prostorni plan zdk 2009 2029

ISSN 1512-7559

NOVINEGodina XIV - Broj 4

SLUBENESKUPTINA

ZENIKO DOBOJSKOG KANTONAZENICA, petak, 20.03.2009.

73.

PROSTORNI PLAN ZENIKO DOBOJSKOG KANTONA (2009 2029.)

Zenica, februar 2009. godine

Broj 4 - Strana 248

SLUBENE NOVINE ZENIKO-DOBOJSKOG KANTONA

petak, 20.03.2009.

SADRAJTEKSTUALNI DIO UVOD .......................................................................................................................................................5 1. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA .................................................................................................6 1.1. OP I CILJEVI...............................................................................................................................6 1.2. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA ........................................................................6 2. PROJEKCIJA PROSTORNOG RAZVOJA.........................................................................................8 2.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE KANTONA ............................................................................8 2.2. STANOVNITVO.........................................................................................................................9 2.2.1. POSTOJE E STANJE ...........................................................................................................9 2.2.2. PROJEKCIJA STANOVNITVA PO OP INAMA ...........................................................13 2.3. MREA NASELJA I SISTEM CENTARA................................................................................16 2.3.1. RAZVOJ SISTEMA NASELJA...........................................................................................16 2.3.2. PROJEKCIJA RAZVOJA NASELJA I CENTARA............................................................18 2.4. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE I POLJOPRIVREDA..........................................................19 2.4.1. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE......................................................................................19 2.4.2. POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA ...............................................................................22 2.4.3. PROJEKCIJA RAZVOJA POLJOPRIVREDNE PROIZVODNJE.....................................23 2.5. UME I UMSKA ZEMLJITA ................................................................................................24 2.5.1. UMSKO - GOSPODARSKA PODRU JA .......................................................................24 2.5.2. OSNOVNE POSTAVKE STRATEGIJE UMARSTVA....................................................25 2.6. VODE I VODNA PODRU JA ...................................................................................................26 2.6.1. NA INI ZAHVATANJA PITKE VODE.............................................................................26 2.6.2. ZATITA VODA .................................................................................................................31 2.6.3. MJERE ZA POSTIZANJE DOBROG STATUSA VODA..................................................33 2.7. VODNA INFRASTRUKTURA ..................................................................................................36 2.8. ENERGETSKE I MINERALNE SIROVINE .............................................................................39 2.8.1. ENERGETSKE SIROVINE .................................................................................................39 2.8.2. MINERALNE SIROVINE ...................................................................................................41 2.9. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA ......................................................................................45 2.9.1. POSTOJE A ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA ......................................45 2.9.2. PLANIRANA ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA .....................................46 2.9.3. TERMOENERGIJA (SISTEMI DALJINSKOG GRIJANJA).............................................58 2.9.4. OSTALI VIDOVI ENERGIJE..............................................................................................58 2.10. SAOBRA AJ I VEZE...............................................................................................................60 2.10.1. PUTNA MREA ................................................................................................................60 2.10.2. JAVNI SAOBRA AJ.........................................................................................................63 2.10.3. ELJEZNI KI SAOBRA AJ ...........................................................................................63 2.10.4. VAZDUNI SAOBRA AJ................................................................................................64 2.10.5. SISTEM VEZA...................................................................................................................65 2.11. PRIVREDA................................................................................................................................66 2.11.1. CILJEVI RAZVOJA PRIVREDE ......................................................................................66 2.11.2. PROJEKCIJA RAZVOJA ..................................................................................................67 2.11.3. MJERE REALIZACIJE PRIVREDNOG RAZVOJA........................................................76 2.12. DRUTVENA INFRASTRUKTURA ......................................................................................79 2.12.1. OBRAZOVANJE................................................................................................................79 2.12.2. NAU NO ISTRAIVA KA DJELATNOST................................................................87 2.12.3. ZDRAVSTVENA ZATITA .............................................................................................87 2

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 249

2.12.4. SOCIJALNA ZATITA .....................................................................................................91 2.12.5. KULTURA..........................................................................................................................92 2.12.6. TURIZAM, SPORT I FIZI KA KULTURA.....................................................................95 2.12.7. JAVNI SEKTOR.................................................................................................................97 2.12.8. VJERSKI OBJEKTI ...........................................................................................................98 2.13. KOMUNALNI OBJEKTI..........................................................................................................99 2.13.1. DEPONIJE OTPADA.........................................................................................................99 2.13.2. GROBLJA.........................................................................................................................101 2.13.3. PIJACE I TRNICE .........................................................................................................102 2.14. POSEBNO ZATI ENI PROSTORI .....................................................................................102 2.14.1. ZATI ENO PRIRODNO NASLIJE E.........................................................................102 2.14.2. ZATI ENA PODRU JA KULTURNO HISTORIJSKOG NASLIJE A .................105 2.14.3. ZONE POSEBNE ZATITE ............................................................................................106 2.15. UGROENOST I ZATITA OKOLIA ................................................................................107 2.15.1. ZAGA IVA I..................................................................................................................107 2.15.2. ZATITA OKOLIA .......................................................................................................109 2.16. MINSKA POLJA.....................................................................................................................112 2.17. UGROENOST PODRU JA OD ELEMENTARNIH NEPOGODA, TEHNI KIH KATASTROFA I OSTALIH NESRE A.........................................................................................113 2.17.1. PRIRODNE NESRE E MJERE ZATITE ..................................................................113 2.17.2. TEHNI KO-TEHNOLOKE NESRE E MJERE ZATITE......................................118 2.18. PROJEKCIJA NAMJENE I KORITENJA PROSTORA .....................................................119 2.19. OBAVEZNI PROSTORNI POKAZATELJI ..........................................................................121 3. PROJEKCIJA RAZVOJA PROSTORNIH SISTEMA ....................................................................126 3.1. OSNOVA PROSTORNOG RAZVOJA SISTEMA NASELJA................................................126 3.2. OSNOVA PROSTORNOG RAZVOJA PRIVREDNE I JAVNE INFRASTRUKTURE ........130 3.3. OSNOVA PROSTORNOG RAZVOJA OKOLINE .................................................................134 4. ZAVRNE ODREDBE ....................................................................................................................135

3

Broj 4 - Strana 250


petak, 20.03.2009.

GRAFI KI DIO1.0. SINTEZNI PRIKAZ NAMJENE I KORITENJA PROSTORA (POSTOJE E STANJE) 1.1. KONCEPT REGIONALNOG RAZVOJA 1.2. URBANE REGIJE 2. 3. 4.1. 4.2. 5.1. 5.2. 5.3. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. SISTEM CENTARA I MREA NASELJA RAZVOJNI KORIDORI I VEZE NAMJENA POVRINA POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE - KATEGORIZACIJA POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE REJONIZACIJA I UPOTREBNA VRIJEDNOST UME I UMSKO ZEMLJITE KATEGORIZACIJA UME I UMSKO ZEMLJITE - VLASNITVO UME I UMSKO ZEMLJITE KATEGORIZACIJA PD / CORINE 2000. ENERGETSKE I MINERALNE SIROVINE VODE I VODNA PODRU JA SAOBRA AJNA INFRASTRUKTURA SISTEM VEZA (RTV I TELEKOMUNIKACIJE) ENERGETSKA INFRASTRUKTURA OSTALA INFRASTRUKTURA UGROENOST PROSTORA

13.1. DRUTVENA INFRASTRUKTURA/OBRAZOVANJE 13.2. DRUTVENA INFRASTRUKTURA/ZDRAVSTVO 13.3. DRUTVENA INFRASTRUKTURA/OSTALO 14. 15. 16. PODRU JA NAMIJENJENA TURIZMU RAZMJETAJ PRIVREDNIH ZONA KULTURNO-HISTORIJSKO I PRIRODNO NASLIJE E

17.1. UGROENOST I ZATITA OKOLIA 17.2. RANJIVOST PROSTORA 18. SINTEZNI PRIKAZ NAMJENE I KORITENJA PROSTORA (KANTON) 18.1.-18.12. SINTEZNI PRIKAZ NAMJENE I KORITENJA PROSTORA (OP INE) 19. 20. 21. PROJEKCIJA RAZVOJA PROSTORNIH SISTEMA SISTEMI NASELJA PROJEKCIJA RAZVOJA PROSTORNIH SISTEMA PRIVREDNA I JAVNA INFRASTRUKTURA PROJEKCIJA RAZVOJA PROSTORNIH SISTEMA PROSTORNI RAZVOJ OKOLINE

4

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 251

Na osnovu lana 37. stav 1. ta ka f) Ustava Zeni ko-dobojskog kantona, te lana 12. stav 1. Zakona o prostornom ure enju (Slubene novine Zeni ko-dobojskog kantona broj: 2/04 i 2/08), Skuptina Zeni ko-dobojskog kantona na 27. sjednici odranoj 19.02.2009. godine, donosi:

Prostorni plan Zeni ko - dobojskog kantona za period od dvadeset godina (2009-2029.)

UVODPlansko upravljanje, koritenje zemljita i zatita prostora kao osobito vrijednog i ograni enog dobra osigurava se kroz cjelovit pristup planskom ure enju koje obuhvata istraivanja i ocjenu mogu nosti zahvata u prostoru, izradu planskih dokumenata, provedbu i pra enje provedbe na svim nivoima vlasti u Federaciji BiH, kantonima i op inama. Osnovni zadatak Prostornog plana Zeni ko-dobojskog kantona je da obezbijedi privredni i drutveni razvoj podru ja Kantona u periodu od dvadeset godina od 2009. do 2029. godine. Zna aj navedenog dokumenta je tim ve i jer je to prvi obavezan dokument prostornog ure enja za podru je Kantona kojim se reguliu odnosi u prostoru i daju smjernice za njegovo koritenje i uvanja uz uvaavanje osnovnih principa humanog odrivog razvoja. Na izradi ovog dokumenta su u estvovali: Nosilac pripreme Vlada Zeni ko dobojskog kantona putem Ministarstva za prostorno ure enje, promet i komunikacije i zatitu okoline

Nosilac izrade

Kantonalni zavod za urbanizam i prostorno ure enje Zenica.

5

Broj 4 - Strana 252


petak, 20.03.2009.

1. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJAU projekciji razvoja svih segmenata ivota i rada na podru ju Kantona Prostorni plan tei da dostigne zacrtane ciljeve:

1.1. OP I CILJEVIHumani razvoj kao stalan proces irenja izbora i mogu nosti ljudi da dostignu odre eni nivo blagostanja, potivanje ljudskih prava kao osnovnog principa u planiranju i organizovanju prostora, valorizacija i zatita vrijednosti prirodnih resursa, prirodnog i kulturnog naslije a, obezbje ivanje dostupnosti svim izvorima materijalnih dobara, potrebnih za dostojan standard ivota bez ugroavanja okoline, stvaranje uslova za dostupnost obrazovanju, nauci, kulturi, zdravstvu i socijalnoj zatiti svakom stanovniku, uklju ivanje stanovnika u proces planiranja i provo enje planova, profiliranje prostora Kantona kao ambijenta unosnog, odrivog i visokoprofitabilnog poslovanja, stvaranje ambijenta ugodnog ivljenja podizanjem kvaliteta stanovanja, vodosnabdijevanja, tehnoloki kontrolisanog na ina odvo enja i tretmana otpadnih voda, snabdijevanja energentima, saobra ajne dostupnosti i povezanosti, urbanog zelenila, zatite okoline, socijalne sigurnosti, obrazovanja, zdravstva, kulture i sporta, obezbje ivanje kvalitetne komunikacione povezanosti sa Evropom, regionom jugoisto ne Evrope i svijetom, reduciranje nepovoljnih uticaja na prirodnu i urbanu sredinu zaga enu industrijom, saobra ajem i dejstvima koja su imala direktan uticaj na neposrednu okolinu (minirani prostori nastali u toku rata, klizita, podru ja erozije, naputena eksploataciona polja rudnika i sl.).

