pte oddział w krakowie - globalizacja konkurencji między ...implikuje skupienie uwagi na...

Stanisław SablikAkademia Ekonomiczna w Katowicach

Globalizacja konkurencji międzyinstytucjami finansowymi

Wprowadzenie

Od kilkunastu lat gospodarka światowa przechodzi głębokie przemiany wy-nikające z przyśpieszenia procesów internacjonalizacji i globalizacji. Stało się tomożliwe w warunkach względnej stabilizacji politycznej, zwycięstwa neolibera-lizmu oraz szerokiego wykorzystania postępu technologicznego związanegoz rewolucją informacyjną. Zdarzenia i działania toczące się w odległych miej-scach świata docierają do nas coraz szybciej, stopniowo wywierają coraz więk-szy wpływ na nasze życie. Dzięki nowoczesnej technice i swobodzie wymianymamy obfitość aktualnych informacji, czujemy bliskość świata i szybkość wyda-rzeń, przyswajamy zagraniczne wzorce zachowań, widzimy znane na świecieprodukty i firmy na naszym rynku, uświadamiamy sobie rosnące znaczenie i siłęróżnego rodzaju powiązań z międzynarodowym otoczeniem. Na nasze decyzjecoraz silniej wpływają efekty działań ludzi, firm, instytucji funkcjonującychgdzieś daleko, na świecie. Stale można usłyszeć, że nasilają się procesy interna-cjonalizacji, że następuje era globalizacji. Terminy te są na tyle wieloznaczne, żewymagają już na wstępie uściślenia.

Internacjonalizacja może być rozumiana zarówno jako proces wychodzeniapoza ramy rynku krajowego, jak i wchodzenia zagranicznych inwestorów dokrajowych podmiotów gospodarczych.

W przypadku definicji globalizacji występuje duża różnorodność, różne de-finicje mniej lub bardziej oddają istotę zjawiska. Niektóre z nich niczego niewyjaśniają i w zasadzie stanowią zwykłą tautologię, jak np. stwierdzenie, że

Stanisław Sablik130

„Firma globalna to podmiot, który jest zarządzany globalnie i ma opracowanąglobalną strategię”1. Dla autora niniejszego artykułu globalizacja to wyższy sto-pień procesu internacjonalizacji działalności gospodarczej, polegający na trak-towaniu świata jako jedynego rynku. Jest to proces znacznie bardziej wielowy-miarowy, kompleksowy i głębszy niż internacjonalizacja czy międzynarodowaintegracja gospodarcza. W związku z tym można powiedzieć, że pojęcie globali-zacji obejmuje działanie w skali świata, powstawanie produktów i usług prze-znaczonych na światowe rynki oraz narastanie współzależności pomiędzy róż-nymi rynkami w różnych krajach.

Procesy życia gospodarczego i innych jego wymiarów w świecie podlegająglobalizacji. Zjawisko to, czasem na różne sposoby blokowane bądź opóźnia-ne, jest jednak wzmacniane przez wykształcenie się globalnych instytucji,w większym lub mniejszym stopniu regulujących aktywność gospodarcząw świecie. Oznacza to, że wymiar narodowy tej aktywności stopniowo, naj-pierw przez regionalizację, potem szerzej, przyjmie ostatecznie wyznacznikistrategii globalnej.

Nowe warunki powodują dynamiczny wzrost przepływów towarów, usługoraz kapitału, w tym inwestycji zagranicznych, technologii i informacji. Posze-rza się również zakres i zasięg działania korporacji transnarodowych, prowadzącdo pogłębienia powiązań oraz współzależności między krajami.

Istniejące od setek lat gospodarcze, polityczne, prawne, kulturowe związkipomiędzy narodami i kontynentami w miarę pojawiania się nowych wyzwań ule-gały głębokim przemianom. Współcześnie osiągnęły one nową jakościowo i ilo-ściowo formę, dlatego współczesna globalizacja różni się od procesów integracjigospodarki światowej z przeszłości. Gospodarka światowa nie jest już zbioremrelatywnie autonomicznych gospodarek, powiązanych głównie przez wymianęhandlową i przepływy kapitału, ale staje się systemem coraz ściślej zintegrowa-nych rynków towarowych, usług i globalnych rynków finansowych. Stopień glo-balizacji poszczególnych sfer gospodarowania jest zróżnicowany2. Najwyższystopień integracji i globalizacji wykazuje nauka i rynki finansowe.

Na rynkach finansowych proces globalizacji działalności gospodarczej po-stępuje m.in. pod wpływem działań banków i instytucji finansowych, realizowa-nych w ramach globalnie zorientowanych inwestycji. Jednocześnie należy zwró-cić uwagę, że działalność banków i innych instytucji finansowych jest w pewnejmierze kształtowana przez ogólny proces globalizacji, prowadzący do integro-wania gospodarek krajowych i rynków finansowych oraz do narastającej współ-

1 C.A. Bartlett, S. Choshal, What is a Global Manager, „Harvard Business Review” 1992,September–October, s. 23.

2 Globalisierung der Weltwirtschaft. Zwischenbericht der Enquete, Kommission Sonderauflagefür politische Bildung, Bonn 2001, s. 5.

Globalizacja konkurencji między instytucjami finansowymi 131

zależności wielu procesów ekonomicznych i innych (co zmienia warunki funkcjo-nowania podmiotów na rynkach finansowych, jak też funkcjonowanie samychrynków finansowych). Takie ujęcie procesu globalizacji oraz całego tematu badańimplikuje skupienie uwagi na instytucjach finansowych zaangażowanych w tenproces, a zwłaszcza bankach.

1. Przejawy konsolidacji na rynkach finansowych

Liberalizacja przepływów kapitałowych przyczyniła się do wzrostu zagra-nicznych inwestycji bezpośrednich. Inwestycje te to zakup zagranicznych akty-wów w celu uzyskania nad nimi kontroli i możliwości zarządzania nimi. Zagra-niczne inwestycje bezpośrednie stały się główną siłą umacniającą tendencję doglobalizacji. Znaczny spadek kosztów transportu, telekomunikacji oraz rozprze-strzenienie się rewolucji informacyjnej zmniejszyły koszty prowadzenia global-nej działalności gospodarczej. Jednocześnie nastąpiły zmiany w nastawieniu dozagranicznych inwestycji bezpośrednich w wielu krajach, a nowe regulacjeprawne lepiej chronią ich interesy. Kraje zabiegające o bezpośrednie inwestycjezagraniczne wprowadziły różnego rodzaju bodźce, które miały zachęcać do in-westowania. Do wzrostu przepływów bezpośrednich inwestycji przyczyniły sięteż procesy deregulacji i prywatyzacji w wielu krajach, szersze otwarcie na in-westycje zagraniczne oraz porozumienia regionalne o ochronie i swobodnymprzepływie inwestycji bezpośrednich. Początkowo duże przepływy bezpośred-nich inwestycji zagranicznych wiązały się z procesami prywatyzacji, obecnieprawie 70% stanowią przejęcia i fuzje3.

Realizowane przez przedsiębiorstwa procesy fuzji i przejęć przynoszą liczneprzewartościowania zasad i reguł postępowania organizacji ekonomicznychw gospodarce, a także w stosunkach międzynarodowych. Uwaga ta dotyczyprzede wszystkim konkurencji między przedsiębiorstwami – jednego z filarówgospodarki rynkowej4.

Tradycyjnie konkurencja rozumiana była jako rywalizacja między istnieją-cymi firmami i to w ramach danego sektora przemysłowego. Takie zjawiska, jakdywersyfikacja działalności przedsiębiorstw, rozwój wyrobów substytucyjnych,wzrost siły przetargowej dostawców i nabywców produktów danego podmiotugospodarczego, czy wreszcie wpływ państwa na konkurencję w gospodarce ryn-kowej nakazują – zdaniem M. Portera – traktowanie konkurencji jako rozszerzo-

3 B. Liberska, Współczesne procesy globalizacji światowej, „Bank i Kredyt” 2000, nr 1–2,s. 11.

4 P.J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia. Techniki oceny opłacalności i sposoby finansowania,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 51.


nej rywalizacji5. Oznacza to, że dziś konkurentami firm są nie tylko inne przed-siębiorstwa z danego sektora, ale także producenci wyrobów substytucyjnychi firmy z innych sektorów gospodarczych.

