:q - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d03540/2017_15/2017_15_koses.pdf · muhtemel oldugunu ileri...
TRANSCRIPT
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
ALEViLiKTE KURBAN RiTUELiN E YAPISAL-i~LEVSEL YAKLA~IM
A Structural-Functional Approach to the Sacrifice Ritual in A ievism
E ine analytische Annaherung an die F unktion von O pfergaben
als rituelle Praktik im Alevitentum
N :Q
Serkan KOSE*
DOl: 10.24082/ abked.2017.15.007
Alevi inanc1, ocak ve dedelik kurumlanrun va.rh~yla me~ru zeminini
olu~turmaktad!r. Cemler, Alevi inancmm temel eylem mekanizmasm1
meydana getirirken, kurban ise soz konusu rittiellerin i?letim sistemi ola.rak
goriilmektedir. Kurban ister kanh ister kans1z olsun, cemin merkezinde
yer almaktad!r. <;:ah?manm temel hipotezi, Alevilikte kurbanm cern erlciru
i<;:inde merkezi ritiiel uygulama olmastd!r. Bu dogrultuda, gerek alan
ara~tumasmdan gerek literatiir taramasmdan elde edilen bilgiler uzerinden
inceleme yapumas1 planlanrm?tl!. <;:al!~mada, yapmm varhguu i~levsel
mekanizmanm olmasqla a<;:1klayan ve i?levsiz bir yap1nm yok olmasmm
muhtemel oldugunu ileri suren yaptsal-i~levsel yontem kullanlirm~tlr.
DolaylSlyla bir yandan Alevilikte kurban ritiieline fa.rkh yon tern kullana.rak
inceleme saglanacak, diger yandan soz konusu inancm i<;:erisinde kurban
ritiielinin konumu gorlilecektir. Soz konusu du~tincelerden ha.reketle
<;:al!~mada iki yonlti ama<;: gozetilmi~tir. Birincisi, kurban rittielinin i\J.evi
inana baglarmndaki i?levsel durumu ve yaptya etkisi, ikincisi ise Eski Turk
inana ve Alevilikte icra edilen kurban ritiielinin degi~im-donti?umudtir.
Anahtar Kelimeler: Alevilik, kurban ritiieli, eski Turk inanc1, halk
bilim, yaptsal-i~levsel teori.
"' Aq. Gor., Nev~ehir Hact Bekta~ Veli UniYersitesi, Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Tiirk Dili ve Edebiyatt Bolfunu.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 149
SerlcanKOSE
ABSTRACT
Alevi belief fonns its legitimate basis with the existence of "ocak" and "dede"
institutions. \.Vhile "cem" 1·ituals create the basic act mechanism of Alevi belief,
sacrifice occurs as the communication system of the rituals in question. Sac1·ifice, both
bloody and bloodless, takes centre p lace in "cem" 1·ituals. The basic hypothesis of
this paper is that in ARevism the sacrifice rituals are central 1·itual practice within ritual.
T he paper intends to make an analysis in this direction based on the data acquired
from both field and literature search. It is used a structural- functional approach which
explains the existence of structure with the existence of ftmctional mechanism, and
asserts that a dysf:i.mctional structure will possible disappear. Therefore, on the one
hand, it will be provided an analysis by using different approaches to the sac1·ifice
rituals in Alevism, and on the o ther hand, it will be seen the position of the sac1·ifice
rituals within the belief in question . \'Xlith reference to these ideas, the paper pursues
two-way goal: first, functional position of the saCl·ifice ritual in the context of Alevi
belief and its influence on the structure; and second, change/ transformation of the
sacrifice rituals perfo rmed within the old Turkish belief and Alevism.
Keywords: Alevi, sacrifice ritual, old Turkish beliefs, folklore, structural
ftmctional theory.
150 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
ZUSAMMENFASSUNG
Die institutionelie Legitimation des alevitischen G laubens wird durch Ocak's und
Dede's gebildet. \Viihrend Cem-Rituale den g.rundlegenden \Virktmgsmechanismus
des alevitischen G laubens ve.rfestigen, bilden Opfergaben die praktische Umsetzung
und damit die Sichenmg der Ftmktion von Rimalen. Unabhangig davon, in welcher
Form die Opfergabe e.rfolgt, nehmen sie somit einen zent.ralen Stelienwert im Cern
Rima! ein.
Die zentrale Hypothese des Artikels ist, dass die Opfergabe als ein zent.rales Ritual
innerhalb der im Alevitentum veranke.rten rimelien Praktiken von Opfergaben zu
charakterisieren is t. Auf dieser Gnmdlage istes vorgesehen die durch Feldforschungen
tmd Literam.r.recherchen gewormen Erkenntnisse genauer zu analysieren. Dabei
wird bei der Argumentation das Prinzip bzw. die P.riimisse der Funktionsfahigkeit
bzw: der - unfahigkeit verfolgt: Die Funktionsfahigkeit eines Systems wird du.rch
die vorhandene St.ruktu.r determinie.rt und ein nicht funktionsfahiges System ist mit
hoher \'Valu:scheinlichkeit zum Scheitern veru.rteilt. So soli auf diese \Veise zum einen
versucht werden, die alevitische rituelie P raktik der Opfergabe mit einem anderen
Verfahren zu analysieren, zum anderen soli das Rima! der Opfergabe innerhalb des
alevitischen Glaubens als Solches naher betrachtet und verortet werden. Basierend
auf diesen Vorannahmen st.rebt der Artikel folgende zwei Ziele an: Als erstes, die
\'Virkung der Funktionsfahigkeit des Opfe.r.rituals auf die St.ruktur des alevitischen
G laubens hin zu untersuchen. Als zweites Ziel, den \Vande! und die T ransformation
des praktizierten Opfe.r.rimals, dass im alten tiirkischen Glauben sowie Alevitentum
veranke.rt ist, he.rauszuarbeiten.
Schliisselwor ter: Aleviten, Opfergabe, Opfe.r.ritual, Alte tiirkische G lauben.
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 151
SerlcanKOSE
Giri~
H alkbilim c;:ah~malan tarihine bakJchgmda, ba~lang1c;:ta metin merkezli teoriler
1~1gmda incelemeler yap1lch~ goriilmektedir. H alk bilgisi iiriinlerinin metin merkezli
olarak incelenmesi, zaman ic;:erisinde baglamm goz arch edilmesi noktasmda eksiklikleri
meydana getirmi~ ve ara~tmcuar baglam merkezli yakla~1mlar dogrultusunda yeni
teoriler geli~tirmi~tir1 • H alkbilimin metin merkezli ilk teorileri milliyetc;:ilik a)!Sllldan
ulus yaratma ve ulus devletlerin koken son mlanru c;:ozme arac1 olarak gorlilmii~tiir
(Yolcu, 2016: 225). D aha sonra antropoloji, sosyoloji ve dilbilim c;:ah~malannda
kullamlan yontemlerin halk bilgisi iiriinlerine de uygulanabilirligi tartr~urm~ ve bir halk
bilgisi iiriiniinde metnin onemli oldug,mm, ancak baglamstz metnin canstz olacagt (j\ Ialinowski,
1990: 91) dii~iincesiyle baglam merkezli teorilerin alt zemini hazulanrm~ o ldu.
H alkbilim teorile.r·i iizerine ortaya konulan incelemelerde c;:ok fazla iizer·inde
durulmasa da, i~levselci kuranun toplt~msal i{levsel, birysel i{levsel ve )'aptsal-iflevsel
(Abrahamson, 1990) olmak iizere )e~itler·i soz konusudur. Yap1sal-i~levsel teor·inin2
onde gelen ara~tll'!ClS l o larak Radcliffe-Brown gosterilmektedir. Radcliffe-Brown'un
i~levsellik konustmdaki tanmu ve yorumu D urkheim ve j\ falinowski'nin i~levsel
anlay1~111dan farkhhk gostermektedir. 0, Durkh eim'in "bir soryal k 11rumtm i{levi
onun ~·e SO{)'al organizmamn ihti;·aflan arastndaki baglanttdtr" ~eklindeki toplumsal i~lev
tanmuna katilmachguu belirtir. Radcliffe-Brown (1952: 178-179), yap1sal-i~levsel
c;:oziimlemesini, biyolojiden ornekler vererek ac;:1klamaya ba~lar. !~lev kavran1111111
daha iyi anla~uabihnesi ic;:in , toplumsal ve o rganik ya~am arasmda bir benzetme yapar.
Ona gore, bir hayvan organizmas1, hiicrelerin ve doku i)i s1vuann bir biitiin o larak
toplarmndan olu~maktadu. D olay1s1yla o rganizma11111 bir yap1s1 vardu. Radcliffe
Brown, dii~iincelerini somutla~trrmak ic;:in aym cins ve cinsiyetten iki olgun hayva11111
benzer yap1da birle~en benzer birimlerden olu~tugunu ifade eder ve bu nedenle
yap111111 varhklar arasmdaki ili~kilerin bir kiimesi olarak tammlanmas1 gerektigine
vurgu yapar. Ote yandan, Radcliffe-Brown'a gore, bir hiicrenin yap1s1 aym ~ekilde
karma~lk molekiiller ve bir atomun yap1s1, elektronlar ve protonlar arasmdaki bir
dizi ili~kiden olu~maktadu. Organizma canh oldugu siirece, yap1sal siirekliligini korur,
ancak "kurucu parc;:alar"uun tam kimligini koruyamaz. Bu baglamda, organizma
bile~ik molekiillerinin bir klsi11llu solunum veya bo~altrm yoluyla kaybederken, bir
klsmuu solunum ve sindirim sistemi emilimiyle ahr. Bir siire ic;:in de temel kurucu
H alkbilim tarihi ve inceleme yontemleri is:in bk. Ozkul <;:obanoglu (1999); :M. Ocal Oguz (2014); :Mehmet <;:eriba~ ve Mustafa Ac;a (2016).