1.2. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJAOdrivi prostorni razvoj i ure enje Racionalna organizacija, koritenje i zatita prostora, odre ivanje odgovaraju ih prostornih kapaciteta za urbani i ruralni razvoj, policentri ni sistem razvoja Kantona (disperzna koncentracija), o uvanje bogatstva i raznolikosti pejzaa u okviru Kantona, rekonstrukcija, unaprje enje i razvoj transportne, energetske, vodoprivredne i telekomunikacione infrastrukture, razvoj energetskih resursa u skladu sa zatitom okoline, ekonomski efikasnije koritenje zemljita, racionalno koritenje i eksploatacija voda, zatita izvorita, podzemnih i otvorenih vodnih tokova, smanjenje tetnih uticaja na prirodnu sredinu, na urbanim i vanurbanim podru jima Kantona, zatita i ure enje graditeljskog i prirodnog naslije a i njegovo uklju ivanje u razvoj Kantona, sprje avanje disponiranja industrijskog otpada bez njegovog prethodnog zatitnog tretmana, zatita ljudi i dobara od elementarnih nepogoda. 6

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 253

Odrivi ekonomski razvoj Profiliranje prostora kao ambijenta pogodnog za odrivu ekonomiju, profiliranje prostora kao ambijenta profitabilne ekonomije, uvo enje trinog sistema koritenja zemljita, definisanje ekonomske kulture kao historijskog atributa samoodrivosti zajednice, stvaranje uslova za realizaciju ekonomskog regionalnog1 razvoja kantona (prema kome osam op ina Kantona pripada Regiji Centralne BiH, a etiri op ine -Visoko, Breza, Vare i Olovo Sarajevskoj regiji) kroz: - razvijeno produktivno okruenje (uglavnom prera iva ka industrija, poljoprivreda, energetika i umreeni sektor malih i srednjih preduze a), zajedno sa inovativnim i efektivnim uslugama za poslovnu podrku, - razvijen pristup infrastrukturi i turizmu, uz koritenje geostratekih poloaja regija i jaka obaveznost prema okoliu, - visoko razvijeno trite rada, bazirano na prilago enim ljudskim resursima i tehnolokim ostvarenjima, - razvijena socijalna kohezija, koju odravaju partnerstvo i saradnja izme u privatnog i javnog sektora. Demografski razvoj Stvaranje uslova za normalizaciju ukupnih demografskih procesa i poklanjanje potrebne panje obnavljanju stanovnitva Kantona, stvaranje uslova za demografsku revitalizaciju i obnavljanje naseljavanja ruralnih podru ja. Upravljanje Uspostavljanje sistema upravljanja razvojem Kantona, koji e na bazi ste enog pravnopoliti kog sistema, omogu iti da vlast ostvaruje istinske interese gra ana, razvijaju i pri tom zajedni ko opredjeljenje da se razvoj mora zasnivati na primjeni nauke, znanja i informacija.

1

Sloena dravno administrativna organizacija BiH sprjeava realizaciju reformi i proces tranzicije prema planiranoj dinamici. Stoga meunarodna zajednica kreira regionalni koncept ekonomskog razvoja u cilju ubrzavanja reintegracije BiH i poveanja konkurentnosti na putu pristupanja Evropskoj uniji. U tu svrhu je unutar BiH utvreno pet specifinih regija, a kako je navedeno Zeniko dobojski kanton pripada Regiji Centralne BiH i Sarajevskoj regiji.

7

Broj 4 - Strana 254


petak, 20.03.2009.

2. PROJEKCIJA PROSTORNOG RAZVOJA2.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE KANTONAZeni ko dobojski kanton kao jedan od deset kantona Federacije BiH, prostire se na povrini od 3.326 km2 i po veli ini zauzima etvrto mjesto u Federaciji Bosne i Hercegovine. Kanton obuhvata 12 op ina i to: Breza, Doboj Jug, Kakanj, Maglaj, Olovo, Teanj, Usora, Vare, Visoko, Zavidovi i, Zenica i ep e. Na podru ju Kantona ivi oko 400.000 stanovnika to ini 17,2 % ukupnog broja stanovnika Federacije BiH. Po broju stanovnika nalazi se na tre em mjestu u Federaciji BiH, iza Tuzlanskog i Sarajevskog kantona. Geografski i geoprometni poloaj Zeni ko dobojski kanton grani i na istoku, sjeveru i sjeverozapadu sa Republikom Srpskom, na sjeveroistoku sa Tuzlanskim kantonom, na zapadu sa Srednjebosanskim kantonom i na jugu sa Kantonom Sarajevo. Kanton ima povoljne geoprometne karakteristike, jer se nalazi u centralnom dijelu Bosne i Hercegovine kroz koji proti e najve im dijelom rijeka Bosna, prolazi magistralni put M-17, eljezni ka pruga i dijelom izgra ena trasa autoputa na koridoru Vc. Geoprometni poloaj Bosne i Hercegovine, a samim tim i Zeni ko dobojskog kantona je veoma povoljan za uspostavljanje najkra ih veza Zapadne Evrope prema Bliskom Istoku, i Srednje Evrope prema Mediteranu. Prirodne karakteristike - reljef i klima Uvaavaju i klimatske uslove i nadmorske visine (geomorfoloko oblikovanje i konfiguracija terena), prostor Kantona se moe podijeliti u tri rejona: nizijsko-brdoviti rejon (rije ne doline i blage uzvisine), brdski rejon (umjereno valoviti predjeli), planinski rejon (otre reljefne forme). Reljefne karakteristike i nadmorska visina cijelog podru ja Kantona kre u se u rasponu od 140 1.472 m.n.v. Sjeverni dio Kantona je najnii sa nadmorskom visinom od 140 500 m i karakteristikama umjereno kontinentalne klime. Juni dio podru ja Kantona ije se nadmorske visine kre u od 500 1.000 m predstavlja brdsko i visokobrdsko podru je, a zastupljeno je u gornjem toku rijeke Bosne od Visokog do Zenice i u dolini rijeke Krivaje na podru ju Olova, sa tipi nom kontinentalnom i umjereno kontinentalnom klimom. Centralni dio Kantona predstavlja visoko brdovito i planinsko podru je, a ine ga planinski masivi Ravan planine, Konjuha, Smolina, Zvijezde i emerske planine, koji se kre u od 1.145 m.n.v. (Pogar) do 1.472 m.n.v. (Karasanovina). Sa pove anjem nadmorske visine uticaj planinske klime postaje izrazitiji.

8

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 255

2.2. STANOVNITVO2.2.1. POSTOJE E STANJE Uslovi i okolnosti u kojima je ra eno istraivanje predstavljali su ozbiljna ograni enja. Prije svega, u Bosni i Hercegovini nije bilo popisa stanovnitva od 1991. godine, zbog ega nedostaju mnogi relevantni podaci potrebni za jednu ovakvu dugoro nu projekciju, naro ito oni koji se odnose na bioloku strukturu stanovnitva. Umjesto stvarnih podataka o ovim strukturama, danas postoje samo njihove aproksimacije, to iz razumljivih razloga nema istu vjerodostojnost kao izvori koje nudi popis stanovnitva. Uz ovo, ratno pustoenje 1992 - 1995. demografski je destruiralo Bosnu i Hercegovinu u toj mjeri da u zemlji ivi 700.000 do 1.000.000 manje stanovnika nego to bi to bilo da se nije dogodilo ratno razaranje. Time je zahva eno itavo podru je Bosne i Hercegovine, pa samim tim i Zeni ko dobojski kanton. Date su dvije varijante projekcije broja stanovnika. U varijanti A je pretpostavljeno da e se demografski dinamizam odvijati spontano, bez uticaja neke razvojne i populacione politike, a u varijanti B se osje a uticaj aktivne razvojne i populacione politike. Broj stanovnika 1991 2005. godine Razvoj stanovnitva Zeni ko dobojskog kantona od 1991. godine odvijao se u nenormalnim okolnostima. Ratno pustoenje izvrilo je glavni uticaj na taj razvoj, to je dovelo do velikog poreme aja u reprodukciji i svim ostalim aspektima demografskog kretanja. Veliki broj stanovnitva je napustio svoja prebivalita, dok se zna ajan dio populacije iz drugih podru ja Bosne i Hercegovine nastanio u ovaj Kanton u svojstvu raseljenih osoba. Jedan broj ljudi je smrtno stradao ili se vode kao nestali. Nije mali dio ni onih koji su napustili Bosnu i Hercegovinu i kao izbjeglice ili dravljani drugih zemalja ive u raznim krajevima svijeta. Kona an rezultat svega ovoga je smanjeno stanovnitvo i ozbiljan gubitak njegovih sposobnosti za dalji rast, to je vidljivo u narednim tabelarnim pregledima. Tako e se name u sljede i zaklju ci o kretanju stanovnitva u navedenom periodu: broj stanovnika Kantona u 1998. godini manji je gotovo za jednu petinu u odnosu na 1991. godinu. Najve e smanjenje ima op ina Vare (blizu 55%). Jedino je broj stanovnika u op ini ep e pove an za neto vie od 13 %, od 1998. do 2005. godine stopa rasta stanovnitva Kantona je u opadanju, to vai, uz izvjesne oscilacije u kretanju, i za svaku op inu pojedina no, pore enje stopa rasta stanovnitva od 1991. do 2002. godine i od 1991. do 2005. godine pokazuje da se vremenom smanjuje razlika broja stanovnika u odnosu na 1991. godinu, najvjerovatnije kao posljedica ja eg povratka raseljenih osoba i izbjeglica. Broj stanovnika po op inama u periodu 1991 2005. godine2Rb 1 2 3 4 5 6 7 8 92

Opina Breza Doboj - Jug Kakanj Maglaj Olovo Teanj Usora Vare Visoko

1991. 17.317 5.443 55.950 39.327 16.288 46.817 22.203 46.160

1998. 13.359 4.480 42.800 21.394 12.649 46.326 5.868 10.025 39.196

2000. 13.758 4.690 43.683 23.325 12.916 47.851 5.951 10.142 39.881

2002. 13.848 4.756 43.991 21.443 12.991 48.451 7.078 10.095 40.278

2005. 14.804 4.412 43.245 23.550 12.823 47.514 7.076 11.301 39.948

Izvor podataka: Federalni zavod za statistiku Bosne i Hercegovine

9

Broj 4 - Strana 256


petak, 20.03.2009.

Rb 10 11 12 Zavidovii Zenica epe Ukupno

Opina

1991. 57.164 145.517 22.966 475.152

1998. 37.175 126.622 26.063 385.957

2000. 37.854 128.089 26.432 394.572

2002. 36.592 128.311 30.585 398.419

2005. 38.102 127.646 30.980 401.401

Prirodno kretanje stanovnitva Podaci za ro ene i umrle prikupljaju se iz mati nih knjiga pa su zbog toga statisti ki pouzdaniji od podataka o broju stanovnika, koji se utvr uju procjenom. Federalni zavod za statistiku objavio je podatke o prirodnom kretanju od 1997. godine. Za razdoblje od 1997. do 2005. godine izdvojena je po etna, sredinja i krajnja godina za analizu nataliteta (ivoro eni), mortaliteta (umrli) i prirodnog prirataja. Prirodno kretanje stanovnitva3Rb 1 Breza Opina Godina 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 1997 2001 2005 ivoroeni 203 184 117 100 61 53 787 480 443 437 299 255 181 135 114 927 590 541 124 101 21 98 124 80 636 502 454 831 475 393 2.030 1.219 1.105 Umrli 109 159 156 39 39 30 321 313 322 180 206 211 100 114 129 374 311 329 82 68 53 134 122 141 290 264 323 306 306 278 1.025 1.029 1.047 Prirodni prirataj 94 25 -39 61 22 23 466 167 121 257 93 44 81 21 -15 553 279 212 42 33 -32 -36 2 -61 346 238 131 525 169 115 1.005 190 58

2

Doboj-Jug

3

Kakanj

4

Maglaj

5

Olovo

6

Teanj

7

Usora

8

Vare

9

Visoko

10

Zavidovii

11

Zenica

3

Federalni zavod za statistiku, Statistiki godinjak 2006, Sarajevo 2006

10

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 257

12

epe

Ukupno

1997 2001 2005 1997 2001 2005

533 311 336 6.764 4.481 3.912

145 145 185 3.024 3.076 3.204

388 166 151 3.740 1.450 708

Iz prethodne tabele se name u sljede i zaklju ci: Op a slika prirodnog kretanja stanovnitva: natalitet opada, mortalitet raste, prirodni prirataj se smanjuje. Opadaju i trend prirodnog prirataja u Kantonu ukazuje da e za nekoliko narednih godina ovo podru je u i u prirodnu depopulaciju, to zna i da e broj umrlih biti ve i od broja ivoro enih. etiri op ine su ve u prirodnoj depopulaciji (Breza, Olovo, Usora i Vare). Na pragu prirodne depopulacije je op ina Zenica. Nedaleko od toga nalaze se op ine Maglaj, Zavidovi i i Kakanj. Njih slijede op ine Doboj Jug, Visoko, Teanj i ep e. Migracije Migracije su obra ene metodom migracionog salda: Migracije 1988 2005.4Rb 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Breza Doboj-Jug Kakanj Maglaj Olovo Teanj Usora Vare Visoko Zavidovii Zenica epe Ukupno Opina Ukupan prirodniprirataj 75 268 1.297 882 244 2.311 133 172 1.557 1.483 2.299 1.327 12.048 Porast stanovnitva 1.445 -68 445 2.156 174 1.152 1.208 1.276 752 927 1.024 4.917 15.408 Migracioni saldo +1.370 -336 -852 +1.274 -70 -1.159 +1.075 +1.104 -805 -556 -1.275 +3.590 +3.360

4

Ukupan prirodni prirataj je utvren na bazi podataka iz Statistikog godinjaka. Porast stanovnitva izraunat kao razlika broja stanovnika 2005. i 1988. godine.

