regionalna konferencija · ganizirala je regionalnu konferenciju “peking +10 – izvučene pouke...
TRANSCRIPT
Regionalna Konferencija Peking +10Регионална Конференциjа Пекинг + 10Regional Conference Beijing +10
Izvučene pouke i predstojeći koraciИзвучене поуке и предстоjећи корациLessons Learnt and Next Steps
Hotel Terme, Sarajevo, Bosna i Hercegovina14. – 15. septembra/rujna 2005.Хотел Терме, Сарајево, Босна и Херцеговина14. - 15. септембра 2005.Hotel Terme, Sarajevo, Bosnia and Herzegovina14 - 15 September 2005
PODUPIRE VLADA KANADE SUPPORTED BY CANADIAN GOVERNMENT
SAD
RŽAJ
OTVARANJE KONFERENCIJE .......................................................................................... 6
1. UVOD ................................................................................................................................... 181.1 DOMAĆINI KONFERENCIJE ...................................................................................... 181.1.1 AGENCIJA ZA RAVNOPRAVNOST SPOLOVA BOSNE I HERCEGOVINE ........................... 181.1.2 UNDP .................................................................................................................. 181.2 SAŽETAK REGIONALNOG GENDER PROJEKTA .......................................................... 221.3 UNDP I RAVNOPRAVNOST SPOLOVA U BOSNI I HERCEGOVINI, SRBIJI I CRNOJ GORI .......................................................... 241.4 MILENIJSKI RAZVOJNI CILJ 3: RAVNOPRAVNOST SPOLOVA I OSNAŽIVANJE ŽENA ................................................................................................. 28
2. REGIONALNA KONFERENCIJA “PEKING +10”IZVUČENE POUKE I NAREDNI KORACI” ................................................................... 32
2.1 UVOD .................................................................................................................... 322.2 RAZLOG ODRŽAVANJA KONFERENCIJE .................................................................... 362.3 KRATKOROČNI CILJEVI KONFERENCIJE .................................................................. 362.4 DUGOROČNI CILJEVI KONFERENCIJE ...................................................................... 382.5 NEPOSREDNI REZULTATI KONFERENCIJE ............................................................... 382.6 ŠIRI REZULTATI KONFERENCIJE ............................................................................. 442.7 TIJEK KONFERENCIJE I PREGLED ODRŽANIH SESIJA ................................................ 442.8 ORGANIZACIJA KONFERENCIJE ............................................................................... 462.9 DISTRIBUCIJA IZVIJEŠĆA I PUBLIKACIJE ................................................................... 46
ANEKSIANEKS 1. OSNOVI ZAJEDNIČKOG REGIONALNOG PLANA AKCIJE ........................................ 48ANEKS 2. DNEVNI RED KONFERENCIJE ............................................................................ 54ANEKS 3. PLENARNA PREZENTACIJA DRŽAVNIH PLANOVA AKCIJE I/ILI NJIHOVE PRIPRAVE I/ILI PROVEDBE, TE MEHANIZAMA ZA RAVNOPRAVNOST SPOLOVA ............ 56 ANEKS 4. ZAKLJUČCI RADNIH GRUPA ................................................................................ 72ANEKS 5. GOVORI .......................................................................................................... 122ANEKS 6. VANPROGRAMSKE AKTIVNOSTI: IZLOŽBA/PREZENTACIJA ŽENSKOG NVO AKTIVIZMA I PROJEKCIJE DOKUMENTARNIH FILMOVA IZ REGIJE ......................... 140ANEKS 7. LISTA UČESNIKA ............................................................................................ 146
CONFERENCE OPENING .................................................................................................... 7
1 INTRODUCTION ............................................................................................................... 191.1 HOSTS OF THE CONFERENCE .................................................................................. 191.1.1 AGENCY FOR GENDER EQULITY OF BOSNIA AND HERZEGOVINA ............................ 191.1.2 UNDP .................................................................................................................. 191.2 SUB-REGIONAL GENDER PROJECT SUMMARY ......................................................... 231.3 UNDP AND GENDER EQUALITY IN BOSNIA AND HERZEGOVINA, SERBIA AND MONTENEGRO ....................................... 251.4 MILLENNIUM DEVELOPMENT GOAL 3: GENDER EQUALITY AND THE EMPOWERMENT OF THE WOMEN .................................................................... 29
2. REGIONAL CONFERENCE “BEIJING +10”LESSONS LEARNT AND NEXT STEPS” ....................................................................... 33
2.1 BACKGROUND ........................................................................................................ 332.2 RATIONALE FOR HOLDING THE CONFERENCE ......................................................... 372.3 CONFERENCE OBJECTIVES ...................................................................................... 372.4 GOALS OF THE CONFERENCE ................................................................................. 392.5 OUTPUTS OF THE CONFERENCE ............................................................................. 392.6 OUTCOMES OF THE CONFERENCE ........................................................................... 452.7 COURSE OF THE CONFERENCE AND SESSION OUTLINES ......................................... 452.8 ORGANISATION OF THE CONFERENCE .................................................................... 472.9 DISSEMINATION OF THE REPORT AND PUBLICATIONS ............................................ 47
ANNEXESANNEX 1. BASIS FOR THE REGIONAL JOINT PLAN OF ACTION ......................................... 49ANNEX 2. CONFERENCE AGENDA ..................................................................................... 55ANNEX 3. PLENARY PRESENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLANS AND/OR PREPARATION AND/OR IMPLEMENTATION AND PRESENTATION OF GENDER EQUALITY MECHANISMS ............................................................... 57ANNEX 4. CONCLUSIONS OF WORKING GROUPS .............................................................. 73ANNEX 5. SPEECHES ...................................................................................................... 122ANNEX 6. OFF PROGRAMME: EXHIBITION/PRESENTATION OF WOMEN NGO ACTIVISM AND SCREENINGS OF REGIONAL DOCUMENTARY MOVIES .............. 141ANNEX 7. LIST OF PARTICIPANTS .................................................................................. 147
TABL
E O
F CO
NTE
NTS
6
Agencija za ravnopravnost spolova Bosnie i Hercegovine, uz potporu UNDP-a u BiH, or-ganizirala je Regionalnu konferenciju “Peking +10 – izvučene pouke i naredni koraci”, u Sarajevu, 14. i 15. rujna 2005. godine.Konferencija je otvorena 14. rujna a govornici na otvorenju bili su: Ministar za ljudska prava i izbjeglice BiH, Stalni predstavnik UNDP-a u Bosni i Hercegovini, veleposlanica Kanade u BiH te direktorica Agencije za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine. Učesnicima Konferencije obratili su se, između ostalih, ministri i dužnosnici vlada Bosne i Hercegovine, Srbije i Crne Gore, Slovenije, Hrvatske, Albanije, Rumunjske, Makedonije, veleposlanici, direktori i predsjednici institucionalnih mehanizama za integraciju gen-der koncepta u regiji Jugoistočne Europe. Ugošćeno je preko 160 učesnika, uključujući visoke vladine dužnosnike, predstavnike diplomatskih tijela u Bosni i Hercegovini i međunarodnih organizacija i agencija, kao i organizacija građanskog društva iz regije. Konferencija “Peking +10” dio je regionalne inicijative za ostvarivanje i promidžbu ravno-pravnosti spolova, koja se provodi Regionalnim projektom u Bosni i Hercegovini, Srbiji i Crnoj Gori. Projekt se provodi kao partnerstvo institucionalnih mehanizama, organizacija građanskog društva i Razvojnog programa Ujedinjenih naroda (UNDP) na ovim lokaci-jama. Ovu Konferenciju, kao i Regionalni gender projekt, podupire Kanadska agencija za međunarodni razvoj (CIDA). Pekinška deklaracija, zajedno s Platformom za akciju, predstavlja međunarodni program-atski dokument za ostvarivanje prava žena u različitim segmentima društva. BiH je jedna od potpisnica Pekinške Deklaracije i Platforme za akciju i kao takva je obvezna provoditi zaključke koji su u njima sadržani.Novinari su pratili sve događaje na Konferenciji, a iscrpna izviješća o konferenciji za tisak te neposrednim rezultatima Konferencije objavljeni su u lokalnim pisanim i elektronskim medijima.
Konferenciju je organizirala Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine, uz potporu UNDP-a i Kanadske agencije za međunarodni razvoj.
OTV
ARAN
JE K
ON
FERE
NCI
JE
7
CON
FERE
NCE
OPE
NIN
G
Mr. Ivica Marinović, Deputy Minister, Ministry for Human Rights and Refugees, BiH, Ms. Samra Hadžiabdić-Filipović, Director, Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina, Klelija Balta, UNDP BiH Gender Programme Manager
The Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina, supported by UNDP in BiH, or-ganised Regional Conference “Beijing +10 – Lessons Learnt and Next Steps”, on 14th and 15th September 2005 in Sarajevo.The Conference was opened on 14th September and it was addressed by the following speakers: Minister for Human Rights and Refugees of BiH, Resident Representative of UNDP in Bosnia and Herzegovina, Ambassador of Canada, Director of the Agency for Gender Equlity in Bosnia and Herzegovina. The Conference speakers included: Ministers and other governmental officials from Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro, Slovenia, Croatia, Albania, Romania, Macedonia, the ambassadors, directors and presidents of the institutional gender mainstreaming mechanisms of the Southeast Europe. It hosted over 160 participants, including high-ranked gov-ernmental officials, diplomatic representatives to Bosnia and Herzegovina and the international organisations and agencies, as well as civil society representatives from the region. Conference “Beijing +10” is a part of the regional initiative for gender mainstreaming, imple-mented by the Sub-regional Project in Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro, as a part-nership of the institutional mechanisms for gender equality, civil society organisations and United Nations Development Programme (UNDP) in these locations.The Conference, as well as the Sub-regional Gender Project, is supported by Canadian Interna-tional Development Agency – CIDA.Beijing Declaration, as well as Beijing Platform for Action, represents an international policy pa-per for achievement of the women rights in different societal segments. Bosnia and Herzegovina is one of the signatory countries of both the Beijing Declaration and Beijing Platform for Action, and as such it is obliged to implement the conclusions contained in these documents. The media covered all of the Conference events, the press conference and its outputs were widely publicised in the local papers and TV programmes.
8
Otvaranje konferencije, s lijeva na desno: Jens Toyberg-Frandzen, Stalni predstavnik UNDP-a/Stalni koordinator UN-a, nj.e. Shelley Whiting, veleposlanica Kanade, gospođa Osnat Lu-brani, Regionalna programska direktorica UNIFEM-a, gospodin Mirsad Kebo, Ministar za ljudska prava i izbjeglice BiH, gospođa Samra Hadžiabdić-Filipović, Direktorica Agencije za ravnopravnost spolova BiH, Klelija Balta, Voditeljica gender programa UNDP-a BiH
Conference opening, from the left, H.E. Jens Toyberg-Frandzen, UNDP Resident Representative/UN Resident Coordinator, H.E. Shelley Whiting Ambassador of Canada, Ms. Osnat Lubrani, UNIFEM Regional Programme Director, Mr. Mirsad Kebo, Minister for Human Rights and Refugees BiH, Ms. Samra Hadžiabdić-Filipović, Director of BiH Agency for Gender Equality, Klelija Balta, UNDP BiH Gender Programme Manager
OTV
ARAN
JE K
ON
FERE
NCI
JE
9
Konferencija je otvorena obraćanjima Ministra za ljudska prava i izbjeglice Bosne i Herce-govine, Stalnog predstavnika UNDP-a i veleposlanice Kanade u Bosni i Hercegovini.
The Conference was opened by the Minister for Human Rights and Refugees of Bosnia and Herze-govina, the UNDP Resident Representative and the Ambassador of Canada to Bosnia and Herze-govina.
CON
FERE
NCE
OPE
NIN
G
10
Gospodin Mirsad Kebo, ministar za ljudska prava i izbjeglice BiH Mr. Mirsad Kebo, Minister for Human Rights and Refugees of BiH
Vaše Ekselencije, poštovane dame i gospodo, dragi gosti,Prije svega, želim vas pozdraviti u ime Vijeća Ministara Bosne i Hercegovine i Ministarst-va za ljudska prava i izbjeglice Bosne i Hercegovine i izraziti zadovoljstvo što su domaćini Regionalne konferencije „Peking + 10“ Vijeće ministara BiH, Agencija za ravnopravnost spolova Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice i Razvojni program UN-a. Drago mi je da se konferencija od izuzetnog regionalnog značaja po prvi put održava ovdje u Sarajevu.S ponosom mogu istaknuti da je dovršeno uspustavljanje institucionalih državnih me-hanizama za ravnopravnost spolova u Bosni i Hercegovini osnivanjem i početkom rada Agencije za ravnopravnost spolova BiH. Dakle, mi u BiH sada imamo institucionalne me-hanizme za ravnopravnost spolova na državnom, entitetskim, kantonalnim i općinskim nivoima, čime su stvoreni elementarni preduslovi za primjenu Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH. Ovaj Zakon, usvojen 2003. godine u Parlamentarnoj skupštini BiH, sadrži odredbe koje su pravni mehanizmi za sprječavanje diskriminacije po osnovi spola u svim oblastima društvenog života (obrazovanje, javni život, socijalna i zdravstvena zaštita, mediji, kultura i sport, zapošljavanje, itd.), a Bosna i Hercegovina je prva država u regionu u kojoj je us-vojen ovaj Zakon. Agencija za ravnopravnost spolova BiH je, u skladu sa svojim mandatom, pripremila nacrt Državnog plana akcije koji će, nakon javne rasprave, biti dostavljen Vijeću ministara BiH na usvajanje tokom slijedećeg mjeseca.Pored toga što, zajedno sa Gender centrima Vlade Federacije BiH i Vlade Republike Srp-ske, nadgleda provedbu i promoviranje Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH, Agencija za ravnopravnost spolova BiH započet će aktivnosti na ocjenjivanju zakona, akata i podza-konskih akata koje usvaja Vijeće ministara BiH radi praćenja djelovanja bh. zakonodavstva na ravnopravnost i ravnopravnu zastupljenost spolova u BiH i usaglašavanja sa Zakonom o ravnopravnosti spolova u Bosni i Hercegovini.Zahvaljujem Vladi Republike Finske koja od samog početka podržava uspostavu institu-cionalnih mehanizama, kao i Kanadskoj ambasadi i Kanadskoj agenciji za međunarodni razvoj (CIDA) te UNDP-u na konstruktivnom doprinosu u provedbi Zakona o ravno-pravnosti spolova u BiH i podršci pri uspostavljanju Agencije za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine. Pozivam Vas kao potencijalne donatore da kroz svoje aktivnosti i projekte posebno apostrofirate gender mehanizme i koristite institucije sistema kako za postojeće tako i za buduće projekte. Svakako da smo spremni naša iskustva stečena u radu sa našim partnerima podijeliti sa susjednim zemljama, balkanskom regijom i šire. Hvala!
OTV
ARAN
JE K
ON
FERE
NCI
JE
11
Excellences, distinguish ladies and gentlemen, dear guests,I greet you on behalf of the Council of Ministers of Bosnia and Herzegovina and the Ministry for Human Rights and Refugees. I am exceptionally glad that the hosts of the Regional Conference “Beijing +10” are the Council of Ministers of BiH, Agency for Gender Equality, Ministry for Hu-man Rights and Refugees and the United Nations Development Programme. I am also glad that the Conference of an exceptional regional significance is being held in Sarajevo, for the first time. I proudly stress out that the process of establishment of the national mechanisms for gender equality in Bosnia and Herzegovina has been completed with the foundation and commence of the work of the Agency for Gender Equality of BiH. This means that now we in BiH have the institutional mechanisms for gender equality on the level of the state, entities, cantons and municipalities, by which we have met the elementary prerequisite for implementation of the Law on Gender Equality in BiH.This Law, enacted by the Parliamentary Assembly of BiH in 2003, stipulates the measures that are the legal mechanisms for prevention of the gender-based discrimination in all aspects of social life (education, public life, social and health care, media, culture and sport, employment, etc.). Bosnia and Herzegovina is the first country in the region that has enacted such a law. In accordance with its mandate, the Agency for Gender Equality of BiH has prepared a draft of the National Action Plan that, after the public debate, will be handed over for enactment to the Council of Ministers of BiH the next month. Besides the monitoring of the implementation and promotion of the Law on Gender Equality in BiH, carried out in co-operation with the Gender centres of the Government of Federation of BiH and Government of Republika Srpska, the Agency for Gender Equality of BiH will start the activi-ties on assessment of all the legislative acts passed by the Council of Ministries of BiH, in order to measure the effectiveness of the Bosnian legislation in regards to the equity and gender equality in BiH and its further harmonisation with the Law on Gender Equality in Bosnia and Herzegovina.I wish to thank the Government of Republic of Finland for its support of establishment of the institutional mechanisms from the very beginning, as well as to the Canadian Embassy, Canadian International Development Agency (CIDA) and UNDP for a constructive contribution to the im-plementation of the Law on Gender Equality in BiH and support in the establishment of the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina. I invite you, as the possible donors, to mainstream the gender mechanisms through your activities and projects and use the institutions of the system for the current and future projects. Of course, we are ready to share with the neighbouring countries, the region of the Balkans and wider, the experiences gained through the work with our partners. Thank you!
CON
FERE
NCE
OPE
NIN
G
12
G. Jens Toyberg - Frandzen, Stalni predstavnik UNDP-a/ Stalni koordinator UN-a u Bosni i Hercegovini Mr. Jens Toyberg - Frandzen, UNDP Resident Representative/UN Resident Coordinator, Bosnia and Herzegovina
Vaše ekselencije, dame i gospodo, prijatelji i kolege, ispred Ujedinjenih naroda, želim Vam svima srdačnu dobrodošlicu!
Ovaj događaj je od izuzetnog značaja! Kažem to zbog brojnih razloga.
Prije svega, ova Konferencija nadovezuje se na pionirski pothvat i odlučnost učesnica Pekinške konferencije Ujedinjenih naroda, održane istoga tjedna prije deset godina. Na-kon jednoga desetljeća, iako je puno toga napravljeno, preostaje još mnogo za uraditi u cilju postizanja ravnopravnosti spolova.
Kao što smo vidjeli na ovoj dvodnevnoj Konferenciji, gender pitanja tiču se svih sfera života: od gospodarstva, kulture i medija, do politike i odlučivanja, zdravlja i izobrazbe, itd. Svakoj od ovih oblasti moguće je da će biti potrebni različiti pristupi, da ćemo se sus-resti s različitim poteškoćama i da ćemo, na koncu, pronaći različita rješenja kako bi se postigli željeni rezultati.
Ukoliko to imamo u vidu, važnost ravnopravnosti spolova postaje jasna. Ali, istinski napredak možemo postići samo ako svi, bez obzira na to koji posao obavljamo, ostanemo svjesni te važnosti i radimo zajedno.
Ističem ovdje zajednički rad jer je, uistinu, ključan za uspjeh ove inicijative, što navodi i na drugi razlog zbog kojega je ova prigoda od takovoga značaja. Ovom Konferencijom inauguriramo Regionalni gender projekt. Osobito sam ponosan što je UNDP preuzeo in-icijativu okupivši regionalne partnere iz Bosne i Hercegovine, Srbije te Crne Gore.
OTV
ARAN
JE K
ON
FERE
NCI
JE
13
Excellencies, Ladies and Gentlemen, Friends and Colleagues, On behalf of the United Nations, a very warm welcome to you all.
This event has been a highly significant occasion! I say that for a number of reasons.
Firstly, this conference builds upon the pioneering drive and determination of delegates to the UN’s Beijing Conference, which took place ten years ago this week. One decade later, while much has happened, much remains to be done towards achieving gender equality.
As was clear in this two-day regional conference, gender issues cut across all walks of life – from the economy, culture and media, to politics and decision-making and health and education and so on. In each of these areas, different approaches may be required, different hurdles faced, and in the end different solutions found to achieve the desired result.
With this in mind, the importance of gender equality in the field of development becomes obvious. But it is only if all of us, in whatever jobs we are doing, remain aware of its importance and work together, that real progress can be made.
I stress “work together” for this surely, is the key to the success of this initiative which brings me to the second reason for the significance of this occasion. This conference is the inaugural event of the Sub-regional Gender Project. I am particularly proud that UNDP has taken the lead by bringing together regional partners from Bosnia and Herzegovina, Serbia, and Montenegro.
Any project of this kind relies upon the co-operation of people from a variety of organisations, gov-ernments, governmental departments and even within branches of the same organisation. In that
CON
FERE
NCE
OPE
NIN
G
14
Svaki projekt ove vrste oslanja se na suradnju ljudi iz različitih organizacija, vlada, odjela vlade, pa čak i na suradnju među različitim odjelima iste organizacije. U tom smislu, ve-liko mi je zadovoljstvo poželjeti dobrodošlicu našoj specijalnoj gošći, Osnat Lubrani, iz UNIFEM-a. Gospođa Lubrani odvažno predvodi UNIFEM-ov program za Jugoistočnu Europu i ovdje je kako bi aktivno doprinijela Regionalnoj inicijativi. Dobrodošli u Sara-jevo!
Jednako važna i uistinu izuzetno dobra vijest je da i UNIFEM u okviru svog svog mandata također pokreće regionalni program za Jugoistočnu Europu. Rado ćemo s Vama podijeliti naše ideje i osigurati blisku suradnju na putu k zajedničkim cilju.
Iskoristio bih, također, ovu priliku da se srdačno zahvalim našem velikodušnom sponzoru ovoga projekta, Kanadskoj agenciji za međunarodni razvoj (CIDA), na njezinoj odlučnosti da potpomogne da vizija, snažno artikulirana prije deset godina na Konferenciji UN-a u Pekingu, postane realnošću.
Naravno, hvala i svim našim partnerima u vladama, gender centrima i našem domaćinu, Ministarstvu za ljudska prava i izbjeglice, za njihov entuzijazam, potporu i predanost.
Vaše ekselencije, dame i gospodo,
Tradicija nalaže da bi govor trebao iskazati tri ključne tačke. Do sada sam Vam predstavio samo dvije...
Stoga, evo što smatram trećim razlogom značaja ove prilike: to je, u zaključku, demon-stracija zajedničke odlučnosti da se promovira ravnopravnost spolova kroz prisutnost svih Vas ovdje, na ovoj Konferenciji. Dopustite mi, dakle, da zaključim zahvaljujući se svima Vama na podršci i čestitajući Vam na Vašim idejama, inicijativi i ozbiljnom radu, te, naravno, organizatorima koji su svojim radom omogućili održavanje ove Konferencije. Budite sigurni u trajnu odlučnost UNDP-a da tijesno surađuje sa svim partnerima posvećenim postizanju ravnopravnosti spolova, koje predstavlja dugoročni cilj za koji je neophodna ne samo jaka podrška donatora nego i jaka i održiva domaća svijest o tome da je to nešto što njima pripada.
HVALA VAM!
OTV
ARAN
JE K
ON
FERE
NCI
JE
15
respect, it gives me great pleasure to welcome a special guest, Osnat Lub/rani, from UNIFEM. Ms. Lubrani spearheads UNIFEM’s South East European gender programme and is here to actively contribute this event. Welcome to Sarajevo.
Equally important, and indeed extremely good news, is that UNIFEM within its mandate is also launching a sub-regional programme for South East Europe. We are very much looking forward to sharing our ideas with you – and to ensure close cooperation for a common goal.
I should also like to take this opportunity to say a big thank-you to our generous sponsors in this project, the Canadian International Development Agency (CIDA), for their commitment to help turn the vision, as articulated so strongly ten years ago at the UN Conference in Beijing - into a reality.
And of course all our governmental partners, the gender centres, and our host Ministry of Human Rights and Refugees, for their enthusiasm, support and dedication.
Excellencies, Ladies and Gentlemen,
Tradition has it that a speech should make three points. I have so far only given you two…
So, here comes my third reason for the significance of this occasion. It is, in conclusion, the demon-stration of a shared commitment to the promotion of gender equality shown by the presence of you all here at this conference. Let me therefore close by thanking you for your support, congratulating you for your ideas, initiative and hard work, and, of course, the organisers who have worked to make this conference possible. Rest assured of UNDP’s continued commitment to working closely with all partners dedicated to achieving gender equality which is a long term goal requiring not only strong donor support but also strong and sustained national ownership.
THANK YOU!
CON
FERE
NCE
OPE
NIN
G
16
Shelley Whiting, ambasadorica Kanade u BiH, Shelley Whiting, Ambassador of Canada to BiH
Poštovani ministre Kebo, ambasadore Toyberg, iz Ujedinjenih naroda, gospođo Filipović-Hadžiabdić, iz Agencije za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine, učesnici Konfer-encije, dame i gospodo, veliko mi je zadovoljstvo da kao ambasadorica Kanade u Bosni i Hercegovini učestvujem u ovoj regionalnoj Peking +10 Konferenciji.Kanada je veoma ponosna što se može reći da mi snažno podržavamo i vjerujemo u jedna-kost žena i muškaraca, dječaka i djevojčica. Jednaka prava i mogućnosti za sve ljude jedan su od elemenata kanadskog Ustava, a također i osnovna vrijednost za Kanađane. Mi smo danas ovdje i zato što vjerujemo da tu vrijednost treba dijeliti sa drugima - u BiH i regiji. To je također vrijednost koju mi promoviramo na međunarodnom planu. Jednakost spolova znači da su i djevojčice i dječaci svjesni važnosti završavanja srednje škole, te da ih se potiče na to. Jednakost znači da žene ostvaruju svoj puni potencijal u svim aspektima društva, kao što su više upravljačke i visoke političke funkcije. Jednakost znači prepoznati nasilje u porodici kao problem koji je veći od problema raz-mirica među partnerima. Jednakost znači da pravni sistem Bosne i Hercegovine jednako služi ženama i muškarcima, te da se svi građani osjećaju sigurnima u primjeni njihovog vlastitog sistema. Ima još hiljadu drugih primjera – kao što znate.Kanadska agencija za međunarodni razvoj (CIDA) je putem našeg programa tehničke suradnje u Bosni i Hercegovini razvila partnerstvo za podršku jednakosti spolova. Ne-davno smo preko UNDP-a dali doprinos u iznosu od preko milion kanadskih dolara kako bismo pomogli rad u toj oblasti. Ova konferencija je također rezultat naših napora u ost-varivanju jednakosti.BiH ima tu sreću i treba biti ponosna jer ima dobar zakon koji osigurava jednakost spolova. Ali kao i kod mnogih drugih dobrih stvari ovdje u BiH, izazov je u primjeni. Problem primjene, ja bih rekla, nije problem samo u BiH.Kao što ćete primijetiti u različitim radionicama, Pekinška deklaracija i Platfoma za akciju imaju dalekosežan značaj u svojim ciljevima u ostvarivanju jednakopravnosti spolova, kao i u unaprjeđivanju i osnaživanju žena. Ali ukoliko mi želimo uspjeti u stvaranju prave ravnopravnosti spolova, moramo te uzvišene ciljeve prevesti u praktične mjere koje će rezultirati stvarnim promjenama u životima žena i muškaraca, djevojaka i mladića. Radujem se da ću moći saslušati prezentaciju o Zajedničkom planu akcije i mjerama koje ste odredili.Sretno svima vama koji radite na ravnopravnosti spolova u vašim trajnim nastojanjima.Hvala vam.
OTV
ARAN
JE K
ON
FERE
NCI
JE
17
Respected Minister Kebo, Ambassador Toyberg of the United Nations, Ms. Filipović-Hadžiabdić from the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina, Conference participants, ladies and gentlemen,As the Ambassador of Canada, it is my great pleasure to take part in this Regional Conference “Beijing +10”.Canada is very proud of the fact that we firmly support and believe in the equality of men and women, boys and girls. Equal rights and opportunities for all the people is one of the elements of the Canadian Constitution, as well as the basic value for the Canadian people. We are here today because we believe that this value has to be shared with the others – in BiH and the region. It is also the value we promote on the international level. Gender equality means that both boys and girls are aware of the importance of finishing the high school and are encouraged to do so. Equality means that women realise their full potential in all social aspects, such as leadership and high-ranked politics.Equality means the legal system of Bosnia and Herzegovina equaly serves both women and men, and that all citizens feel safe in application of their own system.As you know – there are thousands of other examples. Canadian International Development Agency (CIDA) has developed a partnership for support of the gender equality through our Programme for Technical Co-operation in Bosnia and Herze-govina. Recently, through UNDP, we donated over million Canadian dollars to assist the work in this field. This Conference is also a result of our efforts in achieving the equality.BiH is lucky and should be proud of its Law that stipulates gender equality. But, alike to many other good things here in BiH, its implementation is a challenge. Implementation problem, I think, is not only a problem in BiH. As you will notice in different workshops, the Beijing Declaration and Platform for Action are of a far-reaching importance for achieving the gender equality goals as well as in advancement and strengthening of women, but if we wish to succeed in creation of gender equality we have to follow up these high priority goals with the practical measures resulting with real change in the life of both men and women, boys and girls.I am glad that we will be able to listen to the presentations on the Joint Action Plan and the meas-ures you have come up with. Good luck to all of you who work on gender equality with your continuous efforts!Thank you.
CON
FERE
NCE
OPE
NIN
G
18
1. U
VOD
1.1 Domaćini Konferencije1.1.1 Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine
Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine osnovana je Odlukom Vijeća min-istara, 19. veljače 2004.godine. Direktorica je nominirana i Agencija je počela s radom u siječnju 2005. godine.
Osim praćenja i nadzora nad provedbom Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH, Agen-cija obavlja i sljedeće funkcije: 1. Periodično izrađuje Državni plan akcije za promidžbu ravnopravnosti među spolovima, zasnovan na prijedlozima svih ministarstava na državnoj razini, i planu Gender centara, a koji će Ministarstvo predstaviti svake godine Vijeću ministara BiH. 2. Prati primjenu i vrši koordinaciju aktivnosti sa svim relevantnim subjektima u procesu provedbe Državnog plana akcije. 3. Priprema godišnja izviješća Vijeću minstara Bosne i Hercegovine o statusu spolova, na osnovu izviješća Gender centara. 4. Vrši ocjenjivanje zakona, akta i podzakonskih akta koje usvaja Vijeće ministara Bosne i Hercegovine, kako bi se pratilo djelovanje na ravnopravnost spolova i njihova jednaka zastupljenost. 5. Izrađuje metodologiju za ocjenu učinka državne politike i programa u svezi s ravnopravnošću spolova. 6. Obavlja ostale poslove vezane za promidžbu ravnopravnosti spolova i provedbu ovoga Zakona.
1.1.2 UNDP
UNDP je globalna razvojna mreža Ujedinjenih naroda, zagovornica promjena koja državama omogućava pristup k znanju i sredstvima uz razmjenu iskustava, pomažući lju-dima da izgrade bolji život. Djelujemo u 166 zemalja; zajedno s njima pronalazimo rješenja za globalne i državne razvojne izazove. UNDP smatra da integracija gender koncepta, kao proces institucionalne i kulturne transformacije, treba uključiti: eliminaciju predrasuda u državnim i međunarodnim razvojnim programima i strategijama; ugradnju svijesti o gen-der pitanjima u strategije, programe i institucionalne reforme; angažman muškaraca na uklanjanju nejednakosti među spolovima; te razvoj gender senzibiliziranih mehanizama za nadgledanje napretka i osiguranje odgovornosti.
19
1. IN
TRO
DU
CTIO
N1.1 Hosts of the Conference1.1.1 Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina
Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina was established on 19 February 2004, by the Decision of the Council of Ministers. Director was nominated and the work of the Agency com-menced in January 2005.
Besides the supervision of the implementation of the Law on Gender Equality in BiH, the Agency performs the following functions:
1. Periodically prepares the Nation Action Plan in order to promote gender equality, based on sug-gestions by all the ministries at the state level and the plan for the Gender Centres, that the Ministry presents every year to the Council of Ministers.
