ileiklim de¤iflikli¤i üzerine dan›flmanl›khizmeti veren flirket Hollanda’dakurulu. 1978 y›l›nda kurulan ve tümdünyada ofisleri bulunan SustainAbilityise sürdürülebilir dönüflüm konusundastratejik dan›flmanl›k hizmeti veren birkurum. GRI ise (Global ReportingInitiative), sürdürülebilirlikraporlamas›n›n ve tüm kurulufllardaÇevresel, Sosyal ve ‹dari fleffafl›¤›nyürütülmesini amaçlayan a¤ tabanl› birsivil toplum kurulufludur. Futerra isekurumsal sorumluluktan iklimde¤iflikli¤ine kadar genifl birperspektifte sürdürülebilir iletiflimsistemi ajans› olarak faaliyetgöstermektedir.

Raporu Haz›rlayanlar:

Okurlar›n %50’sinden fazlas› raporlar›, bir flirketinürünlerini veya hizmetlerini kullan›p kullanmamak veyat›r›m kararlar› almak için kulland›klar›n› belirtiyor.



Ekosistem

permakultur 4/21/11 1:17 PM Page 98


Evladiyelik ‹nsan YerleflimleriEvladiyelik ‹nsan Yerleflimleri

PPEERRMMAAKKÜÜLLTTÜÜRRPPEERRMMAAKKÜÜLLTTÜÜRRKendine yeterli, d›flar›danenerjiye ihtiyaç duymayan; bütünç›kt›lar›n yine sistem içindede¤erlendirilebildi¤i, dolay›s›ylaat›k üretmeyen ve enerjininazami verimlilikte kullan›ld›¤›sistemler kurmak mümkünmüdür? Permakültür ö¤retisi veprati¤i buna evet diyor ve “çölübile yeflertebilecek” alternatifleröneriyor…

YYaazz››:: HHiirraa DDOO⁄⁄RRUULL



as›l da böbürlenmifltik ama!18. yüzy›ldaki bilimsel ilerle-meler sanayi devrimiyle de

birleflince, bir anda kendimizi yeryü-zündeki tek ak›ll› yarat›k ilan ediver-mifltik; art›k yeni ilahlar, yeni efendi-ler bizlerdik. 50 katl› binalar dikebili-yor, uçaklar uçurabiliyor, dünyan›n birucundan di¤erine bir iki günde ulafla-biliyor, kilometrelerce derinliklerdenyak›t ç›kartabiliyorduk. Dünya bizimtapulu mal›m›zd› art›k, elimizin ulafla-bilece¤i her kar›fl alan bizimdi.

Hediye oyuncaklarla kendisindengeçen çocuklar misali süper trenlerle,internetle, elektrik santralleriyle, ro-botik seri üretim tezgahlar›yla kendi-mizi öyle kaybetmifl durumday›z ki; neflimdiyi, ne gelece¤i düflünmeksizinkesiyor, y›k›yor, yok ediyor, h›rsla elle-rimizi ovuflturarak canl› cans›z önü-müze gelen her fleyi ezip geçiyoruz.

Peki, madem bu kadar ak›ll›y›z, do-¤an›n say›sal denklemlerini uzay ge-milerini Mars’a yumuflak flekilde in-dirmek için kullanabiliyoruz; ifl do¤aldengelerle uyumlu, evladiyelik yerle-flimler ve üretim sistemleri kurmaya,pay sahibi olan herkesin keyfini sü-rebildi¤i bir toplumsal ekonomiplanlamaya gelince niye böyle gözü-nü kan bürümüfl yabanilere dönüflü-yoruz?

Hesaps›z kitaps›z, s›n›r tan›maks›-z›n büyümenin gerek yeryüzündekigenel denge ve di¤er canl› türleri, ge-rekse toplumsal huzur aç›s›ndan ge-tirdi¤i büyük tehlikelere 1960’lardanberi genel olarak “ekolojist” diye tabiredebilece¤imiz pek çok kifli, oluflum vehareket dikkat çekiyor. 50 y›ld›r yap›-lan uyar›lar›n hemen hepsi bugün tümriskleriyle kap›m›za dayanm›fl durum-da: Çölleflme, kurakl›k, g›da krizleri,nesli tükenen canl› türleri, buzullar›nerimesi, afl›r› nüfus ve tüketim art›fl›,geri dönülemez çevre kirlili¤i, korkunççevre felaketleri, iklimdeki dengesiz-

likler ve bütün bunlar›n sonucundayaflanan toplumsal çalkant›lar…

Permakültürün Ortaya Ç›k›fl›Bu yaz›da, en kapsaml› ekolojist yakla-fl›mlardan birini gelifltirmifl olan, sa-dece bir do¤a korumac›l›¤› anlay›fl›olarak de¤il, g›da üretimi, yerleflimler,

enerji kullan›m›, ekonomi, toplumsalyaflam gibi insan hayat›n›n temel un-surlar› üzerine de pek çok somut veuygulanabilir öneriler getirip uygula-yan bir anlay›fl olarak Permakültürütan›tmaya çal›flaca¤›m.

Permakültür fikri, 1970’lerde BillMollison’›n özellikle sürdürülebilir

Ekosistem

N

Bill Mollison 1928’de Tazmanya’dado¤du. Bitki ve hayvanbilimci olarakakademik çal›flmalar yapt›. ‹nsan vecanl› topluluklar› için y›k›c› sonuçlardo¤uran siyasi iktidarlara karfl› ’68 vesonras›nda çeflitli gösterilerekat›ld›ktan ve “tafl atmak ve ba¤›r›pça¤›rmakla” hiçbir yerevar›lamayaca¤›n› gördükten sonraormanda ›ss›z bir çiftli¤e yerleflti.Burada y›llarca do¤an›n iflleyifl tarz›n›gözlemledi ve bu tarz› taklit edenbahçe tasar›mlar› denedi. Yazd›¤›“Permaculture One” (1978) ve“Permaculture Two” (1979) adl›kitaplar büyük yank› uyand›rd›.Tazmanya ve Avustralya’da kurdu¤uenstitülerle Permakültürü tan›tt› veö¤renciler yetifltirdi. Ard›ndan, y›llarcadünyan›n farkl› köflelerindekigeleneksel topluluklar›n sistemlerini

incelemeye devam etti. Güneydo¤uAsya, Hindistan ve Afrika’n›n en yoksulbölgelerinde yerel halkla birliktekendine yeterli sistemler kurmaçal›flmalar› yapt›. 1988’de yazd›¤› devçal›flmas› Designers’ ManualPermakültür ile ilgili temel baflvurukayna¤›d›r. Kendisiyle yap›lm›fl ikisöylefli için bkz.http://permakulturplatformu.org/?p=43vehttp://permakulturplatformu.org/?p=294.

Yaflayan Efsane: Mollison



tar›m ile ilgili yapt›¤› araflt›rmalar veuygulamalar›n sonucunda ortaya ç›k-t›. Kavram ilk olarak Mollison’›n ö¤-rencisi David Holmgren ile birlikte1978’de yay›nlad›¤› “PermacultureOne” adl› kitapla ismini duyurdu.Permakültür, “permanent” (kal›c›,sürdürülebilir) ve “agriculture” (ta-r›m) kelimelerinden türetilmifltir. ‹lkbaflta bir “sürdürülebilir tar›m” anla-y›fl› olarak ortaya ç›ksa da, zamanlainsan yerleflimlerinin kendine yeter-li, istikrarl›, herkes aç›s›ndan adil vecanl›l›¤› tüketerek de¤il, art›racak fle-kilde iflleyebilmesine yönelik bir“sürdürülebilir kültür” anlay›fl›na dö-nüfltü. Bu anlay›fl Mollison’›n gerekdünyadaki kendine yeterli çeflitli top-lumlar üzerinde yapt›¤› incelemeler-den, gerekse do¤al sistemlerin iflleyiflbiçimlerinden ç›kard›¤› çeflitli bilgive ilkelere dayan›r.

Sürdürülebilirlik ve G›da Ormanlar›Son y›llarda çok moda olan “Sürdürü-lebilirlik” kavram›n› yayg›n ekonomikgöndermelerinden kurtarmak gereki-yor. Sürdürülebilirlik dedi¤imizde, gü-nümüz endüstriyel toplumlar›n›n uy-gulamalar›ndan tam tersi bir anlay›fl›,yani bir sistemin en az tüketti¤i kadarkayna¤›, mümkünse de daha fazlas›n›üretebilmesini kastediyoruz. Gelecekkuflaklara (insanlar ve her türlü canl›-lar) yaflanabilir bir dünya b›rakman›ntek yolu budur. Buradaki mant›k çokbasit ve nettir: Bir insan yerleflimi var-l›¤›n› sürdürmek üzere kulland›¤› kay-naklar› yerine koymad›¤› zaman, bukaynaklar s›n›rl› olduklar› için tüke-nir, dolay›s›yla da o yerleflim yaflana-bilir olmaktan ç›kar. ‹nsanl›k tarihi butür, bulundu¤u yeri yaflanmaz hale ge-tirerek yok olmufl flehir uygarl›klar›yladoludur. (Örne¤in, Paskalya Adas›’n›normanlar›n›n kesilmesi sonucu adada-ki uygarl›¤›n sona ermesi ya da döne-minin en bereketli topraklar›na sahipolan Basra Körfezi çevresinin, batak-l›klarla kapl› bir çöle dönüflme süreci-nin çarp›c› hikayelerinin anlat›ld›¤›,Ronald Wright’›n “‹lerlemenin K›saTarihi” adl› kitab›na bak›labilir.) Gü-nümüzün baflat ekonomi anlay›fl› sü-rekli büyüme üzerine kuruludur; budaha çok tüket(tir)me ve üretme dön-güsü, sürekli bir banka hesab›ndan pa-ra çekmeye ama hesaba hiç para yat›r-mamaya benzetilebilir ve bu sonlu, s›-n›rl› bir hesapt›r. Permakültür ise, (a)sistemdeki unsurlar›n birbirlerinin ih-tiyaçlar›n› karfl›layabildi¤i, böylecekendine yeterli, d›flar›dan enerji getir-tilmesini gerektirmeyen; (b) bütünç›kt›lar›n yine sistem içinde kullan›la-bildi¤i, böylece at›k üretmeyen ve (c)enerjinin azami verimlilikte kullan›l-d›¤› sistemler tasarlamaya iliflkindir.

Somutlaflt›r›rsak; Permakültürünönerdi¤i tipik bir sürdürülebilir tasa-r›m örne¤i “g›da orman›”d›r. Bu sis-

Permakültür ak›lc› ve bilinçlitasar›mlara dayal› sistemler yaratmabilimidir; ancak bu “ak›l” her zamaniçin s›rt›n› do¤al ekosistemlerin temelilkelerine dayar. Bu ilkeler aras›nda,b Çeflitlilik (do¤ada çeflitlili¤in hepartma e¤ilimi göstermesi);b Karfl›l›kl› ba¤›ml›l›k (türlerin hayattakalmak için di¤er türlere ba¤›ml›olmas›);b Karfl›l›kl› fayda anlay›fl›na dayal›karmafl›k düzenlilik;b En az ald›¤›n kadar›n› geri verme(yararlan›lan kayna¤›n telafi edilmesi);b “Kenar etkisi” (iki farkl› ortam›nkesiflim noktalar›nda en bereketlialanlar›n ortaya ç›kmas›);b Hiçbir türün afl›r› kalabal›klaflarakdi¤er türlere bask›n gelememesi vetüm bunlar›n sonucu olarak ortayaç›kan bütüncül denge say›labilir.