11

Broj 4 - Strana 258


petak, 20.03.2009.

Pozitivan migracioni saldo za Kanton od 3.360 stanovnika rezultat je uglavnom povratka raseljenih osoba i izbjeglica u svoje domove, i nije posljedica velikih useljavanja iz drugih krajeva. Istim razlozima se moe objasniti i pozitivan migracioni saldo op ina koje su ranije imale negativan migracioni saldo (Breza, Maglaj i Vare). Op ina Zenica i dalje ostaje podru je intenzivnijeg iseljavanja. Starosna struktura stanovnitva 2005. godine Starosna struktura stanovnitva odraava sve one promjene koje su se dogodile u prolosti, naro ito su zna ajni podaci iz posljednjeg popisa stanovnitva 1991. godine. Zbog toga predstavlja vaan pokazatelj koji zasluuje posebnu panju. Pregled strukture stanovnitva prema tri osnovne starosne grupe5Rb Opina Ukupno 0-14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Breza Doboj Jug Kakanj Maglaj Olovo Teanj Usora Vare Visoko Zavidovii Zenica epe 14.804 100 4.412 100 43.245 100 23.550 100 12.823 100 47.514 100 7.076 100 11.301 100 39.948 100 38.102 100 127.646 100 30.980 100 2.607 27,7 960 21,8 7.397 17,1 4.164 17,7 2.494 19,5 10.559 22,2 1.078 15,3 1.684 14,9 8.089 20,3 8.076 21,2 22.614 17,7 6.360 20,5 Starosne grupe 15-64 10.234 66,5 3.038 68,8 30.785 71,2 16.352 69,4 8.554 66,7 33.553 70,6 4.814 68,0 7.207 63,8 27.773 69,5 26.064 68,4 86.076 67,4 21.262 68,6 65 i vie 1.963 5,8 414 9,4 5.063 11,7 3.034 12,9 1.775 13,8 3.402 7,2 1.184 16,7 2.410 21,3 4.086 10,2 3.962 10,4 18.956 14,9 3.358 10,9

5

Izvor: Federalni zavod za statistiku, Zeniko dobojski kanton u brojkama Sarajevo 2006.g

12

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 259

Ukupno

401.401 100

76.082 18,9

275.712 68,7

49.607 12,4

Stanovnitvo Zeni ko dobojskog kantona postalo je za relativno kratko vrijeme od 1991. do 2005. godine izrazito staro stanovnitvo (indeks starenja 65,2 koji je ve i za preko 2,4 puta od onog iz 1991. godine). To se dogodilo najve im dijelom pod uticajem ratne destrukcije 1992 1995. godine. U op inama Vare ( indeks starenja 143,1) i Usora (109,8) broj stanovnika od 65 i vie godina je ve i od broja mladih do 14 godina. 2.2.2. PROJEKCIJA STANOVNITVA PO OP INAMA Za projekciju stanovnitva su bitna glavna obiljeja u po etnoj godini promjena koje se predvi aju, kao to su: Na podru ju Kantona, prema Dejtonskom sporazumu, 2002. godine ivjelo je tek oko 84% stanovnitva koje je bilo naseljeno na tom istom podru ju 1991. godine. U op ini Vare taj procenat iznosi samo 45,5%, a u op ini Zavidovi i 64%. Ve i broj stanovnika imaju op ine ep e (133,2%), Teanj (103,5%) i Visoko (102,8%). Kod ostalih op ina procenat prisutnog stanovnitva u 2002. godini varira oko prosjeka Kantona. Ova populacija je dostigla visok nivo starosti i pokazuje tendenciju daljeg porasta grupe ljudi koji su preivjeli fertilni period ivota. Okrnjena populacija Kantona u cjelini, njene starosne karakteristike i nepovoljne ekonomske prilike stvaraju loe uslove za bioloko obnavljanje narataja. Stopa nataliteta opada, a stopa mortaliteta blago raste, to nuno vodi prirodnoj depopulaciji. Povratak raseljenih i izbjeglih osoba nije zavren, a naro ito izostaje dolazak ljudi mla e starosne dobi. Pozitivan migracioni saldo Kantona, nastao kao posljedica jo aktivnog procesa povratka, pokriva injenicu da je ovo podru je u stvari preteno emigraciono. O tome svjedo i negativan migracioni saldo u vie od polovine op ina (Doboj Jug, Kakanj, Olovo, Teanj, Visoko, Zavidovi i i Zenica). Nepovoljan momenat za budu nost Kantona je taj to emigriraju uglavnom mladi i obrazovani ljudi. Navedena obiljeja izraavaju sve ono to se dogodilo od 1991. godine u Bosni i Hercegovini i na samom podru ju Kantona. Prolaze i kroz ekonomsko tehnoloku modernizaciju, ova populacija je od druge polovine dvadesetog vijeka ula u intenzivnu demografsku tranziciju, ali je zadrala bioloku vitalnost i mla u starosnu strukturu, o emu jasno svjedo i posljednji popis stanovnitva. Danas je to znatno starija i u reproduktivnom smislu ve malaksala populacija. Ako izostane djelotvornija politika usmjerena na poboljanje ekonomskog i demografskog stanja, onda se prirodna depopulacija ne moe izbje i i broj stanovnika Kantona na kraju planskog perioda bi e manji nego 2002. godine. Naspram ovakvog toka doga aja uze e se u obzir i varijanta koja ra una da e u planskom razdoblju djelovati odre ena politika sa ciljem poboljanja optih prilika za demografski rast. U ovoj varijanti prvo bi dolo do zaustavljanja postoje eg trenda koji ukazuje na smanjenje broja stanovnika u budu nosti, a nakon toga nastao bi blagi demografski rast. Na temelju ovoga postavljene su dvije varijante razvoja stanovnitva Kantona i op ina: Varijanta A ne predvi a aktivnu politiku za poboljanje postoje e situacije. Varijanta B uzima u obzir mogu nost djelovanja djelotvorne politike kako bi se izmijenile nepovoljne okolnosti i omogu io demografski rast. Projekcija broja stanovnika po op inama prema varijanti A U ovoj varijanti projekcije polazi se od pretpostavki koje slijede: 13

Broj 4 - Strana 260


petak, 20.03.2009.

U vezi s Prostornim planom Zeni ko dobojskog kantona 2009 - 2029. godine ne e biti posebne razvojne politike niti populacione politike. Demografska tranzicija e se odvijati spontano, stvaraju i i dalje sli ne efekte kao u proteklom razdoblju. Kretanje stanovnitva u svim njegovim relevantnim aspektima odvija e se opadaju im trendovima. Stopa povratka raseljenih osoba i izbjeglica ne e se pove ati. Broj stanovnika Kantona po e e se smanjivati od 2011. godine. Od 2002. do 2015. godine na ovom podru ju bi e manje itelja za blizu 2% (godinji prosjek smanjenja 0,1%). U razdoblju od 2015. do 2027. godine stanovnitvo e se smanjiti za 5% (godinje 0,5%). Projekcija broja stanovnika prema varijanti A6Rb Opina 2002. Broj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Breza Doboj-Jug Kakanj Maglaj Olovo Teanj Usora Vare Visoko Zavidovii Zenica epe Ukupno 13.848 4.756 43.991 21.443 12.991 48.451 7.078 10.095 40.278 36.592 128.311 30.585 398.419 Broj 13.679 4.246 42.600 22.668 11.844 47.915 6.832 9.770 38.870 36.738 124.540 31.130 390.832 2015. Stopa rasta -0,1 -0,9 -0,2 +0,4 -0,7 -0,1 -0,3 -0,2 -0,3 0,0 -0,2 +0,1 -0,1 Broj 12.617 4.120 40.820 21.524 11.133 46.920 5.938 8.334 36.847 35.254 117.266 30.476 371.249 2029. Stopa rasta -0,8 -0,3 -0,4 -0,5 -0,6 -0,2 -1,4 -1,6 -0,5 -0,4 -0,6 -0,2 -0,5

Projekcija broja stanovnika po op inama prema varijanti B Osnovne pretpostavke za projekciju stanovnitva Kantona i op ina prema varijanti B:

6

Demografska studija Ze-do kantona (prof. Ilijas Bonjovi 2007.)

14

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 261

Postojanje aktivnije razvojne politike kako bi se gradovima na podru ju Kantona i op inama podigla sposobnost za stvaranje novih radnih mjesta i privla enje stanovnitva iz drugih krajeva. Preduzimanje odre enih mjera populacione politike usmjerenih na zaustavljanju pada, a zatim i izvjesnog pove anja nataliteta. Do i e do oivljavanja povratka raseljenih i izbjeglih iz skupine mla eg narataja Efekti demografske tranzicije iz ratnog razdoblja bi e ublaeni. Ostvarivanjem prednjih pretpostavki nasta e povoljniji uslovi za budu i razvoj stanovnitva na prostoru Kantona u cjelini i op ina pojedina no. Moe se o ekivati da e se broj stanovnika u Kantonu od 2002. do 2015. godine pove ati za oko 4,3 % (godinji porast 0,3%), a od 2015. do 2027. godine za neto vie od 4 % (godinja stopa rasta 0,4%). Projekcija broja stanovnika prema varijanti B7Rb Opina 2002. Broj 13.848 4.756 43.991 21.443 12.991 48.451 7.078 10.095 40.278 36.592 128.311 30.585 398.419 Broj 14.650 4.587 45.325 24.510 12.540 50.332 7.105 10.497 41.800 39.732 131.547 32.780 415.405 2015. Stopa rasta 0,4 -0,3 0,2 1,0 -0,3 0,3 0,0 0,3 0,3 0,6 0,2 0,5 0,3 Broj 14.933 4.787 47.158 25.478 12.707 53.003 7.185 10.615 43.786 41.578 136.597 34.403 432.230 2029. Stopa rasta 0,2 0,4 0,4 0,4 0,1 0,5 0,1 0,1 0,5 0,5 0,4 0,5 0,4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Breza Doboj - Jug Kakanj Maglaj Olovo Teanj Usora Vare Visoko Zavidovii Zenica epe Ukupno

Prema navedenom, na prostoru Kantona do kraja planskog perioda prema varijanti A e ivjeti 371.249 stanovnika, a prema varijanti B 432.230 stanovnika.

7

Demografska studija Ze-do kantona (prof.Ilijas Bonjovi 2007.)

15

Broj 4 - Strana 262


petak, 20.03.2009.