2. Follows the applications and co-ordinates the activities with respect to all relevant subjects in the process of implementation of the National Action Plan.
3. Prepares annual reports to the Council of Ministers of BiH on the gender status, based on the Gender Centres reports.
4. Performs evaluation of the laws and bylaws that are to be adopted by the Council of Ministers, in order to follow the effects with respect to gender equality and their equal representation.
5. Determines the methodology for evaluation of the state level policies and programmes related to the gender equality.
6. Performs other jobs related to the promotion of gender equality and the implementation of this Law.
1.1.2 UNDP
UNDP is the UN’s global development network, advocating for change and connecting countries to knowledge, experience and resources to help people build a better life. We are on the ground in 166 countries, working with them on their own solutions to global and national development challenges. The UNDP, gender mainstreaming as an institutional and cultural transformation process should include eliminating biases in national and international development frameworks and strategies; incorporating gender awareness into policies, programmes and institutional reforms; involving men to end gender inequality; and developing gender sensitive tools to monitor progress and ensure ac-countability.
20
UNDP-ov položaj omogućava da se spremnost pretvori u konkretne programatske smjer-nice i praksu. U okviru svoga mandata, UNDP djeluje kao programatski savjetnik te jača kapacitete i integrira gender koncept putem serije višeoblasnih i višetematskih interven-cija radi ostvarenja ključnih razvojnih ciljeva. Usporedno napredovanje UNDP-a može se ilustrirati podacima o konkretnim postignućima zabilježenim u njegovom Godišnjem izviješću o rezultatima (ROAR). 2000. godine, 105 Državnih ureda (77%) usvojilo je mjere za potporu ravnopravnosti spolova koje su se fokusirale na programatski dijalog, zagov-aranje, suradnju i partnerstvo. Jednako tako, UNDP je dokazao iskustvo u razvoju strategija za proširenje dijaloga o gender pitanjima između vlada i organizacija građanskog društva i gender inicijativa koje se, između ostaloga, sastoje od jačanja svijesti i izobrazbe usmjerene kreiranju što katalitičnijih razvojnih intervencija te pozicioniranju ravnopravnosti spolo-va, kao višeoblasne teme, u različitim društvenim sferama.
UNDP u Bosni i HercegoviniU periodu između 2001. i 2004. godine UNDP je najviše pozornosti posvetio potpori i jačanju sposobnosti lokalnih vlasti kako bi one mogle preuzeti vođstvo u formulaciji strate-gije i utvrđivanju plana za razvoj države. Osim toga, UNDP se i nadalje bavi održivim pov-ratkom, kroz cjelovit pristup revitalizaciji zajednice. U isto vrijeme, podupiru se inicijative za jačanje državnih kapaciteta koje će kreirati održivi društveni razvoj i priključenje EU-u. Pristup koji je baziran na ljudskim pravima i dalje je protkan kroz sve naše programatske aktivnosti.
1. U
VOD
21
UNDP is well positioned to facilitate the translation of commitment into policy and practice. In its mandate for delivering policy advice and capacity building, UNDP integrates gender through a series of multi-sectoral and cross-thematic interventions to achieve key development goals. UNDP’s comparative advantage is illustrated by concrete achievements recorded in its Results-Oriented An-nual Report (ROAR). In 2000, 105 Country Offices (77%) adopted measures to support gender equality, focusing on policy dialogue, advocacy, networking and partnerships. Likewise, UNDP has proven experiences in development of the strategies to expand dialogue on gender issues between government and civil society organisations and gender initiatives consisting of awareness raising and education to make development intervention as catalytic as possible and to position gender equality as crosscutting theme through different social dimensions.
UNDP in Bosnia and HerzegovinaDuring the period from 2001 to 2004, the emphasis has been given to supporting the ability of the national authorities to take the lead in policy-formulation and in setting the national development agenda. In addition, the UNDP has continued to focus on sustainable return, through an integrated approach to community revitalisation. At the same time, initiatives designed to bolster national ca-pacities with a view to sustainable human development and EU accession have been strengthened. The rights-based approach has been and remains mainstreamed in all our programmatic activities.
1. IN
TRO
DU
CTIO
N
22
1.2 Sažetak Regionalnog gender projekta Međunarodna zajednica, koja s preko 5 milijardi američkih dolara pomoći igra vodeću ulogu u razvoju postdejonske Bosne i Hercegovine (BiH), nije se dovoljno posvetila gender pitanjima. 2003. godine, Razvojni program Ujedinjenih naroda (UNDP) otpočeo je s re-alizacijom projekta za postizanje ravnopravnosti spolova, kojim se operativno potpomaže suradnja između bh. vlada, agencija Ujedinjenih naroda (UN) i organizacija građanskog društva na pitanjima neravnopravnosti među spolovima usmjerenoj k povećanom gender senzibiliziranom razvojnom procesu. UNDP, u partnerstvu s Kanadskom agencijom za međunarodni razvoj (CIDA), proširio je već postojeći projekt pod nazivom “Razvoj kapac-iteta i partnerstva između vlada i građanskog društva za ravnopravnost spolova u Bosni i Hercegovini” na regionalnu razinu. Ovo proširenje u cjelosti je kompatibilno CIDA-inom Okviru programa za razvoj na Balkanu, kao i provedbi Strategija za smanjenje siromaštva u BiH, Srbiji i Crnoj Gori, uključujući Kosovo.
Ciljevi projekta su: 1) doprinos stvaranju kritične mase gender kompetentnih profesiona-laca u odabranim vladinim ministarstvima (vladavina prava, zdravstvo i obrazovanje) te organizacijama građanskog društva, koji su gender senzibilizirani te sposobni da efektivno ugrade ravnopravnost spolova u svoje programe/strategije/provedbene planove; 2) dopri-nos izgradnji kapaciteta novoosnovanih institucija za ravnopravnost spolova; 3) jačanje svijesti javnosti o pitanju ravnopravnosti spolova, s ciljem osnaživanja dijaloga s vladama pri provedbi postojeće ili nove legislative o ravnopravnosti spolova.Projekt je podijeljen u tri faze: 1) sveobuhvatna analiza razine svjesnosti i profesional-nog razumijevanja ravnopravnosti spolova na projektnim lokacijama; 2) razvoj programa i provedba obuke trenera u ključnim ciljnim skupinama; 3) strateške kampanje za izgradnju svijesti, što, između ostalog, uključuje i seriju politički vidljivih događaja, iskoristivši de-setu obljetnicu Pekinške platforme za akciju u 2005. godini. Projekt provode institicion-alni gender mehanizmi, u partnerstvu s uredima UNDP-a, u BiH, Srbiji te Crnoj Gori.
Ured UNIFEM-a za Središnju i Istočnu Europu pokreće u 2005. godini regionalni program koji je, također, oblikovan da potpomogne napredak ravnopravnosti spolova u zemljama Jugoistočne Europe. Ovaj program, nazvan “Unapređenje ženskih prava za demokratsku vlast i mir u Jugoistočnoj Europi”, kreiran je na osnovu konzultacija s korisnicima (vlade, nevladine organizacije – NVO-i i državni timovi UN-a) a odobrio ga je UNIFEM PAC u New Yorku u kolovozu 2005. godine. UNIFEM program uključuje aktivnosti u Srbiji i Crnoj Gori, ali također i u Albaniji, Republici Makedoniji i na Kosovu (sve zemlje prvoga prioriteta), a također i u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj (zemlje drugoga prioriteta).
Predstavnice Regionalnog ureda u Bratislavi učestvovale su na Konferenciji. Tom pri-godom, potpisan je Memorandum o razumijevanju između UNDP-a i UNIFEM-a koji ima za cilj dati veći prioritet ovim pitanjima u obje organizacije, kako bi se stvorila veća koherentnost i iskoristila stručnost u kreiranju programskih platformi za ravnopravnost
1. U
VOD
23
1.2 Sub-regional Gender Project Summary
The international community, which plays a leading role with over 5 billion US dollars contribu-tion to the development of Bosnia and Herzegovina (BiH) since Dayton, has not made sufficient commitment to gender issues. In 2003, United Nations Development Programme (UNDP) com-menced a gender equality project to facilitate co-operation amongst BiH Governments, United Na-tions (UN) agencies and civil society organisations to address gender inequality directed at increased gender sensitive development processes. UNDP, in partnership with Canadian International De-velopment Agency (CIDA), has now expanded the existing Project, “Development of Capacity and Partnership between Governments and Civil Society for Gender Equality in Bosnia and Herze-govina” to the regional level. The expansion fully compatible with CIDA’s Balkans Programme Development Framework and the implementation of the Poverty Reduction Strategies in BiH, Serbia and Montenegro, including Kosovo.
The objectives of the project are to: 1) contribute to the creation of a critical mass of gender competent professionals in the government ministries of the priority sectors (rule of law, health, and education) and targeted civil society organisations (including CIDA partners in BiH and SCG), which is gender sensitised and able to effectively integrate gender equality into their policies/strategies/imple-mentation plans, 2) help build the capacity of newly established gender equality institutions, and 3) raise the public awareness on gender equality to strengthen the dialogue with governments/relevant organisations to implement existing or new gender equality legislation.
The project is divided into three stages: 1) a comprehensive analysis in the project locations on the level of awareness and professional understanding of gender equality; 2) development of train-ing modules and implementation of the training of trainers to key targeted groups and 3) strategic awareness-building campaigns that, inter alia, include a series of politically visible events by taking advantage of the 10th Anniversary of the Beijing Platform of Action in 2005. The project is being implemented by the institutional gender mechanisms, in partnership with the UNDP offices, in BiH, Serbia and Montenegro.
UNIFEM Central and Eastern Europe is launching a regional programme in 2005 that is also shaped to contribute to the advancement of gender equality in countries of Southeastern Europe. This programme, “Advancing Women’s Rights towards Democratic Governance and Peace in Southeastern Europe,” has been built on consultations with stakeholders (governments, non-govern-mental organisations - NGOs and UN Country Teams) and approved by UNIFEM PAC in New York, August 2005. The UNIFEM Programme includes activities in Serbia and Montenegro, but also Albania, Republic of Macedonia, and Kosovo (all priority 1 countries), as well as in Bosnia and Herzegovina and Croatia (priority 2 countries).
Representatives from the Bratislava Regional Office participated at the Conference. On this occa-sion, Memorandum of Understanding between UNDP and UNIFEM was signed, for advancing a corporate priority of both organisations to build greater coherence and use capacity on gender
1. IN
TRO
DU
CTIO
N
24
spolova te uspostavila međusobna sinergija u njihovom radu, poštivajući postojeće man-date i koristeći komparativnu snagu obje organizacije.
1.3 UNDP i ravnopravnost spolova u Bosni i Hercegovini, Srbiji te Crnoj Gori
Od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, međunarodna zajednica je u humani-tarnu pomoć, obnovu i razvoj BiH investirala oko 5 milijardi američkih dolara. Ne postoje precizni podaci o međunarodnim investicijama u Srbiji i Crnoj Gori. Procjena Ministar-stva za međunarodne ekonomske odnose iznosi, za sve oblasti, oko 4,5 milijuna eura za period od 1999. do 2009. godine.
Istinska prevencija diskriminacije po osnovu gendera kao i promocija ravnopravnosti spolova koje je sprovodila međunarodna zajednica nikada, međutim, nije bila potpomog-nuta tako visokim investicijama.
U ožujku 2003. godine, Državni parlament Bosne i Hercegovine usvojio je Zakon o ravno-pravnosti spolova. Usvajanje ovog zakona – prvog sveobuhvatnog zakona o ravnopravnosti spolova u regiji – rezultat je političke volje Vlade Bosne i Hercegovine za procedure ugrad-nje gender koncepta, kao i jake potpore UN gender skupine (UNGG)1 te konzistentnoga lobiranja koalicije nevladinih organizacija. S obzirom da Okvirna strategija Europske za-jednice za ravnopravnost spolova potiče razvoj institucionalnih kapaciteta za definiran-je i provedbu zakonskih akta o ravnopravnosti spolova, bosanskohercegovački državni Zakon o ravnopravnosti spolova smatra se prijelaznim zakonskim rješenjem kojim bi se započeo rad na smanjivanju diskriminacije po osnovu spola i identificirala ugroženost muške i ženske populacije u zemlji. Iskoristivši ovaj trenutak, UNDP je započeo gender projekt “Provedba Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH” u okviru kojega su organiza-cije građanskog društva i koalicije vlade na državnoj razini zajednički nastojale osigurati provedbu ovoga zakona u svim relevantnim oblastima. Ovome su projektu dale potporu vlade Kanade i Japana, uz učešće UNDP-a i bosanskohercegovačkog Vijeća ministara.
Jedna od glavnih značajki Zakona o ravnopravnosti spolova jest predviđena “izgradnja institucija”. Član 23. Zakona o ravnopravnosti spolova određuje uspostavu Agencije za ravnopravnost spolova na državnoj razini koja će nadgledati provedbu ovoga zakona uz potporu Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice. Na entitetskoj razini, Gender centar Federacije BiH i Gender centar Republike Srpske vršit će, u suradnji s nevladinim organ-izacijama, nadgledanje i provedbu ovoga zakona i slati godišnja izviješća Ministarstvu za ljudska prava i izbjeglice. Federacija BiH uspostavila je Gender centar u okviru Ministar-stva socijalne politike, raseljenih osoba i izbjeglica u ožujku 2000. godine. Gender centar je, na razini Vlade, unaprijeđen u Stručno tijelo u siječnju 2001. godine. Gender centar Republike Srpske osnovan je, odlukom Vlade Republike Srpske, u prosincu 2001. godine.
1. U
VOD
1 UNGG čine UNDP, UNICEF, OHCHR, UNFPA i ILO.
25
equality programming by ensuring synergy between their respective work, in a manner that respects existing mandates and takes advantage of the comparative strengths of both organisations.
1.3 UNDP and Gender Equality in Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro
Since the Dayton Peace Agreement, the international community has invested in humanitarian aid, reconstruction and development of BiH approximately 5 billion US dollars. There is no precise data on international investments in Serbia and Montenegro. A projection of the Ministry of In-ternational Economic Relations for all sectors is estimated up to 4.5 millions of euro for the period 1999-2009.
A real prevention of gender discriminations as well as promotion of gender equality by the interna-tional community in the region has never followed this scale of investments.
In March 2003, the BiH State Parliament adopted the Gender Equality Law. The passage of the Law – the first comprehensive gender equality law in the Region – has been a result of Bosnia and Herzegovina Government’s political will for gender mainstreaming procedures, as well as strong en-couragement by the UN Gender Group (UNGG)3, along with consistent NGO coalition lobbying. As the European Community Framework Strategy on Gender Equality encourages the development of institutional capacities to formulate and implement gender equality legislation, the BiH national Law on Gender Equality is regarded as a timely legislation to start rectifying gender discrimination and identifying vulnerability of both male and female populations in the country. Taking advantage of this momentum, UNDP commenced a gender project “Implementation of Gender Equality Law in BiH,” by which civil society organisations and the state led Government coalitions around gender issues have been working together to implement the Law sector by sector. This project is supported by the Governments of Canada and Japan with contributions of UNDP and the Council of Ministers of Bosnia and Herzegovina.
One of the main characteristics of the Gender Law is the “institution building” clause. The Article 23 of the Gender Equality Law states that the State-level Gender Agency shall be created in order to monitor the implementation of the Law under the aegis of the State-level Ministry of Human Rights and Refugees (MHRR). At the level of the Entities, the Gender Centre of Federation of BiH (FBiH) and Gender Centre of Republika Srpska (RS) shall monitor and implement the Law in cooperation with the NGOs, and report annually to the MHRR. The FBiH established a Gender Centre as a part of the Ministry for Social Affairs, Displaced Persons and Refugees in March 2000. The Gender Centre was promoted to the level of the Government as its Expert Body in January 2001. The Gender Centre RS was founded by the Decision of the Government of Republika Srpska in December 2001.
The goal of the establishment of these institutional gender mainstreaming mechanisms is to continue
1. IN
TRO
DU
CTIO
N
3 UNGG consists of UNDP, UNICEF, OHCHR, UNFPA and ILO.
26
Cilj osnivanja ovih institucionalnih mehanizama za ugradnju gender koncepta jest nasta-vak promidžbe jednakosti i ravnopravnosti spolova u Bosni i Hercegovini, kao i provedba principa gender jednakosti propisanih međunarodnim i regionalnim konvencijama i spo-razumima.2
Agencija je, također, odgovorna za pripravu godišnjih izviješća Vijeću ministara o gender pitanjima u BiH, Državni akcioni plan baziran na Pekinškoj platformi za akciju te Izvijšće o provedbi Konvencije o ukidanju svih oblika diskriminacije nad ženama (CEDAW) bazirano na izviješćima Gender centara i njihovim aktivnostima. Uloga Agencije je, između ostalog, iniciranje procedura za postizanje ravnopravnosti i jednake zastupljenosti spolova, u suradnji s Gender centrima Federacije BiH i Vlade Republike Srpske te or-ganizacijama građanskog društva, koje će rezultirati promjenom i nadopunom postojećih zakonskih akta u BiH, sukladno međunarodnim i regionalnim pravnim dokumentima te propisima EU-a.
Druga karakteristika ovoga zakona jest da je to prvi sveobuhvatni zakon o ravnopravnosti spolova u Istočnoj Europi i Zajednici neovisnih država (eng.: The Commonwealth of In-dependent States – CIS; rus.: Содружество Независимых Государств – СНГ). Parametri ovoga zakona su sveobuhvatni, te sadrže definicije pojmova i indikatora koji se nalaze u ukupno 31 članu, uključujući, između ostalog, učešće u upravi i odlučivanju u javnom životu (Član 15.), nasilje po osnovu spola i seksualno uznemiravanje (Članovi 4. i 17.), učešće u građanskom društvu (Član 20.), izobrazbu (Član 5.), zapošljavanje (Članovi 7, 8, 9. i 10.), društveno blagostanje (Članovi 11. i 12.), zdravlje (Član 13.), sport i kulturu (Član 14.) te medije (Član 16.).
U okviru Projekta provedbe Zakona o ravnopravnosti spolova, UNDP je dao potporu us-postavi Agencije za ravnopravnost spolova na državnoj razini Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice koja koordinira različite aktivnosti Gender centara na entitetskoj razini kao i organizacija građanskog društva (nevladine organizacije i mediji) za provedbu Zakona o ravnopravnosti spolova. Ove specifične aktivnosti uključuju, između ostaloga, treninge za jačanje kapaciteta za pravni, informacijski, izobrazbeni i zdravstveni sektor te vladine dužnosnike. U okviru ovoga projekta, također, organizirana je u BiH i ova Regionalna gen-der konferencija, kako bi se ojačale i promovirale gender mreže u zemljama Balkana, kao pilot projekt za daljnje istraživanje mogućnosti konkretne regionalne suradnje na pitan-jima gendera.
Regionalni gender program započet je u proljeće 2005. godine i predstavlja logičan nas-tavak navedenih aktivnosti, s obukom trenera za ključne predstavnike vlasti na državnoj razini te organizacija građanskog društva, s povećanom razmjenom znanja i izvučenih pouka između projektnih lokacija. Umnažanjem zajedničkih akcija koje se tiču gender pitanja, za očekivati je da se tim pitanjima u većoj mjeri posvete politički lideri i ključni
1. U
VOD
2 Njihovi programi bazirani su na Pekinškoj platformi za akciju iz 1995. godine, a njihov mandat je unaprjeđivanje zakonskih prava žena u suradnji s Komisijom za jednake mogućnosti Parlamenta Federacije BiH i Komisijom za jed-nakost i ravnopravnost spolova Narodne skupštine Republike Srpske, pripremanje zakona i platformi, kao i osigura-vanje ostvarivanja jednake dobrobiti u procesu razvoja za muškarce i žene. Gender centri Federacije BiH i Republike Srpske imaju redovito članstvo u Upravnom odboru Savjeta Europe za jednakopravnost žena i muškaraca (CDEG), te ih pozivaju da, kao bosanskohercegovački stručnjaci s visokom razinom odgovornosti za programatsku opredijeljenost u korist ravnopravnosti žena i muškaraca, učestvuju, uz podršku GEEP-a, na redovitim sastancima CDEG-a u Stras-bourgu, svake dvije godine. Za više informacija, molimo konzultirajte: www.geep.com.ba
27
promoting gender equity and equality in Bosnia and Herzegovina and implementing of gender eq-uity principles that are prescribed by international and regional legal documents4.
The Agency is also responsible for preparing annual reports to the Council of Ministers on the gender status in BiH; the National Action Plan based on the Beijing Platform for Action and the Report on the Implementation of the Convention on the Elimination of All Forms of Discrimina-tion against Women (CEDAW) based upon reports from Gender Centres and their activities. The role of the Agency is, among others, to initiate procedures for achievement of the equality and equal gender representation in close co-operation with the Gender Centres of FBiH and Government of RS and civil society organisations, that would result in changes and amendments of existing legisla-tion in BiH in accordance with the international and regional legal documents and regulations of the EU.
Another characteristic of the Law is that this is the first comprehensive Gender Law in East-ern Europe and CIS countries (Eng. The Commonwealth of Independent States – CIS; Rus. Содружество Независимых Государств – СНГ). The parameter of the Law is comprehensive, with definitions of the terms and indicators elucidated in 31 Articles. These include, inter alia, participation in management and decision making process in public life (Article 15), gender based violence and sexual harassment (Article 4, 17), participation in the civil society (Article 20), educa-tion (Article 5), employment (Article 7, 8, 9, 10), social welfare (Article 11, 12), health (Article 13), sports and culture (Article 14) and the media (Article 16).
Within the Gender Equality Law Implementation Project, UNDP has been supporting the estab-lishment of the state-level Gender Agency (within the Ministry of Human Rights and Refugees – MHRR), which co-ordinates various activities of the Entity-level Gender Centres as well as civil society organisations (CSOs) (both NGOs and the media) to implement the Gender Equality Law. Specific activity components include, inter alia, capacity building training for the judicial, media, education and health sectors as well as government officials. Additionally, under this project, this Regional Gender Conference as been organised in BiH in order to strengthen and promote gender networks in the Balkan countries as a pilot to further explore concrete regional co-operation on gender.
The Sub-regional Gender Programme, commenced in spring 2005, is a logical continuation of the mentioned activities with training of trainers for key representatives in the state-level government bodies and CSOs, with increased exchange of knowledge and lessons-learned between the project locations. By increasing joint activities around gender issues, it is expected that gender issues will draw more attention from political leaders and key representatives from the state-level governments, which would combine to contribute to the implementation of the Law on Gender Equality.
1. IN
TRO
DU
CTIO
N
4 Their programme reflects the Beijing Platform for Action, 1995. Their mandates are to improve women’s legal rights in co-ordination with the FBiH Parliamentary Commission for Equal Opportunities and the RS National Assembly’s Commission for Gender Equity and Equality, preparation of laws and policies and to ensure that both men and women benefit equally in the development process. The Gender Centres of FBiH and RS are now regular members of the Coun-cil of Europe Steering Committee for Equality between Women and Men (CDEG), and are invited, having the status of BiH experts with high-level responsibility for policies in favour of equality between women and men, to participate with GEEP support in the regular biannual CDEG meetings in Strasbourg. For more information, please refer to the www.geep.com.ba
28
predstavnici vlasti na državnoj razini, što bi, također, predstavljalo doprinos provedbi Za-kona o ravnopravnosti spolova.
1.4 Milenijski razvojni cilj 3: Ravnopravnost spolova i osnaživanje žena5
2003. godine, ured UNDP-a u BiH objavio je Državno izviješće o ljudskom razvoju: Milen-ijski razvojni ciljevi. Izviješće je sadržavalo poglavlje Osnaživanje žena i ravnopravnost spolova a u njegovoj cjelokupnoj pripravi korišten je gender svjestan pristup. Milenijski razvojni ciljevi i akcije koje uključuju gender pitanja jesu:
CILJ 1: Iskorijeniti ekstremno siromaštvo i gladRavnopravnost spolova koja se ogleda u osposobljenosti i pristupu mogućnostima može ubrzati ekonomski rast.Jednak pristup žena osnovnom transportu i energetskoj infrastrukturi (npr. čist gas koji se koristi u domaćinstvu) mogu rezultirati povećanjem ekonomskih aktivnosti.Ravnopravnost spolova na poljodjelstvenim dobrima potpomaže rast proizvodnje i smanjuje siromaštvo jer poljodjelstvenice čine značajan procent siromašnih među ru-ralnim stanovništvom. Jednako ulaganje u zdravlje i prehrambeni status žena smanjuje kroničnu glad i neu-hranjenost, čime se povećava produktivnost i blagostanje.
CILJ 2: Postići univerzalnu osnovnu izobrazbuIzobražene djevojčice i žene imaju veću kontrolu nad vlastitom plodnošću i više učestvuju u javnomu životu.Izobrazba majke važan je i konzistentan faktor u njezinom posvećivanju pozornosti i učešću u izobrazbi, zdravlju i ishrani vlastite djece.
CILJ 4: Smanjiti smrtnost djece te Cilj 5: Unaprijediti zdravlje majkiIzobrazba, zarada i osnaživanje majke značajno utječu na smanjenje smrtnosti djece i majki.
CILJ 6: Borba protiv HIV/AIDS-a, malarije i drugih bolestiVeća ekonomska neovisnost žena, povećane mogućnosti pregovora o sigurnom seksu, povećana svjesnost o potrebi izmjene tradicionalnih pravila seksualnih odnosa, bolji pristup liječenju i podrška funkcijama koje se odnose na skrb za ugrožene a koje obav-ljaju žene ključni su faktori za zaustavljanje i smanjenje širenja HIV/AIDS-a i drugih epidemija.
1. U
VOD
5 Tražeći jednakost – gender pregled Državnih izvijšća o Milenijskim razvojnim ciljevima, 2005, Ured za razvojno planiranje (Bureau of Development Policy), UNDP
29
1.4 Millennium Development Goal 3: Gender Equality and Empowerment of the Women6
UNDP published a National Human Development Report (NHDR) on the Millennium Develop-ment Goals (MDGs) in Bosnia and Herzegovina in 2003. The Report included a chapter on Em-powerment of Women and Gender Equality, but also introduced a gender mainstreamed approach to NHDR preparation. The MDG goals and actions that include gender issues are:
GOAL 1: Eradicate extreme poverty and hungerGender equality in capabilities and access to opportunities can accelerate economic growth.Equal access for women to basic transport and energy infrastructure (such as clean cooking fuels) can lead to greater economic activity.Gender equality in farm inputs helps increase agricultural production and reduces poverty be-cause women farmers form a significant proportion of the rural poor.Equal investment in women’s health and nutritional status reduces chronic hunger and malnour-ishment, which increases productivity and well-being.
GOAL 2: Achieve universal primary educationEducated girls and women have greater control over their fertility and participate more in public life.A mother’s education is a strong and consistent determinant of her children’s school enrolment and attainment and their health and nutrition outcomes.
GOAL 4: Reduce child mortality and Goal 5: Improve maternal healthA mother’s education, income, and empowerment have a significant impact on lowering child and maternal mortality.
GOAL 6: Combat HIV/AIDS, malaria, and other diseasesGreater economic independence for women, increased ability to negotiate safe sex, greater aware-ness of the need to alter traditional norms about sexual relations, better access to treatment, and support for the care function that women perform is essential for halting and reversing the spread of HIV/AIDS and other epidemics.
GOAL 7: Ensure environmental sustainabilityGender-equitable property and resource ownership policies enable women (often as primary users of these resources) to manage the in a more sustainable manner.
GOAL 8: Develop a global partnership for developmentGreater gender equality in the political sphere may lead to higher investments in development cooperation.
1. IN
TRO
DU
CTIO
N
6 Looking for equality – A gender review of National MDG Reports 2005, bureau of Development Policy UNDP
30
CILJ 7: Osigurati zaštitu čovjekova okolišaPlatforme i programi koji se tiču posjedovanja vlasništva i resursa s pravednim pris-tupom u odnosu na gender omogućuju ženama (koje su često primarne korisnice ovih resursa) da njima upravljaju na način koji podstiče njihovu održivost.
CILJ 8: Unaprijediti globalno partnerstvo za razvojVeća ravnopravnost među spolovima u oblasti politike može rezultirati višim stupnjem ulaganja u razvojnu suradnju.
Indikatori Milenijskih razvojnih ciljeva za Bosnu i Hercegovinu ugrađeni su u UNDP-ov Projekt provedbe Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH te Regionalni gender projekt. Ovi indikatori koriste se za planiranje i nadgledanje projekta.
1. U
VOD
31
The MDG indicators for Bosnia and Herzegovina are part of the UNDP Implementation of Gen-der Equality Law in BiH Project and Sub-regional Gender Project. The MDG indicators are part of the project planning and monitoring.
1. IN
TRO
DU
CTIO
N
32
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
2.1 Uvod
Ove godine, Komisija za status žena održala je svoju četrdesetdevetu sjednicu te obavila pregled i procjenu provedbe Pekinške deklaracije i Platforme za akciju te rezultata 23. vanrednog zasijedanja Generalne skupštine 2000. godine. Ovim globalnim programatskim instrumentima za osnaživanje žena i ravnopravnost spolova, kojim je posvećena do tada nezabilježena pažnja ženama u smislu njihovog potpunog uživanja ljudskih prava, države članice i drugi učesnici obvezali su se na postizanje ravnopravnosti spolova.
Bosna i Hercegovina, zajedno s još 189 država, usvojila je i potpisala Pekinšku deklaraciju na Četvrtoj konferenciji o ženama, održanoj u Pekingu u rujnu 1995 godine.
Osnovni cilj Pekinške deklaracije jest stvarivanje jednakosti, napretka i mira za sve žene svijeta. Prihvaćanjem Pekinške deklaracije, BiH je prihvatila i obvezu donošenja Plana akcija kojim će se utvrditi mjere i aktivnosti za organe vlasti i nevladin sektor na stvaranju normativnih i drugih pretpostavki za ostvarivanje ravnopravnosti među spolovima.
Iako do sada Bosna i Hercegovina nije donosila cjelovit Plan akcije, ovo su značajnije preduzete aktivnosti s ciljem provedbe Pekinške deklaracije:- formirani su Gender centri pri Vladi Federacije BiH i Vladi Republike Srpske, 2000. odnosno 2001. godine;
33
2.1 Background
Commission on the Status of Women held its forty-nine session this year and conducted a review and appraisal of the implementation of the Beijing Declaration and Platform for Action and the outcome of the 23rd special session of the General Assembly of 2000. With these global policy in-struments on women’s empowerment and gender equality, an unprecedented attention to women’s enjoyment of their human rights has been given and the Member States and other stakeholders have committed themselves to the achievement f gender equality.
Along with the other 189 countries, Bosnia and Herzegovina has ratified the Beijing Declaration at the Fourth Women Conference held in Beijing in September 1995.
The main objective of the Beijing Declaration is achievement of the equality, advancement and peace for all women of the world. By ratification of the Beijing Declaration, BiH has accepted the obligation to adopt the Action Plan stipulating the measures and activities for all the governmental bodies and non-governmental sector directed towards setting of the normative and other prerequisites for achieving the gender equality.
Although a comprehensive Action Plan for Bosnia and Herzegovina has not been yet made, there have been some remarkable activities on implementation of the Beijing Declaration, such as: - Establishment of the Gender Centres of the Government of Federation of BiH and the Govern-
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
34
- usvojen je Zakon o ravnopravnosti spolova u Bosni i Hercegovini u svibnju 2003. god-ine;- osnovana je Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine;- izrađeno je i dostavljeno UN Savjetu inicijalno Izviješće o Konvenciji o eliminiranju svih oblika diskriminacije nad ženama za BiH.