Bütüncül Denge



tem, günümüzde habis gibi her yereyay›lm›fl, 1 kalori üretmek için 10 kalo-ri harcayan, enerji ve su canavar›, mo-nokültürel konvansiyonel tar›m anla-y›fl›ndan bir hayli farkl›d›r. “G›da or-man›”, özellikle ›l›man ile subtropikalkuflak aras›nda bulunan bölgelerdekiuygarl›klar›n y›llard›r kulland›¤› birsistemdir. Bir g›da orman›, ekim arazi-sinde çok çeflitli sebze, çiçek, çal› vea¤açlar›n iç içe yetifltirilme sistemidir.Burada amaç, do¤an›n temel iflleyiflmant›¤› olan birlikte yaflama ve birbi-rinin ihtiyaçlar›n› karfl›lama özellikle-rini taklit etmektir. Her türlü yer örtü-cü (özellikle) çoky›ll›k bitki, bodur veboylu a¤açlar sadece yatay düzlemdikkate al›narak de¤il, dikey katman-lar oluflturacak flekilde iç içe dikilir. Busistemde bir k›s›m bitki (özellikle bak-lagiller) sadece sistemin geri kalan›için yeflil gübre sa¤lama ve azot ba¤la-ma amac›yla kullan›l›r. Kar›fl›k dikim-le ekim alan›n›n sürekli yeflil örtüylekapl› olmas›na dikkat edilir. Böylecezamanla budamalar›n ya malç (topraküstü örtüsü) yani çürümeyle ya dakompost olarak topra¤a geri verilme-siyle, sistemin kendini gübrelemesi,toprak minerallerinin zenginleflmesive toprak üstü nemlili¤in korunmas›sa¤lan›r. Kar›fl›k ekim sayesinde hay-van çeflitlili¤inin artmas› ve rakip tür-lerin girmesiyle “zararl›lar” ciddi birsorun olmaktan ç›kar. Malç kullan›-m›yla yabani otlar kontrol alt›na al›-n›r. Toprak zenginlefltikçe kökler güç-lenerek su ihtiyac› asgariye iner. Üsttoprak katman›n›n sürekli zenginlefl-ti¤i bu sistem zamanla insan müdaha-lesine gerek duymaks›z›n tamamenkendi kendine bakabilir hale gelir veyüksek besleyici de¤ere sahip g›daüretimi bol miktarda sa¤lanabilir.

‹nsan nüfusunun katlanarak art›-fl›yla do¤al alanlar›n da katlamal› fle-kilde yok edildi¤i, tar›m faaliyetininotomotiv sektöründeki seri bant üre-

tim anlay›fl›na indirgenerek tüm dün-yada tektiplefltirildi¤i günümüz dün-yas›nda, Permakültür hiç vakit kaybe-dilmeksizin do¤an›n kendi kendini iyi-lefltirmesine olanak tan›nmas› içinmücadele eder. Bunun birinci koflulu,Mollison’a göre “varl›¤›m›z› sürdür-mek için gereken en az arazi miktar›n-da, en fazla bitki çeflitlili¤ine sahip sis-temler kurmaya” odaklanmak ve elkoydu¤umuz topraklar› yaban hayat›nemrine geri vermektir. Son y›llarda g›-da fiyatlar›ndaki kayg› verici art›fl da,

yüksek verimlili¤e sahip evladiyeliktar›m›n istikrarl› bir toplumsal düzeniçin tek çare oldu¤unu ortaya koyuyor.

Ya¤mur Hende¤iyle Yarat›lanP›narlarPermakültürün tar›mla s›n›rl› kalma-d›¤›n› söylemifltik ama yaz›n›n s›n›r›-na dayand›k. Di¤er öneri ve uygulama-lar› k›saca toparlamaya çal›flaca¤›m.Ad›m ad›m su k›tl›¤›na gidildi¤i günü-müz flartlar›nda, Permakültür çeflitlisu hasad›, suyun planl› kullan›m› veat›k sular›n de¤erlendirilmesi önerile-ri getirir. Su hasad›, k›saca, ya¤mursuyunun özellikle çat›lar yoluyla top-lanmas› ve de arazilerde ya¤mur suyu-nun ak›p gitmesini önleyen “ya¤murhende¤i” sistemleridir. fiu an ayr›nt›-lar›na giremeyece¤imiz “ya¤mur hen-de¤i” sistemleri, düzgün haz›rland›-¤›nda, çöl iklimi hariç neredeyse bü-tün bölgelerde, befl y›l içinde her türlüarazide p›narlar›n patlamas›n› sa¤lar.Burada unutulmamas› gereken, or-manlar›n ve yeflil örtünün ya¤murla-

Ekosistem

Permakültür anlay›fl›n›n nelere kadir oldu¤unu görmek için internetten Ürdün’degerçeklefltirilen “Greening the Desert” projesinin videosunu izlemenizi tavsiye ederiz.http://permaculture.org.au/2009/12/11/greening-the-desert-ii-final/

b Permakültüre Girifl, Bill Mollison(Sineksekiz, 2011).b Çevrecilik, Domenique Simonnet(‹letiflim, 1990).b Ekoloji Cep Rehberi, ErnestCallenbach (SinekSekiz, 2010).b Permakültür platformu:www.permakulturplatormu.orgb Türkiye Permakültür Araflt›rmalar›Enstitüsü:www.permacultureturkey.org

Küçük Bir Okuma Listesi



Ekosistem

r›n oluflmas›nda ve ya¤mur suyununtoprakta tutulmas›nda hayati önemesahip oldu¤udur. Su sorununa çözümgetirme iddias›yla yap›lan barajlar veHES’ler milyonlarca dönüm araziyi su-dan mahrum b›rakarak yeflil örtününkurumas›na yol açmakta ve uzun va-dede suyu bitirmektedir. Evlerdekiat›k sular›n ayr›flt›r›lmas› ve çeflitli do-¤al filtreleme sistemleriyle tekrar kul-lan›lmas› di¤er yayg›n tekniklerdir.

Permakültür, bina yap›m› ve enerjikullan›m›yla da ilgili çok çeflitli öneri-ler getirir. ‹nflaatlarda, yüzy›llard›rkullan›lan ve ev içi ›s› düzenlemesi, ba-k›m kolayl›¤›, dayan›kl›l›k, ekonomik-lik ve geri dönüfltürülebilirlik aç›s›n-dan kendini kan›tlam›fl gelenekseltekniklerin yeni teknolojilerle ba¤dafl-t›r›lmas› önerilir. Burada özellikle ye-rel ve yenilenebilir malzemelerin kul-lan›m› ve her türlü uygulamada “Bu-nun bedeli nedir?” sorusunun sorul-mas› çok önemlidir. Binalarda, güneflegöre konumland›rma; pencerelerinboyutu ve pencere önüne dikilen (k›-fl›n yaprak döküp ›s›tma, yaz›n da göl-geleme ifllevi gören) a¤açlar; kapsaml›yal›t›m; evin, duvarlar ya da zeminden›s›t›lmas› ya da so¤uk hava ak›fllar›nagöre yap›lan pencere sistemleriyle so-

¤utulmas› gibi tekniklere dayal› “ener-ji etkin” bir anlay›fl kullan›lmas› öneri-lir. Günümüzün yöneticileri, ülkemiz-deki evleri ithalata dayal› ve çok paha-l› ›s›tma sistemlerine mahkum edip,tam bir saatli bomba konumundaki,afl›r› maliyetli nükleer santralleri kur-may› planl›yor. Oysa “enerji etkin” ev-ler ve güneflten daha verimli yararla-n›lmas› genel enerji ihtiyac›n› yüzde40’lara varan oranlarda azaltabilir.Ama esas önemli olan, kaynaklar›n s›-n›rl›l›¤› bilinciyle enerji tasarrufunuyayg›nlaflt›rmakt›r.

Refah› Yeniden Tan›mlamakPermakültürün ekonomi anlay›fl›n›çok k›saca özetlersek; biz, insanl›¤›n,mevcut bütün toplumsal sorunlar›n›sürdürülebilir sistemlerle çözüm geti-recek bilgi birikimine ve teknoloji do-nan›m›na sahip oldu¤unu düflünüyo-ruz. Ancak günümüz ekonomi ve siya-si düzenekleri çok küçük bir zümreninservetine servet katt›¤›, bunun bedeli-nin de arka arkaya patlayan krizler,sürekli artan cari aç›k ve d›fl borçlarlahalk›n s›rt›na yüklendi¤i ç›karc›, darperspektifli ve toplumsal mutlulu¤ugözetmeyen sistemlerdir. Permakül-tür, gerçek kaynaklara karfl›l›k gelme-

yen, spekülatif rakamlara dayal› bir“geliflmifllik” ölçütü yerine, “refah”kavram›n›n bafltan tan›mlanmas›n›önerir. Bize göre refah, bir toplumdakibireylerin temel ihtiyaçlar›n›n, yanitemiz su, temiz ve besleyici g›da, ma-kul bar›nma, s›cak, dayan›flmaya da-yal› bir topluluk ortam› ve geçiminido¤ru flekilde sa¤layabilmesinin ne öl-çüde sa¤lanabildi¤ine göre de¤erlen-dirilir. O halde, bu anlay›fla dayal›,kendine yeterli toplumlar yaratmaküzere, karar al›m›, kaynaklar›n kulla-n›m› ve ekonomik iliflkiler mekaniz-malar›nda kapsaml› de¤iflimler yarat-mam›z gerekiyor.

Permakültür, o halde, son kertedeetik ve vicdani bir anlay›flt›r; kendi va-roluflumuz ve çocuklar›m›z›n gelece¤iiçin hemen flimdi sorumluluk alma veharekete geçme ça¤r›s›d›r. fiu anki y›-k›c› sistemleri desteklemeye son ver-mek ve istikrarl› toplumlar kurmaküzere dayan›flman›n çok çeflitli yollar›,yordamlar› mevcut. Ve zannedilendençok daha fazla insan bunun için yan›ptutufluyor! m

Permakültür zamanla insanyerleflimlerinin kendineyeterli, istikrarl›, herkes

aç›s›ndan adil ve canl›l›¤›tüketerek de¤il, art›racak flekilde

iflleyebilmesine yönelik bir“sürdürülebilir kültür”

anlay›fl›na dönüfltü.

11.. Kanopi / Gölgelik (Meyve ve yemiş veren geniş gövdeli ağaçlar)

22.. Alçak Ağaç Katmanı (Bodur meyve ağaçları)

33.. Çalılık Katmanı (Kuş üzümü ve böğürtlen)

44.. Otsu Bitki Katmanı (Mayasıl otu, pancar, şifalı bitkiler)

55.. Rizosfer (Kök sebzeler)

66.. Toprak Yüzeyi (Çilek vb. yer örtücüler)

77.. Dikey Katman (Tırmanıcı bitkiler, üzüm bağları)

Gıda Ormanı: Permakültürün 7 Katmanı


‹fl Yönetimi

SürdürülebilirBir ‹fl ModeliMümkün mü?Bireyler olarak flirketlere ve yöneticilerine nekadar güveniyoruz? Gelecekte dahayaflanabilir bir topluma ve çevreye sahipolabilmemiz için ellerinden gelenin en iyisiniyapacaklar›na inan›yor muyuz? Yoksa akl›m›zahemen BP’nin Meksika körfezinde sebepoldu¤u çevre felaketi ya da finanssektörünün afl›r› kâr h›rs›yla yol açt›¤›ekonomik kriz mi geliyor? Bugünkü ekonomik sistemin daha çevrecive toplumsal beklentileri göz önündetutan bir sisteme do¤ru evrilebilece¤inemi inan›yoruz ya da sistem içiiyilefltirmelerle bu noktaya aslagidilemeyece¤ini mi düflünüyoruz? Baflka bir deyiflle sürdürülebilir bir ifl modelininmümkün oldu¤una inan›yor muyuz?

Yaz›: Aykan GÜLTEN


yesil is modeli 4/21/11 1:20 PM Page 106


fl dünyas›n›n çevreci ve sürdürüle-bilir bir ifl modeli kurup kurama-yaca¤› halihaz›rda tart›flmal› bir

konu. Kâr maksimizasyonu ve sürdü-rülebilirlik kavramlar›n›n birbirleriyleçeliflti¤ini ve bir araya gelmesininmümkün olmad›¤›n› savunan flüpheci-ler; flirketlerin bize ihtiyac›m›z olma-yan ürünleri satmak ve her y›l dahafazla satmak için programland›klar›-na, halbuki çevremizin sürdürülebilir-li¤i için daha az tüketmenin tek yön-tem oldu¤una inan›rlar. Bu yayg›n an-lay›fla ra¤men uluslararas› çevrecimuhalefetin ifl dünyas›na karfl› tepki-lerinin y›llar boyunca evrildi¤i ve formde¤ifltirdi¤i de muhakkak.

Bütün büyük flirketlerin endüstri-yel ürünlerinin kategorik olarak boy-kot edildi¤i protestolar geçmiflte kal-d›. fiimdilerde flirketleri ifl pratikleri-ni de¤ifltirmeye zorlayan, ak›ll›ca ta-sarlanm›fl, ifl dünyas›n›n gerilla pa-zarlama taktiklerini kullanan ve k›sazamanda çok fazla kifliye ulaflan pro-testo yöntemlerine oldukça s›k rast-l›yoruz. Bu konuda en iyi örnekleraras›nda Greenpeace’in Nestlé veApple için yapt›¤› kampanyalar› sa-yabiliriz.

