radyasyon sagligi-2

RADYOLOJİ

Dr. Erol Akgül

ÇÜ SHMYO 2. Sınıf

RADYASYON SAĞLIĞI VE RADYASYONDAN

KORUNMA 2

• EKSPOJUR BİRİMİ

• RADYASYON DOZU BİRİMİ

• EŞDEĞER DOZ BİRİMİ

RADYASYON BİRİMLERİ

EKSPOJUR BİRİMİ

• X-ışını tüpünden salınan x-ışınları havadan geçerken iyonizasyona neden olur.

• Buna ekspojur adı verilir. • Ekspojur birimi Röntgendir (R). • 1 R’lik bir ekspojur 1 cm3 havada standart ısı ve

basınçta 2.8x109 iyonizasyon oluşturur. • İnternasyonal sisteme göre röntgen, bir kilogram

havada 2,58x10-4 coulomb ( C ) yük birimi olarak belirtilir.

• Birimi C/kg dir.

RADYASYON DOZU BİRİMİ

• X-ışınlarının enerjisi hastanın vücudunda, oluşan iyonizasyon nedeniyle depolanır.

• Radyasyon ekspojuruna bağlı olarak bu enerji depolanmasına radyasyon absorbsiyon dozu adı verilir.

• Birimi RAD dır. • Işınlanan objenin bir gramının absorbe ettiği 100

erg ise absorbsiyon dozu bir RAD’dır. • İnternasyonal sisteme göre, radyasyon doz birimi

Gray (Gy)’dir. (1 Gy= 1 joule/kg= 100 RAD)

EŞDEĞER DOZ BİRİMİ 1

• Radyasyona maruz kalan kişi, radyasyon çalışanı ise mesleki radyasyon ekspojuru, eşdeğer doz birimiyle (REM) belirlenir.

• 1 REM=100 erg/gr’dır. • İnternasyonal sisteme göre, Seivert (Sv) olarak

adlandırılır (1 SV= 1 joule/kg). • 1 Sv=100RAD• RAD ve REM’in birimleri aynıdır. • Aralarındaki fark REM’in radyasyondan korunma

amacıyla kullanılmasıdır.

EŞDEĞER DOZ BİRİMİ 2

• Radyasyon dozu biriminin kalite faktörüyle çarpımı, eşdeğer doz birimini verir.

• RAD x Kalite faktörü = REM• Tanısal radyoloji pratiğinde, kalite faktörü 1 olarak kabul

edildiğinden, radyasyon dozu birimi ile eşdeğer doz birimi aynıdır.

• Tanısal dozlardaki x-ışını için 1 röntgenlik yumuşak doku ekspojuru, vücutta 1 rad’lık doz ve 1 reml’ik eşdeğer doz oluşturur.

• Röntgentanıda, Röntgen, RAD ve REM değerleri oldukça yüksek rakamlar oluşturduğundan bu birimlerden 1000 kat az olan miliröntgen, milirad ve milirem birimleri kullanılır.

RADYASYONUN TARANMASI VE ÖLÇÜLMESİ

• Radyasyonu ölçmek için geliştirilmiş cihazlara dozimetredozimetre adı verilir.

• Röntgentanı pratiğinde, kullanım amaçlarına göre değişen farklı dozimetreler vardır.

1. Film dozimetreler2. Termolüminesan dozimetreler3. Gazla dolu dedektörler

İyonizasyon odalarıOrantılı sayıcılarGeiger-Müller sayıcıları

4-Sintillasyon taraması

Film Dozimetreler 1

• Bu dozimetrelerde plastik kılıf içine yerleştirilmiş film (fotoğraf emülsiyonu) vardır.

• Filmin üzeri değişik absorbsiyon özelliği olan ve belirli kalınlıklarda alüminyum, kalay gibi maddelerle kapatılmıştır.

• X-ışınlarının, bu maddelerden geçerek film üzerindeki kararmanın derecesi dansitometrik yöntemlerle ölçülür ve çalışanın aldığı doz belirlenir.

• Bu dozimetreler, radyasyon çalışanlarının kontrolü amacıyla 1940’dan bu yana yaygın kullanılan dozimetrelerdir.

Film Dozimetreler 2

• Genellikle aylık kontroller yapılmaktadır. • Okuma işleminden sonra dozimetre içindeki film

değiştirilir. • Ülkemizde bu dozimetrelerin dağıtımı ve

okunması “Atom Enerjisi Kurumu” tarafından yapılmaktadır.

• Bu dozimetrelerle, 20 mrem’in altındaki dozlar ölçülemez.

• Isı ve nemden etkilendiği için oda sıcaklığında ve nemsiz ortamda saklanmalıdır.

Termolüminesan Dozimetreler 1

• Bazı maddelerin ısıtıldığında görülebilir ışık salmasına termolüminesans denir.

