prostorni_plan prostorne namjene

PROSTORNI PLAN PODRUJA POSEBNE NAMJENE ZA MORSKO DOBRO 2007.

Republiki zavod za urbanizam i projektovanje RZUP MonteCEP Centar za planiranje urbanog razvoja

PROSTORNI PLAN PODRUJA POSEBNE NAMJENE

ZA MORSKO DOBRO

naruioci: Ministarstvo za ekonomski razvoj Republike Crne Gore

Javno preduzee za upravljanje morskim dobrom Crne Gore

koordinacija izrade plana: Sektor za prostorno planiranje

obraivai: MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor

RZUP - Republiki zavod za urbanizam i projektovanje, Podgorica

rukovodilac tima: Saa Karajovi, dipl. prostorni planer

lanovi sinteznog radnog tima:

Vasilije Djurovi, dipl. ing. arhitekture prof. dr Milenko Pasinovi, dipl. geograf

prof. dr. Gavrilo Mihaljevi, dipl. ekonomista

koordinator tima: Svetlana Jovanovi, dipl. prostorni planer

Kotor - Podgorica, 2007.



Obradjivai segmenata baznih studija: geoloke i geoseizmike karakteristike geomorfoloka osnova mineroloki i energetski potencijali hidrogeoloke karakteristike - dr Predrag Vujisi, dipl. ing. geologije hidroloke karakteristike - Milan Bokovi, dipl. ing. - Mira Popovi, dipl. ing. klima i njene specifinosti - Branko Micev, dipl. meteorolog pedoloke karakteristike - dr Budimir Futi, dipl. ing. agronomije karakteristike flore i vegetacije karaktersitike faune pejzane i ambijentalne specifinosti - mr Zlatko Buli; dr Vuki Pulevi; Ondrej Vizi; Vesna Jovovi; mr Vasilije Bukovi bioekoloke karakteristike morskog akvatorijuma - dr Sreten Mandi, koordinator; dr Duan Vukani, mr Nevenka Bajkovi, mr Indira Borovi, dr Slobodan Regner, mr Aleksandar Jokismovi plae - prepoznatljivost Primorja, - Vasilije Djurovi, dipl. ing. arhitekture, - Vojislavka Djurdji, dipl. prostorni planer - Saa Karajovi, dipl. prostorni planer ekonomski aspekt - prof. dr Gavrilo Mihaljevi, dipl. ekonomista naselja i stanovnitvo - Saa Karajovi, dipl. prostorni planer izgradjenost stambenog fonda - Dragan Mirovi, arhitekta izgradjenost obale objekti nautikog turizma - prof. dr Milenko Pasinovi, dipl. geograf jedriliarski klubovi - dr Boko Petrievi, predsjednik Jedriliarskog saveza sportski objekti i kompleksi - Miodrag Mara, dipl. ing. arhitekture hotelski objekti i kompleksi - dr Rade Ratkovi, dipl. ekonomista kompleksi zdravstvenog turizma - mr Aleksa Vueti, dipl. ekonomista

luke i luki kompleksi brodogradilita i remont brodova - dr Andrija Lompar, dipl. ing. brodogradjevine industrijski kompleksi i slobodne zone - prof. dr Milenko Pasinovi, dipl. geograf kompleksi naftne privrede na kopnu i moru - Veselin Kovaevi, dipl. ing. poljoprivredni kompleksi - dr Ksenija Miranovi, dipl. ing. agronomije - mr Velibor Spalevi, dipl. ing. umarstva - mr Miomir Jovanovi, dipl. ekonomista objekti hortikulture - dr Ksenija Miranovi, dipl. ing. agronomije - mr Ante Sternia, dipl. ing. pejzane arhitekture - Sneana Miovi, dipl. ing. pejzane arhitekture saobraaj (drumski, eljezniki, vazduni, pomorski) - mr Nikola Konjevi, dipl. ing. saobraaja pomorski putevi sa lukim kapetanijama - dr Milenko Pasinovi, dipl. geograf vodosnabdjevanje i odvodjenje otpadnih voda - Branislav Manojlovi, dipl. ing. hidrogradjevine - Svjetlana Lali, dipl. ing. hidrogradjevine elektroenergetska mrea - Mihailo Bulatovic dipl. ing. elektrotehnike telefonska mrea - Dragoljub Pavievi, dipl. ing. elektrotehnike tretman vrstog otpada - Svjetlana Lali, dipl. ing. hidrogradjevine akcidentne situacije i konfliktne take - Olivera Doklesti, dipl. ing. hidrogradjevine stanje ivotne sredine kopnenog dijela kvalitet voda i vazduha; padavine, zemljite, otpadne vode, kruti otpad, buka - Pavle Djurakovi, Nevenka Tomi, Ljubica Vulovi, Read aboti, Kumrija estovi, Jadranka Gagovi, Ljiljana Bracanovi stanje ivotne sredine u akvatorijumu mora pregled zagadjivaa mora - Dr Dubravka Regner, koordinator; dr Nenad Vuksanovi, mr Branislav Stijepevi, dr Duan Vukani, Mirjana Dutina, Dina Dragovi zatieni objekti prirode - Mr Vasilije Bukovi, dipl. biolog, sa saradnicima



kulturna batina kopna - dr edomir Markovi, dipl. arheolog kulturna batina podmorja - Gordana Karovi, dipl. arheolog Radni tim na elaboratima i radnim svjeskama: prikaz planske dokumentacije - Saa Karajovi, Vasilije Djurovi, Dragan Mirovi prikaz studija i strategija - prof. dr Gavrilo Mihaljevi, Saa Karajovi, Vasilije Djurovi, Dragana Miljanovi prikaz planova i projekata infrastrukture - Branislav Manojlovi, Svjetlana Lali, Sreten Lazi prikaz inostranih iskustava u upravljanju priobaljem - Saa Karajovi, Dragana Miljanovi anketa strunjaka o mogunostima razvoja Primorja - prof. dr Gavrilo Mihaljevi rezime sastanaka u primorskim optinama - Saa Karajovi sportovi i aktivnosti na vodi i obali - Branislav Mia ivojinovi odlike graditeljstva priobalja Crne Gore - Marija Nikoli, Zorana Miloevi, Ranko Kovaevi metode zatite morskih obala i plaa - prof. dr Sava Petkovi biciklistiko i pjeako uredjenje obala - mr Milica Vuievi

Prikaz rjeenja detaljnih planova po optinama: Ranko Kovaevi, dipl. ing. arhitekture (Herceg Novi) Olga Vukasovi, dipl. ing. arhitekture (Kotor) Marija Nikoli, dipl. ing. arhitekture (Tivat) Danijela Petrovi, dipl. prostorni planer (Budva) Brano Lekovi, dipl. ing. arhitekture (Bar) Tofa aleska, dipl. ing. arhitekture (Ulcinj) Radni tim na izradi Sinteznog prikaza postojeeg stanja Morskog dobra: Saa Karajovi, dipl. prostorni planer Vasilije Djurovi, dipl. ing. arhitekture Vojislavka Djurdji, dipl. prostorni planer prof. dr Gavrilo Mihaljevi, dipl. ekonomista Dragan Mirovi, arhitekta Komisija za strunu ocjenu - recenziju Plana - prof. dr Boidar Mili, dipl. ing. arhitekture, (predsjednik Komisije) - prof. dr Stania Ivanovi, dipl. in. geologije - prof. dr Ratomir ivaljevi, dipl. ing. gradjevine - prof. dr Radovan Baki, dipl. geograf - dr Vidak Bjeleti, dipl. ekonomista - prof. dr Aleksandar ]orovi, dipl. in. gradjevine - Branko Koprivica, dipl. ing. pomorstva - luki kapetan - prof. dr Janko Jankovi, dipl. in. elektro-tehnike - prof. dr Borislav Uskokovi, dipl. ekonomista - mr Ilija Laloevi, dipl. in. arhitekture - konzervator - Radovan Bauk, dipl. ing. pejzane arhitekture - Ana Miurovi, spec. toksikoloke hemije - prof. dr. Branko Radujkovi, dipl. biolog - Miro Boovi, dipl. pravnik (sekretar Komisije)



4

PREDGOVOR 7 UVODNE NAPOMENE 8 Prostorni obuhvat plana 8 - Definicija Morskog dobra - Kopnena granica i povrina kopnenog dijela - Granica i povrina na moru Vremenski obuhvat plana 10 Dinamika izrade 10 Radni tim 10 Mjesto izrade plana 10 Saradnja u toku izrade plana 10 Dosadanje aktivnosti u izradi plana 10 PRVI DIO - OCJENA POSTOJEEG STANJA 1.1. PRIRODNI RESURSI I POTENCIJALI SA RAZVOJNIM MOGUNOSTIMA 15 1.1.1. Geoloke i geoseizmike karakteristike 15 - Litostratigrafski sastav i tektonika terena - Seizminost 1.1.2. Geomorfoloka osnova 18 - Opti izgled reljefa - Geomorfoloka gradja ireg podruja 1.1.3. Mineroloki i energetski potencijali 20 1.1.4. Klima i njene specifinosti 21 - Karakteristike klime kopnenog dijela - Meteoroloke karakteristike mora 1.1.5. Hidrogeoloke karakteristike 24 1.1.6. Hidroloke karakteristike 25 - Hidrografija kopna - Morski akvatorijum 1.1.7. Pedoloke karakteristike 28 - Zemljini potencijali i problemi korienja 1.1.8. Karakteristike flore i vegetacije 30 - Flora - Vegetacija - Stanje flore i vegetacije - Poseban osvrt na ume 1.1.9. Karakteristike faune 33 - Lovna divlja - Ugroenost faune 1.1.10. Bioekoloke karakteristike akvatorijuma 36 - Bentoske biocenoze otvorenog mora - Produkcija biomase - Ribarstveno bioloki resursi - Ostali bioloki resursi 1.1.11. Pejzane i ambijentalne specifinosti 39 1.1.12. Plae Crnogorskog primorja 41 - Stanje obala i plaa 1.2. STVORENI RESURSI I POTENCIJALI SA RAZVOJNIM MOGUNOSTIMA 43 1.2.1. Naseljenost i izgradjenost prostora 43 - Stanovnitvo - Naselja - Izgradjenost prostorai 1.2.2. Globalna ocjena ekonomskog stanja 47 1.2.3. Poljoprivreda 48 1.2.4. Pomorska privreda 48 - Morsko ribarstvo i marikulture - Eksploatacija i promet nafte i gasa - Brodogradilita i remont brodova - Brodarstvo 1.2.5. Industrija 50 1.2.6. Turizam 50 - Zdravstveni turizam - Nautiki turizam 1.2.7. Sport i rekreacija 52

1.3. SAOBRAAJ 52 1.3.1. Drumski saobraaj 53 1.3.2. eljezniki saobraaj 53 1.3.3. Pomorski saobraaj 53 - Luko operativna obala - Plovni putevi 1.3.4. Vazduni saobraaj 56 1.4. TEHNIKA INFRASTRUKTURA 56 1.4.1. Vodosnabdijevanje 56 1.4.2. Odvodjenje otpadnih voda 58 1.4.3. Tretman vrstog otpada 61 1.4.4. Elektro mrea 61 1.4.5. TK mrea 63 1.5. STANJE KVALITETA IVOTNE SREDINE MORSKOG DOBRA 64 1.5.1. ivotna sredina kopnenog dijela 64 - Vazduh - Padavine - Radioaktivnost vazduha i padavina - Kopnene vode - Zemljite - Otpadne vode - vrsti otpad - Buka 1.5.2 ivotna sredina akvatorijuma 66 - Bakterioloko zagadjenje mora - Stepen eutrofikacije - Stepen zagadjenja ostalim materijama 1.5.3. Posebno ugroena i potencijalno rizina podruja 68 1.5.4 Pregled zagadjivaa 68 1.5.5. Pregled zatienih objekata prirode 69 - Zatita po osnovu domicilnog zakonodavsta - Zatita po osnovu medjunarodnih konvencija 1.6. KULTURNA BATINA KOPNA I PODMORJA 70 1.6.1. Karakteristike batine na kopnu 70 1.6.2. Karakteristike podvodne batine 72 1.6.3. Iskustva i problemi u zatiti spomenika 72 1.7. ORGANIZACIJA, UREDJENJE I KORIENJE MORSKOG DOBRA 73 1.7.1 Dosadanja iskustva u korienju i uredjenju Morskog dobra 73 1.7.2. Konfliktne situacije obalnog pojasa od Igala do Ulcinja 73 1.8. IZVODI IZ PLANSKE I STUDIJSKE DOKUMENTACIJE 75 1.8.1. Osvrt na plansku dokumentaciju 75 1.8.2. Osvrt na studijsku dokumentaciju 75 DRUGI DIO - PLAN DO 2020. GODINE 2.1. POLAZNE POSTAVKE 81 2.1.1. Principi 81 2.1.2. Ciljevi plana 81 2.2. POLOAJ I PRAVCI RAZVOJA U ODNOSU NA OKRUENJE 82 2.2.1. Geopolitiki poloaj 82 2.2.2. Planske pretpostavke Primorskog regiona 83 - Osnovna opredjeljenja - Preporuke iz Prostornog plana Republike - Ciljevi i smjernice regionalnog razvoja - Kljune zone razvoja



