1. Obróbka ubytkowa i bezubytkowa. Klasyfikacja, charakterystyka, rodzaje, przykłady. Obróbka-nadawanie kształtu:

Obróbka kształtowa-nadawanie kształtuo Bezodpadowa (bezubytkowa)-podczas kształtowania nie ma odpadów, jest lepszym

rozwiązaniem, gdyż jest większa oszczędność materiału (produkcja półfabrykatów, obróbka plastyczna, kucie)

o Odpadowa (ubytkowa)- Kształtowanie przedmiotów odbywa się przez usuwanie warstwy materiału tzw. naddatku. Ma duży udział w produkcji maszyn

Obróbka cieplna-zmiana właściwościPodział obróbki ze względu na dokładność:

Zgrubna Średnia Dokładna Bardzo dokładna

Proces skrawania: Obróbka wstępna-przygotowanie do obróbki Obróbka wykańczająca- np. szlifowanie

Obróbka ręczna skrawaniem Obróbka ręczna wchodzi w zakres prac ślusarskich ma na celu nadanie przedmiotowi żądanego kształtu, wymiarów, oraz poprawę jakości powierzchni często wcześniej obrobionej mechanicznie.Mechaniczna obróbka metali. Toczenie. Frezowanie Wiercenie Szlifowanie

Klasyfikacja Obróbki ubytkowejObróbka skrawaniem (S) polega na usuwaniu, przy wykorzystaniu pracy mechanicznej, określonejobjętości materiału narzędziami zaopatrzonymi w klinowe ostrze skrawające, twardsze od obrabianegomateriału. W obszarze obróbki skrawaniem wyróżniamy:· obróbkę wiórową (C),· obróbkę ścierną (A).Obróbka wiórowa (C) jest to obróbka za pomocą skrawania dokonywana narzędziami o określonejliczbie i kształcie ostrzy skrawających, naddatek na obróbkę usuwany jest w postaci wiórów widocznychgołym okiem.Obróbka ścierna (A) jest to obróbka za pomocą skrawania dokonywana licznymi drobnymi ostrzami onieustalonej ściśle i kształcie a naddatek na obróbkę jest usuwany w postaci drobnych wiórów (na ogółniedostrzegalnych nieuzbrojonym okiem) oraz w postaci cząsteczek wyrywanych siłą tarcia. Zarówno tewióry jak i cząsteczki mogą w określonych warunkach podlegać częściowo lub w całości utlenieniu(spaleniu) lub topnieniu.Obróbka erozyjna (E) polega na usuwaniu określonej objętości materiału (naddatku na obróbkę) przywykorzystaniu procesu erozji. Przez proces erozji rozumie się usuwanie kolejnych warstw wierzchnichmateriału w postaci bardzo drobnych odprysków i wykruszeń materiału w fazie stałej, rozpuszczania sięlub topienia lub parowania obrabianego materiału.

W obszarze obróbki erozyjnej rozróżnia się:· obróbkę elektroerozyjną (ED) - w której wykorzystuje się erozję elektrycznych wyładowań podwpływem odpowiednich impulsów elektrycznych;· obróbkę elektrochemiczną (ED) - wykorzystującą erozję chemiczną w wyniku procesówchemicznych zachodzących w elektrolicie przy przepływie prądu pomiędzy elektrodami;· obróbkę strumieniowo-erozyjną (EB) - opartą głównie na erozji za pomocą strumieni cząstek w

wysokim stopniu koncentracji energii: na przykład strumienia elektronów, plazmy lub fotonów.

1

2. Tokarka uniwersalna, proces toczenia, narzędziaTokarka uniwersalna – obrabiarka przeznaczona głównie do obróbki skrawaniem przedmiotów o powierzchni brył obrotowych (wałki, stożki, kule, gwinty wewnętrzne i zewnętrzne). także wykonywanie innych operacji,Prace wykonywane na tokarkach:

Toczenie poprzeczne Wiercenie i rozwiercanie Roztaczanie otworów Toczenie stożków Wykonywanie gwintów

Podział tokarek: Kłowe Tarczowe Karuzelowe Wielonożowe Rewolwerowe Półautomaty i automaty tokarskie:

o Specjalizowane: Do robót dokładnych i kosztownych Obcinaki

o Specjalne- np. do zestawu kół wagonowych, do wałków rozrządów)Obróbka na tokarce nazywa się toczeniem. Toczenie wykonuje się poprzez wprawienie obrabianego przedmiotu w ruch obrotowy a następnie skrawanie warstw narzędziem obróbczym. Obrabiany przedmiot mocuje się w tym celu w uchwycie bądź między kłami.Narzędziem obróbczym jest najczęściej nóż tokarski, wiertło lub narzędzia do gwintów.Noże tokarskie: (podział ze względu na kształt)

Prosty

Wygięty

Odsadzony (w prawo, w lewo, do środka)

3. Frezowanie, obrabiarki, sposoby frezowania, przykłady wykonywanych elementówFrezowanie-jeden z rodzajów obróbki skrawaniem płaszczyzn, powierzchni kształtowych, rowków prostych, śrubowych, gwintów, do nacinania zębów. Wykonywane jest obrotowymi narzędziami wieloostrzowymi (frezami) na obrabiarkach nazywanych frezarkami. W większości odmian frezowania :ruchy posuwowe są prostoliniowe-wykonuje je przedmiot obrabiany; natomiast ruch główny (obrotowy) wykonywany jest przez narzędzie.Podział frezarek:

Pionowe Poziome

Rozróżnia się podstawowe sposoby frezowania: frezowania: Walcowe Czołowe Współbieżne- wektor posuwu i wektor prędkości obrotowej freza mają zgodne zwroty Przeciwbieżne- wektor posuwu i wektor prędkości obrotowej freza mają przeciwne zwroty

Rodzaje frezów: Walcowy (frezowanie czołowe)

2

Głowica frezarska (frezowanie powierzchni kątowych) Frez kątowy nasadzony Kątowy trzpieniowy Palcowy (jedno lub dwu stronny; frezowanie rowków) Piłkowy (tarczowy nasadzony)

Frezowanie gwintów-wykonuje się na frezarce uniwersalnej, co umożliwia jej specjalna konstrukcja.Frezowanie rowków-(prostych, trapezowych, teowych) do tego celu używa się podzielnicy, która nadaje ciągły ruch obrotowy, sprzężony z wzdłużnym. Frezowanie rowków może być:

Przelotowe Nieprzelotowe Jednostronnie przelotowe

Nacinanie kół zębatych-używa się głównie frezów krążkowych lub trzpieniowych, stosowana głównie tam, gdzie nie jest wymagana duża dokładność.

4. Narzędzia skrawające, materiały stosowane na ostrza, przykładyRodzaje narzędzi skrawających

noże: o nóż tokarski o wytaczak o nóż strugarski o nóż dłutowniczy

frezy: o frez walcowy o frez czołowy o frez walcowo-czołowy o frez tarczowy o frez kątowy o frez kształtowy o frez do gwintów

narzędzia do otworów: o wiertło o nawiertak o rozwiertak o pogłębiacz o głowica wiertarska

przeciągacz: o przeciągacz do otworów o przeciągacz do powierzchni zewnętrznych

narzędzia do gwintów: o gwintownik o narzynka o głowica gwinciarska

Materiały stosowane na ostrza: Stale węglowe-mały udział tej stali, musi ona być zahartowana, pracuje do 2000C Stale stopowe szybkotnące-zawierają np. 18% wolframu, kobaltu do 10%, pracują w temperaturze do

6000C, są stosunkowo plastyczne, nie pękają (stosowane na piły, rozwiertaki) Węgliki spiekane-w wysokiej temperaturze związki chemiczne węgla, kobaltu i wolframu dobrane w

odpowiednich proporcjach są ściskane i powstaje bardzo wytrzymały materiał, pracujący do 10000C (WIDIA)

Ceramika-początkowo bazowały na związkach aluminium, teraz są bardzo różne. Są to ostrza specjalistyczne.

5. Sposoby obróbki otworów, wałków, płaszczyzn. Wykonywanie gwintówSposoby obróbki otworów, wałków płaszczyzn:

3

• Obróbka zgrubna– Nawiercanie i wiercenie

• Obróbka kształtująca– Pogłębianie, rozwiercanie, wytaczanie, przeciąganie

• Obróbka wykańczająca– Przeciąganie, rozwiercanie, szlifowanie–

Gwint to śrubowe nacięcie na powierzchni walcowej lub stożkowej, zewnętrznej lub wewnętrznej.Do nacinania gwintów zewnętrznych używa się narzynek, głowic gwinciarskich lub specjalnych frezów. Gwinty zewnętrzne wykonuje się również metodą walcowania. Do wykonywania gwintów wewnętrznych służą gwintowniki. Gwinty można także wykonywać metodami obróbki plastycznej i odlewniczymi. Gwinty zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne o różnych średnicach nacina się również na tokarkach.METODY WYKONYWANIA GWINTU

walcowanie, szlifowanie, frezowanie, nacinanie głowicami gwinciarskimi (gwinty zewnętrzne), nacinanie narzynka (gwinty zewnętrzne), nacinanie gwintownikiem (gwinty wewnętrzne), nacinanie nożem na tokarce.

Gwinty dzielą sie na: walcowe i stożkowe, ze względu na kształt powierzchni, na której są wykonane, trójkątne, trapezowe, prostokątne i okrągłe ze względu na kształt zarysu, zewnętrzne (wykonane na powierzchni wałka, zwane gwintem śruby) i wewnętrzne wykonane w otworze, zwane gwintem nakrętki), prawe (wkręcające sie przy obrocie zgodnym z ruchem wskazówek zegara) i lewe wkręcające sie przy obrocie przeciwnym do ruchu wskazówek zegara), metryczne, modułowe, calowe ze względu na sposób normalizowania podziałki, jednokrotne i wielokrotne

6. Metody obróbki kół zębatych. Zapewnienie właściwości powierzchni zębów.Metoda kształtowa – nacinanie zębów narzędziem kształtowym (najczęściej frezem krążkowym modułowym), którego zarys odpowiada zarysowi wrębu. Ze względu na fakt, iż kształt zęba zależy od modułu i liczby zębów, należało by dla każdego modułu i każdej liczby zębów (by uzyskać prawidłowy zarys zęba) stosować osobne narzędzieMetoda kopiowa – prowadnice suportu narzędziowego są wodzone wzdłuż kopiału (wzornika).Metoda obwiedniowa – nacinanie zębów narzędziem w kształcie zębatki, koła zębatego lub freza ślimakowego modułowego . Narzędzie wykonuje ruchy robocze skrawające, a jednocześnie zespół: narzędzie i przedmiot obrabiany wykonują ruchy odpowiadające współpracy dwóch kół zębatych, co zapewnia uzyskanie właściwego kształtu zębów. Stosowanie metod obwiedniowych umożliwia wykonywanie kół zębatych o różnej liczbie zębów jednym narzędziem (dla danego modułu), zapewniając przy tym dużą dokładność kształtu oraz dobrą gładkość WŁAŚCIWOŚCI POWIERZCHNI ZĘBÓW:

Twarde, aby się nie zużywały, hartowane powierzchniowo Gładkie, aby siły tarcia były jak najmniejsze- powinny być szlifowane powierzchni.

7. Obrabiarki sterowane numerycznie, charakterystyka, zastosowanie, programowanieObrabiarką sterowaną numerycznie – nazywamy obrabiarkę zautomatyzowaną, wyposażoną w numeryczny układ sterowania programowego NC, który steruje w sposób programowy wszystkimi ruchami procesie obróbki, parametrami przedmiotu o żądanym kształcie, wymiarach i chropowatości

4

powierzchni. Obrabiarki te są wyposażone w różne urządzenia ułatwiające automatyzację pracy obrabiarki. Programowanie ręczne polega na ręcznym wpisaniu całego programu technologicznego, tzn. wszystkich wierszy programowych i instrukcji zgodnie z semantyką charakterystyczną dla danego sterowania numerycznego. Oznacza to, że programowanie ręczne jest zorientowane na układ sterowania i obrabiarkę, a nie na przedmiot. Każde sterowanie numeryczne wraz z odpowiadająca mu obrabiarką ma własną semantykę pisania programu i własny symboliczny język programowania.Zalety obrabiarek: Wysoka dokładność Powtarzalność Toczenie dowolnych kształtów, Może pracować całą dobę

Wady: Wysokie koszty

8. Obróbka plastyczna , rodzaje, przykłady wykonywanych elementów.Obróbka plastyczna jest rodzajem obróbki, w którym ukształtowanie lub podzielenie materiału, zmiana jego własności fizykochemicznych, struktury, gładkości powierzchni lub wytworzenie naprężeń własnych zachodzi poprzez odkształcenie plastyczne. (walcowanie, kucie, prasowanie, ciągnienie)walcowanie (zgniatanie między obracającymi się napędzanymi walcami),ciągnienie (przeciąganie materiału przez otwór ciągadła lub pomiędzy nienapędzanymi walcami),kucie (zgniatanie uderzeniem młota lub kowarki albo naciskiem statycznym prasy

Rozróżnia się: obróbkę plastyczna na zimno, obróbkę plastyczna na gorąco, bezwiórowe cięcie mechaniczne, kształtowanie plastyczne.

Przykłady wykonanych elementów: ciągnienie stosowane jest do wytwarzania: drutów, prętów, kształtowników, rur; walcowanie poprzeczne do wytwarzania gwintów ,kół zębatych

Zalety obróbki plastycznej► oszczędność materiału ► oszczędność robocizny ► oszczędność narzędzi ► wyższa jakość przerobionego materiału ► możliwość nadawania skomplikowanych kształtów, które w innych technologiach są trudne bądź

niemożliwe do osiągnięciaWady obróbki plastycznej► droga technologia ► skomplikowane maszyny ► laboratoria badawcze

9. Kucie, rodzaje, zasady opracowywania technologii kuciaKucie jest procesem obróbki plastycznej, w którym materiał w postaci wlewka, kęsiska lub pręta jest odkształcany trwale pod wpływem uderzenia młota, nacisku prasy lub walców. Kuciem uzyskuje się polepszenie własności mechanicznych oraz poprawę struktury materiału.

Rodzaje kucia ze względu na swobodę płynięcia kształtowanego materiału

• kucie swobodne (operacji kucia swobodnego należą: spęczanie, wydłużanie, poszerzanie, wgłębianie, przebijanie, rozkuwanie, odsadzanie, przesadzanie, gięcie, przecinanie, skręcanie, zgrzewanie)

• kucie półswobodne

5

• kucie matrycowe - w którym kształt odkuwki jest odwzorowaniem kształtu wykroju roboczego matrycy

kucie matrycowe w matrycach otwartych (powstaje odpad w postaci odcinanej wypływki)

kucie matrycowe w matrycach zamkniętych (kucie bezodpadowe) kucie precyzyjne

ze względu na zastosowaną maszynę • ręczne - "kowalskie" (jest to odrębna technologia)• na młotach - młotowanie• na prasach - prasowanie• na kuźniarkach• na kowarkach

zasady opracowywania technologii kucia: ??????????????????????????

10. Wytłaczanie, opis technologii, maszyny i narzędzia, wady w procesie tłoczeniaOperacją wytłaczania nazywamy proces, podczas którego następuje przekształcenie kawałka blachy w wytłoczkę o powierzchni nierozwijalnej. Aby uzyskać w procesie wytłaczania naczynie walcowe o odpowiednich kształtach to proces wytłaczania należy przeprowadzić z użyciem pierścienia dociskającego. Siła wywierana przez stempel na dno wytłoczki jest przenoszona za pośrednictwem bocznych ścianek na kołnierz wytłoczki, który w wyniku plastycznego płynięcia stopniowo przekształca się w walcową ściankę. Maszyny: - tłocznik uniwersalny; Tłoczniki - narzędzia służące do obróbki plastycznej elementów o małej grubości w stosunku do pozostałych wymiarów (głównie blach, ale także folii czy płyt niemetalowych). Ze względu na zastosowanie wyróżnić można np. wykrojniki, ciągowniki, okrojniki, zaginaki czy dziurkowniki.Wady wyrobów wytłaczanych to pękanie wytłoczki w czasie tłoczenia i fałdowanie kołnierza wytłoczki. Aby nie dopuścić do pękania ścianki, proces wytłaczania musi być zrealizowany przy sile tłoczenia mniejszej od siły zrywającej. W celu zmniejszenia niebezpieczeństwa pęknięcia wytłoczki należy tak przeprowadzić proces wytłaczania, aby maksymalna siła ciągnienia kołnierza była jak najmniejsza, zaś siła zrywająca – możliwie duża.

11. Walcowanie, rodzaje, przykłady wyrobów walcowanychWalcowanie - sposób obróbki plastycznej polegający na odkształcaniu metali i ich stopów w wyniku nacisku wywieranego przez obracające się walce lub przemieszczające się szczęki. Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje walcowania: ( Ze względu na rodzaj ruchu walcowanego materiału, kształt i ustawienie walców)

Wzdłużne, odkształcenie zachodzi między dwoma walcami o osiach równoległych, obracającymi się w przeciwnych kierunkach.