Siromaštvo ima veze s genderom. Milijuni žena širom svijeta obespravljene su na način koji ih čini ugroženim u smislu siromaštva – bilo da se radi o novcu (siromaštvo zbog vi-sine zarade) ili načinu života (ljudsko siromaštvo).
Neravnopravnošću među spolovima ženama se otežava pristup dobrima – u većini zemalja, žene nemaju zakonska prava na zemljište i vlasništvo što ih čini ekonomski nestabilnim i lišava ih ekonomskih pogodnosti kao što su pristup kreditiranju, dobrim radnim mjestima i sigurnoj zaradi koje bi im donijela mogućnost vlasništva.
Neravnopravnost spolova ometa pristup javnim dobrima i uslugama koje služe za poboljšanje životnog standarda. Na primjer, u mnogim zemljama u razvoju od žena se očekuje da ostanu kod kuće i da ne donose odluke koje se odnose na njihov vlastiti život. Time im je onemogućen pristup izobrazbi, zdravstvenoj skrbi i usavršavanju vlastitih vještina, a to su sredstva kojima se smanjuje siromaštvo i podižu životni standardi. Neravnopravnost među spolovima diktira nejednaku raspodjelu obiteljskih reursa – na primjer, u mnogim zemljama tradicija nalaže da žene i djevojčice jedu posljednje i manje. Rezultat toga su visoke stope neuhranjenosti i anemije među ženama i djevojčicama u us-poredbi s muškarcima i dječacima iz istih obitelji.
Pristup žena zapošljavanju ima veze s genderom. S jedne strane, sve više žena postaje di-jelom globalne radne snage te glavnim hraniteljicama svojih obitelji. S druge strane, pak, one općenito zarađuju puno manje od muškaraca za isti posao. Štoviše, žene radnice su poglavito zaposlene u neformalnomu sektoru, u kojemu su plaće niže. Poslovi formalnog sektora bilježe redovite segregacije po osnovu spola u kojima su ženama prepušteni i nami-jenjeni poslovi najnižega ranga.
Žene su pogođene siromaštvom vremena, čiji je rezultat nejednaka preraspodjela brige za obitelj i zajednicu i poslova koji istu obitelj i zajednicu prehranjuju i čine održivom – kao što su kuhanje, čišćenje, odgajanje i izobrazba djece, skrb o starima i bolesnima, staranje o vodi, hrani, energentima i drugim potrebama domaćinstva. Svi ovi poslovi neophodni su za opstanak a ipak ih se ne cijeni i nisu priznati kao doprinos razvoju. Teret ovakvih poslova koje obavljaju žene limitira njihove izglede da iskoriste prigode za izobrazbu i zapošljavanje te ozbiljno ograničava njihovo učešće u razvoju.
Pored svega navedenog, u nekoliko zemalja zabilježen je porast siromašnih domaćinstava koja vode i održavaju žene. Ovaj fenomen često se naziva feminizacijom siromaštva i može se smatrati posljedicom svih ranije spomenutih čimbenika koji zajednički rezultiraju siromaštvom žena.
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
35
ment of Republika Srpska in 2000 and 2001;- Adoption of the Law on Gender Equality in Bosnia and Herzegovina in May 2003;- Establishment of the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina;- Completion of the initial Report on Convention on the Elimination of All Forms of Discrimina-tion against Women, handed over to the respective UN Committee.
Poverty has a gendered face. Millions of women around the world are disadvantaged in ways that make them vulnerable to poverty – whether defined in terms of money (income poverty) or in terms of well-being (human poverty).
Gender inequality distorts women’s access to assets – in the majority of countries, women do not have legal rights to land and property, rendering them economically insecure and depriving them of the economic returns, such as access to credit, decent work and an assured income, that ownership would bring.
Gender inequality interferes with access to public goods and services that are designed to improve well-being. For instance, in many developing countries, women are expected to remain within the home and are not expected to take decisions that affecting their own lives. They are thus unable to avail of available opportunities for education, health care and skill-enhancement that are designed to reduce poverty and increase well-being.Gender inequality dictates unequal distribution of resources within the family – for instance, in many countries tradition dictates that women and girls eat last and least. The outcome - higher rates of malnutrition and anaemia among women and girls, in comparison to men and boys from the same families.
Women’s access to employment is gendered. On the one hand, more and more women are entering the global work force and becoming the main bread-earners for their families. On the other hand, they generally earn a far lower wage than men doing the same kind of work. Moreover, women workers are concentrated in the informal sector where wages are lower. Jobs in the formal sector show a pattern of segregation by sex, with jobs at the lower end of the scale usually earmarked for women.
Women are constrained by time poverty, a result of the unequal distribution of care work, or the work of nurturing and sustaining families and communities - tasks like cooking, cleaning, looking after and teaching children, caring for old people and those who are ill, and meeting the water, fuel and fodder needs of the household. All these tasks are essential for survival, but are not valued or acknowledged as contributions to development. The burden of care work limits women’s chances of taking advantage of opportunities for education and employment, and seriously constrains their involvement in development.
Apart from all the above, there is evidence from several countries of the increasing numbers of poor households that are headed or maintained by women. This phenomenon is often referred to as the feminisation of poverty, and can be understood as an outcome of all the above factors which combine to create poverty for women.
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
36
2.2 Razlog održavanja Konferencije
Institucionalni mehanizmi za ugradnju gender koncepta (IGMM)7 u regiji surađuju od 2001. godine. Njihove zajedničke akcije i lobiranje kod njihovih vlada za ugradnju gen-der koncepta polučili su dobre rezultate ali nisu bili vidljivi u regiji. Ideja o održavanju Regionalne konferencije temelji se na dva glavna obzira: kako osnažiti suradnju među in-stitucionalnim mehanizmima u regiji i kako njihov zajednički rad učiniti vidljivijim. Ovi obziri rezultirali su sljedećim smjernicama Regionalne gender konferencije:
- izraditi opći pregled aktivnosti na integraciji gender koncepta u zemljama u regiji, deset godina poslije Pekinške konferencije;- mapirati aktivnosti glede Pekinške platforme i Državnih planova akcije u regiji;- učiniti Državne planove akcije bazom ugradnje gender koncepta; - pomoći izgradnju kapaciteta u novoformiranim institucijama za ravnopravnost spolova;- oformiti jaku regionalnu mrežu gender mehanizama i organizacija građanskog društva te ih uključiti u pripravu i provedbu Reginalnog plana akcije; - doprinijeti stvaranju kritične mase gender senzibiliziranih profesionalaca u odabranim vladinim ministarstvima te organizacijama građanskog društva, koji su sposobni efek-tivno ugraditi ravnopravnost spolova u svoje platforme, programe, strategije i provedbene planove;- pomoći jačanje javne svijesti o ravnopravnosti spolova kako bi se intenzivirao dijalog s vladama i drugim relevantnim organizacijama o implementaciji novih i postojećih zakon-skih akata o ravnopravnosti spolova;- podići svijest donatora o gender mehanizmima u regiji, kako bi se demonstrirala politička odlučnost i vidljivost, de facto integrirala ravnopravnost spolova u njihove platforme i pro-grame, strategije i provedbene planove te podstakao dijalog i financijska potpora vladama u provedbi nove i postojeće legislative koja se odnosi na ravnopravnost spolova.
2.3 Kratkoročni ciljevi Konferencije
Konferencija je imala trostruku namjenu. Prva je bila da zajedniči razmotrimo i učinimo vidljivim Državne planove akcije te međusobno podijelimo iskustvo u procesima ugrad-nje gender koncepta u zemaljama Balkana. Druga je bila izgradnja kritične mase gender
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
7 Ovi mehanizmi uključuju Agenciju za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine, Gender centar Federacije Bosne i Hercegovine i Gender centar Republike Srpske. Institucionalni mehanizmi su uspostavili Koordinacijski odbor koji se sastaje svakoga mjeseca a podržan je od UNDP-a. IBHI je tajnik IGMM-ovog Koordinacijskog odbora.
37
2.2 Rationale for holding the Conference
The Institutional Gender Mainstreaming Mechanisms (IGMM)8 in the region have co-operated since 2001. Their joint activities and lobbying for gender mainstreaming within their governments have yielded good results but were not visible in the regional arena. The idea for the Regional Con-ference has started out with two main efforts: how to strengthen the co-operation among the IGMM in the Region and how to make their joint work more visible. These efforts have resulted in the fol-lowing grounds for the Regional Gender Conference:
- To provide overview of the gender mainstreaming activities in the countries of the Region ten years after the Beijing Conference;- To provide mapping of the activities on the Beijing Platform and National Action Plans in the Region;- To make National Action Plans a base for gender mainstreaming; - To help build the capacity of newly established gender equality institutions;- To create a strong regional network of gender mechanisms and civil society organisations and to involve them in preparation and implementation of the Regional Action Plan; - To foster creation of the critical mass of gender sensitised professionals in governmental institutions and the targeted civil society organisations and to strengthen their ability to effectively integrate gen-der equality into their policies, strategies, programmes and the implementation plans;- To help raising the public awareness on gender equality in order to strengthen the dialogue with the governments and other relevant organisations on implementation of new and existing gender equality legislation;- To raise donor awareness on gender mechanisms in the region, in order to demonstrate political commitment and visibility and “de facto” integrate gender equality into their policies, strategies and the implementation plans, as well as to foster the dialogue with and funding of the governments in implementation of the both new and existing gender equality legislation.
2.3 Conference Objectives
The Conference had a three-fold purpose. The first was to share and make visible the National Ac-tion Plans and experiences in the gender mainstreaming processes in the countries of the Balkans Region. The second goal was to build a critical mass of gender sensitised professionals in selected
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
8 The IGMM include Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina, Gender Center of the Federation of Bosnia and Herzegovina, Gender Center of Republika Srpska. The IGMM has established the Co-ordination Body that meets on a monthly basis and is supported by the UNDP. IBHI is the secretary to the IGMM Co-ordination Body.
38
senzibiliziranih profesionalaca u odabranim vladinim ministarstvima te organizacijama građanskog društva na Balkanu, koji posjeduju osnovno razumijevanje problematike ravnopravnosti spolova i sposobni su da efektivno ugrade ravnopravnost spolova u svoje platforme, programe, strategije i provedbene planove. Treći cilj bio je procijeniti mini-mum zajedničkih interesa za združene akcije na ostvarenju Pekinške platforme i provedbi novih i postojećih zakonskih akta o ravnopravnosti spolova.
Identificirani ciljevi su ambiciozni. Zacrtani neposredni i širi rezultati nisu i ne mogu biti ostvareni samo zahvaljujući ovoj jednoipoldnevnoj Konferenciji, već kao dio cjelokupnoga procesa. Pored tehničkih i organizacijskih poslova, priprava za Konferenciju uključile je: konzultacijske sastanke s nevladinim organizacijama, susrete s predstavnicima vlasti, gen-der mehanizama i donatora, koji su zajedno predstavljali izuzetno značajan dio sveukup-noga procesa.
Sveobuhvatni pripremni proces također je uključio izradu Osnova zajedničkog plana ak-cije u kojem su zacrtani modaliteti razmjene znanja i iskustva u regiji. Organizirani su, također, i brojni pripremni sastanci i konzultacije sa svim institucionalnim gender meha-nizmima u regiji, na kojim su razmatrani svi projekti i pojedini aspekti Konferencije.
2.4 Dugoročni ciljevi Konferencije
Dugoročni ciljevi Konferencije bili su:podstaći provedbu zakonâ o ravnopravnosti spolova i Državnih planova akcije u regiji;istaći da je pitanje gendera pitanje razvoja, jednakopravnosti, demokracije, vladavine zakona i ljudskih prava;dodatno obogatiti zajedničke regionalne akcije;doprinijeti da donatori prepoznaju mogućnosti i vrijednost lokalnih gender mehani-zama.
2.5 Neposredni rezultati Konferencije
U projektnom prijedlogu predviđeni su sljedeći neposredni rezultati Konferencije: 1. Organizacija Regionalne konferencije “Peking +10”.2. Pregled dokumentacije Državnih planova akcije i njihovih postignuća u regiji.3. Izrada Osnova zajedničkog plana akcije i razmjena znanja i iskustva u regiji.
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
39
government ministries and the targeted civil society organisations in the Balkans that have a basic understanding of gender equality and are able to effectively integrate gender equality into their poli-cies, strategies and the implementation plans. The third goal was to assess the minimum of common interests for joint actions on Beijing Platform and implementation of the new and existing gender equality legislation.
The objectives set were ambitious. The outputs and outcomes were not and could not have been the result of the day and a half conference but are part of the whole process. The preparations of the Conference have included, in addition to the technical and organisational tasks, the NGO consulta-tion meetings, meetings with the government representatives, gender mechanism representatives and donor community, and were all very important part of the process.
A comprehensive preparation process has also included drafting of the Basis of joint actions, indi-cating the modalities of transfer of knowledge and experiences in the Region. A number of prepara-tory meetings and consultations with all IGMM of the region have been organised, where all project and Conference aspects have been discussed.
2.4 Goals of the Conference
The goals of the Conference were:To foster implementation of the Gender Equality Laws and National Action Plans in the Re-gion;To highlight the gender issue as the issue of development, equity, democracy, rule of law and human rights;To add value to the regional joint actions;To contribute that the donor community may recognise the opportunities and values local gender mechanisms.
2.5 Outputs of the Conference
The project proposal has envisaged the following Conference outputs:1. The Regional Conference “Beijing +10” has been organised.2. Overview Document on National Action Plans and their achievements in the Region.3. Creation of the Basis for Joint Action Plan and transfer of knowledge and experiences within the Region.
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
40
4. Formiranje jake regionalne mreže državnih gender mehanizama i organizacija građanskog društva. 5. Snažno opredjeljenje donatora potpori gender mehanizmima u regiji.
U ovoj fazi, dva mjeseca nakon Konferencije, sigurni smo da je većina planiranih neposred-nih rezultata ostvarena. Sveobuhvatna provedba gorenavedenih planova, korištenje nji-hovih rezultata i cjelokupni razvojni potencijali ovisit će o kontinuiranoj regionalnoj suradnji te učešću jake podrške lokalnih vlasti i donatora. Snažna odlučnost, interes i posvećenost kako vlasti tako i donatora koji su iskazani na Konferenciji predstavljaju poka-zatelj da ova regionalna inicijativa neće tek osigurati razmjenu iskustva i znanja između vlada i gender mehanizama već će, također, pospješiti proces regionalne suradnje na svim razinama, uključujući i aktivno učešće građanskog društva i vlada, akademika i stručnjaka, osiguravajući tako korišćenje lokalnog znanja i kapaciteta.
Regionalna konferencija “Peking +10” okupila je predstavnike regionalnih institucion-alnih gender mehanizama iz Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore, Albanije, Hrvat-ske, UNMIK/Kosova, Rumunjske i Slovenije, visoke državne dužnosnike iz BiH, Srbije, AP Vojvodina i Crne Gore, parlamentarne predstavnike iz Bosne i Hercegovine, Srbije te Crne Gore, predstavnike građanskog društva iz BiH, Srbije, Crne Gore i Makedonije, predstavnike Gender skupine UN-a u BiH, međunarodnih organizacija iz BiH i regije, kao i diplomatske i donatorske predstavnike u Bosni i Hercegovini drugog dana održavanja Konferencije.
Zabilježen je impresivan ukupan broj učesnika koji uključuje preko 160 osoba koje su tije-kom oba dana sudjelovale u radu Konferencije.
Jedan od najneposrednijih rezultata Konferencije bilo je predstavljanje Državnih planova akcije ili planova za njihovu pripravu ili provedbu. Pored prezentacija iz BiH, Srbije te Crne Gore, Konferencija je također omogućila uvid u druge Državne planove akcije u regiji, tj. u Hrvatskoj i Sloveniji, putem dokumenata koje su pripremile njihove vlade. Također, predstavljen je i pregled drugih europskih Državnih planova akcije.
Na osnovu zaključaka i preporuka radnih skupina, sačinjeni su Osnovi zajedničkog plana akcije. Ovaj dokument, u ime regionalnih gender mehanizama, predstavila je Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine državnim predstavnicima i donatorima koji su se okupili drugoga dana održavanja Konferencije. Namjera Osnova je da posluži kao zajednički temelj i skupina preporuka ovom skupu za planiranje budućih regionalnih zajedničkih akcija te zajedničke provedbe.
Osnovi zajedničke akcije su:
1. U oblasti Žene, izobrazba i nove tehnologije:Identificiranje i stvaranje kritične mase stručnjaka i stručnjakinja za gender senzibi-lizirano znanje, koji bi činili regionalnu mrežu za gender istraživanja i obuku, kao i provodili regionalni postdiplomski program učenja na daljinu u oblasti gender studija.
2. U oblasti Žene i ekonomija:Lobirati za afirmativne akcije žena u poduzetništvu, kao što su smanjena stopa PDV-a i kredita, bespovratni krediti i osnivanje Lokalnih fondova i kooperativa za žene.
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
41
4. Formation of a strong regional network of the national gender mechanisms and civil society organisations.5. Strong commitment from the donor community to support the gender mechanisms in the Region.
At this stage, two months after the Conference, we are certain that the majority of the planned out-puts have been achieved. A comprehensive implementation of the above stated plans, utilisation of their results and full developmental potentials will depend on the continued regional co-operation, involvement of strong support of the local governments and the donor community. Strong commit-ment, interest and dedication of both governments and the donors shown at the Conference are a sign that this regional initiative will not only ensure transfer of experiences and knowledge among governments and gender mechanisms, but also foster the process of regional networking at all levels, including active participation of civil society and governments, academics and experts, ensuring the use of local knowledge and capacities. The Regional “Beijing +10” Conference has gathered representatives of the regional institutional gender mechanisms from Bosnia and Herzegovina, Serbia, Montenegro, Albania, Croatia, UN-MIK/Kosovo, Romania and Slovenia, high ranked state officials from BiH, Serbia, AP Vojvodina and Montenegro, parliament representatives from Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montene-gro, civil society representatives from BiH, Serbia, Montenegro and Macedonia, representatives of the UN Gender Group in BiH, international organisations from BiH and from the region, as well as diplomatic and donor community representatives to Bosnia and Herzegovina on the second Conference day.
The total number of participants has been very impressive and included over 160 persons participat-ing in both days of the Conference.One of the immediate Conference outputs was the presentation of the National Action Plans (NAPs), or the plans for their preparation or implementation. In addition to the presentations from BiH, Serbia and Montenegro, the Conference has also provided an insight into other NAPs from the region, namely Croatia and Slovenia, through the documents provided by their respective gov-ernments. Also, an overview of other European NAPs has been shown.
The Basis for Joint Action Plan has been produced, following the conclusions and recommenda-tions of the working groups. That document has been presented by the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina, on behalf of the regional IGMMs, to the governmental representatives and the donor community, gathered on the second day of the Conference. The intention of the Basis is to serve as a common ground and a set of recommendations from this forum to future regional joint action planning and joint implementation.
The Basis for Joint Actions is:
1. In the area of Women, education and new technologies:Identification and creation of the critical mass of experts for gender sensitised knowledge that would form a regional network for gender research and training, as well as implement a regional distance learning postgraduate gender studies programme.
2. In the area of Women and economy:Lobbying for affirmative action in entrepreneurship, such as reduced interest and VAT rates, non-refundable loans and foundation of the local funds and co-operatives for women.
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
42
Poticati žensko regionalno poduzetništvo kroz sajmove za žensko poduzetništvo i os-nivanje Balkanskog ženskog ekonomskog foruma.
3. U oblasti Žene, kultura i mediji:Pokrenuti gender izobrazbu na regionalnoj razini za urednike i novinare, koja bi re-zultirala gender senzibiliziranim jezikom u medijima i istraživanjima programskih sadržaja medija u regiji.Vršiti regionalni pritisak na samoregulatorna tijela i medijske udruge da provode postojeće gender senzibilizirane zakone.
4. U oblasti Žene u politici i donošenju odluka:Pokrenuti osnivanje regionalnog ženskog lobija, koji bi za cilj imao jačanje upravljačkih sposobnosti žena političarki, kao i rješavanje konkretnih pitanja na regionalnoj razini, kao što je trgovina ženama.
5. U oblasti Nasilje nad ženama:Zajedničke regionalne kampanje za participaciju države u financiranju sigurnih kuća za žrtve nasilja i trgovine.Regionalni pristup suzbijanju nasilja i trgovine ženama kroz čvršću prekograničnu policijsku suradnju, usuglašavanje zakona, a posebice sankcija, razmjenu praktičnih iskustava i teorijskih opredjeljenja između institucija u regiji.
6. U oblasti Žene i zdravlje:Zajedničke kampanje regionalnih partnera za borbu protiv HIV-AIDS-a koristeći mjere iz Državnih planova akcijaRegionalna harmonizacija propisa iz oblasti zdravlja sukladno gender kriterijima
7. U oblasti Institucionalnih mehanizama:Utvrđivanje regionalne gender politike.Osnivanje gender mehanizma na regionalnoj razini
Nalazi ove Konferencije uklapaju se u procese integracije u Europsku uniju, sukladno Milenijskim razvojnim ciljevima i Srednjoročnom razvojnom strategijom Bosne i Herce-govine. Stoga držimo važnim i nalazimo potrebnim da Europska unija već u ranijoj fazi počne postavljati uvjete i određene propise i zakone koji su sukladni postojećim državnim mehanizmima.
Mreža koju čine predstavnici gender mehanizama i građanskog društva na svakoj od pro-jektnih lokacija ovim je događajem proširena na cijelu regiju. Ona će predstavljati osnov za buduću provedbu projekta u regiji, obogaćen iskustvom i potporom iz drugih zemalja, njihovih gender mehanizama i organizacija građanskog društva. Njezina vrijednost je, također, i u zajedničkom korištenju informacija i podataka kao i u neposrednoj, jedan na jedan razmjeni znanja.
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
43
Encourage female regional entrepreneurship through female entrepreneurship fairs and founda-tion of the Balkans Women Economic Forum.
3. In the area of Women, culture and media:Start gender education on the regional level for editors and journalists, which would result in a gender sensitive language in the media and in research of the programme contents in the media of the RegionApply regional pressure on self-regulatory bodies and media associations to implement existing gender sensitised laws.
4. In the area of Women in politics and decision making:Initiate the foundation of a regional women lobby group, aiming at strengthening of leadership abilities of female politicians, as well as at dealing with concrete issues on the regional level, such as trafficking.
5. In the area of Violence against women:Joint regional campaigns for State participation in the financing of safe houses for victims of violence and traffickingRegional approach in fighting the violence and trafficking through a stronger cross-border police co-operation, bringing laws into accordance, especially when it comes to sanctions, and exchange of practical experiences and theoretical views between the institutions in the Region.
6. In the area of Women and Health:Joint campaigns of regional partners on combating the HIV/AIDS, by utilising the measures of the National Action Plans.Regional harmonisation of regulations in the area of health in accordance with the gender cri-teria.
7. in the area of Institutional Mechanisms:Establishment of regional gender policy.Foundation of gender mechanisms on the regional level
Findings of this Conference are in accordance with the European Union integration process, Mil-lennium Development Goals and Mid-term Development Strategy for Bosnia and Herzegovina. Hence, we hold it important and find it necessary that the European Union, already in the early stages of the integration, starts to impose certain conditions, regulations and laws, which are in ac-cordance with the existing national mechanisms.
A network composed of gender mechanisms and civil society representatives in each of the project locations has been extended to the whole Region through this event. It will be a basis for future project implementation in the Region, enriched by experiences and support from other countries, their gender mechanisms and civil society organisations. Also, its value is in joint information and data sharing as well as one to one transfer of knowledge.
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
44
2.6 Širi rezultati Konferencije
Predviđeni širi rezultati Konferencije bili su:
Nastavak nadgledanja priprave prijedloga i provedbe zakonâ o ravnopravnosti spolova u regiji, koje je započeto na ovoj Konferenciji. Nakon Konferencije, bit će priređena publikacija u kojoj će biti predstavljen napredak u pripremi i provedbi zakonâ o ravno-pravnosti spolova kao i drugih zakonskih akta koji se tiču gendera. Također, postoji web stranica Gender projekta čija je namjena sakupljanje svih relevantnih regionalnih dokumenata kao i plasiranje informacija o tijeku njegove provedbe. Uspostava zagovaračkih instrumenata i Gender-orijentirana razvojna strategija u regiji, inicirana ovim projektom i podstaknuta organiziranjem ove Konferencije, za što će biti neophodno da svi subjekti uključeni u postizanje jednakosti i ravnopravnosti među spolovima u regiji ulože združene napore, posebice oni koji su izravno izloženi, poput gender mehanizama i organizacija građanskog društva koji se bave cjelokupnom strate-gijom ili njezinim pojedinim aspektima.
Regionalni gender program UNDP-a i UNIFEM-ov Program unaprjeđenja prava žena za demokratsku upravu i mir u Jugoistočnoj Europi nastavit će nadgledanje i podršku ovim širim rezultatima Konferencije.
2.7 Tijek Konferencije i pregled održanih sesija
U okviru jednog i pol radnoga dana, Konferencija je podijeljena na tri dijela:
PRVI DIO – Prva sesija sastojala se od plenuma na kojem su Bosna i Hercegovina, Srbija te Crna Gora prezentirale svoje gender mehanizme te radile na nacrtu Državnog plana akcije kao i predviđenih provedbenih razina. Ove prezentacije čine integralni dio ovoga izviješća (aneks 2).
DRUGI DIO – Druga sesija prvoga dana Konferencije posvećena je radnim skupinama koje su činili predstavnici institucionalnih mehanizama za ugradnju gender koncepta iz reg-ije, kao i organizacija građanskog društva. Jutarnja sesija drugoga dana Konferencije za prezentaciju zaključaka radnih skupina te pripravu Osnova regionalnog zajedničkog pla-na akcije, baziranih na tim zaključcima. Zaključci radnih skupina i Osnovi regionalnog zajedničkog plana akcije integralni su dio ovoga izviješća (aneks 3 i aneks 4).
TREĆI DIO – Druga polovica drugoga dana posvećena je sesiji Poziv donatorima, uključivši ranije pomenute zaključke s prezentacijom Osnova regionalnog zajedničkog plana akcije temeljenih na tim zaključcima.
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
45
2.6 Outcomes of the Conference
The envisaged outcomes of the Conference were:
An on-going monitoring of the situation of the drafting and implementation of the gender laws in the region, which was initiated by this Conference. There will be a publication prepared after the Conference which will include a presentation and progress made in drafting and implementation of the gender laws as well as other gender related legislation. Also, there is a Gender Project web site whose intention is to collect all relevant regional documents and to up date on its implemen-tation.Creation of advocacy instruments and Engendered development strategies in the region, initi-ated by this Project and fostered by organising this Conference, will require joint efforts of all subjects engaged in gender equality and equity achievement in the region, especially those directly exposed, such as gender mechanisms and civil society organisations dealing with overall strategies or its particular aspects.
These outcomes will continue to be monitored and supported through the UNDP Sub-Regional Gender Programme and the UNIFEM Advancing Women’s rights towards Democratic Govern-ance and Peace in Southeastern Europe Programme.
2.7 Course of the Conference and Session Outlines
The Conference was divided into three parts within one and a half working days:
THE FIRST PART – The first session consisted of the plenary session where Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro have presented their gender mechanisms and have drafted the National Action Plan and the foreseen levels of implementation. The presentations are integral part of this report (Annex 2).
THE SECOND PART – The second session of the first day has been dedicated to the working groups made up of the representatives of IGMMs in the Region and the civil society organisations. The second day morning session has served for presentations of the conclusions of the Conference working groups and preparation of the Basis for Regional Joint Action Plan, based on the conclusions. The conclusions of the working groups and the Basis for Regional Joint Action Plan are integral part of this report (Annex 3 & Annex 4).
THE THIRD PART – The second half of the day two has been dedicated to the Call for Donors session, including aforementioned conclusions with the presentation of the Basis for Regional Joint Action Plann, based on those conclusions.
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
46
2.8 Organizacija Konferencije
Službeni domaćini Konferencije bili su Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Her-cegovine Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice BiH i Državni ured UNDP-a u Bosni i Hercegovni.
Konferenciju su organizirali Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine i projektni tim UNDP-ovog Regionalnog gender projekta, uz cjelokupno vođstvo i podršku Upravnog tima Projekta, uključujući predstavnike gender mehanizama iz Bosne i Her-cegovine, Srbije te Crne Gore, kao i izabranih predstavnica za organizaciju Konferencije Agencije za ravnopravnost spolova BiH, Gender centra Federacije BiH i Gender centra Vlade Republike Srpske, te UNDP-ovih ureda u Sarajevu, Beogradu i Podgorici. Organ-izacijski tim Konferencije podržala je stručnjakinja za gender, konzultantica Regionalnog gender projekta.
2.9 Distribucija izviješća i publikacije
Izviješće s ove Konferencije, jednako kao i publikacija te jedan interaktivni kompakt disk bit će široko distribuirani svim učesnicima, kao i vladama, institucijama, organizacijama građanskog društva, akademicima, međunarodnim organizacijama i medijima putem Re-gionalnog programa UNDP BiH-a te UNDP-ovih ureda i partnera u regiji.
2. R
EGIO
NAL
NA
KON
FERE
NCI
JA P
EKIN
G +
10IZ
VUČE
NE
POU
KE I
NAR
EDN
I KO
RACI
47
2.8 Organization of the Conference
The official Hosts of the Conference have been the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina of the MHRR BiH and the UNDP Country Office in Bosnia and Herzegovina.
The Conference has been organised by the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina and the UNDP Sub-regional Gender Project Team, under overall guidance and support of the Project Management Team, including representatives of the gender mechanisms from Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro, as well as nominated persons for the Conference oganisa-tion representing the Agency for Gender Equality of BiH, Gender Centre of FBiH and the Gender Centre of the Government of RS and UNDP offices in Sarajevo, Beograd and Podgorica. The Conference organisation team has been supported by the Sub-regional Gender Project Consultant, a gender expert.
2.9 Dissemination of the Report and publications
The Report from this Conference, as well as publication and an interactive CD are being dissemi-nated widely to all participants, as well as to governments, institutions, civil society organisations, academics, international organisations and the media through the UNDP BiH Sub-regional Pro-gramme and UNDP offices and partners in the region.
2. R
EGIO
NAL
CO
NFE
REN
CE B
EIJI
NG
+10
LESS
ON
S LE
ARN
T AN
D N
EXT
STEP
S
48
ANEKS 1
Osnovi zajedničkog regionalnog plana akcije
Sarajevo, 15. septembra/rujna 2005. godine
Vaše Ekselencije, gospodine Ministre, poštovane dame i gospodo, drage gošće i gosti,
Modeli za regionalnu saradnju, koju smo započeli još 2001. godine, bili su su izuzetno plo-donosni. Ova naša Konferencija, kao i kompletan Regionalni projekat, primjer su i rezultat ove petogodišnje saradnje nacionalnih mehanizama za ugradnju gender koncepta u regiji. Cilj nam je ovu saradnju nastaviti i ojačati i u sljedećih pet godina.
Sada mi je posebno zadovoljstvo da vas upoznam sa radom Regionalne konferencije “Pe-king +10” u okviru koje su učesnice i učesnici tretirali sedam oblasti apostrofiranih u Pekinškoj platformi za akciju. To su:1. Žene i obrazovanje i nove tehnologije2. Žene i ekonomija3. Žene, kultura i mediji4. Žene u politici i donošenju odluka
Prezentirala gospođa Samra Filipović-Hadžiabdić, Direktorica Agencije za ravnopravnost spolova Bosne i HercegovinePresented by Ms. Samra Filipović – Hadžiabdić, Director of the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina
ANEK
SI
49
ANNEX 1
A basis for the regional joint action plans
Sarajevo, 15th September 2005Presented by Ms. Samra Filipović – Hadžiabdić, Director of the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina
Your Excellencies, Minister, ladies and gentlemen, dear guests!