5

2.2.3. Mrea naselja i centara Primorja 87 2.2.4. Projekcije osnovnih indikatora razvoja Primorskog regiona 88 2.3. PROJEKCIJE DJELATNOSTI NA PRIMORJU 89 2.3.1. Turizam i komplementarne djelatnosti 89 - Dinamika i obim turistikog razvoja - Zdravstveni turizam - Nautiki turizam - Sport i rekreacija (kupalita; pjeako-biciklistike staze) 2.3.2. Pomorska privreda 97 2.3.2.1. Ribarstvo 97 - Morski ribolov - Marikultura 2.3.2.2 Istraivanje, eksploatacija i mogua budua proizvodnja nafte i gasa 99 - Naftna privreda - Budua proizvodnja nafte i gasa - Potreba za gasifikacijom 2.3.2.3. Brodogradilita 101 2.3.2.4. Luke 102 2.3.2.5. Slobodne zone 103 2.3.3. Poljoprivreda 103 2.3.4. Industrija 106 2.4. SAOBRAAJ 106 2.4.1. Drumski saobraaj 106 2.4.2. eljezniki saobraaj 107 2.4.3. Pomorski saobraaj 107 - Plovni putevi - Luke kapetanije - Lokalni pomorski saobraaj - Luko-operativna obala 2.4.4. Avionski saobraaj 110 2.5. TEHNIKA INFRASTRUKTURA 110 2.5.1. Vodosnabdijevanje 110 2.5.2. Odvodjenje otpadnih voda 113 2.5.3. Tretman vrstog otpada 118 2.5.4. Elektroenergetska mrea 118 2.5.5. Telekomunikacije 120 2.6. ZATITA KULTURNE BATINE 123 2.6.1. Kulturna batina kopna 123 2.6.2. Podvodna batina 124 2.6.3. Zatita batine u narednom periodu 125 2.6.4. Smjernice za korienja graditeljskog nasledja 126 - Uslovi zatite graditeljskog nasledja - Uslovi za korienje nasledja do sprovodjenja plana - Smjernice za realizaciju plana 2.7. ZATITA IVOTNE SREDINE 127 2.7.1. Koncepcija zatite ivotne sredine 127 2.7.2. Opti / dugoroni ciljevi i pravci politike zatite ivotne sredine 129 2.7.3. Mjere zatite biodiverziteta, stanita i predjela 129 - Zatita flore i vegetacije - Zatita faune - Zatita pejzaa 2.7.4. Mjere hortikulturnog uredjenja 132 2.7.5. Mjere za optimizaciju kvaliteta ivotne sredine 134 - Mjere zatite od otpadnih voda sa kopna - Mjere zatite od bujinih tokova sa kopna - Mjere zatite akvatorija u posebno ugroenim zonama - Mjere zatite u zonama pretakalita i skladitenja zapaljivih materija odnosno proizvodnih procesa - Mjere zatite pri istraivanju podmorja u svrhu komercijalnog iskoriavanja ivih i neivih resursa

2.7.6. Organizacija zatite ivotne sredine Morskog dobra 136 - Monitoring ivotne sredine akvatorijuma - Monitoring izvora zagadjenja - Monitoring priobalnog mora - Monitoring podruja ugroenih direktnim uticajem iz unutranjosti kopna - Monitoring kvaliteta vazduha - Kontinuirana nauna istraivanja 2.8. ZATITA OD PRIRODNIH I ANTROPOGENIH HAZARDA 137 2.8.1. Zatita obala i plaa 137 - Mjere za zatitu obala i plaa - Uslovi i ogranienja pri planiranju, projektovanju i izgradnji objekata u priobalju 2.8.2. Zatita od bujica 139 - Pregled potrebnih antierozivnih radova i mjera na Primorju - Preporuke za meliorisanje terena u Primorju - Vjetrozatitni pojasevi 2.8.3. Zatita od seizmikog hazarda 141 - Mjere za prilagodjavanje hazardu i uticaj distribucije na nivo povredljivosti 2.8.4. Zatita od interesa za odbranu zemlje 142 - Ciljevi razvoja prostora u pogledu odbrane - Organizacija prostora u pogledu odbrane zemlje - Strukture odbrane i zatite - Primjena i sprovodjenje plana sa aspekta odbrane 2.9. NAMJENA PROSTORA MORSKOG DOBRA 143 2.10. USLOVI ZA IZGRADNJU, UREDJENJE, KORIENJE I ZATITU PROSTORA 147 2.10.1 Uslovi za kupalita 147 2.10.2. Uslovi za objekte pomorskog saobraaja 149 2.10.3. Uslovi za etalita uz more 149 2.10.4. Uslovi za sezonske objekte 149 2.10.5. Uslovi za stambene i pomone objekte 150 2.10.6. Uslovi za turistike komplekse 150 2.10.7. Uslovi za lokacije marikulture 151 2.10.8. Uslovi za postavljanje vjetakih grebena 152 2.11. SMJERNICE 152 2.11.1. Smjernice za primjenu plana 152 - Smjernice i preporuke po zonama i sektorima 2.12. PREPORUKE ZA INTEGRALNO UPRAVLJANJE ZONOM MORSKOG DOBRA CRNE GORE 170 Grafiki prilozi 1a) Izvod iz Prostornog plana Republike (1:100.000) 1b) Izvod iz prostornih planova optina (1:25.000) 1c) Izvod iz generalnih urbanistikih planova (1:25.000) 2 a i b) Postojee korienje prostora morskog dobra (1:25.000) 3 a i b) Postojea tehnika infrastruktura (1:25.000) 4) Sintezni prikaz problema i potencijala Priobalja (1:100.000) 5) Planske pretpostavke Primorskog regiona (1:100.000) 6) Zone i funkcionalne cjeline Morskog dobra (1:100.000) 7 a i b) Planirana namjena povrina Morskog dobra (1:25.000) 8 a i b) Planirana tehnika infrastruktura (1:25.000) 9 a i b) Reimi korienja i zatite prostora (1:25.000) 10) Mapa sa 48 listova i prikazom 68 sektora (1:10.000)



6



7

P R E D G O V O R Prostorni plan posebne namjene za podruje Morskog dobra Crne Gore je oformljen kao sintezni prikaz obavljenih istraivanja, prihvaenih miljenja i preporuka dobijenih tokom rada u predhodnim fazama, te odraavajui sva dosad poznata i akceptirana opredjeljenja Republike Crne Gore i priobalnih jedinica lokalne samouprave po pitanju strategije prostornog razvoja i uredjenja podruja Morskog dobra. Struktura i sadraj plana, proistekli iz utvrdjene metodologije i organizacije rada, definisani su posebnim Radnim projektom, zasnovanim na zakonskoj regulativi i prihvaenim nakon briljivog i sveobuhvatnog razmatranja i usaglaavanja od strane naruioca i obradjivaa. Saglasno Radnom projektu, Plan predstavlja funkcionalan i logian sklop radova prikazanih opisno (tekstualni dio) i grafiki, pri emu je naglaene medjuzavisnost i nadopunjavanje teksta i grafikih priloga. Tekstualni dio je prezentovan kao zavrni izvjetaj, uzimajui u obzir sve dosad obavljene radove na Planu. Istorijska pozadina - povod za izradu Plana, cilj i zadatak Plana; osnovni podaci o Planu - prostorni i vremenski obuhvat, te dinamika izrade; organizacioni aspekti - angaovani sastav radnog tima, radni uslovi i ostvarena saradnja sa zainteresovanim subjektima u toku rada; kao i kratak pregled obavljenih aktivnosti na izradi Plana, dati su kroz "Uvodne napomene", nakon ovog predgovora. Kroz dio elaborata "Ocjena postojeeg stanja" prezentirane su prirodne karakteristike, resursi i potencijali podruja; aktuelna organizacija uredjenja i korienja podruja; kulturna batina; kompleksi pod posebnim reimima; stanje ivotne sredine; te identifikovani sukobi interesa, konflikti i faktori ogranienja. Prirodni uslovi podruja, kao predmet brojnih istraivanja tokom minulog perioda, uglavnom poznati sa stanovita planiranja razvoja kopnenog dijela, dopunjeni su novim saznanjima, a posebno proireni u dijelu koji se tie podruja morske akvatorije Crne Gore, emu je, s obzirom na karakter Plana, posveena naroita panja, u mjeri koju su dozvoljavala dostignuta - jo uvijek nedovoljna saznanja sa vie aspekata. Organizacija, uredjenje i korienje prostora posmatrani su sa stanovita zemljine politike i politike korienja morske akvatorije; demografskih kretanja i mree naselja; proizvodnih aktivnosti (s naglaskom na pomorsku privredu, te turistikih, zdravstvenih, sportsko-rekreativnih i dr. aktivnosti); kao i tehnikih infrastrukturnih sistema, istiui problem neadekvatnog vodosnadbijevanja poruja, kao i odvodnju otpadnih i atmosferskih voda neprimjerenu ekolokim zahtjevima. Sukobi interesa razliitih korisnika prostora (na kopnu i u dijelu akvatorije); faktori ogranienja razvoja vezani za seizmike i druge prirodne hazarde, nerazvijenost tehnikih infrastrukturnih sistema, ozbiljne pojave zagaenja elemenata ivotne sredine - posebno voda, neaktivirane vrijednosti podruja i dr., istaknuti su na osnovu saznanja o dosad ispoljenim trendovima.

Aktuelni prostorni planovi - Prostorni plan Republike Crne Gore, prostorni planovi jedinica lokalne samouprave i generalni urbanistiki planovi njihovih centara, kao i strateki dokumenti sa nivoa Republike, koji se odnose na razvoj turizma, pomorske privrede i poljoprivede, odnosno njihove postavke bitne sa stanovita razvoja, uredjenja i zatite podruja Morskog dobra ine sadrinu poglavlja "Izvodi iz relevantnih prostorno - planskih i drugih strategijsko - razvojnih dokumenata". Drugi dio elaborata zapoinje pregledom osnovnih principa i ciljeva Plana. Poloaj podruja Morskog dobra u odnosu na Mediteran i Balkan, te Crnu Goru dat je u svjetlosti geopolitikih promjena nastalih poslije 1990. godine. Interpretacija razvojnih projekcija Primorskog regiona Crne Gore, provjerenih sa stanovita prostornih cjelina, ve izdvojenih Prostornim planom Republike, data je u poglavlju "Poloaj i pravci razvoja podruja Morskog dobra u odnosu na okruenje". Kroz naredna poglavlja prezentirana su prostorni model saobraajnih i tehnikih infrastrukturnih sistema. Poseban dio ini osvrt na zatitu kulturne batine na kopnu i u podmorju te mjere za naredni period. Predoeni su i modeli revitalizacije i aktivne zatite kulturnog i graditeljskog naslea. Poglavljem "Koncepcije zatite ivotne sredine" prezentirane su opte predpostavke Plana; mjere zatite kopnenog dijela Morskog dobra; mjere zatite akvatorije od otpadnih voda i bujinih tokova sa kopna, kao i zagadjenja sa brodova. Istaknute su mjere koje se tiu zatite i unapredjenja bioekolokih potencijala akvatorije, te pejzanih i ambijentalnih vrijednosti podruja u cjelini. Posebno je naglaen znaaj mjera zatite od seizmikog hazarda, drugih prirodnih i antorpogenih hazarda, kao i mjere zatite od interesa za odbranu zemlje. Reimi korienja i uredjenja prostora definisani su u skladu sa izvrenom podjelom podruja Morskog dobra na vee cjeline i u okviru njih izdvojene zone sa specifinim ambijentalnim karakteristikama, na kojoj osnovi su propisane mjere i uslovi korienja i zatite prostora - saglasno utvrdjenoj namjeni. Poglavljem "Smjernice za realizaciju Plana" obuhvaene su opte i specifine smjernice za sprovodjenje Plana, kako za pojedine namjene i aktivnosti u prostoru, tako i na nivou posebno definisanih sekora u zoni Morskog dobra. Pored tekstualnog dijela plana uradjen je set grafikih priloga osnovnog plana u razmjerama 1:100.000, 1:25.000 i 1:10.000. Sastavni dio ovog elaborata ine detaljne razrade za odabranih est zona i lokaliteta, koje imaju tekstualni i adekvatni grafiki dio.