Poprzeczne, walce o osiach równoległych obracają się w tym samym kierunku, a metal wykonuje ruch obrotowy wokół własnej osi w kierunku przeciwnym do walców.

Skośne. dwa lub trzy walce obracają się w tym samym kierunku, ale ich osie są zwichrowane względem siebie i względem osi walcowanego materiału,

Wyroby uzyskiwane metodą walcowania wzdłużnego to: pręty okrągłe, kształtowniki: kątowniki, teowniki, ceowniki, dwuteowniki; blachy grube, cienkie, taśmy zimnowalcowane zwijane w kręgi, rury bez szwu.

12. Metody cięcia, narzędzia do cięcia blach, cięcie materiałów niemetalowychCięcie – polega na oddzieleniu jednej części materiału względem drugiej w wyniku naruszenia sił jego spójności poprzez wytworzenie wzdłuż krawędzi cięcia naprężen ściskających. Metody cięcia:

ciecie na wykrojniku;(wycinanie, dziurkowanie, odcinanie, przycinanie, wygładzanie), cięcie nożycami; - dziurkowanie denka; - okrawanie wypławki;

6

ciecie jedną krawędzią tnącą; - przebijanie otworów, cięcie tarczami ściernymi cięcie z wykorzystaniem ciepła(lasera), - cięcie palnikiem (acetylenowym-wiecej tlenu niż acetylenu),wadą tego cięcia jest to ,że blacha potem

musi mieć obrobiona powierzchnie, bo to ciecie powoduje krzywiznę ciętego materiału.. Narzędzia do ciecia blach:

cięcie na nożycach (gilotynowe, krążkowe o równoległych osiach, wielokrążkowe, krążkowe z pochylonym dolnym krążkiem, krążkowe z pochylonymi krążkami, skokowe);

cięcie na prasach za pomocą wykrojników, cięcie na specjalnych maszynach, bez zmiany elementów tnących. Takie maszyny to np. nożyce

gilotynowe, dziurkarki itp.Przegląd metod cięcie blach i produktów stalowych

Cięcie plazmowe - Metoda zaawansowana technologicznie. Cięcie odbywa się przy pomocy maszyny

sterowanej numerycznie lub palnikiem ręcznym.

Cięcie gazowe (tlenowe) - Jedna z najpopularniejszych metod cięcia metalu. Stosowany jest palnik ze

sterowaniem numerycznym, magnetycznym lub prowadzony ręcznie.

Cięcie piłą - przecinarką taśmową - Metoda ta najlepiej nadaje się do cięcia profili, kształtowników, rur

oraz wałków.

Cięcie gilotyną - Prostoliniowe cięcie blach w przypadku gdy nie jest wymagana duża precyzja

wymiarów.

13. Łączenie materiałów metodą spajania rodzaje i zastosowania, zgrzewanie i lutowanie.Spajanie- trwałe łączenie elementów przez uzyskanie ciągłości materiałowej w obszarze złącza (w odróżnieniu od łączenia za pomocą elementów konstrukcyjnych, np. nitów, śrub); procesy spajania dzieli się na:

spawanie, lutowanie i zgrzewanie;

Dział technologii obejmujący procesy spajania nosi nazwę spawalnictwa.Zgrzewanie - rodzaj technologii trwałego łączenia części urządzeń lub konstrukcji wykonanych z metalu lub z tworzyw sztucznych. Polega ono na rozgrzaniu stykających się powierzchni tak, aby przeszły one w stan plastyczny (ciastowaty) i dociśnięciu ich. Uplastycznieniu ulega tylko niewielka objętość na granicy styku.W zależności od stosowanej metody zgrzewania najpierw następuje docisk, a potem rozgrzewanie, albo odwrotnie, najpierw rozgrzewanie, a potem docisk.Lutowanie – metoda łączenia elementów metalowych za pomocą metalowego spoiwa zwanego lutem, o temperaturze topnienia niższej niż metali łączonych elementów, gdzie spoina jest nakładana w postaci stopionej, podczas gdy łączone elementy pozostają cały czas w stanie stałym(podczas lutowania powierzchnia łączonych metali nie zostaje w żaden sposób stopiona).

14. Spawanie, rodzaje spawania, niezgodności spawalnicze, metody wykrywaniaSpawanie jest procesem łączenia nierozłącznego poprzez oddziaływanie cieplne w temperaturach wyższych od temperatury topliwości łączonych tworzyw.W zależności od źródła ciepła użytego do stopienia materiału rodzimego złącza i spoiwarozróżnia się:

spawanie elektryczne

7

spawanie łukowe Spawanie gazowe Spawanie laserowe Spawanie plazmowe

Rodzaje metod spawania: Spawanie łukiem swobodnym Spawanie łukiem krytym Spawanie łukowe w osłonie gazowej

o Spawanie elektrodą topliwą w gazie aktywnym (MAG)

o Spawanie w gazie obojętnym: elektrodą topliwą (MIG)

o Spawanie w gazie obojętnym: elektrodą wolframową (WIG)

Niezgodnością spawalniczą nazywamy każde odchylenie od idealnego złącza spawanego, którego przyczyną powstawania może być:

niewłaściwa technologia spawania, nieprawidłowy dobór materiałów podstawowych i pomocniczych.

Według kryterium ich usytuowania na złączu spawanym dzielimy je na: Powierzchniowe, występujące na powierzchni złącza spawanego, są to: - pory, - pęknięcia, -

porowatość grani, wklęśnięcie grani, - otwarte wgłębienie w kraterze, - mikroprzyklejenia, -niewłaściwy brzeg, - nadmierny nadlew spoiny;

Wewnętrzne, powstające wewnątrz złączy w czasie spawania lub po spawaniu, są to: - brak przetopu, - przyklejenia, - krater, pęcherze, wtrącenia stałe (żużla, topników)

Metodami wykrywania niezgodności spawalniczych są: Badania nieniszczące (badania wizualne, radiograficzne, ultradźwiękowe); Badania niszczące (badania metalograficzne ,makro – i mikroskopowe)

15. Proces technologiczny, wybór technologii, dokumentacja inżynierska procesu, przykładyProces technologiczny  - część procesu produkcyjnego, która jest bezpośrednio związana ze zmianą kształtu, wymiarów, jakości powierzchni, własności fizykochemicznych bądź też łączeniem tych elementów w jeden zespół (podzespół). Proces technologiczny dzieli się na dwa etapy: wyrób i łączenie elementów. Dokumentacja techniczna (technologiczna) Jest to zbiór odpowiednich dokumentów, które określają dany proces technologiczny. W skład dokumentacji technicznej wchodzi: -

całość dokumentów określających przebiegi procesów technologicznych, wszystkie dokumenty pomocy i przyrządów, urządzeń potrzebnych do wykonania danych części, wszystkie dokumenty związane z normami, warunkami technicznymi.

Dokumenty dzielą się na: (przykłady)- główne: - karta technologiczna: opracowana dla każdej części osobno - karta instrukcyjna: opracowana dla każdej operacji - karta normowania czasów roboczych: dla poszczególnych operacji - karta zużycia materiału - wykazy pomocy warsztatowych - rysunki: - rysunki surówek (odlewy, odkuwki) - rysunki narzędzi specjalnych do obróbki skrawaniem - rysunki narzędzi specjalnych do obróbki plastycznej - rysunki matryc, wykrojników

8

- rysunki przyrządów specjalnych - dokumenty związane z organizacją pracy: - obciążenie i rozplanowanie stanowisk roboczych - dokumenty związane z montażem - dokumenty związane z organizacją produkcji

16. Materiały konstrukcyjne- przegląd, klasyfikacja i własności staliMateriałami konstrukcyjnymi nazywane są materiały inżynierskie wykorzystywane przy budowie urządzeń i maszyn. Zaliczamy do nich

metale a także ich stopy, ceramikę, kompozyty, polimery.

Stal – stop żelaza z węglem plastycznie obrobiony i plastycznie obrabialny o zawartości węgla nieprzekraczającej 2,06%Klasyfikacja stali

ze względu na skład chemiczny (rodzaj i udział składników stopowych): o stal węglowa (niestopowa)

niskowęglowa średniowęglowa wysokowęglowa

o stal stopowa niskostopowa średniostopowa wysokostopowa

ze względu na zastosowanie: o stal konstrukcyjna

ogólnego przeznaczenia niskostopowa wyższej jakości automatowa łożyskowa sprężynowa do azotowania do ulepszania cieplnego

o stal narzędziowa: węglowa stopowa:

do pracy na zimno do pracy na gorąco szybkotnąca.

o stal specjalna nierdzewna kwasoodporna

17. Wpływ zawartości węgla i składników stopowych na właściwości staliStal – obrobiony plastycznie techniczny stop żelaza z węglem z innymi pierwiastkami, zawierający mniej niż 2% CStaliwo - techniczny stop żelaza z węglem zawierający mniej niż 2% C, stosowany w stanie odlanym (nie obrobionym plastycznie)Stop – tworzywo metaliczne składające się co najmniej z dwóch pierwiastków. Żeliwo – odlewniczy stop żelaza z węglem zawierający zwykle od 2 do 4% C i od 0,5 do 3% Si

9

Ze wzrostem zawartości węgla wzrasta wytrzymałość i twardość, a zmniejszają się ciągliwość i spawalność stali. Węgiel powoduje również zwiększenie hartowności stali.Stale niskowęglowe charakteryzują się umiarkowaną wytrzymałością i bardzo dobrą ciągliwością. Stale o większej zawartości węgla mają w stanie zahartowanym i odpuszczonym dużą wytrzymałość i odporność na pękanie

Miedź 0,2 – 0,5% zwiększa odporność stali na korozję atmosferyczną Wanad do 0,2% zwiększa hartowność. Molibden powoduje zwiększenie odporności na korozję stali nierdzewnych oraz opóźnienie

mięknięcia stali przy wzroście temperatury Molibden do 2,5% ma na celu zwiększenie hartowności oraz wytworzenie twardości wtórnej Nikiel (0,5 – 1,0%) ma na celu zwiększenie hartowności Krzem do 0,5% jest stosowany jako odtleniacz.

18. Badanie właściwość mechanicznych materiałów- próba rozciągania

Typowy wykres naprężenie-odkształcenie pokazuje rysunek Początkowo wzrost naprężenia powoduje liniowy wzrost odkształcenia. W zakresie tym obowiązuje prawo Hooke'a. Po osiągnięciu naprężenia Rsp, zwanego granicą sprężystości materiał przechodzi w stan plastyczności, a odkształcenie staje się nieodwracalne. Przekroczenie granicy sprężystości, zauważalne w okresie chwilowego braku przyrostu naprężenia, powoduje przejście materiału w stan plastyczny. Dalsze zwiększanie naprężenia powoduje nieliniowy wzrost odkształcenia, aż do momentu wystąpienia zauważalnego, lokalnego przewężenia zwanego szyjką. Naprężenie, w którym pojawia się szyjka, zwane jest wytrzymałością na rozciąganie Rm. Dalsze rozciąganie próbki powoduje jej zerwanie przy naprężeniu rozrywającym Ru.Granicą sprężystości nazywamy maksymalne naprężenie, poniżej którego materiał odkształca się i nie wykazuje odkształcenia plastycznego.Granica plastyczności to wartość naprężenia, przy którym próbka rozciągana przechodzi ze stanu sprężystego w stan plastyczny. Wyróżniamy górną (ReH) i dolną (ReL) granicę plastyczności.

19. Badanie twardości, sposoby zmiany twardości.Twardością nazywamy opór przeciw wciskaniu w badany materiał odpowiednio dobranego wgłębnika. Wyróżniamy

metody statyczne (np. Brinella, Rockwella, Vickersa) - powolne wciskanie wgłębnika przy działaniu siły stałej lub stopniowo wzrastającej do określonej wartości.

metody dynamiczne (metoda Poldi)-polega na wciskaniu wgłębnika przez uderzenie.Metoda Brinella polega na wciskaniu w materiał kulki stalowej lub z węglików spiekanych o średnicy D = 10; 5; 2,5; 2 lub 1mm, przy zastosowaniu siły F, zależnej od średnicy kulki (D) i twardości materiału. Metoda Rockwella w metodzie tej jako wgłębnika używa się kulki stalowej o średnicy 1/16 cala lub stożka diamentowego o kącie rozwarcia 120° i promieniu zaokrąglenia r = 0,2mm. Wgłębnik dobiera się w zależności od twardości materiału. W zależności od wgłębnika i obciążenia stosuje się skale: A, B, C, D, E, F, G, H, K. Metoda Vickersa wgłębnikiem jest diamentowy ostrosłup o kącie dwuściennym 136°, który jest wciskany z siłą 5, 10, 20, 30, 50 lub 100kG. Liczbę twardości obliczamy jako stosunek siły nacisku F [N] do pola powierzchni odcisku A [mm²]. Metoda ta nadaje się szczególnie do pomiaru bardzo twardych powierzchni, np. hartowanych, azotowanych Metoda Poldi – pomiaru dokonuje się za pomocą tzw. młotka Poldi. Zaletą tej metody jest możliwość pomiaru twardości dużych i twardych elementów, jak również przy wysokich temperaturach. Wadą jest przybliżona wartość mierzonej twardości. Zwiększenie twardości uzyskujemy po zastosowaniu hartowania i obróbki powierzchniowej. Zmniejszenie twardości – wyżarzanie, odpuszczanie stali i ulepszanie cieplne.

10

20. Naprężenie, wektor naprężenia, związek z odkształceniem.Naprężenie, miara sił wewnętrznych powstających w ciele pod wpływem zewnętrznej, odkształcającej siły. W danym punkcie naprężanie określone jest wektorem naprężenia.Wektor naprężenia występujący w dowolnym przekroju można rozłożyć na dwie składowe: działające w kierunku prostopadłym do powierzchni przekroju S, nazywane naprężeniem normalnym σ, oraz na działające w kierunku stycznym do powierzchni (naprężenie styczne τ),Zależność pomiędzy stanem odkształcenia, a naprężenia określa m.in. Prawo Hooke'a. Prawo Hooke'a mówi, że odkształcenie ciała pod wpływem działającej nań siły jest wprost proporcjonalne do tej siły. Najprostszym podejściem do Prawa Hooke'a jest rozciąganie statyczne pręta. Wydłużenie takiego pręta jest wprost proporcjonalne do siły przyłożonej do pręta, do jego długości i odwrotnie proporcjonalne do pola przekroju pręta. Współczynnikiem proporcjonalności jest moduł Younga E.

21. Modele materiałowe w obliczeniach wytrzymałościowych, związki konstytywne.Modele jednoparametrowe a) Ciało Hooke’a modelem ciała sprężystego, którego zachowanie opisuje prawo Hooke’a jest sprężyna. b) Ciało Saint-Venanta modelem ciała idealnie sztywno-plastycznego opisanego przez Saint-Venanta, przzykład suwak Po zdjęciu obciążenia układ nie powraca do pozycji wyjściowej - pozostaje trwałe wydłużenie. c) Ciało Newtona reprezentuje model perforowanego tłoka poruszającego się w cylindrze wypełnionym lepką cieczą. Przyłożenie obciążenia powoduje powstanie wydłużenia o prędkości proporcjonalnej do wielkości siły. Modele dwuparametrowe a) Ciało Kelvina-Voigta równoległe połączenie sprężystego elementu Hooke’a i lepkiego płynu Newtona tworzy model Kelvina-Voigta ciała lepko-sprężystego. b) Ciało Maxwella szeregowe połączenie sprężystego elementu Hooke’a i lepkiego płynu Newtona tworzy model Maxwella ciała lepko-sprężystego, c) Ciało Binghama równoległe połączenie suwaka Saint-Venanta i tłumika Newtona tworzy model Binghama ciała sztywno-lepkoplastycznego, w którym odkształcenia pojawiają się dopiero po przekroczeniu przez naprężenia poziomu wartości granicznej,. d) Ciało sztywno-plastyczne z liniowym wzmocnieniem Równoległe połączenie suwaka Saint-Venanta i sprężyny Hooke’a tworzy model ciała sztywno-plastycznego z liniowym wzmocnieniem e) Ciało sprężysto-idealnieplastyczne Szeregowe połączenie suwaka Saint-Venanta i sprężyny Hooke’a tworzy model ciała sprężysto-idealnieplastycznego (bez wzmocnienia). Modele wieloparametrowe Zestawiając w różny sposób, omawiane wyżej, jedno- i dwuparametrowe modele ciał zbudować można nieskończenie wiele nowych modeli materiałów o dowolnym poziomie złożoności. Związki konstytutywne zawierają jeden lub więcej elementów opisujących podstawowe zjawiska określające zachowanie materiału:

sprężystość - zdolność do powrotu do stanu pierwotnego, pozbawionego naprężeń i odkształceń plastyczność - pojawianie się odkształceń trwałych, które nie znikają po zdjęciu obciążenia, proces

niezależny od czasu rzeczywistego

22. Naprężenia w obliczeniach inżynierskich, rozciąganie, zginanie, skręcanie.Naprężenie, miara sił wewnętrznych powstających w ciele pod wpływem zewnętrznej, odkształcającej siłyRozciąganie – stan obciążenia materiału przez parę sił współliniowych i równych co do wartości, lecz o przeciwnych zwrotach, skierowanych na zewnątrz ciała. Najczęściej rozciąganie ma miejsce w przypadku prętów, cięgien, lin itp. Ściskanie - stan obciążenia materiału, w którym para współliniowych, równych sobie co do wartości lecz o przeciwnych zwrotach sił skierowany do wewnątrz, działa na to ciało. Najczęściej ściskanie ma miejsce w przypadku prętów lub kolumn.