Çevreci bask› gruplar›ndaki bu evri-me karfl›l›k olarak flirketlerin de konu-ya bak›fl aç›lar›nda de¤ifliklikler oldu.Zamanla ifl dünyas›n›n önemli isimlerisürdürülebilirli¤in sadece çevre vetoplumlarla ilgili olmad›¤›n› ve flirket-lerin uzun dönemde kârl› bir flekildevarl›klar›n› devam ettirebilmelerinin,çevrenin ve toplumlar›n sürdürülebi-lirli¤ine ba¤l› oldu¤una dair bir inançgelifltirdiler. Birçok flirket için çevreciürünleri piyasaya sürmek ve ifl model-lerine çevreci süreçleri entegre etmekciddi anlamda kâr getiren yat›r›mlarhaline gelmeye bafllad›. General Elec-tric’in çevreci çözümler üreten iflkoluEcomagination 20 milyar dolarl›k birciroya ulaflt›.

Çevreci ‹fl Modelinin TeorisiÇevreci ifl modeli ve ürün portföyünüflirketler için inovasyon, büyüme vekârl›l›k getirecek bir konsept olarakformüle eden birçok akademisyen deoldu. 2005 y›l›nda “Capitalism at theCrossroads” kitab›yla Stuart L. Hart,flirketlerin sürdürülebilirlik yolculu-¤unu anlat›rken art›k yasal düzenle-melere uyum ve maliyet azalt›c› ön-lemler olarak çevreci önlemler almadöneminin geçildi¤ini anlat›yordu.Hart’a göre çevreci ürün portföyünedayal› büyüme ve sosyal veya çevreselproblemleri çözmeye dayal› flirket viz-yonu oluflturma gelece¤in trendiydi.

2006’da yay›nlad›klar› “Strateji veToplum” bafll›kl› Harvard Business Re-view makalelerinde Michael E. Porterve Mark R. Kramer, Kurumsal SosyalSorumluluk ile firmalar›n rekabetavantaj› aras›ndaki ba¤lant›y› vurgu-lam›fllard›. Toplumsal beklentilerin veifl dünyas›n›n önceliklerinin entegreedilmesi anlam›na gelen Ortak De¤er(Shared Value) kavram›n› bu makale-de aç›klayan ikili, 2011 y›l›n›n fiubatay›nda yine Harvard Business Revi-ew’de yay›nlad›klar› “Creating SharedValue” makalelerinde bu kavram› de-

taylar› ile aç›kl›yorlar.Porter ve Kramer’e göre, kapitaliz-

mi içinde bulundu¤u kriz ortam›ndanç›kar›p global bir refah art›fl›na gidenyolu açacak konsept olan Ortak De¤eryaratma fikri flirketlerin ekonomik ç›-kar› ile toplumlar›n sosyal geliflmifllik-lerinin birbirini tamamlad›klar› ve debirbirlerine ihtiyaç duyduklar› varsa-y›m›na dayan›yor. Yazara göre OrtakDe¤er yaratabilmenin bafll›ca üç yoluvar; ürün portföyünüzü ve pazar›n›z›yeniden tasarlamak; de¤er zinciriniziçinde verimlili¤i yeniden tan›mlamakve yerel toplumlar›n gelifliminin önü-nü açmak.

Pratikten ÖrneklerTelefon kablosu altyap›s›n›n olmad›¤›Afrika’da, görece ucuz yollardan ula-flabilece¤iniz mobil teknolojinin ban-kac›l›k sistemine dahil olamayan mil-yonlarca alt gelir grubu insan için paratransferi yapabilecekleri bir servisedönüflmesi, pazara sundu¤unuz ürü-nün ayn› zamanda sosyal ya da çevre-sel bir soruna çözüm getirmesine gü-zel bir örnek. Ayr›ca, Hindistan’dabaflka ifl imkan› olmayan kad›n giri-flimcileri da¤›t›m a¤›n›n bir parças› ya-

‹

Walmart, Kaliforniya ve Arizona’daki 30 ma¤azas›n›n çat›s›n› ince film günefl panelleriylekaplama çal›flmalar›n› sürdürüyor.



pan Unilever, bu al›fl›lmad›k yöntemile hem çok küçük yerleflim birimleri-ne ürünlerini ulaflt›rabiliyor hem deülkedeki cirosunun yüzde 5’ini bu ka-naldan gerçeklefltiriyor.

Wal-Mart’›n kulland›¤› ambalajlar›azaltmas› ve da¤›t›m rotalar›n› yeni-den düzenleyerek 100 milyon mil ta-sarruf ederken ayn› zamanda maliyet-

lerini 200 milyon dolar düflürmesi;Marks&Spencer’›n uzak mesafelerdenürün tedarik etmeyi 2016 y›l›nda son-land›racak olmas› ve karbon emisyo-nunu azaltman›n yan› s›ra 175 milyonpound tasarruf edecek olmas› de¤erzincirinin içinde verimlili¤i yenidentan›mlamaya verilebilecek örnekleraras›nda.

Yine ayn› çerçevede Coca-Cola dün-ya çap›nda yapt›¤› su tasarrufu prog-ram› ile 2004 y›l›na göre içecekleriniüretirken harcad›¤› su oran›n› yüzde13 oran›nda azaltarak 1 litre içecekiçin ortalama 2,36 litre su tüketiminoktas›na geldi. Coca-Cola’n›n Türki-ye’deki ifl orta¤› Coca-Cola ‹çecek iseCoca-Cola Sisteminde en iyi perfor-manslardan birine imza atarak su tü-ketimi oran›n› 1 litre içecek için 1,5 lit-re su kullan›m› noktas›na kadar indir-di. Coca-Cola Sistemi 2020 y›l›nda do-¤adan kulland›¤›na denk su miktar›n›yine toplumlar›n kullan›m›na sunmay›hedef olarak belirledi. Bunun için Co-ca-Cola üretim sürecinde su kullan›moran›n› azalt›rken ayn› zamanda çeflit-li projelerle (ya¤mur suyu toplama, ve-rimli sulama yöntemlerini desteklemevb.) kullan›labilecek suyun yenidenkazan›lmas›na çal›fl›yor.

Porter’›n önerdi¤i yöntemlerdenüçüncüsü ise yerel toplumlar›n gelifl-mesini sa¤lamak ve bundan dolay›hem flirket hem de toplum için de¤eryaratmak. Nestlé bu anlay›flla, de¤erzinciri içindeki çiftçilerin bilgi ve tec-rübelerini art›ran programlar uygulu-yor, banka kredileri almalar›na yar-d›m ediyor, gübre ve tohum al›mlar›için destek oluyor. Ayn› zamanda kah-ve sat›n ald›¤› noktalarda kahveninkalitesini ölçmek için küçük yerel is-tasyonlar kuran Nestlé bu sayede da-ha iyi kalite kahve çekirdekleri içinüreticilere do¤rudan ekstra ödeme ya-pabiliyor.

Çözüme Ne Kadar Yak›n›z?Elbette do¤a ve insanl›k karfl› karfl›yakald›¤› tehditleri bertaraf edebilmiflde¤il. 10 y›l içinde dünyam›z›n nüfusu-nun 1,5 kat›na, kifli bafl› ortalama tü-ketimin iki kat›na ç›kaca¤›n› düflünür-sek bu hiç de kolay bir ifl say›lmaz. Za-ten Porter’›n önerdi¤i Ortak De¤er te-orisi; birçok soruna temas edemedi¤i

‹fl Yönetimi

Geliflmifl ülkelerde ilk ciddi çevrecihareketlerin 1960’lar›n sonlar›ndayükseldi¤i ve flirketlerin ilk korumac›yasal düzenlemelere uymayazorlanmas›yla sonuçland›¤› kabul edilir.Greenpeace örgütünün kurulmas› veStockholm’de Birleflmifl Milletler Çevreve Kalk›nma Konferans›n›n yap›lmas› dabu döneme rastlar. Sonras›nda endüstri, enerji krizlerinin deetkisiyle çevreci önlemleri ayn› zamandabir maliyet kontrol unsuru olarakde¤erlendirmeye bafllad›. Art›k baz›çevreci uygulamalar, yasal olarakzorunlu olmasa da flirketlerinuygulamalar›na girebiliyordu. Bunoktada k›stas bu önlemlerin maliyetleriazaltmas› yoluyla rekabet avantaj›sa¤lamas›yd›. ‹kinci büyük çevreci dalga ise 1990’lar›nbafl›nda yükseldi. Tüketicilerde ald›klar›ürünün çevreye olan etkisi hakk›nda ilkbilinçlenmenin ortaya ç›kt›¤› y›llard›.Küresel olarak genifl kitlelerin beraberhareket ederek üretici flirketleri ürünleri

üzerinde de¤ifliklik yapmayazorlamas›n›n ilk örneklerinden biriküresel ozon krizi idi. Bu yükselendalgaya flirketlerin tepkisi konuhakk›nda kendi içlerinde ve siviltoplumla karfl›l›kl› diyalo¤unu art›rmakve çeflitli platformlar kurmak oldu. 2000’lerin bafl›nda yükselen üçüncüdalga çevreci kayg›lar›n yan› s›raküreselleflmenin yaratt›¤› eflitsizli¤ekarfl› tepkileri ve flirketlerin yönetimyap›s›na karfl› flüpheleri de içindebar›nd›r›yordu. Bu kayg›lara 2005y›l›ndan itibaren iklim de¤iflikli¤ininyaratt›¤› risklerin daha iyi anlafl›lmas›sonucunda artan kamuoyu ilgisieklendi. Bu süreçte baz› liderler kendi iflmodellerini sorgulamaya ve birtak›mradikal de¤ifliklikleri hayata geçirmeyebafllad›lar. 2007 y›l›ndan itibarençevreci ürünler ve çevreci pazarlama stratejileri nifl bir kategoriolarak kabul edilmekten ç›karakflirketlerin ifllerinin merkezine do¤rukaymaya bafllad›lar.

Çevreci Hareketlerin Üç Dalgas›


1990’lar›n ortalar›ndan itibaren haz›rgiyim sektöründe çok kötü flartlardaçal›flmak zorunda olan milyonlarcaiflçinin durumu televizyonprogramlar› ve özellikle ABD’debirçok üniversitede yaflanan ö¤renciprotestolar› arac›l›¤›yla kamuoyunundikkatini çekmeye bafllad›.Uluslararas› markalara üretim yapanirili ufakl› fason üreticiler, ço¤uzaman zaten zay›f olan yasalgerekliliklerin bile alt›ndastandartlarda çal›flma koflullar›nasahiptiler. Bütün endüstrininpaylaflt›¤› bu duruma dikkatçekebilmek için GAP ve Levi’s gibiünlü markalar›n ama en çok daNike’›n ad› kullan›lm›flt›. Bu duruma haz›rl›ks›z yakalanandi¤er firmalar gibi Nike da en bafltasorumlulu¤u reddetti ve fabrikalar›nkendisine ait olmad›¤›n›tekrarlamakla yetindi. Bir süre sonra bask›laradayanamayan flirketin kurucusu veo zamanki CEO’su Phil Knight 2001y›l›nda Birleflmifl Milletler Küresel‹lkeler Sözleflmesini imzalarken ayn›zamanda fason üreticilerindekiçal›flma koflullar›yla ilgilisorumlulu¤unu da kabul etti. Üreticilerdeki çal›flma koflullar›n›iyilefltirme amac›yla kaynak ay›ran, bu amaçla ba¤›ms›zdenetimi kabul eden ve endüstri birlikleri kurulmas›naöncülük eden Nike bu dönüflümlepaydafl beklentilerini karfl›lamayaçal›flarak yasal zorunlulu¤ununüzerine ç›kt›. Bu süreçte kendisineyönelik alg›y› yavafl yavafl de¤ifltiren flirket ayn› zamandaönüne koydu¤u hedefi büyüttü;sadece üretici sorumlulu¤unu kabuledip paydafllar› üzerinde olumlu etki yaratmak yeterli de¤ildi.Daha ileri bir aflama olansürdürülebilirlik stratejisini haz›rlad›.

Üretim sürecinde çevreye olanetkisini azaltmak amac›yla tasar›maflamas›nda ürünlerin at›k, enerji vekimyasal kullan›m› gibi yönlerdenayak izini ölçen bir endeksoluflturdu. Considered Index ad›verilen bu araç sayesinde dahaüretime geçmeden tasarlananürünlerin çevre performans›hesaplan›yor ve kötü not alanürünlerin tasar›m›nda iyilefltirmeyap›labiliyor. Nike, yaratt›¤› endeks sayesindebirçok modelini daha çevreci veperformansl› flekilde üretebildi¤inisöylüyor. Örne¤in geçen sene yenisürümünü piyasaya ç›kard›¤› kofluayakkab›s› Pegasus 25 içinkullan›lan airbag’ler yüzde 83 geridönüfltürülmüfl malzemedenüretilirken, tasar›mdakisadelefltirmeler sayesinde yüzde 13 daha az malzemekullan›lm›fl ve dolay›s›yla daha hafif bir koflu ayakkab›s› ortayaç›km›fl. Uzun süre kapitalizmin kötü çocu¤uolarak suçlanan Nike yaklafl›k 20y›ll›k yolculuktan sonra art›k farkl› birnoktada ve inovasyonu besleyensürdürülebilir tasar›m felsefesini iflstratejisinin merkezine oturttu¤unuiddia ediyor.