8

UVODNE NAPOMENE Republika Crna Gora je juna 1998. godine zapoela izradu Prostornog plana podruja posebne namjene za Morsko dobro Crne Gore. Povod izrade ovog plana je potreba da se: ovo javno dobro kao jedan od najveih razvojnih potencijala Republike optimalno koristi, realno ocjene njegovi prirodni i stvoreni potencijali, osmisli razvojna strategija i odredi optimalna namjena povrina ime bi se omoguilo racionalno korienje prostora te zatita i ouvanje ivotne sredine. Cilj je kreiranje stratekog dokumenta za organizaciju i ureenje ovog prostora ali i dobijanje uputstva za konkretne akcije kroz raspored funkcija i zona za pojedine namjene kao i zajednike standarde korienja. Zadatak ovog plana je ne samo da sauva i preda Morsko dobro narednim generacijama ve i da ovoj sadanjoj generaciji prui rjeenja za njegovo odrivo korienje. Izrada Prostornog plana Morskog dobra kao osobenog prostornog plana posebne namjene podrazumijevala je korienje svih stratekih i razvojnih, planskih i programskih dokumenata Republike i optina koje se nalaze na ovom podruju, uz primjenu koncepta odrivog razvoja, naune metodologije i mehanizama planiranja koji se koriste u svijetu za ovako specifinu namjenu. Valja naglasiti da u naoj zemlji nije bilo vie iskustava u planiranju priobalnih zona. Prostorni obuhvat plana Prostorni plan Morskog dobra Crne Gore pokriva morsku akvatoriju (oko 2.540 km2), cjelokupnu obalu u duini od oko 310 km kao i uzani dio kopna, definisan prema Zakonu o morskom dobru (povrine oko 58 km2). Iako se formalno plan radi samo za pomenuto podruje, sve prethodne analize su pokazale da Zakonom definisan kopneni dio morskog dobra nije dovoljno relevantan za istraivanje i izradu ove vrste planskog dokumenta. Zato su izvrena istraivanja i prikaz postojeeg stanja na tri nivoa: - MORSKO DOBRO (akvatorija i kopneni dio kako je definisano Zakonom o morskom dobru) - KONTAKTNA ZONA (podruje generalnih urba-nistikih planova odnosno ui priobalni pojas u kome se nalaze prirodne vrijednosti kao i stvorene strukture, koje imaju neposredni uticaj na Morsko dobro) - FUNKCIONALNO ZALEE (prostor svih est primorskih optina u ukupnoj povrini od oko 1.600 km2 i to: Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj, kao jedinica lokalne samouprave koje upravljaju prostorom koji prirodno gravitira obalnom pojasu; na njihovom nivou nije samo olakano prikupljanje svih potrebnih podataka, ve e se uz njihovu saradnju i sprovoditi plan) Planske odredbe se odnose samo na zonu Morskog dobra, dok se smjernice i preporuke daju za ire podruje (kontaktnu zonu i funkcionalno zalee) kao osnova za primjenu u planskim aktima nieg reda.

Definicija Morskog dobra Morsko dobro je javno dobro na kome drava ostvaruje svoj suverenitet u okviru koga sprovodi politiku odbrane, pravno i prostorno ureenje, vri istraivanja, ekonomsku eksploataciju i ekoloko-ambijentalnu zatitu. Prirodne cjeline koje ine morsko dobro su po svom karakteru heterogene, ali u ekonomskom i ekolokom smislu ine meuzavisan i integrisan prostor. I na ovom prostoru suprostavljena je ekonomska logika, eksploatacija prostora i resursa - logici ekoloke i ambijentalne zatite. Ekoloko-ambijentalni integritet prostora morskog dobra mogue je obezbijediti njegovim planskim ureenjem, programiranom eksploatacijom njegovih resursa i sprovoenjem mjera ekoloke zatite kroz program korienja. Zakon o morskom dobru (Slubeni list RCG broj 14/92) u l.2, precizira prostor, objekte i resurse koji ulaze u sastav morskog dobra, a to su: "morska obala, luke, lukobrani, navozi, nasipi, sprudovi, kupalita, hridi, limani, grebeni, vrulje, izvori i vrela na obali, ua rijeka koje se ulivaju u more, kanali spojeni sa morem, podmorje, morsko dno i podzemlje kao i unutranje morske vode i teritorijalno more, iva i neiva bogatstva u njima i iva i neiva bogatstva epikontinentalnog pojasa. Morskim dobrom, u smislu Zakona o morskom dobru, smatraju se i obale vode rijeke Bojane na teritoriji Republike Crne Gore". U lanu 3. Zakona o morskom dobru definie se pojam morske obale kao "pojas kopna ogranien linijom do koje dopiru najvei talasi za vrijeme najjaeg nevremena, kao i dio kopna koji po svojoj prirodi ili namjeni slui korienju mora za pomorski saobraaj i morski ribolov i za druge svrhe koje su u vezi sa korienjem mora, a koji je irok najmanje est metara, raunajui od linije do koje dopiru najvei talasi za vrijeme najjaeg nevremena." Pod obalom rijeke Bojane smatra se pojas kopna koji je irok najmanje est metara raunajui od linije koja je vodoravno udaljena od linije srednjeg dvadeseto-godinjeg vodostaja." Kopnena granica i povrina kopnenog dijela Kopnena granica Morskog dobra Republike Crne Gore poinje u optini Herceg Novi na rtu Kobila, odatle ide gornjom ivicom puta Vitaljina - Herceg Novi do mosta na rijeci Sutorini. Gornjom ivicom puta Njivice - Herceg Novi granica produava do vile Galeb, zatim dalje etalitem Pet Danica granica prolazi kroz Igalo i Herceg Novi do Meljina. Od Meljina granica ide starim lokalnim putem do magistrale u Zelenici. Kroz Kumbor, enovie, Baoie i Bijelu granica nastavlja gornjom ivicom lokalnog puta Zelenika - Bijela do izlaska na magistralu. Od Bijele, preko Kamenara pa do Kostanjice granica ide magistralom. Dalje kroz Morinj, Risan, Perast, Dobrotu i Kotor ide lokalnim putem Kotor - Lepetani. Od Lepetana do Tivta ide magistralom. Od Lepetana do Tivta ide magistralom. Kod Doma kulture skree sa magistrale i ide glavnom saobraajnicom uz more do Doma Vojske, gdje skree i du ograde remontnog kompleksa ide do magistrale. Granica dalje ide magistralom uz ogradu do vojnog hotela, gdje skree stazom izmedju kolskog centra i hotela sve do asfaltirane staze kroz park, sve putem do Pina.



9

Kroz Tivat ide lokalnim putem uz more do naselja upa gdje izlazi na magistralu i produava do aerodroma Tivat sve do raskrsnice za Kotor, gdje produava za Kraie i Rose. Od Rosa do rta Platamuna granica ide ivicom hridi, sa neto veim zahvatom na rtu Trate. Od rta Platamuni do plae Jaz granica ide putem Platamuni - Jaz. Sa plae Jaz granica izlazi na Jadransku magistralu i prati gornju granicu magistrale do tunela. Od tunela ide ivicom grebena do Starog grada Budve, zatim zidinama Starog grada do etalita Slovenska obala. Dalje, granica nastavlja etalitem do Beia i tako do kraja plae u Rafailoviima gdje izlazi na magistralu i njom ide do plae Kamenovo. Od plae Kamenovo granica ide ivicom grebena do plae Prno gdje prolazi uz ivicu plae. Od Prna granica nastavlja ivicom grebena i uz Kraljiinu plau i plau Miloer do Svetog Stefana. Od Svetog Stefana do Petrovca granica ide ivicom grebena obuhvatajui plau Drobni Pijesak i hotel AS. Kroz Petrovac granica ide priobalnom ulicom do kraja plae, zatim grebenom do Buljarica zahvatajui plau Luice. Granica produava kroz Buljarice i ivicom plae do kraja Buljarikog polja, odakle ivicom grebena nastavlja do Crnog rta obuhvatajui plau anj sa hotelskim kompleksom. Od Crnog rta do Sutomora ide lokalnim putem. U Sutomoru granica ide ulicom Iva Novakovia do Jadranske magistrale, zatim magistralom do puta uz plau ukotrlica. Putem nastavlja do mosta na rijeci eleznici, zatim niz rijeku do etalita uz plau Topolica. etalitem ide do kompleksa luke Bar, obuhvatajui ga u cjelosti do potoka Ujtin. Od potoka Ujtin do plaa Mali i Veliki Pijesak granica ide ivicom grebena. U zaleu plaa Mali i Veliki Pijesak granica ide lokalnim putem do granice odmaralita, obuhvatajui i odmaralite. Od njega ide dalje grebenom do naselja Krue obuhvatajui plau Utjeha. Kroz naselje Krue, granica ide lokalnim putem do naselja Krue, a dalje grebenom preko rta Mavrijan obuhvata uvalu Valdanos i Rt Mandru i nastavlja grebenom do Starog grada Ulcinj. Zidinama Starog grada i priobalnom ulicom ide uz Malu plau i putem do hotela Albatros. Od hotela ide grebenom do tunela za kanal Porto Milena, a kanalom do kompleksa Solane Bajo Sekuli, a odatle regionalnim putem Ulcinj - Sv. Nikola do rijeke Bojane. Rijekom Bojanom ide do dravne granice sa Albanijom Na osnovu Zakona o morskom dobru posebna Komisija, formirana odlukom Vlade RCG, utvrdila je graninu liniju Morskog dobra na kopnu. U definisanju ove granice polo se od pravnog, ekonomskog i ekolokog kriterijuma, pa je i razumljivo da ona na svim djelovima kopna ne obuhvata iskljuivo Zakonom propisan minimum od est metara od najveeg talasa za vrijeme najjaeg nevremena, ve se njome obezbjeuje prirodna, ekonomska i ekoloka cjelina u mjeri koliko je to bilo objektivno mogue. Najvea irina kopnenog dijela morskog dobra obezbijeena je u privrednim zonama ija se djelatnost vezuje za eksploataciju mora i njegovih ivih i neivih resursa, odnosno podmorja i podzemlja, na uima rijeka i izvora na obali, kao i u zatienim objektima prirode i prirodnim rezervatima. Na taj nain definisan je kopneni prostor morskog dobra povrine oko 58 km2.

Optina povrina MD uee u MD uee MD u optini

H. Novi 491,7 ha (8,49%) 2,1% Tivat 746,3 ha (12,89%) 16,2% Kotor 215,9 ha (3,73%) 0,6% Budva 220,6 ha (3,81%) 1,8% Bar 796,5 ha (13,76%) 1,3% Ulcinj 3.318,4 ha (57,32%) 13,0% Morsko dobro 5.789,4 ha (57,894 km2) 3,6% Morskom dobru Republike Crne Gore pripada: 8 ostrva i 6 kolja, 31 hrid i 4 grebena na nivou mora ukupne duine obalske linije od 25,6 km. Povrina kopnenih dijelova u moru iznosi 565,17 ha ili 5,65 km2, od ega samo na Adu Bojanu otpada oko 4,66 km2, ostrvo Sveti Nikola 0,41 km2 i na ostrvo Sveti Marko 0,37 km2. Prema podacima katastarskog operata Direkcije za nekretnine Republike Crne Gore, i na osnovu oitanih vrijednosti sa TK 1:25.000 i ODK 1:5.000, ukupna duina kopnene morske obale Republike Crne Gore iznosi 288,2 km, (od ega u Zalivu 105,5 km), duina obale ostrvskih oblika iznosi 25,6 km dok duina obalskog dijela rijeke Bojane koja pripada Republici Crnoj Gori iznosi 22,8 km, to znai da je ukupna duina obala obuhvaena planom 336,60 km. duina obale obim ostrva ukupno obale H. Novi 59,47 km 1,25 km 60,72 km Tivat 37,06 km 4,75 km 41,81 km Kotor 67,25 km 0,51 km 67,76 km Budva 34,67 km 5,98 km 40,65 km Bar 44,10 km 0,14 km 44,24 km Ulcinj 45,66 km 12,98 km 58,64 km ukupno 288,21 km 25,61 km 313,82 km +Bojana 22,80 km 22,80 km_ sve obale 311,01 km 25,61 km 336,62 km Granica i povrina na moru Morska granica morskog dobra utvrena je Zakonom o teritorijalnom moru i unutranjim morskim vodama. Teritorijalno more se protee 12 Nm (18.520m) od osnovne linije u pravcu otvorenog mora. Osnovna linija je linija najnie osjeke du obale kopna i ostrva, odnosno prava linija koja zatvara ulaze u zalive. Ta linija ujedno ini i granicu unutranjih morskih voda. Taj pojas mora je dio dravne teritorije na kome priobalna drava ostvaruje svoj suverenitet, osim prava na nekodljiv prolaz brodova strane zastave. Unutranje morske vode predstavljaju vode Bokokotorskog zaliva, osim dijela koji pripada Republici Hrvatskoj, vode zaliva Trate, te Budvanskog, Spiansko-barskog zaliva. Morska granica prema Republici Hrvatskoj polazi od zaliva Sv.Nedjelja na unutranjoj strani poluostrva Prevlake u Boki Kotorskoj i ide u pravcu jugozapada smjerom od oko 230o do granice teritorijalnog mora. (napomena: ova granica je jo uvijek predmet spora izmeu Hrvatske i Crne Gore).