11

Zginanie - stan obciążenia materiału, w którym na materiał działa moment, nazwany momentem gnącym, pochodzący od pary sił działających w płaszczyźnie przekroju wzdłużnego materiału. Zginanie występuje w elementach konstrukcji, którymi najczęściej są belki. Skręcanie - stan obciążenia materiału, w którym na materiał działa moment, nazwany momentem skręcającym, pochodzący od pary sił działających w płaszczyźnie przekroju poprzecznego materiału. Skręcanie występuje w prętach, którymi najczęściej są wały.

23. Hipotezy wytrzymałościowe i ich zastosowanie w obliczeniach.Przyjęcie hipotezy wytrzymałościowej umożliwia znalezienie matematycznej funkcji pozwalającej na zastąpienie złożonego, przestrzennego stanu naprężenia przez stan jednoosiowego rozciągania, dokładnie opisany przez statyczną próbę rozciągania.Wytężenie materiału – w wytrzymałości materiałów stan materiału obciążonego siłami zewnętrznymi, w którym istnieje niebezpieczeństwo przejścia w stan plastyczny – przekroczenie granicy sprężystości, jeśli materiał taką posiada – lub utrata spójnościPrzykłady hipotez wytrzymałościowych

hipoteza Hubera- hipoteza energii odkształcenia postaciowego przyjął, że miarą wytężenia materiału jest wartość energii sprężystej odkształcenia postaciowego.

Hipoteza największych naprężeń normalnych sigma max- w myśl tej hipotezy, o wytężeniu materiału decyduje największe naprężenie normalne występujące w najbardziej zagrożonym punkcie ciała

Hipoteza największych naprężeń tnących ( max τ )- zgodnie z tą hipotezą, o wytężeniu materiału nie decyduje osiągnięcie przez naprężenia rozciągające granicy plastyczności, lecz osiągnięcie przez naprężenia styczne wartości krytycznej.

Znaczenie hipotez jest ogromne, gdyż redukują one liczbę niezbędnych doświadczeń, jakie należałoby wykonać, aby dla danego materiału i całej mnogości stanów naprężenia (niektórych wręcz niemożliwych do realizacji) ustalić kryteria stanu niebezpiecznego.

24. Obróbka cieplna i cieplno- chemiczna, hartowanie, sposoby, przykłady.Obróbka cieplna ma na celu zmianę właściwości poprzez zmianę struktury, lecz bez zmiany kształtu obrabianego przedmiotu. W zależności od parametrów obróbki cieplnej oraz zmian zachodzących w strukturze pod wpływem obróbki cieplnej wyróżnia się: wyżarzanie, hartowanie, odpuszczanie, przesycanie i starzenie.Obróbka cieplno-chemiczna polega na dyfuzyjnym wprowadzeniu do przypowierzchniowej warstwy przedmiotu obcego pierwiastka, celem spowodowania odpowiednich zmian jej własność.Ogólnie dzieli się na:• dyfuzyjne nasycanie niemetalami (nawęglanie, azotowanie, utlenianie, siarkowanie, borowanie, krzemowanie),• dyfuzyjne nasycanie metalami (aluminiowanie, chromowanie, cynkowanie, tytanowanie),• dyfuzyjne nasycanie wieloskładnikowe (węgloazotowanie, węglotytanowanie siarkowęgloazotowanie.)Hartowanie polega na nagrzaniu stali do temperatury austenityzowania, krótkim wygrzaniu w tej temperaturze i oziębieniu z szybkością umożliwiającą uzyskanie struktury martenzytycznej lub bainitycznej.W zależności od sposobu chłodzenia wyróżnia się:

hartowanie zwykłe (ciągłe), Hartowanie stopniowe oraz Hartowanie z przemianą izotermiczną

Hartowanie zwykłe: Przedmiot hartowany jest nagrzewany do wysokiej temperatury ,a następnie szybko schładzany wodą, lub olejem.Hartowanie stopniowe polega na oziębianiu w kąpieli (najczęściej solnej) o temperaturze nieco powyżej przemiany martenzytycznej, krótkim przetrzymaniu w kąpieli i chłodzeniu na powietrzu. Hartowanie z przemianą izotermiczną polega na chłodzeniu przedmiotu w kąpieli saletrzanej o temperaturze wyższej od temperatury początku przemiany martenzytycznej i utrzymaniu przedmiotu w tej kąpieli aż do zakończenia przemiany austenitu w bainit. Hartowanie z przemianą izotermiczną wymaga odpuszczania.

12

Hartowanie powierzchniowe -Nie cały element jest hartowany jedynie jego zewnętrzną część. Hartowanie to szczególnie często używane jest, gdy należy utwardzić tylko dany fragment powierzchni przedmiotu-uzyskanie twardej powierzchni odpornej na ścieranie z zachowaniem plastycznego rdzenia.

25. Miedź i stopy miedzi, aluminium i stopy aluminium- własności i zastosowanie.Czysta miedź metaliczna jest czerwono-brązowym, miękkim metalem o bardzo dobrym przewodnictwie cieplnym i elektrycznym.STOPY MIEDZIMosiądze są stopami miedzi, w których głównym składnikiem stopowym jest cynk w ilości powyżej 2%. Dzielą się na mosiądze odlewnicze i do przeróbki plastycznejBrązy są stopami miedzi, w których głównym składnikiem stopowym (ponad 2%) jest cyna, aluminium, krzem, beryl, ołów i inne, z wyjątkiem cynku i niklu. W zależności od głównego składnika stopowego (aluminium, beryl, cyna, krzem. kobalt, ołów,) noszą nazwę brązów aluminiowych, berylowych itd. Podobnie jak mosiądze, dzielą się na odlewnicze i do przeróbki plastycznej. Posiadają dobre własności wytrzymałościowe, są łatwo obrabialne.Miedzionikle są przerabialnymi plastycznie stopami miedzi, w których głównym - składnikiem stopowym jest nikiel w ilości powyżej 2%. Miedzionikle cechuje bardzo dobra odporność na korozję i ścieranie oraz dobra plastyczność, która umożliwia wytwarzanie z nich blach, taśm, prętów, rur i drutów.ZASTOSOWANIE:- miedź jest masowo wykorzystywana do produkcji przewodów elektrycznych i ogólnie w elektronice- Miedzionikle dostarczane są jako wyroby po obróbce plastycznej w postaci blach, drutów, prętów, taśm i rur- Brązy cynowe używane są na elementy sprężyste, trudno ścieralne, także do odlewania takich elementów jak: dzwonów, rzeźb, armat- Zastosowanie brązów jest ograniczone ze względu na ich wysoką cenę.Aluminium cechuje się dużą plastycznością, cechuje się dobrym przewodnictwem cieplnym i elektrycznym (gorszym jednak niż miedź),STOPY ALUMINIUM DZIELI SIĘ NA:-odlewnicze -Cechują się one dobrą lejnością i małym skurczem.(zawartość pierwiastków stopowych 5-25%)

Stop aluminium- krzem SILUMINY z krzemem i magnezem z krzemem, miedzią, magnezem i manganem

-do obróbki plastycznej-( zawierają mniejsze ilości pierwiastków stopowych) aluminium i miedź (do ok. 5%), aluminium i magnez (do ok. 6%) aluminium i mangan (do 1,5%),

ZASTOSOWANIE: - Duraluminium: w lotnictwie do części konstrukcyjnych, niegdyś także do ram naziemnych pojazdów sportowych, itp.- aluminium jest stosowany w przemyśle lotniczym i transportowym na przewody elektryczne, ponieważ cechuje go dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne ( gorszym jednak niż miedź)- wiele stopów aluminium stosuje się w przemyśle lotniczym i rakietowym na elementy silników spalinowych, jak tłoki i głowice.

26. Ochrona przed korozją, skutki korozji.Korozja - ogólna nazwa procesów niszczących mikrostrukturę danego materiału, prowadzących do jego rozpadu, wywołanych wpływem środowiska, w którym dany materiał się znajduje.Skutki korozji określa się jakościowo na podstawie obserwowanych zniszczeń faz metalicznych w zależności od rozmieszczenia zniszczeń. Rozróżnia się:Korozja równomierna Korozja rozprzestrzenia się równomiernie na całej powierzchni przedmiotu metalowego. Ten rodzaj zniszczenia jest najmniej niebezpiecznym wynikiem działań korozyjnych. Nie wpływa bezpośrednio na zmianę własności wytrzymałościowych materiału, lecz pośrednio- przez zmniejszenie przekroju poprzecznego przedmiotu.Korozja miejscowa Zniszczenie obejmuje tylko pewne miejsca powierzchni przedmiotu metalowego

13

zaznaczone w postaci plam, punktów i wżerów. Ten rodzaj zniszczenia, zwłaszcza w postaci wżerów, bardzo niebezpieczny dla materiału. Wpływa silnie na zmniejszenie własności wytrzymałościowych zarówno materiału, jak i konstrukcji.Korozja międzykrystaliczna Zniszczenie występuje na granicach ziarn postępując w głąb materiału. Jest to najgroźniejszy rodzaj zniszczenia, powoduje silny spadek własności wytrzymałościowych, w wielu przypadkach jest trudny do zauważenia na powierzchni metalu.Ochrona przed korozja

1. Dobór odpowiedniego metalu lub stopu.2. Osłabienie agresywności środowiska

o ochrona katodowa polega na tym, że do konstrukcji chronionej dołącza się zewnętrzną anodę w postaci metalu o potencjale elektrodowym niższym niż materiał chronionej konstrukcji. Płyta taka nazywa się protektorem..

o powłoki ochronne metaliczne. na podstawie działania rozróżnia się powłoki katodowe i anodowe. Powłokami katodowymi na stali są: nikiel, miedź, cyna, ołów,.Dla stopów żelaza najlepszym pokryciem anodowym jest cynk i kadm.

o powłoki ochronne niemetaliczne otrzymuje się przez wytworzenie na powierzchni metalu chronionego jego związku chemicznego, najczęściej tlenku, fosforanu itp. na drodze reakcji chemicznej lub elektrochemicznej.

o powłoki ochronne niemetaliczne nakładane dzielą się na:a) nieorganiczne - emalie, powłoki cementoweb) organiczne - lakiery, smoły, asfalty, smary i farb.

Głównym zadaniem tych powłok jest mechaniczna izolacja powierzchni metalicznej od środowiska agresywnego.

 27. Tworzywa sztuczne, właściwości i zastosowanie, techniki wytwarzania wyrobów.Tworzywa sztuczne są to materiały, których głównym składnikiem jest polimer, związek wielocząsteczkowy, składający się z powtarzających jednostek chemicznych. Powstają z przeróbki węgla lub gazu ziemnego, a także na bazie polimerów naturalnych (pochodnych celulozy i białka).Tworzywa sztuczne:

są na ogół bardzo lekkie mają małą przewodność cieplną, w porównaniu z metalami mają małą wytrzymałość na rozciąganie odporne na czynniki chemiczne, wilgoć, wrażliwe na podwyższoną temp.

Stosowane do wykonywania opakowań wyposażenie wnętrz- wykładziny podłogowe, ramy okienne, drzwiowe, sprzęt medyczny. W przemyśle samochodowym, lotniczym itp.

Do podstawowych technik stosowanych w przetwórstwie zalicza się:1. wytłaczanie 2. wtryskiwanie 3. prasowanie

o tłoczenie o przetłaczanie o formowanie płyt

4. walcowanie i kalandrowanie 5. odlewanie

28. Zniszczenie i zużycie elementów maszyn i urządzeń, regeneracja elementów.Zniszczenie elementów maszyn i urządzeń może nastąpić na skutek

niewłaściwego jej użytkowania, może doprowadzić do zniszczenia w postaci złamania ,zgięcia, pęknięcia

14

użytkowania w nieodpowiednich warunkach lub złej konserwacji- może doprowadzić do pojawienia się korozji na elementach metalowych

Regeneracja, która może polegać na regulacji, naprawie, bądź wymianie elementów lub podzespołów. Regeneracja poszczególnych elementów maszyn i urządzeń może nie tylko przywrócić ich stan pierwotny ale w większości przypadków poprawia właściwości robocze. Przy zastosowaniu odpowiednich metod i materiałów elementy urządzeń po regeneracji mają nawet kilkakrotnie większą żywotność,

29. Napędy, rodzaje napędów, źródła energii w układach napędowych.Układ napędowy ma na celu dystrybucję energii ze źródła energii – poprzez odpowiednie mechanizmy i urządzenia – do elementów roboczych maszyny technologicznejRodzaje napędów:

napędy elektryczne, energia elektryczna zamieniana jest w silniku elektrycznym na energię mechaniczną, która poprzez odpowiednią przekładnię mechaniczną, przekazywana jest na elementy wykonujące ruchy robocze

napędy pneumatyczne, istotą napędu jest czynnik roboczy w postaci sprzężonego powietrza spełniającego rolę nośnika energii pneumatycznej między źródłem tej energii, a jej odbiornikiem

napędy hydrauliczne - urządzenie służące do przekazywania energii mechanicznej z miejsca jej wytworzenia do miejsca napędzanego za pomocą cieczy. Zasada działania napędów hydraulicznych oparta jest na prawie Pascala.

Źródła energii w układach napędowych: (Energia zasilająca silnik może mieć formę): energii cieplnej (np. silnik parowy, silnik diesla), energii elektrycznej (np. silnik elektryczny), energii mechanicznej (np. silnik wiatrowy, turbina wodna).

30.Przekładnie w budowie maszyn (zębate, pasowe), rodzaje, przykłady zastosowania.Przekładnia to mechanizm lub układ maszyn służąca do przeniesienia ruchu z elementu czynnego (napędowego) na bierny (napędzany). Przekładnie mogą zmieniać:

ruch obrotowy na ruch obrotowy (przekładnia pasowa), ruch liniowy na ruch liniowy albo ruch obrotowy na ruch liniowy lub odwrotnie (układ kierowniczy samochody).

Ze względu na rodzaj wykorzystywanych zjawisk fizycznych, przekładnie dzielą się na: przekładnie mechaniczne, przekładnie elektryczne przekładnie hydrauliczne

Przekładnia zębata – jest to przekładnia mechaniczna, w której ruch obrotowy jednego wału jest przenoszony na drugi, w wyniku zazębienia się koła zębatego czynnego z kołem biernym. Zasadniczym elementem przekładni zębatej jest para kół zębatych.Przekładnia pasowa to przekładnia mechaniczna cięgnowa w której cięgnem jest elastyczny pas obejmujący oba koła pasowe - czynne i bierne. Innymi słowami, przekładnia pasowa to koła pasowe połączone ze sobą elastycznym pasem. Jedno koło pasowe nazywane jest kołem biernym a drugie koło pasowe, to czynne.Przykłady zastosowania przekładni: Są one przeznaczone do różnych maszyn i urządzeń, i znajdują zastosowanie prawie we wszystkich gałęziach przemysłu, w szczególności

w przemyśle maszynowym, hutniczym, górniczym, chemicznym, s pożywczym oraz do mechanizacji prac w rolnictwie, budownictwie, itp.

31. Łożyska, rodzaje, właściwości-dobór łożysk, eksploatacja łożyskŁożysko - część urządzenia technicznego np. maszyny lub mechanizmu, podtrzymująca (łożyskująca) inną jego część (łożyskowaną) w sposób umożliwiający jej względny ruch obrotowy

15

Łożyska dzieli się na ślizgowe toczne.

W łożyskach ślizgowych powierzchnia czopa wału ślizga się po powierzchni lub bezpośrednio po powierzchni otworu łożyska, zatem w czasie pracy występuje tarcie ślizgowe. W łożyskach tocznych między współpracującymi powierzchniami czopa i łożyska są umieszczone elementy toczne (np. kulki) i wówczas zamiast tarcia ślizgowego występuje tarcie toczneŁożyska ślizgowe na ogół stosuje się:- przy przenoszeniu bardzo dużych obciążeń - przy dużych prędkościach obrotowych i możliwości uzyskania tarcia płynnego,- w drobnych konstrukcjach o bardzo małych obciążeniach (m. in. w urządzeniach mechaniki precyzyjnej).Łożyska toczne są najczęściej stosowane:- przy zmiennych prędkościach obrotowych wału- przy częstszym zatrzymywaniu i uruchamianiu maszyn (gdyż w takich warunkach pracy łożyska ślizgowe zbyt szybko ulegają zużyciu),- gdy wymagana jest duża niezawodność pracy i duża trwałość łożyska,Dobór łożysk odbywa się według algorytmu, który uwzględnia takie parametry pracy jak:

obciążenie statyczne, prędkość obrotowa, intensywność użytkowania, sposób smarowania i chłodzenia itp.