Regional co-operation models we have started in 2001 were extremely fruitful. This Conference, as well as the entire Sub-regional Project, is an example and a result of five years of co-operation between national gender mainstreaming mechanisms in the region. It is our aim to continue and strengthen this co-operation during the upcoming five years.
It is my pleasure to inform you of the work of the Regional Conference “Beijing +10”, within which the participants have addressed seven areas laid out in the Beijing Platform for Action. These are:1. Women, education and new technologies2. Women and economy3. Women, culture and media4. Women in politics and decision making5. Violence against women6. Women and health7. Institutional mechanisms
We have divided findings and recommendations into two parts.
Firstly, we recognise the need for regional cooperation which will be carried out through the prepara-tion of regional gender policy and establishing of a regional gender mechanism. These instruments will provide a continuous exchange of experiences and information, as well as initiate bilateral and multilateral agreements on gender specific issues. Sub-regional Project already possesses elements of a similar type of exchange, such as a list of experts and an overview of the national action plans in the region in accordance with the Beijing Declaration. Co-operation between governmental and civil sector, which is already present in many countries of the Region, is the basis for a participatory approach and creation of a synergy on the regional level. This form of regional mechanisms is justi-fied in the existing mechanisms across the world, such as the Equine for Region of the European Union.
Secondly, we have identified the common obstacles and common needs in specific areas of Beijing Platform for Action which we would like to deal with on the regional level. These are:
ANN
EXES
50
5. Nasilje nad ženama6. Žene i zdravlje7. Institucionalni mehanizmi
Podijelili smo nalaze i preporuke u dva dijela.
Kao prvo, uviđamo potrebu za regionalnom saradnjom koja će se konkretizovati kroz pripremu regionalne gender politike i osnivanja regionalnih gender mehanizama. Ovim instrumentima obezbijedit ćemo kontinuiranu razmjenu iskustava i informacija kao i in-iciranje bilateralnih i multilateralnih sporazuma o gender specifičnim pitanjima. Region-alni projekat već ima elemente slične razmjene, kao što je raster stručnjaka/inja i pregled državnih planova za akciju prema Pekinškoj deklaraciji u regiji. Saradnja između vladinog i civilnog sektora, koja već postoji u mnogim zemljama regije, osnov je participatornog pristupa i stvaranja sinergije na regionalnom nivou. Regionalni mehanizmi u ovom obliku opravdani su i postojećim mehanizmima u svijetu, kao što je npr. Ekvinet za regiju Evrop-ske unije.
Kao drugo, prepoznali smo zajedničke prepreke i zajedničke potrebe u specifičnim oblas-tima Pekinške platforme za akciju, koje želimo regionalno rješavati. To su:
1. U oblasti Žene, obrazovanje i nove tehnologije:Identifikovanje i stvaranje kritične mase stručnjaka i stručnjakinja za gender senzibi-lizirano znanje, koji bi činili regionalnu mrežu za gender istraživanja i obuku, kao i provodili regionalni postdiplomski program učenja na daljinu u oblasti gender studija.
2. U oblasti Žene i ekonomija:Lobirati za afirmativne akcije žena u poduzetništvu, kao što su smanjena stopa PDV-a i kredita, bespovratni krediti i osnivanje Lokalnih fondova i kooperativa za žene.Poticati žensko regionalno poduzetništvo kroz sajmove za žensko poduzetništvo i os-nivanje Balkanskog ženskog ekonomskog foruma.
3. U oblasti Žene, kultura i mediji:Pokrenuti gender edukaciju na regionalnom nivou za urednike/ce i novinare/ke, koja bi rezultirala gender senzibiliziranim jezikom u medijima i istraživanjima programskih sadržaja medija u regiji.Vršiti regionalni pritisak na samoregulatorna tijela i medijska udruženja da provode postojeće gender senzibilizirane zakone.
4. U oblasti Žene u politici i donošenju odluka:Pokrenuti osnivanje regionalnog ženskog lobija, koji bi za cilj imao jačanje upravljačkih sposobnosti žena političarki, kao i rješavanje konkretnih pitanja na regionalnoj razini, kao što je trgovina ženama.
5. U oblasti Nasilje nad ženama:Zajedničke regionalne kampanje za participaciju države u finansiranju sigurnih kuća za žrtve nasilja i trgovine.Regionalni pristup suzbijanju nasilja i trgovine ženama kroz čvršću prekograničnu policijsku saradnju, usaglašavanje zakona, a posebno sankcija, razmjenu praktičnih iskustava i teorijskih opredjeljenja između institucija u regiji.
ANEK
SI
51
1. In the area of Women, education and new technologies:Identification and creation of the critical mass of experts for gender sensitised knowledge that would form a regional network for gender research and training, as well as implement a regional distance learning postgraduate gender studies programme.
2. In the area of Women and economy:Lobbying for affirmative action in entrepreneurship, such as reduced interest and VAT rates, non-refundable loans and foundation of the local funds and co-operatives for women. Encourage female regional entrepreneurship through female entrepreneurship fairs and founda-tion of the Balkans Women Economic Forum.
3. In the area of Women, culture and media:Start gender education on the regional level for editors and journalists, which would result in a gender sensitive language in the media and in research of the programme contents in the media of the RegionApply regional pressure on self-regulatory bodies and media associations to implement existing gender sensitised laws.
4. In the area of Women in politics and decision making:Initiate the foundation of a regional women lobby group, aiming at strengthening of leadership abilities of female politicians, as well as at dealing with concrete issues on the regional level, such as trafficking.
5. In the area of Violence against women:Joint regional campaigns for State participation in the financing of safe houses for victims of violence and traffickingRegional approach in fighting the violence and trafficking through a stronger cross-border police co-operation, bringing laws into accordance, especially when it comes to sanctions, and exchange of practical experiences and theoretical views between the institutions in the Region.
6. In the area of Women and Health:Joint campaigns of regional partners on combating the HIV/AIDS, by utilising the measures of the National Action Plans.Regional harmonisation of regulations in the area of health in accordance with the gender cri-teria.
7. In the area of Institutional Mechanisms:Establishment of regional gender policy.Foundation of gender mechanisms on the regional level
Findings of this Conference are in accordance with the European Union integration process, Mil-lennium Development Goals and Mid-term Development Strategy for Bosnia and Herzegovina. Hence, we hold it important and find it necessary that the European Union, already in the early stages of the integration, starts to impose certain conditions, regulations and laws, which are in ac-cordance with the existing national mechanisms.
I invite you to use gender mechanisms and put the accent on the institutions of the system for current as well as for future Projects.
ANN
EXES
52
6. U oblasti Žene i zdravlje:Zajedničke kampanje regionalnih partnera za borbu protiv HIV-AIDS-a koristeći mjere iz Državnih planova akcijaRegionalna harmonizacija propisa iz oblasti zdravlja u skladu sa gender kriterijima
7. U oblasti Institucionalnih mehanizama:Utvrđivanje regionalne gender politike.Osnivanje gender mehanizma na regionalnom nivou.
Nalazi ove Konferencije se uklapaju u procese integracije u Evropsku uniju, u skladu sa Milenijumskim razvojnim ciljevima i Srednjeročnom razvojnom strategijom BiH. Stoga držimo važnim i nalazimo potrebnim da Evropska unija već u ranijoj fazi počne da postav-lja uslove i određene propise i zakone koji su u skladu sa postojećim državnim mehaniz-mima.
Pozivam vas da koristite gender mehanizme i apostrofirate institucije sistema, kako za postojeće, tako i za buduće projekte.
ANEK
SI
53
ANN
EXES
54
ANEKS 2
Regionalna konferencija “Peking +10” Sarajevo, 14. – 15. septembar/rujan 2005. godine
DNEVNI RED14. septembar/rujanPrvi dan: Državni gender mehanizmi, organizacije građanskog društva, međunarodne or-ganizacije, gosti11:30 – 12:00 Registracija 12:00 – 12:30 Riječi dobrodošlice i otvaranje Konferencije 12:30 – 14:00 Plenarne prezentacije Državnih planova akcije i/ili njihove pripreme i/ili provedbe14:00 – 16:00 Ručak16:00 – 18:00 Radionice za mapiranje situacije i efekata u specifičnim oblastima:1. Žene, obrazovanje i nove tehnologije; 2. Žene i ekonomija; 3. Žene, kultura i mediji; 4. Žene u politici i donošenju odluka; 5. Nasilje nad ženama; 6. Žene i zdravlje; 7. Institucionalni mehanizmi za ravnopravnost spolova. 15. septembar/rujanDrugi dan: državni dužnosnici, predstavnici donatora, predstavnici gender mehanizama, predstavnici građanskog društva, mediji9:00 – 11:00 Sažetak aktivnosti i rezultata prvoga dana – plenarna prezentacija nalaza radnih grupa11:00 – 11:30 Pauza za kavu11:30 – 13:00 Priprema Osnova zajedničkog plana akcije13:30 – 14:00 Konferencija za medije13:00 – 15:00 Ručak15:00 – 17:00 Obraćanje Ministra za ljudska prava i izbjeglice Bosne i HercegovineObraćanje Stalnog predstavnika UNDP-a i predstavnika CIDA-ePregled stanja Državnih planova akcije u regiji – prepreke i mogućnostiPredstavljanje Osnova zajedničkog plana akcijePrezentacija projekata i planova za postizanje ravnopravnosti spolova međunarodne za-jednice16:45 Zatvaranje Konferencije17:00 Koktel
ANEK
SI
55
ANNEX 2
Regional Conference “Beijing +10” Sarajevo, 14 – 15 September 2005
AGENDA14 SeptemberDay one: National Gender Mechanisms, civil society organizations, international organisations, guests11:30 – 12:00 Conference registration 12:00 – 12:30 Welcoming words and opening of the Conference 12:30 – 14:00 Plenary presentations of the National Action Plans and/or its preparation and/or its implementation14:00 – 16:00 Lunch 16:00 – 18:00 Workshop on the mapping out the situation and effects in specific areas:1. Women, education and new technologies; 2. Women and economy; 3. Women, culture and media; 4. Women in politics and decision making; 5. Violence against women; 6. Women and health; 7. Institutional mechanisms for Gender Equality. 15 SeptemberDay two: State Representatives, Donors representatives, gender mechanism representatives, civil society representatives, media9:00 – 11:00 Summary of activities and results of the day one – Plenary presentation of the findings of the working groups11:00 – 11:30 Coffee break11:30 – 13:00 Preparation of the Basis for Joint Action Plan13:30 – 14:00 Press Conference13:00 – 15:00 Lunch15:00 – 17:00 The address of the Minister of Human Rights and Refugees of Bosnia and HerzegovinaThe address of the UNDP Resident Representative and CIDA representative Overview of the status of National Action Plans in the region – obstacles and possibilitiesPresentation of the Basis for Joint Action Plan International community presentation of projects and plans for achievement of gender equality 16:45 Closing of the Conference17:00 Cocktail
ANN
EXES
56
АНЕКС 3
Пленарне презентације Државних планова акције и/или њихове припреме и/или провођења
Савет за равноправност полова Владе Републике Србије
Конституисан 8.10.2004. године.
САСТАВ САВЕТА ЗА РАВНОПРАВНОСТ ПОЛОВА
Савет има 20 чланова (17 жена и 3 мушкарца)На челу Савета је Министар рада, запошљавања и социјалне политике8 чланова је из релевантних министарстава Владе, 1 члан из Републичког завода за статистику10 чланова су из различитих института, са Универзитета и из организација цивилног друштваМеђу члановима Савета су 1 министар, 2 помоћника министра, 1 високи официр полиције, 7 доктора наука (од тога 5 професора универзитета) и 2 магистра наука.
МАНДАТ САВЕТА Савет је стручно и саветодавно тело Владе Републике Србије, које се бави питањима равноправности полова, анализом и процењивањем стања у овој области, као и
ANEK
SI
57
ANNEX 3
Plenary presentations of the National Action Plans and/or their preparation and/or their implementation
Council for Gender Equality of the Government of the Republic of Serbia
Founded on 8th October 2004.
ORGANISATION AND STRUCTURE OF THE COUNCIL FOR GENDER EQUALITY The Agency has 20 members (17 women and 3 men)The Minister of Work, Employment and Social Policy presides over the Council8 members are representatives of relevant government ministries, 1 member comes from the Re-public Agency of Statistics10 members are affiliated with various institutions, including the University as well as civil society organisations The list of members of the Council includes 1 minister, 2 vice-ministers, 1 high police official, 7 academics with a doctor’s degree (of whom 5 university professors) and 2 academics with M.A. degree.
ANN
EXES
Госпођа Драгана Петровић, Потредседница Савета за
равноправност сполова Владе Републике Србије
Ms. D. P. Vice-president of the Gender Equality Council of the
Government of the Republic of Serbia
58
краткорочним и дугорочним мерама за постизање равноправности полова и унапређења положаја женаСавет за равноправност полова први пут је именован у лето 2003. године, али се није конституисао услед политичке кризе и превремених парламентарних избора; у лето 2004. године именован је у садашњем саставу, у коме су промењени чланови из министарстава, док су чланови/чланице из цивилног сектора остали истиНа основу свог досадашњег рада, као и свог плана и програма за 2006. годину, Савет је по први пут добио средства за своје активности из републичког буџета; од око 200 савета који постоје при Влади, Савет за равноправност полова је за сада четврти чије ће се активности финансирати на овај начин
ПРИОРИТЕТИ САВЕТА ЗА 2005. И 2006. ГОДИНУ
Доношење Закона о равноправности полова (које се очекује у јесењем заседању Народне Скупштине)Припремање Националног плана активности, уз пуно учешће цивилног сектора, као и доношење родно-буџетске иницијативеУчешће у припреми одбране постојећег CEDAW извештаја за који је надлежно Министарство за људска и мањинска права СЦГ, као и изградња капацитета за припрему следећих CEDAW извештаја
ЗАКОН О РАВНОПРАВНОСТИ ПОЛОВА
Овај закон широким консензусом предлаже парламентарни Одбор за равноправност полова; то је први пут од 5. октобра 2000.годine да парламентарни одбор предлаже неки законЗакон о равноправности полова ускладиће наш законодавни систем са међународним стандардима; доношење овог Закона један је од услова придруживања Европској УнијиОсим општих одредби, Закон ће регулисати политику једнаких могућности и забрану дискриминације жена, посебно у политичком и јавном животу, запошљавању и радном ангажовању, социјалној и здравственој заштити, породичним односима, образовању и култури, и одредиће обавезе државних органа на свим нивоима у односу на ова питањаСавет је препоручио Влади да подржи усвајање овог Закона, али је процес ипак компликован и оптерећен политичким контекстом, док неке НВО сматрају да Закон нема довољно феминистички приступТакође се очекује усвајање Закона против дискриминације који би регулисао ову област на општем нивоу
РАД НА ПРИПРЕМИ НАЦИОНАЛНОГ ПЛАНА АКЦИЈЕ
Национални план активности разматраће стање у погледу положаја жена у свим релевантним областима као сто су људска права, институционални механизми, доношење одлука, женско здравље, брак и породица, насиље над женама и децом, жене и економија, жене и образовање, жене и медији, те ће одредити приоритете за које ће предложити мере и стратегије за остваривање веће равноправности полова Национални план активности узеће у обзир све стратегије на националном нивоу како би допринео јачању родне перспективе у њима и уклопио их у мере за унапређење положаја жена
ПОСТОЈЕЋИ КОНТЕКСТ
Устав Републике Србије гарантује једнакост мушкараца и жена
ANEK
SI
59
THE MANDATE OF THE COUNCIL
The Council is an expert and consultative body of the Government of Republic of Serbia, ad-dressing the issues of gender equality, analysis and evaluation of situation in this area, as well as short-term and long-term measures aimed at promoting and establishing gender equality and improving the position of womenCouncil for gender equality has been first created in the summer of 2003, but its foundation was delayed due to political crisis and premature parliamentary elections; in the summer of 2004 the Council has been created in its current form, with new members from the ministries and the same members from the civil sector On the basis of its past activities and its plan of activities in 2006, the Council has for the first time been funded through expenses from the federal budget; Council for gender equality will thus be the fourth out of 200 state-level led agencies and councils whose activity has been financed in this way
PRIORITY OBJECTIVES OF THE COUNCIL IN 2005 AND 2006Passing of the Gender Equality Law (expected at the fall session of the National Assembly) Preparation of the National Action Plan with full participation of the civil sector, as well as the formulation of the gendered budget initiative. Participation in preparations for the presentation and support of the existing CEDAW report supervised by the Ministry of Human and Minority Rights of Serbia and Montenegro, and strengthening a capacity for the preparation of the forthcoming CEDAW reports
THE GENDER EQUALITY LAW
This law has been proposed with a wide consensus by the Parliamentary Committee for Gender Equality; it is the first time since October 5th, 2000 that the Parliamentary Committee proposes a lawThe Gender Equality Law will adjust our legislature to international standards; passing of the Law is one of the prerequisites for joining the European Union Besides general regulations, the Law will enforce the equal opportunities policy and halt dis-crimination of women, particularly in the political and public sphere, employment, social and health services, family relations, education and culture, and will define obligations of state bodies and organs on all levels concerning these issues The Council has forwarded its recommendation to the Government to support the passing of the Law, but the process is complicated and politically burdened, while some NGOs maintain that the Law does not adopt a sufficiently feminist approach The passing of the Law against discrimination is expected to further effect regulations in this area on a more general level
PREPARATIONS OF THE NATIONAL ACTION PLAN
The National Action Plan is going to focus on the situation concerning the position of women in all relevant areas such as human rights, institutional mechanisms, decision-making processes, women’s health, marriage and family, violence against women and children, women and econ-omy, women and education, women and the media, and will set priorities along with suggested measures and strategies for ensuring greater gender equality. The National Action Plan will consider all strategies on the national level to contribute to the strengthening of gender perspective within them and adjust them to the measures for promoting the position of women.
CURRENT CONTEXT
The Constitution of the Republic of Serbia guarantees equality of men and women
ANN
EXES
60
Кривични закон санкционише насиље у породици и силовање у браку; трговина људима дефинисана је као организовани криминалПородични закон регулише односе између партнера, штити права детета, уводи специјалне мере против насиља и побољшава процедуре приликом усвојења, као и при разводу бракаЗакон о раду забрањује родну дискриминацију као и сексуално узнемиравање на послуИзборни закон предвиђа систем квота од 30% за мање заступљен пол за парламентарне, покрајинске и локалне изборе
СТАТИСТИКА
8. марта 2005.год. изашла је из штампе публикација Републичког завода за статистику “Жене и мушкарци у Србији”, где су службени статистички подаци по први пут показани према полуУ Србији има 48,6% мушкараца и 51,4% женаУ Народној скупштини Републике Србије мушкарци чине 87,2% а жене 12,8% посланикаУ Влади Републике Србије има 11,8% жена; међу министрима је 4,3% жена, а у осталом саставу Владе има их 32,6%
ДЕЛАТНОСТ САВЕТА
Савет је до сада разматрао поједине законе који стижу за скупштинску процедуру и коментарисао их са становишта равноправности половаСавет је такође разматрао и коментарисао план за праћење и остваривање Миленијумских циљева УН, Стратегије за смањивање сиромаштва, борбу против трговине људима, Акциони план за интеграцију Рома и друге националне пројектеСавет је подржавао различите пројекте који су се бавили оснаживањем жена, а његови чланови учествовали су на бројним конференцијама, трибинама и дебатама које су се тицале равноправности полова и положаја жена
ПАРТНЕРИ У РАДУ САВЕТА
Савет има одличну сарадњу са парламентарним Одбором за равноправност полова, свим механизмима АП Војводине, као и механизмима на локалном нивоу; Савет такође има контакте и сарадњу са цивилним сектором, коју намерава да прошириСавет је имао велики ослонац и подршку за свој рад од агенција и тела УН, а посебно UNDP, Мисије ОЕБС, Пакта за стабилност ЈИ Европе (GTF), а сарађује и са CIDA, Норвешком народном помоћи и осталим међународним организацијама и фондацијама
ANEK
SI
61
The Penal Code sanctions violence within family and marital rape; human trafficking is defined as organised criminal activity The Family Law regulates the relationship between partners, protects the rights of children, in-troduces special measures for prevention of violence and improves and accelerates adoption and divorce procedures The Law on Work prohibits gender discrimination and sexual harassment at work The Election Law envisages the quota system of 30 % for under-represented sex in the parliamen-tary, regional and local elections
STATISTICS
On 8th of March 2005 the publication of the Federal Agency of Statistics was released, titled “Women and men in Serbia ”, with first official gender-disaggregated statistic data Serbian population consists of 48,6% of men and 51,4% of womenIn the National Assembly men are represented with 87,2% and women with 12,8% of the par-liamentariansGovernment of Serbia consists of 11,8% of women; 4,3% of government ministers and 32,6% of other government employees are women
ACTIVITIES OF THE COUNCIL The Council has discussed specific laws to enter the assembly procedure and commented the laws from the gender equality perspective The Council has also discussed and commented on the plan for monitoring and achieving the Millennium Goals of UN, Strategies for Reduction of Poverty, campaigns against human traf-ficking, the Action Plan for Integration of Roma and other national projects The Agency has supported various projects designed to strengthen women, and its members par-ticipated in a number of conferences, seminars and debates concerning gender equality and the position of women
THE COUNCIL’S PARTNERS The Council successfully co-operates with the parliamentary Committee for Gender Equality, all gender mechanisms from AP Vojvodina, as well as with gender mechanisms on the local level; the Agency also contacts and co-operates with the civil sector, planning to further expand this co-operation. The Council has found its great supporters among the UN agencies and bodies, especially UNDP, OSCE mission, Stability Pact for SE Europe, and it also co-operates with CIDA, the Norwegian National Help and other international organisations and foundations
Mechanisms for ensuring gender equality on theTerritory of AP Vojvodina
Regional Secretariat for Work, Employment and Gender Equality has been founded in 2002 under the aegis of the Executive Council of the AP Vojvodina. Its tasks are monitoring and promoting gender equalitySpecial emphasis has been put on promoting the concept of gender equality, economic strengthen-ing of women, combating violence towards women, Women’s education and support to women’s organisations Other institutional gender mechanisms in AP Vojvodina are: the Committee for Gender Equal-ity of the Assembly of AP Vojvodina, the Regional Agency for Gender Equality, the Regional
ANN
EXES
62
Механизми за остваривање равноправности полова натериторији АП Војводине
Покрајински секретаријат за рад, запошљавање и равноправност полова основан је 2002. год. у оквиру Извршног већа АП Војводине, да прати стање и спроводи мере у области равноправност полова Посебна пажња усмерена је на промовисање концепта равноправности полова, економско оснаживање жена, борбу против насиља над женама, образовање жена и подршку женским организацијамаОстали институционални механизми за равноправност полова у Војводини су: Одбор за равноправност полова Скупштине АП Војводине, покрајински Завод за равноправност полова, покрајински омбудсман, и локалне комисије за равноправност половаЗаконски оквир за остваривање равноправности полова у АП Војводини представљају Декларација о равноправности полова и Одлука о равноправности полова
МОГУЋНОСТИ И ПРЕПРЕКЕ ЗА УНАПРЕЂИВАЊЕ РОДНЕ РАВНОПРАВНОСТИ МОГУЋНОСТИ:
Успостављање механизама за родну равноправност на свим нивоимаЕдукација јавног мњења за боље разумевање значаја равноправности половаПромена понашања и ставова у менталитетуШирење круга савезника и изградња капацитетаПовећање видљивости и јачање улоге жена у друштвуОсигурање континуитета рада Савета
ПРЕПРЕКЕ:! Нестабилна политичка ситуација и недостатак политичке воље! Недовољан број жена на местима одлучивања! Скромна средства са којима располаже држава и питање одредјивања приоритета! Ограничене извршне и техничке могућности Савета
ANEK
SI
Госпођа Снежана Лакичевић-Стојачић, Покрајинска секретарка, Секретеријат за рад, запошљавање и равноправност сполова АП ВојводинаMs. Snežana Lakičević-Stojačić, Secretariat for Labour, Employment and Gender Equality of AP of Vojvodina
63
Ombudsperson, and local Commissions for Gender Equality Legal framework for ensuring gender equality in AP Vojvodina consists of the Declaration on Gender Equality and Act on Gender Equality
POSSIBILITIES AND HINDRANCES IN THE PROMOTION OF GENDER EQUALITY POSSIBILITIES:
Establishing gender mechanisms on all levels Education of the public so as to achieve better understanding of the significance of gender equal-ity Change of behaviour patterns, attitudes and ways of thinking Expanding the circle of partners and capacity building Increased visibility of women; strengthening women’s social position Ensuring continued activity of the Council
HINDRANCES:! Instable political situation and lack of the political will ! Insufficient number of women on the decision-making level ! Poor state funding and the issue of priority setting! The Council’s limited executive and technical capacity ! Prevalence of stereotypes in the public! Resistance of the conservatives and the patriarchal mentality ! Neo-liberal concept of equal opportunities that does not recognise the need for specific measures of strengthening women
THE COUNCIL’S PARTICIPATION IN THE UNDP REGIONAL GENDER EQUALITY PROJECT Exchange of experience and common strategy on the regional level Mutual support and increased visibility of women Studies on the position of women in the region National campaign for the promotion of gender equality Dissemination of publications directed towards improving the informing of women about their rights Strengthening of women on the ground through co-operation with local NGOs
BESIDE THE COUNCIL FOR GENDER EQUALITY, THE FOLLOWING NGOS PARTICIPATE IN THIS RE-GIONAL PROJECT:
AŽINVoice that Makes the Difference/Autonomous Women’s Centre, BelgradeFemina Creativa, SuboticaHora, ValjevoCommittee for Women’s Rights Juca, BorPeščanik, KruševacWomen’s Space, NišDamad, Novi Pazar
ANN
EXES
64
! Владавина стереотипа у јавном мњену! Отпори конзервативаца и патријархални менталитет! Неолиберални концепт једнаких могућности, који негира потребу посебних мера за оснаживање жена
УЧЕШЋЕ САВЕТА У РЕГИОНАЛНОМ ПРОЈЕКТУ РОДНЕ РАВНОПРАВНОСТИ UNDPРазмена искустава и заједничка стратегија на регионалном нивоуУзајамна подршка и повећана видљивост женаИстраживање о положају жена у регионуНационална кампања за промоцију равноправности полова Штампање брошура ради бољег информисања жена о њиховим правимаОснаживање жена на терену преко сарадње са локалним НВО
У ОВОМ РЕГИОНАЛНОМ ПРОЈЕКТУ УЗ САВЕТ ЗА РАВНОПРАВНОСТ ПОЛОВА УЧЕСТВУЈУ И НВО:АЖИНГлас разлике/Аутономни женски центар, БеоградFemina Creativa, СуботицаХора, ВаљевоОдбор за права жена Јуца, БорПешчаник, КрушевацЖенски простор, НишДамад, Нови Пазар
ANEK
SI
65
ANN
EXES
66
Канцеларија за равноправност полова владеРепублике Црне Горе
Национални план акције за постизање родне равноправности у Црној Гори
ИНСТИТУЦИОНАЛНИ МЕХАНИЗМИ У ЦРНОЈ ГОРИ
Одбор за равноправност полова у Скупштини Републике Црне ГореКанцеларија за равноправност полова Владе Републике Црне Горе
ФАЗА У КОЈОЈ ЈЕ НПА:Урађен је Нацрт НПА који ће ускоро бити дат на јавну расправуФинансијска подршка: UNDP - канцеларија у Подгорици и UNIFEM
ЕКСПЕРТКИЊЕ: Wenny Kusuma Флора Мацула Марина Благојевић Јасна Бакшић-Муфтић
КРЕИРАЊЕ НПА И ПАРТИЦИПАТИВНИ ПРОЦЕС
Пројекат који је осмислила Канцеларија за равноправност полова Владе РЦГ за шта је добила подршку UNDP и UNIFEM
ANEK
SI
Госпођа Нада Дробњак, Шефица канцеларије за равноправност сполова Владе Црне ГореMs. Nada Drobnjak, Head of Office for Gender Equality of the Governement of Montenegro
67
The office for gender equality of the governmentOf republic of Мontenegro
The national action plan for ensuring Gender Equality in Montenegro
INSTITUTIONAL MECHANISMS IN MONTENEGRO
Committee for Gender Equality in the Assembly of Republic of Montenegro Office for Gender Equality of the Government of Republic of Montenegro
CURRENT PHASE OF THE NAP:The NAP draft has been completed and is soon to be open to public discussion Financial support: UNDP office in Podgorica and UNIFEM
GENDER EXPERTS: Wenny Kusuma Flora Macula Marina Blagojević Jasna Bakšić-Muftić
CREATION OF NAP AND THE PARTICIPATIVE PROCESS The project has been launched by the Office for Gender Equality of the Government of Montene-gro and supported by UNDP and UNIFEM Signing the memorandum of co-operation with 11 NGOs
ANN
EXES
Господин Јусуф Каламперовић, Потрпедсједник владе Црне ГореMr. Jusuf Kalamperović, the Vice President of the Governement of Montenegro
68
Потписан је меморандум о сарадњи са 11 НВОКоришћене су различите технике и методе: фокус групе, радионице, интервјуи, округли столови, анализа стратешких државних докумената, анализа закона и сл.
СТАРТНА ПОЗИЦИЈА, НАЧЕЛА, ИДЕЈЕ, ДЕФИНИСАЊЕ ПРИОРИТЕТА
50,78% популације у Црној Гори су женеОд 75 чланова/ица Скупштине РЦГ 10 је женаУ Влади РЦГ од 16 министа/ки 2 су жене У Црној Гори су 21општина, а на челу ДВИЈЕ општине су женеDe jure – све је у реду, de facto – мушкарци и жене нијесу равноправни
Основна идеја којом је проткан НПА је идеја уравнотеженог и стабилног развоја Црне Горе, уз тежњу да документ буде реалан и примјенљив.
Током рада мијењала се одлука о броју области које НПА треба да обухвати: 12–8–6-7
НАП ЈЕ ИЗДВОЈИО ОБЛАСТИ: образовање здравље насиље над женама економија и одрживи развојполитика и одлучивање медији и култура институционални механизми за креирање и спровођење политике родне равноправности.
НАЦИОНАЛНИ АКЦИОНИ ПЛАН ЈЕ ПОВЕЗАН СА ВЕЋ УСВОЈЕНИМ РАЗВОЈНИМ ДОКУМЕНТИМА, СТРАТЕГИЈАМА, ПОЛИТИКАМА:
Правци развоја Црне Горе као еколошке државе Агенда економских реформи у Црној Гори 2002-2007.Стратешки план реформе образовања Стратегија развоја здравства Црне Горе Стратегија развоја и редукција сиромаштва Национални акциони план за “Декаду укључења Рома”Национални план акције за права дјеце у Црној Гори Национални програм за превенцију насиља Национална стратегија за трајно рјешавање проблема избјеглица и интерно расељених лица у Црној Гори
СТРАТЕШКИ ЦИЉЕВИ:Равноправност жена и мушкараца на свим нивоима образовања.Родна равноправност у приступу и коришћењу квалитетних здравствених услуга.Елиминација свих облика насиља над женама и девојчицама. Равноправни приступ жена и мушкараца и стварање једнаких могућности у коришћењу економских ресурса. Равноправно учешће жена и мушкараца на свим нивоима одлучивања.Постизање родне равноправности у медијима и култури- елиминација предрасуда, стереотипа и мизогиније и афирмација женског стваралиства.Стварање одрживих механизама за постизање родне равноправности.
ANEK
SI
69
Use of different techniques and methods: focus groups, workshops, interviews, round-table dis-cussions, analysis of the strategic state documents, analysis of legislation etc.