Innym ważnym zjawiskiem, zmieniającym charakter konkurencji na począt-ku XXI w., jest jej globalizacja. W wyniku niespotykanego wcześniej otwarciasię gospodarek na świat z końcem lat 70. ubiegłego stulecia mówi się, że przed-siębiorstwa działają w warunkach globalnej konkurencji i wymagają globalnegozarządzania. Istota tej zmiany wyraża się w powiększeniu – i to niekiedy znacz-nym – pola i liczby konkurentów – istniejących i potencjalnych. Zarazem wystę-puje coraz większe zróżnicowanie warunków konkurencji jako wyniku uregulo-wań prawnych, a także norm kulturowych obowiązujących lokalnie (w danymkraju) lub regionach gospodarczych (Unia Europejska, EFTA itp.)6.

Pod wpływem nowych warunków konkurencji, częściowo zaś pod wpływemprzeobrażeń, jakim ulegają postindustrialne społeczeństwa i przedsiębiorstwa,zmieniło się tradycyjne podejście do konkurencji. Obecnie występuje dwoistośćpodejść do niej. Jedno z nich oparte jest na japońskim sposobie konkurencji, tzw.wrogim konkurowaniu, czyli na konkurencji skierowanej na niszczenie przeciw-nika. Ponadto, coraz częściej (szczególnie w sektorze finansowym), uaktywniasię kierunek konkurencji, łączony z zarządzaniem strategicznym. Akcentuje onpartnerstwo i współdziałanie, wspólne poszukiwanie korzyści oraz nastawieniena negocjowanie i konsensusy. Dziś w sektorze bankowym coraz częściej spo-tkać można strategię ukierunkowaną na współdziałanie. Można wręcz powie-dzieć, że ostatnie lata to prawdziwy czas konsolidacji w sektorze bankowymna świecie; po obu stronach Atlantyku zapanowała wręcz moda na fuzjei przejęcia7.

Konsolidacja w praktyce gospodarczej stała się czymś naturalnym, zwykłąprawidłowością rozwojową. A zatem co to jest konsolidacja? Słownik współcze-snego języka polskiego podaje następujące rozumienie tego słowa: „zjednocze-nie, zespolenie, połączenie w jedną całość, umocnienie, utrwalenie, ugruntowa-nie”8. Z kolei S. Lachowski konsolidację definiuje jako fuzję, przejęcie lubwspółpracę strategiczną dwóch lub kilku banków w celu zachowania lubwzmocnienia konkurencyjności rynkowej9.

Najtrafniej jednak zjawisko konsolidacji definiuje J.K. Solarz, który przezkonsolidację rozumie:

5 Zob. M. Porter, Strategia konkurencji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 3.6 P.J. Szczepankowski, op. cit., s. 52.7 J. Iskra, Moda na konsolidację, „Prawo i Gospodarka” 2001, nr 84, s. 15.8 B. Dunaj, Słownik współczesnego języka polskiego, Wilga, Warszawa 1996, s. 407.9 S. Lachowski, Niezwykłe przyśpieszenie, „Bank” 1998, nr 1, s. 34.


– proces łączenia kapitałowego, a także kapitałowego i organizacyjnego,– złożony i trudny proces wzmacniania potencjału strategicznego banków

polskich,– sposób zwiększania skali działania oraz obrony przed konkurencją zagra-

niczną,– proces zmierzający do finansowej i organizacyjnej restrukturyzacji ban-

ków zagrożonych upadłością przez zjednoczenie potencjału strategicznego10.Głównymi przyczynami narastających w gospodarce światowej procesów

konsolidacyjnych są:– zmiany regulacji prawnych dotyczących działalności i polityki gospodar-

czej państwa,– zmiany otoczenia gospodarczego,– innowacje technologiczne,– dobra koniunktura na rynku kapitałowym,– korzyści wynikające ze skali prowadzonej działalności (w przypadku ban-

ków powiększa się zakres oferowanych usług),– potrzeba istnienia dużych banków (związana m.in. ze wzrastającym po-

tencjałem gospodarczym oraz mniejszym ryzykiem bankructwa)11.Przyczyną procesów konsolidacji w polskim systemie bankowym jest przede

wszystkim osiągnięcie konkurencyjnej pozycji rynkowej; są one skutkiem funk-cjonowania mechanizmu rynkowego, przekształceń zachodzących na międzyna-rodowych rynkach finansowych oraz transformacji polskiego sektora bankowego.

2. Korzyści z konsolidacji

Łączące się przedsiębiorstwa osiągają istotne korzyści rynkowe, wykorzystu-jąc swoje doświadczenie z dotychczasowej działalności koncentrują się w nowychobszarach działalności, zdobywają nowe rynki zbytu, np. usług bankowych czyleasingowych. Na połączeniu instytucji zyskują również konsumenci, gdyż połą-czone firmy uzupełniają swoje oferty. Przykładowo, w wyniku konsolidacji ryn-ków finansowych coraz częściej pojawiają się grupy ubezpieczeniowo-bankowe,co doprowadza do sytuacji, w której będziemy mogli w jednym miejscu wyku-pić polisę ubezpieczeniową, skorzystać z doradztwa finansowego, dokonaćprzelewu czy uzyskać kredyt.

10 Por. J.K. Solarz, Zarządzanie strategiczne w bankach, Poltext, Warszawa 1997, s. 173, oraztenże, Konsolidowanie systemów bankowych, Fundacja Edukacji i Badań Naukowych, Warszawa1993, s. 8.

11 Por. W.L. Jaworski, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998, s. 81.


Do korzyści wynikających z połączenia się instytucji zalicza się także uzy-skanie przez nowe przedsiębiorstwo większej skali działania, która umożliwiaobniżenie kosztów jednostkowych z równoczesnym wzrostem zakresu świad-czonych usług. Łączące się instytucje obniżają również koszty działania w in-nych obszarach, np. poprzez wdrażanie systemów informatycznych. Możnaprzewidzieć, że wydatki na nie, jak też na systemy telekomunikacyjne, będąw najbliższych latach gwałtownie rosły. Jest to wynik coraz wszechstronniejszegowykorzystania telekomunikacji w sektorze finansowym. Konkurencja w sekto-rze, działająca na podstawie konstruowanych produktów dopasowanych do po-trzeb indywidualnego konsumenta, wymagać będzie zaawansowanych metodgromadzenia i przetwarzania danych. Koszty zakupu i zarządzania nowoczesnąbazą danych mogą, w przypadku instytucji finansowych, sięgać milionów dola-rów. Możliwość rozłożenia kosztów pomiędzy łączące się firmy sprzyja konso-lidacji na rynkach finansowych12.

Ostatnie lata to prawdziwy czas konsolidacji w sektorze finansowym naświecie. Szczególnie dobrze widać te procesy w bankowości, ponieważ opróczpodnoszenia konkurencyjności banków na rynku, konsolidacja kapitałów zwięk-sza bezpieczeństwo całego systemu.

Przebieg koncentracji władzy gospodarczej w bankowości odbiega od pra-widłowości obserwowanych w wytwórczości. Rozwojowi przemysłu towarzyszyzazwyczaj wydzielenie się z już istniejących firm samodzielnych podmiotówgospodarczych podejmujących bardziej wyspecjalizowaną działalność. Wyjąt-kiem od tej zasady jest sytuacja, kiedy wzrostowi rynku towarzyszy nie zmniej-szenie skali integracji pionowej, lecz nawet jej zwiększenie. Pojawia się onazazwyczaj, gdy rozwojowi rynku towarzyszy wysoka innowacyjność branży.W odniesieniu do rynku usług finansowych można zaobserwować początki wy-odrębniania się firm wyspecjalizowanych m.in. w automatyzowaniu czynnościback-office, emisji kart kredytowych i publicznego obrotu papierami wartościo-wymi. Jednak nadal, w różnych dziedzinach bankowości, tam gdzie występująproblemy z pozyskaniem informacji, nie dochodzi do dekoncentracji działalno-ści banku. W tym przypadku koszty transakcyjne są tak wysokie, że banki pra-gną tego typu czynności zachować wewnątrz struktur13.