32. Połączenia wciskane, pasowania, dobór i oznaczenia, przykłady, połączenia śrubowe.Połączenia wciskane to takie, w których unieruchomienie części realizowane jest poprzez tarcie między nimi. Istnieją połączenia bezpośrednie (tylko elementy) oraz pośrednie (z tulejami lub pierścieniami).Pasowanie wymiaru jest to połączenie dwóch elementów o jednakowej wartości wymiaru nominalnego (wewnętrznego i zewnętrznego) i różnych odchyłkach. Rozróżnia się następujące rodzaje pasowań:

Pasowanie luźne (ruchowe) jest to połączenie, w którym występuje luz, elementy pasowane mogą się przemieszczać względem siebie.

Pasowanie mieszane jest to połączenie, w którym może wystąpić niewielki luz lub niewielki wcisk (luz ujemny),

Pasowanie ciasne jest to połączenie, w którym występuje wcisk,elementy pozostają w spoczynku względem siebie po zmontowaniu.

Ogólna forma oznaczenia w pasowaniu jest następująca: gdzie: 

20 – wartość wymiaru normalnego (N) H7 – symbol tolerancji wymiaru wewnętrznego (otworu), p6 – symbol tolerancji wymiaru zewnętrznego (wałka),

Połączenie śrubowe to połączenia, w których biorą udział: otwór, śruba z gwintem i nakrętka z gwintem. Elementy wzajemnie się sprężają stabilizując połączenie. Przykładem napędu z wykorzystaniem gwintu jest podnośnik śrubowy.

33. Tarcie, zmniejszanie tarcia, zużycie elementów spowodowane tarciemTarcie jest to siła przeciwdziałająca względnemu ruchowi stykających się ciał. Zmniejszenie tarcia można realizować poprzez

stosowanie gładszych powierzchni lub smarowanie powierzchni środkami smarującymi. Smary przyczyniają się w dużym stopniu do

zmniejszenia tarcia, a przez to do zmniejszenia strat energii i materiałów. Smarowanie chroni ponadto trące się powierzchnie przed nagrzaniem.

Szkodliwość tarcia polega na tym, że powoduje ono niszczenie trących się podczas ruchu elementów maszyn. Tarcie powoduje niszczenie ścierne współpracujących ze sobą powierzchni.Przykłady: opona i jezdnia (przez tarcie (współpracę) jedno niszczy drugie)

16

34. Dokumentacja techniczna wyrobów, etapy i zasady tworzenia dokumentacjiDokumentacja techniczna - występuje w postaci opisów technicznych, obliczeń konstrukcyjnych, rysunków, planów, kosztorysów i harmonogramów.Dokumentację techniczną można podzielić z uwagi na jej zakres rzeczowy na:

dokumentację inwestycyjną dokumentację konstrukcyjną dokumentację technologiczną dokumentację fabryczną dokumentację naukowo-techniczną dokumentację badawczo-rozwojową

Dokumentacja techniczna składa się z części opisowej i części rysunkowej. W skład części opisowej wchodzą: opisy techniczne i wyjaśnienia; obliczenia techniczne, głównie o charakterze statyczno-konstrukcyjnym; kosztorysy i wykazy materiałów; przepisy wykonawcze. W skład części rysunkowej wchodzą: plany; rysunki techniczne.

35. Wykonywanie rysunków technicznych, grafika 2D oraz 3D, wymiarowanieRysunek techniczny – graficzne przedstawianie maszyn, mechanizmów, urządzeń, konstrukcji, układów i systemów, które dostarcza pełnej informacji o wyglądzie, wymiarach, wykonaniu elementów oraz montażu przedstawianego obiektu. Rysunek techniczny wykonuje się ręcznie na papierze lub kalce technicznej, ołówkiem lub tuszem. Często korzysta się ze specjalnych programów np.: AutoCad. Wyróżniamy 2 rodzaje rys. technicznego:

Rysunek złożeniowy - rysunek całej maszyny, urządzenia, ze wszystkimi elementami w jego skład wchodzącymi.

Rysunek wykonawczy - rysunek jednego elementu z uwzględnieniem wszystkich wymaganych przekrojów i detali

Często wielkości rzeczywistych elementów są za duże lub za małe, dlatego zaleca się stosowanie podziałek, czyli przedstawiać je w odpowiedniej skali rysunkowej. W rysunku technicznym stosuje się dwie grubości linii: grubą i cienką. Linią ciągłą grubą rysujemy: zarysy i widoczne krawędzie obiektów Linią ciągłą cienką: linie wymiarowe, linie pomocnicze, obiekty przyległe, kreskowania. Linią przerywaną: zarysy i krawędzie niewidoczne, osie symetrii, linie podziałowe.Grafika 2D – to grafika dwuwymiarowa. Element przedstawiamy na płaszczyźnie. Grafika 3D – to grafika trójwymiarowa. Element przedstawia się w przestrzeni. Wymiarowanie:

na rysunku podaje się wymiary rzeczywiste w milimetrach pismem technicznym, na środku linii wymiarowych, które są cienkie, zakończone strzałkami pełnymi.

wymiarowanie rozpoczynamy od podania wymiarów najmniejszych, nie podaje się wymiarów zbędnych tj. takich, które można odczytać z wymiarów już podanych, linie wymiarowe nie powinny się krzyżować z innymi liniami, nie powtarza się wymiarów, rysunek po zwymiarowaniu powinien być czytelny.

36. Czytanie rysunków technicznych, rzuty, wymiary, odchyłki, chropowatośćAby rysunek techniczny mógł spełniać rolę międzynarodowego języka wszystkich inżynierów i techników musi być sporządzony według ściśle określonych zasad i przepisów. reguł, dotyczących umownych znaków, skrótów, sposobu przedstawienia przedmiotu na rysunku, sposobu określenia wymiarów i innych uproszczeń,Linia wymiarowa jest to cienka linia prosta lub łukowa zakończona grotami dotykającymi ostrzem linii rysunkowych w punktach, których odległość ma być podana na rysunku. Większość wymiarów umieszcza się jednak zwykle poza zarysem przedmiotu, posługując się pomocniczymi liniami wymiarowymi. Nad liniami wymiarowymi znajdują się liczby wymiarowe podane w mm. Odchyłki dobrane z normy podaje się na rysunku w postaci wartości liczbowych w milimetrach z poprzedzonym znakiem + lub -. Odchyłki pisze się mniejszymi cyframi niż liczby wymiarowe. Do oznaczenia chropowatości na rysunku stosuje się odpowiednie symbole wraz z podaniem parametru dopuszczalnej chropowatości podawanej w mikrometrach.

17

37. Konwencjonalne i niekonwencjonalne źródła energii, przykłady zastosowaniaDo konwencjonalnych źródeł energii zalicza się paliwa kopalne, czyli:

gaz ziemny,

ropę naftową,

węgiel kamienny,

węgiel brunatny,

paliwo

natomiast do niekonwencjonalnych zaliczyć należy między innymi takie źródła, jak:

energię kinetyczną wiatru,

energię potencjalną wody (zasadniczo wód powierzchniowych),

energię promieniowania słonecznego,

energię cieplną wnętrza Ziemi (e. geotermalną),

energię chemiczną zawartą w biomasie,

energię wód morskich

Wszystkie wymienione powyżej źródła energii mają tą podstawową zaletę, że w niewielki sposób wpływają na środowisko naturalne człowieka oraz przyczyniają się do czystego i niezawodnego wytwarzania energii, któremu towarzyszy znikoma emisja zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych.Energia słoneczna- ten rodzaj energii wykorzystuje się do ogrzewania pomieszczeń, podgrzewania wody w gospodarstwach domowych oraz suszenia produktów spożywczych. Najczęściej odpowiednią instalację montuje się na dachach budynków. Niekiedy baterie słoneczne umożliwiają zmniejszenie zużycia prądu nawet o 1/3.W Polsce wykorzystuje się rzepak oraz inne rośliny oleiste do produkcji oleju napędowego do silników spalinowych. Spalanie takiego oleju wydatnie zmniejsza emisję dwutlenku węgla do atmosfery. W celach energetycznych uprawia się także buraki, z których produkuje się ekologiczny etanol, stanowiący również paliwo do silników spalinowych.

38. Pomiar wielkości geometrycznych, inżynierskie narzędzia pomiaroweWielkości geometryczne:

grubość, wysokość, szerokość, długość głębokość

Narzędzia pomiarowe: mikrometr, suwmiarka, głębokościomierz, średnicówka, czujniki laserowe. Kątomierze

39. Błędy pomiaru, pomiary bezpośrednie i pośrednie.Błędem pomiaru różnicę pomiędzy wynikiem pomiaru, a rzeczywistą wartością mierzonej wielkościBłędy pomiarów tradycyjnie dzielimy na

grube (omyłki), systematyczne. przypadkowe

18

Błędy grube powstają zwykle na skutek nieuwagi lub niestaranności obserwatora przy odczytywaniu lub zapisywaniu wyników, są łatwe do wykrycia i usunięcia. Błędy systematyczne wynikają z niedoskonałości przyrządów i metod pomiarowych. Można je redukować stosując bardziej doskonałe i precyzyjne metody i przyrządy, jednak całkowite wyeliminowanie błędów systematycznych jest niemożliwe. Z błędami przypadkowymi mamy do czynienia zawsze. Wynikają one z różnych przypadkowych i nie dających się uwzględnić czynników (np. wahania temperatury, lub ruch powietrza w pobliżu przyrządu pomiarowego)Pomiary bezpośrednie są gdy za pomocą narzędzia pomiarowego mierzymy interesującą nas wartość.Pomiary pośrednie wartość badanej wielkości wyznaczana jest na podstawie pomiarów bezpośrednich innych wielkości fizycznych, które są z nią związane znanym nam prawem fizycznym

40. Metody pomiaru otworów, sprawdziany i narzędzia pomiarowe.Metody pomiaru otworów:

suwmiarką o uniwersalną do pomiaru średnic na głębokość na 15 mm o jednostronną do pomiaru otworów o średnicach większych od 10 mm,

mikrometrem wewnętrznym szczękowym – do otworów o średnicach 5 - 30 mm i 30 - 55 mm, za pomocą klinów i mikrometru, za pomocą kulek, średnicówką mikrometryczną – metodą tą dokonuje się pomiarów średnic otworów większych (50 -

200 mm ), średnicówką czujnikową.

Sprawdzian jest to kontrolne narzędzie sprawdzające służące do stwierdzenia, czy wymiar, kształt lub działanie sprawdzanego przedmiotu nie wykraczają poza granice przewidzianej tolerancji. Sprawdzian nie służy do ustalenia rzeczywistego wymiaru przedmiotu, jedynie umożliwia stwierdzenie czy zachowana jest tolerancja, w której dany przedmiot ma się mieścić, a więc czy sprawdzany wymiar jest dobry czy zły.Wśród sprawdzianów do otworów wyróżnić można sprawdziany:

tłoczkowe, łopatkowe i średnicówkowe.

Wszystkie wymienione sprawdziany stanowią przykłady narzędzi z dokładnie wykonanymi wymiarami zewnętrznymi, a do ich kontroli używa sie czujników o działce elementarnej 1 μm (długościomierzy pionowych lub poziomych).

41. Dokładność wykonania, odchyłki i tolerancje, dobór obrabiarek i technologiiPolska Norma przewiduje 19 klas dokładności numerowanych cyframi arabskimi:klasy 1 do 4 – używa się do najdokładniejszych urządzeń precyzyjnych klasy 5 do 12 – używa się do typowych aplikacji maszynowych klasy 12 do 17 – używa się do mniej dokładnych urządzeń. Wymiary nominalne N są to wymiary przedmiotów podawane na rysunkachTolerowanie wymiarów polega na podawaniu dwóch wymiarów granicznych: dolnego A i górnego B pomiędzy, którymi powinien się znaleźć wymiar nominalny.Tolerancja T wymiaru jest to różnica pomiędzy górnym i dolnym wymiarem granicznym.Odchyłka górna wymiaru: ES - dla wymiaru wewnętrznego, es – dla wymiaru zewnętrznego, jest zawsze różnicą B-N .Odchyłka dolna wymiaru: EI – dla wymiaru wewnętrznego, ei – dla wymiaru zewnętrznego jest zawsze różnicą A-N.Dobór obrabiarek:

-Obrabiarki konwencjonalne:- Uniwersalne- Produkcyjne- Specjalizowane

19

Obrabiarki sterowane numerycznie:- Uniwersalne- Specjalizowane- Centra obróbkowe-Obrabiarki specjalne-Obrabiarki zespołowe-Linie obróbkowe

20H7

42. Recycling, organizacja, rodzaje, technologie stosowane w recyklinguRecykling,– jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów.Rodzaje recyklingu:Recycling energetyczny - polega na odzyskaniu części energii poprzez np. spalanieRecycling surowcowy - polega na przetwarzaniu materiału do postaci surowców, z których te materiały i surowce zostały wytworzone. Recycling materiałowy - polega na odzyskiwaniu z odpadów tworzyw sztucznych, które nadają się do ponownego przetworzeniaRecycling chemiczny - polega na przetworzeniu odpadów na materiały o innych właściwościach fizyko-chemicznych,Recycling termiczny - polega na spalaniu odpadów z tworzyw sztucznych z odzyskaniem zawartej z nich energii.Recycling organiczny - polega na obróbce tlenowej (w tym kompostowaniu) lub beztlenowej odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów.Technologie stosowane w recyklingu;

Przerób makulatury Proces technologiczny recyklingu butelek PET Kompostowanie Technologia recyklingu szkła w hutach Spalanie

43.Układy regulacji, rodzaje, przykłady zastosowań, ocena jakości układów regulacji.Układ regulacji układ, którego zadaniem jest sterowanie procesem. Układy regulacji automatycznej posiadają sprzężenie zwrotne. Układ regulacji składa się z

elementu porównującego (sumator), regulatora, elementu wykonawczego (zawór, siłownik), obiektu sterowania oraz układu pomiarowego (czujnik, przetwornik).

Podział ze względu na sposób działania układu• układ stabilizacyjny – zadaniem układu jest zniwelowanie wpływu zakłóceń działających na obiekt,• układ nadążny (śledzący) – zadaniem układu jest wymuszanie nadążania wielkości wyjściowej za nieznanymi wcześniej zmianami wzorca,• układ programowy – zadaniem układu jest poprawa jakości regulacji.

Podział ze względu na liniowość układu Układy liniowe Układy nieliniowe

Podział ze względu na charakter sygnałów Układy ciągłe Układy dyskretne

Podział ze względu na właściwości dynamiczne

20

proporcjonalne P całkujące I proporcjonalno-róŜniczkujące PD proporcjonalno-całkujące PI proporcjonalno-całkująco-róŜniczkujące PID

Przykład zastosowania: Radarowy układ nadążny Układ programowej regulacji temperatury w piecach hutniczych Układ regulacji automatycznej prędkości obrotowej

Wskaźniki jakości układu regulacji Błąd statystyczny- różnica pomiędzy wartością zadana a wartością wyjściową Przeregulowanie- maksymalne odchylenie odpowiedzi układu od wartości zadanej Czas regulacji- minimalny czas po którym wielkość regulowana znajdzie się w zadanym przedziale

regulacji

44.Działanie regulatorów PID oraz dwupołożeniowych.Regulator PID składa się z trzech różnie funkcjonalnie bloków:proporcjonalnego (P)- w wyniku zastosowania w regulatorze wyłącznie akcji proporcjonalnej otrzymujemy regulator P. wykorzystanie go nie eliminuje błędu statystycznego, który zależy od wielkości wzmocnienia. Wielkość wzmocnienia wpływa na też na szybkość działania oraz na amplitudę sygnału wyjściowego. Większy parametr kp oznacza skrócenie czasu regulacji i wzrost amplitudy przebiegu wyjściowego.całkującego (I)- otrzymujemy go stosując wyłącznie akcję całkującą. Regulator ten reaguje na wszelkie odchyłki wolnozmiennego sygnału regulowanego. Likwiduje do zera błąd statystyczny regulacji. Czas regulacji ulega wydłużeniu. Zwiększenie wzmocnienia z jednoczesnym zmniejszeniem wartości stałej zdwojenia powoduje wzrost akcji całkującej regulatora. różniczkującego (D)- reaguje na każdą zmianę sygnału regulowanego. Skraca czas regulacji. Zmniejsza przeregulowanie. Regulator dwupołożeniowy (dwustawny)- to taki układ, w którym regulator może nastawiać tylko dwie wartości wielkości sterującej obiektem regulacji. W przypadku zastosowania do regulacji temperatury działanie regulatora idealnego można opisać następująco: jeśli temp. obiektu jest mniejsza od zdanej y<y0 to regulator załącza obwód grzejny, a jeśli zachodzi y>y0 to wyłącza.

45. Roboty przemysłowe jako maszyny manipulacyjno – komunikacyjne, przykłady.Robot przemysłowy – manipulacyjny robot przemysłowy jest automatycznie sterowaną, programowaną, wielozadaniową maszyną manipulacyjną o wielu stopniach swobody, posiadającą właściwości manipulacyjne lub lokomocyjne, stacjonarną lub mobilną, dla ważnych zastosowań przemysłowych.Roboty przemysłowe stosuje się w celu zastąpienia ludzi w pracy na stanowiskach uciążliwych i niebezpiecznychZe względu na sposób programowania i możliwości komunikowania się z robota ze środowiskiem wyróżnia się:

Roboty I generacji (roboty nauczane)- wyposażone w pamięć do której wprowadzone są polecenia a następnie bez ingerencji operatora zdolne do wykonywania zaprogramowanych czynności. Nie są zdolne do samodzielnego zbierania wiadomości z otoczenia.