STARTING POSITION, PRINCIPLES, IDEAS, DEFINING PRIORITIES
50,78% of the Montenegrin population are women Out of 75 members of the Montenegrin Assembly, only 10 are women In the government of Montenegro 2 out of 16 ministers are women Out of 21 municipalities in Montenegro, only TWO are governed by women De jure – everything is fine, de facto – men and women are not equal
The main idea permeating the NAP is that of balanced and stabile development of Montenegro, with the goal of making this document compatible with reality and applicable.
During the work on the draft, the number of sectors included in the NAP has been reduced: 12–8–6-7
NAP FOCUSES ON THE FOLLOWING SECTORS: education health violence against women economy and developmentpolitics and decision-making media and culture institutional mechanisms for creation and implementation of the gender equality policy
THE NATIONAL ACTION PLAN IS LINKED TO SOME PREVIOUSLY ADOPTED DEVELOPMENTAL DOCU-MENTS, STRATEGIES, POLICIES:
Guidelines of the ecological development of Montenegro The agenda of economic reforms in Montenegro 2002-2007.Strategic plan of the education reform Development strategy for health services in Montenegro Development strategy and reduction of poverty The National Action Plan for “the Decade of Integration of Roma”The National Action Plan for children’s rights in Montenegro National programme for prevention of violence National strategy for permanent solution of the status of refugees and internally displaced persons in Montenegro
STRATEGIC GOALS:Equality of men and women on all levels of education.Equal access and use of quality health services.Eradication of all forms of violence against women and girls. Equal access to and equal opportunities of use of economic resources. Equal participation of women and men on all decision-making levels.Ensuring gender equality in the media and culture – elimination of biased representation, stere-otypes and misogyny as well as the affirmation of women’s creativity.Creation of sustainable mechanisms for ensuring gender equality.
HINDRANCES/PROBLEMS
In the state bodies the awareness of the need of implementing gender-sensitive policy is still insuf-
ANN
EXES
70
ПРЕПРЕКЕ/ПРОБЛЕМИ
У државним органима, још увијек, није у довољној мјери развијена свијест о потреби спровођења родно сензитивних политикаНедостатак обучених лица и експерата/кињаНедостатак средставаМедијска промоцијаПлан заговарања и лобирања за НПА
СЉЕДЕЋА ФАЗА И ОЧЕКИВАЊА
1. Јавна расправа2. Писање текста Приједлога НПА за постизање родне равноправности3. Усвајање НПА4. Реализација
Први НПА за постизање родне равноправности у ЦГ се ради за период од двије године и вјерујемо да ће се његовом реализацијом десити промјене и уочити потреба за креирањем нових НПА.
ANEK
SI
71
ficiently developed The lack of trained personnel/experts The lack of funding Media promotionThe strategy of advocating and lobbying for the NAP is missing
THE NEXT PHASE AND EXPECTATIONS 1. Public discussion2. Formulating the NAP draft for ensuring gender equality 3. Adoption of the NAP4. Realisation
The first NAP for ensuring gender equality in Montenegro will encompass a two-year period and we hope that it is going to effect changes and recognition of the need for creation of new NAPs.
ANN
EXES
72
Босна и ХерцеговинаМеханизми и стандарди за равноправност половаДржавни план акције
Институционални механизми за равноправност полова у БиХ
ИНСТИТУЦИОНАЛНИ МЕХАНИЗМИ ЗА РАВНОПРАВНОСТ ПОЛОВА У БИХ, ФБИХ И РС - идентификовани проблеми -
Недостатак институционалних и правних оквира за равноправност половаНедовољно развијена свијест о гендер питањимаНедовољан број статистичких података разврстаних по полу, као и анализа и истраживањаНедовољна и неадекватна медијска промоцијаНедостатак сарадње између владиног и невладиног сектораНепостојање регионалне и међународне сарадње
ИНСТИТУЦИОНАЛНИ МЕХАНИЗМИ ЗА РАВНОПРАВНОСТ ПОЛОВА У БИХ, ФБИХ И РС - активности и резултати -
Увођење принципа равноправности полова у правне и политичке оквиреПодизање свијести о гендер питањима у дијалогу са различитим циљним групамаРазврставање статистичких података и информација по полу и провођење анализа и истраживањаРад са медијима ради промовисања равноправности половаЈачање капацитета владиних и невладиних структура које се баве равноправношћу половаУспостављање регионалне и међународне сарадње
1.2.3.
4.5.
6.
ANEK
SI
73
Bosnia And HerzegovinaMechanisms and Standards for Gender EqualityThe National Action Plan
Institutional mechanisms for gender equality in BiH
INSTITUTIONAL MECHANISMS FOR GENDER EQUALITY IN BIH, FBIH AND RS - identified problems -
Absence of institutional and legal framework for gender equalityUnderdeveloped awareness of gender issuesInsufficient gender-disaggregated statistic data, as well as insufficient number of analyses and studies Insufficient and inadequate media coverageAbsence of co-operation between the governmental and non-governmental sectorAbsence of regional and international co-operation
INSTITUTIONAL MECHANISMS FOR GENDER EQUALITY IN BIH, FBIH AND RS - activities and results -
Embedding principles of gender equality into legal and political framework
Госпођа Споменка Крунић, директорица Гендер центра
Владе Републике СрпскаMs. Spomenka Krunić, Director of Gender Centre of the Government
of Republika Srpska
1.
ANN
EXES
74
РЕЗУЛТАТ 1: Увођење принципа равноправности полова у правне и политичке оквире
Гендер анализа закона и усклађивање са Законом о равноправности полова у БиХ; Закон о заштити од насиља у породици, иницијатива Гендер центара РС и ФБиХКоординација и учешће у изради Државног плана акције за побољшање положаја жена – према Пекиншкој декларацији и Платформи за акцијуКоординација и учешће у припреми извјештаја о Конвенцији о елиминацији свих облика дискриминације над женама – CEDAW, те праћење стања по овој Конвенцији
Координација и учешће у изради Државног плана акције за побољшање положаја жена – према Пекиншкој декларацији и Платформи за акцију
Методологија1. Припрема2. Израда3. Консултације4. Буџет5. Имплементација
Заступнички дом Парламента ФБиХ
- Комисија за једнакоправност полова
Дом народа Парламента ФБиХ- Комисија за једнакоправност полова
Narodna skupština Republike Srpske- Odbor jednakih mogućnosti
Влада ФБиХВлада РС
Гендер Центар Владе ФБиХГендер Центар Владе РС
Именоване особе за равноправност полова у министарствима Влада ФБиХ и РС (мушкарци и жене)
Кантоналне владе ФБиХ
Кантонални координациони одбори за равноправност полова ФБиХ
Општине/опћине у РС и ФБиХ- Комисије/Одбори за равноправност
полова
Кантоналне скупштине ФБиХ- Комисије за једнакоправност полова
Градске/општинске скупштинске/вијећа РС и ФБиХ
- Одбори/комисије за равноправност полова
ANEK
SI
Парламентарна скупштина БиХ- Комисија за остваривање
равноправности полова
Савјет/Вијеће министара БиХ
Министарство за људска права и избјеглице БиХ
- Агенција за равноправност полова БиХ
Органи законодавне власти Органи извршне власти
75
Raising awareness on gender issues through dialogue with various target groupsPresenting gender-disaggregated statistic data and information and encouraging analyses and studies in the areaWork with the media on promotion of gender equalityStrengthening the capacity of governmental and non-governmental structures focused on gender equalityEstablishment of regional and international co-operation
RESULT 1: Embedding principles of gender equality into legal and political framework Gender analysis of legislation and its harmonization with the Gender Equality Law in BiH; The Law on protection from family violence, initiative of Gender Centres of RS and FBiHCoordination and participation in the drafting of the National Action Plan for the improvement of women’s status in accordance with the Beijing Declaration and Platform of ActionCoordination and participation in preparing report on the Convention on Elimination of all Forms of Discrimination against Women – CEDAW, and the Convention-based monitoring of the situation.
Co-ordination and participation in creation of the National Action Plan for the improvement of the women’s status – according to the Beijing Declaration and Platform of Action
Methodology1. Preparation2. Creation3. Consultations4. Budget5. Implementation
2.3.
4.5.
6.
Cantonal Governments of FBiH
Cantonal Coordination Committees for Gender Equality of FBiH
Municipalities in RS and FBiH- Commissions/Committees for
Gender Equality
Cantonal Assemblies of FBiH- Commissions for Gender Equality
City/municipal/ assemblies/councils of RS and FBiH
- Committees/Commissions for Gender Equality
The Parliamentary Assembly of BiH- Commission for Gender Equality
The Council of Ministers of BiH
Ministry for Human Rights and Refugees of BiH
- Agency for Gender Equality of BiH
Legislative bodies Executive bodies
The Government of FBiHThe Government of RS
The House of Representatives of the Parliament of FBiH
- Commission for Gender Equality
The House of Peoples of the Parliament of FBiH
- Commission for Gender Equality
The National Assembly of RS- Commission for Equal Possibilities
Gender Center of the Government of FBiH
Gender Center of the Government of RS
Focal Points in the government ministries of FBiH and RS
(men and women)
ANN
EXES
76
АНЕКС 4
Закључци радних група
РАДНА ГРУПА 1: Жене, образовање и нове технологије
ФАЦИЛИТАТОРКА: Јасминка Бабић-АвдиспахићЗАПИСНИЧАРКА: Јелена Милиновић
УЧЕСНИЦИ И УЧЕСНИЦЕ:1. Shpresa Rama, Албанија2. Оливера Симић, Србија3. Сабахудин Делић, Црна Гора4. Ана Мудреша, Црна Гора5. Суада Селимовић, БиХ6. Викица Шуњић, БиХ7. Жељана Пјевалица, БиХ8. Зорана Шијачки, Србија (Војводина)9. Зибија Шаренкапић, Србија10. Бергин Куленовић, БиХ
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
77
ANNEX 4
Working groups conclussions
WORKING GROUP 1: Women, education and new technologies
FACILITATOR: Jasminka Babić-AvdispahićNOTE TAKER: Jelena Milinović
PARTICIPANTS:1. Shpresa Rama, Albania2. Olivera Simić, Serbia3. Sabahudin Delić, Montenegro4. Ana Mudreša, Montenegro5. Suada Selimović, BiH6. Vikica Šunjić, BiH7. Željana Pjevalica, BiH8. Zorana Šijački, Serbia (Vojvodina)9. Zibija Šarenkapić, Serbia10. Bergin Kulenović, BiH
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
78
ЦИЉЕВИ РАДИОНИЦЕ:НАПРАВИТИ ДВИЈЕ ВРСТЕ ОСНОВА ЗА РЕГИОНАЛНИ ПЛАН АКЦИЈЕ:1. стратешки, специфични циљ и двије акције у области образовања;2. стратешки циљ и акције за регионалну сарадњу.
ПРЕЗЕНТАЦИЈА ДИЈЕЛА ПЕКИНШКЕ ПЛАТФОРМЕ ЗА АКЦИЈУ У ОБРАЗОВАЊУ:У прилогу Power Point презентација.
ТЕРМИНОЛОГИЈА:Gender mainstreaming (уградња гендер концепта) – читава заједница је усвојила термин који има позитивно значење и који не подразумијева само недискриминацију; пратити ефекте на оба пола.Стратешки циљ као највиши циљ, специфични циљеви као циљеви другог ранга и акције.
Учесници су у дискусији говорили о стратешком циљу и специфичним циљевима својих националних планова, те о акцијама за њихово спровођење.
ЗАКЉУЧЦИ
СТРАТЕШКИ ЦИЉ РЕГИОНАЛНОГ ПЛАНА АКЦИЈЕ У ОБЛАСТИ ОБРАЗОВАЊА: уградња гендер концепта на свим нивоима образовања унутар регијеСПЕЦИФИЧНИ ЦИЉ: стварање критичне масе стручњака и стручњакиња за гендер сензитивно знањеАКЦИЈЕ:1. Регионална мрежа за гендер истраживања и обуку2. Регионални постдипломски програм учења на даљину гендер студија
ПРОБЛЕМИ У ПРОВОЂЕЊУ ДРЖАВНОГ ПЛАНА АКЦИЈЕ:1. БиХПостоји политичка воља, али смо забринути да ће недостајати финансијска средства кад план буде усвојен. Недостатак правне културе.2. СрбијаПолитичка нестабилност; нема политичке воље. 3. Црна ГораЈако спор процес промјене свијести и жена и мушкараца; тешко прилагођавање институција новим друштвеним промјенама.4. АлбанијаНедостатак гендер свијести; отпор промјенама.
ПРИЈЕДЛОГ РАДНЕ ГРУПЕ ЗА РЕГИОНАЛНУ САРАДЊУ
СТРАТЕШКИ ЦИЉ: регионална сарадња ради проведбе националних планова акцијеРАЗМЈЕНА ИНФОРМАЦИЈА:
1. Веб сајтови; свака држава има свој национални план на веб сајту, а оформити и регионални сајт са свим линковима; свака земља да своје резултате представи на Интернету2. Формирање базе података експерата и експерткиња за гендер
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
79
GOALS OF THE WORKSHOP:CREATION OF TWO SETS OF BASICS FOR THE REGIONAL ACTION PLAN:1. strategic, specific goal and two actions in the education area;2. strategic goal and actions for promoting regional co-operation.
PRESENTATION OF THE PART OF THE BEIJING PLATFORM FOR ACTION ON EDUCATION:
Power Point presentation is enclosed.TERMINOLOGY:
Gender mainstreaming – the whole community has adopted this term that has a positive meaning and does not imply only non-discrimination; monitoring effects on both genders.Strategic goal as the highest goal, specific goals as goals of secondary importance and actions
The participants have discussed the strategic and specific goals included in their National Action Plans, and the activities directed towards their implementation.
CONCLUSIONS
STRATEGIC GOAL OF THE REGIONAL ACTION PLAN IN THE EDUCATION AREA: gender mainstreaming on all education levels in the RegionSPECIFIC GOAL: creation of critical mass of experts on gender-sensitised knowledgeACTIONS:1. Regional network for gender research and training 2. Regional distance-learning postgraduate programme in gender studies
OBSTACLES IN THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:1. BiHThere is a political will, but we are concerned with the possible lack of funding after the implementation of the plan. Lack of legalist thinking and culture.2. SerbiaPolitical instability; lack of political will. 3. MontenegroExtremely slow process of sensitisation of both women and men; difficult adjustment to new social devel-opments.4. AlbaniaAbsence of gender awareness; resistance to changes.
SUGGESTIONS OF THE WORKING GROUP FOR REGIONAL CO-OPERATION STRATEGIC GOAL: Regional co-operation on implementation of the National Action Plans INFORMATION EXCHANGE:
1. Web sites; every country has its own National Action Plan published on the web site, and it is nec-essary to create the regional site with links to all other sites; every country is obliged to present its results on the Internet 2. Creation of the gender experts’ data base
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
80
ЈАЧАЊЕ КАПАЦИТЕТА:1. Кориштење постојећих капацитета2. Обучавање будућих капацитета (регионална мрежа за гендер истраживања и обуку, регионални постдипломски програм учења на даљину гендер студија)
РАЗМЈЕНА НАЈБОЉИХ ПРАКСИ:1. Конференције2. Регионални фестивали учења
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
81
CAPACITY BUILDING:1. Usage of the existing capacities 2. Training of the future capacities (regional network for gender research and training, regional distance learning postgraduate programme of gender studies)
BEST PRACTICE TRASFER:1. Conferences2. Regional festivals of learning
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
82
РАДНА ГРУПА 2: Жене и економија
ФАЦИЛИТАТОР: Керим МеђедовићЗАПИСНИЧАРКА: Данијела Ђуровић
ПЛАН РАДА РАДИОНИЦЕ:1. УВОДНА РИЈЕЧ ВОЂЕ РАДНЕ ГРУПЕ
Изводи из Пекинске платформе за акцију: присутна економска рецесија, појава феминизације сиромаштва, терет се пребацује на жене, какво је учешће у економским структурама, како су се ангажовале власти и међународне институције, шта је у платформи речено, како искоријенити сиромаштво, гдје се пребацује терет, праћење развојних политика, ко их прати. У Декларацији се каже: “одлучни смо да промовишемо женску економску независност”; омогућити равноправан приступ ресурсима, жене су слабије плаћене, раде посао ризичан по здравље, жене живе у сеоским неразвијеним заједницама, дају доприносе економији који се не цијене (рад у домаћинтвима, воде бригу о старима, онеспособљенима). Препоруке: обезбиједити успјех Платформе, одговорити на питања да ли смо и колико успјели мобилисати ресурсе, да ли су ојачане институције, колика је посвећеност правима и учешћу жена. СПЕЦИФИЧНИ ЦИЉЕВИ УЧЕСНИЦЕ СУ ИДЕНТИФИКОВАЛЕ ЗАЈЕДНИЧКЕ СПЕЦИФИЧНЕ ЦИЉЕВЕ ЗА БИХ И СРБИЈУ
Потпомагање женског предузетништва (активности на снижењу каматних стопа)Оснивање државних гаранцијских фондова за кооперативе и женско предузетништво (давање неповратних кредита из фондова за приватизацију женама које су дуго радиле у фирмама које су приватизоване)Афирмативне акције за мањинске групе (нпр. жене у предузетништву)Институционална заштита жена приликом запошљавања (70% особа које чекају посао више од 10 година су жене, висок постотак жена које раде у “сивој економији”, лоши услови рада у приватном сектору, у постприватизационом периоду, жене угрожене при губљењу посла, старосна доб код жена негативно утиче приликом тражења новог посла)Борба против корупције и непотизма на свим нивоимаПодршка невладиним организацијама да прерасту у бизнис актере на тржисту јер имају капацитета за то
ЗАКЉУЧЦИ3. ПРОБЛЕМИ У ПРОВОЂЕЊУ ДРЖАВНОГ ПЛАНА АКЦИЈЕ:Закључено је да, с обзиром да Државни план акције у Србији није донијет, а у Босни и Херцеговини није имплементиран, по 3. тачки није могуће извијестити.
а)б)
в)г)
д)е)
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
83
WORKING GROUP 2: Women and economy
FACILITATOR: Kerim MeđedovićNOTE TAKER: Danijela \urović
WORKSHOP ACTIVITY PLAN:1. INTRODUCTORY TALK OF THE WORKING GROUP LEADER
Excerpts from the Beijing Platform of Action: current economic recession, feminisation of poverty, the bur-dening of women, the level of participation in economic structures, the position of the authorities and in-ternational institutions on the matter, the Platform strategies for reduction and eradication of poverty, the shifting of burden, monitoring of development policies, monitoring bodies. The Declaration states that “we are determined to promote economic independence of women”; ensure equal access to the resources, women are underpaid, they do jobs involving health-risks, women live in rural undeveloped communities, their contribution to economic development is not recognised (house chores, care for the elderly and disabled per-sons). Recommendations: to ensure the success of the Platform, to answer if and to what extent we have managed to mobilise all our resources, strengthen the institutions, and what is the level of commitment to women’s rights and participation.
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
84
4. ПРИЈЕДЛОГ РАДНЕ ГРУПЕ ЗА МОГУЋУ РЕГИОНАЛНУ САРАДЊУ:Подржавање женског подузетништваЛобирати за афирмативне акције у циљу подршке женског предузетништва (смањена стопа ПДВ-а, умањена стопа кредита, давање бесповратних кредита, локални фондови за жене)Користити постојеће институционалне механизме на локалном нивоу као канал за трансфер информација о постојећим расположивим средствима/фондовима намијењеним женском предузетништвуЈачање капацитета појединки, невладиних организација, локалних инситуција за писање пројеката, бизнис планова, кроз образовање и менторство
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
85
SPECIFIC GOALS THE PARTICIPANTS HAVE IDENTIFIED THE COMMON SPECIFIC GOALS FOR BIH AND SERBIA
Support for the women entrepreneurship (activities directed towards the sinking of interest rates)Foundation of state trust funds for the cooperatives and women entrepreneurship (securing irretrievable credits from the privatisation funds to long-time women employees in the enterprises that have been privatised)Affirmative actions for minority groups (e.g. women in entrepreneurship)Institutional protection of women in the employment (70% of persons waiting to find a job for more than ten years are women, high percentage of women employed in the “grey economy”, poor working condi-tions in the private sector, women are vulnerable group in the post-privatisation period and likely to lose their jobs, age negatively influences women’s chances when seeking new job) Combat the corruption and nepotism on all levels Support NGOs in over-running into business subjects on the market, because they have the capacity for it
CONCLUSIONS3. DIFFICULTIES IN THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:Since the National Action Plan of Serbia has not been passed yet, and in Bosnia and Herzegovina not implemented, it is not possible to report on item 3.
4. RECOMMENDATION OF THE WORKING GROUP FOR A POSSIBLE REGIONAL CO-OPERATION Promoting female entrepreneurship Lobbying for affirmative action to encourage female entrepreneurship (reduce VAT rate, reduce credit rate, secure the irretrievable credits, local women-targeted funds)Using the existing institutional mechanisms on the local level as a channel for the transfer of information on available resources/funds dedicated to female entrepreneurship Strengthening the capacity of individuals, non-governmental organisations, local institutions for drafting of projects, business plans, trough education and mentoring
a)b)
c)d)
e)f)
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
86
РАДНА ГРУПА 3: Жене, култура и медији
ФАЦИЛИТАТОРКА: Меланија БулатовићЗАПИСНИЧАРКА: Каћа Ђуричковић
ПЛАН РАДА РАДИОНИЦЕ:Циљ и очекивања радионицеПредстављање учесницаПреглед Државних планова акције у регионуДефинисање стратешких циљева у домену медија и културеДефинисање краткорочних/специфичних циљева Основи регионалне сарадњеПроблеми и препреке у имплементацији ДПАПрепоруке радионице
УЧЕСНИЦЕ РАДИОНИЦЕ:1. Меланија Булатовић, фацилитаторка 2. Александар Живановић, ХЦА, Бања Лука 3. Мира Лолић-Мочевић4. Сузана Стамбол
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
87
Working group 3: Women, culture and media
FACILITATOR: Melanija BulatovićNOTE TAKER: Kaća \uričković
WORKSHOP ACTIVITY PLAN:Aims and expectations of the workshop Introduction of participantsReview of the National Action Plans in the region Defining strategic goals in the media and culture sector Defining short-term specific goals Basics of regional co-operation Difficulties and recommendations in the implementation of NAPWorkshop recommendations
WORKSHOP PARTICIPANTS:1. Melanija Bulatović, facilitator2. Aleksandar Živanović, HCA, Banja Luka 3. Mira Lolić-Močević4. Suzana Stambol 5. Andra Christina Croitoui – National Agency for Gender Equality, Romania6. Amra Selesković – Vesta NGO, Vesta Radio7. Desanka Rađević8. Slavica Striković9. Almira Huseinović10. Radmila Žigić, Lara, Bijeljina 1. INTRODUCTORY TALK OF THE WORKSHOP LEADER
Goal of the workshop is evaluation of achieved results in the media and culture sector as one of the goals defined in the Beijing Platform for Action. In 1995, the following strategic goals were defined:Increase participation and access of women to expression and decision-making in the media and by means of the new communication technology and the specific actions Promote balanced and non-stereotypical representation of women in the media with the planned ac-tions
Technological boom that marked the last decades has certainly had consequences on the position of women. There is a problem of under-representation of women in the decision-making processes in the media, despite significant number of female employees in this sector.
1.
2.
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
88
5. Andra Christina Croitoui – Национална агенција за једнакост полова, Румунија6. Амра Селесковић – Веста НГО, Веста радио7. Десанка Рађевић8. Славица Стриковић9. Алмира Хусеиновић10. Радмила Жигић, Лара, Бијељина 1. УВОДНА РИЈЕЧ ВОДИТЕЉИЦЕ РАДНЕ ГРУПЕ
Циљ радионице јесте сагледавање постигнутих резултата у домену медија и културе као једног од циљева постављених у Пекиншкој платформи за акцију. Наиме, 1995. су дефинисани сљедећи стратешки циљеви:Специфичним акцијама и путем нових комуникационих технологија повећати учешће и приступ жена изражавању и одлучивању у медијима Промовисати уравнотежено и нестереотипно приказивање жена у медијима путем акција које треба предузети
Технолошки бум који се протеклих деценија догодио у свијету свакако се у значајној мјери одразио на жене. Постоји проблем недовољне присутности жена на мјестима одлучивања у медијима и поред значајног броја жена запослених у овим институцијама.
Други проблем који је такође веома присутан јесте стереотипна слика жене у којој се представља као сексуални објакат или пак као жртва, што се посебно може видјети у сфери реклама. Стога је неопходно оснаживати жене те унапређивати њихова знања, вјештине и способности.
2. ОБЈАШЊЕЊЕ 1. ЗАДАТКА (преглед постојећих Државних планова акције у погледу одређених подручја)
РУМУНИЈА – Државни план акције ће сљедеће седмице бити дат на јавну расправу; ДПА има 5 циљева и мјере које се требају спровести да би се циљеви постигли. ПРВИ ЦИЉ ЈЕСТЕ УКЛАЊАЊЕ СВИХ ОБЛИКА ДИСКРИМИНАЦИОНОГ ПОНАШАЊА ПРЕМА ЖЕНАМА У МЕДИЈИМА. ПРВА МЈЕРА која се треба предузети јесте “отклањање дискриминаторног језика како у медијима тако и у образовању”. ДРУГА МЈЕРА јесте изучавање како су жене и мушкарци заступљени у медијима.
Спроведено истраживање је показало одређене уобичајене моделе дискриминације који се огледају кроз неколико стереотипа – у рекламама се жене представљају као мајке, домаћице и његоватељице породице. С друге стране, мушкарац је представљен као професионалац без тзв. “voice over”-а. Примјер је реклама за машину за прање посуђа на којој жена која користи машину добија инструкције мушкога гласа како да овај посао обави квалитетно.
ДПА ЈЕ ВРЕМЕНСКИ ОДРЕЂЕН И ОБУХВАТА 2 ГОДИНЕ.Постоје два значајна закона, а то су Закон о порнографији из 2003. године, те Закон о слободи информисања. Они су представљали полазни законски основ у развоју и доношењу ДПА.
1.
2.
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
89
Another problem is a stereotypical image of the woman, usually represented as a sexual object or as a victim, which is particularly obvious in the commercials. Therefore, it is necessary to strengthen women and promote their knowledge, skills and capabilities.
2. EXPLANATION OF TASK 1 (review of the existing National Action Plans in relation to specific areas)
ROMANIA – The National Action Plan will be open to public debate next week; NAP contains five objectives and necessary measures for the achievement of its goals. THE FIRST OBJECTIVE IS ERADICATION OF ALL FORMS OF DISCRIMINATION AGAINST WOMEN IN THE MEDIA. THE FIRST MEASURE to be undertaken is “elimination of the discriminatory language in both the media and education”. THE SECOND OBJECTIVE is monitoring the representation of men and women in the media.
The study has shown certain common models of discrimination reflected in several stere-otypes – in the commercials women are regularly represented as mothers, housewives and family nurses. On the other hand, a man is represented as a professional without the so called “voice over”. An example is a commercial for dish-washers where a woman operating the dish-washer follows the instructions of a male voice-over.
NAP IS TEMPORALLY DETERMINED AND ENCOMPASSES A TWO-YEAR PERIOD.There are two significant laws – the Law on Pornography from 2003 and the Law on Free Information. These laws have represented the initial legal foundation for the passing and development of the NAP.
MONTENEGRO – Draft of the NAP is under way and the first draft should be adopted in November. Non-governmental and governmental organisation have established close co-operation in creation of this document.The NAP of Montenegro is time-framed and concretised with clearly set responsibilities and obligations of the institutions. Therefore a real base has been created for its monitoring and evaluation.
BOSNIA HERCEGOVINAConditions are met for the analysis of the representation of women in the media. The gender equality princi-ple has been included in the communication codes in this phase. 2000 saw the beginning of education activi-ties in this area, achieving first visible results concerning the knowledge and understanding of the concept of women’s rights. Women’s NGOs significantly contributed to awareness-raising among the population, that are, the media consumers. The unsatisfactory awareness of this issue remains the main problem.
Regardless of women’s participation in the media activities, the media policy is visibly stereotypical. There-fore, introduction of gender equality in education represents one of the foremost strategic goals. Generations of students have not had a chance to familiarise themselves with feminist principles or with basic knowledge on gender issues during their education.
Insufficient co-operation and presence of NGOs in resolve of the problems has been noted.
NAP is to a large extent outmoded and anachronistic. Suggestions concerning the media sector should be revised, while the majority of agents, that is, leaders of the NAP project have not been informed on its
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
90
ЦРНА ГОРА – у току је израда ДПА, који је у форми првог нацрта, а према очекивањима би требао бити усвојен у новембру 2005. Невладине и владине организације су успоставиле уску сарадњу при изради овог документа.Црногорски ДПА је временски уоквирен и конкретизован са јасним одговорностима и обавезама институција. Стога је створена реална основа и за мониторинг и евалуацију резултата истог.
БOСНА и ХЕРЦЕГОВИНАСтворени су услови за анализу проблематике жена у медијима. У комуникационим кодексима се у овој фази дефинише принцип равноправности полова. 2000. су отпочете едукативне активности и први видљиви резултати у знању и разумијевању концепта женских људских права су постигнути. Женске НВО су имале значајан допринос у освјешћивању популације тј. конзумената медија као извора информација. Свијест о проблему и даље остаје примарни проблем.
Без обзира колико су жене постале активне у медијима, евидентно је да уређивачка политика остаје стереотипна. Увођење родне равноправности у образовању представља један од стратешких циљева. Наиме, генерације студената у току вишегодишњег школовања немају прилику да се упознају са феминистичким принципима као ни о основној родној едукацији.
Забиљежена је недовољна кооперативност и присутност НВО-а у домену рјешавања акутних проблема.
ДПА је у доброј мјери превазиђен и ван-временски. Приједлог у вези медија би се требао ревидирати, а већина актера тј. носилаца посла на реализацији ДПА се није имала прилике информисати о садржају. У пракси су евидентни помаци, но то се не може препознати у документу ДПА. Потребно је сагледати и суптилне облике дискриминације који се огледају кроз стереотипна очекивања публике на која одговарају уређивачи медија.
РУМУНИЈАЗначајно је утврдити која је то процедура за доношење и усвајање ДПА. Наиме. овај процес треба да обезбиједи да се до тренутка усвајања оваквих докумената, постоји општа информисаност не само носилаца и заинтересованих страна већ и грађанства.
А. СТРАТЕШКИ ЦИЉЕВИ
1. БИХ- Активно укључивање медија у све облике борбе против дискриминације над женама - Подстицање жена на коришћење медија - Образовање жена у медијским кућама - Образовање жена у јавној управи- Подстицање НВО-а и медија на блиску сарадњу и провођење ДПА
2. ЦРНА ГОРА
Постизање родне равноправности у медијима и култури – елиминација предрасуда, стереотипа, мизогиније и афирмација женског стваралаштва
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
91
contents. Notable development in practice cannot be recognised in the NAP document. It is necessary to emphasise the subtle forms of discrimination reflected in stereotypical expectations of the public for which media directors are responsible.
ROMANIAIt is necessary to define the procedure for passing and adoption of the NAP. This process should ensure that, prior to the adoption of this document, stakeholders, other interested parties and the public are informed about it.
A. STRATEGIC GOALS
1. BIHActive involvement of the media in combating discrimination against women in all of its forms Encouraging women to use the media Education of women in the media institutions Education of women in public managementEncouraging close co-operation between NGOs and the media, and the NAP implementation
2. MONTENEGRO
Achieving gender equality in the media and culture – eradication of prejudices, stereotypes and misogyny as well as the affirmation of women’s creativity
B. SPECIFIC GOALS
1. BIHDefining gender perspective as an important dimension in the treatment of any issue. Instead of readi-ness to adopt gender perspective there is often hostility towards this approach, which explains why the media or the journalists are disinclined towards these forms of education. (Explanation: gender-specific programmes in the media dedicated exclusively to one gender frequently provoke negative response and antagonism of the other gender. Therefore it is desirable to educate journalists how to integrate gender issues in all parts of the programme in a way that would ensure equal participation of both genders, without emphasising specific needs of either of the two.)Women politicians should address the use of gender-sensitive language and the formulation of new regulations.The Regulatory Agency of Communications and the Press Council should be encouraged to introduce into the existing codes the guidelines explicitly referring to gender and should be stimulated to a more efficient monitoring and sanctioning of the media which do not respect the guidelines and persist in up-holding the gender stereotypes.