2 Soz konusu teori iizerinden incelenen eser ic;in bk. 1Iehmet Ali Yolcu (2014).
152 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
hiicreler aym kalmaz. Fakat kumcu birimle1·in yap1sal diizenlemele1·i benzer kahr.
Organizmanm soz konusu yap1sal devamhh~m saglarug1 siirece hayat ad1 verilir.
Ya~am siireci; organizmanm, hiicrelerin ve hiicrelerin birle~tigi organlann olu~nu:ucu
birimlerinin faaliyetleri ve etkile~imlerinden oh1~tu:.
Radcliffe-Brown (1952: 179), bir organizmanm onu:iiniin yaplSlnm i~leviyle ko~ut
gosterdigini belirtir. Ona gore, yapmm siirekliliginin saglanmas1yla yapuun devamhh~
saglannu~ o lu r. Solmmm, sindirim, vb. gibi ya~am siirecinin herhangi tekrarlayan
bir krsmuu goz oniine ahnd!gmda, o nun gorevi, oynad!~ bolii.m, yapu~ katkr bir
biitiin o larak organizmanm onu:iidiir. Viicudtm bir hiicresi ya da orgam, varhguu
siirdiiriiyorsa hiic.re ya da orgamn viicutta belirli bir etkinlige sahip o ldugu soylenebilir
ve bu etkinligin bir i~levi vardu. Ornegin, midenin i~levinin yiyecek proteinlerini kan
tarafmdan emilerek doh.·ulara da~tllrug1 bir bi<;ime donii~tiirme o ldugu ifade edilebilir.
Bu baglamda mide SlVlsuun salglSl midenin i~levi degil, etkinligidi.r. Tekrarlayan bir
fizyolojik siirecin i~levi, onunla ve organizmamn ihtiya<;:lan yani, varolu~un gerekli
~artlan arasmdaki bir ili~ki oldugu belirtilebilir.
Radcliffe-Brown (1952: 180), insan ve hayvan biyolojisinden ornekler vererek
in~a ettigi yap1sal-i~levsel teoriyi, toplumsal kmumlara uygular. Toplumsal yapuun
varhguu Afrika ve Avustralya gibi iilkelerde bulunan kabilelerin incelenmesi
sonucunda as:1klanabilecegini ifade eder. Toplumun temel birimlerinin bireylerden
olu~n1gu vm gusunu yapan Radcliffe-Brown, bireylerin belirli bir toplumsal ili~kiler
setiyle biitiinle~ik bir biitiin halin de birbirlerine bagh o lduklamu belirtir. Ona gore,
toplumsal yapmm siirekliligi, o rganik yap1da oldugu gibi birimlerin degi~ikligiyle yok
edilmez. Baz1 bireyler, o liim veya ba~ka sebeple toplumdan aynlabilirken, bazuan
toplum i<;ine girer. Toplumsal yapuun siirekliligi, bireylerin ve i<;inde olduklan
orgiitlii gmplann faaliyetleri ve etkile~imlerinden olu~an ya~am siireciyle siirdiiriiliir.
Bmada, toplulugun ya~anu, toplumsal yapuun i~leyi~i o larak tammlanmaktadu. Bir
sus:un cezalandmlmas1 veya cenaze ritiieli gibi tekrar eden herhangi bir etkinligin
i~levi, toplumsal ya~amda bir biitiin olarak oynad!~ ve dola)'!Sl}'la yap1sal siirekliligin
siirdiiriilmesine katkrda bulundugu boliimdiir.
Radcliffe-Brown (19 52: 183), bu a<;:1klamalar sonuctmda toplumsal yapuun varh~
ve siirekliligiyle ilgili yap1sal-i~levsel teorinin temel paradigmalamu belirleyen sorular
sorar:
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 153
SerlcanKOSE
H angi so0•al ) 'apt turleri vardtr, b11 so0·al yapt tiirlerinin benzerlik leri ve fark!tltklan
nelerdir, bunlar nast! stntjlandmlabilir?
So0•al yapt!ar nast! irlev gorur?
Yeni soryal yapt tiirleri nast! ortq;•a pkmaktadtr?
Radcliffe-Brown (1952: 184), yukandaki sorular r~rgmda toplum yaplSlm
olu~mran degerler sisteminin ortaya c;:lkanlabilecegini dii~iinmektedir. 0, yaprsal
i~levsel teoriye gore, bir toplumun hayatmda her ~eyin bir i~levi olduguna yonelik
dogmatik fikirlerde bulunmarugnu ifade eder. Ote yandan, iki farkh toplumda aym
toplumsal durumun farkh i~levlere sahip o labilecegi dii~iincesindedir. Radcliffe
Brown'un i~levsel anlap~r D urkheim'in i~levselligiyle aym olmasa da ona daha yakm
goriinmektedir. Durkheim, bir sistemdeki uyumsuz parc;:alarm, kasrth herhangi bir
miidahale olmaksrzm kendi kendine ortadan kalkaca~ dii~iincesini benimsemektedir
(Abrahamson, 1990: 20). Ancak, Radcliffe-Brown Durkheim'in bu dii~iincesine
sallip degildir. 0 , j\ falinowski'rlin bireyin ihtiyac;:lamu merkeze alarak one siirdiigti
bireyci-i~levsekilikten de farkh bir dnnumt gozetmi~tir.
Sozii edilen teori olu~turdugu paradigmatik degerler ac;:lSlndan toplu luklarm
ya~ayr~ bic;:imirli ve da.vram~ kahplamu etkileyen inane;: odakh uygulama modelleri ic;:in
inceleme imkam tammaktarur. DolaylSlyla, in ane;: odakh ritiiel pratiklerin yapr ic;:inde
i~lev bannrurmasr ve toplumsal-kiiltiirel bellegin anlam ve ifade bic;:im lerinden birirli
olu~mrmasr soz konusudur. Bu inane;: pratiklerinden en eski ve "ilkel" toplumlardan
giiniimiiz "modern" toplumuna kadar istisnasr o lmak kayruyla, tiim topluluklarda
uygulanan kurban ri tiielleri yer almaktarur. i ster kanh ister kansrz olsun kurban
sunma, dirli ritiiellerde vazgec;:ilmez unsur olarak gosterilebilir. Kurban, uygulanrugr
toplumun din ve inane;: anlayr~r c;:erc;:evesinde smmlmaktarur. <;:ok Tannh dinlerde,
Tannlara; tek Tannh dirli benimseyen toplumlarda ise Tannya smmlan kurban,
toplumun dirli deney:imlerirli hatrrlama/ hatulatma figiirii o larak goriilebilir. Kurban
sunma, her ~eyden once bir eylemin gerc;:ekle~mesirli ifade etmektedir. Sozii edilen
eylem her tekrarlanru~nda sozlii bellege kaydedilmekte ve gelecek ku~aklara
aktanmda hatulanabilirligi kolayla~maktadrr. Kurbamn belirli zaman ve mekanlarda
icra edilmesi de bu hatrrlamayr giic;:lendirmektedir.
Verilen bilgiler r~rgmda, buban ritiieli, Alevi inane;: sistemirlin i~letim mekanizmasr
olarak goriilebilir mi? Kurban r·itiiellerirlin Alevilikte olmamasr durmnunda inane;:
154 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
sisteminde yaprsal-i~levsel ne gibi degi~im-donii~iim ya~amr? Kanh kurban r·itiielleri
baglammda Alevilik ve eski Tiirk inant;: sisteminde ortak uygulamalann yer ahnasr
nasil at;-rklanabilir? gibi sorular temel ahnarak Alevilikte kurban ritiielleri incelenmeye
t;:ah~ilacaktu.
<;ah~mada, Alevi inans: sisteminde temel cem erkanlan olarak goriilen ikrar ve
musahip cemleriyle inancm siirekliligini ve denetim kontroliinii saglayan gorgii-sorgu
cemlerinden hareket edilecektir.