Proces konsolidacyjny zmierzający do utworzenia globalnych banków uni-wersalnych widoczny jest najlepiej w Europie Zachodniej, gdzie tradycyjnebanki komercyjne chcąc oferować nowe produkty kupują renomowane bankihandlowe i inwestycyjne. Coraz częściej również można spotkać się z fuzjami

12 M. Korzeniowski, Konsolidacja w sektorze finansowym, „Home & Market” 1999, nr 2,s. 25.

13 B.W. Wielard, Economic Change and Industry Structure. The Example of Banking, „JITE”1993, nr 4, s. 673–679, cyt. za: J.K. Solarz, Rozwój systemów bankowych, Zarządzanie i Finanse,Warszawa 1996, s. 94.


banków. Wynikiem połączeń jest wzrost koncentracji w sektorze bankowym wewszystkich krajach wysokorozwiniętych (zob. tabela 1).

Tabela 1Wiodące banki na świecie powstałe w wyniku połączeń po 1994 r.

Bank Pozycja w świecie Kapitał(w mln USD)

Aktywa(w mln USD)

Bank of Tokyo Mitshubishi 12 24 323 647 781Chase Manhatan Corp 14 21 095 336 099Swiss Bank Corp/SG Warburg 28 10 264 267 339Dresdner Bank/Kleinwort Benson 29 19 325 355 605First Chicago/NBD Bancorp 30 19 318 104 619

Źródło: The Banker Top 1000, cyt. za: R. Zduńczyk, A. Kazimierczak, Międzynarodowe doświad-czenia w sferze konsolidacji finansowych, „Bankier” 1998 (numer specjalny), s. 8.

Proces globalizacji nasilił zjawisko koncentracji kapitału w sektorze finan-sowym jako odpowiedź na głębokie przeobrażenia struktury rynków finanso-wych. Zjawisko koncentracji kapitału przebiega na dwóch podstawowych płasz-czyznach:

– konsolidacji banków komercyjnych, prowadzącej do ich kapitałowegowzmocnienia i podniesienia pozycji konkurencyjnej w stosunku do coraz szyb-ciej rozwijającego się rynku kapitałowego,

– konsolidacji banków komercyjnych z instytucjami rynku kapitałowego,takimi jak banki inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe czy fundusze eme-rytalne – prowadzącej do powstania grup finansowych lub holdingów finanso-wych.

W efekcie tych zjawisk czynności bankowe w coraz większym stopniu sta-ją się częścią większego rynku usług finansowych. Funkcje instytucji banko-wych przejmowane są przez inne instytucje zajmujące się pośrednictwemfinansowym: firmy ubezpieczeniowe, budowlane kasy oszczędnościowe, orga-nizacje kart kredytowych czy też spółki lokacyjne i finansowe. Usługi para-bankowe stają się także częścią działalności przemysłowych spółek holdingo-wych oraz przedsiębiorstw handlowych, zwłaszcza domów towarowych i wy-syłkowych.

Pierwsze procesy konsolidacyjne pojawiły się w krajach stosujących modelfinansowy oparty na rynkach kapitałowych (model anglo-amerykański). Wynikato stąd, że w gospodarkach tych banki narażone były na silną konkurencję zestrony instytucji rynku kapitałowego i szukały możliwości redukcji kosztówstałych, zwiększenia skali działania, wzmocnienia swojej pozycji kapitałowej,


zdobycia nowych klientów oraz wzbogacenia palety oferowanych produktów14.Na falę fuzji i przejęć w sektorze bankowym wpłynęła również deregulacja ryn-ków finansowych, co nie pozostało bez wpływu na ich ogólną efektywność.

Konsolidacja banków odzwierciedla zjawiska charakterystyczne dla całegosektora finansowego. Procesy te są widoczne wśród instytucji ubezpieczenio-wych, funduszy inwestycyjnych czy przedsiębiorstw leasingowych.

Rozmiary zjawiska, powszechny i permanentny charakter stwarzają potrzebęuważnego śledzenia dokonywanych operacji połączeń. Szczególnie jeśli weźmiesię pod uwagę, że procesom konsolidacji towarzyszy przeważnie dość wysokikoszt operacji, wynikający z przeprowadzanych zmian organizacyjnych i ka-drowych, zmian technicznych, odpraw dla zwalnianych załóg (procesom konso-lidacji często towarzyszą redukcje zatrudnienia, gdyż w większych bankachopłaca się automatyzacja wielu czynności wykonywanych dotąd manualnie),przystosowań zespołu pracowniczego do nowych rozwiązań. W wielu przypad-kach dokonywane zmiany powodują w łączonych jednostkach przejściowe po-gorszenie wyników finansowych, niekiedy przez parę lat. Ponoszone kosztytraktuje się jednak jako nakłady na modernizację, prowadzące w efekcie do po-lepszenia wyników działalności. W poszczególnych przypadkach mogą jednakwystąpić niekorzystne zjawiska, wiążące się np. z powstaniem dodatkowychjednostek organizacyjnych, mających ułatwić zarządzanie powiększoną instytu-cją. Jeśli jednostki te są nadmiernie rozbudowane, może to spowodować trwaływzrost kosztów administracyjnych, a nawet zmniejszyć sprawność działania naszczeblu zarządzania całym połączonym organizmem wskutek wydłużenia drogiprzebiegu informacji i decyzji oraz powstania zbiurokratyzowanych procedur15.

14 Przykładowo, w USA w latach 70. minionego stulecia liczba banków komercyjnych spadłaz 15 tys. do 9 tys. System banków komercyjnych w tym kraju tradycyjnie zdominowany był przezduże banki stanowe. Jednak dotychczasowe regulacje nie sprzyjały otwieraniu dużej liczby od-działów. Dzięki ostatnim zmianom (w drugiej połowie 1996 r.) Federal Reserve podjęło decyzjęo zniesieniu wielu ograniczeń nałożonych na banki przez słynny Glass-Stegall Act. Został on za-stąpiony przez Financial Services Modernization Act. Poszerzono zakres działalności banków ko-mercyjnych m.in. o usługi maklerskie, dzięki czemu usługi maklerskie i bankowe nie są już odsiebie oddzielone. Duże banki zaczęły zyskiwać szerszą geograficzną reprezentację, często po-przez przejęcia mniejszych banków z ich siecią oddziałów. Koniec lat 90. ubiegłego wieku okazałsię okresem wzmożonych przejęć w systemie bankowym USA. Najczęstszym typem przejęć byłaoperacja mająca na celu rozszerzenie wachlarza produktów i usług oferowanych przez banki ko-mercyjne. Dlatego też coraz częściej celem takich działań stają się banki inwestycyjne. W wynikufali konsolidacji amerykański system bankowy powoli przekształca się z systemu z dużą liczbąmałych banków w system z małą liczbą dużych banków dominujących na rynku regionalnym,krajowym, a nawet międzynarodowym. Co ważniejsze, banki, które są liderami tego procesu, sąnie tylko duże, ale zyskowniejsze. Rosną zarobki i zapotrzebowanie na specjalistów w wąskichdziedzinach, jak np. handel derywatami.

15 B. Kosiński, Konsolidacja kapitałowa w sektorze bankowym, „Bank i Kredyt” 2000, nr 10,s. 1.


Rozwiązanie problemu zarządzania nowym, większym podmiotem wymaga za-trudnienia większej liczby osób na stanowiskach kierowniczych, co z kolei, pozazwiększeniem kosztów, powoduje także możliwość powstania opóźnień w po-dejmowaniu decyzji oraz utrudnień w zarządzaniu podmiotem16. Powiększeniekadry kierowniczej nie oznacza jednak, że nowy, większy podmiot zwiększy za-trudnienie. Zmianom oraz reorganizacji towarzyszą zazwyczaj liczne zwolnieniana wielu stanowiskach pracy. Zwolnienia mogą być wynikiem racjonalizacji za-trudnienia i podnoszenia wydajności pracy. Wówczas połączony i lepiej zorgani-zowany bank decyduje się na wykonanie planowanych zadań przy pomocymniejszego, ale bardziej wykwalifikowanego zespołu. Często jednak powodemzwolnień są dążenia silniejszego uczestnika operacji konsolidacyjnej do obsa-dzenia stanowisk kierowniczych osobami, do których mają największe zaufanie,oraz usunięcia części załogi jednostek przyłączonych.