2.3. MREA NASELJA I SISTEM CENTARA2.3.1. RAZVOJ SISTEMA NASELJA Zeni ko dobojski kanton lociran je u sredinjem dijelu Bosne i Hercegovine. Temelji savremene strukture sistema naselja u BiH, a time i na prostoru Zeni ko dobojskog kantona, formirani su u periodu vladavine Austro ugarske monarhije. Mrea naselja, sa tadanjim prostornim razmjetajem funkcija: rudarstva, industrije, saobra aja i uprave, gotovo da nije doivjela bitne izmjene do zavretka Drugog svjetskog rata. Na podru ju Zeni ko dobojskog kantona uo ena je znatna razlika izme u centara i ostalih naselja, odnosno, nasuprot znatnim koncentracijama stanovnitva u centrima i naseljima u njihovoj neposrednoj okolini, egzistira veliki broj malih i ratrkanih naselja. Koncentracija stanovnitva, razvoj privrede, kao i razvoj saobra ajne mree, naro ito izraen u dolini rijeke Bosne, doveo je do stvaranja svojevrsne konurbacije na podru ju Sarajevsko zeni ke makroregije. Osnovne karakteristike sistema naselja Osnovne karakteristike razvoja sistema naselja u periodu do 1991. godine, na podru ju Zeni ko dobojskog kantona su: zadravanje naslije ene prostorne disperzije naselja, sistem naselja se razvijao po policentri nom obrascu, to predstavlja povoljnu okolnost, postoji hijerarhija najve ih gradova, gdje na podru ju Zeni ko dobojskog kantona dominira Zenica, kao izraziti regionalni centar a na podru ju Bosne i Hercegovine, Sarajevo, kao najve i centar, tendencija naputanja manjih naselja i preseljenja u centre. Klasifikacija naselja prema veli inskim strukturama Na podru ju Zeni ko-dobojskog Kantona u 1991.godini je ivjelo 475.152 stanovnika u 613 naseljenih mjesta.8 Najve i broj stanovnika je zabiljeen na podru ju op ine Zenica, a najmanji na podru ju op ine Olovo. Na osnovu veli inskih struktura najve i broj ivio je u naseljima do 1.000 stanovnika, ukupno to iznosi 40,2 %. U naseljima do 2.000 stanovnika ivjelo je 16,0 % od ukupnog broja stanovnika Zeni ko dobojskog kantona. U op inskim centrima ivjelo je 35,1 % od ukupnog broja stanovnika. Najve i broj stanovnika ivio je u Zenici, dok je u svim ostalim op inskim centrima ivjelo 8,7% stanovnika. U toku 2007. godine na podru ju Zeni ko dobojskog kantona, u 618 naseljenih mjesta, ivjelo 416.170 stanovnika.9 Uvidom u prikupljene podatke ustanovljeno je: broj stanovnika na podru ju Zeni ko dobojskog kantona u odnosu na broj stanovnika u periodu 1991. godine je smanjen, najve i broj stanovnika registriran je na podru ju op ine Zenica, a najmanji na podru ju op ine Doboj Jug, najve i broj stanovnika ustanovljen je u op inskom centru u Zenici, a najmanji u op inskom centru op ine Usora,8 9

Federalni zavod za statistiku Podaci iz opinskih slubi (MZ)

16

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 263

na podru ju Zeni ko - dobojskog kantona ustanovljena su 8310 naseljena mjesta i zaseoci bez stalnih stanovnika, to je posebno izraeno na teritorijama op ina Zavidovi i i Vare, na podru ju Zeni ko - dobojskog kantona moe se konstatovati nedostatak zna ajnijih centara (gradova) sa 20, 30 ili 50.000 stanovnika, gustine naseljenosti su razli ite, od izrazito naglaene gustine op ine Doboj Jug koja iznosi 384,0 st/km2 , pa do op ine Vare i Olovo, gdje gustina naseljenosti iznosi svega 28,75 st/km2, odnosno 26,90 st/km2, da postoji izraena tendencija prostornog pomjeranja stanovnitva u pravcu manje naselje ka ve em naselju, da je koncentracija najve ih naselja locirana na osnovim putnim pravcima, odnosno u dolinama rijeka, naro ito rijeke Bosne (Zenica, Visoko, Kakanj, Maglaj, ep e, Zavidovi i).

10

Podaci iz opinskih slubi (MZ)

17

Broj 4 - Strana 264


petak, 20.03.2009.

Ciljevi razvoja naseobinskog sistema Ciljevima naseobinskog sistema moe se smatrati: zadravanje stanovnitva u podru jima koja su danas izrazito emigraciona, a koja imaju prirodne uslove za razvoj i ivot ljudi, kvalitativna transformacija velikih naselja i aglomeracija usporavanjem procesa degradiranja ovjekove ivotne sredine u naseljima, omogu avanje zadovoljavanja egzistencijalnih potreba (rad, stanovanje, zdravstvena zatita, kulturnih i drugih potreba itd.) svih ljudi, omogu avanje prostorne mobilnosti stanovnitva radi zadovoljavanja materijalnih i duhovnih potreba, kao i slobodnog izbora mjesta stanovanja i rada, kako na lokalnom tako i na regionalnom i drugim nivoima, izgradnja infrastrukturnih sistema u naseljima kako bi se zadovoljili minimalni uslovi za ivot ljudi, izgradnja naselja, privrednih objekata i infrastrukturnih sistema u skladu sa prostornim rasporedom prirodnih resursa uz minimalna optere ivanja ili ugroavanja ivotne sredine i maksimalno o uvanje prirodne komponente urbaniziranih prostora, ostvarivanje optimalnog razmjetaja proizvodnih djelatnosti u saglasnosti sa prirodnim i izgra enim postavkama razvoja, a u skladu sa razmjetajem stanovnitva. 2.3.2. PROJEKCIJA RAZVOJA NASELJA I CENTARA Analizom i valorizacijom postoje e mree naselja na podru ju Kantona opredjeljena je projekcija budu eg razvoja, na na in razvijanja i unaprje ivanja ve oformljene policentri ne strukture. Realizacijom policentri nog razvoja naselja treba da se obezbijedi uravnoteenost cjelokupne teritorije Kantona. Me utim, kroz tendenciju formiranja metropolskih podru ja Sarajeva i Zenice, javlja se velika koncentracija stanovnitva, velike razlike izme u stope agrarizacije i stope urbanizacije i dr., to predstavlja zna ajan problem. Kako bi se prevazili navedeni problemi neophodno je izvriti korekciju ispoljenih tendencija, koje se sastoje u izmjeni razvojnih prioriteta u privredi (uloga sela u razvojnoj politici, razvoj poljoprivrede), te u broj i potpunijoj urbanizaciji sela, posebno kroz razvoj centara nieg reda na nivoima op ina. Razvoj ovakvih urbanih centara, koji su me usobno povezani infrastrukturnim sistemima, treba da omogu i razvoj gravitiraju ih podru ja, odnosno razvoj cjelokupnog teritorija Kantona. Osnovnu ulogu u razvoju Kantona imat e regionalni centar, grad region i op inski centri. Gradregion predstavlja sistem u kojem se razvija industrija, poljoprivreda, kultura, rekreacija, stanovanje, odnosno funkcije koje mogu da se spoje u efikasne funkcije potuju i dnevne, periodi ne i vanperiodi ne individualne, porodi ne i drutvene potrebe. Grad - region bazira se na policentri nom sistemu, gradu u drutveno ekonomskom sistemu i regionu u geografskom i politi kom sistemu, odnosno, predstavlja policentri an sistem aglomeracije povezan u sistem na bazi komplementarnosti i kooperativnosti funkcija, tako da u ekonomskom, prostornom i administrativnom pogledu ini cjelinu. Administrativna cjelina nije vrsto vezana, ali je veoma bitna funkcija zajedni kog planiranja i usmjeravanja razvoja na cijeloj teritoriji, ali i sprije ila pojave koje bi onemogu avale razvoj pojedinih dijelova grada - regiona. Uz grad-region neophodno je razvijati i urbane regije unutar oformljenih aglomeracija (Kakanj, Visoko, Maglaj i dr.). Po svojoj strukturi aglomeracije su sloeni sistemi, sastavljeni od itavog spleta naselja razli itog tipa i karakteristika, ali me usobno organski povezanih u urbanu regiju, odnosno regionalni grad (Zenica-Kakanj), gdje je vano naglasiti da pored geoprostornog lokacijskog segmenta, na prostorima Zenice i Kaknja, se nalaze komplementarni razvojni potencijali (rudnici uglja, Termoelektrana, rekreativna podru ja, zati ene zone i spomenici kulturno historijskog i prirodnog naslije a, termalni izvori i dr.), koji omogu avaju formiranje jednog od polova razvoja Bosne i Hercegovine. 18

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 265

U narednom periodu, uz razvoj urbanih regija, potrebno je razvijati i razvojne osovine (koridor Vc, eljezni ka pruga, telekomunikaciona i energetska infrastruktura i dr.), iji je zadatak prenoenje impulsa na iri prostor. Osim razvojne osovine u dolini rijeke Bosne, veoma su bitne i ostale razvojne osovine locirane u dolinama rijeka Lave, Usore, Krivaje. Modernizacijom postoje ih, kao i izgradnjom novih puteva, do i e do povezivanja podru ja lociranih na teritoriji Kantona, to e omogu iti razvoj privrede, turizma, tehnologije i dr., razvoj centara (regionalnog i op inskog) me usobno povezanih u okviru kojih e se razvijati funkcije na bazi prirodnih i stvorenih uslova, kao to je razvoj banjsko lje ilinog i rekreativnog turizma na podru jima op ina Kakanj, Olovo i Teanj, prerada drveta na podru ju op ina: Vare, Olovo, Kakanj, Zavidovi i, razvoj rudarstva u Zenici, Brezi i Kaknju i dr. Planirani sistem naselja bazira se na policentri nom modelu koji je hijerarhijski struktuiran na vie nivoa: Kantonalni centar, subkantonalni centar, op inski centri, koji je i komplementaran u smislu razvoja funkcija svih nivoa prema komparativnim prednostima pojedinih podru ja. Na osnovu analize postoje eg sistema naseljenih mjesta i gravitacijskih sprega, utvr ena su sredita pojedinih podru ja arita, koja ine okosnicu razvoja policentri nog modela, u kome su centralna naselja diferencirana na sljede i na in: Formacija grad region I Primarni centar (sredite Kantona grad Zenica) II Sekundarni centri - II A u sklopu grada regiona (op inski centar Kakanj) - II B ostali sekundarni centri (op inski centri Visoko, Zavidovi i, Teanj) III Tercijarni centri (op inski centri Maglaj, Breza, ep e) IV kvartarni centri (op inski centri Olovo, Vare, Usora i Doboj Jug) Planirani centri razli itog nivoa e podi i urbana obiljeja na vii nivo, omogu iti porast gravitacionog uticaja i obezbjediti disperzan razvoj uslunih djelatnosti u prostoru, te njihovu dostupnost cjelokupnoj populaciji Kantona. Najzna ajnija uloga manjih razvojnih arita (ostali op inski centri) je teritorijalno irenje procesa urbanizacije, odnosno strukturalni preobraaj seoskih naselja. Da bi se ovo obezbijedilo neophodno je uz razvoj saobra ajne mree, posvetiti panju i razvoju ostale infrastrukture, to e postati primaran uslov za razvoj policentri nog sistema naseljenih mjesta na teritoriji Kantona.

2.4. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE I POLJOPRIVREDA2.4.1. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE U skladu sa ulogom i zna ajem koji se u svijetu i u naoj zemlji pridaje tlu kao faktoru bioprodukcije, nuno se name e neophodnost da se tla sa uvaju i zatite od koritenja u druge svrhe. U tom smislu izrada karte upotrebne vrijednosti zemljita je neophodna kao osnova za budu e prostorno ure enje koje je bazirano na nau nim istraivanjima ekolokih uslova biljne proizvodnje unutar kojih pedoloke karakteristike imaju vrlo vaan skoro odlu uju i zna aj. Karakteristike tla Zeni ko dobojskog kantona se valoriziraju kroz klimu, reljef, hidrografiju, geoloko petrografske karakteristike, zastupljenost tipova tla i rejone i zone. Zastupljenost tipova tla Na podru ju Kantona zastupljeni su slijede i razdjeli i tipovi tla:

19

Broj 4 - Strana 266


petak, 20.03.2009.