Kötü Çocuktan Çevreci ‹novasyona: NIKE


ve verilen örneklerin imaj tazelemeyeyönelik göstermelik projeler oldu¤ufleklindeki argümanlarla oldukça elefl-tirildi.

Bu tart›flma; sürdürülebilir ifl mode-li kurma iddialar›n› flirketlerin yenihalkla iliflkiler çabalar› olarak görenflüphecilerle, kal›c› de¤iflimin ancakkapitalist sistemin güçlü oyuncular›-n›n liderli¤inde sa¤lanabilece¤ini sa-vunan ›l›ml›lar aras›nda gelecekte dedevam edecek. ‹fl dünyas›n›n, çevreninve insanl›¤›n önceliklerine yeterinceyat›r›m yapmad›¤›n› düflünebilirsinizfakat reddedemeyece¤iniz bir gerçekvar: Bugün 6 milyar tüketici ve 1,5 mil-yar üretici aras›nda bir yerde flirketlervar ve küresel olarak 500 flirket, çev-remizin sürdürülebilirli¤i için kritiköneme sahip hammaddelerin kullan›l-d›¤› piyasalar›n yüzde 70’ini kontrolediyor. Bu 500 flirkete ulaflmak ve on-lar›n ifl pratiklerini de¤ifltirmelerinisa¤lamak, 6 milyar tüketicinin tüke-tim al›flkanl›klar›n› ya da 1,5 milyarüreticinin üretim süreçlerini etkile-meye çal›flmaktan daha gerçekçi gözü-küyor*. m

*WWF Baflkan Yard›mc›s› Jason Clay’in TEDGlobal konuflmas›ndan.

Michael E. Porter, Kurumsal SosyalSorumluluk ile firmalar›n rekabet avantaj›aras›ndaki iliflkiyi vurgulayan ilk kiflilerdenbiri...



Turizm

S›rt Çantal› Sürdürülebilir

Turizm

S›rt Çantal› Sürdürülebilir

Turizm

ersin ekoturizm 4/21/11 2:32 PM Page 110


Iss›z kumsallara dikilen beton bloklarda sonsuz bir tüketim,uzun süre tatil diye yutturuldu bize. Peki, bu iflinsürdürülebilir ve daha insana yak›flan› yok mu? Var tabii ve bunlardan biri de trekking turizmi. Türkiye’de çok say›da yürüyüfl rotas›n›n oluflmas›ndaönemli katk›lar› olan Ersin Demirel, “modern hayata uzaktan alayl› bir el sallama” olarak tan›mlad›¤› bu yeni turizm anlay›fl›n› anlatt› EKOIQ okurlar› için…



TTrreekkkkiinngg rroottaallaarr››,, TTüürrkkiiyyee iiççiinn oolldduukkççaayyeennii bbiirr ggiirriiflfliimm.. SSaann››rr››mm iillkkii LLiikkyyaa YYoo--lluu’’yydduu.. BBiizzee bbiirraazz bbuu kkoonnuuddaa bbiillggii vveerriirrmmiissiinniizz?? NNaass››ll bbiirr öönneemmii vvaarr??De¤iflen sadece zaman de¤il, zaman›yaflama biçimleri de farkl›lafl›yor günü-müzde. Ekonomik s›k›nt›lardan vestresten bunalan insanlar, tatillerini birmasal gibi yaflamak istiyorlar art›k. Birkültürel ve sosyal etkileflim, yaflamazenginli¤i, farkl› mekanlarda kendinibulma biçiminde özetlenecek tatil anla-y›fl›, macera ve sessizli¤in bir arada bu-lunabilece¤i alanlara kay›yor giderek.Birçok ülkede oldu¤u gibi ülkemizde deistihdam, kalk›nma ve ekonomik zen-ginli¤in motor sektörü olan turizm, pekbilinmeyen sakl› cennetlere yöneliyorbu nedenle.

Son y›llarda tüm dünya genelinde veülkemiz özelinde “3-S” (Sun, Sand, Sea)ad› verilen günefl, kum, deniz standarttatil anlay›fl› giderek de¤ifliyor. ‹nsanlars›k›ld›klar› ve tekdüze bir yaflam sür-dürdükleri büyük kentlerden, do¤ayadönüyorlar art›k. Yayla ve da¤ turizmi-ne artan bir talep söz konusu. Bu olguda ekoturizm ve alternatif turizm seçe-neklerini zenginlefltiriyor. Trekking ro-talar› da, de¤iflik bir tatil arayanlar›nra¤bet ettikleri farkl› bir turizm potan-siyeli. Zaten genelde insanlar yürümeyiseviyorlar. Ve yürümek de, insan›n varoldu¤undan beri yapt›¤› en önemli et-kinlikler aras›nda.

Herkesin bildi¤i gibi, bir kenti keflfet-menin en etkin ve kolay biçimi yürü-mek. Ayr›ca do¤ada yap›lan yürüyüfller,insan› her anlamda rahatlat›r. Yürüyüfletkinli¤ini insan›n kendisiyle bafl baflakalmas› ve kendini yeniden keflfetmesi-nin bir biçimi, dahas› modern hayatauzaktan alayl› bir el sallama flekli olaraktan›mlayabiliriz.

Sonuç olarak zaman›n k›s›tlad›¤› sa-atlerle belirlenmifl tekdüze hayat›n s›-radanl›¤›na bir baflkald›r› biçimi olando¤a yürüyüflleri, son 15 y›ld›r ülkemiz-

Turizm



de yayg›nlaflt›. Türkçede do¤a yürüyü-flü olarak tan›mlanan trekking, s›rtçantal› ya da çantas›z yap›lan bir yürü-yüfl etkinli¤i özünde. Modern ülkeler-de spor aktivitesi olman›n ötesinde biryaflam biçimine dönüflen trekking, ül-kemizde 1996 y›l›nda projelendirilenLikya Yolu ile ivme kazand›.

‹‹nnssaannllaarr kkeennddii kkeennddiilleerriinnee yyüürrüüyyeebbii--lliirrlleerr mmii bbuu yyoollllaarr››?? NNeerreelleerrddeenn bbiillggiiaallaabbiilliirrlleerr yyüürrüümmeekk iiççiinn??Biliyoruz ki Türkiye’de bu etkinlik da¤-c›l›k ve bölgesel yürüyüfl rotalar›ylay›llard›r amatör olarak yap›l›yordu.Daha sonra, özellikle tafl›d›¤› potansi-yel ba¤lam›nda ‹stanbul çevresindekitrekking rotalar› de¤erlendirildi seya-hat acenteleri taraf›ndan. KateClow’un iflaretlenmifl ilk uzun yürüyüflrotas› olan Likya Yolu projesiyle birlik-te, profesyonelli¤e do¤ru bir s›çramayapt› Türkiye’de trekking rotalar›.

Art›k bu rotalar genel olarak ulusla-raras› iflaret sistemleri ve kavflak nok-

talar›nda tabelalarla belirleniyor. Pa-tikalarda 50, orman yollar›nda ise her200 metrede bir iflaretlenen rotalar›hemen herkes yürüyebilir. Biz genelolarak ülke genelinde “Grande Ran-donnee” sistemini kullan›yoruz. K›r-m›z›-beyaz çizgilerden oluflan bu sis-

temin üç ana ö¤esi var. Alt alta olank›rm›z›-beyaz çizgi güzergah›, çift k›r-m›z›-beyaz çizgi iki alternatif güzer-gah oldu¤unu ve X iflareti de rota d›fl›-n› belirtmek amac›yla kullan›l›yor. Ay-r›ca GPS koordinatlar› al›nan rotalar›nrehber kitaplar› da yay›nlan›yor. Do-

Her kesimden insanlar yürüyor burotalar›. VIP statüsünde say›lacakkiflilerden ö¤rencilere kadar de¤iflengenifl bir yelpaze söz konusu. Kampl›ve konaklamal› olarak iki seçenekliyap›yoruz turlar›. Y›lbafl›n› yürüyerekgeçirmek isteyenlerden tutun da,yurtd›fl›ndan gelen profesörlere kadarde¤iflik birçok insan kat›l›yoryürüyüfllere.Kat›l›mc›larda üç fley gözlemliyorumço¤unlukla. ‹lki; inan›lmaz bir do¤ayaözlem var insanlarda. Do¤adayürürken yorulmalar›na karfl›n,mutluluklar› yüzlerinden okunuyor.Kent yaflam›n›n getirdi¤i beton bloklar

aras›ndaki hayat, do¤an›n dinginkuca¤›nda sa¤alt›ma ve duygusal-psikolojik bir boflalmaya nedenoluyor. ‹kincisi, rota üzerindekiköylerde insanlar›n yoksullu¤uflafl›rt›yor yürüyüflçüleri. Ülkemizdeyaflanan hayat standartlar› aras›ndakiuçuruma tan›k oluyorlar bir anlamda.Son olarak da; otantik ö¤eler,kültürel de¤erler ve tarihi mekanlarlakarfl›laflmak zengin bir birikimyarat›yor trekkingçilerde. Bu aradayabanc› yürüyüflçülerin daha bilinçli,do¤ayla daha uyumlu ve dahamerakl› olduklar›n›n da alt›n›çizmeliyim.

“Duygusal-Psikolojik Bir Boflalma Yaflan›yor”



¤aseverler, her rotaya ait haz›rlananweb sitelerinde, parkur hakk›ndakibilgileri ve güncel de¤ifliklikleri bula-bilirler.

Bu anlamda herkes kendi bafl›na yü-rüyebilir bu rotalar›. ‹flaretleri kaybet-ti¤iniz anda, en son iflarete geri döne-rek ana parkuru yeniden bulman›z ge-rekiyor. Trekking rotalar› ile rehberyay›nlar, kitapç›lardan veya ilgili res-mi kurumlardan (belediye, valilik) te-min edilebilir. fiu anda bu rotalar›oluflturan uzmanlar olarak ülkemizde-ki bütün iflaretli rotalar› içeren bir websitesi kurma aflamas›nday›z. Örne¤inwww.ersindemirel.blogspot.com ad-resinden benim projelendirilmesineya da Likya Yolu gibi sürdürülmesinekatk›da bulundu¤um rotalar›n bilgile-rine ulaflabilirsiniz. Ayr›ca www.trek-kinginturkey.com adresine de baflvu-rulabilir.

SSiizz bbuu ttrreekkkkiinngg rroottaallaarr››nn››nn oolluuflfluummuunn--ddaa öönneemmllii bbiirr rrooll ooyynnuuyyoorrssuunnuuzz.. fifiiimm--ddiiyyee kkaaddaarr hhaannggii yyoollllaarr›› ddüüzzeennlleeddiinniizz??2007 y›l›nda Kastamonu-‹nebolu ara-s›nda, Kurtulufl Savafl›’nda cephanele-rin tafl›nd›¤› ka¤n› yolunun kullan›ld›-¤› “‹stiklal Yolu”; 2008 y›l›nda Kara-bük ilindeki Dünya Do¤ay› KorumaVakf› (WWF) taraf›ndan 100 S›cakNokta’dan biri ilan edilen “Yenice Or-manlar› Rotalar›”n› düzenledim. 2009y›l›nda Yenice Ormanlar›’n›n arkabahçesi konumundaki “Eskipazar Do-¤adan Tarihe Yürüyüfl Rotalar›”, 2010y›l›nda “Küre Da¤lar› Milli Park› Yürü-yüfl Rotalar›” ile devam ettim bu çal›fl-malara. Ve son olarak yine 2010 y›l›n-da Çorum ilinde Bo¤azkale Milli Park›-n› ve dünya miras› Hattufla’y› kapsa-yan “Hitit Yolu” olarak toplam befl yü-rüyüfl rotas› projesi oluflturdum bugü-ne kadar. ‹stiklal Yolu d›fl›nda hepsi-nin rehber kitaplar› yay›nland›. KüreDa¤lar› parkurlar›n›n kitab› da bas›maflamas›nda.