Zmiany kadrowe są powodem, dla którego projekty połączeń bywają czasemkwestionowane, a nawet zwalczane przez liczne środowiska: członków kierow-nictw zagrożonych utratą stanowisk, pracowników obawiających się grupowychzwolnień. Siła protestów pracowniczych może nawet uniemożliwić sfinalizowa-nie rozpoczętego procesu. Przykładem może być przypadek w Niemczech, gdziew 2001 r. miał powstać największy bank świata (jak podawała niemiecka prasa).Połączyć się miały dwa niemieckie banki – Deutsche Bank i Dresdner Bank,które miały funkcjonować pod wspólną nazwą „Deutsche Bank – Bank Dorad-czy”, jako równoprawni partnerzy w ramach jednego koncernu finansowego.Łączna suma bilansowa ok. 1,3 bln euro stawiała przyszły bank na pierwszymmiejscu pod względem wielkości17. Perspektywa redukcji zatrudnienia wywołałajednak sprzeciw ze strony zagrożonych utratą miejsc pracy pracowników łączą-cych się gigantów, co w efekcie spowodowało, że do fuzji nie doszło.

Ponadto należy zwrócić uwagę, że w wyniku przeprowadzonych połączeńmogą pojawić się antagonizmy między grupami pracowników, którzy wcześniejpracowali w różnych jednostkach; utrudnia to integrację zespołu i pogarszawspółpracę między komórkami organizacyjnymi. Są to niewątpliwie kosztykonsolidacji.

Nie ulega jednak wątpliwości, że sam fakt występowania kosztów, trudnościi ograniczeń nie przekreśla potencjalnych korzyści związanych z konsolidacją i niewpływa na zahamowanie procesów konsolidacyjnych18.

16 Por. W.L. Jaworski, Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej, Poltext, Warszawa 1997,s. 89.

17 Por. Z. Madej, Bank nad bankami, „Dziennik Zachodni” z 10.03.2000, s. 2.18 B. Kosiński, op. cit., s. 2.


3. Proces konsolidacji bankowości w Polsce

Konsolidacja w polskim sektorze bankowym przebiega na ogół z innychpowodów niż ta, z którą można się spotkać w systemach gospodarek rynkowych.Jako główne jej przyczyny należy wymienić: niski poziom funduszy własnychuniemożliwiający stawianie czoła zagranicznym konkurentom, jak i wymaga-niom gospodarki rynkowej, brak dostatecznie rozwiniętej sieci instytucji banko-wych, niedostateczną wielkość jednostek banków w stosunku do potrzeb finan-sowania koniecznych wydatków na rozwój technologii bankowej.

W Polsce nie ma banku uniwersalnego o zasięgu ogólnokrajowym (PKO BP,największy pod względem liczby oddziałów bank w Polsce, jest obecny w całymkraju, lecz profil jego działalności ma charakter kasy oszczędnościowo-pożycz-kowej).

Oczekuje się, że proces konsolidacyjny zmieni obecną strukturę sektorabankowego. Wśród bankowców pojawiają się opinie, że liczba banków działają-cych w Polsce powinna ulec redukcji o ponad połowę w ciągu dziesięciu lat.Rezultatem końcowym konsolidacji polskich banków będzie powstanie kilkubanków uniwersalnych o zasięgu ogólnopolskim, posiadających dobrze rozbu-dowaną sieć oddziałów i bankomatów19.

Przyczyny konsolidacji polskiego sektora bankowego można podzielić nawewnętrzne, wynikające z osiągniętego poziomu rozwoju systemu finansowegoi wyzwań przyszłości, oraz zewnętrzne, wynikające z transformacji polskiej go-spodarki, jej otwarcia na zagraniczną konkurencję i coraz lepszego funkcjono-wania wolnego rynku. Również przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wy-musza specjalne działania przygotowawcze polskich banków do funkcjonowaniaw ramach jednolitego rynku na obszarze krajów członkowskich. Ma to zasadni-cze znaczenie dla małych i średnich banków komercyjnych, które samodzielnienie będą mogły stawić czoła nasilającej się konkurencji. Dla największychz kolei pojawi się konieczność niezwłocznego dostosowania jakości i ceny swo-ich usług do konkurencji międzynarodowej.

Jednym ze sposobów zapewnienia wzrostu konkurencyjności jest wzrostudziału w rynku, realizowany za pomocą przejmowania i łączenia się z innymibankami20.

Lata 90. XX w. to okres głębokich przemian gospodarczych w Polsce, tookres prywatyzacji. W przypadku sektora bankowego jest ona wyjątkowo waż-nym elementem transformacji, umożliwiającym jego wzmocnienie. Prywatyza-

19 O. Kowalewski, Konsolidacja banków w świecie i w Polsce – studia przypadków, „Materia-ły i Studia”, zeszyt nr 79, Narodowy Bank Polski, Warszawa 1998, s. 54.

20 S. Lachowski, Fuzje, przejęcia i alianse po polsku, „Bank” 1998, nr 2, s. 49.


cja sprzyja dokapitalizowaniu szczególnie małych banków, których w Polsce jestbardzo dużo, lepszemu zarządzaniu, a także konsolidacji w celu stworzenia ban-ków będących w stanie konkurować z bankami zagranicznymi21. Można w związ-ku z tym stwierdzić, że kluczem do wzrostu efektywności i siły polskich bankówjest prywatyzacja i konkurencja oraz stworzenie mechanizmów stymulującychwzrost kapitałów, również w wyniku przejęć i fuzji22.

Prywatyzacja sektora bankowego musi mieć jednak pierwszeństwo przedprocesami koncentracji kapitału w ramach sektora oraz przed kapitałowym za-angażowaniem banków w innych segmentach rynku finansowego. Wynika toz ryzyka, jakie wywoływane jest przez procesy fuzji i przejęć przy braku stabil-nej struktury własnościowej oraz niedostatecznych środkach kapitałowych. Po-ziom kapitałochłonności tych procesów oraz ryzyko integracyjne powodują, żeskuteczność tych procesów warunkowana jest możliwością powiększenia kapita-łu ze źródeł zewnętrznych, w tym zwłaszcza relatywnie łatwym dostępem domiędzynarodowych rynków finansowych. Istotne jest również posiadanie odpo-wiedniego know-how w tym zakresie. Dlatego podstawowym kluczem do wzro-stu efektywności i siły polskich banków jest ich prywatyzacja z kontrolowanymudziałem banków zagranicznych. Banki te będą miały istotny wpływ na kierunkirozwoju sektora bankowego i miejsce tego sektora w warunkach globalizacjirynków finansowych23.

Konsolidacja banków to proces, który wywołuje na rynku dużo emocji. Za-interesowane są nią nie tylko instytucje rynku finansowego, ale również Mini-sterstwo Finansów i Narodowy Bank Polski (NBP), choć oczekiwania każdej zestron są nieco inne. Ministerstwo Finansów opowiada się za łączeniem i późniejprywatyzacją, NBP chce, żeby banki silniejsze przejmowały słabsze, same bankizainteresowane są konsolidacją, pod warunkiem, że uzyskają z tego tytułu przy-wileje podatkowe24.

Konsolidacja z punktu widzenia NBP jest dziś niezbędna, jednak należy do-brze rozpoznać zagrożenia, jakie może ze sobą nieść. Konsolidacja nie powinnabyć prostym zabiegiem organizacyjnym, lecz powinna powodować powstanienowych produktów i wiązać się z nową jakością. Wtedy zadowoli wszystkich.Według NBP, konsolidacja musi być narzędziem realizacji pewnego programu.Dlatego też, jak podkreślała wielokrotnie H. Gronkiewicz-Waltz, trzeba miećwizję systemu bankowego, skonkretyzować cel, określić program – konsolidacjąnatomiast posłużyć się jako jednym z narzędzi.

21 Por. W.L. Jaworski, Współczesny bank, op. cit., s. 79.22 Zob. L. Pawłowicz, Scenariusze konsolidacji, „Bank” 1996, nr 2 (dodatek), s. 15.23 Por. J. Zaręba, Globalizacja rynków finansowych a strategia banków w Polsce, Zeszyty

PBR-Case, nr 38, Warszawa 1998, s. 28.24 K. Olechowska, Konsolidacyjne oczekiwania, „Bank” 1995, nr 2, s. 7.