10

Pojas unutranjih morskih voda je odredjen na slijedei nain: rt Konfin - jugozapadni rt Mamule - rt Veslo - rt ukovac - obalna linija do rta Platamuni - rt Mendra. Morska granica prema Narodnoj Republici Albaniji ide od ua rijeke Bojane u pravcu jugozapada, priblinim smjerom do granice teritorijalnog mora. Ovako ograniena povrina teritorijalnog mora iznosi oko 2.172 km2, dok povrina unutranjih morskih voda iznosi 368 km2. To znai da Republika Crna Gora raspolae morskim prostorom od oko 2540 km2 (podaci su dobijeni od Hidrografskog zavoda). Podmorje, kao dio morskog dobra, predstavlja vodeni (morski) prostor, sa njegovim ivim i neivim resursima,od povrine mora do njegovog dna. To je ekonomski veoma znaajan prostor u smislu eksploatacije njegovih ivih i neivih resursa, naunih istraivanja i korienja za sportske svrhe. Podzemlje obuhvata dno mora i djelove zemljine kore ispod dna mora i obale. To je ekonomski znaajan prostor u smislu eksploatacije ivih i neivih resursa u kojem Republika Crna Gora ostvaruje pravo eksploatacije. Tu se vre i istraivanja nafte i plina. Pravo eksploatacije navedenih resursa, kada je u pitanju morsko dno, priobalna drava ostvaruje do granice epikontinentalnog pojasa. Epikontinentalni pojas, na osnovu Konvencije o epikontinentalnom pojasu, obuhvata morsko dno i podzemlje podmorskih prostora izvan granice teritorijalnog mora do dubine od 200m i preko te granice do linije gdje dubina vode nad morskim dnom dozvoljava iskoritavanje prirodnih bogatstava morskog dna i njegovog podzemlja. Povrina tog pojasa iznosi 3.886 km2 Vremenski obuhvat plana Vremenski obuhvat ovog Plana kao dugoronog stratekog dokumenata je do 2020. godine kao ciljnog perioda krajem kojeg bi trebalo vriti njegovu reviziju tj. provjeru. Dinamika izrade Kompleksno koncipiran plan zahtjevao je etapni proces i dui vremenski period za izradu: I faza Definisanje metodoloke i informacione osnove, usvajanje Radnog projekta II faza Ocjena prostorno-planske i druge dokumentacije, definisanje baznih studija i njihovih projektnih zadataka III faza Izrada baznih studija, inventarizacija prostora i ocjena stanja IV faza Izrada nacrta plana V faza Izrada predloga plana Radni tim Radni tim, koji je bio angaovan na izradi ovog plana sastavljen je od visoko kvalifikovanih pojedinaca i organizacija, specijalizovanih za pojedine teme i oblasti.

Ideja je bila da se na jedinstvenom zadatku objedini nauno-istraivaki potencijal Crne Gore. U dosadanji rad bilo je ukljueno preko 50 naunika i strunjaka iz nae zemlje. MonteCEP iz Kotora (poslovna jedinica Centra za planiranje urbanog razvoja iz Beograda) i Republiki zavod za urbanizam i projektovanje (RZUP) iz Podgorice kao nosioci zadatka preuzeli su na sebe odgovornost za organizaciju i rukovoenje cjelokupnim projektom. Nosilac pripremnih poslova na izradi i donoenju plana bilo je Ministarstvo ureenja prostora, zatim Ministarstvo zatite ivotne sredine i ureenja prostora, a u zavrnoj fazi njihov pravni sljedbenik, Ministarstvo za ekonomski razvoj Republike Crne Gore. Mjesto izrade plana Iako je sjedite nosioca izrade u Podgorici (RZUP) i u Beogradu (CEP), predvieno je da se najvei dio poslova u svim fazama plana obavi na samom podruju obrade plana, tj. na Crnogorskom primorju. Obzirom na pozitivna iskustva u toku izrade brojnih planova gdje su bile ukljuene lokalne institucije i strune ekipe, odlueno je da sjedite bude u Kotoru, gdje je formiran "focal point" ovog projekta. Saradnja u toku izrade plana U toku izrade plana ostvarena je saradnja sa: nadlenim dravnim organima (resorna ministarstva), organima lokalne samouprave, specijalizovanim, naunim i obrazovnim institucijama, javnim preduzeima i komunalnim sistemima, hotelsko-turistikim preduzeima, zdravstvenim institucijama i brojnim privrednim subjektima. Radi operativnosti u prikupljanju podataka i provjere predloenih rjeenja u izradu ovako sloenog posla ukljueni su i predstavnici optinskih urbanistikih slubi i urbanistikih zavoda sa Crnogorskog primorja. Dosadanje aktivnosti u izradi plana U prvoj fazi rada kreiran je radni projekat koji je predstavio osnovne metodoloke postavke ovog plana, njegovu dinamiku i strukturu materijala. Sastavni dio plana i njegove dokumentacije ine bazne studije i set radnih svezaka koje prate svaku od faza u odreenom broju. Svaki elaborat daje prikaz postojeeg stanja posmatrane pojave, pregled potencijala i ogranienja, predlog mjera za njihovo otklanjanje. Radne sveske obrauju neku od tema koja je zbog specifinosti zasluila poseban tretman ili nije u prvobitno odreenom sadraju plana bila predviena. Na poetku je izvreno istraivanje inostranih iskustva u upravljanju priobaljem. Uzeti su primjeri Kanade, Sjedinjenih Amerikih Drava, Danske i kotske kao dovoljno ilustrativni za razliite pristupe upravljanju i planiranju obalnih zona i morskih podruja, to je moglo da autorima ovog plana poslui kao preporuka.



11

U toku II faze, prikupljena je sva dostupna planska dokumentacija, u emu su pomo pruile i nadlene urbanistike slube svih primorskih optina i resorno ministarstvo. Analizom su obuhvaeni: Prostorni plan Republike Crne Gore (sa izmjenama iz 1997. godine), prostorni planovi optina Herceg Novi, Tivat, Kotor, Budva i Ulcinj (za optinu Bar ne postoji prostorni plan optine) kao i generalni urbanistiki planovi Herceg Novog (sa parcijalnim izmjenama), Tivta, Kotora (sa parcijalnim izmjenama), priobalnog podruja optine Budva (sa izmjenama u sektoru Budva - Beii, dok je u toku izrada izmjena za pojas Beii - Buljarica), Bar i Ulcinj. Analizirani su i planski akti koji su uraeni prije tridesetak godina - Regionalni prostorni plan regije Juni Jadran i Generalni urbanistiki plan Boke Kotorske, koji su postavili temelje planskog ureenja i organizacije ovog priobalnog prostora. Uzeti su u obzir i planovi prostora koji se neposredno naslanjaju na Republiku Crnu Goru, a to ima i reprekusije na prostor Crnogorskog primorja. Rije je o prostornim planovima Republike Srbije i Republike Srpske. Uzeti su u obzir i elementi Strategije dugoronog razvoja Hrvatske. U toku II faze rada analizirane su i bazne studije radjene tokom 1995. godine za potrebe Izmjena i dopuna Prostornog plana Republike, zvanino utvrene strategije na nivou Republike koje se odnose na oblast poljoprivrede i turizma te materijali koji se trenutno nalaze u fazi strune i javne rasprave, a koji su kao takvi zbog karaktera i sveobuhvatnosti teme mogli da poslue kao ulazni podaci u ovu materiju. Oni daju prikaz proteklog perioda u kome je dolo do promjene dravnog ustrojstva, raspada prethodne savezne drave i teke ekonomske krize koja je zahvatila zemlju poetkom devedesetih godina. Veina ovih pojava je nala svoje mjesto u prikazu bazinih djelatnosti. Poseban osvrt je dat na oblasti koje imaju najvie dodirnih taaka sa problematikom morskog dobra i to: globalni razvoj, poljoprivreda, turizam, pomorska privreda i bioekoloki potencijali priobalnog mora. Materijali daju osnovne ciljeve i pravce koncepcije i strategiju razvoja Republike na poetku III milenijuma uz prikaz osnovnih tendencija u dosadanjem razvoju, opis stanja, raspoloive kapacitete i razvojna ogranienja kao i potencijalne atraktivne zone i lokacije od posebnog interesa za Republiku. Ove studije i strategije daju uvid u zvanine stavove drave odnosno strunjaka koji su se u prethodnom periodu bavili ovom problematikom. Na kraju II faze rada utvreni su programi za 4 bazne studije ("Prirodni resursi i potencijali", "Stvoreni resursi i potencijali", "Stanje ivotne sredine" i "Ekonomska studija") kojima bi se izvrila inventarizacija postojeeg stanja, sagledavanje problema i potencijala predmetnog podruja. Cilj izrade baznih studija je bio da se pojedine kljune komponente prostornog kompleksa ili pojedini najznaajniji problemi i procesi dublje i detaljnije proue, da se sagledaju njihove karakteristike, strukture, faktori razvoja i razmjetaja, tendencije razvoja i da se sa tih posebnih pozicija sagledaju mogunosti, potrebe, ciljevi i varijante budueg razvoja.

Uslijed ogranienih rokova rad na izradi baznih studija je nametnuo potrebu da se prouavanje svih pojava ostvari: - kroz globalni pristup uz korienje reprezentativnih agregatnih pokazatelja - kroz djeliminu sintezu rezultata, istraivanja, ocjena i projekcija, dobijenih iz veeg broja drugih studija, iji su se rezultati mogli sintetizovati, svesti na postavljanje zahtjeva u pogledu prostornih jedinica i vremenskih presjeka - korienjem informacija iz statistike i vaee i tekue dokumentacije. Sutina primjenjenog metoda je u sinteznom saimanju prirodnih, stvorenih potencijala i koncepta odrivog razvoja uz maksimalno isticanje znaaja i uloge priobalnog prostora u dugoronom razvoju Crne Gore ne samo za sadanje ve i za budue generacije. Posebna panja posveena je ekonomskoj valorizaciji prostora te konceptu odrivog razvoja koji se namee kao jedini pravi razvojni pravac, uvaavajui izuzetne prostorne osobenosti itavog akvatorija i priobalja kao dijelova jedinstvene cjeline Primorskog regiona, ali i opredjeljenje Crne Gore kao prve ekoloke drave. Sintezni elaborat "Prikaz i ocjena postojeeg stanja Morskog dobra Crne Gore" predstavljao je zavrni materijal III faze rada na Prostornom planu podruja posebne namjene za Morskog dobro. Svrha elaborata o postojeem stanju kako kopnenog tako i vodenog dijela Morskog dobra je bila da poslui kao kvalitetna osnova za razvojna opredjeljenja i mehanizme zatite i sprovoenja planskih postavki, posebno imajui u vidu sukobe interesa, pritiske investitora, nepostojanje jasne drutvene svijesti o znaaju prostora i postojanje razvijene prakse uzurpacije, neplanske izgradnje i devastiranja prostora to je naalost uveliko zahvatilo itavo Primorje. Trea faza izrade plana je obuhvatila je i obilazak terena i inventarizaciju postojeeg stanja, kao i anketu velikog broja strunjaka i poznavalaca potencijala i problema kako samog Morskog dobra tako i kontaktne zone kao i podruja primorskih optina. elja je bila da se obraivai plana upoznaju sa pitanjima vezanim kako za dosadanje odvijanje pojedinih djelatnosti, tako i za perspektive i pravce njihovog razvoja. Svi sastanci su odrani u organizaciji Ministarstva za ureenje prostora Republike Crne Gore i Javnog preduzea za upravljanje morskim dobrom. Tokom narednog perioda obavljen je niz razgovora i konsultacija sa brojnim strunjacima i predstavnicima dravnih organa, javnih preduzea, organizacija i sl. Nacrt prostornog plana posebne namjene za podruje Morskog dobra Crne Gore predstavljao je etvrtu - pretposlednju fazu procesa izrade i formiranja konanog planskog dokumenta. Oformljen kao sintezni prikaz obavljenih istraivanja, prihvaenih miljenja i preporuka dobijenih tokom rada u predhodnim fazama, te odraavajui sva dosad poznata i akceptirana opredjeljenja Republike Crne Gore i priobalnih jedinica lokalne samouprave po pitanju strategije prostornog razvoja i uredjenja podruja Morskog dobra. On je kao takav definisan u julu 2001. godine, kada su dobijena miljenja nadlenih ministarstava i uraena recenzija plana od strane strunog tima Graevinskog fakulteta.