• Radyasyonla ortaya çıkan termolüminesans olayı 1960’lı yıllarda bulunmuştur.

• Termolüminesan fosfor, radyasyon verildikten sonra belirli dereceye kadar (yaklaşık 2000 C) ısıtıldığında aldığı dozla orantılı olarak görülebilir ışık salar.

• Salınan görülebilir ışık miktarı fotomültiplier tüpleriyle ölçülür.

• Termolüminesan madde olarak en sık lityum florid kullanılır.

• Bu maddenin atom numarası (8,2) yumuşak dokulara çok yakın olduğundan, doku eşdeğeri dozimetre olarak bilinir.

• Lityum florid, radyasyona maruz kaldığında, absorbe ettiği enerjiyi ısı uygulanana kadar depo eder.

• Isı verilip doz ölçümü bittikten sonra tekrar kullanılabilmektedir.

• Total dozu hesaplamada ve personel takibinde kullanılır.



• Lityum florid küçük bir parça ya da toz şeklinde bir muhafaza içine konulur.

• Kapladığı yer çok azdır. • Bu dozimetreler, vücut boşluklarına

yerleştirilebildiklerinden radyoterapide ya da araştırmalarda kullanılmaktadırlar.

• Film dozimetrelerinden daha uzun (3 ay) süreli kullanılabilirler ve daha duyarlıdırlar.

• 5 mrem’e kadar düşük dozlar hesaplanabilir.

Gazla Dolu Dedektörler

• Radyasyonun havadan ya da gazlardan geçerken oluşturduğu iyonizasyonun ölçülmesi temeline dayanır.

• BT cihazlarında kullanılan sıkıştırılmış xenon gazı dedektörleri buna iyi bir örnektir.

• Gaz atomlarından serbestleşen elektronların elektrik sinyaline donüştürülerek ölçüldüğü yöntemdir.

• Serbestleşen elektronların, cihazın elektroduyla teması sonucu bir elektrik sinyali oluşur.

• Silindir şeklindeki havanın ortasında bulunan santral elektrodda ölçülen voltaj farkı yükseltilerek gösterilir.

• Gazın hacmi ya da basıncı fazla ise atomların sayısı daha fazla olacağından ölçüm daha hassas olacaktır.

İyonizasyon Odaları 1

İyonizasyon Odaları 2

• İyonizasyon odaları içinde dedektör olarak en sık kullanılanlar “cutie pie” tipi cihazlardır.

• Bu cihazlarla 1 ile birkaç bin mR/saat’lik radyasyon intensiteleri ölçülebilmektedir.

Kalem Dozimetreler 1

• Küçük bir boşluğa hapsedilmiş havanın içine yerleştirilmiş elektrodlar vardır.

• Radyasyonun etkisiyle hava iyonize olur. • İyonizasyona bağlı, elektrodlar arasındaki gerilim

farklılığı sonucunda elektrodlarda yer değiştirme olur. • Aldığı radyasyonla orantılı olarak yer değiştiren elektrod

bir skala üzerinde hareket eder. • Dozimetrenin bir ucundaki ışık verilerek diğer tarafından

bakıldığında, elektrodun skala üzerindeki seviyesi görülür.

• Burada okunan değer, alınan toplam dozu vermektedir.

Kalem Dozimetreler 2

• Dozimetre içindeki havanın iyonizasyonu üst sınıra geldiğinde, dozimetre şarj aletiyle şarj edilerek sıfırlanabilir.

• Bu dozimetreler 0-200 mR arası dozlar hesaplanabilmektedir.

• Tanısal radyolojideki kullanımları; pahalı olmaları, günlük okumayı gerektirmeleri ve kolay hasarlanmaları nedeniyle sınırlıdır.

• Ayrıca iyonizasyon odaları grubu içinde radyoloji cihazlarının çıkış intensitesini ölçmek için üretilmiş cihazlar da vardır.

Orantılı Sayıcılar

• Daha çok alfa ve beta radyasyonu taramak için kullanırlar.

• Bu nedenle tanısal radyolojide bir önemleri yoktur.

Geiger-Müller Sayıcıları

• Daha çok nükleer tıp bölümlerinde radyoaktif sızıntıların tespitinde kullanılırlar.

• Sızıntı varlığında sesli uyarı verebilmektedir.

Sintillasyon Dedeksiyonu

• Nükleer tıp tarafından kullanılan gama kamera cihazının temelini oluşturur.

• Bazı BT cihazlarında gazsız (solid) dedektörler bu şekildedir.

• Bu dedektörler, aldıkları radyasyonun miktarıyla orantılı olarak görülebilir ışık salarlar.

• Bu ışığın miktarı fotomültiplier tüpleriyle ölçülerek radyasyon miktarı belirlenebilir.