2. MONTENEGROEducation for media employees and directors Monitoring and analysis of news and advertisement programmesRecommendations for ethic codes targeted at professional associations concerning misogynist and stere-otypical representation of women in the media Introduction of educatory programmes on gender issues into the media programmes
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
92
Б. СПЕЦИФИЧНИ ЦИЉЕВИ
1. БИХИзградити гендер перспективу као важан приступ у изради било које тематике. За гендер приступ не постоји расположење већ се стварају антагонизми, те су стога медији/новинари нерасположени за ове видове едукације. (Појашњење: Гендер специфични програми у медијима, који су посвећени искључиво једном полу, неријетко изазивају негативне реакције и антагонизам другог пола. Стога је пожељно едуковати медије/новинаре/ке на који начин могу интегрисати гендер у све дијелове програма/новинског садржаја на начин да обезбиједе равноправно судјеловање полова, не истичући при томе посебне потребе нити једног пола понаособ.)Политичарке требају покренути питање употребе родно сензибилизираног језика и израде новог правилника.Подстакнути Регулаторну агенцију за комуникације, односно Вијеће за штампу, на увођење смјерница у постојеће кодексе који се експлицитно односе на гендер те на ефикаснији мониторинг и санкционисање медија који се о њега оглушују и подстичу родне стереотипе.
2. ЦРНА ГОРАЕдукација за запослене у медијима и уредникеПраћење и анализа програма и јавног оглашавањаПрепоруке за етичке кодексе упућене професионалним удружењима у вези мизогене и стереотипне презентације жена у медијимаУношење родно едукативних садржаја у медијске програме
ЗАКЉУЧЦИ
3. ПРОБЛЕМИ У ПРОВОЂЕЊУ ДРЖАВНОГ ПЛАНА АКЦИЈЕ:
1. БИХПостоји недовољна обавијештеност свих интересних група о садржају ДПА, као и неразумијевање властите улоге у провођењу одредница ДПА те обавези да се исти реализује (недостатак оперативног дијела плана).Жене су недовољно освијешћене о проблему (како конзументкиње информације, тако и новинарке).Непрофесионалан је однос новинара према теми гендера (не придаје се довољан значај едукацији у овом смислу; постоји зависност медија од уређивачког геднер сензибилитета).Постоји опасност да институционални механизми постану сами себи сврха (због недовољно разрађених механизама за мониторинг, процјену и евентуално санкционисање медија који не спроводе Закон о равноправности полова те се оглушују о кодекс). Недовољно је солидарности међу женама. 2. ЦРНА ГОРАРеализација ДПА ће отпочети тек на јесен/зиму 2005. године.
4. ПРИЈЕДЛОГ РАДНЕ ГРУПЕ ЗА МОГУЋУ РЕГИОНАЛНУ САРАДЊУВећ постојеће државне акционе планове треба на партиципативним основама допунити
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
93
CONCLUSIONS
3. PROBLEMS IN THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:
1. BIHThere is a lack of information in all interest groups about the NAP content, as well as the inability to recognise their own role in the implementation of the NAP guidelines and in the fulfilling of obligations concerning its realisation (absence of the operation plan). Women are insufficiently sensitised for the issue (both information consumers and women journalists). Treatment of gender issues by journalists is unprofessional (underestimation of education in this area and the dependence of media policy on gender sensibility on the decision-making levels). There is a danger that institutional mechanisms might exist for their own sake (due to insufficiently devel-oped mechanisms of monitoring, evaluation and possible sanctioning of the media that refuse to implement the Law on Gender Equality and violate the press code). There is insufficient solidarity among women.
2. MONTENEGRORealisation of the NAP is due to begin in the autumn/winter of 2005.
4. RECOMMENDATION OF THE WORKING GROUP CONCERNING POSSIBLE REGIONAL CO-OPERATION
The existing National Action Plans should be expanded on participatory principles, including positive experiences and lessons learnt Exchange experience in the region on gender issues and the media and define models of future co-opera-tion Start gendered education programmes on the regional level for editors and journalistsAnalysis of programme content (such as soap-operas) with the goal of recognising new forms of encour-agement and promotion of gender equality acceptable for the recipients Exert influence on regulatory bodies and media associations to implement the existing laws and initiate the creation of mechanisms for efficient monitoring and evaluation of media programmes in relation to gender issues
Implementing the recommendations concerning regional co-operation might help solve the problems and overcome previously defined hindrances in the implementation of the National Action Plans. AN
NEX
ES -
WO
RKIN
G G
ROU
PS C
ON
CLU
SSIO
NS
94
те уважити (дефинисати) добра искуства као и научене лекције како би се постојећи унаприједилиРазмијенити искуства стечена у раду у региону о теми гендер и медији, и пронаћи моделе будуће сарадњеПокренути родне едукације на регионалном нивоу за уреднике и новинареАнализа програмских садржаја (попут сапуница) у циљу препознавања нових облика пропаганде и промоције родне равноправности, прихватљивих реципијентимаУтицати на регулаторна тијела и медијска удружења да спроводе постојеће законе те да иницирају стварање механизама за ефикасан мониторинг и процјену рада медија на плану родне равноправности
Кроз реализацију приједлога за регионалну сарадњу утицаће се на превазилажење проблема и већ дефинисаних препрека у провођењу државних планова.
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
95
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
96
РАДНА ГРУПА 4: Жене у политици и доношењу одлука
ФАЦИЛИТАТОРКА: Зорица МршевићЗАПИСНИЧАРКА: Сенада Кахриман
УЧЕСНИЦЕ БИХ: 1. Бесима Борић, ГТФ, посланица у Скупштини Сарајевског Кантона2. Ане Јакшић, замјеница Директорице ГЦ ФБиХ3. Алма Бандић-Дрндо, Посланица у ФПБиХ, Представнички дом, Комисија за једнаке могућности полова4. Душанка Мајкић, посланица у ПС БиХ5. Лидија Живановић, ХЦА, Бања Лука6. Мара Радовановић, Лара, Бијељина7. Мемнуна Звиздић, Жене женама, СарајевоСРБИЈА: 1. Лејла Руждић, Парламент Србије, Предсједница Одбора за РП 2. Љиљана Јанеш, Подпредсједница Одбора за женска људска права, БорЦРНА ГОРА: 1. Драгица Перовић-Парламент Црне ГореХРВАТСКА: 1. Хелена Штимац-Радин, Предсједница Канцеларије за РСМАКЕДОНИЈА: 1. Савка Тодоровска-Македонија, СОЗМ
МЕЂУНАРОДНЕ ОРГАНИЗАЦИЈЕ:1. Marce Castel, ОЕБС БиХ, Савјетница за изборе2. Borijana Jonsson, Kvina till Kvina, Хрватска3. Милица Панић, Норвешка народна помоћ ЈИЕ, WCDI
ПОМЕНУТО У УВОДУ КАО МОГУЋА ПИТАЊА ОД ЗНАЧАЈА УНУТАР ОВЕ ОБЛАСТИ:1. Механизми2. Однос са НГО 3. Повећање броја жена4. Женска питања5. Здравље, образовање, насиље, запосленост, сиромаштво6. Жене у професијама7. Политичке партије
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
97
WORKING GROUP 4: Women in politics and decision-making
FACILITATOR: Zorica MrševićNOTE TAKER: Senada Kahriman
PARTICIPANTS BIH: 1. Besima Borić, GTF, the representative in the Sarajevo Canton Assembly 2. Ane Jakšić, the deputy director of GC FBiH3. Alma Bandić-Drndo, the representative in the FPBiH, House of Representatives, Commission for gender equality4. Dušanka Majkić, the representative in the PA of BiH5. Lidija Živanović, HCA, Banja Luka6. Mara Radovanović, Lara, Bijeljina7. Memnuna Zvizdić, Women for women, SarajevoSERBIA:1. Lejla Ruždić, the Parliament of Serbia, the president of the Committee for GE 2. Ljiljana Janeš, the vice-president of the Committee for women’s rights, Bor
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
98
СЛОБОДНА ДИСКУСИЈА:1. Алма – Наглашава питање стварног мандата Комисије (женска в.с оба спола) интерпретирано од мушких чланова.2. Душанка – Сматра да је радионица неекспедитивна, није добро замишљена; моли да се не воде дискусије; значајно је питање избора 2006, те измјене изборног закона. Очекује од ове сесије разговор о промјени Закона о политичким партијама, нпр. финансијска казна за политичке партије које нису гендер сензибилисане. “Чекати да дође до промјене свијести је јако дуг период.”3. Ане – У Државном плану акције, стварање једнаких могућноси и за жене и за мушкарце при доношењу одлука је стратешки циљ, а жеље и очекивања да једна трећина буде у тијелима које доносе одлуке. 4. Љиљана – Све док младе жене саме не покрену иницијативе неће бити промјена. У образовни систем под “обавезно” увести учење у људским правима, а у оквиру тога о женским људским правима. Потребно је обавезати политичке партије да најмање 30% жена буде у унутрашњим тијелима одлучивања; поједине су ту само формално.5. Бесима – 1) Једнакоправност се негира ако се промовишу само женска права, јер би то могло да доведе до етикетирања; 2) ситуација у вези са механизмима у регији се полагано почиње изједначавати, такође је иста ситуација и са Законом; 3) при доношењу ДПА, огромна је улога жена у политичким структурама, без обзира на ниво; 4) не прихвата да смо изашли из периода сиромаштва и ушли у фазу развоја. 6. Лидија – “Да ли ћемо се заглавити у форми и механизмима или ћемо се бавити суштином? Нас догађаји претичу.” Питање је колико жене из политичких партија сарађују, како доћи до информација правовремено, јер је интерес заједнички. Желимо имати жене у политичком и јавном животу. Знамо који је пут доношења Закона, али морамо знати прави моменат, али добијати информације испод руке није начин. Суштинско питање је да се обје стране помогну - информисање и сарадња.7. Лејла – “Ја као високо позиционирана политичарка не доносим одлуке, а у партији сам потпредсједница. Врло мало жена утиче на доношење одлука, и то само кроз велику борбу.”8. Милица – “У интересу нам је имати политичку партију која има унутарстраначку демократију, тј. да се унутрашње процедуре и механизми поштују. Свим женама је интерес да појачају те механизме. Жене које сам сретала нису биле упознате ни са својим статутом ни програмом, нити како радити на демократизацији странке. Што се тиче уласка жена у политику, нешто се постигло, али резултат је мање-више формалан, а суштинске промјене се нису догодиле. Одговорност је на свима нама, механизми постоје, али нису од суштинске помоћи. Да ли је циљ улазак жена у политику (пер се) или гдје су опште вриједности? Да ли само политичарке које се баве ‘меким темама’ или свим?”9. Мара – Не познаје нити једну жену која доноси одлуке у политичком животу. НВО су помогле у БиХ, (30%) квотом и избором, од изабраних политичарки очекује да буду десна рука НВО-а, јер се оне не могу борити унутар политичких партија за статус политичарки.10. Хелена – Ситуација је отприлике иста, у Хрватској има жена које заиста воде странку, али та чињеница не доводи до промјене изнутра када је у питању однос полова. Закон о изборима и Закон о политичким странкама морају имати принцип о једнакој заступљености на листама. Није било разлике, нити након њене писмене интервенције да се поштују чланови Закона који се на то односе. Нема разлике међу лијевим/десним, онима које воде жене или мушкарци. Тражили су увођење квота, не мање од 40%, те изузетно високе казне за непоштивање, те статистику политичке партиципације. Показало се да су жене
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
99
MONTENEGRO: 1. Dragica Perović-the Parliament of MontenegroCROATIA: 1. Helena Štimac-Radin, the head of the Office for GEMACEDONIA: 1. Savka Todorovska-Macedonia, SOZMINTERNATIONAL ORGANISATIONS:1. Marce Castel, OSCE BiH, Elections advisor2. Borijana Jonsson, Kvina till Kvina, Croatia3. Milica Panić, Norwegian People’s Help SEE, WCDI
INCLUDED IN THE INTRODUCTION AS POSSIBLE ISSUES OF RELEVANCE IN THIS AREA:1. Mechanisms 2. Relations with NGOs 3. Increase in the number of women4. Women’s issues5. Health, education, violence, employment, poverty6. Women professionals7. Political parties
OPEN DISCUSSION:1. Alma – She emphasises the issue of the real mandate of the Commission (is it women’s or representing both sexes) interpretation by the male members.2. Dušanka – States that the workshop is inefficient, and not well planned; begs for abstaining from discus-sion; significant issue is that of elections 2006, and the alteration of the Election Law. She expects from this session to discuss the changes in the Law on political parties, e.g. fines for political parties which do not adopt gender-sensitised perspective. “Waiting for the public awareness to change might last very long.”3. Ane – In the National Action Plan, the strategic goal is ensuring equal opportunities for women and men in the decision-making, while the wishes and expectations are that one-third of women would be present in the decision-making bodies. 4. Ljiljana – No changes can be effected unless young women do not start the initiative. The education system should include the teaching about human rights as obligatory subject, which in turn would include the teaching about women’s rights. Political parties should be obliged to ensure the minimal women’s participation of at least 30 % in the decision-making bodies; some of the women in these bodies are only formally present. 5. Besima – 1) Equality is rejected if only women’s rights are emphasized, that might lead to labelling; 2) gender mechanisms in the region are gradually brought up to a standard and are being harmonised, the same goes for legislation; 3) In passing of the NAPs the role of women in political structures is crucial, and that regardless of the level; 4) she does not accept the view that we have left behind the period of poverty and entered the phase of development. 6. Lidija – “Are we going to get stuck in the form and mechanisms or we are going to focus on the essentials, since the events gain upon us?” The question is what the extent of co-operation among women from the political parties is and how to obtain information on time, because we share the common interest. We want to have women representatives in the political and public sphere. We know the procedure for passing the Law, but we have to be able to recognise the right moment, while obtaining information unofficially is not the way. The essential issue is co-operation of the two sides – the system of informing and co-operation.7. Lejla – “I, as a high ranked politician, do not make decisions, although I am a vice-president of the party.
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
100
гласале против таквих приједлога. Горе поменуто се реферира и овдје, нпр. жене из опозиције гласају против или су суздржане. Веза са ДПА: у Хрватској доносе трећи ДПА. Први је донесен 1997. Политика за промоцију равноправности полова (2006. - 2011.) У ДПА који је вриједио до 2005. писало да најмање 30% жена буде изабрано. Предложиће нови концепт, јер не жели да се ствари не реализују. Све су политичке странке против квота, поготово када се ради о локалним изборима. Зато јер се боје, свима је приоритет да предају листе, боје се нпр. у малим општинама јер у чланству немају нити једну жену. У хрватском Закону о политичким странкама постоје посебне мјере у складу са CEDAW, по којем странке добивају дупло више новца за подстицај. Но, нпр. у Француској није било ефеката, то дакле није није мјерило. У Сабору је 22% жена, у Влади 35%, локално нешто слабије, просјек је 11% (области и градови, но велика је разлика међу областима).11. Савка – 1999. само су 4 жене изабране, данас их је 23% у Парламенту, те исто толико и локално. То није случајно јер се ради 15 година, и то корак по корак. Платформу је одмах превео грађански сектор, но ништа се није догодило. 1998. и Македонска влада је то направила. “За мене је успјех ако сви, Влада, НГО, медији, имају исти циљ, а главни циљ је више изабраних жена, За мене је ваш проблем, проблем свуда, али је проблем несензибилисаност сполова, јер истовремено пролазе сви возови. Ми немамо времена ићи мало лијево, мало десно, вући вагон на различите колосјеке. Родни принцип мора бити присутан свуда, и са младим и са старијим женама, такође и мушкарцима, морају сви схватити да нисмо исти и да нам старт није једнак. Само морамо изабрати модел којим ћемо прићи, радити са свима, старијим и млађим политичаркама, партнерима мушкарцима, локалном администрацијом, а посебно са изабраним женама. Мушкарци се осјећају угрожени, створиће нову стратегију, нпр. у Македонији да се легализује проституција. Задатак грађанског сектора је да одмах женама политичаркама буде при руци, обезбиједи документе, подршку, итд. Морамо подржати жене политичарке, изабране жене које ће повући друге. Морамо имати законе који се морају поштовати, антидискриминацијске законе, имати казне за политичке партије. Да нема подјеле на политичке и неполитичке жене.”12. Нуна – “Радионица ми је показала ситуацију жене политичарке која је комплексна. Женски проблем је да се научимо јасно и кратко говорити, то је начин на који се укључујемо. Однос жена, тј. како ми једна другој правимо препреке због својих очекивања. Како ми све разумијемо једна другу различито, нисмо никада, свих ових година размишљале о дефиницији која ће све нас повезати у разумијевању. Није активизам ни политичарка настала ’95, ми се понашамо као да од тада постојимо, бациле смо то, и заборавиле. Политички живот мора имати континуитет и наслијеђе. Имамо наслијеђе простора на којем смо одрасле да стално нешто превире, ја бих нас вратила да ми знамо, да смо биле лидерице у синдикатима, општинским вијећима. Зашто су се сада наше позиције помјериле? Зашто је тешко бити лидерица у НВО, у поличкој партији? Умови и разумијевање се нису промијенили, усвојили смо концепте али они нису постали дио наших живота. На начин да подржавамо једна другу отварамо пут блискости која је много важнија од солидарности. Важно је критиковати, али и подржавати једна другу. Родна равноправност је женско питање, то смо ми направиле, заборавиле смо како се намичу приоритети.”13. Зорица – “Двије-три хиљаде година дискриминације жена је иза нас, очекивања да се у пар година ситуација промијени су нереална. Зато не смијемо одмах окривљавати политичарке да ‘ништа нису урадиле’, да ‘само чувају своје позиције’ и сл, у ситуацији када се објективно и није могло у кратком временском року нешто суштиски промијенити. Разочарање у политичарке такве неоправдане врсте њих чини мање ефикасним и удаљава их у крајњој линији од женског покрета и жена.”
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
101
Few women have influence on decision-making, and when they do, it is achieved through bitter fight.”8. Milica – “It is in our interest to form a political party founded on democratic principles where internal procedures and mechanisms are respected. It is in the interest of all women to make efforts to strengthen these mechanisms. Women I met did not even know their statute or programme, let alone the ways of democratis-ing the party. As for the women’s participation in politics, a few things did change, but the overall result is more or less formal, while the essential changes have not been effected. We all are responsible for that, mechanisms are secured, but they are not crucial. Is our goal merely the participation of women in politics (per se) and what about universal values? Are women politicians to deal only with ‘soft issues’ or with all other issues as well?”9. Mara – Does not personally know a single woman making decisions in the political sphere. NGOs helped in BiH through quotas (30%) and election and she expects from the elected women politicians to be the NGOs’ right hand, because they cannot fight for the position of women politicians within the parties. 10. Helena – Situation is largely the same, in Croatia there are women who truly preside over their political party, but this does not effect any internal changes concerning gender issues and relations. The Election Law and the Law on Political Parties have to contain the same principles ensuring equal representation on the lists. Nothing changed even after launching a written complaint demanding that articles of the Law referring to these issues be observed. There is no difference between the left-wing and right-wing parties, nor between parties led by either women or men. Demands have been expressed for the introduction of quotas not less than 40%, as well as extremely severe fines for violation of laws and the gender-disaggregated statistic data on political participation. It turned out that women voted against such proposals. The above-mentioned problems are also reported here, e.g. women from the opposition either vote against or are sustained. Con-nection with the NAP: in Croatia the third NAP is going to be passed. The first was passed in 1997. Policy of promoting gender equality (2006-2011) embedded in the NAP that is valid until 2005 ensured that at least 30% of women are elected. A new concept is suggested, to ensure implementation. All political parties oppose quotas, especially on the level of local elections. They fear because in the small municipalities they do not have any women members. The Croatian Law on Political Parties includes special measures in accordance with CEDAW, ensuring that political parties receive twice as much money for stimulating equality. However, similar measures in France had no effect, so this cannot be taken as a criterion. Women are represented in the Croatian Parliament with 22%, in the Government with 35%, and the representa-tion in the local bodies is somewhat lower, average representation is 11% (counties and cities, but there are significant differences among counties).11. Savka – In 1999, only 4 women were elected, today they are represented with 23% in Parliament, and almost the same percentage applies to local bodies. This is not an accident but the result of a 15-year long ef-fort where the goals were achieved step by step. The platform was immediately translated into the civil sector, but without any results. The Macedonian government did the same in 1998. “I regard it a success if all, the Government, NGOs, and the media share the same goal, and the same goal is to have more elected women. The problem is everywhere the same and it is connected with the absence of gender-sensitised awareness among population, and the time is running out. We do not have time to pull a bit to the left or to the right and to approach this problem from different perspectives. Gender principle must be everywhere the same, for both elderly and young women, and for men. Everyone has to understand that we are not the same and that we start from slightly different positions. We only have to select the model that we are going to follow, and to work with everyone, from older and younger women politicians over men and local administration to the elected women. Men feel endangered and therefore they might define a new strategy, e.g. for the legalisation of prostitution in Macedonia. The task of the civil sector is to assist female politicians, to provide the docu-ments, support etc. We must support women in politics, the elected women who are going to pull others after them. We have to have laws and to ensure these laws are observed, the anti-discrimination law, and fines for political parties. We should understand there is no distinction between political and non-political women.”12. Nuna – “The workshop showed me how complex the situation of women politicians is. Women’s problem is to learn to speak clearly and concisely, that is the way to ensure our participation. Another issue is
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
102
14. Драгица, Црна Гора – “Све што је овдје изложено, могла бих и ја рећи да углавном важи и за Црну Гору.” Као политичарка, први пут учествује на оваквом скупу, иако је била и у локалној извршној власти. Сада је у републичкој законодавној власти и изнијела је искуство да, као чланица ДСС, значи као опозиционарка, има прилично лошу сарадњу са женским НВО. Лоша сарадња је углавном лоша - као страначка, јер у ЦГ слови да су актуелне НВО више наклоњене сарадњи са представницама владајућих структура, практично се опозиционарке сналазе саме. То се посебно види рецимо у Парламенту гдје парламентарке из владајућих партија располажу литературом и свјежим информацијама – што апсолутно утиче на неки начин да је присутна и одређена нота чак и злурадости. Стога сматра да је потребна већа сарадња женских НВО и жена у Парламенту, без обзира на политичку партију и позицију - да ли парламентарке долазе из позиције или опозиције, јер када је у питању родна равноправност требале би се минимизирати разлике ради заједничког циља. Иначе сматра да медији у Црној Гори прате жене.15. Лејла - Реферише се на поменуто нејављање политичарки на е-mail НВО-а. Лејла је та која се увијек одазива, јер жене у Парламенту не знају цијелу ситуацију. “Ми тога морамо бити свјесне, то је наш сервис. Наш рад у Парламенту мора бити тако стручно спремљен да га продаш. Едукација за ширење свијести жена да морају једне друге да подржавају. Без квота нема масе, а без масе нема ефективне женске политике. Нас просто мора да буде више и само тако ћемо нешто моћи да урадимо па нам је стога први задатак да повећамо број жена свуда гдје је то могуће. Женска терминологија, женски језик, је један од почетних корака видљивости у политици.”16. Милица – Квоте је оптребно користити на изборним лисама, али неопходне су квоте и унутар партија, да се жене навикну и науче на одговорно доношење одлука а и њихове партијске колеге на жене као равноправне колегинице.
ЗАКЉУЧЦИ
А. СТРАТЕШКИ ЦИЉЕВИИзрада регионалног модела ДПА, који би уз мале измјене могао бити прихваћен. Намијејен је прије свега владиним тијелима за равноправност полова и не само да би њима смањио напоре на изради сваког плана од почетка већ би допринио стандардизацији регионалних владиних политика у погледу равноправности полова.
Б. СПЕЦИФИЧНИ ЦИЉЕВИ У појединим земљама нема Закона о равноправности полова, ДПА, нити антидискриминацијског закона, а тамо гдје их има - има проблема са имплементацијом.НЕОПХОДНЕ СУ:
валидне и правовремене информације за доношење одлука – сарадња; квоте, квалитетно спроведене, не формалне; стварање једнаких могућности и за жене и за мушкарце при доношењу одлука – стратешки циљ, а жеље и очекивања су да минимум једна трећина жена буде у тијелима које доносе одлуке; блискост, али и препознавање сопствених интереса;
Сарадња плус подршка једнако је ефикасност Жене политичарке у свом раду морају имати стручну помоћ (истраживања, пријеводи, документа)Повећање броја жена на мјестима одлучивањаАнимирати, едуковати жене политачарке на свим нивоима, те адмистративно особље
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
103
the relationship among women, the fact that we hinder one another because of our personal expectations and ambitions. Since we have always understood one another in a different way, we have never thought about the common definition that would connect us and reflect our shared understanding. Women politicians or activism do not begin with 1995, we act as if we started to exist in that year, we forgot about the previous times. Political life has to have continuity and heritage. The heritage of the geographical area in which we have grown up is that of turbulent changes and events. I would like to remind you that we used to be trade-union leaders and also worked in the municipality councils. Why have our positions shifted now? Why is it difficult to be the leader of an NGO or the president of a political party? Minds and understanding have not changed, we have adopted concepts but they have not become integrated in our lives. Supporting one another we usher in closeness far more important than solidarity. Criticism is important but so is supporting one another. Gender equality is women’s question – that is initiated by women – and we forgot how to set and impose priorities.” 13. Zorica – “Two or three thousand years of discrimination against women is behind us, so it is unreal-istic to expect that situation might change within a few years. Therefore we should not immediately accuse women politicians of ‘not doing anything’, of ‘only being concerned with keeping their positions’ and alike, in the situation when, objectively, few things could be essentially changed over a short period of time. Such unjustified disappointment over women politicians makes them even less efficient and distances them further from the women’s movement and women in general.”14. Dragica, Montenegro – “Everything that has been reported here can be largely applied to Montenegro, too.” As a politician, she participates for the first time in such a conference, although she has been active in local executive bodies. At present she works in the federal legislative bodies and she passed her experience as a member of DSS, that is, as a member of the opposition, stating that co-operation with women’s NGOs is rather bad. This is due to the fact that current NGOs in Montenegro are more inclined to co-operate with representatives in the governing bodies and structures, so that female opposition politicans are left to them-selves. This is particularly obvious in Parliament, where women parliamentarians from the leading parties have access to important publications and latest information – which definitely accounts for the atmosphere of hostility and even malice. Therefore, she believes that greater cooperation between the women’s NGOs and women parliamentarians has to be achieved in Parliament, regardless of their political party or posi-tion within that party – no matter if the woman politician comes from the ranks of opposition or from the governing party, because in promoting gender equality differences should be minimized to achieve common goals. Furthermore, she states that the media in Montenegro support women.15. Lejla – Addresses the issue of contacting NGOs via email. Lejla is the one who always replies, because women parliamenatarians do not know the whole situation. “We have to be aware of it, it is our service. Our work in Parliament must be professionally prepared so that it might be sold. Education and awareness-raising among women should make clear that women have to support one another. There is no mass without quotas, and without mass there is no efficient women’s policy. There has to more women because only this way are we going to achieve something, so our primary task is to increase the number of women in all sectors. Women’s terminology and women’s language is one of the first steps toward visibility in politics.”16. Milica – It is essential to use quotas on the election lists, but also within political parties, to accustom women to responsible decision-making and their male colleagues to having women as equal partners.
CONCLUSIONS
A. STRATEGIC GOALS Creation of the regional model of NAP that could be adopted after few alterations. It is primarily targeted at government bodies for gender equality, not only to reduce their effort of creating each plan from the beginning, but to contribute to standardization of regional government policies related to gender equality.B. SPECIFIC GOALS Some countries have not passed the Gender Equality Law, the NAP, or the anti-discrimination laws, while in the countries which have passed these documents there are problems with implementation.
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
104
на локалном нивоу о суштинским питањима родно засноване дискриминације и стратегијама борбе против њеКвоте на изборним листама, али и у политичким партијамаЖене треба да се баве/одлучују о свим темама, не само о “женским”Родно сензибилисани језик (женски језик) мора да буде у сталној сужбеној употреби Сарадња жена преко политичких линија – међупартијска сарадња на заједничким темама Размјена искустава преко граница држава а унутар региона
3. ПРОБЛЕМИ У ПРОВЕДБИ ДРЖАВНОГ ПЛАНА АКЦИЈЕ:Све политичке партије у неким земљама су против увођења квота Жене, чак и кад се налазе на највишим мјестима одлучивања, фактички не одлучујуМеханизми постоје, али за сада немају много утицајаНесарадња жена између разних партија и НВО-аНедостатак благовремених информација и транспарентности радаМушкарци се осјећају угрожени; створиће нову стратегију на коју ми немамо одговораЖени је тешко бити лидерица у политичкој партији Нереално велика очекивања од прве генерације политичарки да ријеше све проблеме дискриминације женаНеке жене из неких политичких партија се искључују из женских активности, токова информација и едукације
4. ПРИЈЕДЛОГ РАДНЕ ГРУПЕ ЗА МОГУЋУ РЕГИОНАЛНУ САРАДЊУИзрада концепта сарадње између владиног и невладиног сектораИзрада нацрта закона о финансирању политичких партија, који предвиђају равноправност сполова, а стимулисани су додатним потицајимаРазмјена искустава о примјени квота изборног система
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
105
IT IS NECESSARY TO:Ensure valid and actual information for the decision-making process – co-operation; Introduce quotas, not formal but truly introducing women’s participation;Create equal opportunities for women and men on the decision-making level – strategic goal, envisaged objective is one-third of women in the decision-making bodies;Ensure close co-operation, along with recognition of personal interests.Cooperation plus support equals efficiency Women politicians need professional help in their work (studies, translations, documents)Increased number of women in the decision-making positionsEducation of women on all levels and of the administration staff on the local level on essential issues of gender discrimination and strategies designed to eradicate it Quotas on election lists, but also within political parties Women should make decisions on all issues, not only “women’s” issuesGender-sensitive language (women’s language) permanently used in official communication Cross-party co-operation of women on common themes Exchange of experience among the countries in the region
3. PROBLEMS CONCERNING THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:
All political parties in some countries oppose the introduction of quotas Women, even those in the highest decision-making positions, do not make decisions The existing mechanisms do not have enough influence at presentAbsence of cooperation between women members of political parties and NGOs Unavailability of timely information and lacking transparency of work Men feel endangered; they will create new strategies to which we cannot respondIt is difficult for a woman to be the leader of a political party Unrealistically high expectations placed in the first generation of women politicians to solve all problems of women’s discrimination Some women in the political parties tend to distance themselves from women’s activities, and streams of information and education
4. RECOMMENDATION OF THE WORKING GROUP CONCERNING POSSIBLE REGIONAL CO-OPERATION
Creation of the concept of co-operation between governmental and non-governmental sector Mapping out the draft of the laws on the financing of political parties, ensuring gender equality Exchange of experience on the application of quotas in the election system
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
106
RADNA GRUPA 5: Nasilje nad ženama
FACILITATORICA: Aleksandra PetrićZAPISNIČARKA: Elma Spahić
1. UVODNA RIJEČ VODITELJICE RADNE GRUPENasilje nad ženama je definisano kao jedan od ključnih problema i strateških prioriteta za djelovanje vlada, međunarodne zajednice i građanskog sektora – NVO-a i privatnog sektora.