12

Tokom izrade Nacrta plana, njegove recenzije kao i u stavovima naruioca plana - Ministarstva ureenja prostora i JP "Morsko dobro" istaknuta je neophodnost detaljnih razrada za pojedine zone i lokacije u okviru zahvata Plana. Za detaljnu razradu u okviru Prostornog plana predloene su one zone i lokacije koje imaju znaaj za realizaciju koncepta plana, koje omoguavaju realizaciju investicionih zahvata zainteresovanih ulagaa, koje ne otvaraju imovinske probleme (uglavnom se radi o prostoru koje je dravno vlasnitvo) i koje su koordinirane sa opredjeljenjima Master plana turizma. Zakljukom Vlade Republike Crne Gore o detaljnoj razradi (januar 2002. g.) odreeno je sedam lokacija - Njivice (optina Herceg Novi), Solila i Kalardovo (optina Tivat), ostrvo Sveti Nikola (optina Budva), Maljevik i Utjeha (optina Bar) i Velika plaa (optina Ulcinj). Proirenje osnovnog projektnog zadatka sa detaljnim razradama za sedam lokaliteta Vlada Republike Crne Gore je usvojila u avgustu 2002. godine. Izrada katastarskih i geodetskih podloga trajala oko 18 mjeseci, a detaljne razrade su raene tokom 2004. godine Nacrti detaljnih razrada su definisani u avgustu 2004. godine, nakon dobijenih miljenja nadlenih ministarstava i recenzije od strane strunog tima Graevinskog fakulteta

Objedinjeni Nacrt Prostornog plana podruja posebne namjene za Morsko dobro Crne Gore sa detaljnim razradama sedam zona i lokacija je nakon utvrdjivanja od strane Vlade Republike Crne Gore, dostavljen Skuptini RCG koja ga je 27. decembra 2004. godine usvojila i uputila u dalji postupak, tj. u proceduru javne rasprave. U periodu od 21. januara do 21. februara 2005. godine organizovana je javna rasprava tokom koje su korisnici prostora - lokalne samouprave, gradjani, privredni subjekti, potencijalni investitori i nevladine organizacije imali uvid u ponudjeni planski dokument i dali svoje miljenje, primjedbe i sugestije koje su dostavili u 6 primorskih optina, Ministarstvu za zatitu ivotne sredine i uredjenje prostora te Javnom preduzeu za upravljanje morskim dobrom Crne Gore. Javna rasprava je prilika da se prepoznaju jo neke zone i lokaliteti od posebnog interesa i sagledaju nove investitorske inicijative. Postupanje po primjedbama strune komisije i sa javne rasprave, bila je prilika da se u finalni elaborat Plana ugrade nova zakonska rjeenja i elementi iz brojnih stratekih dokumenata i master planova, koji su usvojeni u proteklim godinama ili ija je izrada u toku, ukljuujui tu i studijsku osnovu za novi Prostorni plan Republike (uradjena tokom 2005.).



13

PRVI DIO - OCJENA POSTOJEEG STANJA

(napomena: podaci u ovom dijelu knjige inovirani su zakljuno sa 2005. godinom)



14



15

1.1. Prirodne karakteristike, resursi i potencijali sa razvojnim mogunostima 1.1.1 Geoloke i geoseizmike karakteristike Litostratigrafski sastav i tektonika terena Crnogorsko primorje pripada jugoistonom dijelu spoljanjih Dinarida, koji se odlikuju vrlo sloenom geolokom graom i tektonskim sklopom. Iz ovih razloga, graa terena u granicama morskog dobra prikazana je, shodno lito- i paleofacijalnim svojstvima pojedinih lanova, u sklopu izdvojenih geotektonskih jedinica u prostoru Primorja, tj. Paraautohtona, zone Budva i zone Visoki kr. Geotektonska jedinica Paraautohton obuhvata djelove Primorja u podruju zapadno od Herceg Novog, Mrevo i Grbaljsko polje, Luticu i Donji Grbalj, kao i pordruje od Bara do rijeke Bojane, tj. prostor izmeu mora i tektonske jedinice zone Budva, odnosno zone Visoki kr. U grai ove jedinice uestvuju karbonatni sedimenati gornje krede (mastriht) i foraminiferski krenjaci srednjeg eocena, flini sedimenti srednjeg i gornjeg eocena i sedimenti srednjeg miocena. Sedimenti gornje krede, razvijeni u Koarama kod Hercegnovskog zaliva, na Lutici i Donjem Grblju, u okolini Valdanosa, kao i na Mouri i Briskoj gori, predstavljeni su sivim, bjeliastim i mrko-ukastim krenjacima, vapnovitim i bituminoznim dolomitima, dolomitinim krenjacima, laporovitim krenjacima sa proslojcima i muglama ronaca, karbonatnim breama i breastim krenjacima. Ovi litoloki lanovi se meusobno smjenjuju i postepeno prelaze jedni u druge. Krenjaci sadre dosta bogatu mikrofaunu (Accordiella conica, Rotalina cayeuxi, Microcidium elegans, Lapeirouseia crateformis i dr.) i oskudniju makrofaunu. Foraminiferski krenjaci srednjeg eocena, razvijeni jugozapadnim obodom Sutorine, Kumborskog tjesnaca, Grbaljskog i Mrevog polja, kao i obodom Briske gore i Valdanosa, zastupljeni su uslojenim sivobjeliastim, ukastim i rumenim krenjacima detritine strukture. Lee u bazi gornjoeocenskog flia, transgresivno preko mastrihtskih krenjaka i dolomita kao i preko manjih pojava boksita. Od mikrofosila javljaju se: Orbitolites complanatus, Nummulites aturicus, Discocyclina discus, Pallatispira madaraszi, Alveolina sp. i dr. Debljina krenjaka je izmeu 30 i 40 m. Flini sedimenti srednjeg eocena, konstatovani u Grbaljskom i Mrevom polju i u Sutorini, predstavljeni su glincima, laporcima i pjearima sa interkalacijama brea i konglomerata. U mikrobreama i grubozrnim sedimentima fline serije odreena je srednjeeocenska fauna: Nummulites laevigatus, N. millecaput, N. atacicus, Disciciclina sp. i dr. Tipina flina serija gornjeg eocena, izgraena od pjeara, grauvaka, kalkarenita, glinaca laporaca i konglomeratima otkrivena na istim lokalitetima kao i krenjaci srednjeg eocena, a i u podruju Bara i Ulcinja,

od fosila sadre numulite, ostatke jeeva (Conoclypeus sp.) i rijetke koljke (Phalodomya), zatim Globigerina triloculinolides, Gl. eocaena, Turborotalia centralis i dr. Sedimenti srednjeg miocena zahvataju prostor oko Ulcinja, brdo Pinje i Mendru, a konstatovani su i na ostrvcetu Kr eran. Donji dio miocena ine pjeskovi i pjeari sive i mrke boje, koji su transgresivni i diskordantni preko krednih i eocenskih krenjaka ili flinih sedimenata eocena. Preko pomenutih sedimenata nalaze se sitnozrni pjeskovi i pjeskovite gline sa soivima pjeara. Gornji dio serije predstavljen je grudvastim krenjacima (litotmnijski krenjaci), bogatim fosilima, meu kojima su, izmeu ostalih, determinisane vrste: Lithotamnium adriaticum, Cytherea multi,amella, Ostrea crassisima, O. digitalina i dr. Tektonska jedinica Paraautohton se odlikuje generalnim padom svih formacija prema sjeveroistoku, sa blagim i srednjim padnim uglovima, mada se u karbonatnim sedimentima zapaaju naborne strukture sinklinala i antiklinala manjih dimenzija sa jugozapadnom vergencom, kakve su antiklinale u podruju Otrog rta, Volujice jugoistono od Bara, kao i u sistemu bora u podruju Moure, Briske i Bijele gore, sjeverno i sjeverozapadno od Ulcinja. U ovom pogledu posebno treba istai fli eocena koji je mjestimino intenzivno ubran u stisnute i prevrnute metarske nabore, sa jugozapadnom vergencom. Od rupturnih deformacija znaajni su normalni longitudinalni rasjedi. Geotektonska jedinica zona Budva, naslanjajui se na podruje u okviru Paraautohtona, obuhvata uski pojas izmeu Sutorine, na sjeverozapadu i rijeke Bojane, na jugoistoku. Od Budve do Sutomora izgrauje obalu, na kom potezu se nalazi ispod mora. U njenoj grai uestvuju karbonatne i eruptivne stijene mezozoika, anizijski i paleogeni fli. Trijaske tvorevine, koje zauzimaju znatno prostranstvo ove geotektonske jedinice, facijalno i litoloki su veoma raznovrsne. Paleontoloki su utvreni donji trijas, anizijski i ladinski kat srednjeg trijasa i gornji trijas. Pored sedimentnih prisutne su i vulkanske stijene. Donjetrijaski sedimenti, otkriveni u podruju anja, predstavljeni su pjearima, laporcima i kriljcima. U ovim sedimentima se, izmeu ostalog, nalaze: Clarai clarai, Anodontophora (Myacites)fassensis, Turborecte-costatus, Naticella costata,Gervilia cf. i dr. Anizijski kat srednjeg trijasa predstavljen je fliom, krenjacima i vulkanskim stijenama. Fline sedimente, otkrivene u prostoru od Bijele do anja i uzanim zonama skoro cijelom duinom ove geotektonske jedinice, izgrauje serija flia, u kojoj su zastupljeni konglomerati, pjeari, pjeskovito-glinoviti krenjaci, alevroliti, laporaci i kalcilutiti. Od anizijske makrofaune javljaju se Spiriferina fragilis, S. microglosa, Rhynchonella decurtata, Terebratula, i dr, a od mikrofaune i mikroflore Meandrospira dinarica, Frondicularia woodwardi, Pilammina densa, Glomospira articulosa i dr. Krenjaci, konstatovani u okolini Bara i Sutomora, Petrovca i Budve, lee normalno preko anizijskog flia, a preko njih su krenjaci ladinskog kata. To su slojeviti, bankoviti do masivni, jedri, detritini, organogenodetritini i breasti krenjaci. Starost im je odreena na osnovu mikrofosila. Vulkanske stijene, izdvojene u vie lokalinosti, javljaju se kao proboji u donjem trijasu i anizijskom fliu.