• Kalibrasyonu zor olduğundan bu sistem, dozimetre olarak kullanılmaz.

Dozimetre Kullanırken Dikkat Edilecek Konular

• Floroskopi dışında, dozimetreler göğüs cebinde taşınabilir.

• Floroskopi sırasında dozimetre, kurşun önlüğün boynu seviyesinde önüne gelebilecek şekilde takılmalıdır.

• Dozimetre önlüğün arkasına takıldığında, korunmayan bölgelerin aldığı doz belirlenemez.

• Önlüğün içine takıldığında ölçülen doz dışarıdaki dozun yaklaşık 20 katı kadar az olmaktadır.

• Dozimetreler radyasyon alanlarında ya da buraya yakın yerlerde saklanmamalıdırlar.

RADYODİYAGNOSTİKDE RADYASYON DOZU

• Bir x-ışını demetinin çıkış yoğunluğu, cihaza ve uygulanan tekniğe göre değişir.

• Çıkış yoğunluğunu bilmek hastaların ve teknisyenin aldığı dozu hesaplamak açısından önemlidir.

• ÇY (mR) = k.mAs.(kVp)2/d2

• ÇY = Çıkış yoğunluğu

• k= Sabit,

• mAs= x-ışını tüp akımı ile ekspojur süresi çarpımı,

• kVp= Tüp potansiyeli

• D= Tüp ile hastanın ışına bakan yüzeyi arasındaki mesafe (cm)

HASTA DOZU 1

Hastanın aldığı doz üç şekildedir.

1. Deri dozu

2. Organ dozu

3. Fötal doz.

HASTA DOZU 2

• Deri dozu, ışınların giriş yüzeyinin ekspojurudur. • Çıkış yoğunluğu, kaynak deri arası mesafe

gözönüne alınarak hesaplandığında deri dozu belİrlenir.

• Ölçümü kolay olduğu için pratik olarak en sık tanımlanan doz, deri dozudur.

• Deri üzerine konan dozimetrelerle de ölçülebilir. • Organ dozu birçok organ için ölçülemez,

hesaplanabilir. • Fötal doz da benzer şekilde hesaplanarak

bulunabilir.

HASTA DOZU 3

• 1970’li yılların parametreleri kullanılarak 1984 yılında yapılan bir çalışmada, değişik radyolojik tetkiklerde değişik organ dozları gösterilmektedir.

• Günümüzde radyografi tekniğindeki gelişmelerle organ dozları, bu dozların yaklaşık yarısı kadardır.

TEKNİSYEN DOZU 1• Röntgen teknisyeninin aldığı doz hemen daima hastadan

saçılan ışına bağlıdır ve kişisel radyasyon monitörü ile ölçülür. • Bu ölçümde sonuçlar milirem olarak elde edilmektedir. • Portal radyografi ve floroskopi sırasında alınan doz, röntgen

teknisyeninin radyoloji pratiğinde aldığı dozun %95’ini oluşturur.

• Teknisyen dozu, kurşun koruyucular kullanılarak azaltılabilir. • Teknisyenin aldığı doz, teknisyenin muayene sırasındaki

pozisyonuyla ilgilidir. • Örneğin bir lavman opaklı kolon çalışmasında, teknisyen 100

mR/saat bölgesinde ise ve 3 dk süre ile ışına maruz kalırsa, teknisyenin önlükle korunmayan kesimi, 5 mR ışın alacaktır.

TEKNİSYEN DOZU 2

• Radyografi sırasında alınan doz, teknisyenin koruyucu engel arkasında olması nedeniyle, oldukça azdır.

• Koruyucu engel olmaksızın 1 m uzaklığa saçılan radyasyon, deri ekspojurunun % 0,1’idir.

• Örneğin; çıkış yoğunluğu 900 mR olan bir tetkikte, hastadan 1 m uzaklıktaki radyasyon ekspojuru:900x0,001=0,90 mR dir.

RADYASYONDAN KORUNMA

RADYASYON KORUNMA TEMEL PRENSİPLERİ

• Tanısal radyolojide radyasyondan korunmada önemli olan üç unsur;

Zaman

Uzaklık

Bariyer olarak bilir.

ZAMAN

• Alınan doz miktarı zaman ile doğru orantılıdır. • Çalışma sırasında, x-ışınına maruz kalınan zamanı

en aza indirmek gerekir. • Fluoroskopik çalışma sırasında x-ışını verilen

süreyi en aza indirmek için, fluoroskopik ayak pedallarının basınca radyasyon veren çekince radyasyonu kesen tipte olmaları gerekir.

• Ayrıca floroskopi cihazlarında 5 dk’lık total skopi zamanında sesli uyarı sistemleri vardır.