DDüünnyyaaddaa ““ssüürrddüürrüülleebbiilliirrlliikk”” ggiiddeerreekköönneemmllii bbiirr ggüünnddeemm hhaalliinnee ggeelliiyyoorr.. DDoollaa--yy››ss››yyllaa hheerr aallaann kkeennddiinnii bbuu ssüürreeccee uuyy--dduurrmmaayyaa ççaall››flfl››yyoorr.. TTaabbiiii ttuurriizzmm ddee.. SS››rrttççaannttaall›› ttuurriizzmmllee ssüürrddüürrüülleebbiilliirrlliikk iilliiflflkkii--ssii kkoonnuussuunnddaa nneelleerr ssööyylleeyyeebbiilliirrssiinniizz??Dünya genelinde yayg›nlaflan trekkingrotalar› tematik kültür ve do¤a olmaküzere iki bölümden olufluyor. Dünyadabelgelenmifl ilk rota Avrupa Toplulu-¤u’nun 1964 y›l›nda projelendirdi¤i

Santiago de Compostela (Hac Yolu).Avrupa Toplulu¤u’nun bu yollar ileyapmay› planlad›¤› en önemli unsur;sadece geliflimini tamamlam›fl veyatamamlamakta olan flehirleri kalk›n-d›rmak de¤il, çevrede bulunan k›rsalkesimin ve bölgelerin ekonomik vekültürel olarak bir bütün halinde bumiras› paylaflmalar›na olanak sa¤la-makt›. Böylelikle kalk›nman›n ekono-mik yapt›r›mlar› d›fl›nda, kültürel mi-

Turizm

Dünya genelinde Avrupa k›tas›nda‹pek Yolu, Barok Yolu, Manast›rlarYolu, Kelt Yollar›, Mozart Yolu, VikingYollar›, Avrupa fiehirleri Keflif Yolu ileAmerika k›tas›nda ‹nka Trail, Torresdel Paine, Rocky Mountains,Appalachain gibi rotalar› örnekverebilirim. Rakam vermek gerekirse;sadece Kanada genelinde 18 bin,Avrupa k›tas›nda 54 bin kilometreliktrekking rotas› oldu¤unu hat›rlatmakistiyorum. Bizim 509 kilometrelikLikya Yolu’nu y›lda 40 bin kifli ziyaretederken, Santiago de CompostelaYolu’nu 5 milyon (!) kiflininyürüdü¤ünü söylersem konununönemi daha iyi anlafl›l›r san›yorum.

“Milyonlar Bu Yollar› Yürüyor”



ras›n bireyler baz›nda anlamland›r›la-rak, korunmas›n› da sa¤lam›fl oldular.

Dünyada birçok yerde örnekleri uy-gulanmaya devam eden, tematik kül-tür yollar›n›n amac›; turistin bir yereba¤l› kalmas› yerine, daha çok seçene-¤in birlikte sunulmas› ve ekonomikanlamda daha fazla zaman ve paraharcamas›n› sa¤lamakt›r. Bununla be-raber, bu yollar› kateden turist, kültü-rel anlamda genifl bir kapsamda sunu-lan do¤al, tarihsel ve yöresel miras›tam anlam›yla yaflayabiliyor. Ayr›caçevreye duyarl› ve bilinçli trekkingçi-ler, do¤ay› koruma anlam›nda daha il-gililer. K›sacas› sürdürülebilir ekotu-rizm, do¤al-tarihsel-kültürel de¤erlerikorumak ve bölgeye ekonomik katk›yapmak olarak özetlenebilir.

PPeekkii yyaassaall mmeevvzzuuaatt,, yyeerreell vvee kkaammuu yyöö--nneettiimmlleerrii aaçç››ss››nnddaann,, ttrreekkkkiinngg rroottaallaarr››nnaass››ll ggöörrüüllüüyyoorr?? NNee ggiibbii iihhttiiyyaaççllaarr›› vvaarrbbuu aallaann››nn?? HHeemm yyaassaall mmeevvzzuuaatt,, hheemmddee tteeflflvviikklleerr aannllaamm››nnddaa......Bu soru için özellikle teflekkürler. Ül-kemizde Likya, St. Paul, Sultanlar, Ev-liya Çelebi, Kaçkarlar, Hz. ‹brahim,Frig, Hitit, Yenice, ‹stiklal, Eskipazarve Küre Da¤lar› olmak üzere iflaretlen-mifl 12 trekking rotas› mevcut. Ço¤uparkur özel ve devlet arazileri üzerin-den geçiyor. Bu nedenle bu rotalar›nkorunmas›/tescil edilmesi konular›netleflmifl de¤il. Biz bu konuda KateClow öncülü¤ünde Kültür Bakanl›¤›’nabaflvurduk. Ve epey bir ilerleme kay-dettik. Bakanl›k Türkiye’nin kültüryollar›n›n tescil edilmesi ve korumaalt›na al›nmas› için yasal bir süreç bafl-latt›. Rotalar›n farkl› bölgelerden geç-mesi ve karayollar›, orman ve çevre gi-bi devletin de¤iflik kurumlar›n› ilgilen-diren yönlerin olmas› en büyük s›k›nt›.

Kültür Bakanl›¤› 12 rotan›n yer ald›-¤› ‹ngilizce ve Türkçe broflür seti bast›-rarak rotalar›n tan›t›m›n› yapmayabafllad› Ocak ay› içerisinde. Ayr›ca bir

Türkiye trekking rotalar› haritas› bas-t›r›lacak. Bu y›l Emitt Fuar›’nda bizebir stand verilerek bu tan›t›m faaliye-tine yeni bir boyut kazand›r›ld›.

Elbette bunlar yeterli de¤il. Öncelik-le rota üzerinde bulunan tüm iflletme-ler (otel, lokanta, pansiyon vb.) ile böl-gede yaflayan insanlar›n bu turizm de-¤erlerine sahip ç›kmalar› gerekiyor,çünkü bir bak›yorsunuz rota üzerinde-ki patikalar orman yoluna dönüflüyor,ya da parkur üzerine sera yap›l›yor…

Benim önerim her rotay› belirli böl-gelere ay›rmak ve bak›m› her bölgede-ki iflletme veya rehber statüsündekikiflilerin sorumlulu¤una vermek. Bun-lar›n denetimini ise il kültür müdürlü-¤ü, ilçe kaymakaml›¤› ve belediyeninkat›ld›¤› bir konsorsiyumun sa¤lama-s›. Birçok konuda oldu¤u gibi bu konu-da da yetki karmaflas› var. Örne¤in fii-li ve Kanada bu sorunu orman bakanl›-¤› bünyesindeki kurulufllar› yetkili k›-larak çözmüfl.

Valilik ve milli park projelerindefazla sorun yaflam›yoruz. Ancak genelolarak projelerin sürdürülebilirli¤i an-lam›nda, bölge insan›n› bilinçlendir-me, yerel rehberler yetifltirme ve alt-yap› oluflturma konular›na önem ver-mek gerekiyor. m

1960 y›l›nda Tirebolu’da do¤an ErsinDemirel, 1996 y›l›nda K›zlar Sivrisiç›k›fl›yla do¤a sporlar›na ad›m att›.1999’de Sinop-Anamur, 2000’deTrakya bisiklet turlar›n› gerçeklefltirdi.2000-2003 y›llar› aras›nda Türkiye’nin ilkuzun trekking parkuru olan LikyaYolu’nda defalarca yürüdü. NTV için‘Likya Yolu’ belgeselini haz›rlayan ekipteyer alan Demirel, 2003 y›l›nda LatinAmerika’da on ülkeyi (fiili, Bolivya, Peru,Arjantin, Ekvator, Kosta Rika, Honduras,Nikaragua, Guatemala, Meksika)kapsayan bir geziye ç›kt›. 2007 y›l›ndaüç ayl›k Kanada-Brezilya-Venezüella-Kolombiya-Panama gezisinigerçeklefltirdi. 2008 y›l›nda ‹nebolu’dan bafllay›p,Kastamonu ve Çank›r› illeri üzerindenAnkara’ya ba¤lanan tarihi ka¤n› yolunun‘‹stiklal Yolu’ yürüyüfl parkuru olarakdüzenlenmesi çal›flmas›n› gerçeklefltirenErsin Demirel, 2009 y›l›nda Karabük iliYenice ilçesindeki Yenice Ormanlar›’ndado¤a yürüyüflü ve bisiklet parkurlar›oluflturulmas› çal›flmalar›n› kapsayan‘Karabük-Yenice Ekoturizm Projesi’ndeçal›flt›. Ayn› y›l Karabük ili Eskipazarilçesinde ‘Do¤adan Tarihe YürüyüflParkurlar›’n› ve tan›t›m kitapç›¤› projesinihayata geçirdi. 2010 y›l›nda‘Kastamonu-Bart›n Küre Da¤lar› MilliPark› Trekking ve Bisiklet Rotalar›’ ileÇorum Valili¤i ad›na ‘Hitit Yolu Yürüyüflve Bisiklet Parkurlar›’ projesinitamamlad›.Halen yerel yürüyüfl ve bisiklet rehberli¤iyapmaya, çeflitli dergilere arkeoloji vegezi yaz›lar› yazmaya devam ediyor.

Ersin Demirel Kimdir?



Geri Dönüflüm

Geri Dönüflüm ‹çin Yeni ÇözümlerGeri dönüflüm, sanayinin önemli bileflenlerinden biri haline geliyor ve giderek büyüyor.Bu alana ekipman sa¤layan uluslararas› firmalardan biri olan JCB’nin, geçti¤imizaylarda “Carbon Trust” sertifikas›n› almaya hak kazanmas› gözümüzden kaçmad›. At›kve geri dönüflüm uygulamalar› için özel olarak tasarlanan 30’un üzerinde makinadanoluflan Wastemaster serisiyle hizmet veren S‹F JCB ‹fl Makinalar›’n›n Endüstriyel ÜrünMüdür Yard›mc›s› Ayflegül Çetinel’le sohbetimizi, At›k Kâ¤›t Toplama, Tasnifleme veBalyalama konusunda yurdumuzdaki ilk flirket olan Dönkasan firmas›n›n Kartal’dakitesisinde gerçeklefltirdik.

Foto¤raflar: Özgür GÜVENÇ

jcb s 4/21/11 1:24 PM Page 116


BBiizzee JJCCBB’’yyii kk››ssaaccaa ttaann››tt››rr mm››ss››nn››zz?? NNeezzaammaanndd››rr TTüürrkkiiyyee’’ddeessiinniizz??1956 y›l›nda Sezai Türkefl-Feyzi Akka-ya taraf›ndan kurulan ve bir STFA veIfl›klar Holding kuruluflu olan S‹F Oto-motiv, o zamandan beri ifl makinas›sektöründe hizmet veriyor. 1974 y›l›n-dan bu yana JCB marka ifl makinalar›-n›n sat›fl ve pazarlamas›n› S‹F JCB ‹flMakinalar› ad› alt›nda sürdüren SifOtomotiv, 6 ilde yer alan 7 sat›fl nokta-s› ve 30 yetkili servisiyle Türkiye’nindört bir yan›na süratli hizmet sunu-yor. Pazar taleplerindeki de¤iflikliklerien iyi flekilde karfl›lamak amac›ylaürün hatt›n› geniflleten S‹F JCB, JCBmarka kaz›c›-yükleyiciler, a¤›r ifl ma-kinalar›, kompakt ve endüstriyel ürünserisi ile müflterilerine etkin çözümlerüretiyor. S‹F JCB, 2006 y›l›ndan itiba-ren Rubble Master marka mobil k›rmaeleme tesisinin de Türkiye’deki tem-silcili¤ini sürdürüyor.

JJCCBB,, ççookk ççeeflfliittllii iiflfl mmaakkiinneelleerrii üürreettiiyyoorr..AAnnccaakk ggeerrii ddöönnüüflflüümm ggöörreeccee yyeennii bbiirraallaann.. BBuu sseekkttöörree yyöönneelliikk aarraaççllaarr kkoonnuu--ssuunnddaa nnaass››ll bbiirr ggeelliiflflmmee yyaaflfl››yyoorrssuunnuuzz?? JCB marka ifl makinalar›n›n Türkiyedistribütörü S‹F JCB olarak 8 y›ld›r ge-ri dönüflüm sektörüne özel makinala-r›m›zla çözüm üretiyoruz. Geri dönü-flüm sektörü, ülkemiz için yeni ve ge-liflmekte olan bir alan. Endüstrininbirçok alan›nda geri dönüflüm ve at›kyönetimi her geçen gün daha fazlaönem kazan›yor. Sektör, geçmifltehurdac›l›k mant›¤› ile çal›fl›yorken,bugün teknolojiyi yak›ndan takip ede-rek kendini sürekli yenilemeye u¤rafl›-yor. Biz de, S‹F JCB ‹fl Makinalar› ola-rak, sektördeki geliflmelerden süreklihaberdar olmaya ve sektörün ihtiyaç-lar›na yönelik çözümler gelifltirmeyeçal›fl›yoruz. Senelerdir bu sektörleriçin özel makinalar ve ataflmanlar üre-ten JCB, inflaat ve tar›m ürünleri gibi

Ziyaret etti¤imiz Dönkasantesisinde, kâ¤›t at›klar›n›n

nas›l bir ayr›flt›rma sürecinetabi oldu¤unu gözleyince,

kaynakta ayr›flt›rman›nönemini daha iyi anlad›k.

jcb s 4/21/11 1:24 PM Page 117


endüstriyel ürünlere de ayr› bir önemvermektedir. Biz de S‹F JCB çat›s› al-t›nda oluflturulan geri dönüflüme özelbirimimizle, JCB’nin üretti¤i makina-lar› Türkiye’deki koflul ve uygulamala-r› dikkate alarak kullan›c›lar›n en et-kin flekilde yararlanabilece¤i ataflmanve sat›fl sonras› hizmetler ile sunmayadevam ediyoruz.