16

Andeziti, otkriveni u podruju Sutomora i unja, su sive, zelene, tamnozelene i sivobjeliaste boje. Oni su holokristalasto-porfirske strukture i izgraeni od plagioklasta i bojenih minerala kao bitnih sastojaka. Dijabazi otkriveni u podruju Beia, javljaju se izmeu anizijskog flia i ladinskih ploastih ronaca i tufita. To su masivne stijene ili se javljaju u obliku "pillow lava". Boje su zatvorenosive i tamnozelene. Izgraeni su od plagioklasa, piroksena i olivina. Ladinski kat srednjeg trijasa, koji se javlja u vidu uzanih zona, predstavljen je facijom vulkanogeno-sedimentne serije i facijom karbonatnih sedimenata sa proslojcima i muglama ronaca. Vulkanogeno-sedimentna serija naena je u podruju Budve i Beia. U njen sastav ulaze: dijabazi i porfiriti, tufovi i tufiti, vulkanske bree, ronaci, laporci, pjeari i ploasti krenjaci u najviim djelovima. Svi ovi lanovi se navie naizmenino smjenjuju, a izlivanje dijabaza i porfirita je sinhrono sa taloenjem sedimentnih lanova ove serije. Sedimenti karbonatne facije, tj. slojeviti ploasti krenjaci i ronaci, javljaju se kod anja i Sutomora. To su laporoviti, pjeskoviti i detritini krenjaci sive, zelenkasto-sive i bjeliaste boje, sa proslojcima i muglama ronaca. Ova facija krenjaka nalazi se iznad vulkanogeno-sedimentne serije i pripada donjem dijelu ladinskog kata. Od makrofaune prisutni su: Posidonia wengensis, Daonella lomelli, D. pichleri, zatim lituolide, ostrakode, kodiacee i dr. U nekim djelovima ove geotektonske jedinice nije bilo mogue izdvojiti sedimente ladinskog kata od sedimenata gornjeg trijasa, pa su isti zajedno tretirani kao jedna stratigrafska jedinica, pod nazivom srednji-gornji trijas. Ova serija karbonatnih sedimenata, razvijena u dugakom isprekidanom pojasu od Herceg Novog do zaliva anja, lei normalno preko anizijskog flia, anizijskih krenjaka, vulkanogeno-sedimentne serije ladinskog kata ili je pak reversno kretana preko paleogenih tvorevina. Seriju izgrauju slojeviti do bankoviti sivi krenjaci, esto u smjeni sa bancima dolomita, brea i biokalkarenita. Javljaju se i ronaci, kao proslojci, mugle, manja soiva ili kao tanke zone u krenjacima. U seriji je konstatovana, izmeu ostalog, fauna: Vidalina martana, Neoendothyra reicheli, Ophalmidium sp., Cristelaria sp., Textularia sp., Thaumatoporella parvovesiculifera, Codiaceae, Bacconella floriformis i dr. Jurski sedimenti se pojavljuju, u vidu uzanih zona i dugih isprekidanih pojaseva, u istim lokalitetima kao i sedimenti srednje-gornjetrijaske starosti. Ovi sedimenti se odlikuju znatnom facijalnom raznovrsnou u pojedinim pojasevima, to ukazuje na razliite uslove sedimentacije, odnosno stvaranje serije razliitih krenjako-silicijskih i dolomitskih stijena koje se, katkad, esto bono smjenjuju. Na prostoru od Sutomora do Beia meusobno se smjenjuju crvenkasti do crni, tankoslojeviti i ploasti krenjaci, sa ronacima. Samo mjestimino se javljaju, manja soiva kalkarenita, mikrobrea i alevrolitskih laporaca. Od Veriga prema Kamenom (sjeverno od Herceg Novog) sve se vie javljaju masivni i bankoviti dolomiti i dolomitske bree, sa rjeim pojavama bankovitih krenjaka i ronaca. Paleontoloki sadraj sedimenata karakteriu: Involutina liassica, Vidalina martana, Protopeneroplis striata, Kurnubia palastiniensis, Bainella irregularis, Clypeina jurassica i dr.

Kredni sedimenti, konstatovani u podrujima gdje su razvijeni i jurski sedimenti, javljaju se u vidu zona, ali mjestimino i relativno dugih pojaseva, pravca pruanja SZ-JI. Sedimenti donje krede odlikuju se znatnim prisustvom silicijskih stijena, u ijem sastavu uestvuju ronaci sa soivima organogeno-detritinih krenjaka ili organogenih brea i mikrobrea. Na podruju Budve, Svetog Stefana i Petrovca donja kreda je razvijena u faciji radiolarita, a djelimino joj pripadaju i fini laporoviti krenjaci sa proslojcima i muglama ronaca. Debljina sedimenata iznosi oko 30 m. Sedimenti gornje krede izdvojeni su u tri grupe lokacija du itavog zalea Crnogorskog primorja i to: na potezu od Budve do anja, na irem prostoru Veriga i sjeveroistonih padina Vrmca, kao i na dijelu terena izmeu anja i Bara. Sedimenti na ovim lokalitetima imaju karakter klastino-krenjako-silicijske serije. Predstavljeni su pelakim krenjacima sa proslojcima kalkarenita, mikrobrea i brea, koji sadre brojne orbitoline, a mlai djelovi orbitoitsko-siderolitsku asocijaciju. Sedimenti kredne i eocenske ili kredno-paleogene starosti, u okolini Morinjskog zaliva, na sjeveroistonim padinama Vrmca, kao i u zaleu Budve, Svetog Stefana i Petrovca postepeno se razvijaju iz sedimenata gornjekredne (senonske) starosti, pa su danski kat, paleocen i eocen izdvojeni kao jedna geoloka jedinica. Danskom katu pripada nekoliko metara laporovitih sedimenata sa pelakom faunom Globorotalia pseudobulloides i dr, koji navie postepeno prelaze u fli paleocena i donjeg eocena, karakteristinu heterogenu seriju sa estim i brzim izmjenama grubih do najfinozrnijih klastita. Sedimenti paleogena, otkriveni na dijelu terena jugoistono od anja, predstavljeni su paleoceno-eocenskom flinom facijom, u kojoj su zastupljeni pjeari, laporci, glinci, laporoviti, pjeskoviti i detritini krenjaci, bree i konglomerati. Serija se prema sedimentolokim karakteristikama odlikuje znatnim prisustvom karbonatne komponente. Od paleocenske mikrofaune konstatovane su: Operculina sp., Coskinolina sp., Alveolina sp., Discocyclina seunesi i dr., kao i donjoeocenske vrste: Nummulites bolcensis, N. nitidus, N. partschi, Assilina granulosa i dr. Tektonska jedinica zona Budva moe se pratiti na potezu od Sutorine, preko Veriga, u pravcu Budve. Na potezu od Budve do Bara elo navlaenja ove jedinice preko Paraautohtona nalazi se u moru, a od Bara ova jedinica skree u pravcu istoka. Zona Budva je kretana preko Paraautohtona du reversne dislokacije. Sklop ove tektonske jedinice je izuzetno sloen. Generalno posmatrano, pruanje slojeva i osa nabora je dinarsko, mada postoje povijanja koja znatno odstupaju od ovog pravca. Intenzitet poremeenosti takoe se mijenja po pruanju. U sjeverozapadnom dijelu razvijena su dva monoklina pojasa mezozojskih i paleogenih sedimenata, koji su meu sobom odvojeni reversnim rasjedom. U sjeveroistonoj navlaci navedenog pojasa nema plikativnih deformacija, dok se u jugozapadnom pojasu zapaaju prevrnuta sinklinala i antiklinala sa JZ vergencom, koje po pruanju iezavaju. Oko Budve mezozojski i paleogeni sedimenti su ubrani u vie paralelnih prevrnutih antiklinala i sinklinala, koje su kretane jedna preko druge prema jugozapadu.



17

Od Budve u pravcu Bara takoe se zapaaju naborni i razlomni tektonski oblici. Ukratko, cijelo podruje ove tektonske jedinice ima izrazitu kraljuastu grau, sa JZ vergencom aksijalnih ravni i kraljuti. Geotektonska jedinica Visoki kr uestvije u grai terena planinskog zalea na potezu od Morinjskog, prema Risanskom i Kotorskom zalivu, mada ima znatno vei regionalni znaaj i rasprostiranje. U njenoj geolokoj grai uestvuju plitkovodni karbonatni sedimenti jurske i kredne starosti, karbonatne bree kredno-eocenske i flini sedimenti srednjeeocenske starosti. Jurske tvorevine su predstavljene karbonatnim sedimentima srednje i gornjejurske starosti. Sedimenti srednjejurske starosti, u litolokom pogledu vrlo slini sa gornjejurskim, okudni su u pogledu sadraja fosila, to oteava njihovo izdvajanje. Ovi krenjaci su masivni, a sadre korale, briozoe, krinoide i spogije. Meu koralima su, izmeu ostalog, odreene vrste: Montlivaltia cf. greppini, M. dilatata, M. cf. subcompressa, Stilosmilia aff. corallina i dr. Kredni sedimenti, otkriveni na potezu od Morinjskog do Risanskog zaliva, predstavljeni su sedimentima donje i gornje krede. Sedimenti donje krede predstavljeni su ukastim, sivim i bijelim bankovitim, ponekad slaboslojevitim i masivnim krenjacima i dolomitima, koji su najee oskudni u pogledu sadraja fosilnih ostataka. U najniim horizontima donje krede javljaju se tintinine (Campbelliella milesi), miliolide i dr, zatim nerinee (Ptygmatis bruntrutana, Ptyg. carpatica,Nerinea lobata), a u gornjem dijelu serije i pahiodontne koljke rekvienije. Sedimenti gornje krede su plitkovodne tvorevine predstavljene krenjacima, dolomitima i njihovim breama. Ove tvorevine su cenomanske, turonske i senonske starosti. Sedimenti cenomana predstavljeni su sivim i ukastosivim slojevitim i bankovitim krenjacima sa miliolidama Nummoloculina heimi, gastropodima i rekvienidama ili esto bez jasnih tragova faune, kao i ukastim pseudoolitinim krenjacima sa obiljem miliolida, orbitolonida, psudohrizalidina i raznih algi, rjee smjenom dolomita i krenjaka u gornjem dijelu cenomanske serije. Sedimenti donjeg turona zastupljeni su smjenom dolomita i slojevitih krenjaka, a u viim djelovima slojevitim krenjacima sa obiljem hondrodonti, rudista i rekvienidama. Srednji turon izgrauju bankoviti i masivni sprudni bjeliasti krenjaci, koji sadre rekvienide i sitne gastropode, rijetke miliolide, zatim kaprinide, radiolitide i ehinodermate. Preko masivnih krenjaka srednjeg turona nalaze se uslojeni krenjaci mrke do ukaste boje sa asocijacijom rudista: Hippurites resectus, H. libanus, Biradiolites angulosus i dr. Senonski sedimenti, razvijeni u podruju Risanskog zaliva, predstavljeni su iskljuivo krenjacima. Prema naenoj fauni u ovim krenjacima nedostaju vii djelovi mastrihta, upravo onaj dio koji bi odgovarao smjeni dolomita i krenjaka, na drugim profilima. Iznad ovih sedimenata nalazi se transgresivni fli srednjeg eocena. Paleogeni sedimenti na ovom podruju predstavljeni su orahovakim breama i flinim sedimentima srednjeg eocena. U sastav orahovakih brea, zastupljenih su na prostoru od Risanskog do Kotorskog zaliva, ulaze raznovrsni krenjaci jurske i kredne starosti.Veoma esto to su pretaloeni blokovi znatnih dimenzija. U bazaltnom dijelu ovih brea nalaze se uslojeni krenjaci sa brojnim rotalidama, zatim globigerinama i

globotrunkanama dansko-paleocenske starosti. U cementu brea konstatovane su paleocensko-eocenske globorotalide, a u najviem dijelu brea numuliti vjerovatno srednjeeocenske starosti. Srednji eocen, razvijen u flinoj faciji koju izgrauju konglomerati, mikrokonglomerati, grauvake, pjeskoviti laporci i glinci, ima neznatnu zastupljenost u podruju Risna. U najniim djelovima horizonta grubih klastita, koji se nalaze preko brea mastrihtske starosti, odreeni su srednjeeocenski foraminiferi: Nummulites laevigatus, N. partchi, Assilina granulosa, Discocyclina sp., Alveolina sp. i dr. Kvartarne tvorevine razvijene su na cijeloj teritoriji Crnogorskog primorja, nezavisno od prostora izdvojenih geotektonskih jedinica. Zauzimajui znaajno prostranstvo, predstavljene su aluvijalnim i deluvijalnim tvorevinama, kao i pjeskovima plaa. Aluvijalni sedimenti razvijeni su u dolinama donjih tokova stalnih i povremenih vodotoka. Posebno se istiu prostori Tivatskog i Mrevog polja, Budvansko, Barsko i Ulcinjsko polje, u kojima je nanos izgraen je od ljunka, pijeska, mulja i pjeskovite gline, odnosno od materijala koji izgrauju slivno podruje pojedinih vodotoka. Deluvijum se javlja skoro na svim planinskim padinama, obino ispod strmih krenjakih ostenjaka. Materijal koji ga izgrauje sastoji se preteno od karbonatnih stijena. Odvaljeni komadi ovih stijena nijesu zaobljeni i dosta variraju po veliini. Nanosi plaa su relativno esti na itavoj duini obale Crnogorskog primorja. Ove preteno pjeskovite, a esto i ljunkovito-pjeskovite plae nastale su na mjestima gdje je more prodrlo u meke stijene i izgradilo pogodan prostor za akumulaciju produkata svog erozionog rada. Tektonska jedinica Visoki kr navuena je preko tektonske jedinice zona Budva. Trasa navlaenja ima dinarski pravac pruanja, sa znatnim odstupanjima i povijanjima. Vidljiva je zapadno od Morinjskog zaliva odakle nastavlja prema istoku i jugoistoku ispod mora. Od Boke Kotorske, dalje prema jugoistoku, linija navlaenja se u obliku strmog odsjeka moe pratiti du cijelog Crnogorskog primorja. Glavno obiljeje ove jedinice je intenzivna izrasijedanost, pri emu su rasjedi uglavnom vertikalni i razliitih pravaca pruanja, tako da je u pojedinim djelovima formirana parketna struktura. Seizminost Podaci vezani za statistiku obradu zemljotresa, na teritoriji Crne Gore, ukazuju na vrlo izraenu seizmiku aktivnost prostora Crnogorskog primorja. Ta aktivnost je genetski vezana ne samo za evoluciju razliitih struktura, ve i za fizika svojstva geolokih sredina, odnosno poloaje dubokih razloma. Reinterpretacija geofizikih podataka, geomagnetnih, gravimetrijskih, kao i rezultata dubokog seizmikog sondiranja, rezultirala je Seizmotektonskom kartom Crne Gore, sa poloajem seizmogenih zona, na kojoj se istie pet dubokih regionalnih rasjeda. Za prostor Crnogorskog primorja od znaaja je rasjed uslovno nazvan primorski, koji od Ulcinja nastavlja priobalnim dijelom u pravcu sjeverozapada. Sjevero-istono od ovog rasjeda debljina zemljine kore je od 34 do 40 km, sve do granice prema zetsko-nikikom rasjedu.