Automorfna tla Plitka tla Sirozem-kamenjar (litosol) Humusno-silikatno tlo (ranker) Rendzina (rendzina) Smonica-sionica (vertisol) Organomineralne crnice (kalkomelanosol) Smee tlo na krenjacima i dolomitima (kalkokambisol) Eutrino smee tlo (eutrini kambisol) Distrino smee tlo (distrini kambisol) Lesivirano-ilimerizirano tlo (luvisol) i Podzol Ukupno automorfna tla Hidromorfna tla Aluvijalno-Fluvijalno tlo (fluvisol) Fluvijalno livadsko tlo (humofluvisol) Pseudoglej (pseudoglej) Mineralno-movarno glejno tlo (euglej) Ukupno hidromorfna tla

% 0,90% 9,85% 20,40% 1,46% 1,93% 3,78% 23,79% 28,35% 3,41% 0,01% 94,66% % 3,60% 0,48% 1,06% 0,15% 5,34%

Najvie je zastupljeno distri no sme e tlo sa 94.753,40 ha ili 28,56% i eutri no sme e tlo sa 79.836,40 ha ili 24,06%, a najmanje podzol sa 28,40 ha ili 0,01%. Sagledavaju i stanje zastupljenosti pojedinih tipova tala u Kantonu moe se zaklju iti da su automorfna tla zastupljena sa 94,66%, dok su hidromorfna tla znatno manje zastupljena i zauzimaju 17.700,5 ha ili 5,30 % ukupne teritorije, a preostalih 0,72 % ine naselja i rijeke. Rejoni i zone Osnovni principi rejonizacije prostora su klimatski uslovi i nadmorska visina gdje geomorfoloko oblikovanje i konfiguracija terena daju mogu nost da se podru je Kantona podijeli u tri rejona: nizijsko-brdoviti rejon, brdski rejon, planinski rejon. Nizijsko-brdoviti rejon obuhvata podru je rije nih dolina Bosne i Usore, na sjevernom podru ju Kantona sa blaim reljefskim formama i sa visinama od oko 140 - 500 m.n.v. ima neto blau i topliju klimu od brdskog, a pogotovo od planinskog rejona. Povoljan temperaturni reim omogu ava daleko raznovrsniji izbor povrtlarskih, ratarskih i vo arskih kultura. Uz primjenu savremenih agrotehni kih mjera i sistema za navodnjavanje te podizanje plastenika i staklenika ovaj rejon ima daleko ve e proizvodne mogu nosti u odnosu na druga dva rejona. Ovaj rejon je najmanje zastupljen i obuhvata 30,63% ukupne povrine Kantona. 20

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 267

Brdski rejon obuhvata umjereno valovite predjele od 500 - 800 m nadmorske visine, zastupljen je u dolini rijeke Bosne na junom, jugozapadnom i zapadnom dijelu Kantona te u gornjem toku rijeke Krivaje na podru ju op ine Olovo. Zbog neto izraenijih reljefskih formi i ve e nadmorske visine, odnosno uticaja kontinentalne klime sa neto niim temperaturnim reimom u odnosu na prethodno opisani rejon, ima i neto ve a ograni enja u izboru gajenih kultura. Me utim, u zoni aluvijalnih rije nih ploha (polja) uz primjenu savremenih agrotehni kih mjera mogu e je postizanje visokih prinosa gajenih kultura, a ako se organizuje i plasteni ka proizvodnja onda ova podru ja nita ne zaostaju za potencijalima nizijsko-brdovitog rejona. Ovaj rejon je po zastupljenosti neto ve i od prethodno opisanog i zauzima 36,81% povrine Kantona. Planinski rejon obuhvata centralni dio Kantona gdje su zastupljeni planinski masivi koji se proteu od istoka prema zapadu sa dosta izraenijim reljefskim formama i gdje se nadmorska visina kre e od 800-1.500 m. Zastupljena je izrazito planinska klima koja se karakterie hladnijim temperaturnim reimom i humidnijim vodnim reimom to zna ajnije uti e na izbor kultura i na in koritenja zemljita. Na ovim podru jima su uglavnom zastupljene ume i umska zemljita, dok se poljoprivredno zemljite u ve ini slu ajeva koristi kao prirodne livade i panjaci. Ovaj rejon zahvata 32,56% povrine Kantona. Zemljini resursi Od ukupne povrine Kantona na poljoprivredne povrine otpada 21,78%, pod umskom vegetacijom 64,61%, a ostalo zemljite obuhvata 13,61%. Sve ovo ukazuje na znatno manje u e e poljoprivrednih povrina (skoro duplo manje) u odnosu na umsko zemljite, dok je neplodno najmanje zastupljeno. Poljoprivredno zemljite je u odnosu na umsko jedino vie zastupljeno u op inama Doboj-Jug, Teanj i Usora. Najve u povrinu poljoprivrednog zemljita ima op ina Zenica sa 16.545 ha, a najmanju op ina Doboj-Jug sa 561 ha. Najve i procenat poljoprivrednog zemljita ima op ina Usora sa 74,25%, a najmanji op ina Vare sa 22,62 %. umskog zemljita najvie ima na podru ju op ine Zavidovi i sa 41.511 ha, a najmanje u op ini Doboj-Jug sa 340 ha. umsko zemljite ima najve i procenat zastupljenosti u op ini Olovo sa 75,07 %, a najmanji u op ini Usora sa 23,14 %. Neplodnog zemljita najvie ima na podru ju op ine Zenica sa 3.240 ha, a najmanje u op ini Doboj-Jug sa 119 ha, dok je procentualna zastupljenost najve a u op ini Doboj-Jug sa 11,67 %, a najmanja u op ini Olovo 1,60%. Kategorije poljoprivrednog zemljita U odnosu na ukupno poljoprivredno zemljite Kantona od 110.946 ha, najvie su zastupljene oranice i bate sa 56.039,0 ha ili 50,51 %, a najmanje vo njaci sa 9.436 ha ili 8,51 % dok vinogradi, trstici, bare i ribnjaci nisu zastupljeni odnosno evidentirani. Oranica i bata najvie ima u op ini Maglaj sa 9.506 ha, a najmanje u op ini Doboj-Jug sa 412 ha. Procentualno su najvie zastupljene u op ini Usora sa 88,63 %, a najmanje u op ini Vare sa 20,02 %. Vo njaka najvie ima na podru ju op ine Zenica sa 1.834 ha, a najmanje u op ini Doboj-Jug sa 85 ha. Procentualno su najvie zastupljeni u op ini Doboj-Jug sa 15,15 %, a najmanje u op ini Olovo sa svega 1,42 %. Livada najvie ima na podru ju op ine Zenica sa 7.263 ha, a najmanje u op ini Doboj-Jug sa 31 ha. Procentualno su najvie zastupljene u op ini Vare sa 60,04 %, a najmanje u op ini Usora sa 3,27 %. Panjaka najvie ima na podru ju op ine Zavidovi i sa 3.179 ha, a najmanje u op ini Doboj-Jug sa 33 ha. Procentualno su najvie zastupljeni u op ini Olovo sa 23,99 %, a najmanje u op ini Usora sa 2,88 %. Prema strukturi ukupnih poljoprivrednih povrina na podru ju Ze-do kantona, a koje iznose 110.946 ha, obradivo zemljite zauzima 95.656 ha ili 86,22 %, a neobradivo 15.290 ha ili 13,78 %. 21

Broj 4 - Strana 268


petak, 20.03.2009.

Zatita zemljita Usljed djelovanja uzroka ote enja zemljita mogu se navesti 4 osnovne grupe posljedica: infekcija zemljita, odnosno bioloka kontaminacija, hemijska kontaminacija, antropogena degradacija zemljita, destrukcija ili fizi ko unitenje zemljita (pedocid). U odnosu na procese kontaminacije, najvie istraeno podru je bilo je podru je sa razvijenom industrijom (Zenica i Kakanj). Ote ene povrine nastale kao posljedica prisustva deponija jalovine, prisutne su na podru jima op ina Zenica, Kakanj i Breza. Osim navedenih uzroka ote enja tla prisutni su i drugi faktori: deponije raznog otpada, erozija, klizita i deforestacija, kao i izgradnja naselja, industrijskih i infrastrukturnih objekata. Da bi se izvrila zatita zemljita potrebno je izvriti valorizaciju postoje eg stanja, uraditi programe za sanaciju i rekultivaciju podru ja, zakonskim mjerama sprje avati izgradnju stambenih i drugih objekata na podru jima gdje nije dozvoljena gradnja i dr. 2.4.2. POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA Prije po etka bilo kojeg planiranja i razvoja, neophodno je znati koji su resursi na odre enoj teritoriji dostupni i u kom obliku, odnosno kakvo je njihovo stanje. Kada se definiu prirodne i socioekonomske karakteristike podru ja, neophodno je uraditi procjenu mogu nosti koritenja zemljita u razli ite svrhe, a sve sa ciljem pronalaenja optimalnog rjeenja odrivog razvoja. Glavni cilj jeste prethodna procjena njegovog proizvodnog potencijala i povezivanje zemljinih, klimatskih i karakteristika terena sa odre enim na inom koritenja i upravljanja zemljitem. Pravci i mogu nosti poljoprivredne proizvodnje definisani su slijede im parametrima: proizvodni zemljini potencijali, vrsta i oblik poljoprivredne proizvodnje. Proizvodni zemljini potencijali (agrozone)11 Povoljna tla za poljoprivrednu proizvodnju Ze-do kantona se nalaze u zoni najniih predjela i to u dolinama rijeka Bosne, Krivaje i Usore, te nekih manjih ili ve ih pritoka, gdje su zastupljene I, II i III bonitetna kategorija, a predstavljaju potencijalno najbolja tla za mehanizovanu, intenzivnu i visoko intenzivnu ratarsku i povrtlarsku proizvodnju. Tu spadaju tla u klasi aluvijalno-fluvijalnih i humofluvijalnih tala koja su zastupljena na oko 4-5 % povrine Kantona. Tla IVa kategorije se nalaze u dolinama vodotoka i uglavnom su zasi ena suvinim vodama, to je najve im dijelom posljedica neregulisanog stanja vodotoka koji u kinom periodu godine plave ova zemljita. U nekim specifi nim slu ajevima potrebno je izvriti zatitu od uticaja vanjskih voda, a evakuaciju suvinih voda sa parcele izvriti putem drenae. To su preteno mineralno-mo varna, lesivirana i podzolna tla koja su zastupljena na oko 3-4 % povrine Kantona gdje se u sadanjim uslovima uglavnom koriste kao vjeta ke livade. Brdski dio terena karakterie se zemljitem IVb bonitetne kategorije sa neto blaim nagibima terena, dok se V-VI kategorija nalazi uglavnom u podnoju planina i na obrona nim terasama i nagibima do 30 %. Peta kategorija upotrebne vrijednosti ini prijelaz od orani nog ka livadskom na inu gospodarenja. Kod ovih kategorija inklinacija terena je esto ograni avaju i faktor proizvodnje naro ito sa stanovita primjene savremene mehanizacije. Zbog toga bi terasiranje ovakvih terena imalo svoju punu opravdanost, gdje se mogu podi i intenzivni zasadi vo a i organizovati plantani uzgoj uz primjenu savremenih agrotehni kih mjera uzgoja i uz koritenje sistema za navodnjavanje.11

Grafiki dio Prostornog plana (prilog 4.2.)

22

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 269

Zone visoravni se nalaze na masivima Zvijezde, Ravan planine, Smolina i drugih visokih planina, koje se postepeno sputaju prema glavnim vodotocima. Ovakvo stanje uslovljava i izmjene u ekolokim uslovima biljne proizvodnje, to redovno prati i karakteristike tla gdje tlo postaje pli e i skeletnije, a samim tim odre uje njegovu manju upotrebnu vrijednost. Poljoprivredna proizvodnja u planinskom podru ju je vrlo ekstenzivna to ostavlja veliki prostor za njenu intenzifikaciju naro ito u smjeru sto arske proizvodnje, odnosno uvo enjem bioloke proizvodnje u sto arstvu. To su uglavnom umska zemljita od VI-VII kategorije upotrebne vrijednosti sa livadama i panjacima na proplancima i zaravnima. Od poljoprivrednih kultura na manjim izolovanim povrinama uzgaja se krompir, ra, zob, je am i sl. Kamenjari, litosoli i ostala vrlo plitka i neplodna tla svrstavaju se u VII i VIII kategoriju upotrebne vrijednosti i to su uglavnom planinski panjaci. U analizi stanja na podru ju Ze-do kantona konstatovano je da kvalitetnih zemljita ima veoma malo odnosno da je prisutno malo plodnog tla. Konstatovano je da kisela tla zauzimaju zna ajan dio ovog podru ja, a limitiraju i faktori plodnosti tla su: kisela reakcija, nizak sadraj hraniva, posebno tri najvanija elementa (fosfora, kalijuma i azota), slab sadraj humusa, relativno plitka tla, izraeni procesi vodne erozije tla. 2.4.3. PROJEKCIJA RAZVOJA POLJOPRIVREDNE PROIZVODNJE Projekcija razvoja poljoprivredne proizvodnje na podru ju Ze-do kantona data je na osnovu bilansa zemljinih resursa i dosadanjih oblika poljoprivredne proizvodnje, te bilansa potreba i mogu nosti proizvodnje poljoprivrednih proizvoda i to kroz: projekciju ure enja poljoprivrednog zemljita i organizaciju poljoprivredne proizvodnje, savremeni koncept proizvodnje hrane i odrivi razvoj. Projekcija ure enja poljoprivrednog zemljita i organizacija proizvodnje Ukupne povrine poljoprivrednog zemljita na podru ju Ze-do kantona, sa stanovita podizanja njihove produktivnosti i koritenja u savremenoj poljoprivrednoj proizvodnji, zahtijevaju neku od mjera popravki i intervencija bilo da se radi o primjeni agromeliorativnih, hidromeliorativnih ili hidrotehni kih zahvata. Intenzitet i vrsta zahvata su razli iti kod razli itih zemljita ovisno o utvr enom stanju na terenu. Ako se uzme da je regulacija vodotoka i zatita od poplava vodoprivredna problematika, ure enje poljoprivrednog zemljita bi se moglo podijeliti na: hidromeliorativne i hidrotehni ke mjere ure enja, terasiranja, zatita od erozije, primjenu agrotehni kih i agromeliorativnih mjera popravke tla. Navedene mjere ne isklju uju jedna drugu, ako to stanje na terenu zahtjeva. Kao bitan preduslov za koritenje i ure enje poljoprivrednog zemljita, a uzimaju i u obzir raznovrsnost prirodnih faktora, prije svega tla kao i prisutne administrativne granice, potrebno je pristupiti izradi karte agroekolokih podru ja, a u okviru svakog izdvajati zone na nivou op ina ili Kantona u cjelini. Veoma sloena geoloko-litoloka gra a, geomorfologija, klima i vegetacijski pokrov, razlog je da se, na srazmjerno malom prostoru Kantona, javljaju prakti no vrlo razli iti tipovi tala. To svakako predstavlja s jedne strane pravo bogatstvo za izbor smjera poljoprivredne proizvodnje. Sa poticajnim mjerama agrarne politike (investicije, porezi, kreditna politika, subvencije) mogu e je osigurati profitabilan uzgoj biljaka i stoke. U narednom periodu potrebno je intenzivirati biljnu i sto arsku proizvodnju. U biljnoj proizvodnji posvetiti panju proizvodnji krme, povr a, itarica, vriti zasnivanje vo njaka, poboljati sjemensku proizvodnju. U sto arskoj proizvodnji u odnosu na raspoloive potencijale i organizovane oblike 23