JCB’nin geri dönüflüm sektörününtüm ihtiyaçlar›n› karfl›lamak amac› ilegelifltirdi¤i JCB Wastemaster serisi,JCB’nin bu sektöre verdi¤i büyük öne-min göstergesi. At›k ve geri dönüflümuygulamalar› için özel olarak tasarla-nan 30’un üzerinde makinay› kapsa-yan Wastemaster serisinde her türlüat›k uygulamas› için makina bulunu-yor. JCB Wastemaster serisinde ayn›zamanda operasyonel s›k›nt›lar› en altseviyeye indirmek amaçlan›yor. Was-temaster serisi içerisinde tekerlekliyükleyiciler, Loadall’lar, Teletruk’laryer al›yor. Bunlara ek olarak, ekstramanevra kabiliyeti sunan belden k›r-ma flasiye sahip bir teleskobik yükleyi-ci olan TM310 da, JCB Wastemaster se-

risine dahildir. JCB bundan sonra da,tehlikeli ve at›k malzemelerin tafl›n-mas›na, istiflenmesine, balyalananmalzemelerin yüklenmesine, malze-melerin y›¤›lmas›na kadar yeni çö-zümler gelifltirmeye devam edecek.

BBaass››nn bbüülltteenniinniizzddeenn JJCCBB’’nniinn uulluussllaarraa--rraass›› ddüüzzeeyyddee,, kkaarrbboonn aallaann››nnddaa öönneemmlliiççaall››flflmmaallaarr yyaapptt››¤¤››nn›› vvee ““CCaarrbboonn TTrruusstt””sseerrttiiffiikkaass›› aalldd››¤¤››nn›› bbiilliiyyoorruuzz.. BBiirraazz bbuukkoonnuuddaa bbiillggii vveerreebbiilliirr mmiissiinniizz??JCB, ifl makineleri sektörünün çevreyesayg›l› bir biçimde geliflimi için ger-çeklefltirdi¤i uygulamalar› ve çevredostu yeni ürünleriyle do¤an›n korun-mas›na katk› sa¤lamaya çal›fl›yor. Bukatk›lar› da, ‹ngiltere’de bulunan Car-bon Trust Standard taraf›ndan “Car-bon Trust” çevre sertifikas› ile ödül-lendirildi.

Daha az karbon emisyonu sa¤layanyeni nesil ürünleriyle ifl makinelerisektörüne ivme kazand›ran JCB, yal-n›zca yeni nesil kaz›c›-yükleyicilerine47,2 milyon TL’lik yat›r›m yapt›.JCB’nin yeni nesil ürünleri, daha önce-ki modeller ile karfl›laflt›r›ld›¤›ndayüzde 8’e varan oranda daha az kar-bondioksit gaz› üretmektedir.

Geri Dönüflüm

JCB, ifl makineleri sektörünün çevreyesayg›l› bir biçimde geliflimi içingerçeklefltirdi¤i uygulamalar› ve çevredostu yeni ürünleriyle do¤an›nkorunmas›na katk›lar›ndan dolay›merkezi ‹ngiltere’de bulunan CarbonTrust Standard taraf›ndan “CarbonTrust” çevre sertifikas› ileonurland›r›ld›.Yeni nesil daha az karbon emisyonusa¤layan ürünleriyle ifl makinelerisektörüne yeni bir ivme kazand›ranJCB, yaln›zca kaz›c›-yükleyicilerininyeni nesline 47,2 milyon TL’lik yat›r›myapt›. JCB’nin çevre dostu ekipmanlar›,daha önceki modeller ilekarfl›laflt›r›ld›¤›nda yüzde 16’ya varanoranda daha az yak›t tüketimi

özelli¤ine sahip. JCB yeni nesil kaz›c›-yükleyici modellerini y›lda ortalama1250 saat kullanan müflteriler,yaklafl›k 840 litre yani 2500 TL’likyak›ttan tasarruf edebiliyor. Böyleceçevreye daha az karbon sal›m›gerçekleflmifl oluyor.

JCB, “Carbon Trust” ile Ödüllendirildi

“JCB’nin geri dönüflümsektörünün tüm

ihtiyaçlar›n› karfl›lamakamac› ile gelifltirdi¤i

JCB Wastemaster serisi,JCB’nin bu sektöre

verdi¤i büyük önemingöstergesidir”

jcb s 4/21/11 1:24 PM Page 118

At›k kâ¤›t toplama, tasnifleme vebalyalama konusunda yurdumuzdakiilk flirket olan Dönkasan’›n ‹flletmeYöneticisi Okan Günay, “Yerindeayr›flt›rma çok önemli. Eskiden at›kkâ¤›tlarla birlikte yüzlerce kilo pirinçbile geliyordu” diyor gülerek…

BBiizzee DDöönnkkaassaann’’llaa iillggiillii bbiillggii vveerreebbiilliirrmmiissiinniizz??‹lk tesisini 1984 y›l›nda ‹stanbul-Kartal’da, ikinci tesisini 1989 y›l›ndaAdana’da, üçüncü tesisini de 1993y›l›nda ‹stanbul-Büyükçekmece’deaçan Dönkasan, bu tesislerinde y›lda100 bin ton at›k kâ¤›t iflliyor. Ayr›capiyasadan direkt olarak yapt›¤›m›zal›mlar da yaklafl›k 70 bin ton/y›l›buluyor. Toplam y›ll›k ifllemhacmimizse 170 bin tona ulafl›yor.Bir Sabanc› Holding kuruluflu olanDönkasan, at›k diye kabul edilen hercins kâ¤›d›n toplan›p, yabanc›maddelerden ayr›ld›ktan sonracinslerine göre balyalanmas›n› teminederek, “temiz çevre için” çok büyükönem arz eden ormanlar›n hammaddeolarak kullan›lmas›n› önlüyor. Bu çal›flmalar›m›z çevre ve ekonomiye sa¤lad›¤› katk›dan dolay›2000 y›l›nda ‹stanbul SanayiOdas›’nca “Çevre ÖzendirmeÖdülü”ne lay›k görüldü. Dönkasan ayr›ca merkezi Brüksel’debulunan ve k›sa ad› B.I.R. (Bureau ofInternational Recycling) olarakisimlendirilen “Uluslararas› At›k

De¤erlendirme Konfederasyonu”üyesidir.

SSiizz aass››ll oollaarraakk kkââ¤¤››tt ttoopplluuyyoorrssuunnuuzz aammaabbuu mmaallzzeemmeelleerrllee bbiirrlliikkttee bbaaflflkkaa flfleeyylleerrddee ggeelliiyyoorr mmuu??Plastikten metale kadar çok çeflitlimalzemeler de at›k kâ¤›tlarla birliktegelebiliyor. Biz bunlar› da ayr›flt›r›pdo¤ru yere ulaflt›r›yoruz. Bu anlamdayerinde ayr›flt›rma son derece önemli.Bu konuda da büyük geliflmeler var.Eskiden bu konuda inan›lmaz fleyleryaflanabiliyordu. Eskiden sucuktansalama kadar birçok alakas›zmalzemenin geldi¤ini biliyoruz. Birkeresinde, süpermarketlerden gelenkâ¤›t at›klar›n›n aras›nda yüzlercekiloluk pirinç çuvallar›n›n ç›kt›¤›n›arkadafllar›m›z anlat›yor.

“Y›lda 100 bin Ton At›k Kâ¤›t Kaç A¤aç Eder?”

EEnneerrjjii vvee yyaakk››tt vveerriimmlliillii¤¤ii,, ççeevvrree kkoonnuu--llaarr››nnddaa ggiiddeerreekk öönneemmllii bbiirr aallaann hhaalliinneeggeelliiyyoorr.. JJCCBB’’nniinn aarraaççllaarr››nn mmoottoorr vvee--rriimmlliillii¤¤ii kkoonnuussuunnddaa ddaa öönneemmllii ççaall››flfl--mmaallaarr yyaapptt››¤¤››nn›› bbiilliiyyoorruuzz.. JCB yollarda kullan›lmayan araç sek-törünün emisyon mevzuat› kapsam›n-da, en temiz motoru gelifltirmek içinönemli yat›r›mlar yapt›. ‘JCB Diesel-max’ motorunun gelifltirilmesine 188milyon TL’lik harcama yapan JCB, fluanda yollarda kullan›lmayan araç sek-töründe sadece en temiz motora sahipolmakla kalm›yor, ayn› zamanda yak›ttasarrufu da sa¤l›yor. JCB’nin çevredostu ekipmanlar›, daha önceki mo-deller ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda yüzde16’ya varan oranda daha az yak›t tüke-timi özelli¤ine sahip. JCB kaz›c›-yükle-yici modellerini y›lda ortalama 1250saat kullanan müflteriler, yaklafl›k 840litre yani 2500 TL’lik yak›t masraf›n-dan tasarruf edebiliyorlar. Böylece,çevreye daha az karbon sal›m› gerçek-leflmifl oluyor. JCB’nin ilk olarak Nisan2010’da Bauma Fuar›’nda lansman›n›yapt›¤› yeni nesil kaz›c›-yükleyicileri,Haziran 2010’dan itibaren de Türki-ye’deki kullan›c›lara S‹F JCB ‹fl Maki-nalar› taraf›ndan sunuluyor. m

Dönkasan A.fi’de dört adet JCB marka iflmakinas› çal›fl›yor. Belden k›rma flasiyesahip bir teleskobik yükleyici olanTM310’nun, saha içerisindeki at›k kâ¤›d›rahatl›kla al›p, bir yerden bir yere sarsmadanve ucundaki ataflman› sayesinde dökmedengötürebildi¤ini aktar›yor Ayflegül Çetinel.


jcb s 4/21/11 1:24 PM Page 119


Söylefli

Profesör Dr. John Harte:

“Hidroelektrik Hepsinden Beter”Akademik kariyerinin çok büyük bir k›sm›n› insan faaliyetlerinin biyoçeflitlilik veekosistemler üzerindeki etkilerini araflt›rmaya adayan Prof. Dr. John Harte, uzuny›llard›r Berkeley Üniversitesi Do¤al Kaynaklar Akademisi’nin Ekosistem Bilimleribölümünde ders veriyor. Son dönemde çal›flmalar›n› iklim de¤iflikli¤inin gezegenüzerinde yaratt›¤› etkiler üzerine yo¤unlaflt›ran Harte, k›sa süreli¤ine Bo¤aziçiÜniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü’nün konu¤u oldu ve iklim de¤iflikli¤i ile enerjikaynaklar› üzerine bilgi ve deneyimlerini EKOIQ ile paylaflt›.

Söylefli: Balkan TALU Foto¤raf: Özgür GÜVENÇ

john hart y 4/21/11 1:25 PM Page 120


‹‹kklliimm ddee¤¤iiflfliikkllii¤¤ii ggeerrii ddöönnddüürrüülleebbiilliirr bbiirr flfleeyymmii?? E¤er bir fleyler yapmaya bugün bafllarsak ik-lim de¤iflikli¤ini geri döndürebiliriz. Ancakenerji tedarik sistemimizi bafltan afla¤› de-¤ifltirmeliyiz. Günefl, rüzgâr ve jeotermalebundan 10-15 sene önce geçmeliydik. Bugünciddi ad›mlar atarsak yine de durumu de¤ifl-tirebiliriz. Ama Kuzey Kutbu’nda buzul eri-mesi devam eder ve metan sal›m› bafllarsa,iflte bunun dönüflü olmaz. Çok geç kalmamakiçin befl, en fazla 10 senemiz var.