Alevilikte Cem E rkihuna Bagh Olarak Sunulan Kurban Rituelleri
Alevi inancmm temel yaprs1111 ocak kurumu ve buna bagh o larak olu~an dedelik
kurumu olu~turmaktadu. Ara~tlncrlar (Ersal, 2016a: 41) Alevilikte ocak kavranum soyu
On iki imamlara dayanan, karizmatik bir inans: onderi etrafmda kurulan, kendisine
bagh talip ve hiyerar~iye gore ocak toplulugu olan, temsikilerine pir, miir~it, dede
ad! verilen, kendi it;:inde ve diger ocaklarla bir hiyerar~isi o lan, bazr yorelerde rehber,
pir ve miir~it adlan ~eklinde ifade edilen, takip ettigi bir siirek ya da erkan sistemi
bulunan inans: sistemi yapilanmas1 olarak tanmllamaktadir. Ocak kurumu, Ale\ri
inant;:, ritiiel ve ogretilerinin me~ruiyet kaynagrdu. Dedelik buumu ile ocak kurumu
arasmda organik bir bag vardu. Dede, kendisini yukanda tar111ru yapilan karizmatik
~ahsiyetler etrafmda ~ekillenen ocaklara dayandrru. Soy esasma gore bit;:im alan bir
yaprda goriilen Alevilik, dedenin gelenekten aldrgr inans- ogretilerini aktarmasryla
siirekliligini korumaktadu. Dedelik kurumu, ocak kurumuyla var olmaktarur. Sozii
edilen kurtunun temsikisi olan dede, bagh oldugu ocagrn siiregini devam ettiren,
inans:sal ve toplumsal yaptll·un giiciinii elinde tutan, dolayrsryla inancm otokontrol
ve me~ru mekanizmasuu saglayan ki~ilerdir. T arihsel siiret;:te sozii edilen iki kurumsal
yapu1111 en temel eylem mekanizmasmr cem erkam saglamaktadu. Konuyla ilgili
Yaman (2007: 213) , cem erkanlanr1111 dinsel, sosyal-egitsel ve lmkuksal olmak iizere
iit;: temel i~levi iizerine durmaktadu. Soz konusu i~levlerin yanmda, cemler kiiltiir ve
inancm korunmasr ve aktarilmasr i~levlerini de iistlenmi~ durumdarur. Dolayrsryla,
cemler bir yandan inans: ve kiiltiiriin hatlrlanan bellek mekanlanyken ote yandan
eylem-aktivite alar11111 olu~ttumaktadu. !era edilen her cem erkam, dini-mitik anlamda
"Kuklar cemi"ni tekrarlama, get;:mi~i yeniden ya~ama ve hat1rlama baglanunda
goriilerek inans: oriintiilerinin merkezini olu~nuur. Gene! o larak cem erkanlan
ocak ve dedelik lkurumlaruun da yaprs1111 korumaktadu. Bu dogrultuda, cemlerin
i~levini yitirmesi durumunda iist yapr olarak goriilebilecek ocak kurumu ve dedelik
kurumunun yaprsuu konunasr miimh."iin goriinmemektedir. Ote yandan cem erkanr,
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 !55
SerlcanKOSE
Alevi inancmm eylem-aktivite i~levini iistlene.rek kendi yaprsal siirekliligini devam
ettirmektedi.r. Cem edcinuu da oln~ttu:an belli ba~h yapuar soz konnsndnr. Alevilikte,
inancm konmmasuu, sii.rekliligini, gelecek kn~aklara aktarururu saglayan en temel
nnsnr, cem erkamruL Cemle.r, Alevi topltunnmm ekonomik ngra~ alanlanna ko~nt
gostererek icra edilm.ektedir. DolaF sryla tanm ve hayvancillkla ges;inen toplnmlarda
goriildiigii iizere s;oklnkla kl~ aylarmda diizenlenen cem erkanlan, bi.rbiri is;er·isine
ges;mi~ alt birimsel yapuardan oln~maktadu:. Bn yapuar, cemi meydana getiren nnsnr
ve belirli ritiiel nygulamalar o larak go.riihnektedir. Soz gelimi, ba~ta dede olmak
iizere, rehber, gozyu, deiilci, dftk, supiirgeci, sakka, k11rbanct, pervane, p~yik[i, mtrydanct ve
kaptct ~eklinde ifade edilen on iki hizmeti yapacak ki~ilerin her biri biitiiniin pars;alan,
dolayrsryla cem erkarlllun oln~nmnnn saglayan tmstulardu:. Sozii edilen ki~iler,
belirli karizmatik ~ahsiyetleri simgelemekte ve cemler·in ba~mdan sonnna kadar
yiiriitiilmesini saglamaktadrr.
Alevi inancmda cemler; ikra.r, mnsahip, gorgii, dar, dii~kiin kalrurma, koldan kopan,
mnharrem ve Abdal j\.fusa kmbam ad! altmda s:e~itli amas; ve i~levler dogrul tt1snnda
icra edilmektedir. Herhangi bir cem erkam tertip edildigi zaman, ik rar kurbam,
Abdai Mttsa kt~rbam ~eklinde, kurbanla birlikte ifade edilmektedir. DolaylSlyla, cem
ve kmban arasmda semantik bi.r ili~kiden bahsetmek miimkiindiir. Cem denilince,
aym zamanda buban ritiielinin ge.rs;ekle~ecegi anla~umaktarur. Ozellikle Aleviligin
geleneksel olarak ya~arugr klrsal mekimlarda cemler,jalanca ki[inin kt~rbam var ~eklinde
ifade bnhu:. A.ra~trncuann Alevi inans; sisteminde kmban ritiiellerini is;eri ve dt{art
kmban ~eklinde, cem erkiuu merkezli bi.r suufiandu:maya tabi tuttnklan goriilinektedir
(Eroz, 1992: 34; E r, 2006: 168). Cem erkarlllla bagh olarak snnnlan knrbanla.r, diger
zaman ve mekimlarda snnnlan kmbanlara gore farkh anlam ve algryla ~ekillenmi~ti.r.
Bn anlamda, cem is;er·isinde buban snnnmlaruu alt ba~hkla.r halinde tasnif etmek
miimkiindii.r. Yaprsal-i~levsel anlamda herhangi bir cemin icra edilme amacryla o
cemde knrbarun snnulma amacr arasmda ko~ut goriilinektedir. Bn baglamda Alevi
inancmda ikrar, mnsahip ve gorgii cemlerini temel cem erkanlan o la.rak gormek
miimkiindii.r.
Kmban merkezli ibir smrfianrurmaya gore Alevilikte baglam is:inde )'ala giri{ o larak
ifade edilen ikra.r knrbam cem erkam, ki~inin Alevi inans; ve ogretilerine nymasma
yonelik o larak nygnlanan antiJ'emin ritiielidir. ikra.r cemleri, Aleviligin temel yapr
ta~uu oln~nu:maktadrr. Soz konnsn ritiieli gers;ekle~ti.rmeyen bireyle.rin Alevi o lmasr
156 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
miimh.-iin o lmamakla birlikte son yillarda bu kurahn yerine getirilinedigi soylenebilir!
Alevi in ane;: kimliginin temel ritiieli olan ikrar alma cem erkam sadece inanc;:sal
yaptmmlann degil aym zamanda sosyo-ekonomik birtaklm yaptmmlann da sozii.niin
ver·ilmesidir. i krar· cemlerinin amac1, Alevi inancuun ortaya koydugu kutsal degerlerin
kabul edilmesine yonelik oldugu ic;:in soz konusu ritiielde sunulan kurbanlar da ver·ilen
soziin ~ahitligi o lacrak goriilmelidir.
Ote yandan Alevi inan e;: sisteminde, j\fusahip bubam cem erkamnda, kanh ktuban
sunmak zorunludur. Baz1 ocaklarda Abdal i\-Iusa kurbanuun yapilmad!~ zamanlarda
icra edilen musahiplik ceminde, kurban hayvamndan nzahk ahnmas1 ic;:in ktuban
meydana getirilir. Bu cemde, iki tane kurban hayvam sunulur ve bu kurbanlann koc;:
veya erkek cinsinden olmasma ozen gosterilir. Kurban eti yendikten sonra ki~iler
musahip olmu~ sayilmaktad!r. Musahiplik ceminde sun ulan kurban ritiiellerinde,
kurban hayvanuu musahip olacaklar ahr. Baz1 Alevi ocaklarmda musahipli olmayanlar
bu kurbandan yiyemezler. Bu gibi durumlarda musahipli o lanlar iki kurbanhk
sunarlar. Bu kurbanhklann birini musahipli olanlar, digerini ise musahipli o l.mayan
ve ceme i~tirak edenler yemektedir. Pir Sultan Abdal Ocag1'na mensup ki~ilerin
musahip kurbam ceminde, iic;: kurban sunduklan tespit edilini~tir. Bu ktubanlann ilk
ikisi yukanda bah sedilen ~ekilde gerc;:ekle~irken, iic;:iinciisii cem erkanmda musahipli
olanlar is-in sunulmaktad!r. D o lay1s1yla, Alevi inancmda musahip kurbam cerninde en
az iki h.·urban smmmunun gerc;:ekle~tigi belirtilebilir.
ikrar bubam cem erkamyla musahip kurbam cemini Aleviligin temel ritiieli
yapan en temel o zellik her iki ritiielin de inancm suurlanru belirleyen i~leve sahip
olmas1d!r. Soz ko nusu cemlerde smmlan kanh kurbanlan, sadece ikran olan ya da
musahiplik erkamndan gec;:enler tarafmdan tiiketilmesi durumu vard!r. Bu noktada,
her iki cem erkanuun da yapill~ amac1 ve inana dinamikle~tiren yap1sal parc;:ac1klan
oldugu goriilmektedir. ikrar kurbam cem erkam, inane;: ve ritiiel siirecin ilk a~amasuu
saglayan temel tUlSttrdtu. Alevilikte ikrar kurbamnm sunu.ltnas1 inanf sttltrt ife:risine
girifi gostermektedir. Manisa'mn Kula ilc;:esine bagh Kenger koyiinde Bekta~iligin
Babagan koluna m ensup ki~ilerle yapilan gorii~mede, dolu ic;:menin yemin etmek
anlanunda kullamld!~yla ilgili bilgiler derlenmi~tir. D olaylSlyla ikrar ve musahip
3 Kentlerde dernek, vaklf gibi <;e~itli kiiltiir kurumlan taralindan icra edilmeye <;ah~Jan
cemlerde ikrar cemlerinin i~levinden uzakla~tlg, tespit edilmi~tir. Ancak geleneksel anlamda klrsal kesimde ocak-dede-talip ili~kisinin stkl bir ~ekilde ya~andt& ortamlarda ikrar kurbaru cem erkantrun sistemli olarak denm ettigi soylenebilir. Konuyla ilgili c;ah~ma ic;in bk. Ali Yaman (2003: 331-356).
