Diapositiva 1

Projekt VizatimiTema: Artizanati & Zejet ne Shqiperi

Punoi : Alkid Dapaj&Xhon Taraj Objektivat 1.Te njohim artizanatin ne Shqiperi.2.Te njohim zejet e vendit tone . 3.Te njohim veshjet popullore shqiptareArtizanati Shqiptar Shqipria sht e njohur pr nj tradit tepr t pasur t artizanatit me vlera t muara, t krijuar prej shekujsh nga mjeshtrat popullor, n do krahin t saj, sipas karakteristikave dhe specifikave t zonave t ndryshme gjeografike, duke u spikatur me shumllojshmrin e saj, numrin e madh t ekzemplarve dhe relikeve si dhe paraqitjen estetike e objekteve t cilat arritn kulme t pandeshura m par.Spikatin veanrisht punimet n dru, n hekur, bakr, alabastr, n materiale t muara ari dhe argjendi, lkure, leshi, etj. q ve t tjerash jan dshmi edhe e identitetit ton kombtar. Kto vlera, tashm t kaluara brez pas brezi, ngjallin gjithnj interes t madh tek vizitort dhe studiuesit vendas dhe t huaj, n shum ekspozita t hapura si brenda dhe jasht tij. Esht shtuar dhe riprtrir n mnyr t prsosur pazaret karakteristike sidomos n qytetet Kruj dhe Shkodr, ku dallohen prodhimet artizanale t shumllojshme dhe niveli i lart utilitar dhe estetik i tyre. Gjithashtu edhe qytete si Berati, Gjirokastra, Saranda kan tashm dyqanet e tyre me prodhime artizanale t zonave prkatse.Tashm jan shtuar s teprmi edhe dyqanet karakteristike t mjeshtrave popullor, t cilt me nj intuit shmbullore n aspektin e krijimit dhe ekspozimit i kan kthyer kto mjedise n nj pasuri t vrtet dhe mjaft trheqse pr vizitort vendas dhe t huaj, duke kuntribuar n shtimin e turistve vendas dhe t huaj pran tyre.

Artizanati Shqiptar Punimet n bakr, n hekur, n lesh, argjend, avlmend, etj, vazhdojn t trheqin vemendjen e vizitorve. Aktualisht qyteti i Krujs sht personifikimi i prodhimit t objekteve t kulturs materiale popullore. N Kavaj vazhdon tradita e prodhimit t objekteve prej balte, t cilat gjejn prdorim t gjer nga vet popullata e atjeshme por edhe ngjallin interes pr vizitort vendas dhe t huaj. N Kuov sht gjallruar artizanati q merret kryesisht me punimin e fletve t arit. N Puk vazhdon n mnyr t pandrprer veprimtaria e mjeshtrave t punimit t drurit, q dallohen n veanti pr prodhimin e institrumentave popullor si: sharkive, iftelive, bilbilave, pipzave, etj. N Gramdh, krahas mjeshtrave t njohur t drurit q realizojn objekte t tilla: si, lug, farrash, sergjen, furka, fyej, etj. ka nj zhvillim prodhimi i objekteve prej leshi, ku shquhen sidomos qilima me xhufka e thek, q po u prshtaten krkesave t kohs. N Prmet vazhdon tradita e punimeve prej leshi, si qilima, rrugica, knde, etj q gjejn prdorim t gjer familjar por edhe interes pr vizitort vendas dhe t huaj.Pr mnyrn e punimit, ornamentet, vlerat utilitare e estetike, prodhimet e ktij lloji kan ngjallur interesimin e tregtarve t shtetit fqinj, Greqis. N Kor e Prmet sht zgjeruar tradita e prodhimit t objekteve prej guri, hekuri dhe druri. Ktu mund t prmendim gdhndjen n gur t kuq t sofateve e ezmave nga mjeshtrat e Polens, po kshtu mund t thuhet edhe pr prodhimin e oxhaqeve dekorativ po gjejn prdorim pr zbukurimin mjedisor shtpijak.