Rozwój silnego, zróżnicowanego i efektywnego systemu finansowego po-przez demonopolizację rynku usług finansowych oraz konsolidację i podnosze-nie kapitalizacji podmiotów finansowych (banków, towarzystw ubezpieczenio-wych) jest jednym z nadrzędnych celów działań rządu określonych w programiepolityki gospodarczej i społecznej „Strategia dla Polski”.

Polski system finansowy musi być, ze względu na żywotny interes narodo-wy, konkurencyjny wobec zagranicznych instytucji finansowych w związkuz koniecznością pełnej liberalizacji obrotów usługami.

W Układzie Europejskim Polska zobowiązała się do dostosowania swoichprzepisów prawnych z zakresu usług finansowych do regulacji Unii Europejskiej(art. 69 i art. 83). W tym kontekście za główne zagrożenie rozwoju systemu fi-nansowego „Strategia dla Polski” uznaje:

– nieumiejętną realizację konsolidacji sektora bankowego i ubezpieczenio-wego, niewyzwalającą wzrostu jego sprawności, efektywności, konkurencyjno-ści i prowzrostowej orientacji,

– utratę kontroli nad ekspansją podmiotów zagranicznych (wspartą ich siłąkapitałową oraz przewagą technologiczną) i – co się z tym wiąże – wprowadze-nie licznych istotnych instrumentów polityki gospodarczej poza granice kraju,

– niedostatek kapitałów krajowych25.Podnoszenie kapitalizacji banków i ich konsolidacja wiąże się z zamierze-

niami rządu do większego wykorzystania banków krajowych do zarządzaniamieniem państwowym, prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz ich sa-nacji ekonomiczno-finansowej.

Pilność konsolidacji sektora bankowego dotyczy w szczególności tego jegosegmentu, w którym zaangażowany jest kapitałowo skarb państwa. Szybka kon-solidacja sektora bankowego (według propozycji rządu) poprzez stworzeniedwóch lub więcej silnych, sprawnych i efektywnych struktur zarządczych, kieru-jących się rynkowymi regułami działania, przyczyniłoby się w znacznym stop-niu do poprawy zarządzania mieniem skarbu państwa zaangażowanym kapita-łowo w tym sektorze.

Konsolidacja, żeby spełniła pokładane w niej oczekiwania, powinna byćprzeprowadzana w warunkach zainteresowania nią samych banków, tj. zarządu,pracowników i przy ich aktywnym udziale, co byłoby okolicznością sprzyjającąpowodzeniu takiego przedsięwzięcia. Dla zapewnienia sukcesu procesu konsoli-dacji istotne jest zagwarantowanie dobrowolności decyzji o udziale w nim po-szczególnych banków i wykluczenie presji administracyjnej, ponieważ odgórnakonsolidacja wiąże się z ryzykiem, którego elementy można by zestawić nastę-pująco:

25 R. Poliński, Zasady konsolidacji sektora bankowego w Polsce, „Bank” 1996, nr 8, s. 10.


– ryzyko ulegania presji politycznej i wymuszania na bankach decyzji nie-wynikających z przesłanek ekonomicznych,

– ryzyko konsolidacji „nieprzyjaznej”, trudności natury bilansowej, kadro-wej, organizacyjnej (i wiążące się z tym kwestie kompetencji urzędników zarzą-dzających),

– ryzyko błędnych przesłanek, na których decydenci opierać będą szczegó-łowe decyzje konsolidacyjne26.

Odrzucenie administracyjnej formy konsolidacji, za czym opowiada się wielubankowców, nie musi i nie powinno być traktowane jako sugestia przyjęciaprzez rząd i NBP pozycji biernego obserwatora biegu zdarzeń. Aktywność in-stytucji państwowych powinna się jednak koncentrować na tworzeniu warun-ków, w których banki byłyby zainteresowane samodzielnym podejmowaniemdecyzji o sojuszach strategicznych i operacyjnych, realizacji wspólnych przed-sięwzięć i tworzeniu grup bankowych.

4. Holdingi finansowe – pozycja i wpływna funkcjonowanie rynków finansowych

Proces liberalizacji rynków finansowych oraz rewolucja technologiczna lat80. XX w. spowodowały falę fuzji w poszukiwaniu korzyści skali i zakresu przyświadczeniu usług finansowych. Banki wkroczyły również do sektora ubezpie-czeniowego. Szybki rozwój holdingów finansowych jest więc wynikiem zmianycharakteru konkurencji na rynkach finansowych i stanowi odpowiedź na ich li-beralizację, deregulację oraz globalizację. W nowych warunkach działalnościsilniej ujawniły się wspólne funkcje instytucji finansowych wobec podmiotówgospodarczych, niż ich historyczne lub prawne odmienności. Proces zacieraniatożsamości poszczególnych instytucji finansowych uległ nasileniu w ostatniej de-kadzie.

Pojawienie się holdingów finansowych jako powszechnie stosowanej formyorganizacji instytucji finansowych było wywołane wstrząsami, jakim podlegałagospodarka światowa w związku z gwałtownym wzrostem cen ropy naftowej27.Innymi czynnikami, które wzmagały tendencje do rozszerzania prowadzonejdziałalności przez banki, był rozwój automatyzacji i informatyki bankowej, po-zbawiający duże banki ich przewagi konkurencyjnej. W odpowiedzi na za-ostrzenie konkurencji na rynku duże banki przekształciły się w holdingi finan-sowe mogące działać jednakowo sprawnie w skali lokalnej i globalnej oraz

26 Por. A. Kantecki, Konsolidacja i prywatyzacja sektora bankowego, „Bank” 1996, nr 6, s. 25.27 J.K. Solarz, Rozwój..., op. cit., s. 95.


w ramach bankowości detalicznej lub specjalistycznej28. Holdingi finansowe niesą modą na organizację rynków finansowych, lecz wynikają ze zmian charakterukonkurencji na tych rynkach, a więc jej zaostrzenia oraz przejścia od konkuren-cji cenowej do konkurencji innowacjami29.

W poszukiwaniu nowych źródeł przychodów banki podejmują działalnośćna rynku usług ubezpieczeniowych, powierniczo-kapitałowych, hipotecznychi parabankowych. W wyniku podejmowania współpracy z towarzystwami ubez-pieczeniowymi tworzą się alianse strategiczne.

Alianse strategiczne w sektorze finansowym dotyczą przeważnie współpracymiędzybankowej oraz pomiędzy bankami a towarzystwami ubezpieczeniowymi.Tego rodzaju związki mogą zachodzić pomiędzy aktualnymi lub potencjalnymikonkurentami na rynku krajowym (alianse krajowe) oraz międzynarodowym(alianse międzynarodowe). Podjęcie współpracy w formie aliansu strategicznegomoże skutkować wzajemnym lub jednostronnym objęciem niewielkiego pakietuakcji partnera. Wartość transakcji tego typu z końcem lat 90. minionego wiekuprzekroczyła 3,4 bln USD w skali świata30.

Wzrost konkurencji w sektorze finansowym oraz wysoki potencjał polskiegorynku ubezpieczeniowego przyczynia się obecnie do szybkiego rozwoju grupbankowo-ubezpieczeniowych na terenie Polski. W 1993 r. bezpośredni i pośred-ni udział sektora bankowego w ubezpieczeniach szacowany był na ok. 6–10%łącznego kapitału akcyjnego spółek31. W końcu 1997 r. już ponad jedna trzeciafirm ubezpieczeniowych miała bankowego partnera32.

Spośród 9 banków komercyjnych wydzielonych w 1989 r. z NBP, 8 znalazłow ten sposób partnerów, którzy zobowiązali się do pomocy w unowocześnianiuorganizacji i sposobu działania polskich banków w najważniejszych obszarach.Jednym z głównych celów tego przedsięwzięcia było umożliwienie zagranicz-nym partnerom bliższego poznania polskich banków i polskiego rynku finanso-wego, tak aby stworzyć dogodne warunki do współpracy kapitałowej w przy-szłości33.

28 Ibidem, s. 94.29 J.K. Solarz, Wyzwania stojące przed polskim systemem bankowym u progu XXI wieku

[w:] Bankowość na świecie i w Polsce, pod red. L. Oręziak, Instytut Naukowo-WydawniczyOlympus, Warszawa 2001, s. 286.