Roboty II generacji (roboty uczące się)- zdolne są rozpoznać żądany obiekt w zbiorze bez względu na jego położenie i kształt. Dopuszczalna jest zmiana na miejsca pracy robota względem poszukiwanego elementu.

Roboty III generacji (roboty inteligentne)- o pewnych intelektualnych możliwościach aktualizowania programu pracy w zmieniających się warunkach. Wyposażone są w dużą liczbę czujników oraz złożony system sterowania, koordynujący pracę kilku ramion.

Przykłady robotów: spawalnicze montażowe transportujące malarskie

21

do przenoszenia materiałów i załadunku palet roboty stosowane do obróbki materiałów

46. Podstawowe metody programowania robotów przemysłowych:Metody programowania robotow przemysłowych: I Online (na stanowisku pracy):

1.Programowanie ręczne; 2.Programowanie przez nauczanie:

a)programowanie dyskretne (PTP); b)programowanie ciągłe (CP);

II.Off-line (poza stanowiskiem pracy robota): Programowanie za pomocą tekstowych języków programowania.

47.Metody wspomagające zarządzanie jakością QFD, FMEA, karty kontrolne.Metoda QFD „dom jakości” jest sposobem tłumaczenia informacji pochodzących z rynku i wyrażanych w języku konsumentów na język techniczny, używany w przedsiębiorstwie przez projektantów, konstruktorów i technologów. Pozwala ona na ustalenie ogólnych, technicznych parametrów wyrobu i jego części, wymagań, a następnie parametrów procesów, w których poszczególne części są wytwarzane.QFD służy do przekładania wymagań rynku na warunki, jakie musi spełnić przedsiębiorstwo na kolejnych etapach powstawania wyrobu. W tej metodzie należy na wszystkich etapach projektowania uwzględnić jak najwięcej czynników mogących wpływać na jakość wyrobu, czy też poziom świadczonych usług.Metoda QFD pozwala na racjonalne zaprojektowanie produktu nie tylko pod względem technicznym, ale także ze względu na wymagania rynkowe i oczekiwania klientów. Metoda QFD znalazła zastosowanie zarówno w projektowaniu nowych wyrobów jak i usług.Metoda FMEA analiza przyczyn i skutków wad. Celem analizy wad jest znalezienie potencjalnych przyczyn i skutków błędów popełnianych przy projektowaniu i wyeliminowanie ich zanim jeszcze powstanie gotowy wyrób. Zakresem stosowania metody będzie więc działalność projektowa i badawczo-rozwojowa. Metoda FMEA Pozwala to na ciągłe doskonalenie produktu lub/i procesu poprzez systematyczne analizowanie i wprowadzanie poprawek, które eliminują źródła wad i poprawiają właściwości wyrobu. Analiza FMEA ma bardzo szerokie zastosowanie. Jest skuteczna przy analizie złożonych procesów i produktów, w produkcji masowej i jednostkowej. Analizie można poddać pojedynczy komponent oraz podzespół jak i cały wyrób, fragment procesu (np. jedną operację) oraz cały proces technologiczny.Karty kontrolne Shewharta są podstawowym narzędziem w statystycznym nadzorowaniu i sterowaniu procesów, zwłaszcza w produkcji seryjnej. Prowadzenie karty kontrolnej jest związane z pobieraniem z procesu, w ustalonych, regularnych odstępach czasu, próbek (próbka oznacza np. kilka egzemplarzy wyrobu) o określonej liczebności. Dla każdej próbki obliczane są miary statystyczne, np. średnia arytmetyczna, mediana, rozstęp lub odchylenie standardowe wybranej cechy. Częstotliwość pobierania próbek oraz ich liczebność powinny być tak ustalone, aby wykres obliczonych wartości wykazywał wszelkie istotne zmiany zachodzące w kontrolowanym procesie.

48. Obrabiarki i maszyny robocze, definicje, klasyfikacja, zastosowanie, przykładyObrabiarka to maszyna do mechanicznej obróbki przedmiotów w celu nadania im określonych kształtów, wymiarów i chropowatości powierzchni. Obróbka realizowana jest za pomocą narzędzi.Rodzaje obrabiarek

skrawające o tokarki o wiertarki o wiertarko-frezarki

22

o szlifierki o obrabiarki ultradźwiękowe

do obróbki plastycznej o młoty o kuźniarki o prasy o walcarki o ciągarki

erozyjne wtryskarki

Maszyna robocza to maszyna pobierająca energię mechaniczną z maszyn napędowych (silników) i zamieniająca ją na inny rodzaj energii, np. energię potencjalną, Podział:

maszyny robocze przeróbcze maszyny robocze transportowe

Przykłady maszyn roboczych chłodziarka pompa ciepła pompa sprężarka samochód koparka

49. Równowaga rynkowa, rynek nabywcy, rynek sprzedawcyRównowaga rynkowa to taka sytuacja na rynku kiedy producenci mogą sprzedać cały swój towar a konsumenci mogą cały ten towar kupić. Czyli wielkość popytu = wielkość podaży. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.Przy cenach rynkowych wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka rynkowa), ceny rynkowe niższe od ceny równowagi powodują powstanie nadwyżki popytu nad podażą (niedobór rynkowy). Wystąpienie nadwyżki rynkowej, będące rezultatem zwiększenia się podaży lub zmniejszenia popytu pod wpływem innych niż cena czynników, uruchamia procesy dostosowawcze, polegające na obniżaniu ceny przez sprzedawców, w rezultacie czego rozmiary popytu rosną, a zmniejsza się wielkość podaży. Proces ten trwa dotąd, dopóki nie nastąpi ich zrównanie.

Rynek nabywcy : jest wtedy, gdy popyt jest mniejszy od podaży. Kupujący wybiera najkorzystniejszą dla siebie ofertę. popyt < podaż

Rynek sprzedawcy : jest wtedy, gdy popyt jest większy od podaży, wówczas sprzedawcy dyktują warunki, gdyż potrzeby nabywców są niezaspokojone, popyt > podaż

50. Rentowność podmiotu i metody jej pomiaru.

rentowność - osiąganie nadwyżek przychodów nad poniesionymi kosztami prowadzenia danej działalności gosp. Mierzy się ją wskaźnikami rentowności, które są wielkościami pokazującymi stosunek osiągniętego zysku do dochodu lub stosunek zysku do poniesionych kosztów.

51. Produkt krajowy brutto i jego czynniki, dochód narodowy

PKB - jest miarą produkcji wytworzoną przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem, jest to wartość wszystkich produktów i usług wytworzonych w danym kraju w określonym czasie.

23

PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji

Czynniki PKB:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import

Dochód narodowy to suma dochodów wszystkich podmiotów w państwie, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług

52. Rola i funkcje państwa w gospodarceRola państwa w gospodarce:

konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej, Podtrzymywanie konkurencji i przeciwdziałanie niedoskonałościom rynku,

wzmocnienie systemu obiegu informacji, istnienie dóbr publicznych, np. armia, policja, straż pożarna.

Ekonomiczne funkcje państwa to: f

f. alokacyjna polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zas. gosp.

f. stabilizacyjna polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę

f. redystrybucyjna polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych

53 Budżet państwa i jego struktura.

Budżet państwa jest planem przyszłych dochodów i wydatków państwa. Budżet państwa rozumiany jako dyrektywny plan finansowy nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w odpowiedniej wysokości oraz dokonania wydatków określonych w planie. Budżet państwa jest planem rocznym, rok budżetowy pokrywa się z kalendarzowym. Najważniejsze funkcje budżetu: redystrybucyjna (rozdzielcza) – za pośrednictwem podatków i opłat, alokacyjna – odpowiednie rozmieszczenie czynników wytwórczych i wytworzonych dóbr, fiskalna (jest powiązana z funkcją redystrybucyjną), stabilizacyjna (wiąże się z interwencjonizmem państwowym: wysokie tempo wzrostu gosp., ograniczenie bezrobocia i inflacji.), kontrolna (sygnalizacyjna).

54.Podatki i ich rodzaje.

Podatek to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo. Podział podatków: pośrednie (VAT, akcyza) ,bezpośrednie (PIT, CIT), natomiast ze względu na przedmiot opodatkowania dzielą się na: dochodowe, majątkowe, konsumpcyjne.

55. Źródła finansowania działalności gospodarczej.Głównymi środkami finansowania działalności gospodarczej są: Oszczędności własne, Pożyczki, Dotacje rządowe, Środki od osób prywatnych, Kapitał podniesionego ryzyka, Kredyty hipoteczne, Leasing, Kredyty bankowe, Giełda i inne

56. Koszty własne w przedsiębiorstwie i ich klasyfikacjaKoszty własne są to koszty poniesione orzez przedsiębiorstwo wyrażone w pieniądzu związane z normalną działalnością przedsiębiorstwa w pewnym okresie.Przekroje klasyfikacyjne kosztów własnych: Układ rodzajowy (*amortyzacja, *zużycie materiałów i energii, *usługi obce, *wynagrodzenia, *świadczenia na rzecz pracowników, *podatki i opłaty, *pozostałe koszty).

24

Układ kalkulacyjny (*koszty pośrednie (materiały bezp., płace bezpośrednie), *koszty bezpośrednie (koszty wydziałowe, zakupu, sprzedaży)). Klasyfikacja wg. typu działalności w przedsiębiorstwie (* koszty zwykłej działalności operacyjnej, * pozostałe koszty operacyjne, * koszty finansowe)

57. Koszty produkcji ich struktura i sposoby zmniejszaniaKoszty produkcyjne powinny być identyfikowane i ewidencjonowane w podziale na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie. Wśród kosztów produkcyjnych, czyli kosztów ponoszonych w celu wytworzenia produktów (wyrobów i usług), wyróżniane są te, które można bezpośrednio przyporządkować do wyrobów oraz te, które nie dadzą się przyporządkować jednoznacznie do konkretnego wyrobu. Do bezpośrednich kosztów produkcyjnych zalicza się: Materiały bezpośrednie obejmujące wszystkie materiały, które można fizycznie zidentyfikować z określonym wyrobem. Płace bezpośrednie obejmujące wynagrodzenia pracowników zatrudnionych przy produkcji określonych wyrobów, Pozostałe koszty bezpośrednie produkcji obejmujące koszty, które są identyfikowane z konkretnym produktem, a nie są zakwalifikowane ani do materiałów bezpośrednich ani do płac bezpośrednich. Przykładem może być koszt dzierżawy maszyny służącej do wytwarzania określonego produktu oraz amortyzacja liczona metodą naturalną (proporcjonalnie do wielkości produkcji).Główne miejsca gromadzenia kosztów pośrednich produkcji to: koszty wydziałowe, dotyczące tych ośrodków odpowiedzialności, w których wytwarzane są produkty podstawowej działalności jednostki, koszty działalności pomocniczej, obejmujące koszty świadczeń wewnętrznych, wykonanych na rzecz określonych wydziałów działalności podstawowej, koszty ogólnoprodukcyjne, tj. koszty ośrodków związanych z procesem produkcji, w przypadku których dokładny pomiar świadczeń na rzecz wydziałów podstawowych nie jest możliwy lub praktyczny. Aby ograniczać koszty produkcji należy dążyć do specjalizacji zakładu i do wdrażania nowych technologii, modernizacja linii produkcyjnych. Można tez przenosić produkcje do krajów gdzie jest tańsza siła robocza.

58.Ksiegowość w podmiotach gospodarczych- istota, funkcje i znaczenie.Księgowość to wyniki finansowe firmy, operacje finansowe dokonywane celem analizy przeprowadzonych przez przedsiębiorstwo operacji gospodarczych. Formalnym dokumentem, będącym częścią systemu księgowego jest zakładowy plan kont. Ma go obowiązek posiadać i stosować każda osoba prawna oraz inne podmioty gospodarcze, które zgodnie z Ustawą o rachunkowości muszą prowadzić pełną księgowość finansową. Zakładowy plan kont zawiera spis wewnętrznych numerów kont przedsiębiorstwa i ustala zasady księgowania na tych kontach wszelkich operacji finansowych, które mogą wydarzyć się w wyniku jego działalności.

59. Analiza finansowa- istota i cele.Analiza finansowa (dotyczy ona całokształtu finansowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa.) Ma na celu: wstępną i rozwiniętą analizę sprawozdań finansowych(bilansu, rachunku wyników, rachunku przepływów pieniężnych), analizę wskaźnikową, wynik finansowy i czynniki go kształtujące, koszty działalności, dochody ze sprzedaży, rentowność.)DefinicjaAnaliza finansowa to część analizy ekonomicznej, która zajmuje się oceną efektywności działalności przedsiębiorstwa oraz jego sytuacją majątkową i finansową. Przedstawia stan majątkowo - kapitałowy, wynik finansowy i ogólną sytuację finansową przedsiębiorstwa. Analiza finansowa jest syntetycznym ujęciem, pozwalającym na szybki pomiar wyników i ocenę sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych.

Przedmiotem analizy finansowej jest: efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie, przychody, koszty, wynik finansowy, rentowność, płynność finansowa.

Analiza finansowa może przeprowadzić przedsiębiorstwo dla własnych celów (analiza finansowa wewnętrzna) jak i podmioty z poza przedsiębiorstwa (analiza finansowa zewnętrzna).

Analiza wewnętrzna ma być pomocna kierownictwu firmy do podjęcia uzasadnionych decyzji. Zewnętrzna analiza finansowa dotyczy zazwyczaj celów poznawczych działalności przedsiębiorstwa.

25

Zakres analizy finansowej:- podmiotowy (przychody, koszty, wynik finansowy, efektywność, płynność),- czasowy (przeszła działalność, bieżąca i przyszła),- przestrzenny (rozwiązania systemowe, uwarunkowania rynkowe, konkurenci, pozycja przedsiębiorstwa na rynku),- podmiotowy (przedsiębiorstwo jako całość, samodzielne jednostki wewnątrz przedsiębiorstwa).

Analiza finansowa ma na celu prezentację i ocenę metod pozwalających na badanie bieżącej płynności finansowej, czyli takich, które charakteryzują zdolność podmiotu gospodarczego do regulowania jego krótkoterminowych zobowiązań, płatnych w okresie nie dłuższym niż jeden rok.

60. Księgowość w przedsiębiorstwie, analizy finansowe

Odp z pyt 58 i 59

61. Analiza SWOT i jej wykorzystanie do określenia potencjału strategicznego.

Analiza SWOT to analiza szans i zagrożeń występujących w otoczeniu oraz analiza słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa. Polega na sklasyfikowaniu wszystkich czynników mających wpływ na bieżącą i przyszłą pozycję organizacji

Analiza taka jest w formie tabeli z czterema polami:

MOCNE STRONY - czyli atuty (czynniki wewnętrzne pozytywne) – to walory organizacji, które w sposób pozytywny wyróżniają ją w otoczeniu i spośród konkurencji

SŁABE STRONY - organizacji (wewnętrzne negatywne) – są konsekwencją ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. Każda organizacja posiada aspekty funkcjonowania, które ograniczają jej sprawność, ale szybkie i obiektywne rozpoznanie oraz zdefiniowanie może łatwo ograniczyć ich negatywny wpływ.

SZANSE - (zewnętrzne pozytywne) – to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane staną się impulsem do rozwoju oraz osłabią zagrożeniaZAGROŻENIA - (zewnętrzne negatywne) – to wszystkie czynniki zewnętrzne ,które postrzegamy jako bariery dla rozwoju firmy, utrudnienia, dodatkowe koszty działania. W efekcie analizy otrzymujemy cztery listy : silnych stron organizacji (które należy wzmacniać), słabych stron (które trzeba niwelować), szans (które należy wykorzystywać), oraz zagrożeń (których należy unikać).

62. Otoczenie przedsiębiorstwa i jego obszaryOtoczenie przedsiębiorstwa to całokształt zjawisk, procesów, instytucji kształtujących jego stosunki wymienne, możliwości sprzedaży, perspektywy rozwoju.

Otoczenie zewnętrzne - to wszystko, co z zewnątrz może wpływać na działalność przedsiębiorstwa: konkurenci, klienci, dostawcy, prawo.

Otoczenie wewnętrzne - składa się z sił i warunków z wnętrza organizacji: zarząd, pracownicy, kultura organizacji.

63. Typy struktur organizacyjnych przedsiębiorstwa.Struktura organizacyjna jest to zestaw elementów konstrukcyjnych, które mogą być użyte do ukształtowania organizacji. Wynik ich wykorzystania występuje w postaci konkretnego układu elementów organizacji i ich wzajemnych powiązań. Struktura organizacyjna - jest to układ stanowisk i składających się z nich komórek organizacyjnych wewnątrz organizacji. Jest ona zazwyczaj w większych organizacjach

26

ujmowana w schemat organizacyjny i wyznaczana jest przez szereg czynników, do których należą: formalizacja, departamentalizacja, centralizacja – decentralizacja. Elementarną częścią struktury jest stanowisko organizacyjne. Stanowiska łączone są w komórki i większe jednostki organizacyjne.