Punimet te ndryshmeNga kto nj lulzim t veant pati zejtaria e argjendaris. Argjendart e qyteteve t Shkodrs, Prizrenit dhe Elbasanit punonin arin dhe argjendin dhe prodhonin stoli pr gra, si vatht, unazat, gjerdan, pafta brezash ose zbukuronin armt e burrave, si kondakt e hutave, dorzat e jataganve e kobureve harbimet e vezmet ose dekoronin me ornamente t ndryshme objekte shtpiake dhe kishtare. Numri i argjendarve n Shqipri gjat shek. XVIII ishte i madh. N disa qytete punishtet e tyre formonin lagje m vete; si n Shkodr, ku kishte gati 100 punishte argjendarie, n Elbasan 60. Nj prhapje pati edhe zejtaria e gdhendjes s drurit, e cila gjat shekullit. XVIII u b me t vrtet nj art popullor dhe u prdor n zbukurimin e brendshm t kishave, xhamive dhe shtpive qytetare e fshatare. Nj nga prodhimet m t bukura t ktij arti q qndron edhe sot, jan orendit e brendshme t kishs s fshatit Leus (Prmet), punuar n kt shekull. Nj dshmi e lulzimit t zejtarive t shek. XVIII sht edhe prmirsimi i dors s mjeshtrve q zbukuronin kishat, xhamit, sarajet e feudalve ose shtpit e qytetarve t pasur me kolona, ballkone, portale t skalitura n gur.Zejtaria ne Shqiperi

Gjat shekullit t XVI, zejtaria ka qen dega kryesore e ekonomis s qytetit t Beratit. Berati prmendet n prshkrimet e udhtarve t kohs si qyteti ku prodhoheshine tregtoheshin mallrat e do lloji. N fund t shekullit XVI mund t numroheshin 1019 shtpi, me nj total prej rreth 7000 8000 banorsh. Nj zhvillim t madh mori artizanati, i cili dshmohet nga lindja, bashkpunimi dhe tregu i lulzuar. Vitet 1650-1750 shnojn fazn e lulzimit t zejtaris n qytetin e Beratit. Zhvillim t madh morn t gjitha llojet e zejeve.Nj numr i madh profesionesh ushtroheshin n at koh si: kalldrmxhi, kujunxhi, kova,kazanxhi, kallajxhi, samarxhi, lkurpunues e shum t tjer.Zejet n Berat1.Qndistaria2.Punimi i leshit3.Punimet e metalit4.Tradita e argjendaris n Berat

Zejet n BeratN Berat sht gjetur nj vepr e rrall, epitafi i Glavinics, nj krijim i mirnjohur i vitit 1373 i qndisur n ar, argjend e mndafsh, q tregon Krishtin e vdekur t kurorzuar, t rrethuar me shkrime greke.Kishat e Beratit jan t zbukuruara me piktura t stilit bizantin e pas-bizantin, t krijuara nga artist t ndryshm t shekujve XII-XIV dhe nga mjeshtrat e shekullit XVI: Onufri dhe biri i tij Nikolla. Katedralja e Shn Maris shquhet pr ikonostasin e saj, t gdhendur n dru t larzuar me ar, nj vepr artistike e cilsis s par.Kisha e Shn Spiridhonit n Lagjen Goric Me nj fanatizm t denj q t quhet i shenjt, n Berat jan ruajtur dshmi dorshkrimore, t cilat dshmojn nivelin veanrisht t lart t kulturs s qytetit. M e rndsishmja nga kto dshmi sht Kodiku i Purpurt (Codex Purpureus Beratinus O) i shekullit VI, i shkruajtur n pergamen t purpurt. Ai sht nj nga katr/gjasht kopjet e vetme t gjetura n t gjith botn. I dyti sht Kodiku i Art (Codex Aureus) i shekullit IX, i shkruajtur n pergamen me shkronja ari. Q t dy kta kodik prmbajn pjes nga ungjijt t shkruajtura n greqishen e vjetr