DEFINISANJE NASILJA NAD ŽENAMA1. Nasilje koje se događa u porodici2. Nasilje nad ženama u široj zajednici3. Nasilje nad ženama počinjeno ili prećutno odobravano od države
Nasilje nad ženama koje se vezuje za kulturološko nasilje i tradicijuSpecifičnosti nasilja nad ženama koje pripadaju posebno ugroženim kategorijama (man-jine, izbjeglice, žene izložene siromaštvu i žene u ruralnim sredinama, žene u zatvorima, ženska djeca, onesposobljene žene, raseljene žene, žene u situacijama oružanih sukoba)
STRATEŠKI CILJEVI NA SPREČJAVANJU I ELIMINIRANJU NASILJA NAD ŽENAMA DEFIN-IRANI SU PEKINŠKOM PLATFORMOM ZA AKCIJU:1. Poduzimanje integralnih mjera na sprečavanju i eliminiranju nasilja nad ženama2. Proučavanje uzroka i posljedica nasilja nad ženama i efikasnosti mjera prevencije3. Eliminiranje trgovine ženama i pomaganje žrtvama nasilja uzrokovanog prostitucijom i trgovinom
A. STRATEŠKI CILJEVI 1. Državni plan akcije u BiH prati strateške ciljeve Pekinške platforme u vezi sa nasiljem nad ženama2. Srbija – ne postoji Državni plan akcije za borbu protiv nasilja nad ženama3. Crna Gora – u nacrtu Državni plan akcije za borbu protiv nasilja nad ženama
B. SPECIFIČNI CILJEVI 1. BIH
ZA STRATEŠKI CILJ 1, SLJEDEĆI SPECIFIČNI CILJEVI:Provedba javne kampanje sa svrhom upoznavanja javnosti s posljedicama nasilja nad ženama
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
107
WORKING GROUP 5: Violence against women
FACILITATOR: Aleksandra PetrićNOTE TAKER: Elma Spahić
1. INTRODUCTORY TALK OF THE WORKSHOP LEADER Violence against women is defined as one of the key problems and strategic priorities determining activities of governments, international community and civil sector – NGOs and private sector
DEFINITION OF VIOLENCE AGAINST WOMEN1. Violence within the family 2. Violence in the wider community3. Violence tacitly executed or silently justified by the state
Violence against women derives from cultural heritage and tradition Specific forms of violence against women that represent particularly vulnerable groups (minori-ties, refugees, poverty-stricken women, women in rural areas, women in prisons, children of fe-male gender, disabled women, displaced women, women in armed conflicts)
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
108
Educiranje što većeg broja žena o njihovim pravima i mogućnostima zaštite od nasilja – od vrtića do fakultetaPraćenje stanja specifičnih aspekata nasilja i predlaganje pravne regulative i strategijaAnaliziranje odnosa normativnog i faktičkog sa stanovišta standarda kojim se obezbjeđuje preventivno djelovanjeKreiranje edukativnih programa na svim nivoima koji će obuhvatati pojašnjenje nasil-jaObezbjeđivanje žrtvama nasilja pristupa pravičnim i efikasnim pravnim mehanizmima Javno promoviranje definiranih pravnih mehanizama Stalno praćenje primjene i na bazi prakse eventualnih izmjena zakonodavstvaPromoviranje ideje o potrebi eliminiranja stereotipa i diskriminacije nad ženama Nastaviti pružanje zaštite ženama žrtvama Istraživati nove mehanizme njihove zaštiteObezbijediti odgovoarajuću pomoć i podršku žrtvama nasiljaSenzibilizacija i edukacija medijaZA STRATEŠKI CILJ 2, SLJEDEĆI SPECIFIČNI CILJEVI:Prikupljati i redovno objavljivati podatke o nasilju nad ženamaObezbijediti redovno izvještavanje o pojavama nasilja i adekvatnu statistikuU budžetu na svim nivoima obezbijediti sredstva za istraživanjeOdgovarajuće ciljano obrazovanje zaposlenih u javnom sektoruZA STRATEŠKI CILJ 3, SLJEDEĆI SPECIFIČNI CILJEVI:Promoviranje prava žena uključujući i promociju u javnim medijimaNastaviti aktivnosti na ostvarenju zajednički definiranih strategijaKonstatantno praćenje i usuglašavanje zakonodavstva s međunarodnim instrumenti-maOsiguranje dosljednog provođenja multilateralnih i bilateralnih sporazumaPrikupljanje i redovno objavljivanje podataka o otkrivenim i procesuiranim slučajevima nasiljaSačinjavati izvještaje koji se podnose u skladu s važećim instrumentima međunarodnog pravaPružanje pravne pomoći žrtvama trgovine ljudimaObezbjeđenje odgovarajuće pomoći i podrške žrtvama nasilja uzrokovane prostitucijom i trgovinom ljudimaObezbjeđenje adekvatnog nivoa financiranja programa pomoći žrtvama u odgovarajućim budžetima
2. SRBIJASITUACIJA:
Donesen novi Porodični zakon koji predviđa zaštitne mjere u slučajevima nasilja u po-rodici Predviđena posebna hitnost postupkaNasilje u porodici definirano kao krivično djeloNejasne nadležnosti različitih institucija koje se bave problemom nasilja nad ženamaNVO-i sprovode edukacije policije i centara za socijalni rad
3. CRNA GORASITUACIJA:
Postignuto unaprjeđenje zdravstvene i socijalne politike u vezi s nasiljem nad ženama Uspostavljena suradnja institucija i NVO-a na realizaciji aktivnosti i planiranju potpore
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
109
STRATEGIC GOALS DIRECTED TOWARDS PREVENTION AND ERADICATION OF VIO-LENCE AGAINST WOMEN HAVE BEEN DEFINED BY THE BEIJING PLATFORM FOR AC-TION:1. Taking integral measures for prevention and elimination of violence against women 2. Studying the causes and consequences of violence against women and the efficiency of the prevention measures 3. Elimination of women trafficking and supporting the victims of violence based on prostitution and trafficking
A. STRATEGIC GOALS 1. The National Action Plan in BiH follows strategic goals of the Beijing Platform concerning violence towards women2. Serbia – There is no National Action Plan to combat violence towards women 3. Montenegro – the draft of the National Action Plan to combat violence towards women in preparation
B. SPECIFIC GOALS 1. BIHFOR STRATEGIC GOAL 1, THE FOLLOWING SPECIFIC GOALS:
Organisation of a public campaign aiming at familiarising the public with consequences of vio-lence against women Education of as many women as possible about their rights and possibilities of protection from violence, from kindergarten to the university Monitoring the situation in connection with specific aspects of violence and suggesting legal measures and strategies Analysing the normative and the real situation from the perspective of standards ensuring preven-tion Creation of education programmes on all levels which include definitions of violence Ensuring access to equity and efficient legal mechanisms for the victims Public promoting of defined legal mechanisms Permanent monitoring of application of laws and changes in legislation based on the actual situation Promoting the necessity of eliminating stereotypes and discrimination against women Continued protection of the victims Inventing new mechanisms of protection Ensuring adequate help and support to the victimsSensitisation and education of the media
FOR THE STRATEGIC GOAL 2, THE FOLLOWING SPECIFIC GOALS:Gather and regularly publish the data on violence against women Ensure regular informing on instances of violence and adequate statistics Ensure the budget resources on all levels for the studies Adequate targeted education of employees in the public sector
FOR STRATEGIC GOAL 3, THE FOLLOWING SPECIFIC GOALS:Promoting women’s rights including the media Continue activities directed towards realisation of commonly defined strategies Permanent monitoring and harmonization of legislation with international instruments Ensuring consistent implementation of multilateral and bilateral agreements
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
110
u oblasti nasilja nad ženamaDonesen Pravilnik o ponašanju prema ženama žrtvama nasiljaIzvršene izmjene krivičnog zakonodavstvaUvođenje novih obaveza na multilateralnom i bilateralnom nivouJak pritisak međunarodne zajednice za donošenje strategija koje reguliraju ovu oblast
ZAKLJUČCI
3. PROBLEMI U PROVEDBI DRŽAVNOG PLANA AKCIJE:GRUPA JE NAVELA SLJEDEĆE:
Nisu uspostavljene klinike za borbu protiv ovisnostiNedostatak finansija za programe usmjerene na borbu protiv nasilja nad ženamaNepostojanje domaće zakonodavne regulative i smještaja za domaće žrtve trgovine lju-dimaNeregulirano pitanje odštete ženama civilnim žrtvama rataNekonzistentna sudska praksa i pasivnost organa izvršne vlasti (policija, centri za soci-jalni rad i ministarstva)Državni plan akcije za BiH, oblast nasilje nad ženama, izostavljene su nevladine organ-izacije u implementaciji specifičnih ciljeva
4. PRIJEDLOG RADNE GRUPE ZA MOGUĆU REGIONALNU SURADNJUKontinuirana razmjena iskustava kod primjene Državnih planova akcije u oblasti nasilje nad ženamaZajedničke regionalne kampanje za participaciju države u financiranju sigurnih kuća za žrtve nasilja i trgovineČvršća prekogranična policijska suradnja u suzbijanju nasilja i trgovine ženamaHarmonizacija sudske prakse u odnosu na oblast nasilja nad ženama u regijiRazmjena praktičnih iskustava i teorijskih opredjeljenja između institucija i NVO-a u regijiAktiviranje uloge postojećih institucija (Pakt za stabilnost) i stvaranje novih koji dopri-nose regionalnoj suradnji u borbi protiv nasilja nad ženamaIniciranje zaključivanja multilateralnih i bilateralnih sporazuma u vezi zaštite žrtava nasilja
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
111
Gathering and regular publication of data on the discovered and trialled instances of violence Creating reports submitted according to the valid instruments of the international law Providing legal assistance for the victims of human trafficking Ensuring adequate help and support to the victims of violence based on prostitution and human trafficking Ensuring adequate level of funding in the budgets for the programs designed to help the victims
2. SERBIASITUATION:
Passing of the new Family Law ensuring protection measures against violence in the family Recognition of high urgency for some cases Family violence has been defined as a criminal offence Vaguely defined competences of various institutions dealing with the issues of violence towards women NGOs organise education courses for the police and social workers
3. MONTENEGROSITUATION:
Advancement of health and social policy related to violence against women Established co-operation between institutions and NGOs in realisation of activities and planning of support in this area Adopted the Code determining treatment of women - victims of violence Alterations to Penal Code introducedDefining of new obligations on a multilateral and bilateral level Strong pressure of international community on formulating policies in this area
CONCLUSIONS
3. PROBLEMS IN THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:THE GROUP IDENTIFIED THE FOLLOWING PROBLEMS:
There are no special clinics for fighting addiction Lack of funding for programs for elimination of violence toward women Absence of domestic legal regulations and accommodation for domestic victims of human traf-ficking Unresolved question of reparations for women who are civil victims of war Inconsistent legal practices and passivity of the executive organs (police, centres for social care, and ministries)National Action Plan for BiH, the area of violence toward women, the NGOs have been left out in the implementation of specific goals
4. RECOMMENDATION OF THE WORKING GROUP CONCERNING POSSIBLE REGIONAL CO-OPERATION
Permanent exchange of experience in application of National Action Plans in the area of vio-lence against women Joint regional campaigns promoting state participation in the financing of secure accommodation for the victims of violence and trafficking Stronger cross-border police co-operation to combat violence and traffickingHarmonisation of legal practices in the Region related to the issue of violence against women Exchanging practical experiences and theoretical views among the institutions and NGOs in the region
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
112
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
113
Stimulating activities and capacity of existing institutions (the Stability Pact) and creating new institutions, contributing to regional co-operation and campaigns on violence against women Initiating the signing of multilateral and bilateral agreements on the protection of victims of violence
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
114
RADNA GRUPA 6: Žene i zdravlje
FACILITATORICA: Nevena PetrušićZAPISNIČAR: Saša Savičić
1. UVODNA RIJEČ VODITELJICE RADNE GRUPEVoditeljica je upoznala prisutne sa planom rada radionice i objasnila učesniciima ciljeve radionice i potrebu da se kao rezultat rada iskristališu preporuke za regionalnu saradnju.
Voditeljica je u kratkim crtama prezentirala Pekinšku deklaraciju i dio Platforme za akciju koji se odnosi na temu radionice, tj. zdravstvenu zaštitu žena. Naročito je istaknuto da Pekinška deklaracije priznaje i potvrđuje pravo svih žena da vladaju svim aspektima svoga zdravlja, posebno svojom vlastitom plodnošću, i da je to od osnovne važnosti za jačanje njihove uloge u društvu, te da se u ovom međunarodnom dokumentu konstatuje da žene još uvek imaju različit i nejednak pristup osnovnim zdravstvenim resursima, uključujući osnovnu zdravstvenu zaštitu za prevenciju i tretman dječjih bolesti, anemije, tuberkuloze i drugih bolesti, da imaju nejednake mogućnosti za zaštitu, unaprjeđenje i održavanje svog zdravlja i da je njihov zdravstveni tretman pod uticajem gender predrasuda u zdravstvenom sistemu, da je izražena nejednakost i da zdravstvene usluge nisu prilagodjene potrebama žena. Takođe, ukazano je da Pekinška deklaracija priznaje i potencira pravo žena na zdrav-lje tokom čitavog životnog ciklusa i najveći mogući stupanj zdravlja, uz naglašavanje
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
115
WORKING GROUP 6: Women and health
FACILITATOR: Nevena PetrušićNOTE TAKER: Saša Savičić
1. INTRODUCTORY TALK OF THE WORKSHOP LEADERThe leader introduced to the auditorium the workshop activity plan and explained the participants the workshop goals and the need to formulate recommendations for regional co-operation as a result of their work.
The leader summarised the Beijing Declaration and the part of its Platform for Action related to the workshop theme, that is, to the protection of women’s health. It has been particularly emphasised that the Beijing Declaration recognises and confirms the right of all women to take care of all aspects of their health, especially of their own fertility, and that this is of crucial importance for strengthen-ing of their role in the society. It has been stated that this international document reads that women still have unequal access to basic health resources, including the elementary health protection in the prevention and treatment of children’s diseases, anaemia, tuberculosis and other diseases, that they have unequal opportunities for protection, improvement and maintaining of their health, and that their medical treatment is based on gender biases in the health system, characterised by widespread inequality of women patients and offering health services that are not adjusted to the specific needs of women. It has also been pointed out that the Beijing Declaration recognises and fosters the wom-en’s right to health and the greatest possible degree of health during their whole life, emphasising the holistic approach to health. The attention has been drawn to inadequate privatisation of the health services which can reduce women’s access to the health care, the fact that requires a careful consid-eration. It has also been noted that bad working conditions for women harmfully influence women’s health, and that statistic data in this area are not gender-disaggregated which makes it difficult to create the picture about the state of health of marginalised social groups. In her introductory talk, the leader surveyed the strategic goals of the Beijing Declaration: increased access of women to adequate and quality health services, information and adequate services during their whole life; strengthening of prevention programmes for advancement of women’s health; promoting gender-sensitised initia-tives related to infectious diseases and issues concerning sexual and reproductive health; encourag-ing research and dissemination and monitoring of information on women’s health.
A. STRATEGIC GOALS, 1. BiH - from the enclosed programme of RGs2. Serbia - (Nevena Petrušić)3. Montenegro - gender equality in access and use of quality health services
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
116
holističkog pristupa zdravlju. Ukazano je na bojazan od neadekvatne privatizacije, koja može da pogorša pristup žena zdravlju, na šta treba obratiti posebnu pažnju, na činjenicu da loši uslovi rada žena na radnom mestu štetno djeluju na zdravlje žena i na činjenicu da zdravstvene statistike nisu gender senzibilizirane te ne pružaju uvid u zdravstveno stanje marginaliziranih društvenih grupa. U uvodnom izlaganju viditeljica je napravila pregled strateških ciljeva Pekinške platforme: povećanje pristupa žena odgovarajućoj i kvalitet-noj zdarvstvenoj zaštiti, informacijama i odgovarajućim servisima tokom čitavog životnog ciklusa; jačanje preventivnih programa radi unapredjenja ženskog zdravlja; preduzimanje gender senzibiliziranih inicijativa usmjerenih k spolno prenosivim bolestima i pitanji-ma koja se tiču seksualnog i reproduktivnog zdravlja; unaprjeđenje istraživanja i širenje informacija o ženskom zdravlju; i povećanje i praćenje društvenih resursa namijenjenih ženskom zdravlju.
A. STRATEŠKI CILJEVI 1. BiH - iz priloženog programa RG-a2. Srbija - (Nevena Petrušić) 3. Crna Gora - ravnopravnost spolova u pristupu i korišćenju kvalitetnih zdravstvenih usluga
B. SPECIFIČNI CILJEVI 1. BiH - iz priloženog programa RG-a2. Srbija - (Nevena Petrušić dala je objašnjenje o planiranim aktivnostima na izradi DPA, u domenu ženskog zdravlja) 3. Crna Gora - Izloženi su najvažniji segmenti iz Nacrta NPACILJEVI: IDENTIFICIRANI SU U DVIJE FAZE – PRVA, ISTRAŽIVANJE KONKRETNIH PROBLEMA, A U DRUGOJ SU IDENTIFICIRANI SLJEDEĆI CILJEVI:
povećati stepen informiranja i znanja stanovništva o specifičnostima ženskog zdravlja i mogućnostima pristupa uslugamapoboljšati pristup zdravstvenoj zaštiti žena na teritoriji Republike CGpovećati stupanj kvaliteta zaštite u toku tudnoće i materinstvapovećati stupanj zaštite žena u postmenopauzi
ZAKLJUČCI
3. PROBLEMI U PROVEDBI NACIONALNOG PLANA AKCIJE:1. BIH - Budžet, nedostatak gender svjesnosti i odgovornost kritične mase ekspertica/ata i žena na odlučujućim mjestima u zdravstvenom sistemu; marginaliziranje problema gen-dera u zdravstvu zbog nestabilne političke situacije
U diskusiji je posebno apostrofirano: naročito je neugodna složena upravljačka struk-tura za provedbu, naglasak je i na općem siromaštvu kao generalnom problemu. Potreb-no je promijeniti fokus i, umjesto zalaganja za koncept zaštite reproduktivnog zdravlja žena i muškaraca, razvijati koncept seksualnog zdravlja (Svetlana Fabijanč-Grbić); ne-dostatak znanstvenog pristupa u istraživanju u oblasti zdravlja – npr. prema najnovijim istražovanjima, žene umiru više od muškaraca od kardiovaskularnih bolesti, što zakono-davna politika mora uzeti u obzir, treba raditi na holističkom unaprjeđenju promocije zdravlja žena, čime se ne smije favorizirati samo reproduktivno zdravlje (Anđa Ilić)
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
117
B. SPECIFIC GOALS 1. BiH - from the enclosed programme of RGs2. Serbia - (Nevena Petrušić explained planned activities in mapping out the NAP, in the area of women’s health) 3. Montenegro - The most important segments from the NAP draft have been presented GOALS: DIVIDED INTO TWO PHASES - EXAMINATION OF CURRENT PROBLEMS, AND IN THE SECOND PHASE - IDENTIFICATION OF THE GOALS, AS FOLLOWS:
Increase the degree of information and knowledge among population on specificities of women’s health and possibilities of access to the services Improve the access to health protection of women on the territory of Republic Montenegro Improve the quality of protection during pregnancy and motherhood Increase the degree of protection of women in the post-menopausal period
CONCLUSIONS
3. PROBLEMS IN THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:1. BiH - Budget, absence of gender awareness and responsibility and of the critical mass of experts and women on decision-making positions within the health system; marginalisation of gender issues in the health sector due to instable political situation
The discussion has particularly focused on the following: particularly unpleasant for the imple-mentation is the complex governing structure; the emphasis is also put on general poverty as a universal problem. It is necessary to shift the focus and instead of promoting the concept of protec-tion of reproductive health of women and men, develop the concept of sexual health (Svetlana Fabijanč-Grbić); absence of scientific approach in the research in this area – e.g. according to latest research women die more frequently than men of cardiovascular diseases, which has to be considered within a legislative policy. Holistic approach to the promotion of women’s health should be adopted, without favouring of reproductive health exclusively (Andja Ilić)
3. MONTENEGRO – (BILJANA ZEKOVIĆ) DEFINED PROBLEMS
Access to health servicesEducation of population Health protection of women on the working place Availability of health services to women from marginalised groups Health protection of women during the menopause Sexual discrimination of women in the health sector – both health workers and patients Health protection during pregnancy, delivery and maternity Gender-sensitised statistics and research
DEFINED PRIORITIES (based on identified problems)Level of education and information among population Access to health services Health protection during pregnancy and maternity Health protection of women during the menopause
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
118
3. CRNA GORA - (BILJANA ZEKOVIĆ) DEFINIRANI PROBLEMI
Dostupnost zdravstvenoj zaštitiObrazovanost i informiranost stanovništvaZdravstvena zaštita žena na raduPristupačnost zdravstvenoj zaštiti žena iz marginaliziranih grupaZdravstvena zaštita žena u postmenopauziSeksualna diskriminacija žena u zdravstvenoj djelatnosti – radnica i pacijentkinjaZdravstvena zaštita tokom trudnoće, porođaja i materinstvaGendeer senzibilizirana statistika i istraživanja
DEFINIRANI PRIORITETI (NA OSNOVU IDENTIFICIRANIH PROBLEMA)Educiranost i informiranost stanovništvaDostupnost zdravstvenoj zaštitiZdravstvena zaštita u toku trudnoće i materinstvaZdravstvena zaštita žena u postmenopauzi
4. PRIJEDLOG RADNE GRUPE ZA MOGUĆU REGIONALNU SURADNJU
STRATEŠKI CILJ: Usklađivanje gender odnosa u oblasti zdravstva na regionalnom nivou OPERATIVNI CILJ: Razmjena informacija i dobre prakse, koordinacija zajedničkih akcija na državnom nivouAKTIVNOSTI:
Regionalna saradnja i harmonizacija regionalnih propisa i mjera, organiziranje konfer-encije na temu “Žena i dravlje” Osnivanje Regionalnog odbora za unaprjeđenje ženskog zdravlja – BiH i SCG – koji čine: predstavnice/i državnih institucionalnih gender mehanizama, nadležnih minis-tarstava, obrazovnih institucija i nevladinih organizacija za oblast ženskog zdravlja Regionalni odbor će biti formiran na regionalnoj konferenciji “Žene i zdravlje”, uz punu međunarodnu podrškuFormiranje regionalne mreže državnih institucionalnih gender mehanizama i nev-ladinih organizacija od interesa za oblast ženskog zdravlja, uz koordinaciju Regionalnog odbora Zajedničke akije regionalnih partnera za borbu protiv HIV-AIDS-a, uz korištenje mjera iz Državnih planova akcije
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
119
4. RECOMMENDATION OF THE WORKING GROUP CONCERNING POSSIBLE REGIONAL CO-OPERATION STRATEGIC GOAL: Harmonisation of gender relations in the health sector on the regional level OPERATIVE GOAL: Exchange of information and good practice, and co-ordination of joint ac-tions on the national level
ACTIVITIES: Regional co-operation and harmonisation of regional regulations and measures, organisation of a conference on “Women and Health” Foundation of the Regional Committee for Advancement of Women’s Health – in BiH and SCG – made of: representatives of national institutional gender mechanisms, responsible minis-tries, education institutions and non-governmental organisations in the area of women’s health; Regional Committee will be formed at the regional conference “Women and Health”, with full international supportEstablishment of the regional network of national institutional gender mechanisms and non-gov-ernmental organisations of interest in the area of women’s health, co-ordinated by the Regional Committee Joint actions of the regional partners in combat of the HIV-AIDS, based on the measures defined by the National Action Plans
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
120
RADNA GRUPA 7: Institucionalni mehanizmi
FACILITATORICA: Doc. dr Jasna Bakšić-MuftićZAPISNIČAR: Azir Mrđanović
A. STRATEŠKI CILJEVI 1. BIH
Učiniti stabilnim i samoodrživim gender mehanizme, koji su u BiH razvijeni od državnog do lokalnog (općinskog) nivoa i po ovome pitanju BiH prednjači među ze-maljama u regijiJačanje i obuka postojećih gender mehanizama
ZAKONSKA REGULATIVAUsavršavanje postojeće zakonodavne regulative i usklađivanje zakona i drugih propisa na svim nivoima vlasti sa Zakonom o ravnopravnosti spolova u BiH
2. SRBIJAOsnaživanje već postojećih institucionalnih mehanizama na državnom nivouOsnivanje institucionalnih mehanizama na lokalnom nivouDa Savjet za ravnopravnost spolova dobije kancelarije
ZAKONSKA REGULATIVAKod zakonskih propisa, cilj je donošenje Zakona o ravnopravnosti spolova, zatim usva-janje Državnog plana akcije i pratećih dokumenataCilj je, također, edukacija većeg broja osoba, zatim prisustvo u medijima i suradnja s NVO-ima
3. CRNA GORAUspostavljanje održivih institucionalnih mehanizama na državnom i lokalnom nivou (stvoriti kompletnu infrastrukturu)Formirati savjete za sve oblasti kojima se bavi Državni plan akcije
ZAKONSKA REGULATIVADonijeti Zakon o ravnopravnosti spolovaUz pomoć gender mehanizama, krenuti u ostvarivanje ravnopravnosti spolova
4. SLOVENIJA Postoje mehanizmi u okviru Parlamenta i VladeU okviru Ureda za ravnopravnost spolova (koji je pri Vladi), postoji i mjesto braniteljice za ravnopravnost spolova
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
121
WORKING GROUP 7: Institutional Mechanisms
FACILITATOR: Doc. Dr. Jasna Bakšić-MuftićNOTE TAKER: Azir Mrđanović
A. STRATEGIC GOALS 1. BIH
Make gender mechanisms stabile and self-sustainable; in BiH, they are developed from state to local (municipal) level and in this respect BiH is a leader in the regionStrengthening and training of the existing gender mechanisms
LEGAL REGULATIONSPerfecting the existing legal regulations and other legislation adjustments at all levels, in accord-ance with the Law on Gender Equality in BiH
2. SERBIAStrengthening the existing institutional mechanisms on the state levelCreating institutional mechanisms on the local levelProviding office for the Council for Gender Equality
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
122
ZAKONSKA REGULATIVAPostoji Zakon o ravnopravnosti spolovaPostoji razrađen Državni plan akcijePostoji Uredba o obavezi Vlade da prilikom imenovanjima vodi računa o jednakoj (bal-ansiranoj) zastupljenosti muškaraca i žena
5. ALBANIJAKomitet za ravnopravnost spolova (pri Vladi) mora biti ojačanUspostavljanje institucionalnih mehanizama na lokalnom nivou
ZAKONSKA REGULATIVAZakon o ravnopravnosti spolova treba uskladiti i nadopuniti kako bi se njime ostvarila potpuna svrha zbog koje je donesen
6. UNMIK KOSOVORazvijena zakonska regulative, razvijeni institucionalni mehanizme; potrebno podi-zanje kapaciteta institucionalnih mehanizama da bi se stavili u funkciju
ZAKONSKA REGULATIVAPostoji Zakon o ravnopravnosti spolova; uspostavljenu je i Kancelarija za ravnopravnost spolova (pri Vladi) ali se mora uraditi još puno da bi se implementirali zakoniDržavni plan akcije u izradi; potrebno ga je finalizirati
B. SPECIFIČNI CILJEVI SPECIFIČNI CILJEVI SU ZAJEDNIČKI ZA SVE DRŽAVE, A TO SU:
jačanje i usavršavanje postojećih mehanizama kao i osnivanje novih kojima bi se osig-urala jednakopravnost spolova u zemljama u kojima još ne postoje;usavršavanje postojećih i donošenje novih propisa kojima bi se osigurala ravnopravnost spolova.
ZAKLJUČCI
3. PROBLEMI U PROVEDBI DRŽAVNOG PLANA AKCIJE:PROBLEMI U REGIJI SU SUMIRANI I UGLAVNOM SU ISTI U VEĆINI DRŽAVA:
pitanje ravnopravnosti ne zauzima vrh političkih prioriteta;nedostatak iskrene političke volje;problem je i mentalitet (konzervativni otpor);hroničan nedostatak novca;ekonomska nerazvijenost;uticaj međunarodne zajednice, misli se konkretno na MMF i Svjetsku banku (bili su prepreka kod usvajanja Zakona za socijalna davanja u BiH).
4. PRIJEDLOG RADNE GRUPE ZA MOGUĆU REGIONALNU SURADNJURazmjena informacija u regiji Razmjena eksperataGodišnje konferencije (regionalnih institucionalnih mehanizama) kao i međusobno posjećivanje (koje odmah daje rezultate)Da se bavimo gender budžetima (edukacija i kompletiranje dokumentacije)Studijska putovanjaZajedničke kampanje za promjenu svijesti građanaPodrška pozitivnih međunarodnih mehanizama
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
123
LEGAL REGULATIONSGoal is enactment of Law on Gender Equality and the adoption of National Action Plan and accompanying documents Large-scale education, media presence and co-operation with NGOs
3. MONTENEGROCreating sustainable institutional mechanisms on the state and local level and the entire infra-structureForm the councils for all areas included in the National Action Plan
LEGAL REGULATIONSPass the Law on Gender Equality Use gender mechanisms to achieve gender equality
4. SLOVENIA Mechanisms exist within the Government and ParliamentWithin the Office for Gender Equality (under the aegis of Government) there is a post of the gender equality defender
LEGAL REGULATIONSLaw on Gender Equality is in forceNational Action Plan has been definedThere is the Regulation on Obligation of Government to observe balanced representation of men and women in the distribution of appointments
5. ALBANIA
Committee for Gender Equality (within the Government) must be strengthenedCreation of institutional mechanisms on the local level
LEGAL REGULATIONSLaw on Gender Equality has to be harmonised and expanded to fulfil its purpose
6. UNMIK KOSOVODeveloped legal regulations, developed institutional mechanisms; it is necessary to strengthen the capacity of the institutional mechanisms to enable their work
LEGAL REGULATIONSLaw on Gender Equality Law in force; there is also the Office for Gender Equality (within the Government), but there is still work to be done on the implementation of lawsNational Action Plan under construction; needs to be finalised
B. SPECIFIC GOALS COMMON TO ALL COUNTRIES:
Strengthening and advancement of the existing mechanisms and creation of the new ones to en-sure gender equality in the countries where they are not established;Perfecting the existing and passing of new regulations to ensure gender equality.
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
124
Postizanje regionalne gender politike u okviru evropskih integracijaUspostavljanje koordinacionog tijela za provođenje jednakopravnostiKorištenje postojećih fondova i mreža na međunarodnom nivou
ANEK
SI -
ZAK
LJU
ČCI R
ADN
IH G
RUPA
125
CONCLUSIONS
3. PROBLEMS IN THE IMPLEMENTATION OF THE NATIONAL ACTION PLAN:PROBLEMS IN THE REGION HAVE BEEN SUMMED UP AND ARE MAINY COMMON FOR ALL THE COUN-TRIES:
Issue of gender equality is not the political top priority issue;Absence of genuine political will;Mentality (conservative resistance);Chronic lack of money;Economic under-development;Influence of the international community, precisely the MMF and the World Bank (they hin-dered the adoption of the Law on Social Expenses in BiH).