Struktury organizacyjne ze względu na rozpietość kierowania mogą dzielić się na struktury płaskie, gdy rozpiętość kierowania jest duża i smukłe, gdy rozpietość kierowania jest mała. W zależności od przyjętego typu, można wyróżnić struktury mechanistyczne, charakteryzujące się małą elastycznością oraz elastyczne struktury organiczne, które łatwo ulegają transformacji pod wpływem zmieniającego się otoczenia organizacji.

64. Zarządzanie przedsiębiorstwem- istota i funkcje.Zarządzanie przedsiębiorstwem - szczególny sposób kierowania działalnością ludzi zatrudnionych w przedsiębiorstwie, obejmujący tworzenie, kontrolę oraz ciągłe dostosowywanie reguł postępowania.

Przedsiębiorstwo rozumiane jest jako jednostka gospodarcza mająca osobowość prawną, wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organizacyjnymi i terytorialnym, nastawiona na osiąganie zysku ze swej działalności produkcyjnej i/lub usługowej oraz dysponująca określonym majątkiem. Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym produkującym i (lub) sprzedającym - na rachunek i ryzyko właściciela - dobra i (lub) usługi, którego wyłącznym lub jednym z wielu celów jest osiąganie zysków.

65. Podstawowe funkcje zarządzania

1. planowanie - to określenie celów organizacji a następnie decydowanie o wyborze najlepszego sposobu realizacji założonego celu,

2. organizowanie to ustalanie zadań i obowiązków,3. kierowanie - to proces przewodzenia oraz motywowanie kadry pracowniczej organizacji.4. kontrolowanie - proces zmierzający do zapewniania, aby rzeczywiste działania były zgodne z

planowanymi.Wersja obszerniejszaPLANOWANIE – to określenie celów organizacji i działania podporządkowanego pewnej metodzie, planie czy logice, a następnie decydowanie o wyborze najlepszego sposobu realizacji założonego celu. Ramy czasowe planowania obejmują: długi okres (plany strategiczne), średni okres (plany taktyczne) oraz krótki okres (plany operacyjne). Podczas ustalania siatki celów zalecana jest koncentracja na takich obszarach jak: tworzenie i dostarczanie wartości, pozycja na rynku, rentowność oraz jakość. ORGANIZOWANIE – to proces porządkowania, przydzielania, koordynowania działań i zasobów poszczególnym członkom organizacji, nawiązanie współpracy w ramach określonej struktury stosunków, wprowadzenie określonego ładu, to takie zagospodarowanie, które w najlepszy sposób pozwoli zrealizować określony plan. W efekcie organizowanie powstają struktury systemów materialnych i społecznych, których świadome przyporządkowywanie uwzględniając przyjęte cele i kryteria doprowadza do wykluczenie działań mało intensywnych i efektywnych. KIEROWANIE – to proces przewodzenia oraz motywowanie kadry pracowniczej organizacji. Określa, w jaki sposób kierownik powinien kierować podwładnymi oraz jego stosunki z pracującymi dla niego ludźmi, jego zadaniem jest zachęcanie do wspólnego wykonywania potrzebnych zadań i wspólnego osiągania celów wytyczonych z etapów planowania i organizowania. Odpowiednia atmosfera ułatwia pracownikom możliwie najefektywniejsze wykonywanie pracy. Problematyka kierowania opiera się na trzech głównych podejściach: atrybutowym -, behawioralnym –sytuacyjnym KONTROLOWANIE – to końcowa faza zarządzania, proces zmierzający do zapewniania, aby rzeczywiste działania były zgodne z planowanymi, to obserwacja i systematyczne wprowadzanie korekt do bieżących działań dla ułatwienia realizacji celów. Kontrola niezbędna jest w sytuacjach zmiany otoczenia przedsiębiorstwa, złożoności organizacji, nieuchronności błędów. Spełnia wiele ważnych funkcji-porównuje rzeczywiste wyniki z planowanymi, koryguje błędy, wpływa na kształt przyszłych działań. Ważnym elementem jest ustalenie zakresu kontrolowanego obszaru (produkcja, finanse, zaopatrzenie, marketing, zasoby ludzkie) w celu usprawnienia funkcjonowania organizacji.

27

66. Systemy informatyczne w zarządzaniuSystem informatyczny: Wyodrębniona część systemu informacyjnego, w którym do przetwarzania danych zastosowano środki i metody informatyczne, a zwłaszcza sprzęt i oprogramowanie komputerów. Informatyczny system zarządzania to system, w którym niektóre funkcje zarządzania polegające na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji oraz wyznaczaniu decyzji realizowane są za pomocą komputerów (albo jest to część systemu informacyjnego realizowana przez techniczne środki informatyki, którego celem jest wspomaganie procesów zarządzania). Elementy systemu informatycznego zarządzania: hardware- sprzęt techniczny, software- oprogramowanie, baza danych- zbiór danych z pewnej dziedziny informacji, telekomunikacja- organizacja, sprzęt i oprogramowanie umożliwiające wspólną pracę dwu lub wielu komputerów, bądź jednego komputera z terminalami i końcówkami, ludzie- którzy zarządzają, projektują, programują, eksploatują, konserwują system, organizacja- sprawia, że poszczególne elementy systemu stanowią całość. Podstawowe funkcje systemu informatycznego gromadzenie informacji, przetwarzanie informacji, przechowywanie informacji, prezentowanie informacji,

67. Planowanie w przedsiębiorstwie, rodzaje planówPlanowanie do proces podejmowania świadomych decyzji dotyczących własnego rozwoju zawodowego, w tym rozwoju firmy. Istotą planowania jest rozpoznanie przyszłości oraz zadań i środków potrzebnych do realizacji założonych celów. Plan powinien uwzględniać cele osobiste i zawodowe, a także powinien nosić zabarwienie emocjonalne. Realizacja poprzez wykonywanie cząstkowe z naciskiem na najbardziej aktualne terminy wykonania.Rodzaje planowania z uwagi na czas realizacji: 1. Strategiczne (powyżej 5 lat) - plan przyszłości, dzięki któremu o wiele łatwiej wytyczyć ścieżki postępowania i realizacji (co zamierza się osiągnąć w życiu, lista wartości). 2. Długoterminowe (od 2 do 5 lat) - konkretne przedsięwzięcia służące realizacji nadrzędnego celu. 3. Średnioterminowe (od kilku miesięcy do roku) - to odpowiedź na pytanie co należy zrobić, aby zrealizować plan długoterminowy. 4. Krótkoterminowe (do trzech miesięcy) - krótkie zadnia do wykonania. 5. Bieżące - codziennie lub w skali tygodnia (godziny i terminy spotkań, spraw do załatwienia).

68. Metody planowania potrzeb materiałowych.Metoda planowania potrzeb materiałowych MRP ma za zadanie obliczanie dokładnej ilości materiałów i terminów dostaw w taki sposób, aby sprostać ciągle zmieniającemu się popytowi na poszczególne wyroby finalne. Główne cele metody MRP to: redukcja, dokładne określenie czasu dostaw surowców i półproduktów, dokładne wyznaczenie kosztów produkcji, lepsze wykorzystanie posiadanej infrastruktury, szybsze reagowanie na zmiany zachodzące w otoczeniu i kontrola poszczególnych etapów produkcji.

69. Zasady działalności marketingowej w przedsiębiorstwie.Marketing to działalność mająca na celu wynajdowanie, pobudzanie i zaspokajanie potrzeb podmiotów gospodarczych; odnajdowanie i ocenianie możliwości rynkowych, prowadzących do zaspokojenia potrzeb określonych odbiorców (nabywców); Działania marketingowe dzielone są na: cena, produkt, dystrybucja, promocja. Podstawowe zasady organizacji marketingu w przedsiębiorstwie: -Struktura organizacyjna winna umożliwić integracje wszystkich wewnętrznych i zewnętrznych działań marketingu. Organizacja marketingu musi zabezpieczyć warunki elastyczności tzn. zapewnić wysoki stopień dostosowalności przedsiębiorstwa do zmieniających się warunków otoczenia. -Organizacja marketingu winna stymulować pracowników do podejmowania działań innowacyjnych i twórczych. -Organizacja marketingu winna zabezpieczyć specjalizacje działań wg funkcji produktów, nabywców, rynków dala optymalnego wykorzystania technicznych i ludzkich zasobów. -Organizacja marketingu winna zabezpieczyć odpowiedni poziom identyfikacji pracowników z firmą .

70. Istota i rola segmentacjiSegmentacja rynku jest to podział rynku według określonych kryteriów na wzgłędnie określone grupy. Głównym celem segmentacji jest analiza struktury rynku, czyli potrzeb klientów, którzy rynek tworzą. Drugim celem segmentacji jest nadanie produktowi w odbiorze klientów pewnych specyficznych atutów wyróżniających produkt względem konkurentów i innych segmentów.

28

Segmentacja ułatwia badania rynku i pozwala przedsiębiorstwu w porę dostrzec moment, kiedy trzeba uzupełnić asortyment swoich wyrobów.

71. Marketingowa koncepcja produktu.Produkt według marketingu to skierowany na rynek wytwór ludzkiej pracy, mogący wzbudzić zainteresowanie nabywcy, który może go kupić, użyć lub skonsumować.Idealny produkt według marketingowców to taki, który jest:

-wytwarzany w najtańszym możliwym procesie,-wytwarzany tylko w kilku etapach,-łatwy do wytworzenia przy minimalnym nakładzie pracy,-składający się ze standardowych części lub podzespołów wymiennych między różnymi modelami,- zbudowany z materiału o wysokiej jakościFunkcje produktu: podstawowe (funkcjonalność, wydajność), dodatkowe (wygoda użytkowania, estetyka, bezpieczeństwo)

72. Metody i znaczenie badań marketingowychBadania marketingowe to systematyczne planowanie, zbieranie, analiza i przekazywanie danych i informacji istotnych dla sytuacji marketingowej, w jakiej znajduje się przedsiębiorstwo. Metody badawcze: oparte o obserwacje – nowe informacje można zdobyć obserwując odpowiednie miejsca i ludzi; oparte na wywiadzie zogniskowanym – grupa składa się z sześciu do dziesięciu osób, które spędzają kilka godzin razem; dyskutują nad projektem; oparte na wywiadzie kwestionariuszowym lub ankietowym - plasują się miedzy badaniami obserwacyjnymi i wywiadami zogniskowanymi, a badaniami eksperymentalnymi;- eksperymentalne – wybranie określonej grupy osób, poddanie ich oddziaływaniu różnych bodźców, kontrolowanie zmiennych zewnętrznych i sprawdzenie czy zmiany obserwowanych reakcji są statystycznie znaczące

73. Zarządzanie operacyjne- definicje, przykłady.Zarządzanie operacyjne jest funkcją odpowiedzialną za wszystkie działania dotyczące wytwarzania produktu. W zarządzaniu operacyjnym chodzi o sprawne funkcjonowanie; formułowane są i realizowane cele dla całego przedsiębiorstwa.

Inna definicja Zarządzania operacyjnego to posiadanie zdolności do kontrolowania i monitorowania jednostkowych kosztów wytwarzania wyrobów i świadczenia usług; zapewnienie stałej jakości wytwarzanych wyrobów przy spełnianiu coraz wyższych jakościowych wymagań klientów; szybkość i niezawodność dostawy; szybkość reakcji na zmiany popytu; zdolność szybkiego wprowadzania nowych produktów i ich modyfikacji.

74. Proces produkcyjny, potokowa i niepotokowa, jednostkowa i masowaPROCES PRODUKCYJNY jest to uporządkowany zestaw celowych działań wykonywanych w toku produkcji począwszy od pobrania materiału wejściowego z magazynu poprzez wszystkie operacje technologiczne, transportowe, kontrolne, magazynowe aż do zdania gotowego wyrobu włącznie.

Niepotokowa - podział procesu na poszczególne operacje oraz wykonywanie każdej operacji na całej partii wyrobów. Cechy charakterystyczne to:

długi okres oczekiwania na następną operacje, trudność organizacyjna, możliwość niesprawnego przepływu prac, powolny przyrost wartości dodanej.

Cele form niepotokowych:

29

skoncentrować kwalifikacje, osiągnąć wysokie wykorzystanie maszyn i urządzeń.

Potokowa (przepływowa)- zadania wykonywane w sposób ciągły, progresywny bez przerw związanych z okresami oczekiwania bezczynności, czas poszczególnych operacji powinien mieć jednakową długość. Cele produkcji potokowej:

ulepszony przepływ materiału i przebieg prac, niższe kwalifikacje ludzi, szybszy przyrost wartości dodanej i szybsze tempo realizacji prac.

Produkcje potokową od niepotokowej odróżnia szereg cech charakterystycznych, z których można wymienić 5 najważniejszych: ściśle określony harmonogram przebiegu procesu produkcyjnego, liniowe rozmieszczenie maszyn i urządzeń produkcyjnych, wysoki stopień specjalizacji stanowisk roboczych, ciągłość ruchu obrabianych przedmiotów, rytmiczność pracy stanowisk roboczych.Produkcja jednostkowa – polega na wykonywaniu produktu w pojedynczych sztukach i zwykle na zamówienie np. produkcja statków, mostów, produkcja miarowa (ubrania, buty). Jest możliwa do wykonywania zarówno w przedsiębiorstwach dużych (np. stocznie) jak i małych (zakłady krawieckie). Produkcja ta charakteryzuje się dużymi kosztami. Pracownicy powinni posiadać wysokie kwalifikacjeProdukcja masowa – polega na produkowaniu stale tych samych produktów np. produkcja cukru, cementu. Charakteryzuje się bardzo małym asortymentem, ale znaczną ilością produkowanych wyrobów. Wykonywana jest przez duże przedsiębiorstwa przemysłowe. Wymaga usystematyzowanie przebiegu produkcji. Pracownicy specjalizują się w wykonywaniu określonych i na ogół czynności. Charakteryzuje się niskimi kosztami.

75. Logistyka w przedsiębiorstwie produkcyjnymLogistyka w przedsiębiorstwie produkcyjnym jest to proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Logistyka to zapewnienie dostępności właściwego produktu we właściwej ilości, we właściwym czasie, właściwej jakości, właściwym miejscu i czasie właściwemu klientowi we właściwej cenie. Działania logistyczne obejmują (między innymi): · obsługę klienta, · prognozowanie popytu, · przepływ informacji, · kontrolę zapasów, · czynności manipulacyjne, · realizowanie zamówień, · zaopatrzenie, · ustalanie lokalizacji zakładów produkcyjnych i składów, · pakowanie, · obsługę zwrotów, · gospodarowanie odpadami, · transport.

76. Zagadnienie identyfikacji w logistyce – kody kreskoweZnakowanie opakowań spełnia rolę instruktażową dla przewoźnika oraz usprawnia prace ewidencyjne. Informacje te ułatwiają, a niekiedy warunkują sprawne magazynowanie, manipulację oraz sterowanie przepływem towarów w łańcuchach logistycznych. Szczególny nacisk należy położyć na stosowanie kodów kreskowych, które odgrywają ogromną rolę w obrocie handlowym, transporcie i magazynowaniu, a niejednokrotnie stanowią jeden z podstawowych warunków uczestnictwa producenta w międzynarodowym obrocie towarowym. Kody kreskowe przedstawiają niektóre znaki zasadnicze (umożliwiające identyfikację wyrobu i wytwórcy) i informacyjne (informujące o niektórych cechach wyrobu) w postaci zakodowanej i umożliwiające ich automatyczny odczyt i przekazywanie danych do systemów informatycznych.

77. Opakowania, rola opakowań, koszty związane z opakowaniamiOpakowanie to wyrób, który został użyty by tworzyć dodatkową warstwę zewnętrzną w stosunku do innego wyrobu, mającą za zadanie ochronę produktu opakowanego przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych; ochronę otoczenia przed ewentualnym, szkodliwym oddziaływaniem produktu; umożliwienie lub ułatwienie przemieszczenia produktu w czasie wytwarzania, magazynowania, transportu, sprzedaży i użytkowania; informowanie przez określone znaki o zawartości i ewentualnie o sposobie transportu i użycia danego produktu; oddziaływanie stymulujące na nabywcę przez formę, kształt, konstrukcję, nadruk itp.