Artizanati dhe zejet

Zejtaria sht nj nga mjeshtrit e trashguara brez pas brezi e njhersh trashgimia m autentike e qytetit,"Pasuri e trashgimis kulturore botrore" n UNESCO. Kjo trashgimi ka nisur t rizgjohet dy vitet e fundit duke u vn trsisht n funksion t turizmit. Fjala zejtari ktu n Gjirokastr nnkupton punime artistike t realizuara me nj mjeshtri t rrall e q pr nga vlerat e tyre jan t pashoqe. Rrnjt e ksaj mjeshtrie shtrihen n shekuj, por sipas drejtores s muzeumeve Teuta Kallajxhi shklqimin e plot Pazari karakteristik e kishte n vitet 20 t shekullit t kaluar N Gjirokastr, ka nj kult q sht gati pagan, nj marrdhnie gati njerzore mes gurit e drurit. Krejt qyteti historik e muzeal zotrohet nga mjeshtria e ndrtimit gur e dru. Punimet me gur e dru jan t pashoqe n krejt Ballkanin jugor.N Pazarin Karakteristik t rindrtuar gati katrqindvjear, gjenden gjurmt e nj tradite t punimit t leshit, t qindizmave, t sizhadeve por edhe t hekurit e t rozetave prej druri. N kt Pazar po kultivohet edhe nj nga zejet e hershme t qytetit, kafja e gurit.

Zejtaria n Gjirokastr Punimi me dor sht e vetmja zeje q mban shumicn e familjeve t ksaj zone. Koht moderne harruan traditn. N kto koh, t rralla jan vajzat q mund t qindisin ose t thurrin nj qilim. Vetm n lagjen e vjetr t Krujs, t duket se ora e s tashmes ka mbetur n Mesjet. Gra q thurin dhe endin n vegj, burra q gdhendin drurin, punojn bakrin, ildisin veshjet kombtare dhe, n saj t tradits s vjetr, mbajn jetn n koht moderne. Artizanati i harruar rikthehet n kto koh moderne, m shum se sa pr vendasit, pr t huajt.T gjith, me keqardhje, thon q mjeshtrat jan larguar dhe nuk punojn m. Shum prej tyre, pohojn q sht shum e vshtir dhe e lodhshme t punosh n artizanant, n nj koh kur puna e tyre nuk vlersohet. Aq m tepr q tregtia ka rn dhe t pakt jan ata t interesuar q vijn e blejn, gj q ka shkaktuar dhe largimin e mjeshtrave apo dhe largimin e t rinjve dhe t rejave nga profesionet artizanale. Shum nga punimet artizanale jan prodhime kallpe, ose dhe imitime. Puna krijuese aplikohet vetm n raste kur njerzit duan gjra t cilat i kan par n foto e vende t ndryshme, pra t porositura. Artizanatet q ushtrohen aktualisht nga mjeshtrat e puns me dor jan punimet n gur, kock, mermer, tapetet dhe qilimat n fill t lesht, si dhe punimet n bakr e dru, kryesisht objekte pr mobilimin e shtpis.Artizanati profesion n zhdukje