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 157
SerlcanKOSE
cemlerinde sunulan kurbanlll asJ temel i~levi, inant;: yaprSllll bi)imlendirmesidir. ikrar
ceminde sunulan ktu:banlan, E ski T iirklerde goriilen ant it;:me ritiielleriyle birlikte
degerlendirmek gerekmektedir. Bilindigi iizere E ski T iirklerin an t torenler·inde
kanla birlikte s:e~itli it;:eceklerin kan~tmlarak is-ilmesi soz konusudtu: (Orkun, 19 50:
349-350; inan, 1998: 325). Anadolu cografyasmda ant irmek ~eklinde teHiffuz
edilen deyimin kiiltiirel-inans:sal arka plam, sozii edilen it;:ki veya kmuzm it;:ilmesi
ritiieline dayanmaktadu. Gos-er-evli hayat bis-iminde goriilen ant torenler·inde
kansrz kurbanlann soziin h.-tttsalhgrm tescil etme ya da me~rula~tlrma amacr ta~rd!gr
goriilmektedir. is:ilen it;:kinin kutsa1 bir kimlige biiriindiiriilerek verilen soze ~ahitlik
etmesi soz konusudun:. Kiiltiirel ve inans:sal degerler·in bellek ve uygulamada degi~im
donii~iime ugrarugr goriilmektedir. D o laylSlyla verilen soziin kar~lligrnda uyulmasr
gereken ktu:allar biitiinii sozle ifade edilmekte ve kurbanla tasdik oltmmaktadu.
Alevilikte inancm siirekliligini saglama mekanizmasr ise gorgii/ sorgu aruyla
ifade edilen cemlerde gert;:ekle~mektedir. Gorgii cemleri, Alevi inans: sisteminde,
ki~inin dede ve toplu luk kar~rsmda temizlenme/ annma ritiielidir. Bu ritiielde ki~iler
yu it;:erisinde yaptlklan dogru ya da yanh~ davram~lann sorgnsnnn vermektedir.
Gorgii-sorgu kurbam cern erkiuu, aym zamanda Aleviligin denetleme mekanizmas1111
olu~mrmaktarur. inanca gore ad! ges:en ritiielde bazr Alevi ocaklannda, ki~iler
aym zamanda ikrar vermi~ ohu: ve manevi anlamda ise annnu~ olmaktadu. Gorgii
cemlerinde surmlan kurbanlar, ocaktan ocaga farkhhk gostermekle birlikte kanh
kurban olmaktadu. Gorgii cemine girecek ki~iler, dedenin ve cernde bulunan
bireyler·in nzahgnu almak durumtmdarur. Dolayrsryla sunulan kurbarun amacr, ikrar
ceminde verilen sozlerin krsmen yer·ine getir·ilmemesine kar~llikur.
Yaprsal-i~levsel anlamda, Alevi inant;: sisteminde temel cemlerin o lmamasr
durumunda diger cern erkanlaruun bir anlaffillun olmarugr goriilmektedir. i krar
ve musahiplik cemlerinin var o lmas1111 saglayan unsur kurban ritiieliyle anlam
kazanmaktadu. Kurban ritiielinin cern erkiuundan s-rkanlmasr durumunda Ceffilll
i~leyi~ mekanizmasr duracak ve inant;: sekteye ugrayacaktlr. DolaylSlyla ad! ges:en
cemlerde sunulan kurban, bir yandan J O!a k.ttrban olma gibi manevi bir anlarm diger
yandan ikrar verecek ya da musahip olacak bireylerin topluluk it;:erisinde soziiniin
tasdik edilmesini simgelemektedir. Bu dii~iinceleri kansrz kurban olarak goriilen
dolu-dem alma gelenegi de desteklemektedir. Alevilik it;:erisinde dern-dolu gelenegi,
ayru zamanda ki~inin yalan soylememesini, inant;:tan sapmamas1111 tasdik eden unsur
o larak goriilmektedir.
15 8 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
Alevi inans: sisteminde kurbanr·itiieli ~u ~ekilde gosterilebilir:
Alevi Ina~ Sistemi I) ~ 1+-l Me~ru Mekanizma Ocak Kurumu I) ~ +-I Denetleyici Mekanizma Oedelik Kurumu I) ~
Eylemsel Mekanizma 1+-l Cem &kAnl I *
l~letim Mekanizmas1 1+- @ Tablo'da Alevi inan<) sisteminin kurban merkezli yaprsal-i~levsel s:oziimlemesi
yapurm~tlr. Birbirleriyle ilintili ocak buumu ve dedelik ktuumunun Alevi inancuun
temel yaprsuu te~kil etmesi, soz konusu yapllann i~levsel ozellikler·inin o ldugunu
gostermektedir. Bu baglamda ocak buumu me~ru mekanizma; dedelik kurumu
ise denetleyici ya da otokontrol mekanizma olarak goriilmektedir. Cem erkam,
inancm eylem mekanizmasryla varhguu korumaktadu. T iim bu bilgiler 1~rgu1da, cem
erkamrun i~letim mekanizmasr ise kurban ritiielleridir. DolaylSlyla me~ru, denetleyici
ve eylemsel i~lev mekanizmalan dogrudan ya da dolayh o larak i~letim mekanizmasma
yani kurbanr·itiieline baghdu.
Alevi inans: sisteminde kurban ritiieliyle ilgili ortaya konulan s:ah~malarda, kurban
ritiielinin toplumsal a<)rdan bereket, kon mma ve sakmma i~levlerinin oldugu (Sels:uk,
2016: 51), btumn yamnda toplumsal bir lik beraberlik duygulamun peki~tirilerek
ortak kiiltiirel degerlerin canhhguu siirdiirdiigti (c;rblak, 2005b: 175) ~eklinde
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 159
SerlcanKOSE
s:oziimlemelere tua~ll<llgr goriilmektedir. Soz konusu i~levler <ll~mda, yap1sal i~levsel
olarak inans: oriin tiisiiniin bir pars:asr ~eklinde nitelendirilebilecek h.-urban ritiieli, Alev i
inan)· belleginin h.-tttsallik su11nm belirleme, koruma ve gelecek ku~aklara aktarma
i~levlerine sahiptir. Bu baglamda, h.-urban ritiielinin ki~ileraras1 i~levsel durumu nedir?
diye soruldugtmda, ritiielin inans: sistemine saglad1gr gorevden ziyade, sistemin yok
olmasuu engelleyen pars:alar biitiiniinii olu~turdugu soylenebilir.
Kurbanm Anatomisi: Alevilikte Kanh Kurbanm P ars:alan ve Payla~1m1
Alevi inan<) sistemi baglan11nda ileri siiriilen yukan daki bilgiler, bir yandan yaprsal
i~levsel d iger yandan performans teorinin temel paradigmalan yla olu~tunumu~tur.
Ote yandan Alevilikte kurban ritiiellerinin Eski T iirk inans: sistemindeki kurban
uyguJamaJanyJa kar~l]a~tmJmaSllllll yapllmasr, ko nUlllUl btitiin}iigti a<;:rSllldan onem
arz etmektedir. Bu baglamda, E ski Tiirk inans: sistemiyle Alevilikteki kanh kurban
ritiiellerinin kar~lla~t1rllmas1 sadece h.-tuba11111 pars:alan ve payla~m11 baglalll111da
degerlendirilecektir.
Geleneksel ya~am bi<;:iminde, toplumsal dtizenin ve gtivenligin saglanmasi,
hiyerar~ik yapu11n korunmasryla miimh.-tin goriinmektedir. Siyasi ve dini/ inans:
otor·itesinin denetiminde ger<).ekle~tirilen kanh kurbanr·itiiellerin de, kurban hayvanu1111
biitiiniinii olu~nuan p ars:alan iiyeler arasmda payla~tlnhr. Grup iiyelerine onderlik eden
boy beyi ve inans: lider·i, dini-mitik anlamda kozmosun ba~at unsurlan ; sosyo-kii!tiirel
baglamda ise hiyeraqik diizenin denet!eyicisidir. Hiyerar~ik olu~umun en iistiinde
yer alan bu ikili yapll:anma, aym zamanda top!tunsal yapu11n i~levsel mekanizmasma
i~aret etmektedir. Kanh kurban hayvar1111111 biitiin i<)inde pars:alara ayrllarak payla~rllll,
kaostan kozmosa donii~iimii temsil e tmektedir. Bu dognumda Tiirk h.-tiltiir evreninde,
kanh h.-tubanlann parc;:alan siyasi baglamda o toritenin me~ruiyetini saglarken in ans:sal
diizlemde kozmos ozelligi gostermektedir. T iirk devlet geleneginde sumuan kanh
kurbanlar soy esasma dayah onuma diizenine gore payla~llmaktadrr. N itekim T iirk
inan<) sisteminde, Oguz boylamun <)e~itli kunutay ve to renlerde belirli bir onuma
diizeni vardu. Her boyun kendine ait mevki-o runlarn11114 o lmasr, geleneksel
toplantl!arda surmlan kanh kurbanlam1 payla~llmas1 konusuna da etki etrni~tir. E btu
Gazi Bahadu H an'm.Jecere-i Terdkime (46-47) adh eserinde, 24 Oguz boyunun onuma
diizeni ve ~olenlerde surmlan kurban hay\'arllllln payla~llmasr hakkmda aynntlh
4 Orun ve Ulu~ hakbnda aynnbh bilgi ic;in bk. Abdwkaclir inan (1998). Aynca Turk kulrurtinde Oguz boy adlanrun orun kavrarmyla ili~kisi uzerine yapJan bir degerlenclirme ic;in bk. LeYent Kurgun (2006).