78. Jakość wyrobów, sposoby oceny i pomiaru

30

Jakość wyrobów jest to suma cech wyrobów sprawiająca, że spełniają one zakładane oczekiwania. Ocenę jakości wyrobów przeprowadza się przez porównanie jego charakterystycznych wskaźników jakościowych. Wskaźniki jakościowe mogą być cząstkowe, kompleksowe,jednostkowe i względne.Poszczególne wskaźniki jakości można podzielić na następujące grupy: 1)funkcjonalne- charakteryzujące stopień zgodności lub przydatności maszyny do realizacji prac przewidzianych z jej przeznaczeniem 2)charakteryzujące niezawodność maszyny do pracy w określonych warunkach obsługi i otoczenia. 3)ergonomiczne- wskazujące na stopień dostosowania rozwiązań obiektu do jego współpracy w układzie człowiek-maszyna 4)ekologiczne- wskazujące na stopień dostosowania obiektu do potrzeb minimalizacji lub eliminacji zanieczyszczeń i zagrożeń środowiskowych 5)estetyczne- wskazujące na stopień zgodności rozwiązań obiektu z obecnymi kryteriami mody lub estetyki 6)wskaźniki i koszty eksploatacyjne- nakłady na zakup, transport, koszty obsługi itp. 7)technologiczności konstrukcji obiektu wskazujące na stopień dostosowania konstrukcji do możliwości posiadanych technologii. Skale pomiarowe: nominalna, porządkowa, przedziałowa, ilorazowa.

79. Systemy zapewnienia jakości, zarządzanie jakościąSystem zapewnienia jakości jest to powtarzalny sposób postępowania mający na celu zagwarantowanie klientowi, że zawsze otrzyma wyroby oczekiwanej jakości. Potwierdzeniem faktu posiadania systemu zapewnienia jakości jest certyfikat ISO serii 9000. Jest to zaświadczenie wydane przez uprawnioną jednostkę, stwierdzające, że firma w swej praktyce stosuje wszystkie wytyczne mające na celu spełnienie wymagań klienta. Trzeba podkreślić, że certyfikat ISO 9000 nie odnosi się do wyrobów i usług, ale do firm je wytwarzających.Podstawę zarządzania jakością stanowi księga jakości, która powinna zawierać: cele do osiągnięcia, podział kompetencji, zadania, odpowiedzialność, metody, procedury, instrukcje Elementami systemu jakości są:

audit wewnętrzny - sprawdzenie, że działania podjęte dla zapewnienia jakości procesów są właściwe i przynoszą efekty;

audit zewnętrzny -wykonywany w celu sprawdzenia czy system jakości spełnia wymagania przepisów i może on uzyskać certyfikat jakości

Zarządzanie jakością to wszystkie działania z zakresu zarządzania, które decydują o polityce jakości, celach i odpowiedzialności, a także ich realizacji w ramach systemu jakości za pomocą takich środków, jak planowanie jakości, sterowanie jakością, zapewnienie jakości i doskonalenie jakości.

31

80. Języki programowania, przykłady języków, właściwości języków.Język programowania to usystematyzowany sposób przekazywania komputerowi poleceń do wykonania. Język programowania pozwala programiście na precyzyjne przekazanie maszynie, jakie dane mają ulec obróbce i jakie czynności należy podjąć w określonych warunkach. Oto przykłady znanych języków programowania:

C++, JavaScript, HTML,, Turbo Pascal, Visual Basic,

Właściwości języków. Każdy program posiada swój kod źródłowy, który składa się z poleceń charakterystycznych dla

danego języka programowania Każdy język ma swoją własną składnię, która definiuje dostępne symbole oraz zasady łączenia tych

symboli w struktury Każdy program posiada własne biblioteki standardowe, w ramach których zawarte są funkcje, które

pozwalają dokonywać operacji wejścia/wyjścia, operacji na plikach czy zarządzać pamięcią.

81. Grafika komputerowa, programy graficzne, inżynierskie i inne. Grafika 2D, 3D.Grafika komputerowa – dział informatyki zajmujący się wykorzystaniem komputerów do generowania obrazów oraz wizualizacją rzeczywistych danych. Grafika komputerowa jest obecnie narzędziem powszechnie stosowanym w nauce, technice, kulturze oraz rozrywce.Rozróżniamy:

Grafikę wektorową— obraz jest rysowany za pomocą kresek lub łuków bądź innych figur geometrycznych.

Grafikę bitmatową – obraz jest budowany z prostokątnej siatki leżących blisko siebie punktów (tzw. pikseli).

Programy graficzne inżynierskie, inne:

32

AutoCad Solidworks CorelDraw Photoshop

Grafika dwuwymiarowa (grafika 2D) — wszystkie obiekty są płaskie, przedstawione na płaszczyźnie. Grafika trójwymiarowa (grafika 3D) — obiekty są umieszczone w przestrzeni trójwymiarowej i celem programu komputerowego jest przede wszystkim przedstawienie trójwymiarowego świata na dwuwymiarowym obrazie.

82. Relacyjne bazy danych, tabele, kwerendy, raporty.Baza danych – zbiór danych różnych typów, powiązanych ze sobą, przechowywanych na urządzeniu pamięciowym o Bezpośrednim dostępie. Relacyjna baza danych – system powiązanych ze sobą relacji. Relacje przedstawia się w postaci tabel.Tabela bazy danych zwana również arkuszem danych podzielona jest na kolumny i wiersze. Pola tabeli określają rodzaj informacji zawartych w poszczególnych w poszczególnych kolumnach (atrybuty). Wiersze tabeli to rekordy, zawierają informacje o jednym elemencie tabeli bazy danych i są ponumerowane.Kwerenda to obiekt bazy danych zawierających grupę rekordów po selekcji. Jest to żądanie okazania określonego zbioru danych. Kwerenda jest narzędziem, która zbiera dane z różnych tabel aby odpowiedzieć na pytanie zadane przez użytkownika. Rodzaje kwerend:

wybierające podsumowujące, dołączające aktualizujące usuwające

Raporty-zawierają dane z tabel lub kwerend uporządkowane w żądany sposób przez użytkownika sposób. Raport jest wygodnym sposobem prezentacji danych w postaci wydrukowanej. Raporty służą więc do prezentowania sformatowanych danych, można je oglądać na ekranie lub na wydruku. Dzięki nim można sterować podsumowaniami danych (dane mogą być grupowane i sortowane w dowolny sposób).

83. Struktura tabeli w bazach danych, klucz główny tabeli.Struktura tabeli:

tabela składa się z wierszy i kolumn każdy element w tabeli przedstawia jedną daną elementarną, każda z kolumn jest jednorodna, co oznacza, iż elementy w kolumnie są tego samego rodzaju, każda kolumna ma odrębną nazwę, wszystkie wiersze muszą być różne; nie dopuszcza się duplikatów, zarówno wiersze jak i kolumny mogą być wykorzystane w dowolnej kolejności, bez wpływu na ich

zawartość informacyjną lub znaczenie dla funkcji operującej na tej tabeli, musi istnieć klucz główny tabeli.

Klucz główny tabeli to kolumna lub grupa kolumn, która w sposób jednoznaczny identyfikuje wiersz w tabeli. Na przykład, dla tabeli zawierającej dane o pracownikach kluczem głównym może być, kolumna o nazwie NR_PRACOWNIKA, która jednoznacznie określa danego pracownika

84. Sieci komputerowe, budowa fizyczna i logiczna, przykłady, aplikacje sieciowe.Sieć komputerowa - grupa komputerów lub innych urządzeń połączonych ze sobą w celu wymiany danych lub współdzielenia różnych zasobów, na przykład: korzystania ze wspólnych urządzeń, np. drukarek, korzystania ze wspólnego oprogramowania, korzystania z centralnej bazy danych, przesyłania informacji między komputerami (komunikaty, listy, pliki). Budowa fizyczna:

33

serwer sieciowy, zazwyczaj powinien to być komputer o dużej mocy obliczeniowej, komputery – stacje robocze (terminale), na których instalujemy oprogramowanie sieciowe media transmisji – kable miedziane, światłowody, fale radiowe. osprzęt sieciowy – karty sieciowe, modemy, routery, zasoby sieciowe – wspólny sprzęt, programy, bazy danych.

Budowa logiczna oprogramowanie sieciowe – to programy komputerowe, dzięki którym możliwe jest przesyłanie

informacji między urządzeniami sieciowymi. Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje oprogramowania sieciowego:

o klient-serwer (system użytkownik) o host-terminal (system baza) o peer-to-peer – połączenia bezpośrednie

Przykłady sieci: Internet globalny system informacyjny sieć lokalna (to najmniej rozległa postać sieci komputerowej, zazwyczaj ogranicza się do jednego

budynku, lub kilku pobliskich budynków (np. bloków na osiedlu)) sieć rozległa (sieć znajdująca się na obszarze wykraczającym poza jedno miasto (bądź kompleks

miejski). Łączy najczęściej sieci miejskie, bądź inne (mniejsze) sieci rozległe, rzadziej sieci lokalne czy pojedyncze komputery)

85. Wektory, macierze, wyznaczniki - zastosowania w obliczeniach inżynierskich.Wektor uporządkowana para punktów [A, B], gdzie punkt A jest początkiem wektora a punkt B jego końcem. W interpretacji geometrycznej wektor to leżący na prostej i zawierający punkty A, B skierowany odcinek ([A, B]= - [B, A]) - kierunkiem wektora nazywa się kierunek tej prostej, zwrot określony jest przez kolejność punktów A i B.Macierz – układ zapisanych w postaci prostokątnej tablicy danych nazywanych elementami bądź współczynnikami.Macierze wykorzystuje się do opisu

układów równań liniowych, przechowywania współczynników przekształceń liniowych.

Macierze bada dział matematyki nazywany teorią macierzy. Dzięki swoim algebraicznym własnościom są one kluczowym pojęciem algebry liniowej.

Tablicę prostokątną mającą wierszy i  kolumn nazywamy macierzą rozmiaru na , co zapisujemy czasem m x n. Wyznacznik macierzy to funkcja określona na macierzach kwadratowych związana z mnożeniem i dodawaniem odpowiednich elementów danej macierzy tak, by otrzymać pojedynczą liczbę. Inaczej mówiąc wyznacznik macierzy jest to liczba rzeczywista przyporządkowana macierzy kwadratowej, którą oznaczamy jako detA lub |A|.

86. Funkcje, pochodne funkcji, badanie funkcji, różniczka funkcji, funkcje wielu zmiennych.Funkcja jest definiowana jako relacja pomiędzy elementami zbioru X (dziedziny) i elementami zbioru Y (przeciwdziedziny), o tej własności, że każdy element zbioru X jest w relacji z dokładnie jednym elementem zbioru Y. Funkcje oznacza się f(x) gdzie x∈ XJeżeli funkcja posiada pochodną w danym punkcie to o takiej funkcji mówi się, że jest różniczkowalna. Pochodną funkcji f(x) oznaczamy f'(x). Wartość pochodnej funkcji w punkcie x jest równa współczynnikowi kierunkowemu stycznej do wykresu funkcji w tym punkcie. Współczynnik kierunkowy prostej tworzącej z osia OX kąt α jest równy tgα

34

Geometrycznym odpowiednikiem istnienia granicy jest istnienie prostej stycznej w punkcie A = (x0, f(x0)) do wykresu funkcji y = f(x) Etapy badania funkcji1) wyznaczenie dziedziny funkcji,2) punkty przecięcia wykresu funkcji z osiami współrzędnych,3) obliczenie granic na krańcach przedziału określoności 4) wyznaczenie asymptot (pionowych i poziomych),5) badanie pierwszej pochodnej,6) badanie drugiej pochodnej;7) sporządzenie wykresu funkcji.Różniczka, różniczka funkcji y = f(x) jest to przyrost dy zmiennej zależnej y lub przyrost df funkcji f(x), przy czym f(x) jest funkcją ciągłą oraz w każdym punkcie otoczenia punktu xo istnieje jej pochodna. Różniczka równa jest iloczynowi pochodnej tej funkcji w danym punkcie xo i przyrostu zmiennej niezależnej x - tj.

dy = df(xo) = f '(xo)dx.Funkcja wielu zmiennych to funkcja matematyczna, której wartości zależą od kilku argumentów.Wiele funkcji spotykanych w zastosowaniach matematyki to funkcje wielu zmiennych, bo realnie zachodzące procesy często zależą od wielu parametrów liczbowych – czyli właśnie zmiennych.

87. Całki nieoznaczone i oznaczone, zastosowanie, całki wielokrotne.

Całkowanie polega na szukaniu funkcji , która spełnia , przy czym dana jest . Prościej: naszą daną jest pochodna pewnej funkcji, naszym zadaniem jest znalezienie funkcji, z której ta pochodna została obliczona.

Całką nieoznaczoną (nieokreśloną) funkcji , oznaczaną symbolem nazywamy wyrażenie

, gdzie jest funkcją pierwotną funkcji , a jest dowolną stałą.

Wyróżniamy: Całkowanie przez podstawianie i całkowanie przez części

Całkę oznaczoną funkcji f w przedziale [ a , b ] oznaczamy symbolem :∫a

b

f ( x )dx.

Interpretacja geometryczna całki oznaczonej

Jeżeli w przedziale [ a , b ] jest f ( x )≥0 to pole obszaru ograniczonego krzywą y=f ((x ), odcinkiem osi Ox

oraz prostymi x=a , x=b równa się całce oznaczonej ∫a

b

f ( x )dx. Jeżeli zaś w przedziale [ a , b ] jest f ( x )≤0 ,

to analogiczne pole równa się -∫a

b

f ( x )dx.

Zastosowania całki oznaczonej obliczanie pola figur droga przebyta przez punkt materialny

35

Całka wielokrotna stopnia n, to całka po n zmiennych z funkcji n zmiennych:

88. Równania różniczkowe, klasyfikacje, metody rozwiązywania, zastosowanieRównanie różniczkowe jest to równanie, które wyznacza zależność między nieznaną funkcją a jej pochodnymi.Rozwiązanie równania różniczkowego polega na znalezieniu funkcji y, której pochodne spełniają to równanie. Równania różniczkowe można podzielić na:

równania różniczkowe zwyczajne – w których szukamy funkcji jednej zmiennej równania różniczkowe cząstkowe – w których szukamy funkcji wielu zmiennych

Żeby rozwiązać równanie różniczkowe należy sprowadzić je do jednej ze standardowych form, a następnie użyć odpowiadającego tej formie przekształcenia.Dla równań rzędu pierwszego wyróżniamy:

równania o zmiennych rozdzielonych, równania liniowego ( rzędu 1)

o jednorodne ,o niejednorodne - Rozwiązanie ogólne równania różniczkowego liniowego niejednorodnego

rzędu pierwszego jest sumą rozwiązania ogólnego odpowiadającego równania różniczkowego jednorodnego i szczególnego rozwiązania równania. Metody szukania rozwiązań szczególnych, to tak zwana metoda uzmienniania stałej.

równania Bernoullego i równania różniczkowego zupełnego.

Zastosowanie równań różniczkowych;

89. Statystyka- średnia, odchylenie standardowe, mediana, korelacja, prawdopodobieństwo.Średnia arytmetyczna n liczb, to suma tych liczb podzielona przez ilość n liczb.Odchylenie standardowe – klasyczna miara zmienności, obok średniej arytmetycznej najczęściej stosowane pojęcie statystyczne. Odchylenie standardowe mówi, jak szeroko wartości jakiejś wielkości są rozrzucone wokół jej średniej. Im mniejsza wartość odchylenia tym obserwacje są bardziej skupione wokół średniej.

Mediana nazywana jest wartością środkową. Mediana jest to wartość cechy zmiennej, jaką posiada jednostka stojąca pośrodku uporządkowanego szeregu.Korelacja (współzależność cech) określa wzajemne powiązania pomiędzy wybranymi zmiennymi. Wyrazem liczbowym korelacji jest współczynnik korelacji (r lub R), zawierający się w przedziale [-1; 1].Prawdopodobieństwo – ogólne określenie wielu pojęć matematycznych, służących do mierzenia szansy zajścia zdarzenia.Jeżeli w pewnym doświadczeniu losowym wszystkie wyniki są jednakowo prawdopodobne, to prawdopodobieństwo zdarzenia A określamy wzorem:

Model klasyczny pasuje do wielu zdarzeń, gdzie występują symetryczne monety lub kości do gry, karty, losy na loterii itp.

90. Zagadnienia z optymalizacji, badania operacyjne, programowanie liniowe.Optymalizacja - metoda wyznaczania najlepszego (optymalnego) rozwiązania (poszukiwanie ekstremum funkcji) z punktu widzenia określonego kryterium (wskaźnika) jakości (np. kosztu, drogi, wydajności).

36

Optymalizacja jest także zdefiniowana w badaniach operacyjnych, gdzie wykorzystywana jest do rozwiązywania praktycznych problemów (np. ekonomicznych).Badania operacyjne, kompleksowa dziedzina nauki związana ściśle z teorią podejmowania decyzji. Badania operacyjne umożliwiają za pomocą modeli matematyczno-ekonomicznych praktyczne wyznaczenie metodyki rozwiązywania ściśle określonych problemów związanych z podejmowaniem optymalnych decyzji w różnych, konkretnych sytuacjach. Metody stosowane w badaniach operacyjnych skupiają się na porównaniu efektywności różnych sposobów rozwiązywania zagadnień i poszukiwania rozwiązania optymalnego, pozwalają przeanalizować wybrany wycinek rzeczywistości oraz ocenić ilościowo rezultaty możliwych do podjęcia decyzji.Programowanie liniowe to klasa problemów programowania matematycznego, w której wszystkie warunki ograniczające oraz funkcja celu mają postać liniową. Programowanie liniowe, maksymalizacja lub minimalizacja funkcji wielu zmiennych, gdy zmienne te, lub niektóre z nich, podlegają liniowym warunkom ograniczającym w postaci równań lub nierówności. Warunki ograniczające mają postać:

91. Siła, moment siły, siły czynne i siły reakcji, przykłady, równowaga układu siłSiła (F) jest wektorową miarą wzajemnych oddziaływań fizycznych między ciałami. Jednostką siły w układzie SI jest niuton [N].Moment siły P działającej na ramieniu r, którego punkt zaczepienia leży w punkcie O jest iloczynem wektorowym. Wektor momentu siły zaczepiony jest w punkcie O, a jego kierunek jest prostopadły do kierunku płaszczyzny wyznaczonej przez wektory P i r.Siły zewnętrzne – w wytrzymałości materiałów to siły działające na ciało - konstrukcje lub jej element. Siły zewnętrzne dzieli się na:

Siły czynne – Pi przyłożone na powierzchni ciała i pochodzące od zewnętrznych obciążeń, oraz siły przyłożone wewnątrz ciała, na przykład siła grawitacji G lub siła bezwładności.