Broj 4 - Strana 270


petak, 20.03.2009.

proizvodnje mogu e je izvriti odgovaraju u rejonizaciju proizvodnje u sto arstvu na na in zadravanja tradicionalnih, ili uvo enje novih metoda u sistemu i pove anje obima proizvodnje. Unaprijediti uzgoj na farmama u poluintenzivnom i intenzivnom obliku proizvodnje. Savremeni koncept proizvodnje hrane i odrivi razvoj Raspoloivi resursi nude veliku razvojnu ansu u proizvodnji zdrave hrane, to zna i da savremeni koncept proizvodnje treba traiti ansu u ponudi proizvoda iz programa ekoloki odrive poljoprivrede. Uz konvencionalnu poljoprivrednu proizvodnju, potrebno je afirmirati i integralnu proizvodnju koja se zasniva na na elima prilago avanja uzgoja bilja u staninim uslovima i optimalnom koritenju agroekosistema (organo bioloko ratarstvo i povrtlarstvo, uzgoj vo a i povr a prirodne kvalitete). U razvijenom svijetu izraen je trend pove anja ekoloke-organske proizvodnje i pove ava se potranja za zdravom hranom (posebno u urbanim sredinama), narasta svijest o potrebi naputanja intenzivne tradicionalne proizvodnje koja ima negativne posljedice na ivotnu sredinu (zaga enje, degradacija zemljita, one i enje voda, poreme aj bioceneze i sl.).

2.5. UME I UMSKA ZEMLJITA2.5.1. UMSKO - GOSPODARSKA PODRU JA Zeni ko-dobojski kanton po svojoj povrini je jedan od ve ih u Federaciji Bosne i Hercegovine i zauzima oko 15% njezine teritorije. Ukupne povrine uma i umskog zemljita zauzimaju 64,61% teritorije Zeni ko dobojskog kantona, od ega je 47% umskog zemljita u dravnoj svojini i 17,6 % teritorije Kantona u privatnoj svojini. Osnovni zadatak umarske privrede je da u to kra em roku proizvede najve u koli inu najvrijednije drvne mase uz minimalne trokove i uz stalnu brigu o uvanja stabilnosti doti nih ekosistema, pa je u svrhu toga uspostavljeno organizovano gazdovanje umama u dravnoj svojini na na in uspostavljanja umsko-gospodarskih podru ja (GP). ume Zeni ko-dobojskog kantona pripadaju slijede im umsko-gospodarskim podru jima: Olovsko koje obuhvata ume na teritoriji op ina: Olovo, Vare, Kakanj, Gornjebosansko obuhvata ume na teritoriji op ina: Visoko, Vare, Kakanj, Breza, Zavidovi i, Kakanjsko koje obuhvata ume na teritoriji op ina: Vare, Kakanj, Zenica, Visoko, Krivajsko koje obuhvata ume na teritoriji op ina: Zavidovi i, ep e, Zenica, Olovo, Kakanj, Maglaj, Natron-Usorsko-Ukrinsko koje obuhvata ume na teritoriji op ina: Teanj, ep e, Usora, Maglaj, Doboj-Jug. umsko-gospodarsko podru je (GP) je jedinstveni gospodarsko-proizvodni objekat, koji je organizovan po principu gospodarskih jedinica (GJ) i odjeljenja (GO). Sve povrine uma - sastojina u jednom GO jednakih ili priblino jednakih staninih potencijala i proizvodnih tipova koji imaju isti krajnji proizvodni cilj, svrstavaju se u jednu prostornu ekolokoproizvodnu klasifikacionu jedinicu - Gazdinsku klasu, ije se formiranje temelji na povrinskoj zastupljenosti pojedinih vrsta drve a. ume i umska zemljita razvrstavaju se na ire i ue kategorije, razvrstane u obrasle povrine pod umom zavisno od njihovog porijekla i neobrasle povrine prema produktivnosti u umarskom pogledu. Na podru ju Kantona utvr eno je est irih kategorija uma i umskih zemljita: 24

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 271

I. II. III. IV. V. VI.

Visoke ume s prirodnom obnovom Visoke degradirane ume umske kulture Izdana ke ume Goleti ispod gornje granice privredne ume Neproduktivne povrine u umarskom pogledu

Na osnovu rezultata provedenih analiza uma i umskih zemljita u dravnoj svojini na podru ju Kantona ustanovljene su povrine:umsko - gospodarsko podruje Olovsko Gornjebosansko Kakanjsko Krivajsko Natron Usorsko Ukrinsko Povrina 29.861,69 ha 25.555,34 ha 22.211,73 ha 81.984,20 ha 14.797,01 ha

2.5.2. OSNOVNE POSTAVKE STRATEGIJE UMARSTVA Dugoro no planiranje veoma je bitno za razvoj upravljanja umama i umsko-privrednim aktivnostima, gdje je proizvodni proces vezan za prostrano radno polje i dui vremenski period. Koli ina drvne mase - etata treba da bude uskla ena sa potencijalima postoje ih stanita i sastojina i temeljena na realnom stanju uma i ciljeva gospodarenja za naredni period. Treba imati u vidu i dodatne uslove koji determiniraju obim sje a, a oni se odnose na: obezbje enje kontinuiteta gospodarenja umama, uvaavanje postoje ih industrijskih kapaciteta za preradu drveta u cilju snabdijevanja sirovinom, ekonomsku opravdanost. Ciljevi gospodarenja umama u planskom periodu usmjeravaju se u dva odvojena segmenta sa jasnim sinergisti kim djelovanjem. Aktivnosti i djelovanja se teino usmjeravaju kroz op e i tehni ke ciljeve ozakonjenih principa trajnog gospodarenja. Op i ciljevi se postiu: formiranjem strukture ume iz koje e se dobivati ujedna eni prinosi po koli ini i kvalitetu, ostvarivanjem to ve eg prinosa uma uskla enog sa potrebama trita za vrstama drve a i asortimanom glavnih umskih proizvoda, o uvanjem i ja anjem op ekorisnih funkcija ume u svrhu ostvarivanja to boljih finansijskih rezultata rada i tehni kih ciljeva gospodarenja umama kroz veoma uske ekoloko proizvodne amplitude tj. za pojedine gospodarske klase. Tehni ki ciljevi su odre eni ukoliko je: odabrana vrsta ili vrste drve a, takve da odgovaraju ekolokim uslovima stanita i odabranom omjeru smjese vrsta drve a, odabran sistem gospodarenja, utvr ena duina planskog produkcionog perioda po vrstama drve a, te na in prorje ivanja, ako se radi o umama sastavljenim od jednodobnih sastojina, 25

Broj 4 - Strana 272


petak, 20.03.2009.

utvr ena optimalna struktura i veli ina drvne zalihe po debljinskim stepenima /klasama/, za ume kojima se gospodari sistemom skupinasto prebornih i prebornih uma. Ostvarivanje op ih i tehni kih ciljeva gospodarenja umama potrebno je zasnivati na ispravnom odabiru vrsta drve a biodiverziteta (doma e vrste), a u skladu sa proizvodno ekolokim uslovima stanita i biolokim zahtjevima vrsta drve a. Posebnu panju potrebno je obratiti na o uvanje autohtonosti i biodiverziteta naro ito kada su u pitanju klimatske promjene i akcidenti vezani za ume u svijetu. U cilju uspjenijeg, kvalitetnijeg i efikasnijeg rada na saniranju i unaprje enju sadanjeg stanja uma, potrebno je u ve oj mjeri afirmisati odre ene sisteme gospodarenja (na in sje e, vremenski raspored sje e, podmla ivanje). Veoma je vano odrediti optimalne duine razdoblja, vode i ra una o vrstama drve a i potrebama u pogledu asortimana proizvoda (prinos, bonitet stanita), utvrditi i uspostaviti optimalne strukture drvne zalihe, koje su uslov za kvalitetno planiranje i provo enje biotehni kih mjera po pojedinim gazdinskim klasama.

2.6. VODE I VODNA PODRU JA2.6.1. NA INI ZAHVATANJA PITKE VODE Cijeli prostor Zeni ko dobojskog kantona u hidrolokom pogledu se nalazi u slivu rijeke Save, odnosno skoro u cijelosti u slivu rijeke Bosne, osim manjih dijelova na istoku i sjeveroistoku Kantona koji pripadaju slivu rijeke Drine. Rijeka Bosna proti e junim, jugozapadnim, zapadnim i sjevernim dijelom podru ja Kantona. Du toka kroz podru je Kantona u rijeku Bosnu se ulijevaju ve i vodotoci: Stavnja, Fojni ka rijeka, Gorua, Radovljanska rijeka, Trstionica, Zgo a, Ribnica, Lava, Babina rijeka, Ko eva, Gra ani ka rijeka, Bistri ak, zatim eljeznica, Papratnica, Ljenica, Gostovi ka rijeka, Krivaja i Usora, kao i veliki broj manjih vodotoka. Ve ina njih izvire na podru ju Kantona i na kraju se ulijevaju u rijeku Bosnu. Rijeka Lava spada u ve e vodotoke, ije se samo u e nalazi na teritoriji Kantona, a ostali dio sliva pripada Srednjebosanskom kantonu. Tako er i sliv Fojni ke rijeke, najve im dijelom, lei van podru ja Kantona, a samo manji dio nizvodno od Kiseljaka pripada Kantonu. Hipsometrijske karakteristike Kantona ine da je rijeka Bosna najdominantniji recipijent za vode sa teritorije Kantona i sa susjednih kantona koji svojim dijelovima lee u slivu rijeke Bosne. Ovaj vodotok evakuie preko 90% voda sa podru ja Kantona prema rijeci Savi. Zahvatanje voda na Kantonu se obezbje uje putem: prirodnih izvora, zahvatanja podzemnih voda, zahvatanja voda na otvorenim vodotocima. Izvori (vrela) predstavljaju povrinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica specifi nih hidro-geolokih odnosa. Prirodni izvori vode za pi e na podru ju Kantona locirani su na teritorijama svih op ina. U Kantonu egzistiraju zna ajni izvori pitke vode kao to su: vrelo Vrutak Visoko, Milkino vrelo i vrela Izbod, Laz, i Mahmutovi a rijeka (Breza), vrelo O evja (Vare), vrelo Izron (Zavidovi i), Stog i Ilida (Kakanj), te vrelo Zeleni vir za vodosnabdijevanje Olova. Kada je u pitanju vodosnabdijevanje ve ih mjesta u Kantonu, moe se konstatovati da tu postoji zna ajan problem. Grad Zenica najve i dio vode za pi e obezbje uje sa izvorita Kru ica, koje se nalazi na podru ju Srednjebosanskog kantona, dok je vodosnabdijevanje op ina Maglaj, ep e, Teanj i Usora, u sadanjim uslovima optere eno problemima. Pored pobrojanih, koja se trenutno koriste, treba navesti i zna ajno po izdanosti vrelo Stijene u Vareu koje do sada nije zahva eno, a procjenjuje se u minimalnoj koli ini voda 70 l/s. Pored toga 26