160 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
bilgiler vardu:. E sere gore, boy beyi Gtin H an ~tadu:m ba~ ko~esine oturur ve ona
hayvanm ba~r, sut klsnu, kuyruk sokumu ve bagn; ~tadmn i~t e~igine Irkll A ta onu:ur
ve ona gogsti; G tin Han'm sag tarafmdaki ~tadua btiytik oglu Kayr ve ona da hayvamn
sag a~rkh iligi pay olarak verilir. Kayuun ~tadmnm o ldugu sag taraftan ba~lamak tizere
uzapp giden be~ ~tadu vardu ve buralarda Alka evli, Yazu, Dodurga, Av~ar, Begdili
boylan yer ahr. O guzun sozti edilen bu boylann a suasryla kurban hayvamnm sag kol
iligi, sag yan ba~r, sag oyluk ba~r, sag oyluk, sag sutl dagrtllmaktadu:. Sol tarafta ise
suasryla; Bayudu, <;avundur, Salur, Alayuntlu , Igdu: ve Ava onu:maktadu. Bu boylann
da hayvamn sol tarafmdaki par~talan payla~tlnlmaktadu. Boylara kurban hayvamn
payla~tlnlmasmda. Gtin H amn etkin bir role sahip o ldugu gorlilmektedir. Dolap sryla,
boy beyi ya da hakan, dtizenlenen toplantllarda yonetici konumundadu:. Aynca
ara~tlncuar (!nan, 1998: 252-253), Kazak ve Ku~z Ttirklerinde misafir i~tin sunnlan
hayvamn payla~nr.unda, etin on iki par~taya ayrurugnu ve her bir par~tasnun misafirlerin
mevkilerine gore dagrtllrugnu belirtmi~tir. Benzer ~ekilde Anadolu'da da misafir
geldigi zaman sunnlan ve adma misajir k 11rbam denilen kurban ritiieli yapillnaktayru.
Bu kurbanm ba~ ve kuyruk klsrmlan misafirin ontine getirilmekteydi (Yalman, 1977:
14-15). Verilen or:neklerde sozti edilen uygulamalar, farkh a11J ardan yorumlanabilir.
Ancak toplumsal yapuun en b ti)iik par~tasr olarak siyasi otoriteden, en kti~ttik par~tasnu
olu~n1ran ai1eye kadar kanh h.lubamn hiyerar~ik olarak payla~munda yukanda da
bahsedildigi tizere kozmos a1~sn1lll oldugu gorlilmektedir. Oguz boylanr1111 ~tad!rlara
on1rma dtizeniyle kanh hayvar1111 payla~Jmasr arasmda ko~utluklar vardu:. <;arurlann
kaprsr doguya dogru baklnaktadu:. DolaylSlyla kurban hayvar11111n da dogu yontine
dogru sunumu soz konusudur. Yerle~im sistemine gore kurbanm sag ve sol tarafr,
boy beyinin sag ve sol tarafrnda bulunan beylere; boy beyine ise kurbamn kafasr,
srrt klsnu ve h.·uyruk sokumu pay edilmektedir. Bu dogruln1da, kurbamn payla~muyla
onm dtizeni arasmdaki ili~ki kozmosun saglanmasu1111 gostergesidir. i\-lisafire ev
sahibi tarafrndan h.·urban sunulmasnu ise iki boyutta a~trklamak mtimh.iindtir. Birincisi,
misafir, ev hanesine yabana birisi oldugundan, evin rulmmm ona zarar vermesini
engelleme dti~tincesine dayanmaktadu:. ikincisi ise, misajir gelen e~·e k 11t ge!it; (DLT,
1985: 92), atasoztinde de gorlildtigti tizere misafirin kutsal o larak dti~tintilmesi
inancryla ifade edi1ebilir. Bu baglamda, birinci yakla~unda ruh tasarm1111111 zarar verici;
ikincisinde ise yarar saglayrcr ozelligi on plandadu:. H er ikisinde de ortak olan, kanh
kurbanm kozmosu olu~n1nnasrdu:.
5 Divanu Lugati't-Turk'ten ahnan bu atasozunun Turk dunpstrun s:e~itli topluluklannda benzer ~ekilde gorwmektedir. Bk. Ozkul <;:obanoglu (2004: 383-384).
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 161
SerlcanKOSE
T tirk kliltiirtindeki hiyerar~ik yap!lanmaya benzer dnrum, Alevi inancmda varhgnu
stirdtirmektedir. Alevilikte, cem ic;:erisinde on iki hizmet erkiuumn belirli bir otnrma
dtizeni vardu . Dede, Oguz boy beyinde bahsedildigi tizere dairenin merkezine
onu:maktadu. D iger hizmetleri gerc;:ekle~tiren ~aluslar, dedenin sag ve sol tarafmdan
ba~lamak tizere sual!amr. Bu noktada h. .. urban hayvamnm ba~ tarafl ise dedenin
onu:dugu konuma gelecek ~ekilde yer ahr. D o layrsryla kurban kozmosu olu~n1ran
unstu: o larak gorlilebilir. Alevi inancmda, ocaklar arasr farkhhk o hnakla birlikte,
ozellikle musahip cemlerinde ciger ve }iirek organlamun dede ve musahip o lan
ki~iler tarafmdan yenildigi tespit edilmi~tir. Amasya yoresi, Erkona~ ocagmda ciger ve
)iiregin dede ve musa hip dt~mda cemde bulunan ve cem halkasnun en o n suasmda
bulunan ki~ilerce yenildigi gortihnti~tiir. Bununla birlikte knrban etinin pay edihn esi
esasma dayah birtaknn uygulamalar da gerc;:ekle~mektedir. Kec;:eci Baba ocagmda,
knrbamn do~ adt ver·ilen klsrm dedeye; ktirek kemiginin oldugu boltim ise zakir yani
a~rga ver·ihn ekted ir. G tintimtizde c;:ok fazla uygulanmasa da bazr Alevi ocaklannda
ktu:ban derisinin ve kafasnun a~rga verildigi dtu:umlar soz konusudtu:. Ancak genel
o larak Alevi inancmda, cemde da~ttlan her kanh ya da kansrz kurban lokmalan ceme
i~tirak edenlere e~it olarak verilmektedir.
Kurban hayvarumn payla~rrmyla ilgili olarak Tahtacr Alevi topluluklamun
uygulamalan daha belirgin gorlilmektedir. Dede once loklnasnu, kendi sofrasnun
payma dti~erl gogtis etine banarak yer; sonra koyumm )i iregini ahp parc;:alara
ayu arak sofralara payla~tlnr; cigeri ise, birer parc;:a kopanp kurban sahibi kan .. kocaya
verdikten sonra, ger·i kalarlllll parc;:alayrp c;:orbarllll i<)erisine atar (Yortikan, 2002:
272) . Ara~tlnc!lar (Yillnaz, 1948: 68; Noyan, 2006: 211), Tahtac!larda ikrara yeni
girerl e~lerin knrbamn do~lerini dedenin ontine getirdigin i ifade eder. ikrara giren
bacnun e~i de kurbamn kuyruk sokumunu deder1in ontine koyar. Sag kol delilciye,
sol kol musahip bacrsma, sag but stiptirgeciye, sol but e~ bacrsma, sag ktirek kemigi
eklnekc;:iye solu e~ bacrsma, sag kaburga ah<)rya, solu e~ bacrsma, sag oyluk ~emsi'ye,
solu e~ine, boynu gozctiye, sag oyluk sazcrya sol oyluk c;:algrcrya dagrtthr. Tahtacr
topluluklannda, diger Alevi topluluklannda o ldugu gibi h. .. urban edilen hayvamn derisi
)iizliltip, i~kembe ve bagusaklan <)rkar·Jldtktan soma hic;:bir orgam parc;:alanmadan,
kemikleri klnlmadan tiim o larak bir kazanda pi~irilir. D aha sonra knrbamn kernikleri
klnlmadan eti kerniklerinden ayr·rhr. Knrbarllll sag on bacagr ile do~ (gogtis) adt ver·ilen
parc;:asr dedeye stumlmak zorundadu. Bu kurbanm etini sadece ic;:er·i cemine katllanlar
yiyebilmektedir (Selquk, 2005: 107). Yine <;:aylak oyma~na bagh Tahtac!larda da
j\ fusahip knrbam cern erkamnda dede, knrbamn sag on baca~ndan bir parc;:a ahr
162 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
ve rnusahip olacak erkeklere ve1·ir. Erkekler de bu eti e~leriyle payla~lf- Menernenci
oyrnagmda ise dedenin sofrasma kurbanm sag on bacag1 ve do~ii konulur. K nrbarun
kellesi de pi~irilmi~ o lrnasma kar~ilik yenilrnez. Knrbanm cigeri ise sadece <;aylaklarda
herkesin birbi1·ine birer lokrna ikrarn etrnesiyle yenilir. Bu oyrnaga bagh Tahtacuarda
dede, yernegin arasmda h.'l.ubanm cigerinden ekrnegin arasma bir pars:a koyup
sofrasmdakilere birer lokma verir. Bundan soma digerleri de ayru ~ekilde birbirle1·ine
ikrarnda bulumu . .Ancak yeni rnusahip olan <;iftler, knrbanm cigerinden ba~kalanna
lokrna verernezler, sadece kendilerine ve1·ildiginde yiyebilirler (<;1blak, 2005a: 116-
117) . Baz1 Taht:ac1 .Alevi topluluklannda ise kurbanm pars:alaruun payla~uru,
kurban hay<,ramna niyaz etrneyle siirdiiriilrnektedir. Knrban edilecek hayvan cern
rneydamna dede lkar~1sma gelir ve dede duap verdikten sonra, erkanda bnlunanlar
kurban hayvamna kendi oturdugu konurndan kurbana niyaz ederler. Dolaps1yla bir
taraftan knrbamn payla~mu diger taraftan ise knrbana niyaz ~eklinde goriilen farkh
uygnlarnalan kozmosla ili~kilendirrnek rniirnh."iindiir .