UZAKLIK 1• Nokta kaynağa göre düşünüldüğünde uzaklığı arttırmak,

alınan dozun karakökü kadar azalmasını sağlar. • Fakat bu kural saçılan radyasyonda geçersizdir. • Vücuttan saçılma, nokta kaynaktan yayılıma benzemez. • Vücudun nokta kaynak kabul edilebilmesi için vücudun

çapının en az yedi katı kadar uzakta olmak gerekir. • Tetkik sırasında cihazdan uzak dururken dikkat edilmesi

gereken bir konu da isoekspojur çizgileridir. • Bu çizgiler içinde bulunulan alanın dozunu mR/saat olarak

gösterirler. • Bir sonraki slaytta örnek olarak bir radyoskopi cihazı için,

izoekspojur şemaları gösterilmiştir.

UZAKLIK 2

• Floroskopik çalışma yapılırken tüpe ve ışınlama alanına yakın durmak gerekmiyorsa bir ya da iki adım geriye gidildiğinde alınan dozun önemli ölçüde azaldığı akılda tutulmalıdır.

• Radyoloji çalışanı, radyografi sırasında hastaların tutulması için görevlendirilemez.

• Görevlendirilen kişilerin de kurşun koruyucular kullanması gerekir.

BARİYER 1

• Bariyerlerin radyasyon intensitesini azaltıcı etkisi, onuncu değer kalınlığı ile gösterilir.

• Onuncu değer kalınlığı,radyasyon miktarını orijinalinin onda birine düşüren bariyer kalınlığıdır ve yaklaşık olarak 3,3 yarı değer kalınlığına eşittir.

BARİYER 2

• Koruyucu bariyerler düzenlenirken başlıca üç tip radyasyon gözönüne alınmalıdır. 1- Direkt radyasyon (Primer radyasyon)2- Saçılan radyasyon (Sekonder radyasyon)3-Sızıntı radyasyon (Sekonder radyasyon )

• Primer radyasyondan korunmak için kullanılan bariyerler “Primer koruyucu bariyer”, sekonder radyasyondan korunmak için kullanılan bariyerler ise “Sekonder koruyucu bariyer” olarak adlandırılır.

Direkt Radyasyon

• En etkili ve korunması en zor olandır. Bir vertikal statifin arkasına geçen radyasyon primer radyasyondur.

• Bu duvarın arkasına geçen radyasyon miktarını azaltmak için daha kalın bir kurşun tabakası kullanılmalıdır.

Saçılan Radyasyon

• Radyografi ya da floroskopi masasındaki hasta, saçılan radyasyon üreten bir kaynak gibidir.

• Hastadan 1 m uzaklıktaki saçılan radyasyon miktarı, hastaya gelen ışınların yoğunluğunun % 0,1’idir.

Sızıntı Radyasyon

• Ekspojur sırasında, tüp penceresi dışında, tüpten sızıntı şeklinde çıkan radyasyondur.

• Tüp muhafazaları 100 mR/saat dozdaki sızıntı radyasyonu geçmeyecek şekilde üretilirler.

• Saçılan ve sızıntı radyasyondan korunmak için kullanılan sekonder radyasyon bariyerleri primer radyasyon bariyerlerine göre daha incedirler.

• Sekonder radyasyon bariyeri olarak genellikle 0,4 mm kurşun eşdeğeri veya daha az bir kalınlık yeterli olabilmektedir.

Bariyer Kalınlığını Etkileyen Faktörler 1

1- Radyasyon kaynağına olan mesafe 2- Bariyer arkasının kullanım şekli• Bu alan, devamlı insanların bulunduğu bir yerse

10 mR/hafta kadar bir ekspojur miktarına izin verilebilir.

3-Yapılan radyasyon işinin miktarı (iş yükü)• İş yükü, mAdk/hafta olarak gösterilir. • Yoğun çalışan ünitelerde yaklaşık olarak iş yükü

1000 mAdk/hf’dır. • Günde beş hastadan az çekim yapılan ünitlerde

ise iş yükü 100 mAdk/hf’dır.


• Örneğin; • Günde 15 hasta x 3 radyografi yapılan bir radyografi

ünitesinde, ortalama doz, 80 kVp ve 70 mAs ise haftalık doz:

• Haftalık radyografi miktarı;15.3.5=225 radyografi/hf

• Haftalık mAs; 225x70=15750 mAs/hf

• Haftalık mAdk;15750/60=262,5 mA dk/hf olmaktadır.


• 4- X-Işınının penetrasyon özelliği• Penetrasyonu kVp belirlemektedir. • Tanısal radyolojide 150 kVp’ye kadar x-ışını

kullanılmaktadır. • Penetre ışın kullanılarak yapılan tetkiklerde

primer koruyucu bariyerin kalınlığını arttırmak gerekir.

radyasyon sagligi-2

Documents