18

Utvrdjeno je da je seizminost primorskog pojasa genetski povezana sa pokretima blokova, u ovom dijelu kore, koji su formirani poslije glavne faze ubiranja Dinarida (laramijska tektonska faza), kao posledica permanentne subdukcione aktivnosti jadranske mase u graninoj zoni prema Dinaridima. Pri tome su seizmiki najaktivniji tektonski avovi, odnosno zone dubokih rasjeda, koje su aktivne u duem periodu vremena. Kompleksna sagledavanja dobijenih podataka ukazuju na postojanje vie seizmogenih zona, od kojih su za prostor Primorja posebno vane one na junom dijelu Crne Gore tj: Skadarska zona, zona Ulcinja i zona Budve. U navedenim zonama deavaju se snani zemljotresi, iji se maksimalni intezitet kree oko 9o MCS skale. Na osnovu Karte seizmike regionalizacije (1982), Crnogorsko primorje se nalazi u granicama IX osnovnog stepena seizminosti (MCS skale), u uslovima srednjeg tla.injenica da je prostor u granicama morskog dobra i neposrednog zaledja, velikim dijelom izgradjen od flinih, preteno klastinih sedimenata i kvartarnih tvorevina, predstavlja veliku nepovoljnost sa aspekta seizmikog rizika. Ovo je od posebnog znaaja za veinu urbanih podruja, s obzirom da su ista formirana na aluvijalnom tlu (gline, pijesak, ljunak), koje je u vodozasienom stanju ili sa podzemnom vodom na nivou manjem od 5 m. Ovakva tla predstavljaju izrazito seizmiki nepovoljnu sredinu, imajui u vidu mogue pojave likvifakcije (teenje tla), kakve su se manifestovale pri razornom zemljotresu od 15. aprila 1979. godine. Osim navedenog, a imajui u vidu da je akceleracija mjera efekata ruilake snage zemljotresa i kao takva zavisna od vie prirodnih fenomena, nadalje emo dati neke osnovne podatke i jednu, dosta hipotetinu generalizaciju. Zemljotres od 15. aprila 1979. godine iskazao je maksimalnu vrijednost ubrzanja oscilovanja tla na potezu od Ulcinja do Petrovca, koja se kree u granicama od 0,49 g do 0,21 g. U pravcu sjeverozapada, u pravcu Herceg Novog kao i u pravcu sjeveroistoka, ova vrijednost opada. Mjerenja seizmikih parametara na tri lokacije, neposredno poslije glavnog zemljotresa u Petrovcu, Baru i Ulcinju, dala su podatke od znaaja za generalno sagledavanje seizmikog hazarda. maksimalna maksimalna maksimalno akceleracija brzina pomjeranje (cm/s2) (cm/s) (cm) Petrovac 440 40 11 Bar 370 43 11 Ulcinj 260 42 12 Akceleracija je zavisna od magnitude i hipocentralnog rastojanja, sastava i orjentacije geolokih struktura, poloaja objekta na njima i drugih inilaca, te prethodne podatke treba smatrati okvirnim za potrebe projektovanja i izgradnje objekata u prostoru crnogorskog primorja.

1.1.2. Geomorfoloka osnova Opti izgled reljefa Litoloka graa, geotektonska struktura i eroziono djelovanje egzogenih agenasa uslovili su, na prostoru Crne Gore, formiranje vie reljefnih cjelina. Meu njima se jasno izdvaja podruje Crnogorskog primorja, koje se prostire podnojem visokih planinskih masiva Orjena (1895 m), Lovena (1749 m), Sutormana (1175 m) i Rumije (1595 m), od Sutorine, zapadno od Herceg Novog, do rijeke Bojane. Zbog blizine planinskog vijenca, ije se strane strmo sputaju prema obali, irina Primorja varira. Najvea je na njegovim krajnjim dijelovima, u podrujima Boke Kotorske i Ulcinja, gdje dostie oko 10 km, dok u sredinjem dijelu, na potezu od Budve do Barskog polja, ne prelazi 2 km. Reljef Crnogorskog primorja, predodreen raznovrsnou i sloenou geolokog sastava i grae terena, veoma je dinamian, sa naglim hipsometrijskim promjenama na relativno malom prostoru. Od Rta Otro, na ulazu u Boku Kotorsku, do ua Bojane izgled obale najslikovitije odraava sastav stijena. U mekim glinovitim sedimentima stvoreni su zalivi, zatoni i uvale, a u tvrdim krenjakim stijenama brojni klifovi, potkapine i peine. Du obale se protee pribrena terasa, koja se iri na dijelu terena izgraenih od mekih stijena. Izrazito duboki prodor mora u kopno je zaliv Boke Kotorske, koji predstavlja reljefno najsloeniji dio Crnogorskog primorja. Boka Kotorska se sastoji od vie suenja i proirenja. Od ulaznih vrata, izmeu poluostrva Lutice i Rta Otro, irine 1500 do 2950 m, pa do Kotora, reaju se: Hercegnovski zaliv, Kumborski tjesnac, Tivatski zaliv, tjesnac Verige (irok 340 m), Morinjsko-risanski i Kotorski zaliv. Dva uporedna brdska niza, koji se pruaju izmeu mora i visokog planinskog zalea, ine poluostrvo Lutica (585 m) i njen nastavak, preko ulaza u Boku - Otro (65 m) i Kobila (454 m), izgraeni preteno od krenjaka i dolomita gornje krede, kao i Vrmac (712 m) i njegov nastavak, sa druge strane tjesnaca Verige - Devesilje (775 m), izgraeni od mezozojskih krenjaka, ronaca, brea i dolomita. Izmeu padina visokih planina i pomenutih nizova, pruaju se zone paleogenog flia, razliite irine. Obale Zaliva izgraene od krenjaka su strme, a one izgraene od flia, blago nagnute, postepeno tonu pod more. Ravniarskim izgledom odlikuju se: Sutorina, malo Kutsko polje, u zaleu Zelenike, okolina Morinja i Risna, kaljari, kod Kotora, okolina Tivta, kao i Grbaljsko i Mrevo polje, izmeu Tivta i plae Jaz, koje je najvei kompleks ravnih terena u podruju Boke. Dno Zaliva, preteno na dubini 30-40 m, nagnuto je prema izlazu na otvoreno more. Sloeni oblik Zaliva formiran je vjerovatno u miocenu i pliocenu, kada je ovdje bilo kopno, denudacijom i fluvijalnom erozijom na fliu, a intenzivnim korozionim procesima na dodiru flia i krenjaka, jer je tek posle pleistocena morski nivo porastao oko 100 m. Poluostrvo Lutica, izgraeno od bankovitih i slojevitih krenjaka, a rjee i dolomita gornje krede, u sredinjem dijelu ima karakter zatalasane zaravni sa vie vrtaa i uvala.



19

Nasuprot slabo razuenoj obali u zalivu Boke, obala Lutice na otvorenom moru predstavljena je brojnim rtovima, uvalama i lukama. Najrazueniji dio obale Lutice je zaliv Trate sa nekoliko pjeano-ljunanih plaa, nastalih dnom pojedinih uvala. Podruje Donjeg Grblja, dalje prema jugoistoku, po optim karakteristikama prostora i obale, slino je podruju Lutice. Od Rta Plantamuni, zapadno od Budve, pa sve do poluostrva Volujica, juno od Bara nema krenjakog pojasa, preteno gornjekredne starosti, koji geotektonski pripada Paraautohtonu. Razbijanje i tonjenje tog pojasa uslovilo je da je ovaj dio obale sastavljen od brojnih rtova, manjih zaliva, kakvi su Budvanski, Sutomorski i Barski, kao i veeg broja uvala i luka. Rtovi du obale, brdovita uzvienja meu kojima dominiraju Spas (385 m), zapadno od Budve, Dubovica (312 m), izmeu Buljarice i anja i Veligrad (497 m), izmeu anja i Sutomora, i niz breuljaka i niskih kosa, izgraeni su od karbonatnih sedimenata. Ostali prostor ovog uskog pojasa Primorja grade klastine stijene, najee paleogeni fli. U ovim sedimentima su nastale i najznaajnije ravni, kao to su: Budvansko polje, zaravan Beia, ravan oko Petrovca, Buljarica, anj i Sutomore, du kojih su formirane prostrane pjeskovito-ljunkovite plae. Plae su formirane i na drugim manjim prostorima, gdje je du obale bio zastupljen fli. Prostor Primorja od Bara do Bojane karakterie niz od etiri grebena, koji se po pravcu SZ JI, u obliku sitnih kraljuti reaju od mora prema Rumiji. To su grebeni koje formiraju Mendra i Pinje, Mavrijan i Bijela gora, i Moura i Briska gora, u podruju Ulcinja, te Volujica, u podruju Bara. Izmeu ovih uzvienja, graenih od krenjaka gornje krede, nastali su zaravnjeni djelovi prostora, izgraeni od paleogenog flia. Du obale su strmi rtovi, izmeu kojih su Barsko polje sa lukom Bar, dobro zatienom Volujicom od jaih talasa izazvanih junim vjetrom, zatoni Krue i Valdanos, te pristanite i gradska plaa Ulcinja, koji se zavravaju pjeskovito-ljunkovitim plaama. Na krajnjem jugoistonom dijelu ovog segmenta obale je prostrana ravan Ulcinjskog polja, ukljuujui i Adu, trouglasto ostrvo izmeu Bojane, njenog rukavca i mora. Jedan dio Ulcinjskog polja zahvata Luka (Port) Milena i Ulcinjska solana, dok je kontakt polja i mora predstavljen pjeanom Velikom plaom, koja je zajedno sa plaom Ade duga 12 km. Izmeu Briske gore, sjevernim obodom Ulcinjskog polja, i askog brda, dalje ka sjeveru, nalazi se Brisko polje. U istonom niem dijelu polja lei asko jezero, koje je kanalom spojeno sa rijekom Bojanom. Geomorfoloka graa ireg podruja Utvreni genetski tipovi reljefa, koji karakteriu geomorfoloku grau ireg podruja morskog dobra su: fluviodenudacioni, fluvioakumulacioni, kraki i marinski reljef. Fluviodenudacioni reljef, karakteristian za padine sa nagibom od oko 300 ili veim, formiran je na vodonepropusnim stijenama kredno-paleogenog i paleogenog flia geotektonske jedinice zona Budva. Predstavljen strmim odsjecima, eskarpmanima, rjenim dolinama oblika "V", uskim otrim ili zaobljenim grebenima, brojnim jarugama i vododerinama, izdvojen