.Alevi inans: s.isterninde knrbamn pars:alan hususunda kan ve kernik iizerine
nygulanan pratikler yer alrnaktad1r. Cern erkanma bagh o larak snnulan kmbanlarda,
hayvamn kam ozenle akltilarak kemikleri ise klrurnadan topraga gorniiliir. Baz1 .Alevi
ocaklan, soz gelimi Kes:eci Baba ocagmda, kemiklerin belirli bir diizen i<;e1·isinde beyaz
bir beze saruarak topraga gorniildiigti bilgisi elde edilrni~tir ve soz konusu uygularnaya
kejinleme/ kejenlem~ aduun verildigi tespit edilrni~tir. Sozii edilen ocak rnensuplanyla
yapuan gorii~rned.e, s:ok s1k o lrnasa da ozellikle ikrar ve rnusahip cemlerinde kefinlerne
uygnlarnasuun yapud!~ belirtilmi~tir. Benzer ~ekilde E ski T iirk inans: sisterninde ve
giiniirniizde baz1 T iirk boylannda soz konusu kernik ve kanla ilgili uygularnalann
varh~ soz konusudnr. E ski Tiirklerde kemikleri kmnak yasaktlf. Kerniklerin klnlrnas1
ya da pars:alanrnas1 bereketin, ba~anrun ve iirernenin sonunu getirecegine olan inans:Ia
a<;Iklanrm~tlr . .Alta.yTiirkle1·i, ritiielden artan kernikle1·i toplay1p ya nehre blfaklflar ya da
topraga gornerler (Lvova vd. 2013: 76) . Konuyla ilgili olarak Roux (1999: 127), rulmn
kanda ve kemikte bulundugnrm ifade etmi~tir. E ski T iirklerde kan gibi kemiklerin de
kutsah is:erdigini soyleyen Ron."', bu kutsalli~ kemigin yeniden dll·ilmenin sernbolii
o lduguyla a<;1klar. Kernik, ki~iye can veren, onu ge<;rni~ten gelecege baglayan ve
aym zarnanda atalardan miras kalan bir ozelliktedir . .Ara~tlncuar (.Ac1payamh, 197 4:
60; .A~kun, 2006: 96; .Abdulkadiroglu, 1997: 163), .Anadolu'da akika kurbam ad1
altlnda gers:ekle~tirilen ritiielde sunnlan h.'l.ubanlann kernikle1·inin klfurnad1~111 tespit
etmi~tir. Knrban edilen hayvamn kerniklerinin hi<;bir ~ekilde klnlrnadan veya zarar
6 Kefinlemeyle ilgili uygulamalar i<;in bk. Eroz (1992: 44); Ersal (2016a: 41 5).
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 163
SerlcanKOSE
gormeden konmmasr hakkmda H arva (2015: 443), kemiklerin hayvanm yeniden
dirilmesi anlamma geldigini ve dolayrsryla oteki diinyada ki~iye hizmet etme inannyla
a<;-rklamaktad!r. Kimi durumlarda kurbanhk hayvanm kemiklerinin yakllmasr durumu
soz konusudur ki ara~tmcuar bu dununu olii rulnumn rahat etmesiyle ili~kilendll·ir
(Rou .. "(, 1999: 285; .Anohin, 2006: 36). Kazak ve Kugrz Tiirkler·inde kurban edilen
hayvanm kafasr, deris:i ile kemiklerinin o len ki~inin mezaruun iistiine konuldugu ya da
asudrgr da goriilinektedir. Bu inans:, ges:mi~ donemlerde o liiniin mezanna, giyecek
yiyecek, silah, at gibi unsurlann koyulmasr geleneginin daha sonraki ymnu~atllnu~ bir
a~amasuu olu~turmaktad!r (.A<;:a, 1999: 25) . Dolayrsryla gerek eski Tiirk inans-Iarmda
gerek .Alevi-Bekta~i gelenegi is:erisinde kurbamn kemiklerinin kmhnamasr ve ozenle
gomiilinesi genel ola.![ak inancm i~leyi~ mekanizmasnun kolay bir ~ekilde aktanrmru
sagladr~m gostermektedir. Bu dogrulmda, in ans: oriintiileri ritiie1 is:erisinde en ince
ayrmtrsma kadar korunmu~ goriinmektedir. .Aynca .Alevi inans: sistemi baglanunda
soz konusu r·itiiel davraru~m saklanarak aktanlmasr, cemlerin merkezinde bubamn
i~letim mekanizmasr olarak yer almasryla a<;-rklanabilir .
.Alevilikte kurbanm pan;:alan ve payla~muyla ilgili verilen bilgiler, eski T iirk inans:
sisteminde uygulandrgr ~ekliyle degi~im-donii~ii.m ges:irerek varh~ru siirdiirmektedir .
.Ara~tlncuar (.Arslan, 2016: 1 07) mitolojik-ekolojik ozellikli en eski zamanlarda
ya~ananlarm ve inamlan koken tarihinin, Tiirk kiiltiire1 belleginin tematik merkezini
ve is-erigini olu~mrdugunu ifade eder. Soz konusu koken tarihi, sozlii kiiltiiriin zihinsel
kaydetme, hatrrlama ve aktarma bi<;:iminde kurulan ileti~imi vasrtasryla davram~a,
ritiiel ve sanata, daha geni~ bir ifadeyle kiiltiire1 iiretime donii~iir. Kok-Tengr·i
merkezli inans-Iar, s:e~itli kiiltler, kutsal bitki ve hay<,ranlar, zamana ve mekana ili~kin
gerekli davram~ ve nygulamalar, hatta kotii ve zararh o ldugu dii~iiniilen unstulara
yonelik sitayi~ler, biitiinciil evren anlayr~nun yansnnalan ve hatrrlama figiirler·i olarak
siireklilik kazamr . .Alevilikteki soz konusu knrbamn ozenle pars:alanrp payla~umasr,
ozellikle ikrar ve mnsahip cemlerinde daha geni~ anlamda ise is:eri kmbanlarmda
uygnlanmaktadrr. D o laylSlyla eski Tiirklerdeki boy beylerinin hiyerar~ik yaprlanmasr
.Alevilik is-erisinde on iki hizmet erkamna donii~mii~ siyasi o to rite inans: otoritesiyle
me~ruiyet kazamru~t:rr. Kurbamn pars:alan ve payla~uruna }iiklenen anlamlar ve
uygnlanan pratikler, lkiiltiirel bellek aracill~yla .Alevi inans: sisteminin birer pars:asr
haline gelmi~tir. Dini-mitik anlamda, kmbamn pars:alan ve payla~rrm kozmosu,
yani diizeni daha geni~ ifadeyle topltunsa1 birlik ve beraberligin saglanmasma
i~aret etmektedir. So.z konusn kozmosu saglama, .Alevilikte ki~ilerarasr ileti~imi ve
dayam~mayr biitiinlemektedir.
164 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
D em Adem 'e Adem D em'e/Demsiz Adem 'e Adem D em e: Alevi i nans:
Sisteminde Dolu/Dem K iiltiirii
Tiirk h.-liltiiriinde, kansrz kurban olarak sunnlan nesneler arasmda alkol iererikli
ierecekler yer almaktadu. Gokalp (1991: 80), Yakut Tiirklerinin Tann'ya kurban
sunma amaClyla dokuz bardak kmuz is:mesinden bahseder. Yine Yakut T iirklerinde
Tann'ya kanh kurban adama torenleri bahar ba~langlCmda gers:ekle~mektedir ki bu
zamanda kansrz kurban olarak topluluk claire ~eklinde oturarak kuruz is:er (Harva,
2015: 451). Altay Tiirklerinde, ozellikle ortakla~a diizenlenen toplant1yla rakl ierme
ritiieli gererekle~til-ilir. Rakuun hazulanru~ ortamda ate~ yakilir ve demirden bir kazan
konulur. Toplantlya katllan erkekler ate~in sag ve karunlar sol tarafma ges:erek claire
~eklinde oturur. Rakl iermeye, ev sahibinin i<;:kiyi tahta fincanla sol elinde m tmasr ve
sag eliyle ate~e bir miktar atmasryla ba~larur (Hassan, 2000: 1 06). Potapov (1960: 73) ,
Altay T iirklerinde goriilen rakl ya da daha eski is:ecek o larak klrruz ierme gelenegiyle
ilgili benzer uygulamalardan bahsederek Ozbek Tiirklerinde hanedan mensuplannm
diizenledikleri boza is:me ritiieli hakklnda bilgi verir. Sozii edilen ritiielde, boza
iermek ierin belirli bir hiyerar~ik d iizenin oldugu belirtilir. Ba~ ko~ede tor (bey), onun
sa~nda ve solunda ata!tlelar, sag atahgm yarunda 1~1k agasr, kaprda ise J'asavttf denilen
ki~i durur. T orende bozanm da~tlrru to r (bey) olarak adlanrunlan ki~iden ba~lar.