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 273

na prostoru op ine Olovo postoji tako e krako vrelo Orlja sa minimalnom izdano u od preko 100 l/s. Najkvalitetniji oblik vodosnabdijevanja vodom za pi e obezbje uje se eksploatacijom prirodnih akumulacija podzemne vode stacioniranih u akviferima intergranularnog ili karstno pukotinskog tipa poroznosti. Podzemne vode na teritoriji Zeni ko dobojskog kantona nalazimo u zaobaljima ve ih vodotoka. U prvom redu treba izdvojiti rijeku Bosnu u ijem aluvijonu egzistira akumulacija podzemnih voda koje se trenutno koriste na podru ju Maglaja i op ine Doboj Jug. Pored zaobalja rijeke Bosne akumulacije podzemnih voda nalaze se i u zaobalju rijeke Usore odakle se vri vodosnabdijevanje op ine Teanj i Usora. Iako i uz ostale vodotoke na prostoru Kantona postoje indikacije o nalazitima podzemnih voda, te rezerve nisu detaljno istraene. Pored toga, direktnim uvidom na terenu mogu se identificirati lokaliteti na kojima bez sumnje egzistiraju akumulacije podzemnih voda uz vodotok, ali nisu provedena detaljnija istraivanja, i u ovom trenutku nije mogu e kvantificirati njihove rezerve. S obzirom da su potencijalni lokaliteti na kojima se mogu o ekivati zna ajnije koli ine podzemnih voda, du rijeke Bosne, pod utjecajem otpadnih voda gradova i industrije stacionirane na uzvodnome dijelu, to se vode zahva ene na tim lokalitetima ne bi mogle upotrebljavati za pi e bez prethodnog tretmana. Pored podzemnih voda u integranularnoj sredini u zaobaljima vodotoka, u dijelovima Kantona gdje se pojavljuju karbonatne stijene nalazimo i podzemne vode u akviferima karstno pukotinskog tipa poroznosti. To su podru ja u op inama Breza, Vare, Olovo, Zavidovi i i pojedinim dijelovima op ina Kakanj i Visoko. Voda za pi e se zahvata i na otvorenim vodotocima za potrebe vodosnabdijevanja Zenice, ep a, Maglaja i Kaknja. Najzna ajniji zahvati voda za snabdijevanje pitkom vodom ve ih gradova u Kantonu nalaze se na vodotocima: Babina rijeka (Zenica), Ravna rijeka (ep e), Bosna i Bistrica (Maglaj), na Treba koj rijeci, Meki potoku i potoku Ponikva (Teanj) za vodosnabdijevanje Tenja i manjih naselja, zatim na rijeci Bukovici za vodosnabdijevanje Kaknja. Prostorna neujedna enost raspoloivih koli ina vode za posljedicu ima veoma skromne koli ine vode za pi e u pojedinim op inama Kantona. U narednoj tabeli dat je pregled izvorita sa kojih se pitkom vodom snabdijevaju pojedini op inski centri u Kantonu sa procijenjenom minimalnom izdanosti ranga pojave jednom u dvadeset godina. Pregled raspoloivih koli ina pitke vode po op inama u KantonuMinimalne izdanosti na postojeim izvoritima u Kantonu Q1/20 (m3/s) Opina Izvor-vrelo Breza Olovo Vare Visoko Kakanj Zenica 32 60 111 160 90 230+10 Zahvat podz.voda 15 Zahvat na otvorenom vodotoku 25 100 200 Ukupna koliina u opini (l/s) 57 60 111 160 205 440 230 l/s dolazi sa izvorita Kruica lociranog u opini Vitez

Napomena

27

Broj 4 - Strana 274


petak, 20.03.2009.

epe Zavidovii Maglaj Usora Teanj Doboj-Jug 160 -

2 5 2,5 55 8

14 40 22 -

16 160 45 2,5 77 8 Izvorite presuuje osim koliine od 40 l/s sa rijeke Bosne

Trenutno stanje vodosnabdjevenosti naselja vodom za pi e u Kantonu je takva da ve ina ima izraen deficit tokom sunog perioda. Najizraeniji deficit trenutno je u op inama Maglaj, ep e, Teanj, Usora i Zenica. Nedostatak vode u navedenim gradovima posljedica je zna ajnog smanjenja kapaciteta raspoloivih izvorita te velikih gubitaka u vodovodnoj mrei. Unutar godinje raspodjele raspoloivih koli ina vode na vodotocima u Kantonu opisano u okviru Studije jasno oslikava i stanje na raspoloivim izvoritima. Rijeka Bosna sa pritokama, u cjelini gledano, obezbje uje dovoljnu koli inu vode po glavi stanovnika u Kantonu, ali vrlo upitnog kvaliteta. Bilans ukupnih koli ina vode Razmatranjem raspoloive koli ine vode koja je prosje no na raspolaganju na izlazu iz Kantona, kao i raspoloive koli ine koja oti e isklju ivo sa prostora Kantona ra ena je analiza raspoloivih vodnih resursa. U narednoj tabeli dat je pregled osnovnih karakteristika Zeni ko dobojskog kantona u odnosu na vodni potencijal Bosne i Hercegovine. Da bi se u potpunosti sagledale osnovne karakteristike raspoloivih vodnih resursa u Kantonu, analizirani su i specifi ni pokazatelji za razli ite slu ajeve oticanja. Za koritenje voda na prostoru Kantona na raspolaganju su i sve vode koje doti u iz ukupnog sliva rijeke Bosne zajedno sa vodama nastalim na povrini Kantona. Ovakvom analizom mogu a je ocjena vodnog potencijala, odnosno produktivnosti podru ja Kantona u odnosu na potencijal BiH, te sagledavanje raspoloive koli ine vode po glavi stanovnika. Osnovne karakteristike sliva rijeke Bosne12Broj Prosjeni proticajQ Povrina sliva (km2) stanovnika(procjen (m3/s) a u 2006.g.) Min. srednji mjeseni proticaj (bioloki minimum)Q (m3/s) 19,80

Sliv

Ukupno za cijeli Kanton, zajedno sa slivovima rijeke Lave i Fojnike rijeke

7.672

401.590

139,00

12

Izvor: Studija prirodnih resursa Ze-do kantona Vode i vodna podruja (Institut za hidrotehniku GF Sarajevo, 2007.)

28

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 275

Samo povrina koja pripada Kantonu

3.448

401.590

51,90

11,00

Bosna i Hercegovina

51.129

4.527.626

1.155

176,00

Posmatraju i raspoloivost vode, dolazi se do zaklju ka da je Zeni ko dobojski kanton bogat vodom. Me utim, vano je naglasiti da sve op ine u Kantonu nisu u mogu nosti koristiti vodu rijeke Bosne, to ima za posljedicu da se u pojedinim op inama pojavljuje nedostatak vode ne samo u kvalitativnom nego i u kvantitativnom pogledu. Raspoloivost vodnih resursa, specifi ni pokazatelji za osnovna slivna podru jaSpecifini srednji proticaj SlivPo povriniQsr/F(l /s/km2) Po stanovniku Qsr/stan.(l/s/st an.)

Specifini minimalni proticajPo povriniQmin/F (l/s/km2) Po stanovniku Qmin/stan.(l/s/s tan.)

Raspoloiva koliina vode po stanovniku dnevnoSrednje (l/s/stan.) Minimalne (l/s/stan.)

Ukupno za cijeli sliv rijeke Bosne ukljuujui i sliv rijeke Usore Samo za prostor Kantona Bosna i Hercegovina

18,10

0,350

2,58

0,0493

30.240

4.259

15,05 22,60

0,129 0,255

3,20 3,45

0,0274 0,0390

11.145 22.032

2.367 3.370

Na ini vodosnabdijevanja Iako podru je Kantona raspolae sa zna ajnim koli inama vode, ve i broj op ina u Kantonu ima problema sa vodosnabdijevanjem pitkom vodom. U op inskim centrima priblino je jednako zastupljeno vodosnabdijevanje sa izvorita kojim se vri eksploatacija podzemnih voda i sa zahvatom na otvorenim vodotocima, dok je ubjedljivo najdominantnije zastupljeno vodosnabdijevanje sa zahvatima na prirodnim izvorima. U narednoj tabeli je dat pregled na ina vodosnabdijevanja pojedinih gradova, odnosno op inskih centara u Kantonu, kao i drugih naseljenih mjesta u op inama. Pregled na ina vodosnabdijevanja ve ih gradova u Zeni ko dobojskom kantonuVrste izvorita sa kojih se vri vodosnabdijevanje Naziv Izvori Visoko Breza + + Opinskih centara Podz. voda + Otvorenivodo tok + Izvori + + Ostalih naselja u opini Podz.voda Otvorenivodo tok +

29

Broj 4 - Strana 276


petak, 20.03.2009.

Vare Olovo Kakanj Zenica epe Zavidovii Maglaj Doboj-Jug Usora Teanj

+ + + + + +

+ + + + + +

+ + + + +

+ + + + + + + + + +

+ +

+ -

Potrebne koli ine vode u narednom periodu date su u sljede oj tabeli. Ako se posmatraju koli ine sa kojima se trenutno raspolae za snabdijevanje pojedinih op inskih centara i planirane potrebe do 2030. god., moe se zaklju iti da e ve ina op ina imati probleme u vodosnabdijevanju ukoliko se ne pristupi dodatnom zahvatanju. Pregled potrebnih koli ina pitke vode po pojedinim op inama13Potrebe za vodom max Q dnev Opina m /dan Breza Olovo Vare Visoko Kakanj Zenica epe Zavidovii Maglaj 5.722 4.919 7.209 15.642 17.613 62.026 7.545 19.254 12.6983

2010. l/s 66 57 83 181 204 718 87 223 147 m /dan3

2020. l/s 79 68 100 215 245 824 104 265 176 m /dan3

2030. l/s 92 80 117 251 288 971 122 310 207

6.817 5.912 8.612 18.563 21.165 71.165 8.993 22.874 15.241

7.986 6.951 10.101 21.714 24.881 83.860 10.538 26.762 17.908

13

Izvor: Studija prirodnih resursa Ze-do kantona Vodei vodna podruja (Institut za hidrotehniku GF Sarajevo, 2007.)

30

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 277

Usora Teanj Doboj-jug

2.120 15.993 875

24 185 10

2.262 19.254 1.083

26 223 13

2.332 22.651 1.288

27 262 92

U cilju pravilnog sagledavanja stanja vodnih resursa u Zeni ko dobojskom kantonu i formiranja osnove za integralno upravljanje i koritenje voda neophodno je posti i slijede e: identifikaciju reima raspoloivih vodnih resursa, iznalaenje na ina za postizanje dobrog statusa povrinskih i podzemnih voda, odnosno dobrog ekolokog statusa vodnih tijela, smanjenje teta prouzrokovanih djelovanjem voda, osiguranje potrebnih koli ina vode odgovaraju eg kvaliteta, poticanje odrivog koritenja voda. 2.6.2. ZATITA VODA Prema projekciji stanovnitva i razvoju privrede do 2030. godine za Kanton e biti potrebno obezbijediti dodatnih 1,39 m3/s pitke vode to zajedno sa trenutno zahva enim ini 25% raspoloivih koli ina u minimumu. Ukoliko se zna ajnije ne pokrenu aktivnosti na adekvatnoj zatiti voda na teritoriji Kantona, zahvatanje dopunskih 1,39 m3/s pitke vode ne e biti mogu e, pa se planira slijede e: zatita izvorita, izgradnja akumulacija, izgradnja ure aja za pre i avanje otpadnih voda. Zatita izvorita vode za pi e Najkompleksniji vid zatite vode je zatita izvorita vode za pi e. Pregled izvorita po op inama sa utvr enim sanitarnim zatitnim zonama:Breza Doboj-Jug Kakanj Visoko Vare Usora Maglaj TeanjMahmutovia Rijeka - vrelo Havdine - podzemna voda Bukovica zahvat povrinske vode Pitka voda - podzemna voda Vrutak - podzemna voda Oevje - vrelo (usvojena odluka) Bare vrelo Alibegovii vrelo abljak vrelo Beglerovac vrelo Ularice vrelo Makljenovac vrelo Misurii - podzemna voda Jelah podzemna voda Stupa-Meki - zahvat vodotoka

31

Broj 4 - Strana 278


petak, 20.03.2009.