30 Por. Globalizacja i globofobia, „Nowe Życie Gospodarcze” z 8.02.2000, s. 28.31 E. Wierzbicka, Powiązania sektora ubezpieczeniowego z sektorem bankowym, Instytut

Finansów, Warszawa 1995, s. 23.32 O. Kowalewski, Grupy bankowo-ubezpieczeniowe: strategie tworzenia, efektywność, „Ma-

teriały i Studia”, zeszyt nr 95, Narodowy Bank Polski, Warszawa 1999, s. 93.33 Por. S. Lachowski, Fuzje..., op. cit., s. 3.


Wiele banków jest współzałożycielami lub czasami jedynymi właścicielamipowszechnych towarzystw emerytalnych (PTE)34. Zaangażowanie banków w two-rzenie PTE obrazuje tabela 2.

Tabela 2Udział banków w kapitale powszechnych towarzystw emerytalnych w 2002 r.

Nazwa PTE Akcjonariusze – banki (udział w %)PTE BIG Banku Gdańskiego SAPTE Dom SACommercial Union PTE BPH CU WBK SAEpoka PTE SAPTE Kredyt BankuNationale-Nederlanden Polska SAPekao/Alliance PTE SAPKO/Handlowy PTE SAPTE Polsat SAPTE PBK SAPTE Skarbiec Emerytura SA

BIG Bank Gdański SA (55)Citibank Poland SA (50)BPH SA (10), WBK SA (10)BOŚ SA (40,2), BGK SA (10)Kredyt Bank SA (98)BSK SA (20)Pekao SA (51)PKO BP SA (50), BH SA (50)Invest Bank (21)PBK SA (56), GBG SA (3)BRE Bank SA (75)

Źródło: M. Gołajewska, M. Józefowska, Banki komercyjne [w:] Bankowość na świecie i w Polsce,pod red. L. Oręziak, Instytut Naukowo-Wydawniczy Olympus, Warszawa 2001, s. 250.

Warto zwrócić uwagę, że spośród 21 działających w Polsce PTE, 11 jest po-wiązanych kapitałowo z bankami. Najważniejsze powiązania zakładów ubezpie-czeniowych z bankami prezentuje tabela 3. Na podstawie zestawionych w niejdanych można zauważyć, że w Polsce przy tworzeniu grup bankowo-ubezpie-czeniowych dominuje strategia aliansu. W większości przypadków partnerempolskich instytucji bankowych jest zachodnie towarzystwo ubezpieczeniowe.

Warto również wspomnieć, że przeprowadzona w 1999 r. reforma systemuubezpieczeń społecznych ma bardzo duży wpływ na sektor finansowy w Polsce.W wyniku reformy proces konwergencji sektora bankowego i ubezpieczeniowe-go ulega nasileniu. Jest to efektem współpracy instytucji bankowych i zakładówubezpieczeniowych w ramach II filaru systemu emerytalno-rentowego. Z punktuwidzenia instytucji bankowej może ona odgrywać dwie role:

1) instytucji zarządzającej aktywami w sposób czynny,2) instytucji zajmującej się obsługą rozliczeń w ramach utworzonych fundu-

szy – w tym przypadku bank spełnia rolę podmiotu biernego.

34 M. Gołajewska, M. Józefowska, Banki komercyjne [w:] Bankowość na świecie i w Polsce,op. cit., s. 249.


Tabela 3Udział wybranych banków w zakładach ubezpieczeniowych w 2000 r.

Zakład ubezpieczeniowy Udziałowiec Udział (w %)TU Allianz BGŻ Polska BGŻ 49,0BTUiR Heros Grupa Pekao SA 40,5TU Azur Życie BIG Bank Gdański 10,7BTUiR HerosLife Kredyt Bank PBI 95,5TU Commercial Union na Życie WBK 10,0TU Zurich Handlowy Życie Bank Handlowy 50,0Alte Leipziger Herstia BRE 41,0TU Energoasekuracja Bank Energetyki 13,0

Źródło: opracowanie własne.

W celu oferowania usług w sposób czynny instytucje bankowe i towarzy-stwa ubezpieczeniowe łączą obecnie swoje siły i tworzą wspólne PTE zarządza-jące otwartymi funduszami emerytalnymi. Wśród 19 zarejestrowanych PTE,w 13 przypadkach odnajdujemy udział banku, a 11 powstało w wyniku współ-pracy zakładu ubezpieczeniowego z instytucją bankową35.

Wejście instytucji bankowych do sektora ubezpieczeń emerytalnych spowo-duje w dłuższym czasie wzrost konkurencji pomiędzy sektorem bankowymi ubezpieczeniowym. Można oczekiwać, że wraz ze zdobywaniem doświadczeńprzez banki z zakresu ubezpieczeń emerytalnych będą one rozszerzać swojądziałalność o nowe produkty i usługi.

Analizując tendencje przemian na międzynarodowych rynkach finansowych,można dojść do wniosku, że holdingi finansowe stanowią naturalną odpowiedźschyłkowych rynków finansowych (ubezpieczeń na życie oraz bankowości de-pozytowo-kredytowej) na wyzwania wynikające z gwałtownego zaostrzeniakonkurencji na rynku usług finansowych. Cechą charakterystyczną tego rodzajustruktury są: wspólne strategie całego zespołu i podejmowane centralnie decyzjew sprawach obsady stanowisk kierowniczych oraz polityki kadrowej. Bankipodporządkowane zachowują prawną samodzielność, działają pod dotychczaso-wą firmą, uzupełnianą elementem wskazującym na przynależność do zespołu,ogłaszają własne bilanse, oprócz których sporządzany jest bilans skonsolidowa-ny całej utworzonej w ten sposób struktury. Zasadą podstawową, na której opie-ra się jej funkcjonowanie, jest współodpowiedzialność wszystkich członków za

35 Zob. O. Kowalewski, Grupy bankowo-ubezpieczeniowe..., op. cit., s. 95.


zobowiązania każdego z nich i współdziałanie w rozwiązywaniu powstającychproblemów.

Najogólniej ujmując, o holdingu bankowym mówimy w tych przypadkach,w których jednostką dominującą jest spółka holdingowa nieprowadząca działal-ności bankowej. Zarządza ona pakietami akcji jednostek podporządkowanychi w miarę potrzeby emituje – w imieniu całej struktury – papiery dłużne.

Przez bankową grupę kapitałową rozumie się najczęściej zespół złożonyz banku dominującego (posiadacza kluczowych pakietów akcji) oraz bankówpodporządkowanych. Szczególnym typem grup bankowych są konglomeratyfinansowe. W skład tego rodzaju grup wchodzą, obok banków depozytowo--kredytowych, również banki inwestycyjne (dokonujące lokat i innych operacjina rynku kapitałowym) oraz instytucje ubezpieczeniowe. Banki należące dokonglomeratu są w stanie oferować swoim klientom niemal pełny wybór pro-duktów finansowych i zaspokajać różne zapotrzebowanie na te produkty. Jest too tyle istotne, że we współczesnym systemie finansowym powstaje konkurencjamiędzy poszczególnymi jego segmentami: część zasobów pieniężnych lokowanajest nie w postaci depozytów bankowych, ale w formie zakupu papierów warto-ściowych lub długoterminowych polis ubezpieczeniowych. Oferowanie wszyst-kich tych produktów przez jedną instytucję daje większe szanse na rozszerzeniezakresu współpracy z posiadaną klientelą i silniejsze związanie jej ze sprzedają-cym produkty. Jest to zatem operacja konsolidacyjna połączona z rozszerzeniemzakresu działania, przynosząca (oprócz wspomnianych wcześniej ogólnychefektów skali) dodatkowe korzyści marketingowe. Należy zauważyć, że po-wstającym w krajach zachodnich konglomeratom finansowym przypisuje sięcoraz większe znaczenie. Pojawiają się opinie, że w stosunkowo bliskiej przy-szłości mogą się one stać dominującą formą organizacyjną w systemie finanso-wym, co wywołuje również ożywione dyskusje w różnych kręgach politycz-nych36. Mimo że stanowią one formę narodowego protekcjonizmu, to znajdująsię pod presją krytyki polityków najróżniejszych orientacji. Politycy powiązaniz ośrodkami wiejskimi i małomiasteczkowymi zarzucają holdingom finansowymnadmierną koncentrację władzy. Politycy powiązani z wielkimi korporacjamiwielonarodowymi zarzucają holdingom finansowym, że jest to instrument obro-ny przed pełną liberalizacją rynków finansowych, który stanowi ich pozataryfo-we ograniczenie w dostępie do rynku krajowego.