Potapov, Altay T iirklerinin klrruz ve rakl ierme gelenegiyle Ozbek Tiirkler·inin boza
ierme geleneginin benzer ozellikleri hakklnda bilgiler ver·ir. Ortak olarak hazulanan ve
ortakla~a tiiketilen is:kilerin, ilkel hayatln bir getirisi o ldugunu ifade eder. Dolayrsryla,
T iirk diinyasmda rakl, klrruz, ~arap ya da adma her ne denilirse denilsin alkol i<)erikli
ierecekler·in gerek sas:rlarak gerek belirli toren uygulamalannda is-ilerek sunuldugu, bu
ritiiellerde iiretim ve tiiketimin ortakla~a gers:ekle~tigi belirtilebilir.
T iirk kiiltiirii ve inaner dogrultusunda yukanda verilen bilgiler ve uygulamalar
Anadolu cografyasmda Alevi inans: sistemi is:inde yer almaktadu-. E ski T iirk inaner
sisteminde de ayru adla ifade edilen dolu alma geleneginin belirli bir diizen i<)erisinde
icra edildigi soylenebilir. Dolu, dem gibi ifade ~ekli yanmda soz gelimi Denizli
<;aleraklrlar'da ya~ayan Bekta~i toplulugtmda raklya a~·az;lt ~araba ise k tz;ldeli aduun
verildigi goriilmektedir. Soz konusu adlandumalarda gizli bir dilin kullamlarak
kutsalligm totemsel donii~iimii yer almaktarur. O te yandan Alevi inaner sistemi
baglarrunda, dem ahna ritiielinin kokeni j\ fuhammed peygamberin 1-firaer olayma
7 Anadolu'da Alevi c;an kavramt adt alnnda ttim Alevi inanctna mensup oc.aklan n dem-dolu gelenegine sahip olmadtgtnt belirtmek gerekmektedir. Soz gelimi, Kurenan ocag,nda, cem erlcirunda dolu yer almamaktadtr.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 165
SerlcanKOSE
dayandmlrnaktadu . i\tluhammed Pi!ygamber mirar doniifii K.trklar cemine gelir. Selman bir fane
iiziimiin Slf)'ttntl pkanr ve bunu bir k it i irer, ancak hepsi irmit olur. Bu uzum Sti)'Hna dolu adtnt
~-erirler. 1\lfest olurlar ve semaha dumrlar. Soz konusu anlatl, bir yandan cern diger yandan
dolu geleneginin kokeniyle ilgili goriilrnektedir.
YapJan alan ara~tlrrnalanndan cern erkanma giren her yiyecek ve is:ecegu1
kurban olarak algJand.tg1 ve dolay1s1yla dolu o larak adlanduJ an alkollii i)eceklerin de
dualanarak kurban forrnuna ge<;:tigi tespit edilmi~tir. D olu, bir s:ay bardaguun i)inde
olur ve sag el sol eli kapsayacak ~ekilde avus: icrerisu1e almarak su lamr. Cerne gelen
ki~iler bu ~ekilde cemde bulunarak dedenin doluyu dualarnasuu bekler. D aha sonra
dede bu icrkiden bir yudurn alarak doluyu ni~anlar ve bu sayede dolu kurban forrntma
girer. D olu is:rnenin belirli bir edep ve erkam vardu. Cernde, denetimi saglay1C1 i~levini
iistlenen dede doluyu dualad!ktan sonra, cerndeki d iger ki~ilerle birlikte doludan icrer.
l )ile11 her dohumn a:rdmdan giilbeng okunur. G ozcii, dede11in kontroliinde cernde
i)ilen dolumm i)ilme anuu soyler. D o lay1s1yla her biri birbiri is:erisine ges:mi~ ritiiel
davram~lardan olu~an bir ortam saglanu.
Alevi u1ans: sisteminde dolu yukanda bahsedildigi iizere icrilm ek suretiyle oldugu
gibi defile birkas: damla akltllarak da kurban ~eklinde yer alrnaktadu. j\ fanisa Salihli'ye
bagh K abazh ko)iindeki Bekta~iler soz konusu delile dolu darnlatlna ritiielini, de/iii
tf)'andmrken gercrekle~tirrnektedir. Ote yandan Erdebil siiregine gore hizrnetlerini
)iiriiten Ankara c;:ubuk, <;ankln ~abanozii merkezli be~ ocagm cemlerinde saki ilk
derni ocakl!kta yanan ate~in iistiine serper. Bu ate~e serpile11 derne G iirgiir Baba
Dolusu denir. Sonra hazulad!~ kadehlerden birini dedeye gotiiriir. Dede dualay1p
icrer. Os:iincii kadehi ahp baba posttma stmar. Saki, ate~, dede ve baba postuna dem
sunduktan sonra postuna ge)erek bir kadeh dern ahr (Ersal, 2016b: 140) . Sozii edile11
delile dolu sunma uygulamasuun eski T iirk inans: siste!llll1de Gok Tann'ya kurban
ritiiellerinde de be11zer ~ekilde yer ald!g1 ara~t1nc1larca tespit edilmi~tir (!nan, 1986:
56) . Sadece G ok Tann'ya kurban ritiielleru1de degil aym zarnanda Altay T iirklerinil1
evlenrne ritiiellerinde de gelinil1 ocaga klrmz dokmesi soz konusudur (Radloff, 19 54:
322) . Bu baglarnda, Alevi inans: sisteminde delile dolu sunmamn eski T iirk u1ans:
sisteminin bir uzant1s1 o ldugunu soylernek rniirnh.i in goriin rnektedir. Alevilikte
delilin sonrnesi dururnunda uygulanan pratikler kutsalliguun ayn bir gostergesidir.
Alevi u1ancmda, ozellikle Tahtaa Alevilerinde deli! herhangi bir sebepten dolaYI
sondiigti zarnan, cemdeki tiirn bireyler dii~kiin o lur. Cern erkam is:in hazulanan dolu
166 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
ya da h.·urban lokmalaruun hepsi gorniiliir. Dii~kiinliigiin kaldmlrnasr, delilin yeniden
uyandmlrnasryla dolayrsryla kanh kurban ve dolu aracill~yla saglamnaktadu.
Geleneksel anlarnda cemlerde dem, dolu gibi adlarla ifade edilen ic;:kinin zarnanla
toplumsal ve hakim bir gorii~iin etkisi altmda kalarak dind1~1 uygularna olarak kabul
edilmesine dogru gidildigi alan ara~tumasmdan elde edilen verilerle sabitlenmi~tir.
Alevi inancma rnensup ki~ilerin c;:ocuklaruu cem torenlerine ic;:ki oldugu ic;:in
gelrnediklerini ifade etmeleri bu durumu yeterince ac;:rklamaktadu. Ancak her ne o lursa
olsun cemlerde sunulan dolu kurbanlaruun Alevi inaner ic;:in vazgec;:ilmez bir yapr arz
ettigini soylemek miimkiindiir. Burada onemli olan dolu, bade, dem o larak adlandmlan
ic;:kinin rnahiyeti degil onun sembolik bir anlam ifade etmesidir. Ara~tulCllar (Ersal,
2016b: 166), dern-dolu rnerkezli yiiriitiilen cern erkanlanndan sozii edilen unsurun
kalkmasr neticesinde ritiiele ko~ut gostererek geli~en inane;: pratiklerinin de ortadan
kalkt1guu ifade etmektedir. Dolapsryla, ritiiel siirec;: ya da siirekliligin temel yaplSllll
te~kil eden dinamigin sekteye ugramasr yapryr donii~tiirmekte ya da yok etmektedir.
Yaprsal-i~levsel anlarnda, dolurmn yerine iiziirn ya da rneyve sularuun almasr yaprp
korusa da i~levsel is;erigin yerine getirilmemesi ritiielistik yapmm geleneksel anlamda
aktarunuu durdurrnaktadu. Bu baglamda, demle yapllan cemler·in sosyo-kiiltiirel ve
ki~ilerarasr i~levsel dururnu, tiirn yapllann degi~irnine neden olrnaktadu.
Son us:
inane;: ve buna bagh olarak olu~an ritiiel davralll~lar, kiiltiir sisteminin alt yapr
unsuru olarak ye:r ahr ve soz konusu davralll~larm degi~rnesi sistemin diger yapr
parc;:alanna gore daha yava~ ya da zor ohnaktadu. Ritiiel tekrarlanan bir o lgu o ldugu
ic;:in, ritiielin ic;:inde birc;:ok inane;: unsuru kahcllrk gosterir ve ya~amaya devarn eder.
DolaylSlyla E ski T iirk inane;: sisterninde ve Alevilikte kurban r·itiieli uygularnalan
baglarnmda benzerlikler goriilrnesi, kurban ritiielinin kendi yaprsal-i~levsel dururnuyla
ili~kilidir. Ote yandan Alevi inane;: sistemini var eden ocak kununu, dedelik kururnu
ve cern erkalll belirli i~levsel mekanizmalara bagh olarak siirekliligini korur. Dedelik,
ocak kunununun; cern erkam ise dedelik btrurnurmn rne~ruiyetini saglarnaktadu.