Zavidovii Zenica epe

Izron suha vrelo Kruica vrelo Babina rijeka zahvat vodotoka Strmenjak vrelo Klope vrelo Ravna rijeka sa izvorima Matina voda, Novo vrelo, Klaria izvor, Mala rijeka, Ograjna, izvori Bukovik, Jakovac, izvor III epakog vodovoda

Zatita izvorita podrazumijeva u najirem smislu zatitu kompletnog hidrogeolokog sliva izvorita. Zatita cijelog sliva vri se u tri razli ita reima, pri emu se prva i druga zona tite strogim reimom zatite, a tre a zatitna zona najslabijim reimom zatite, ali sa jasno definiranim ograni enjima u koritenju prostora. Ako se promatra ukupno zahva ena koli ina vode koja se trenutno koristi u Kantonu od 1,34 m3/s, veli ina sliva sa koga se u minimalnim vodama prihranjuje izvorite tog kapaciteta, grubo iznosi oko 650 km2. To zna i da bi se za zatitu izvorita vode, sa koga se zahvata navedena koli ina, trebao rezervisati prostor od 650 km2 ili oko 20 % povrine Kantona. Dodatno zahvatanje koli ina od priblino 1,4 m3/s, to su planske potrebe Kantona do 2030. zahtijeva tako e rezervaciju prostora za zatitu, ija povrina iznosi oko 700 km2. Kada se zbroje povrine potrebne za zatitu izvorita, skoro 40 % povrine Kantona e biti neophodno rezervisati samo za tu namjenu. Priblino jedna tre ina te povrine, zahvati e (Ia, Ib i II) zatitne zone koje propisuju vrlo strog reim, a ostatak povrine se moe koristiti sa odre enim ograni enjima. Iz tog razloga kod planiranja podru ja sa kojih treba obezbijediti vodu za pi e, racionalnije je pribjegavati izgradnji regionalnih vodovoda, od pojedina nog zahvatanja manjih izvorita ije zatitne zone u takvim slu ajevima ispresijecaju podru je i kompliciraju njegovo koritenje. Kod projektovanja zatitnih zona veoma je vano izvriti potreban obim istranih radova, u cilju prikupljanja relevantnih parametara, za racionalno i pouzdano definiranje podru ja koje treba tititi, a sve u cilju optimiziranja veli ina zati enog podru ja i dobre zatite bilo kog izvorita. Planirane akumulacije Zbog izgra enosti podru ja realno je o ekivati da se izgradnja ve ine planiranih akumulacija (u njihovom maksimalno planiranom kapacitetu) ne e dogoditi u skorije vrijeme. S druge strane, korisno djelovanje ovih akumulacija na popravljanje reima voda i odbrane od poplava, moglo bi uticati na opravdanost njihove izgradnje. Planirane akumulacije na podru ju Ze-do kantona su: Buci (Fojni ka rijeka), Gostovi (Gostovi ka rijeka), Ribnica, Buk i Kamenica (Krivaja), Kruevo (Biotica / Krivaja) i Vranduk (Bosna). S obzirom na protoke u rijeci Bosni (123 m3/s, prije u a Usore), planirane akumulacije bi mogle ponuditi svega oko 15,8% izravnanja protoka (kapacitet regulacije). Ure aji za pre i avanje otpadnih voda Izgradnja ure aja za pre i avanje otpadnih voda zna ajno bi popravila sadanje stanje. Prioritet pri izgradnji ure aja za pre i avanje otpadnih voda treba da budu aglomeracije od preko 10.000 ekvivalentnih stanovnika i op inski centri bez obzira na teret zaga enja koji isputaju. Ovakvim principom pre i avanja otpadnih voda, komunalne otpadne vode pre i avale bi se preko 70 %, a industrijske ak i preko 90%, s obzirom da bi izgradnjom ure aja u glavnim op inskim centrima bio obuhva en i najve i broj industrijskih pogona. Na ovakav na in dolo bi do zna ajne redukcije tereta na teritoriji Kantona, te bi u tom smislu bilo mogu e jednostavnije odabrati potencijalne lokalitete i vodotoke na kojima bi se mogli graditi vodozahvati za nedostaju e koli ine pitke vode, odnosno vode upotrebljivog kvaliteta i za sve druge industrijske, poljoprivredne, rekreativne i druge potrebe. 32

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 279

Na teritoriji Zeni kodobojskog kantona trenutno postoji izgra en samo jedan ure aj za pre i avanje otpadnih voda iz naselja na podru ju op ine ep e. Pre i avanje, odnosno neki vid predtretmana na industrijskim otpadnim vodama u Kantonu, a prema raspoloivim podacima vri se u industrijskim pogonima datim u slijede oj tabeli: Pregled industrija na podru ju Kantona koji vre tretman svih otpadnih voda sa pregledom stepena toksi nosti otpadne vode, sadrajem sulfata i ulja i masti14Vrsta industrije Sulfati (t/god) Masti i ulja (t/god) Toksi.48 hLC50 Tretman postoji da ne da 77,6 109 3% 10 % da da da 1277 23 95 % da da da da da da da da da da mehaniki bioloki bioloki mehaniki mehaniki hemijski i bioloki Da li je u funkciji da Vrsta ureaja tretmana

Klaonica Beli Pobjeda,Unico filteri Krivaja KTK-sitna koa KTK-krupna koa Stupanica Cementara Termoelektrana Natron - Hayat15 Zenika mljekara Arcelor Mittal

43,15 50,1

-

bioloki

da14 (ne)15 mehaniki da ne bioloki bioloki

Termoelektrana Kakanj raspolae sa dva ure aja za kompletan tretman otpadnih voda. Na jednom se vri tretman tehnolokih otpadnih voda procesom koagulacije, flokulacije i taloenja, a drugi ure aj je bioloki i na njemu se vri pre i avanje sanitarnih otpadnih voda. 2.6.3. MJERE ZA POSTIZANJE DOBROG STATUSA VODA Generalna poboljanja kvaliteta povrinskih voda mogu biti bazirana na smanjenju organskog, a posebno toksi nog zaga enja. U tom smislu ciljevi strategije zatite, moraju biti bazirani na realnim osnovama, koju e biti mogu e etapno ostvariti. Postizanje dobrog statusa voda u Kantonu podrazumijeva provo enje aktivnosti i mjera: Uspostavljanje novog sistema organizovanja aktivnosti u kontroli zaga iva a i zaga enosti preventivnim djelovanjem, uz stvaranje informacionih baza i sanaciji postoje eg stanja.

14

Izvor: Studija prirodnih resursa Ze-do kantona Vode i vodna podruja (Institut za hidrotehniku GF Sarajevo, 2007.)

33

Broj 4 - Strana 280


petak, 20.03.2009.

Usvajanje stanovita mnogih me unarodnih tijela da su gradovi najve i izvori organskog i bakteriolokog zaga enja i da u odre enom roku moraju imati sisteme za pre i avanje otpadnih voda. Predlae se da najmanja urbana jedinica ije otpadne vode podlijeu tretmanu moe biti naselje od 10.000 stanovnika. Toksi ne otpadne vode, bez obzira na veli inu izvora, moraju biti podvrgnute predtretmanu prije isputanja u gradsku kanalizaciju ili kompletnom pre i avanju ako se isputaju u prirodni recipijent, pri emu se kao minimalni zahtjev koriste norme za kvalitet efluenta. Treba nastojati da se, gdje god je to mogu e, industrijske otpadne vode sa ili bez predtretmana, sekundarno obra uju na gradskom postrojenju. Pri tome se moraju ispuniti prethodni uslovi koji uklju uju smanjenje hidrauli kog optere enja. Velikim industrijskim zaga iva ima, za koje je predvi en samostalni tretman treba etapno pristupiti kod rjeavanja redukcije zaga enja. U prvoj fazi industrija treba smanjiti zaga enje uvo enjem istijih i savremenijih tehnologija. Ova mjera moe se pospjeiti ako se ekonomskim instrumentima industrija natjera da napusti tehnologije koje su izvor velikog tereta zaga enja. Uporedo sa izgradnjom postrojenja za pre i avanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda treba obezbijediti nekodljivo zbrinjavanje muljeva koji nastaju u procesu pre i avanja. Pri odre ivanju prioriteta gradnje postrojenja za pre i avanje posebnu panju treba posvetiti kriterijima kao to su: stepen toksi nosti otpadnih voda, lokacija izvora zaga enja u odnosu na osjetljivost zone, veli ina izvora zaga enja i njen uticaj na kvalitet voda u ve em dijelu sliva, uticaj izvora zaga enja na kvalitet vode u neposrednom recipijentu, mogu nost zajedni kog tretmana komunalnih i industrijskih otpadnih voda, stepen izgra enosti kanalizacionog sistema, te stepen izgra enosti predtretmana u industrijama. Prioritetan zadatak bi trebao biti i sanacija svih postoje ih ure aja u industrijama i njihovo stavljanje u funkciju, odnosno to hitnije otpo injanje izgradnje ure aja za pre i avanje komunalnih otpadnih voda iz naselja. Zakonskom regulativom omogu iti o uvanje kvaliteta voda u izvorinim podru jima ili regionima od posebnog prirodnog ili ambijentalnog zna aja. Ovo treba da se sprovodi zabranom izgradnje novih pogona u navedenim oblastima njihovim gaenjem ili dislokacijom ve postoje ih. Jedna od trajnih mjera zatite treba da bude poboljanje primjene mo i (kapaciteta) vodotoka, pove anjem minimalnih proticaja, to se moe regulisati izgradnjom akumulacija u gornjim slivovima vodotoka. Pri tome treba omogu iti da se autopurifikacija vodotoka koristi samo za pre i ene otpadne vode iz ure aja i za zaga enje koje dolazi iz rasutih izvora. Za sve navedeno neophodno je intenzivirati inspekcijske kontrole i nadzor nad sprovo enjem zacrtanih mjera na postizanju dobrog statusa vodotoka. U cilju valjane kontrole emisija iz koncentrisanih izvora neophodno je uspostavljanje monitoringa kvantitativnih i kvalitativnih karakteristika isputenih, zaga enih ili pre i enih voda iz industrije ili gradova. Naprijed predloene mjere u potpunoj su saglasnosti sa op om intencijom u drutvu na poboljanju statusa vodotoka koje su op e prihva ene. Do 2010. godine u Kantonu e trebati obezbijediti oko 2 m3/s pitke vode to je oko 18% od raspoloivih koli ina koje oti u samo sa teritorije Kantona, odnosno oko 10% ukupno raspoloivih koli ina koje teku rijekom Bosnom kroz Kanton. Do 2020. godine, a s obzirom da se ra una i na prirast stanovnitva i pove anje potrebe za industriju, zahvatanje pitke vode iznosit e 2,34 m3/s, odnosno oko 21% od raspoloivih koli ina u minimumu, koje oti u direktno sa podru ja Kantona ili priblino 12% od ukupno raspoloivih koli ina koje teku rijekom Bosnom kroz Kanton.

34

petak, 20.03.2009.


Broj 4 - Strana 281

Ukoliko se nastavi planirani rast u 2030-oj godini potrebe za pitkom vodom iznosit e 2,73 m3/s, odnosno 25% raspoloivih koli ina u minimumu koje nastaju na teritoriji Kantona ili oko 14% ukupno raspoloivih koli ina u minimumu koje teku rijekom Bosnom kroz Kanton. Vode koje direktno oti u sa Kantona bez sumnje su boljeg kvaliteta od voda koje rijekom Bosnom teku kroz Kanton, iz tog razloga su ovdje odvojene i razmatrane. Me utim, prezentirana analiza pokazala je da e koli ina pitke vode u Kantonu do 2030. godine iznositi etvrtinu raspoloivih koli ina koja sa podru ja Kantona. Ovdje treba re i da su zapravo u Kantonu dostupne ukupne koli ine vode koje teku rijekom Bosnom, me utim ne za sve op ine. Raspoloiva izvorita, na teritoriji Kantona, ne obezbje uju dovoljne koli ine pitke vode za stanovnitvo i privredu. U narednoj tabeli dat je pregled planiranih izvorita pitke vode, na podru ju Kantona, kao i izvorita sa kojih bi u budu nosti bilo mogu e dovesti vodu za potrebe stanovnitva u Kantonu, a nalaze se van teritorije Kantona. Planirana izvorita pitke vode na podru ju KantonaRb Naziv izvorita Tip izvorita Ukupna min izdanost (l/s) Da li je sliv (prostor) unaprijed rezerviran ne ne da ne ne da Luke emernica Kam. Stijene Naselje Buci MZ Radovlje Kondilo Sastavci onje Olovske Luke, Olovo Lokacija izvorita

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Rijeka Misoa Havdine Mala rijeka emernica Stijene eine njive Kreane Podvinaki potok Potok Grabovica

akumulacija bunar zahvat vodotoka izvor izvor bunar izvor zahvat vodotoka zahvat vodotoka -

60 25 40 5 63 91

Rijeka Misoa

35

Broj 4 - Strana 282


petak, 20.03.2009.

2.7. VODNA INFRASTRUKTURAU cilju ocjene stanja vodosnabdjevenosti u Zeni ko-dobojskom kantonu analizirane su osim raspoloivih koli ina i pot

prostorni plan zdk 2009 2029

Documents