je u okviru posebnih pojaseva od Igala, preko Boke Kotorske, Budve i Bara, pa sve do Ulcinja. Jaki denudacioni i erozioni procesi u ovom genetskom tipu reljefa, potencirani i seizmotektonskim dogaanjima, imaju za posledicu brojne oblike kretanja masa (klizita, odroni, sipari), pojave piraterije i laktasto skretanje vodenih tokova. Fluvioakumulacioni reljef, kao rezultat erozionih, korozionih i denudacionih procesa u rjenim slivovima, javlja se na mjestima gdje slabi transportna snaga tokova, odnosno ponje formiranje aluvijalne akumulacione ravnice. Ovom tipu reljefa pripadaju i zabarene ravnice, koje su produkt sadejstva fosilnog jezerskog i fluvijalnog genetskog tipa. Najkarakteristiniji djelovi fluvioakumulacionog tipa reljefa su podruja Grbaljskog i Mrevog polja, podruja Budvanskog polja, Buljarice i Barskog polja, kao i podruje Ulcinja (patula). Grbaljsko polje je akumulativna ravnica rovovskog oblika, sa suenjem u jugoistonom smjeru, zapunjena aluvijalnim materijalom i erodovana rijenim tokom Kolouna. U donjem dijelu polja uraeni su vodni kanali. Mrevo i Budvansko polje predstavljaju manje akumulativne ravnice, koje prema moru prelaze u plae. Povremeni vodotoci u Budvanskom polju stvorili su u podmorju plavinski konus, u koga su usjekli svoje korito i formirali uski pojas sedimenata, "plitko more" ili "stazu" do ostrva Sv. Nikola. Buljarica je akumulativna ravnica, otvorena prema moru, sa movarnim tvorevinama odmah iza plae. Barsko polje, nastalo u neotektonskoj potolini, zapunjeno je aluvijalnim sedimentima, u koje su se usjekli povremeni vodotoci formirani u flinom zaleu. Periodino plavljenje polja regulisano je sistemom kanala. Ulcinjsko polje predstavlja aluvijalnu ravnicu u kojoj je smeteno brakino Zoganjsko jezero najveim dijelom pod Solanom. Uz rijeku Bojanu, u cilju sprjeavanja povremenog plavljenja polja, izgraen je zatitni nasip. U donjem dijelu toka, Bojana je presjekla Veliku plau, meandriranjem stvorila adu, a u moru relativno iroku deltu. Kraki reljef je formiran na lako rastvorljivim karbonatnim stijenama trijaske, jurske i naroito kredne starosti, koje su korozionim procesima u duem periodu karstifikovane. Njegovo najvee rasprostranjenje je u podruju Lutice i Donjeg Grblja, Volujice, zatim Moure, Mavrijana i Bijele gore, kao i Mendre. Osnovna karakteristika ovog reljefa je pojava brojnih vrtaa, krapa, skarenih depresija, kao i dobro razvijenih dolina izmeu kojih su zaostali najee uski i otri grebeni. Marinski reljef nastao je dejstvom abrazionih i akumulacionih procesa na kontaktu mora i kopna, pri emu abrazioni oblici, po broju i raznovrsnosti, preovlauju u odnosu na akumulacione. Abrazioni oblici, karakteristini za kamenite obale na otvorenom moru, izgraene od klastinih stijena tercijarnog flia i karbonatnih sedimenata trijaske, jurske i kredne starosti, na izvesnim odsjecima stvaraju klifove. Tipini klifovi izdvojeni su na obali Lutice i Donjeg Grblja, u uvali Jaz, oko Budve, izmeu Beia i Sutomora, kao i na potezu od Bara do Ulcinja. Na stvaranje abrazionih oblika uticali su pored morske erozije, kretanje masa i rasjedna neotektonika, to



20

pokazuje da je preteni dio obalnog reljefa polimorfne geneze. Akumulacioni oblici predstavljeni su pjeskovito-ljunkovitim plaama i prevlakom Sv. Stefana. Nastali uz niske obale od nekonsolidovanog materijala, koje izgrauju aluvijumi, proluvijalni konusi i zastori, predstavljeni su plaama i prevlakom Sv. Stefana. Vee pjeskovite i ljunkovite plae nalaze se u zalivu Trate, uvali Jaz, Budvi, Beiima, Petrovcu, Buljarici, Sutomoru i Baru, dok su manje nastale na potezu izmeu Beia i Petrovca, kao i izmeu Rta Volujica i Rta Mendra. Velika plaa kod Ulcinja, sa fluvijalnom ravnicom u zaleu, izgraena je od sitnozrnog pijeska koji potie iz ofiolitskog pojasa u slivu pritoka Skadarskog jezera. Ovaj materijal, doneen rijekom Bojanom u litoralni dio mora, energija morske vode je retransportovala i akumulirala na nisku obalu kao plau. Na premetanje pijeska ima uticaj i vjetar. Neki od ovih procesa mogu se svakodnevno osmatrati. Oblici kretanja masa, kao savremene pojave, prisutni su u zaleu prostora koji ograniava morsko dobro. Klizita su, u najveem broju, zapaena u terenima izgraenim od klastinih flinih tvorevina, dok su kretani blokovi, znatno rjea pojava, zapaena u prostoru Veriga.

1.1.3. Mineroloki i energetski potencijali Zahvaljujui dugogodinjim geolokim istraivanjima, na teritoriji Crnogorskog primorja otkrivene su brojne pojave i leita mineralnih sirovina, meu kojima su zastupljene energetske, metaline i nemetaline sirovine, graevinski materijali, podzemne mineralne i pitke vode, a proizvodi se i morska so. Za podruje u granicama morskog dobra od znaaja su pojave nafte i gasa u podmorju, leita Ulcinjskih pjeskova i izvorita termomineralnih voda u Igalu i podruju Ulcinja. Pojave uglja, utvrene na podruju Pistula-Zoganje, u zaleu Ulcinja, male su debljine, zbog ega nisu pobuivale interes za ulaganja u dalja istraivanja i eventualnu valorizaciju. Naftno-geoloka istraivanja, zapoeta na kopnu jo 1951. godine, a znatno kasnije i u podmorju, imala su za rezultat konstatovane pojave bitumije, nafte i gasa. Otkrie manjih gasnih leita, u seriji srednjetrijaskih krenjaka i konglomerata, u Buljarici nema komercijalnu vrijednost, ali je znaajno kao indikator mogueg prisustva nafte i gasa na ovom lokalitetu. Rezultati dubinskih buenja na naftu, iz pet dubokih i etiri plitke buotine u okolini Ulcinja, pokazuju da se manje pojave ugljovodonika nalaze u gornjeeocenskom fliu (pojave i tragovi gasa, asfalta i bitumije), u srednjeeocenskim krenjacima (tragovi bitumije, sumporvodonika i sumpora) i u karbonatnim sedimentima gornje i donje krede i anhidritu (pojave viskozne bitumije i nafte). Sve navedene pojave se javljaju u pukotinama ili polomljenim zonama, to govori o njihovom epigenetskom karakteru. Na uraenoj dubokoj istranoj buotini u prostoru Lutice, u neposrednom zaleu Zlatne luke, konstatovane su dvije pojave bitumija, ali navedeni i neki drugi podaci ne mogu da poslue kao osnova za

donoenje zakljuaka o naftno-geolokim mogunostima prostora Boke Kotorske. Istraivanja nafte i gasa u podmorju obuhvatila su izradu oko 10 000 km seizmikih profila i izvoenje etiri istrane buotine. Jedna od ovih buotina je likvidirana iz tehniki razloga, dvije nisu dostigle glavne objekte istraivanja, dok je na etvrtoj buotini otkrivena mobilna nafta, to je predstavljalo prvo ovakvo otkrie u podmorju. Kasnija ispitivanja su pokazala da je rije o nekomercijalnom leitu, zbog dubine vode od 320 m, kao i da je za utvrivanje komercijalnosti leita nuno izvesti dodatna istrana buenja. Rezultati dosadanjih istraivanja, na kopnu i u podmorju, pokazuju da su objektivno postojali uslovi za formiranje ugljovodonika. Takva oekivanja potkrepljuju i nedavna otkria nafte u Italijanskom junom dijelu Jadranskog basena, kao i dugogodinja eksploatacija nafte na kopnu susjedne Albanije. Vjerovatno glavni razlozi to do sada nisu otkrivene komercijalne koliine nafte u Crnogorskom primorju, lee u izuzetno nepovoljnom odnosu obima seizmikih radova i broja izvedenih buotina, kao i broja potencijalnih objekata koje treba provjeriti istranim buenjem. Pojave boksita su konstatovane na potezu od sela vinje, pa preko Lutice do Grblja, kao i u nastavku, u pravcu jugoistoka, na potezu od Bara do Ulcinja. (U podini sivih, utih i crvenih olitinih i pizolitinih boksita nalaze se karstifikovani krenjaci gornje krede, a u povlati numulitski krenjaci srednjeg eocena.) Ovoj sirovini nikada nije davana posebna vanost, prije svega zbog slabijeg kvaliteta a potom i malih koliina, vrlo esto u nepovoljnom strukturnom poloaju u pogledu pogodnosti za eksploataciju. Pojave ivine mineralizacije su otkrivene (1894) na lokalitetima Grabovik, Pero i Glavica u Spiu, kod Sutomora. Na ovom prostoru su u doba austrougarske okupacije izvoeni rudarski radovi, ali istraivanja izvedena poslije drugog svjetskog rata nisu ukazala na perspektivnost pojave u ekonomskom smislu. Pojave barita u Spiu, kod Sutomora i Miia, otkrivene prilikom istraivanja mineralizacije ive, rudarskim radovima i raskopima, nisu ekonomski interesantne, iako su svojevremeno eksploatisane, u veoma malom obimu. U pojasu od Vrmca, iznad Kotora, do Lepetana i Kamenara, pa i dalje, prema Herceg Novom, javljaju se mone naslage ronakih stijena. Najvee leite ronaca je na Vrmcu (Vrdola), iznad sela Gornja Lastva, kod Tivta, sa kojim je povezano lokalnim asfaltnim putem. Rezerve su dijelom eksploatisane. (Mogua je primjena u staklarskoj industriji) Kvarcni pjeskovi, prisutni u znaajnim naslagama u Zoganju, u zaleu Ulcinja, djelimino su istraivani, ali nije dolo do njihove ekonomske valorizacije. (Mogua je primjena u metalurke svrhe) Kao tehniko-graevinski kamen, koriste se krenjaci i dolomiti, koji na prostoru Primorja zauzimaju veliko prostranstvo. Eksploatacija se vri na leitima krenjaka i dolomita "Kobilj" i Podi , u zaleu Herceg Novog i na leitu "Velja spilja", na poluostrvu Lutica, kao i na leitima krenjaka "Haj-Nehaj", kod Sutomora,"Velji Zabio" i Goran, na jugoistonom dijelu Volujice, te na leitu "Borik II", na sjeveroistonim padinama Bijele gore, u neposrednoj blizini Ulcinja.



21

Kao arhitektonsko-graevinski kamen eksploatisan je crveni ploasti krenjak sa leita urii, u zaleu Kamenara, a i dalje su u funkciji majdani na leitima "Gornja Lastva", na Vrmcu i "Ljeevii-Vranovii", u Grblju.

Cementni laporci , prisutni u glinovitim sedimentima flia du itavog Primorja, do sada nisu korieni, a opekarske gline eksploatisane su, za potrebe Fabrike Raica, u leitima "Sinjarevo"i "Zekova glavica", u neposrednoj blizini Tivta. Leita ulcinjskih pjeskova se javljaju neposredno pri povrini terena, od kanala Port - Milena do rijeke Bojane. Njihova debljina se kree od 4 m, uz rijeku Bojanu, do 110 m, na Velikoj plai, dok je srednja debljina naslaga 17 m. Glavni sastojci ovih pjeskova su sitni fragmenti karbonata i kvarca. U malim koliinama naeno je jo oko 17 drugih minerala (magnetit, hromit, titanit, ilmenit i dr.), ali izvrena obimna istrana buenja i tehnoloka ispitivanja, u cilju proizvodnje koncentrata gvoa, hroma i titana, uraena krajem 60-ih godina, nisu ukazala na rentabilnost proizvodnje. Po granulometrijskom sastavu pijesak je sitnozrn do vrlo sitnozrn i zadovoljava zahtjeve graevinske djelatnosti, za koje potrebe se i koristi, uglavnom sa pozajmita na krajnje jugoistonom dijelu Velike plae, uz rukavac Bojane. Perspektivne rezerve ovih pjeskova iznose oko 200 000 000 m3. Sumporovite termomineralne vode u podruju Ulcinja jedine su ovakvog tipa u Crnoj Gori. Du Ulcinjske rivijere, ove vode izviru na lokalitetima uvala Oraac, enska plaa (Pinje), Stari Grad i uvala Valdanos, uglavnom du litoralnog morskog pojasa, a veina ispod najnie linije zaplavnjivanja. Procijenjena izdanost termomineralne vode u uvali Valdanos je 200 l/s, ali o njihovom kapacitetu ne postoje egzaktni podaci. Termo-mineralne vode enske plae izviru difuzno i to preteno kroz recentne tvorevine koje pokrivaju dio morskog korita, izgraen od miocenskih sedimenata. Na osnovu dvije izvedene istrane buotine, na ovom lokalitetu se moe eksploatisati preko 10 l/s mineralne vode temperature 240C. U pogledu gasnog sastava, vode karakterie visok sadraj od 44,2 mg/l H2S, a i mineralizacija, vrlo visoka, kree s

prostorni_plan prostorne namjene

Documents