Siły reakcji – siły występujące w miejscu styku konstrukcji z podłożem lub elementu z innym elementem w węźle Ri.

Równowaga układu sił zachodzi gdy spełnione są warunki: suma wektorowa wszystkich sił zewnętrznych równa jest równa zero; suma momentów wszystkich sił, względem dowolnie wybranego punktu równa jest zero.

92. Opis ruchu punktu, prędkość i przyspieszenie, analiza ruchu punktuRuch ciała jest to zmiana w czasie jego położenia względem innego ciała (innych ciał), które uważamy za nieruchome (pozostające w spoczynku). Ciało lub układ ciał przyjęte za nieruchome nazywamy układem odniesieniaPrędkość ciała jest wielkością fizyczną, która charakteryzuje ruch ciała w danej chwili, czyli jest to stosunek przemieszczenia do czasu w którym zachodzi to przemieszczeniePrzyspieszenie – wektorowa wielkość fizyczna wyrażająca zmianę prędkości w czasie.Ruch punktu jest scharakteryzowany przez jego położenie, masę i siłę działającą na niego. Źródłem jest siła odpychająca między atomami obu ciał.Ruchy prostoliniowe:

1. jednostajnie prostoliniowy V=drdt

,V= const., r= przemieszczenie

2. jednostajnie pprzyspieszony- prędkość ciała zwiększa się o jednakowa wartość w stałych odstępach czasu, a= const.,3. jednostajnie opóźniony- maleje jednostajnie,Ruchy krzywoliniowe- odbywaja się ze stałą wart., prędkością liniowej po dowolnej krzywej.Ruch jednostajny po okręgu- ruch niejednostajnie przyspieszony tzn. kierunek i zwrot wektorów a i V zmieniają się cały czas w trakcie ruchu, ich wartości są stałe.

93.Siły a ruch punktu materialnego, zadania dynamiki punkty materialnego, całkowanie równań ruchu.

37

Siła to wielkość wektorowa, która jest miarą oddziaływania mechanicznego innych ciał na dane ciało; definiujemy ją jako zmianę pędu w czasie: Ruch punktu materialnego jest scharakteryzowany przez kilka parametrów liczbowych (lub wektorów): jego położenie, masę i siłę działającą na niego.

Podstawą mechaniki klasycznej są trzy doświadczalne zasady NewtonaZasada 1 (zasada bezwładności). Istnieją taki układy odniesienia w których punkt materialny znajduje się w stanie spoczynku lub ruchu jednostajnego prostoliniowego, dopóki siły działające na ten punkt nie zmienią tego stanu.Zasada 2 (zasada ruchu). Zmiana pędu punktu materialnego w układzie inercjalnym jest proporcjonalna względem siły działającej na punkt i ma kierunek prostej, wzdłuż której ta siła działa Zasada 3 (zasada akcji i reakcji). Siły, jakimi dwa punkty materialne działają jeden na drugi, są sobie równe co do wartości bezwzględnej; siły te skierowany są wzdłuż prostej łączącej dwa punkty i mają przeciwny zwrot :Całka ruchu-rozwiązanie równań ruchu- oznacza wielkość fizyczną, która jest stała podczas ruchu np. pęd- jego zachowanie związane jest z niezmiennością przestrzeni względem przesunięcia, moment pędu- niezmienność przestrzeni względem obrotu.Z całki ruchu wyprowadza się prawo zachowania- prawo stwierdzające, że w izolowanych układach fizycznych określone wielkości fizyczne pozostają stałe.

94. Ruch obrotowy ciała, rekcje dynamiczne, zagadnienie wyważaniaRuch obrotowy to taki ruch, w którym wszystkie punkty bryły sztywnej poruszają się po okręgach o środkach leżących na jednej prostej zwanej osią obrotu. Np. ruch Ziemi wokół własnej osi.Druga zasada dynamiki jest podstawowym prawem ruchu obrotowego. Mówi ona, że jeśli na pewne ciało, które posiada pewien swój moment bezwładności I zadziałają zewnętrzne siły, które wywrą na to ciało pewien wypadkowy moment siły M, to w wyniku tego działania ciało będzie obracać się z przyspieszeniem kątowym takim, że

Dynamika ruchu obrotowego 1 Moment siły Dla ruchu obrotowego odpowiednikiem siły w ruchu postępowym jest moment siły (tzw. moment obrotowy) τ. Jeżeli siła F działa na cząstkę to moment siły jest definiowany jako iloczyn tej siły z wektorem r reprezentującym położenie cząstki względem wybranego inercjalnego układu odniesienia. Moment siły jest wielkością wektorową2 Moment pędu wielkość, która w ruchu obrotowym odgrywa rolę analogiczną do pędu. Wielkość L będziemy nazywać momentem pędu i definiujemy ją jako iloczyn pędu cząstki p z położenie cząstki względem wybranego inercjalnego układu odniesienia r. Widzimy, że wypadkowy moment siły działający na cząstkę jest równy prędkości zmian momentu pędu tej cząstki. Warunkiem wyważenia statycznego jest, aby środek ciężkości ciała leżał na osi jego obrotu. Warunkiem wyważenia dynamicznego jest, aby (przy spełnieniu warunku po-przedniego) współczynniki bezwładności określane przez momenty dewiacji ciała były równe zero. Wniosek ostateczny jest następujący: Ciało jest wyważone (statycznie i dynamicznie), gdy jego oś obrotu jest jedną z głównych centralnych osi bezwładności.

95. Energia mechaniczna, praca, sposoby obliczania, zasady energetyczne , sprawnośćEnergia mechaniczna — suma energii kinetycznej i potencjalnej Jest postacią energii związaną z ruchem i położeniem obiektu fizycznego (układ punktów materialnych, ośrodka ciągłego itp.) względem pewnego układu odniesienia. Em = Ek + Ep.W sensie technicznym używa się tego terminu np. jako zdolności wytworzenia oraz przekazania napędu (momentu siły na wale, siły na cięgnie itp.) przez maszynę.Rodzaje energii mechanicznej:

energia kinetyczna — dotyczy ciał będących w ruchu

38

o ruchu postępowego o ruchu obrotowego

m-masa ciała, v- predkość energia potencjalna — związana z oddziaływaniem, np.

o grawitacyjna (ciała w polu grawitacyjnym) o sprężystości (ciała odkształcone ciała sprężyście)

Ep=m*g*hm-masa ciała, g- przyspieszenie ziemskie równe9,81 m/s2, h- wysokość nad ziemią

Praca - skalarna wielkość fizyczna, miara ilości energii przekazywanej między układami fizycznymi w procesach mechanicznych, elektrycznych, termodynamicznych i innych[1].Praca w sensie fizycznym jest wykonana wówczas gdy pod działaniem pewnej siły ciało uległo przemieszczeniu lub odkształceniu.Gdy siła wykonująca pracę jest zwrócona zgodnie z przemieszczeniem ciała, to wykonaną pracę określamy jako iloczyn wartości siły (F)i wartości przemieszczenia (s) ciała. W= F*S Wzór ten możemy stosować gdy:

wartość działającej na ciało siły jest stała podczas jego przesuwania, zwrot siły jest zgodny ze zwrotem przemieszczenia.

Wykresem zależności wartości siły od wartości przemieszczenia jest półprosta równoległa do osi wartości przemieszczeniaPole pod wykresem to pole prostokąta, liczbowo jest równe pracy jaką wykonały siły o wartości F przesuwając ciało na odległość s.1J jest to praca, jaką wykonuje siła o wartości 1N działająca na ciało, które przesuwa się o 1m, przy założeniu, że zwrot siły jest zgodny ze zwrotem przesunięcia. Zasada zachowania energii mechanicznejJeżeli w układzie ciał jedynymi siłami wykonującymi pracę są siły zachowawcze to całkowita energia mechaniczna układu pozostaje niezmieniona Ek+Ep= const.Sprawność - skalarna bezwymiarowa wielkość fizyczna określająca w jakim stopniu urządzenie, organizm lub proces przekształca energię występującą w jednej postaci w energię w innej postaci.

96. Pomiar ciśnienia, temperatury, ciepła, jednostki i urządzenia pomiaroweCiśnienie to wielkość skalarna określona jako wartość siły działającej prostopadle do powierzchni podzielona przez powierzchnię na jaką ona działa, co przedstawia zależność:

Do pomiarów ciśnienia używa się wszelkiego typu ciśnieniomierzy Barometr przyrząd do pomiaru ciśnienia atmosferycznego. Barograf - rodzaj barometru ze zdolnością do rejestracji dokonywanych pomiarów ciśnienia.

Wyniki są zapisywane na specjalnej taśmie papierowej Mikromanometr – przyrząd służący do pomiaru ciśnienia względnego o wartości mniejszej niż

6000 Pa, Manometr – przyrząd do pomiaru ciśnienia. Sfigmomanometr – aparat do pośredniego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi,

Jednostki ciśnienia: Pascal, Bar milimetr słupa rtęci Atmosfera fizyczna, Atmosfera techniczna

Temperatura – jedna z podstawowych wielkości fizycznych (parametrów stanu[1]) w termodynamice, będąca miarą stopnia nagrzania ciał.Najczęściej używaną w Polsce i wielu innych krajach jednostką temperatury są stopnie Celsjusza.

39

Wzór do przeliczania temperatury w stopniach Celsjusza na temperaturę w kelwinach jest następujący:gdzie t jest w °C.

W USA, w dalszym ciągu używa się stopni Fahrenheita. Przyrządy służące do pomiaru temperatury w zależności od sposobu przejmowania ciepła pomiędzy czujnikiem przyrządu a ciałem lub ośrodkiem mierzonym dzielą się

na stykowe (termometry) oraz bezstykowe (pirometry).

Dokonując pomiaru termometrem, czujnik przyrządu znajduje się zawsze w bezpośrednim kontakcie z ciałem, którego temperatura jest wyznaczana. Pirometrami natomiast temperaturę określa się z pewnej odległości mierząc energię promieniowania ciała będącą funkcją jego temperatury.Ciepło – w fizyce to jeden z dwóch sposobów, obok pracy, przekazywania energii wewnętrznej układowi termodynamicznemuLicznik ciepła (ciepłomierz) – całkujący przyrząd pomiarowy przeznaczony do pomiaru ilości przepływającej energii cieplnej.Pracę i ciepło mierzy się w tych samych jednostkach, gdyż wpływają one na tę samą wielkość fizyczną — energię. Jednostka dżul.

97. Pierwsza zasada termodynamiki, źródła ciepła, sposoby wymiany ciepła.Pierwsza zasada termodynamiki - zmiana energii wewnętrznej układu równa jest sumie ciepła dostarczonego do układu i pracy wykonanej nad układem. Zasada ta, równoważna zasadzie zachowania energii dla układów termodynamicznych.Źródła ciepła: tradycyjne:

gaz ziemny, ropa naftowa, węgiel kamienny, węgiel brunatny,

niekonwencjonalne -wyróżnia się trzy zasadnicze źródła tzw. energii odnawialnej – rozpad radioaktywny we wnętrzu Ziemi, termosyntezę na Słońcu, grawitacyjne oddziaływanie planet.

Wymiana ciepła zachodzi na jeden z trzech sposobów: przewodzenie ciepła polega na przekazywaniu energii przez bezładny ruch cząsteczek i ich zderzenia, konwekcja (unoszenie ciepła) na skutek przemieszczania się masy płynu (cieczy lub gazu):

o naturalna (swobodna) - samoczynny ruch płynu wskutek różnicy gęstości wynikającej z różnicy temperatury

o wymuszona - ruch płynu wywołany jest czynnikami zewnętrznymi (pompa, wentylator itp.) promieniowanie cieplne polega na przenoszeniu energii przez promieniowanie elektromagnetyczne

emitowane w wyniku cieplnego ruchu cząsteczek. Wymiana ciepła przez promieniowanie nie wymaga obecności ośrodka pomiędzy ciałami, między którymi ciepło jest wymieniane, czyli może zachodzić przez próżnię.

98. Prawo Keplera ruchu planet.I prawo Keplera Ruch planety wokół Słońca odbywa się po elipsie. Słońce znajduje się w jednym z dwóch ognisk elipsy. II prawo Keplera (prawo pól) Podczas obiegu orbitalnego planety wokół Słońca jej promień wodzący - łączący planetę ze Słońcem - zakreśla jednakowe pola w jednakowych odstępach czasu. Innymi słowy, prędkość polowa planety jest stała. III prawo Keplera Drugie potęgi okresów obiegu planet wokół Słońca (T1, T2) są wprost proporcjonalne do trzecich potęg wielkich półosi (a1, a2) ich orbit: T1

2:a13 T2

2:a23

40

99. Zjawisko dyfrakcji fal.Dyfrakcja fal to zjawisko fizyczne zmiany kierunku rozchodzenia się fali na krawędziach przeszkód oraz w ich pobliżu. Zjawisko zachodzi dla wszystkich wielkości przeszkód, ale wyraźnie jest obserwowane dla przeszkód o rozmiarach porównywalnych z długością fali.Dyfrakcja używana jest do badania fal oraz obiektów o niewielkich rozmiarach, w tym i kryształów, ogranicza jednak zdolność rozdzielczą układów optycznych.Zjawisko dyfrakcji występuje dla wszystkich rodzajów fal np. fal elektromagnetycznych, fal dźwiękowych oraz fal materii.

100. Model budowy atomu wg Bohra. Postulaty Bohra.Model budowy atomu wg Bohra -Według tego modelu elektron krąży wokół jądra jako naładowany punkt materialny, przyciagany do jądra siłami elektrostatycznymi. ). Pierwszy z tych postulatów dotyczył wzajemnego położenia elektronu i jądra atomu wodoru.1. Elektron w atomie wodoru znajduje się w ciągłym ruchu, może poruszać się tylko po ściśle określonych orbitach kołowych, na których nie może promieniować energii. Tylko takie orbity są dozwolone, dla których iloczyn długości orbity i pędu elektronu jest równy całkowitej wielokrotności stałej Plancka.2 rmv=nh ; n=1,2,3.......Drugi postulat dotyczy natomiast sposobu promieniowania i pochłaniania energii przez atom.2. Przejściu elektronu z jednej orbity stacjonarnej na drugą towarzyszy emisja lub pochłoniecie kwantu energii równej różnicy energii elektronu na tych orbitach stacjonarnych.E - E = hf, E=HfW skrócie:Bohr założył, że elektron może krążyć tylko po wybranych orbitach zwanych stabilnymi (stacjonarnymi), oraz że krążąc po tych orbitach nie emituje promieniowania (mimo że tak wynikałoby z rozwiązania klasycznego). Atom wydziela promieniowanie tylko gdy elektron przechodzi między orbitami

101. Podział cząstek elementarnych wg modelu Standardowego.

W modelu Standardowym budowa wszystkich zaobserwowanych czastek moze byc opisana przy uzyciu: 6 rodzajow leptonow 6 rodzajow kwarkow, oraz...

41

Czastek przenoszacych oddzialywania

Model Standardowy obejmuje 12 rodzajów fermionów -cząstek materii", bo z nich zbudowana ma być materiaDwanaście rodzajów fermionów podzielonych jest na trzy rodziny, po cztery cząstki w każdej. Sześć z nich to kwarki, pozostałe sześć to leptony. Trzy z leptonów są neutrinami (obojętnymi elektrycznie), dalsze trzy mają ładunek elektryczny -1: elektron, mion i taon).

i 12 rodzajów bozonów -cząstek promieniowania", odpowiedzialnych za przenoszenie oddziaływań między innymi cząstkami(Z 12 rodzajów bozonów 8 to tak zwane gluony. Są to obojętne cząstki o masie spoczynkowej zero, obdarzone jednocześnie ""kolorem" i "antykolorem". Gluony są podobne do mezonów, jednak są kolejnym rodzajem cząstek fundamentalnych – nie są zbudowane z kwarków, ani nie są kwarkami. W przypadku gluonów kolor i antykolor nie znoszą się wzajemnie: istnieją gluony niosące kolor "czerwony"/"antyzielony", co w przypadku mezonów nie jest możliwe. Gluony są odpowiedzialne za przenoszenie oddziaływań silnych.)

42