WWoorrlldd BBuussiinneessss CCoouunncciill ffoorr SSuussttaaiinnaabbllee DDee--vveellooppmmeenntt’’iinn ggeenniiflfl bbiirr yyaannkk›› uuyyaanndd››rraann VViissii--oonn 22005500 mmeettnniinnddee öönnüümmüüzzddeekkii iillkk oonn sseennee--nniinn ffaarrkk››nnddaall››kk ddöönneemmii oollaaccaa¤¤››;; eessaass ddöönnüüflflüü--mmüünn 22002200’’ddeenn ssoonnrraa ggeerrççeekklleeflfleeccee¤¤iinnee ddaaiirrbbiirr öönnggöörrüü vvaarr.. BBuu kkoonnuuddaa nnee ddüüflflüünnüüyyoorrssuu--nnuuzz??Bu konuda net bir öngörü yapamam ama bugeçiflin avantajlar›n› yaflamak için 2050’yekadar beklemeye gerek yok. 2020’den önceicraata geçebilmek için gerekli olan altya-p›ya da sahibiz. Örne¤in Amerikan arabala-r›n›n yak›t verimlili¤i y›llard›r çok düflük-tür. Halbuki biz bir galon benzinle 50-55mil gidebilecek arabalar yapabiliriz. Çölleremerkezi günefl santralleri kurubilir, çat›la-ra günefl sistemleri adapte edebiliriz. E¤ersizin dedi¤iniz yavafl tarifeyi uygularsakçok geç kalabilece¤imizden büyük bir endi-fle duyuyorum.

Bir süre sonra kömür yakmaktan vazgeç-sek bile ›s›nmadan dolay› demin bahsetti-¤imiz gibi kutuplardan metan sal›m› ve or-man yang›nlar› da artacakt›r. Üstelik he-men bafllamamak için hiçbir mazeretimizyok. Rüzgâr, nükleer enerjiden çok dahaucuz. Günefl ile en ucuz kaynak denen kö-mür santrallerinin maliyetleri ise eflit.

ÖÖzzeelllliikkllee nnüükklleeeerr vvee hhiiddrrooeelleekkttrriikk eenneerrjjii kkoo--nnuussuunnddaa yyoo¤¤uunn ttaarrtt››flflmmaallaarr vvaarr.. ÖÖzzeelllliikkllee ssuukkaayynnaakkllaarr›› üüzzeerriinnddee ççaall››flflmm››flfl oollaann bbiirr aakkaaddee--mmiissyyeennssiinniizz.. BBuu kkaayynnaakkllaarr››nn kkuullllaann››mm››nnaa nnaa--ss››ll bbaakk››yyoorrssuunnuuzz??Çok uzun y›llar önce, 1978 y›l›nda bütün

Prof. Harte, ABD’dehidroelektrikte ana kaynakolarak kar sular›n›nkullan›ld›¤›n›n ve ne kadarbüyük rezervuarlarkurarsan›z kurun yok olankar örtüsü kaynakl› sular›ntekrar yerinekonulamad›¤›n›n alt›n›çiziyor.



Söylefli

“Kuzey Kutbu’nda buzulerimesi devam eder vemetan sal›m› bafllarsa, iflte bunun dönüflü olmaz. Çok geç kalmamak içinen fazla 10 senemiz var”

enerji kaynaklar›n› kapsayan karfl›laflt›r-mal› bir araflt›rma yapt›k. Temel kriterürettikleri elektrik miktar›yd›. Ekolojik et-ki aç›s›ndan (o zamanlar iklim de¤iflikli¤ikriteri yoktu) en beteri hidroelektrikti.‹kinci s›rada kömür yer al›yordu. Nükleerenerji bile daha tercih edilebilir bir seçe-nekti.

HHiiddrrooeelleekkttrriikkllee iillggiillii bbuu çç››kkaarr››mm››nn››zz ççookk iill--ggiinnçç.. BBuunnuunn ddaayyaannaa¤¤›› nneeddiirr??Örne¤in ABD’de hidroelektrikte ana kaynakkar sular›d›r. Sorun flu ki, ne kadar büyükrezervuarlar kurarsan›z kurun yok olan karörtüsü kaynakl› sular tekrar yerine konula-m›yor. Örne¤in Kaliforniya’da hem sulamahem de içme suyu olarak kullanabilmek içintoplam 30 sene yetebilecek kaynak var.Ya¤mur suyunu depolayabilecek bir rezer-vuar sistemini hiçbir zaman yeterince h›zl›kuramazs›n›z. Bu yüzden kar örtülerini vedi¤er su kaynaklar›n› kullanmak zorundas›-n›z. Türkiye için bu teori pek geçerli de¤ilçünkü Türkiye’de kar ve buz örtüleri kulla-n›lm›yor.

AABB üüllkkeelleerriinnddee hhiiddrrooeelleekkttrrii¤¤iinn yyeenniilleenneebbiilliirrkkaayynnaakk oollaarraakk kkaabbuull eeddiillmmeessii iiççiinn üüsstt lliimmiitt 1100mmeeggaawwaatttt.. TTüürrkkiiyyee’’ddee ÇÇeevvrree BBaakkaannll››¤¤››’’nn››nnkkaabbuull eettttii¤¤ii üüsstt lliimmiitt 5500 mmeeggaawwaatttt……Peki Türkiye’deki ekolojistler ve çevrebilim-ciler bu konuda ne düflünüyor? Bu çok saçmabir fikir. Kömürden vazgeçtik deyip o bofllu-¤u hidroelektrikle kapatamazs›n›z. ‹klim de-¤iflikli¤ini engellemek için baraj kuraca¤›mdedi¤iniz anda Avrupa’dan Çin ve Rusya’yaher yeri barajlarla donatman›z gerekir ki,dünyan›n hiçbir yerinde bu kapasiteyi karfl›-layacak kadar fazla nehir yata¤› yok.

PPeekkii nnüükklleeeerr hhaakkkk››nnddaa nnee ddüüflflüünnüüyyoorrssuunnuuzz??JJaammeess LLoovveelloocckk ggiibbii bbaazz›› ççeevvrreecciilleerr ffoossiill yyaa--kk››ttllaarr››nn ddaahhaa yy››kk››cc›› oolldduu¤¤uunnuu ssaavvuunnuuyyoorrllaarr.. Bu teori birçok aç›dan do¤ru. Nükleer bellistandartlar› karfl›lasayd› çok ideal bir enerjikayna¤› olabilirdi. E¤er santral kurulurkenher ülke Fransa’n›n sa¤lad›¤› güvenlik ölçüle-rini sa¤layabilseydi, at›k problemi çözülebil-



“Bu y›l Amazon ya¤murormanlar› yüzy›l›n enbüyük kurakl›¤›n› yaflad›.Böylece dünyan›n enbüyük karbondepolar›ndan biri art›kgezegenin karbon sal›mkaynaklar›ndan birinedönüflüyor”

mifl olsayd› ve nükleer için bu kadar büyükteflvikler gerekmeseydi nükleer çok iyi birkaynak olurdu.

ÇÇeeflfliittllii bbiilliimm iinnssaannllaarr››,, öözzeelllliikkllee AAkkddeenniizz bbööll--ggeessiinniinn iikklliimm ddee¤¤iiflfliikkllii¤¤iinnddeenn oolluummssuuzz eettkkiillee--nneeccee¤¤iinnii ssööyyllüüyyoorrllaarr.. AAddaa ddeevvlleettlleerriinnii bbiirr kkee--nnaarraa bb››rraakk››rrssaakk ssiizziinn zziihhnniinniizzddee bbööyyllee bbiirr ssee--nnaarryyoo vvaarr mm››??Bu senaryolar›n iki boyutu var. Bir senaryo-ya göre ‹skandinavya, Kanada ve Sibirya gi-bi yüksek bölgelerde daha fazla ›s›nma gö-rülece¤i düflünülüyor. Hatta baz› Rus bilimadamlar› bunun iyi bir fley oldu¤unu, Sibir-ya’n›n daha önce tohum ekilemeyen bölge-lerinde tar›m yap›labilece¤ini düflünüyor-lar. Halbuki bölgede hava ›s›nsa bile bölge-nin toprak yap›s› buna uygun de¤il. Buna ekolarak gene Sibirya’daki mineral kaynakla-r› da ifltah kabart›yor ama bu ifl için per-mafrostlar›n (kal›n buz tabakalar›) üzerin-de gidebilen kamyonlara ihtiyaç duyulacakve böyle bir iflin maliyeti de çok fazla ola-cak.

‹kinci boyut ise mülteciler. Afla¤› bölgeler-de denizlerin yükselmesinden olumsuz etki-lenen ülkeler ‹skandinav ülkelerinin kap›s›-na dayanacak. Örne¤in Pasifik ülkelerindenYeni Zelanda ve Avustralya’n›n kap›s›n› çal-maya bafllad›lar flimdiden. Öte yandan, YeniZelanda göçmen yasalar›n› oldukça s›k› halegetirdi. Ayn› fley Avustralya için de geçerli.‹skandinav ülkelerinin de kap›lar›n› açaca¤›-n› düflünenler fena halde yan›l›yor.

Bunun d›fl›nda tropikal bölgeler ›s›nmadanen az etkilenen alanlar olacak ama meseladüflen ya¤mur oranlar›nda yaflanan en ufakbir azalma epey dramatik etkilere yol açabili-yor. Bu y›l Amazon ya¤mur ormanlar› yüzy›-l›n en büyük kurakl›¤›n› yaflad›. Böylece dün-yan›n en büyük karbon depolar›ndan biri ar-t›k gezegenin karbon sal›m kaynaklar›ndanbirine dönüflüyor.

‹‹kklliimm ddee¤¤iiflfliikkllii¤¤iinnddee ggeelliinneenn nnookkttaaddaa öözzeelllliikk--llee KKooppeennhhaagg vvee CCaannccuunn ssüürreeççlleerrii hhaakkkk››nnddaannee ddüüflflüünnüüyyoorrssuunnuuzz??Ülkelerin yan yana gelip bu konudaki so-

rumluluklar›n› konuflmalar› iyi bir fley amabence iklim de¤iflikli¤ine kesin çözüm,özellikle zengin ülkelerin do¤ru olan› yap-man›n kendi ç›karlar›na da uygun oldu¤u-nu görebilmesinden sonra gerçekleflecek.Ondan sonra da günefl ve rüzgâr gibi kay-naklarda kimin öncü olup dünya pazar›nasatt›¤›na bak›lacak. Üstelik petrol kaynak-lar› da tükeniyor. Bu yüzden dünya ülkele-rinin yenilenebilir kaynaklar konusundaöncü rolü oynamalar› gerekiyor. m



976’da ilk kez Akkuyu için yer li-sans› al›nd›¤›ndan bu yana 35 y›lgeçti. Bu süre zarf›nda çok say›da

bakan geldi geçti ve milyarlarca dolarharcand›, harcanmaya da devam edi-yor. Hükümet hâlâ alelacele bu serü-vene son vermek istiyor ancak bunuyaparken anlaflmadaki pürüzleri gör-mezden geliyor. Kaç›n›z nükleer san-tral anlaflman›n detaylar›n› biliyor?

Akkuyu’da bir nükleer güç santralikurulmas›na yönelik anlaflman›n ka-muoyundan gizlenmesi ak›llarda soruiflaretleri b›rak›yor. Greenpeace Akde-niz olarak Rusya ile imzalanan anlafl-man›n orijinal metnini ele geçirdiktensonra inceledi¤imizde dört önemli ko-

nunun problem teflkil etti¤ini gördük.Bunlar:1. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun(TAEK) güvenlik konusundaki yetkialan›n›n s›n›rland›r›lmas›.2. At›k sorununa bir çözüm getirile-memesi.3. AB ile ba¤lar›n kopar›lmas›.4. Ak›ll› enerji sisteminin kurulmas›önünde dev bir engel oluflturmas›.

Nükleer santrallerin teknik, ekono-mik, sa¤l›k riskleri bir yana, Türkiyeile Rusya aras›nda imzalanan nükleersantral anlaflmas› etik ve adil olmak-tan çok uzak. Çünkü Baflbakan, RusyaDevlet Baflkan› Dimitry Medvedev ileMersin Akkuyu’da dört reaktör kurul-

Görüfl

“Kap›daki Düflman: Nükleer”“Japonya Fukuflima’dayaflanan nükleer trajediyiizlerken ve Çernobil’in 25.y›ldönümünü gerideb›rak›rken, Türkiye’de hâlânükleer santral kurulmas›yönündeki kararl›l›¤›n› dilegetiren hükümetinaç›klamalar› etik ve insanide¤erlerin hiçe say›lmas›anlam›na geliyor.”

Yaz›: Deniz SÖZÜDO⁄RUGreenpeace Akdeniz ‹letiflim Sorumlusu

1

Akkuyu’da santral yap›lmas›planlanan alan...

nukleer greenpeace 4/21/11 1:27 PM Page 124


mas› için ihalesiz olarak hükümetleraras› anlaflma imzalad›. Bu anlaflmay-la, hükümet hem Rekabet Kanunu’nu,hem EPDK yasas›n›, hem de AvrupaBirli¤i Direktiflerini ihlal etmifl oldu.