Cern erkarlllun gerc;:ekle~rnesinin inanc;:sal dayanagr ocak kururnuyla dedelik
kururnunun varhgr o larak goriilrnektedir. Yapllar arasmdaki bagu1t1lar, Alevi inane;:.
sisterninin i~leyi~ini saglayan cernin merkezi bir rol oynadrguu gosterrnektedir. Bu
baglarnda kttrban ritiielleri, ister kanh ister kansrz o lstm, cemin vazgec;:ihnez unsuru,
dolayrsryla i~letirn rnekanizrnasuu olu~turmaktadu. Alevi inane;: sisteminden kttrban
ritiielinin c;:rkarllmasr dururnunda, cemlerin i~leyi~inin sekteye ugrayacagr ve inane;:.
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 167
SerlcanKOSE
yaplSllU olu~turan iist yapl kurumlaruun bozulmalara sebep olaca~ soylenebilir. Bu
ac;:1dan baklld1gmda kurban cemin; cern ise ocak kununu ve dedelik kurumunun
var olmasuu saglamaktadu . Birbirine bagh yapuar dizisinin varh~, i~levsel kanahn
olmas1yla ili~kilidir. Kurban ritiielle1·inin cemle1·in merkezinde olmas1 inanc;:sal olu~tun
ve siireklilik mekanizmasnun c;:arkuu dondiiren tmstu oldugtum gostermektedir.
16 8 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Ale>ilikte Kurban Ritiieline Yap1Sal-i~lenel Yaldajtm
ABDULKADiROGLU, Abdulkerim (1997). "Kastamonu'da Dini Folklor Yep Dini-:ManeYi Halk inan9 an"_ Tiirk Halk E deb[yaft ve Folk/or Ya'{!lart. izrnir: Akaderni Kitabevi.
ABRAHAf-iSON, Mark (1990). Jflevseldlik (Fonksf:J'Onalizm). <;:ev. Nilgiin <;e!ebi, Konya: Sebat Ofset.
ACIPAYA1ill, Orhan (1974). Turk[ye'de Dogumla 1/gili A det ve lnanmalann E tnolojik E tudii. Erzurum: Atattirk Universitesi Yay.
A<;A, :Mehmet (1999). "Kazak Ye .K.rgu Tiirklerinde Defin Sonrast Bazt Uygulamalar ve A~ Verme (A~ Toyu)."- M.illi Folk/or Dergisi. S. 43, 24-33.
A!'JOHiN, A.\' (2006). A ltqy jamanlrgma Ait Matel)•aller. <;e" Zeheriya KaradavutJannet Meyermanon, Konya: Komen Yay.
ARSL\~, Mustafa (2016). "Kiilttirel Bellek Baglarmnda Ho~gorii ve Ban~m r ~ Arka.plaru". 2. U luslan:mm Hacr Beklaf .Veli Hofgiirn ve Bart{ 5 empo?J·umu, 8-10 Ekim, \..._,/ • Nev~ehir: Nev~ehir Hact Bekta~ Veli ljniversitesi Yay.
l ~ A;>KUN, Vehbi Cem (2006). Sivas Folkloru. ~; I, Sins: S ins 1000 Temel Eser . . . ,
; ........, ; <;ERIB.A;>, Mehmet; .A~a, :Mustafa (2016). Halk Bilim Ara9ttrmalanrun Tanhi _ I I Halk Bilimi E l Kitabt. Ed. Mustafa .A~a, Konya: Komen Yay. __
<;:IBLAK, Nilgiin (2005a). Mmin Tahtacrlan -HalkbilimiArtl{ftrmalan-. Ankara: Uriin Yay.
<;:IBLAK, Nilgiin (2005b). "Mersin'de !nan<;: :Merkezlerine Bagh Kurban Torenleri"_
Z Turk liik BilimiArtlfltrmalan Dergisi, S. 17, 155-176.
<;OBAN OGLU, Ozkul (1999). Halkbilimi Kuramlan ve Arafltrma Yontemleri Tarihine Girif. Ankara Ak~ag Yay.
<;:OBANOGLU, Ozkul (2004). Turk Dun_yast OrtakAtasozleri Siizliigu. Ankara: AKl\I Yay.
EBUL G.AZi B.AHADIR HA~ (1980). Turk lerin Soykutugu. Haz. :Muharrem Ergin,
~I I ~;?z~;~g:;~;~~~~~;;:~;:~~: ~: ... "'¥'' 1 1 ERSAL, Mehmet (2016a). A levilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi-t:;ubuk Hatzast Ornegi-.
Ankara: Gazi G niversitesi T iirk Kiilttirii Ye Hact Bekta~ Veli Ara9ttrma 1Ierkezi Yay.
ERSAL, 1Iehmet (2016b). AleYi !nan<;: Sisteminde Dem Kiiltti ve Dem Gelcli Semahlan. Turk Kiilturo ve Hacr Bekiaf Veli A m{ftmta Dergisi. S. 77.
GOKALP, Ziya (1991). Turk U;garlrgr Tarihi. Istanbul inkilap KitabeYi.
HARVA, Uno (2015). A ltqy Panteonu Miller, Ritueller, lnanflar ve Tannlar. <;ev. Omer Suve.ren, Istanbul: Dogu Kiittiphanesi Yay_
HASSAN, Omit (2000). Eski Turk Toplumu Ozerine l ncelemeler. Istanbul: Alan Yay.
!NAN, Abdiilkadir (1998). "Eski Tiirklerde Ye Folklorda Ant". Makaleler ve
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ata~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 169
SerlcanKOSE
l ncelemeler. C. I.. s. 317-330. Ankara ITK yay.
i NAN, Abdulkadir (1998). "Orun" Ye Oiu~ Meselesi I- 1Ievki-Orun Hukuku". Makaleler ve lncelemeler. C. I.
KA?G.ARLI MAHf-iUD (1982). Divanu Lugati't-Turk. Haz. Besim .Atalay, C. I, Ankara TDKYay.
KURGUN, Levent (2006). "Denizli ilinde Boy Adlanndan Kaynaklanan Orun Adlan". Turk Kiiltiirii ve Hacr Bekiaf Vek' A ra{ftmta Dergisi. S. 39,33-42.
LVOV.A, E. L., Oktyabrskaya i. V, Sagalayev, A. M., Usmanova, 11. S. (2013). Cuney Sibir;·a Turklerinin Geleneksel Dun_ya Giirii{leri-Simge ve Rituel, C. II, <;ev. Metin Ergun, Konya: Kamen yay.
MALiNOWSKi, Branislaw (1990). Bif;•u, Bilim ve Din. <;:e\: Saadet Ozkal. istanbul Kabalc1 Yay.
NOY.A!.'J, Bedri (2006). Butun Yonleriyle BekfO{ihk t-e Alevilik. C. VII, Haz. ?akir Kes:eli . .Ankara: .Archs: Yay.
OGUZ, M. Oc.al (2014). "Ara~tlrmalann Tarihi". Turk Halk E debfyaft E l Kitabt. Ed. M. Oc.al Oguz, Ankara: Grafiker.
ORKUN, Huseyin Nanuk (1950). "Eski Turkler Nasli Yemin Ederdi?". Resimli Tarih Mecmuast, S. 9, 349-350.
POTAPO\~ L. P. (1960). "Gos:ebelerin i btidai Cemaat Hayadanru Anlatan <;:ok Eski Bir Adet''. Istanbul Oniversitesi E debf_)'af Fakultesi Tarih De7,isi. C. IX. S. 15.
RADCLiFFE-BRO\~, A R. (1952). Structure and Function in Primitive Socie!J'. Great Britain: The University Press Aberdeen.
RADLOFF, \'{lilhelm (1954). Sibir;•a'dan C. I, <;ev. Ahmet Ternir, Ankara: Maarif Bas.meYi.
ROUX, Jean Paul (1999). E skifag ve Ortarag'da A ltq;• Turklerinde Oliim <;e,-. Aykut Kazanc1gil, istanbul:Kabalc.• Yay.
SEL<;UK, Ali (2005). Tahtactlar: Mersin Tahtacrkm Ozerine Bir A rtl{ftmta. istanbul Yeditepe Yay.
SEL<;UK, .Ali (2016). '1\.n~a Bac.liliarda Adak" . ZJWT (Zeit.·chrift fur die Welt der Turken) Dergisi, C. 8, No.3.
YALMA~, Ali R.za (1977). Cenupta Turkmen OJ'maklan. C. I, Ankara: KB Yay.
YMIAN, Ali (2003). 'i\nadolu Alederinde Otoritenin El Degi~tirmesi: Dedelik Kurumundan KUltlirel Organizasyonlara". Bilgi Toplumunda A levilik. Haz. i brahim Bahachr, .Almanya: Bielefeld Alevi KUltlir 1Ierkezi Yay.
Yi\ l\IAN, Ali (2007). A levilik ve Kt:i(!!ba{ltk Tarihi. istanbul Nokta Yay.
YILMAZ, .Abdurrahman (1948). Tahtactlarda Gelenekler. Ankara: Ulus Bas1mevi.
YOLCU, 1Iehmet Ali (2014). Turk Kiiltiiriinde E vlilige Baglt Tabu ve Kapnmalar. Konya Kamen yay.
YOLCU, 1Iehmet Ali (2016). "Halk Bilirni Ara~tlrma Kuram ve Yanternleri". Halk Bik'mi E l Kitabt. Ed. 1Iustafa A<;:a, Konya: Kamen yay.
170 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ---------