Dshira, mjeshtre n punimin e qilimave dhe tapeteve n fill t lesht,- thot se puna i ka ecur mir dhe ndryshe nga m par, edhe n Shqipri njerzit kan filluar t preferojn pr mobilimin e shtpis qilimat dhe tapetet. Por ajo shqetsohet pasi mendon se t rinjt dhe t rejat e qytetit t saj nuk kan dshir t ushtrojn profesionin e artizanatit ndaj ky sht nj shqetsim pr at vet. Do t vij nj koh q un nuk do t mund t punoj m, dhe kush do ta trashgoj kt profesion?!.Bujari, mjeshtr n punimin e gurit, kocks dhe mermerit, i cili ka rreth 30 vjet q ushtron kt profesion, thot se nuk e ka t trashguar por i ka lindur nga pasioni dhe gjithashtu pr fmijt e tij ai shprehet se: Tani pr tani, un mendoj q pr ta sht shum e rndsishme t studiojn, dhe profesionin q un kam le ta trashgojn nse do t ken dshir. Nuk sht se un kam fitime t mdha ekonomike me punn q bj, madje sht shum e lodhshme, dhe do t fitoja m shum po t ushtroja profesionin tim t vjetr si marangoz, por un e kam nisur kt si pun t dyfisht nga dshira dhe pasioni. Tanim puna mjeshtrore artizanale, nuk t jep dor pr t prballuar krkesat e jetess dhe ata q e ushtrojn e bjn kt gj vetm ngase nuk kan mundsi tjetr punsimi.T vjen keq t dgjosh dika t till, pasi t kesh par nj galeri t tr me vepra artizanale t bukura, por Edhe pse me shum mangsi dhe probleme pr t cilat nuk e vret mendjen njeri, pazari i Derexhikut, grumbullon, pasuron tregun me mallra t ndryshme t vjetra dhe t reja, si dhe pret e prcjell vizitor t shumt.

Deshira ne zhdukje Veshja me XhubleteE merr kete emer nga nje lloj fundi ne forme kembane te valezuar, i qepur me rripa prej shajaku te vendosur njeri pas tjetrit ne linje horizontale, bashkimi i te cileve realizohet me gajtana te holle prej leshi. Xhubleta shoqerohet edhe me disa pjese te tjera prej shajaku me ngjyre te zeze, si te xhubletes te cilat quhen grykes, mange, dhe krahol. Pjese tjeter eshte edhe brezi i gjere i zbukuruar me rruaza dhe gajtana i cili ne te folmen vendore quhet kerrdhokell. Ne koke mbahej nje shami e bardhe, e leshuar mbi shpatulla. Kembet mbroheshin me kellei shajaku ose me eorape te gjata si dhe me opinga lekure.Veshja me xhublet n gjysmn e poshtme ka formn e kmbans dhe n gjysmn e siprme ngjan me veshjen e kryqtarve, sikundr dhe mjaft simbole t gdhendura mbi kt kostum, si koka e demit kretan, forma kryqi, svastike, etj jan t njohura si t templarve. Koleksionistja Dano pohon se misteri i veshjes s zez, shklqen nga t gjitha pikpamjet, si nga ndrtimi, teknika e endjes, ornamentiks s qndisjeve, derdhjes s stolive, etj. Misteri i veshjes s zez sht m i madh se dija mbi prmbajtjen e saj.Ne kete veshje bie ne sy forma e xhubletes, krejt e veeante nga edo veshje tjeter, menyra e zbukurimit te pjeseve te saja me motive dhe ngjyra te plota, por shume te zgjedhura; si ngjyra e zeze, eiklamin, vjollce ose blu.

Kostumi popullor ne Veri

Veshja me tirqElementi me tipik i kesaj veshje jane tirqit te cilet kane formen e pantollonave te ngushta prej shajaku (me te shumten e rasteve te bardhe dhe me rralle te zi ose te murme). Pergjithesishte ato lidhen poshte belit (ne kerdhokell) shoqeruar edhe me nje brez te lesht me vija disangjyreshe. Ne pjesen e siperrme vishej nje kemishe me menge te gjata, jelek pa menge dhe xhamadan me menge te gjata, te dy prej shajaku. Ne stine te ftohta mbi xhamadan vishej edhe nje xhakete me menge te shkurta dhe me jake marinari (prej shajaku me ngjyre te zeze) e quajtur diku xhurdi, diku tjeter kaporane ose herke . Tirqit zakonisht jane mbajtur ne Shqiperine Veriore