Równolegle powstanie holdingów finansowych rodzi obawy natury etycznej.Czy naturalny konflikt interesów między usługodawcą a usługobiorcą nie zosta-nie w nich rozwiązany kosztem tego ostatniego? Czy świadomie lub nieświado-mie klient nie będzie wprowadzony w błąd i nakłaniany do postępowaniasprzecznego z jego interesem, gdyż stale będzie się poruszał w kręgu oferty tego

36 B. Kosiński, op. cit., s. 8–10.


samego holdingu finansowego? Zapewnienia, że działy badawcze i maklerzy sąodseparowani od obsługi zamożnych klientów, wydają się niewystarczające.Głosy niepokoju o etykę zawodową w ramach holdingów finansowych stale siępowtarzają, tworząc nieprzychylną atmosferę dla ich rozwoju.

W USA przeważył pogląd, że łączenie działalności bankowej z ubezpiecze-niową dobrze służy wzmocnieniu stabilności federacyjnego systemu finansowe-go. Ustawa o holdingach bankowych z 1956 r. dopuszczała łączenie działalnościbankowej z hurtową działalnością w zakresie sprzedaży polis ubezpieczenio-wych zdrowotnych, komunikacyjnych i dożyciowych w dominującej bankowejspółce akcyjnej. Pod wpływem europejskich banków działających w USA i nara-stającej konkurencji w latach następnych znoszono ograniczenia we wchodzeniubanków w działalność ubezpieczeniową. „Regulacja Y” z 1978 r. zrównywałapozycję konkurencyjną zagranicznych i rodzimych holdingów finansowych37.Erozja narzuconego w 1936 r. rozdziału pomiędzy bankowością depozytowo--kredytową a działalnością maklerską banków oraz działalnością w dziedzinieubezpieczeń spowodowała, że polityczny parasol nad małymi bankami lokalny-mi okazał się nieskuteczny. Rynkowa tendencja do koncentracji kapitału finan-sowego okazała się silniejsza od politycznego wyrachowania. Dziś ponad 4 tys.banków prowadzi marketingową działalność na rzecz sprzedaży produktówubezpieczeniowych w 27 stanach.

Można powiedzieć, że bankowość amerykańska wkroczyła w okres szerokozakrojonej konsolidacji oraz kształtowania zrębów holdingów finansowych.W wyniku precedensowego wyroku Sądu Najwyższego holdingi bankowewkroczyły w dziedzinę ubezpieczeń na życie, sprzedaży polis samochodowychi ubezpieczeń mieszkań. Prezydent Clinton podpisał w listopadzie 1999 r. usta-wę znoszącą rozdział banków i ubezpieczeń oraz biur maklerskich.

Analogiczny proces można obserwować w Japonii, gdzie banki mogą pro-wadzić działalność ubezpieczeniową w ramach holdingów, przy zachowaniu od-rębności prawnej przez towarzystwa ubezpieczeniowe.

Badanie empiryczne przeprowadzone na próbie 50 holdingów finansowychdziałających na początku lat 90. minionego stulecia w Wielkiej Brytanii, Wło-szech, Niemczech, Holandii, Francji, Hiszpanii pokazało, że:

– wspólny marketing wystąpił w 66% przypadków,– wspólne kanały dystrybucji zostały wykorzystane w 58% przypadków,– wspólne zaplecze obsługiwało działalność bankową i ubezpieczeniową

w 54% przypadków,– wspólnie administrowano nieruchomościami i majątkiem w 73% przy-

padków38.

37 J.K. Solarz, Wyzwania..., op. cit., s. 280.38 Ibidem, s. 283.


Wśród przyczyn sukcesu bancassurance wymienia się przede wszystkim:– dobrą reputację banków wśród klientów oraz aktualne bazy danych o nich

w tych bankach,– dużą skuteczność kontaktów telefonicznych i zawieranie umów na odle-

głość (ok. 25–35% tego typu kontaktów zmienia się w polisy; w przypadku kon-taktów „twarz–twarz” tego typu sprzedaż udaje się w 50%),

– sprzedaż polis za pomocą banku jako czterokrotnie efektywniejszą niżpoprzez sieć agentów ubezpieczeniowych (pracownik bankowy sprzedaje prze-ciętnie 2,7 polisy tygodniowo),

– dysponowanie banków archiwami, z których mogą korzystać przy spraw-dzaniu wiarygodności deklaracji nabywcy polisy,

– brak rutyny utrudniającej efektywne wykorzystanie technologii informa-tycznej w ubezpieczeniach,

– obniżkę kosztów jednostkowych, dzięki centralizacji przetwarzania da-nych i administrowania realizacji umów ubezpieczeniowych,

– utratę tradycyjnych ubezpieczycieli (ok. 20–30% udziału w rynku) narzecz banków,

– niekonkurowanie cenowe banków z tradycyjnymi ubezpieczycielami (za-dowalanie się zyskami przy historycznie ukształtowanych cenach polis)39.

Badane holdingi finansowe uzyskały efekt synergii w wyniku połączeniadziałalności bankowej i ubezpieczeniowej dla tej samej grupy klientów. Stopieńintegracji wysiłków pozostał mimo to bardzo różny, co wskazuje, że brak jestjednego wzorca organizacji wewnętrznej i zarządzania holdingiem finansowym.

Zmierzch tradycyjnej działalności depozytowo-kredytowej skłania banki doposzukiwania mniej narażonych na ryzyko typów działalności oraz oferowanianowej gamy produktów opartej na sprzedaży polis ubezpieczeniowych, jedno-stek uczestnictwa w otwartych funduszach powierniczych oraz ubezpieczeńrentowych.

Należy jednak zwrócić uwagę, że zarówno korzyści skali, jak i zakres dzia-łania w dziedzinie produktów finansowych nie są jednoznaczne. Stwierdza sięwystąpienie efektu obniżki kosztów jednostkowych w miarę, jak zwiększa sięliczba standardowych operacji bankowych lub ubezpieczeniowych. Równieżprzetwarzanie danych na zapleczu banków oraz towarzystw ubezpieczeniowychcharakteryzują korzyści skali i zakresu działania. Wkrótce jednak pojawia sięnieefektywność wynikająca z faktu, że konglomerat finansowy przekroczył skalępozwalającą na jego sprawne zarządzanie40.

Władze nadzoru bankowego i ubezpieczeniowego obawiają się skumulowaniaryzyka po obu stronach skonsolidowanego sprawozdania finansowego holdingu

39 D. Harper, The issue of new distribution, Budapest 1995, s. 4.40 J.K. Solarz, Bank centralny wobec holdingów finansowych, „Bank i Kredyt” 1993, nr 12.


finansowego. W ramach zastoju lub kryzysu gospodarczego, kredytobiorcyi właściciele polis, ratując zakłóconą równowagę swoich finansów, podejmujądziałania w jednakowym stopniu niebezpieczne dla bankowego, jak i ubezpie-czeniowego segmentu holdingu. Ryzyko kredytowe i ryzyko towarzystw ubez-pieczeniowych potęgują się z dnia na dzień i mogą spowodować utratę płynnościfinansowej holdingu.