TAEK Bask› Alt›nda Türkiye yasalar›na göre nükleer gü-venlikten Türkiye Atom Enerjisi Kuru-mu (TAEK) sorumludur. Bu sorumlulu-¤un tüm siyasi etkenlerden ba¤›ms›zçal›flmas› gerekirken Baflbakanl›k’aba¤›ml› olmas›n›n yan› s›ra bir de an-laflmada Türk taraf›na yüklenen li-sans, izin gibi prosedürleri kolaylaflt›r-ma sorumlulu¤u TAEK’i daha da zorbir konuma sokuyor. Türkiye’nin böylebir sorumluluk almas› güvenlik ala-n›nda ortaya ç›kabilecek sorunlardaEnerji Bakanl›¤›’n› yetkili k›l›yor veTAEK’in otoritesini tamamen ortadankald›r›yor.

Anlaflmada TAEK’in e¤itiminin ifl-letmeci flirket taraf›ndan verilmesi,TAEK’i flirkete ba¤›ml› hale getiriyor.Anlaflmada nükleer güvenli¤e yönelikhiçbir net ölçüt konulmad›¤› gibi, nük-leer güvenlikten sorumlu kurum olanTAEK aç›s›ndan ortaya sakat bir du-rum ç›k›yor: TAEK hem Baflbakan’a,hem Enerji Bakanl›¤›’na, hem de Rusflirketine ba¤›ml› k›l›n›yor. ‹stedi¤inizyere çekebilece¤iniz, bask› alt›nda birkurum.

Bu ise gerekli güvenlik önlemlerininal›namamas›, olas› bir kazada bizdensaklanacak gerçekler, iletiflimin halksa¤l›¤›n› korumak de¤il, siyasi imaj›korumak için çarp›t›lmas› demek. BuÇernobil’de yaflanm›flt›. fiimdi, bun-dan çok daha kötüsü olabilir.

Ruslar›n Sicili BozukMersin Akkuyu’ya nükleer santral ku-racak flirket Rosatom, Çernobil kaza-s›ndan ve Rusya’da her y›l meydanagelen yüzlerce irili ufakl› kazadan so-rumlu bir flirket. Yani güvenilmez bir

Rus teknolojisinden bahsediyoruz.Geçti¤imiz y›l, Bulgaristan da Rus-ya’yla anlaflmas›n› bozmufltu. Çin iseTianwan’da infla edilen AES-91 reaktö-ründe güvenlik riskleri do¤uran kalitebozukluklar› oldu¤unu saptad›. Reak-törün inflas› tam 10 y›l sürdü.

Rusya, anlaflma kapsam›nda 2017y›l›na kadar ilk reaktörü teslim edece-¤ini kabul ediyor. Y›l 2011. Rusya biry›l içinde tüm lisanslar› ald›. 2011 so-nu... Bu durumda befl y›l içinde reaktö-rü infla etmesi, sonra da test aflamas›-na geçmesi gerek ki 2017’de ilk elek-trik flebekeye verilsin. Bu bir intiharprovas›ndan baflka bir fley de¤il!

Bunun yan› s›ra VVER 1200 modeliilk olarak Türkiye’de denenecek. AB,bir alt modeli olan VVER1000 modeli-ne bile lisans vermezken, Akkuyu,Rusya’n›n deneme tahtas› olacak. Tür-kiye ise bu maceraya hiçbir teknik alt-yap›s› veya yetiflmifl eleman› olmadanbafllayacak.

Nükleer santral, bir kere baflland›k-tan sonra 100 y›l› aflk›n bir süre bo-yunca Türkiye’yi ba¤layacak bir proje.

Ortalama yap›m süresi 10 y›l, iflletme-si 60 y›l, so¤utmas› 40 y›l ve sökümüde 10 y›l. Dolay›s›yla nükleer santralyap›m›, ani bir flekilde karar al›nabile-cek bir konu de¤il.

At›klar› Ne Yapaca¤›z?Anlaflman›n en tart›flmal› yanlar›ndanbiri de at›klar konusu. Öyle ki, yenidenifllensin ya da ifllenmesin at›k konusuher aç›dan risk teflkil ediyor. Önceliklenükleer at›klar›n ifllenmek üzere Rus-ya’ya gönderilmesi bir zorunluluk de-¤il ve baflka bir anlaflmaya tabi (13/2).Rusya’n›n henüz VVER 1200 at›klar›n›iflleyecek bir tesisi yok. Bu tesis 30 y›l-d›r infla halinde. Nükleer santralin ilkünitesi devreye girdi¤inde bu tesisinde aç›ld›¤›n› varsaysak bile, yine deönemli risklerle karfl› karfl›yay›z.

Nükleer at›klar gemilerle tafl›narakbo¤azlardan geçirilecek. Olas› bir ka-zada meydana gelebilecek felaket,Türkiye’nin ‹stanbul gibi nüfus yo¤un-lu¤u en yüksek ilinde, Çanakkale gibiflehirlerimizde veya Antalya gibi tu-rizm merkezlerine yak›n yerlerdemeydana gelebilir.

Bir VVER reaktörü y›lda 22 ton at›küretiyor. Anlaflmada, kilovat saat bafl›-na 0,15 dolar/sent öngörülüyor. Yüzde90 kapasiteyle çal›flt›¤›n› varsayarsakbir ünite 0,78 TWs ya da 78 milyon ki-lovat saat elektrik üretecek. Bu du-

“Nükleer santral, bir kerebaflland›ktan sonra 100 y›l›

aflk›n bir süre boyuncaTürkiye’yi ba¤layacak

bir proje”


EKOIQKorusu 1542Fidana Ulaflt›

Bu Say› ‹çin 175 Fidan...

rumda at›klar için en iyi ihtimalle 11,8milyon dolar fonda birikecek. OysaRusya kendi yasalar› çerçevesindeat›klar› ancak para karfl›l›¤› yenideniflliyor ve yabanc› ülkeler için bu ra-kam kg bafl›na 1000 ABD Dolar›. Yani,fonda öngörülen azami miktar›n ikikat›. Bununla da kalm›yor, Rusya yeni-den iflleme sonras› ortaya ç›kan yanat›klar› ülkeye geri iade ediyor.

Anlaflma Avrupa Birli¤iMüktesebat›na da Ayk›r›! AB düzenlemelerine göre (Directive17/2009/EC) bir nükleer santralin ya-p›m ve iflletmesi, serbest elektrik piya-sas› içinde aç›k ihale yoluyla rekabetortam›nda gerçekleflmeliydi. Oysa buanlaflma hiçbir ihale yap›lmadan ger-çeklefltirildi.

Avrupa Birli¤i Çevre Etki De¤erlen-dirmesi (ÇED) düzenlemelerine göre,önce çevresel etki bak›m›ndan farkl›sahalar›n de¤erlendirilmesi ve bunla-r›n nihai saha seçiminde rol oynamas›gerekirdi. AB ÇED sürecinin tam tersiolarak, ÇED gerçeklefltirilmeden sahaseçimi yap›ld›. AB’nin taraf oldu¤u vehalk›n r›zas›n› güvence alt›na alan an-laflmalar ise dikkate dahi al›nm›yor.

Euratom Nükleer Güvenlik Direkti-

fi’ne (71/2009/5. Madde) göre, nükleerdüzenleyicinin nükleer santral ifllet-mecisi veya teflvik edici olan tüm bi-rimlerden ifllevsel olarak ba¤›ms›z ol-mas› gerekir. Oysaki TAEK ba¤›ms›zde¤il, Baflbakanl›k’a ba¤l› bir kurum-dur.

Anlaflma, Türkiye Elektrik Ticaretve Taahhüt A.fi’nin (TETAfi) 15 y›l bo-yunca 12,5 dolar/sent üzerinden elek-trik sat›n almas›n› zorunlu k›l›yor.Ayr›ca, Akkuyu sahas› bedelsiz olarak

Ruslar’a teslim ediliyor. Bunlar do¤-rudan devlet teflvikidir ve AB ‹craSözleflmesi’nin 107. maddesine göreyasad›fl›d›r.

K›sacas› anlaflma usulen yanl›flt›r.Bu konu siyasi partiler, sivil toplumkurulufllar›, meslek odalar› ve nükleerkarfl›t› platform taraf›ndan defalarcaifade edilmifltir. Tüm bu yaflananlar›fl›¤›nda, Türkiye yüzünü ayd›nl›k birgelece¤e dönmek için elindeki flans›iyi de¤erlendirmelidir. m

Görüfl



Kitap

YYaazzaarr:: Matthew GlassÇÇeevviirreenn:: Güliz ArslanApollon Yay›nc›l›k, Mart 2011

TTaakkvviimmlleerr 2032 y›l›n› gös-terdi¤inde küresel ›s›nma-n›n boyutlar› da ortaya ç›k-maya bafllam›flt›r. Deniz se-viyesi epey yükselmifltir. Gü-ney Kaliforniya çölleflmekte,Miami Eyaleti tamamen su-lar alt›nda kalmaya haz›rlan-maktad›r. Bu bilgiler ABD’nin 48. Baflkan› Joe Benton’a selefiMike Grant taraf›ndan verilmifltir. Grant, emisyon indirimle-ri konusunda Çin ile müzakerelere bafllam›fl ama bir sonuçalamam›flt›r. Bu anlaflmay› tamamlamak çiçe¤i burnundaBaflkan Joe Benton’a düflecektir. Acaba Benton baflarabilecekmidir? Matthew Glass taraf›ndan kaleme al›nm›fl olan Ülti-matom ilk bak›flta tipik bir Amerikan bestselleri gibi gözükü-yor ama bu tür senaryolar üretmeyi her zaman iyi becermiflolan ABD’li yazarlar bize gene fazlas›yla gerçek bir kurgu su-nuyor. Bu arada yazar Matthew Glass okurlar›na gerçektende s›k› bir ültimatom çekiyor.

YYaazzaarr:: Bill MollisonÇÇeevviirreenn:: Egemen ÖzkanSinekSekiz Yay›nevi, Mart 2011

BBiillll Mollison, Tazmanya’da küçük bir köyde büyüdü. Çok uzuny›llar bal›k tuttu, avland›. Mollison, bir fleylerin ters gitti¤ini50’li y›llarda anlamaya bafllad›. Önce bal›k sürüleri azalmayabafllad›. Sonra da etraftaki orman örtüsü yok olmaya bafllad›.Mollison öfkelenmiflti. Önce en-düstriyel sistemi protesto etme-ye bafllad›. ‹fle yaramad›. Molli-son iki y›l toplumla ba¤›n› kesti .1974’te David Holmgren’le bir-likte çok y›ll›k a¤açlar›n, çal›la-r›n, bitkilerin, mantarlar›n vekök sistemlerinin çok yönlü ve-rimine dayal› sürdürülebilir birtar›m metodu gelifltirdi. Biz bu-gün bu metoda permakültür di-yoruz. SinekSekiz taraf›ndanyay›nlanan Permakültüre Girifl,iflin püf noktas› ve felsefesiniö¤renmek için birinci eldenbenzersiz bir kaynak.

Permakültüre GiriflMollison’dan bir Klasik

Küresel Is›nma ve Milletlerin Zenginli¤i

YYaazzaarr:: Andrew SimmsPluto Books, 2009

AAnnddrreeww Simms bu kitab› ilk defa 2005 y›l›nda yazm›fl. Ekolojik borç fikri de ilkkez akl›na 2005 y›l›nda Afrika k›tas›n›n borçlar›n›n silinmesi s›ras›nda gel-mifl. Ayn› zamanda Yeni Ekonomi Kuruluflu’nda (NEF) iklim de¤iflikli¤i prog-ram›n›n kurucular› aras›nda yer alan ve Yeflil Yeni Düzen (Green New Deal)raporunun yazarlar›ndan biri olan Andrew Simms kitab›n 2009 y›l›nda genifl-letilmifl olan bask›s›nda son ç›kan ekonomik krizle beraber flu hayati soruyuda soruyor: Peki ekonomi ne için vard›r? Adam Smith Milletlerin Zenginli¤i’niyazarken kapitalizmin öncülü¤ünü yapm›flt›. Andrew Simms de, kapitalizmeyeflil bir boyut kazand›rmaya çal›fl›yor.

Ekolojik Borç

2032 Y›l›nda Dünya

Ültimatom

kitap 09 4/21/11 1:28 PM Page 1

Project2 4/22/11 11:25 AM Page 3

Project2 4/22/11 11:25 AM Page 4

project2 4/22/11 11:24 am page 1 ekoekoiq.com/arsiv/ekoiqsayi09.pdf · 2018-05-18 · 116. sokak...

Documents