Veshjet per Burrat

Veshja me kemishe te gjate dhe perparjeVeshja me brekeshaPjese kryesore e kesaj veshje eshte kemisha e gjate, me menge te gjata, te gjera ose te ngushta. Ne mes ajo shterngohej nga nje brez leshi me ngjyra te ndryshme dhe shoqerohej ne pjesen e perparme nga nje perparse e leshte ose e pambukte me madhesi e zbukurime qe ndryshonin nga njera krahine ne tjetren. Ne stinen e veres, ne pjesen e sipe rme gruaja e veshur me kete kemishe mbante nje jelek, kurse ne dimer siper tij shtohej edhe nje mintan me menge te gjata si dhe nje xhoke prej shajaku. Gjatesia, ngjyra dhe zbukurimi i xhokes ndryshonte vecanerisht nga pozita gjeografike apo zhvillimi i krahinave ku mbahej kjo veshje, duke krijuar keshtu veeori te shumta lokale. Kjo veshje qe e perhapur ne Mirdite, Diber, Mat, Shpat, Dumre, Myzeqe, Berat, Gjirokaster, Sarande. etj.

Veshjet popullore ne JUG

Veshja me fustanelleEdhe kjo veshje burrash kete emertim e merr nga nje lloj fundi i bardhe, i bere me pelhure pambuku dhe me shume rrudha. Nen kete fund mbatheshin te mbathura te gjata, mbi te cilat nga nyje e kembes e deri tek gjuri visheshin kallei prej shajaku. Ne disa raste keto zgjateshin deri ne rreze te kofsheve, prandaj dhe quhen kofshare. Veshja me fustanelle Ne pjesen e siperme vishej nje kemishe e shkurtw me menge te gjera, jeleku dhe mengorja (ne menyre te varura pas). Ne bel vinin nje brez te gjere leshi, mbi te dhe nje tjeter prej lekure te zbukuruar mbi te cilin futeshin e vareshin armet e brezit. Ne stinen e ftohte pjese e kesaj veshje ishte edhe flokata e leshit. Ndonse ne koke vihej nje feste e bardhe me nje thumb ne mes. Deri ne fillim te shek. XX kjo veshje eshte mbajtur ne te gjitha trevat shqiptare, qe nga Kosova e deri ne Cameri. Me pas ajo u kufizua vetem ne fshatrat e Shqiperise se Jugut.

Per burrat

Veshja me dimiqEmertimi i ketij tipi percaktohet nga nje lloj pantallonash shume te gjera dhe me ngjyre te zeze. Ne pjesen e siperme te trupit grate e veshura me brekesha vishnin kemishe te shkurter, jelek ose mitan. Ne kembe mbathnin eorape leshi me shume ngjyra. Gjithnje mbi brekesha ne pjesen e perparme vishej edhe nje perparje prej leshi e zbukuruar me kuadrate disa ngjyreshe. Ndersa ne koke mbanin shamia shume ngjyreshe te lidhura nen gushe, pa i palosur ne forme trekendeshi. Ne fakt kjo veshje eshte futur ne perdorim nga fillimi i shek. XX dhe pati perdorim te kufizuar

Veshjet popullore ne Shqiperine e Mesme

Veshja me BrekeshaEdhe ne kete tip veshjesh emertimi lidhet me pjesen e poshtme te veshjes, e cila ka formen e pantollonave te gjera, te bera me pelhur leshi ose pambuku te endura ne avlemend shtepiak. Gjithmone ato ishin te gjata deri ne nyjen e kembes si dhe shoqeroheshin me nje brez te gjere leshi me ngjyre te kuqe ne vishnje. Ne pjesen e siperme te trupit vishej kemishe me menge te gjata dhe te ngushta. Ne stinet e ftohta pervee jelekut e xhamadanit prej shajaku, vishej edhe jakucja me xhufka (nje lloj xhakete me menge te shumta). Kjo veshje eshte perdorur ne Shqiperin e Mesme.

Per burrat