Podsumowanie

Współczesne systemy finansowe podlegają intensywnym przeobrażeniom,zmierzając w kierunku globalizacji. Wyrazem tego jest szukanie możliwościdziałania na rynkach międzynarodowych przez najbardziej prężne instytucje fi-nansowe, w tym banki uniwersalne, otwierające oddziały poza obszarem trady-cyjnie przez nie obsługiwanym. Ze względu na dynamikę zachodzących proce-sów w otoczeniu większość banków decyduje się na konsolidację. Proceskonsolidacyjny zmierzający do utworzenia globalnych banków uniwersalnychwidoczny jest najbardziej w Europie Zachodniej, gdzie tradycyjne banki komer-cyjne, chcąc oferować nowe produkty, kupują renomowane banki handlowei inwestycyjne. Coraz częściej można również spotkać się z fuzjami banków.Wynikiem ich połączeń jest wzrost koncentracji w sektorze bankowym wewszystkich krajach wysokorozwiniętych. Procesy te nie pozostają jednak bezznaczenia dla polskiego sektora bankowego. Również w Polsce procesy konso-lidacji zmieniają oblicze krajowego sektora bankowego. Zakłada się, że efektemkońcowym konsolidacji polskich banków będzie powstanie kilku banków uni-wersalnych o zasięgu ogólnopolskim, będących w stanie stawić czoła narastają-cej konkurencji.

Obok procesów konsolidacji we współczesnej bankowości coraz częściejdochodzi do konwergencji sektora bankowego i ubezpieczeniowego. Wynikiemzachodzącego procesu jest tworzenie grup bankowo-ubezpieczeniowych. Grupabankowo-ubezpieczeniowa to połączenie instytucji bankowej z instytucją ubez-pieczeniową w celu oferowania produktów bankowych i ubezpieczeniowych,w ramach istniejących struktur bankowych. W Polsce przy tworzeniu takichgrup dominuje strategia aliansu. W większości przypadków partnerem polskichinstytucji bankowych jest zachodnie towarzystwo ubezpieczeniowe. Jednakże,zgodnie z doświadczeniem europejskich instytucji bankowych, większość tychporozumień ma charakter krótkotrwały. Umożliwiają one jednak polskim instytu-cjom bankowym na zdobycie niezbędnego know-how w celu budowy własnejdziałalności ubezpieczeniowej w przyszłości. Zachodnim towarzystwom ubez-


pieczeniowym alians z polską instytucją daje natomiast dostęp do klientów i ka-nałów dystrybucyjnych w krótkim czasie.

Reforma ubezpieczeń społecznych w Polsce przyczyniła się w dużym stop-niu do przyśpieszenia procesu konwergencji sektora bankowego i ubezpiecze-niowego. Wraz z konsolidacją poszczególnych funduszy, w celu osiągnięcia od-powiedniej masy krytycznej, można również oczekiwać konsolidacji podmiotówfinansowych, w szczególności instytucji bankowych i towarzystw ubezpiecze-niowych.

Podsumowując należy wskazać, że grupy bankowo-ubezpieczeniowe są na-turalnym etapem procesu rozwoju sektora finansowego na świecie i w Polsce.Dla klientów powstanie grup bankowo-ubezpieczeniowych oznacza polepszeniedostępu do usług finansowych oraz spadek cen w wyniku zwiększonej konku-rencji. Natomiast dla instytucji z sektora finansowego zachodzący proces jestnastępnym krokiem w procesie konsolidacyjnym, zmierzającym do stworzeniaglobalnych instytucji o charakterze uniwersalnym.

Literatura

Bartlett C.A., Choshal S., What is a Global Manager, „Harvard Business Review” 1992, Septem-ber–October.

Dunaj B., Słownik współczesnego języka polskiego, Wilga, Warszawa 1996.Globalisierung der Weltwirtschaft. Zwischenbericht der Enquete, Kommission Sonderauflage für

politische Bildung, Bonn 2001.Globalizacja i globofobia, „Nowe Życie Gospodarcze” z 8.02.2000.Gołajewska M., Józefowska M., Banki komercyjne [w:] Bankowość na świecie i w Polsce, pod red.

L. Oręziak, Instytut Naukowo-Wydawniczy Olympus, Warszawa 2001.Harper D., The issue of new distribution, Budapest 1995.Iskra J., Moda na konsolidację, „Prawo i Gospodarka” 2001, nr 84.Jaworski W.L., Polskie banki w drodze do Unii Europejskiej, Poltext, Warszawa 1997.Jaworski W.L., Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998.Kantecki A., Konsolidacja i prywatyzacja sektora bankowego, „Bank” 1996, nr 6.Korzeniowski M., Konsolidacja w sektorze finansowym, „Home & Market” 1999, nr 2.Kosiński B., Konsolidacja kapitałowa w sektorze bankowym, „Bank i Kredyt” 2000, nr 10.Kowalewski O., Grupy bankowo-ubezpieczeniowe: strategie tworzenia, efektywność, „Materiały

i Studia”, zeszyt nr 95, Narodowy Bank Polski, Warszawa 1999.Kowalewski O., Konsolidacja banków w świecie i w Polsce – studia przypadków, „Materiały

i Studia”, zeszyt nr 79, Narodowy Bank Polski, Warszawa 1998.Lachowski S., Fuzje, przejęcia i alianse po polsku, „Bank” 1998, nr 2.Lachowski S., Niezwykłe przyśpieszenie, „Bank” 1998, nr 1.Liberska B., Współczesne procesy globalizacji światowej, „Bank i Kredyt” 2000, nr 1–2.Madej Z., Bank nad bankami, „Dziennik Zachodni” z 10.03.2000.Olechowska K., Konsolidacyjne oczekiwania, „Bank” 1995, nr 2.Pawłowicz L., Scenariusze konsolidacji, „Bank” 1996, nr 2 (dodatek).Poliński R., Zasady konsolidacji sektora bankowego w Polsce, „Bank” 1996, nr 8.Porter M., Strategia konkurencji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.


Solarz J.K., Bank centralny wobec holdingów finansowych, „Bank i Kredyt” 1993, nr 12.Solarz J.K., Konsolidowanie systemów bankowych, Fundacja Edukacji i Badań Naukowych, War-

szawa 1993.Solarz J.K., Rozwój systemów bankowych, Zarządzanie i Finanse, Warszawa 1996.Solarz J.K., Wyzwania stojące przed polskim systemem bankowym u progu XXI wieku [w:] Ban-

kowość na świecie i w Polsce, pod red. L. Oręziak, Instytut Naukowo-Wydawniczy Olympus,Warszawa 2001.

Solarz J.K., Zarządzanie strategiczne w bankach, Poltext, Warszawa 1997.Szczepankowski P.J., Fuzje i przejęcia. Techniki oceny opłacalności i sposoby finansowania, Wy-

dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.Wierzbicka E., Powiązania sektora ubezpieczeniowego z sektorem bankowym, Instytut Finansów,

Warszawa 1995.Zaręba J., Globalizacja rynków finansowych a strategia banków w Polsce, Zeszyty PBR-Case,

nr 38, Warszawa 1998.Zduńczyk R., Kazimierczak A., Międzynarodowe doświadczenia w sferze konsolidacji finanso-

wych, „Bankier” 1998 (numer specjalny).

Globalization of Competition Between Financial Institutions

Contemporary financial systems undergo radical changes imposed by globalization proc-esses. This trend manifests itself in seeking business opportunities on international marketsby the most thriving financial institutions, including universal banks, opening its branchesoutside the traditional territories of their business operations. In view of the dynamics of theon-going changes, most banks decide on consolidation policies. Also, bank mergers are moreand more frequent. They lead to a higher concentration in the banking industry. Such proc-esses affect the Polish banking sector. Apart from consolidation processes, the contemporarybanking industry is subject to the convergence of the banking and insurance sector. This pro-cess results in establishing bank-assurance groups. In Poland, the process was accelerated bythe reform of the social security system. Clients will be given easier access to financial ser-vices, and benefit from lower prices resulting from stiffer competition, while financial institu-tions view the process as the next step in consolidation leading to establishing global institu-tions of universal character.

Stanisław Sablik – asystent w Zakładzie Koniunktury i Wzrostu Gospodarczego Katedry Ekonomiina Wydziale Ekonomii Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach. Studia wyż-sze ukończył na tej uczelni w 1997 r., uzyskując tytuł magistra.Zainteresowania naukowo-badawcze: globalizacja rynków finansowych, przemiany w systemachbankowych, regulacje ostrożnościowe Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego i ich imple-mentacja do systemów bankowych.Kontakt: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Wydział Ekonomii, Kate-dra Ekonomii, ul. Bogucicka 3, 40-226 Katowice, tel.: (0-32) 257-72-57, fax: (0-32) 257-72-50, e-mail:[email protected].

pte oddział w krakowie - globalizacja konkurencji między ...implikuje skupienie uwagi na...

Documents