4. RECOMMENDATION OF THE WORKING GROUP CONCERNING POSSIBLE REGIONAL CO-OPERATION
Information exchange in the regionExchange of expertsAnnual conferences (of the regional institutional mechanisms) as well as mutual visitations (which immediately produces the results) Dealing with gender budgets (education and completion of documentation)Study visits Joint campaigns of awareness-raisingSupporting positive international mechanismsPromoting regional gender policies as a part of European integrationsCreating a co-ordination body for promotion of gender equalityUse of the existing funds and networks on the international level
ANN
EXES
- W
ORK
ING
GRO
UPS
CO
NCL
USS
ION
S
126
ANEKS 5
Govori
PRVI DAN, OTVARANJE KONFERENCIJE
OBRAĆANJE DIREKTORICE AGENCIJE ZA RAVNOPRAVNOST SPOLOVA BOSNE I HERCEGOVINE, G-\E SAMRE FILIPOVIĆ-HADŽIABDIĆ, NA OTVORENJU KONFERENCIJE
Vaše Ekselencije, poštovane dame i gospodo, drage gošće i gosti,
Želim Vas pozdraviti u ime Agencije za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine i zaželjeti Vam ugodan boravak u Sarajevu i uspješan rad na Konferenciji.
Zahvaljujem Vijeću ministara BiH, Ministarstvu za ljudska prava i izbjeglice i Razvojnom programu Ujedinjenih nacija kao domaćinima i organizatorima ove konferencije.
Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine osnovana je Odlukom Vijeća min-istara BiH 2004. godine, a počela sa radom 01.01.2005. godine. Uspostavljanje Agencije važan je korak naprijed u provedbi Zakona o ravnopravnosti spolova u Bosni i Hercego-vini.
ANEK
SI
127
ANNEX 5
Speaches
DAY ONE: OPENING OF THE CONFERENCE
ADDRESS OF MS. SAMRA HADŽIABDIĆ-FILIPOVIĆ, DIRECTOR, AGENCY FOR GENDER EQUALITY OF BOSNIA AND HERZEGOVINA AT THE CONFERENCE OPENING
Excellencies, respected ladies and gentlemen, dear guests,
I greet you on behalf of the Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina and wish you a pleasant stay in Sarajevo and a successful work at the Conference.
I am thankful to the Council of Ministers of BiH, to the Ministry for Human Rights and Refugees and to United Nations Development Programme for being the hosts and organisers of this Confer-ence.
Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina was established by the Decision of Council of Ministers of BiH in 2004, and its work started on 01st of January 2005. Establishment of the Agency is an important step forward in implementation of the Low on Gender Equality in Bosnia and Herzegovina.
In co-operation with the Gender Centres of the Government of Federation of BiH and the Govern-ment of Republika Srpska, as well as with the other partners in this process, the Agency’s work on implementation of the Gender Equality Law in BiH is in full swing.
We have established 6 out of 8 planned working groups who need to identify the institutions, legis-lation, discriminations, harassments, sexual harassments, statistics and indicators for monitoring of implementation of the Law in specific areas. Most of the working groups have completed their work. Therefore, soon there will be made the training modules and manuals explaining application of this Law for the citizenship.
Agency for Gender Equality of Bosnia and Herzegovina has drafted the National Action Plan that will be a subject of an open debate, after which it will be handed over for adoption to the Council of Ministers of BiH. We expect the Draft to be handed to the Council of Ministers the next month.
Pursuant to the mandate given by the Law on Gender Equality in BiH, the Agency will strike up some changes aiming at establishment of the gender equality principles in the laws and bylaws on
ANN
EXES
128
ANEK
SI
Zajedno sa Gender centrima Vlade Federacije BiH i Vlade Republike Srpske te drugim partnerima u ovom procesu, Agencija već uveliko djeluje na implementaciji Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH.
U tom cilju osnovano je 6 od planiranih 8 radnih grupa koje trebaju identificirati instituc-ije, legislative, diskriminacije, uznemiravanja, seksualna uznemiravanja, statističke po-datke te indikatore za praćenje provođenja Zakona u specifičnim oblastima. Većina radnih grupa su dovršile svoj posao, tako da će uskoro biti izrađeni moduli za obuku i priručnici za primjenu ovog Zakona za građanstvo.
Agencija za ravnopravnost spolova Bosne i Hercegovine izradila je nacrt Državnog plana akcija koji će biti predmetom javne rasprave, nakon čega će biti dostavljen Vijeću ministara BiH na usvajanje. Očekujemo da će Nacrt biti dostavljen Vijeću ministara BiH sljedećeg mjeseca.
Koristeći se ovlaštenjima iz Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH, Agencija će inicirati određene promjene sa ciljem uspostavljanja principa ravnopravnosti spolova u zakonima i podzakonskim aktima na državnom nivou, za što će biti značajna saradnja sa Komisijom za ostvarenje ravnopravnosti spolova Parlamentarne skupštine BiH.
Počela je i integracija ravnopravnosti spolova u Srednjoročnu razvojnu strategiju Bosne i Hercegovine u partnerstvu sa Odjelom za monitoring i implementaciju te strategije.
Agencija podržava i koordinira i ostale započete i planirane aktivnosti Gender centara kao što su: ugradnja gender koncepta u odgojno-obrazovni sistem, pravna kultura, procjena budžeta sa gender aspekta, saradnja sa statističkim institucijama, medijima i drugo.
Također želim istaknuti saradnju sa civilnim društvom i punu opredijeljenost Agencije da u procesu primjene Zakona o ravnopravnosti spolova koristi kapacitete i resurse nev-ladinog sektora.
Važan segment djelovanja Agencije odnosi se na regionalnu i međunarodnu saradnju. Agencija će, u skladu sa svojim obavezama, integrirati međunarodne standarde i sarađivati sa regionalnim, evropskim i svjetskim institucijama. Nedavno smo prezentirali instituci-onalne mehanizme na 49. zasjedanju Komisije za status žena UN-a.
Pozivam prisutne, posebno naše gošće i goste iz regiona, da iskoriste mogućnosti ove konferencije i naša pozitivna iskustva kako bismo u budućnosti još bolje komunicirali i sarađivali na ovom značajnom pitanju. Hvala!
129
ANN
EXES
the state-level, wherein it will be important to co-operate with the Commission for Achievement of Gender Equality of the Parliamentary Assembly of BiH.
Integration of gender equality in the Mid-term Development Strategy of Bosnia and Herzegovina has started, too, in partnership with its Monitoring and Implementation Unit.
The Agency also supports and co-ordinates the other commenced and planned activities of the Gen-der Centres, such as: gender mainstreaming in education, legal culture, gender-based budgeting, collaboration with the statistic institutions, media, etc.
I also want to stress out the co-operation with the civil society and the Agency’s full determination to use the capacity and resources of the non-governmental sector in the process of implementation of the Law on Gender Equality.
An important aspect of the Agency’s work is related to regional and the international co-operation. In accordance with its obligations, the Agency will integrate the international standards and co-op-erate with regional, European and international institutions. Recently we presented the institutional mechanisms at the 49th session of the UN Commission on Status of Women.
I invite you, especially our guests from the Region, to take advantage of the opportunities of this Conference and of our positive experiences so we could even better communicate and co-operate on this important issue in the future. Thank you!
130
ANEK
SI
GOVOR IVICE MARINOVIĆA, ZAMJENIKA MINISTRA ZA LJUDSKA PRAVA I IZBJEGLICE BOSNE I HERCE-GOVINE NA OTVARANJU KONFERENCIJE „PEKING + 10“, 14.09.2005., U SARAJEVU, HOTEL TERME
Dame i gospodo, Ekselencije, poštovani uzvanici, uvaženi sudionici ove Konferencije,
neobično mi je zadovoljstvo pozdraviti vas u svoje osobno ime i u ime Ministarstva za ljudska prava i izbjeglice Bosne i Hercegovine.
Integracije su ključno opredjeljenje velike većine stanovništva Bosne i Hercegovine, i nar-avno, s opredjeljenjem integriranja, nužno je mijenjati navike i običaje i prilagođavati se obrascima kojima stremimo. Prvotne aktivnosti na integriranju gender koncepta započele su davne 1999. godine. Prvi koraci su plahoviti i nesigurni. Odrednica OSCE-a o nužnoj trideset-postotnoj zastupljenosti žena na kandidacijskim popisima stranaka bila je ne-
131
ANN
EXES
SPEACH BY IVICA MARINOVIĆ, DEPUTY MINISTER, MINISTRY FOR HUMAN RIGHTS AND REFU-GEES OF BOSNIA AND HERZEGOVINA
Ladies and gentlemen, Excellencies, respected guests and participants of this Conference,
It is my great pleasure to greet you all on behalf of the Ministry for Human Rights and Refugees of Bosnia and Herzegovina and myself.
Great majority of the citizens of Bosnia and Herzegovina is fully determined to the integrations. It is therefore a necessity to change the habits and customs and adapt to the models we hope to achieve. The first activities on gender mainstreaming commenced in 1999. The first steps have been turbulent and insecure. The OSCE’s regulation stipulating a mandatory representation of at least 30% of women on the electoral nomination lists of the political parties has been insufficient and has not yielded much of success. A version of the very same determination defining the positions on the electoral nomination lists in which women must be placed has resulted with increased participation of women in the parliamentary life of BiH.
In March 2004, the Parliamentary Assembly of Bosnia and Herzegovina adopted the Law on Gender Equality that aimed at a comprehensive gender mainstreaming in the institutions of Bosnia and Herzegovina. Additionally, there were developed and built up the institutional gender equality mechanisms on the level of the state, entities, cantons and municipalities that provided a prerequisite for implementation of the Law on Gender Equality in BiH.
Under the Parliamentary Assembly of Bosnia and Herzegovina, there has been founded the Com-mission for Gender Equality. Such commissions have been established in both the House of Repre-sentatives and House of Nations of the Parliament of Federation of BiH, as well as in the National Assembly of Republika Srpska. Commissions for gender equality have been created in most of the cantons, too, while the working parties on human rights under the municipal councils and assem-blies have been additionally asked to ensure the gender equality.
Process of gender sensitisation of the police, social structures and other public offices has been in-tensified soon after enactment of the Law on Gender Equality. In 2003, Bosnia and Herzegovina made its first Report on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women and sent it to the UN General Assembly.
Process of building the institutional gender equality mechanisms in BiH has been completed with establishment and activation of the Agency for Gender Equality under the Ministry for Human Rights and Refugees under the Council of Ministers of BiH. The Agency was formed by the Deci-sion of the Council of Ministers in 2004, and it started working in January 2005.
132
ANEK
SI
dostatna, nedovoljna i nije polučila učinka. Inačica ovoga istoga opredjeljenja s preferiran-jem pozicija na kandidacijskim popisima na kojima mora biti zastupljena žena, povećala je zastupljenost žena u parlamentarnome životu BiH.
Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine usvojila je Zakon o ravnopravnosti spolova marta/ožujka 2003. godine, s ciljem potpunoga integriranja gender koncepta u institucije Bosne i Hercegovine. Razvijeni su i izgrađeni institucionalni mehanizmi za gender ravno-pravnost na državnom, entitetskom, kantonalnom i općinskom nivou, čime su stvoreni uvjeti za provedbu Zakona o ravnopravnosti spolova u BiH.
U Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine formirana je Komisija za ostvarivanje ravnopravnosti spolova. Također su formirana i povjerenstva u oba doma parlamenta Fed-eracije BiH kao i u Narodnoj Skupštini RS za ravnopravnost spolova. U većini županija su osnovana povjerenstva za ravnopravnost spolova, dok su u Općinskim Vijećima i Skupštinama Opština već postojećim radnim tijelima za ljudska prava pridodane i obveze osiguravanja ravnopravnosti spolova.
Proces gender senzibilizacije djelatnika u policijskim strukturama, socijalnim službama i drugim javnim djelatnostima je intenziviran nakon donošenja Zakona o ravnopravnosti spolova. Bosna i Hercegovina je prvi put 2003. godine sačinila Izvještaj o eliminaciji svih oblika diskriminacije nad ženama i dostavila ga Generalnoj skupštini UN-a.
Proces izgradnje institucionalnih mehanizama države BiH za ostvarivanje ravnopravnosti spolova zaokružen je uspostavljanjem i započinjanjem rada Agencije za ravnopravnost spolova pri Ministarstvu za ljudska prava i izbjeglice u Vijeću ministara BiH. Ova Agen-cija je osnovana Odlukom Vijeća ministara 2004. godine i zvanično je započela s radom u januaru 2005. godine.
Najveća tradicijska vrednota ovih prostora jeste neprikosnovenost obitelji, “obitelj iznad svega”. Molim vas da u promatranju jednakopravnosti spolova uvijek vodimo računa o ovoj vrednoti.
Na koncu, neka vam je sretan i uspješan rad na Konferenciji, a onima koji su prvi put u Bosni i Hercegovini želim i ugodan boravak.
133
ANN
EXES
The highest traditional value in this region is the inviolability of the family – “family above all”. I kindly ask you – when considering the gender equality – to pay attention to this value.
Finally, I wish you all successful work at the Conference and – to those who are in Bosnia and Herzegovina for the first time – a pleasant stay.
134
GOVOR STEFANA PRIESNERA, ZAMJENIKA STALNOG PREDSTAVNIKA UNDP-A
Vaše ekselencije, dame i gospodo,
u ime Ujedinjenih naroda, želim izraziti srdačnu dobrodošlicu svim učesnicima Region-alne konferencije “Peking +10”, koja predstavlja jednu od aktivnosti koju je UNDP BiH poduzeo u cilju obilježavanja desete obljetnice Pekinške konferencije i Deklaracije.
Ova Konferencija trebala bi nam pomoći da usporedimo postignuća u BiH i cijeloj regiji u ispunjenju svega za što smo se, Pekinškom deklaracijom, prije deset godina, prihvatili boriti.
Svakim danom, Bosna i Hercegovina bilježi napredak na putu ravnopravnosti spolova i ugradnje gender koncepta, tih visokovrijednih principa koji su osnov svih platformi i programa UN-a. Mi stvaramo, provodimo i podupiremo gender svjesne platforme i pro-grame zbog toga što vjerujemo da se pitanje gendera treba uzimati u obzir u svemu čime se naša organizacija bavi, jer je ravnopravnost žena i muškaraca pravedna, poštena i ispravna. Ravnopravnost spolova nalazi se u samom središtu razvoja čovjeka i ljudskih prava, dok neravnopravnost među spolovima predstavlja prepreku napretku i barikadu na putu ljud-skoga razvoja.
ANEK
SI
135
SPEACH BY MR. STEFAN PRIESNER, DEPUTY UNDP RESIDENT REPRESENTATIVE
Excellencies, Ladies and Gentlemen,
On behalf of the United Nations, a very warm welcome to all participants to the Regional Confer-ence “Beijing + 10”, which represents one of the activities UNDP BiH undertook in order to mark the tenth anniversary of the Beijing Conference and Declaration.
This Conference is meant to help us reconcile the achievements made in BiH and the entire region in fulfilling everything we accepted to struggle for in the Beijing Declaration ten years ago.
Every day, Bosnia and Herzegovina is moving further along the way of gender equality and main-streaming this highly valued concept upon which UN bases all of its policies. We are creating, implementing and supporting gendered policies, since we believe that gender has to be addressed in everything our organisation does, because equality between women and men is just, fair and right. Gender equality lies at the very core of human development and human rights, while Gender ine-quality represents an obstacle for the progress, and a roadblock on the path of human development.
Gender equality is a precondition for meeting the challenge of reducing poverty, promoting sustain-able development and building good governance, and this also applies to Bosnia and Herzegovina. In order to ensure a fair and sustainable development process, we are committed to integrating gen-der equality in every aspect of our development work.
For supporting of the true gender mainstreaming, that UNDP stands for, we have recently initiated the Sub-regional Gender Equality Programme which is implemented in BiH and SiCG.
The project is created to promote gender equality in these two countries, by bringing together govern-ments, international community and civil society.
This initiative directly contributes to achieve MDG 3 on Gender Equality, which in BiH con-text includes, inter alia, increased percentage of women in executive authorities, increased rate of economically active women, and equalisation of male and female access and presence to primary, secondary and higher education. With a view to the need to continue to strengthen capacity develop-ment of civil society organisations and government officials to understand gender equality, Training of trainers and awareness building campaigns including those under the aegis of the Beijing +10, will represent a significant contribution to the MDG implementation process.
ANN
EXES
136
Ravnopravnost spolova predstavlja preduvjet za susret s izazovom smanjenja siromaštva, promoviranja održivog razvoja i izgradnje dobre uprave, i ovo se, također, odnosi i na Bosnu i Hercegovinu. U cilju osiguranja poštenog i održivog procesa razvoja, odlučni smo u integraciji ravnopravnosti spolova u svaki segment našeg razvojnoga rada.
U cilju potpore istinskoj ugradnji gender koncepta, za koju se zalaže UNDP, nedavno smo pokrenuli Regionalni program za ravnopravnost spolova koji se provodi u BiH i SiCG.
Projekt je kreiran radi promocije ravnopravnost spolova u ove dvije zemlje putem pov-ezivanja vlasti, međunarodne zajednice i građanskog društva.
Ova inicijativa daje izravan doprinos postizanju 3. Milenijskog razvojnog cilja – ravno-pravnosti spolova, koji, u bosanskohercegovačkom kontekstu, između ostaloga uključuje: veće učešće žena u izvršnoj vlasti, povećan broj ekonomski aktivnih žena i izjednačavanje pristupa i učešća muškaraca i žena u osnovnom, srednjem i višem obrazovanju. S obzirom na potrebu nastavka jačanja razvoja kapaciteta u organizacijama građanskog društva te među predstavnicima vlasti kako bi razumjeli ravnopravnost spolova, obučavanje trenera i kampanje za podizanje svijesti, uključujući i one koje podrži “Peking +10”, predstavljat će značajan doprinos procesu provedbe Milenijskih razvojnih ciljeva.
Razvojni cilj Subregionalnog programa za ravnopravnost spolova je promocija rvno-pravnosti spolova u BiH i SiCG. Ovaj cilj bit će postignut stvaranjem kritične mase gender kompetentnih profesionalaca u odabranim ključnim institucijama vlasti i međunarodne zajednice te organizacijama građanskog društva, posebice u oblasti vladavine zakone, zdravlja, obrazovanja i medija. Ova subregionalna inicijativa provodi se u bliskoj suradnji s Kanadskom agencijom za međunarodni razvoj (CIDA), koja je za nju osigurala potrebna financijska sredstva.
Koristim ovu priliku da istaknem uspješnu i izuzetno dobru suradnju s Ministarstvom za ljudska prava i izbjeglice, Agencijom za ravnopravnost spolova BiH i Gender centrima oba entiteta, kao i s organizacijama građanskog društva, u provedbi Zakona o ravnopravnosti spolova, što pokazuje namjeru UNDP-a u Bosni i Hercegovini da podrži vladavinu zakona, ravnopravnost spolova i učešće građana u svim ključnim aktivnostima i smjernicama rada u BiH.AN
EKSI
137
The development objective of this Sub-regional Gender Equality Programme is to promote gender equality in BiH and SCG. That will be achieved by creating a critical mass of gender competent professionals in targeted key government offices, the international community and civil society or-ganisations especially those in the areas of rule of law, health, education and the media. This sub-regional initiative is being implemented in close collaboration with the Canadian International Development Assistance (CIDA) who endorsed the funds for it.
I’m using this opportunity to highlight successful and very good co-operation with Ministry for Hu-man Rights and Refugees, Agency for Gender Equality of BiH and Gender Centres of the both entities as well as with civil society organisations on implementation of the Law on Gender Equal-ity, showing the intention of UNDP Bosnia and Herzegovina to support the rule of law, gender equality and citizens participation in all key activities and policies of BiH.
ANN
EXES
138
GOVOR G. PETERA PAPROSKOG, KANCELARA/VODITELJA UREDA ZA TEHNIČKU SURADNJU, CIDA
Pokušati ću biti kratak u ovom svom izlaganju kao i usredotočen na glavnu temu:
Kao prvo, zašto Kanada podržava ove napore? Jednakopravnost je kanadski kvalitet. Kanađani žele podijeliti ovaj kvalitet sa građanima Bosne i Hercegovine. Jednakopravnost između žena i muškaraca, mladića i djevojaka - u svakom aspektu života - predstavlja prvi korak i iziskuje promjenu stava i ponašanja. Svjesni smo da su za ovakve promjene potreb-ni vrijeme i trud ljudi koji se posvete ovome – kao što vi činite. Ponekad je potrebno dobiti podršku izvana da bi se napravile promjene unutar jednog društva. Isto tako, jednako-pravnost predstavlja mogućnost i mjesto u društvu za osobe svih rasa, religija, starosne dobi i seksualne orijentacije. Ali, moramo početi odnekud. Želimo da ova Konferencija pomogne u nastojanju da jednakopravnost spolova postane realnost u BiH, a ne da bude samo lijepo osmišljen zakon na papiru. Dozvolite mi da vam kažem da ja čvrsto vjerujem u praktične radionice kao sredstvo za postizanje cilja – ne moraju to biti velike konferencije. Dakle, želim vam zahvaliti na do-lasku na ovu Konferenciju i nadam se da ćete dokazati da je ovo vrijedilo truda. Hvala UNDP-u i Agenciji za ravnopravnost spolova na trudu da ovo učine praktičnim i radnim skupom, a ne samo sastankom na kojemu će se samo teoretisati i sve ostati na priči.
ANEK
SI
139
SPEACH BY MR. PETER PAPROSKI, CHANCELLOR/HEAD OF TECHNICAL COOPERATION, CIDA
In my speech, I will try to be brief and focused on the main topic.
First, why Canada supports these efforts? Equality is Canadian value. Canadians want to share this value with the citizens of Bosnia and Herzegovina. Equality between women and men, boys and girls, in every aspect of their life, is the first step and it requires the change of attitude and be-haviour. We are aware of the fact that such changes take time and the efforts of those who are – like you – dedicated to them. Sometimes, making changes in a given society requires the outside support. Equality, also, means equal opportunities and place in the society for all people, regardless of their race, religion, age or sexual orientation. But we need to start somewhere. We wish this Conference will contribute to the efforts in making gender equality become the reality in BiH, not only a nicely designed piece of legislation.
Let me tell you that I strongly believe in the practical workshops as a tool for achievement of the goal – not necessarily the big conferences. Therefore I wish to thank you all for coming to this Conference and I hope you will prove this was worth the effort. I am grateful to UNDP and the Agency for Gender Equality for their efforts to make this event working and practical, not only theoretic.
Finally, let me ask you to use this opportunity to work together and define the way to achieve gender equality, using the Beijing Platform as a tool for work and achievement of the goal. Should you find this two-day event useful, please tell it to the organisers – alternatively, please be frank in your criticism. I would be delighted to tell to the people of Canada that their tax money has fostered the changes in Bosnia and Herzegovina and has made it a better place to live in. AN
NEX
ES
140
I na kraju, dozvolite mi da vas zamolim da iskoristimo ovu priliku za zajednički rad i definiranje načina na koji će se postići ravnopravnost spolova, koristeći pri tome Pekinšku platformu kao sredstvo za rad i postizanje cilja. Molimo vas da, ukoliko budete smatrali ovaj dvodnevni skup korisnim, to i kažete organizatorima ovog skupa – a u suprotnom da budete iskreni u svom kriticizmu. Ja bih volio da mogu reći narodu Kanade da su njegove pare od poreza dovele do promjena u Bosni i Hercegovini i učinile je ljepšim mjestom za živjeti.
ANEK
SI
141
ANN
EXES
142
OBRAĆANJE MINISTRA MIRSADA KEBE NA PRESS KONFERENCIJI, 15.09.2005.
Dame i gospodo,
Čini mi zadovoljstvo da je Bosna i Hercegovina domaćin jedne ovakve konferencije na re-gionalnom nivou i da se na njoj po prvi put govori o državnim planovima akcija. Mislim da će ova Konferencija biti novi impuls i poticaj državama regiona za proširivanje saradnje.
Bosna i Hercegovina kao zemlja u kojoj se izgrađuju institucionalni mehanizmi za gender od 1999. uvijek će biti otvorena za regionalno umrežavanje, povezivanje i svaki oblik saradnje sa našim susjednim i drugim zemljama regiona i šire.
Ja naprosto moram pohvaliti rad naprednih institucionalnih gender mehanizama jer Bo-sna i Hercegovina na svom putu ka evropskim integracijama ima zavidne rezultate u sferi integriranja gender koncepta u sve oblasti društvenog djelovanja koje su apostrofirane u Pekinškoj deklaraciji, čiju desetu obljetnicu dostojanstveno i primjereno obilježavamo ovom Konferencijom.
Donošenje Zakona o ravnopravnosti spolova u Bosni i Hercegovini držim bitnim i važnim iskorakom u sferi ljudskih prava i njihove realizacije. Nadamo se da će se implementacijom ovog Zakona stvoriti jedan od važnih preduvjeta za prijem Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju i pridruživanje zemljama sa visokim stepenom poštivanja ljudskih prava. U tom smislu želim izraziti nepodijeljenu podršku državnih struktura Bosne i Hercegovine ka ostvarivanju ovoga cilja. Još jednom zahvaljujem našim partnerima koji su pomogli i omogućili da se stvore uslovi za napredak u ovoj sferi.
ANEK
SI
143
MINISTER MIRSAD KEBO ADDRESS AT THE PRESS CONFERENCE, 15.09.2005
Ladies and gentlemen,
I am very glad that Bosnia and Herzegovina has hosted such a regional conference and that there the na-tional action plans are being discussed. I think that this Conference will be a new impulse and stimulus to the countries in the Region for advancement of their co-operation.
Bosnia and Herzegovina, as a country in which the institutional gender mechanisms are being built since 1999, will always be open for regional networking and all forms of co-operation with our neighbouring and other countries in the Region and wider.
I cannot but praise the work of our advanced institutional gender mechanisms, because, on its path towards the European integrations, Bosnia and Herzegovina has made remarkable results in gender mainstreaming in all aspects of social activism highlighted in the Beijing Declaration. With this Conference, we pay a due respect to its tenth anniversary.
I believe the enactment of the Law on Gender Equality is an important step forward in regards to the hu-man rights and their realisation. We hope the implementation of this Law will meet an important prerequi-site for the accession of Bosnia and Herzegovina to the European Union and to the circle of countries where human rights are being highly respected. In this sense, I wish to express a full support of the governmental institutions of Bosnia and Herzegovina to the achievement of this goal. I thank, once again, to our partners who have helped and made possible meeting the conditions for advancement in this area.
ANN
EXES
144
ANEKS 6
VANPROGRAMSKE AKTIVNOSTI: IZLOŽBA/PREZENTACIJA ŽENSKOG NVO AKTIVIZMA I PROJEKCIJE DOKUMENTARNIH FILMOVA IZ REGIJE
Paralelno s radnim dijelom konferencije organizovana je i izložba na kojoj su predstavljene aktivnosti organizacija civilnog društva, uèesnica na konferenciji. Izložba je predstavila njihov rad kroz publikacije, razlièite dokumente, promotivne materijale i video zapise. Takoðer, u konferencijskim prostorijama organizovano je i prikazivanje dokumentarnih filmova koji tem-atiziraju ženska ljudska prava, a nastali su u okviru rada rada organizacija civilnog društva.
ANEK
SI
145
ANNEX 6
OFF PROGRAMMEEXHIBITION/PRESENTATION OF WOMEN NGO ACTIVISM AND REGIONAL DOCUMENTARY MOVIES SCREENINGS
The exhibition of civil society organisation activities, conference participants, was organised paralel to its working sessions. Their activities were presented through publications, various documents, promotional materials and video works. Screaning of documentary movies dealing with women human rights, made by civil society organisations, was also organised within the Conference facilities.
ANN
EXES
146
14. i 15. septembar
Organizator: Fondacija za kreativni razvoj Sarajevo
1. RAD U NAPRETKU Mostar, BiH , 2004, dokumentarni film, 25 min Režija: Arijana Alečković i Sarah Merola Produkcija: Film Klub Mostar (Mladi Most) i Barts (UK)
2. ŽENA NA SOCIJALNO-EKONOMSKOJ RASKRSNICI Sarajevo, BiH, 2005, dokumentarni film,12 min Produkcija: Centar za ljudska prava Univerziteta u Sarajevu
3. INNOCENT PINK Engleska, igrani film, 19 min Scenario i režija: Paul Whittington Produkcija: Geronimo Films u saradnji sa London Production Fund
4. WISH 2001, igrani film, 7 min Scenario i režija: Ingvild Soderlind Produkcija: Napier University
5. LIPSTICK 2003, igrani film, 14 min Scenario i režija: Li Li Na Produkcija: A Burning Culture Production u saradnji sa Canterbury Christ Church University College
6. VORTEX Slovenija, 2000, muzički spot, 4 min Režija: Zemira Alajbegović
7. OHNE WORTE 2004, animirani film, 2 min Režija: Claudia Ungersback
8. DAS MOMMENT 2003, animirani film, 4 min
9. FIREFLIES USA, New York, 1999, igrani film, 10 min Scenario i režija: Katherin Fiegl Produkcija: New York Film Academy
10. BABY Animirani film, 4 min
ANEK
SI
147
14th and 15th September
Organiser: Foundation for Creative Development Sarajevo
1. WORK IN PROGRES Mostar, BiH , 2004, documentary, 25 min Directors: Arijana Alečković and Sarah Merola Production: Film Klub Mostar (Mladi Most) and Barts (UK)
2. WOMAN ON SOCIO-ECONOMIC CROSSROAD Sarajevo, BiH, 2005, documentary,12 min Production: Centre for Human Rights of University in Sarajevo
3. INNOCENT PINK England, motion picture, 19 min Written and Directed by Paul Whittington Production: Geronimo Films in association with London Production Fund
4. WISH 2001, motion picture, 7 min Written and Directed by Ingvild Soderlind Production: Napier University
5. LIPSTICK 2003, motion picture, 14 min Written and Directed by Li Li Na Production: A Burning Culture Production in association with Canterbury Christ Church University College
6. VORTEX Slovenia, 2000, music video, 4 min Director: Zemira Alajbegović
7. OHNE WORTE 2004, animated movie, 2 min Director: Claudia Ungersback
8. DAS MOMMENT 2003, animated movie, 4 min
9. FIREFLIES USA, New York, 1999, motion picture, 10 min Written and Directed by Katherin Fiegl Production: New York Film Academy
10. BABY Animated movie, 4 min
ANN
EXES
148
11. KOPFORERIN / YOU DONT SEE WHAT I HEAR Njemačka, Berlin, 2003, animirani film, 9 min Režija: Evi Kruckenhauser
12. BOL OSTALIH At Work for the UN Commission on Human Rights, Dokumentarni film, 32 min Scenario i režija: Peter Egloff Produkcija: swissinfo/SRI Webfactory
13. STOP NASILJU NAD ŽENAMA Srbija i Crna Gora, Beograd, 2002, video spot, 40 sec Produkcija: Autonomni ženski centar
14. NASILJE NAD ŽENAMA JE ZLOČIN Srbija i Crna Gora, Beograd, 2002, video spot, 27 sec Produkcija: Autonomni ženski centar 15. PREZENTACIJA NEME SVEDOKINJE Srbija i Crna Gora, Beograd, 2002, slide show Produkcija: Autonomni ženski centar
ANEK
SI
149
11. KOPFORERIN / YOU DONT SEE WHAT I HEAR Germany, Berlin, 2003, animated movie, 9 min Director: Evi Kruckenhauser
12. THE PAIN OF OTHERS At Work for the UN Commission on Human Rights, Documentary, 32 min Written and Directed by Peter Egloff Production: swissinfo/ SRI Webfactory
13. STOP VIOLENCE AGAINST WOMEN Serbia and Montenegro, Belgrade, 2002, video spot, 40 sec Production: Autonomous Women’s Centre
14. VIOLENCE AGAINST WOMEN IS CRIME Serbia and Montenegro, Belgrade, 2002, video spot, 27 sec Production: Autonomous Women’s Centre 15. SILENT SILHOUETTES Serbia and Montenegro, Belgrade, 2002, slide show Production: Autonomous Women’s Centre
ANN
EXES
150
ANEKS 7
Lista učesnika/List of Participants
Mirsad Kebo, Minister, Bosnia and Herzegovina, Ministry of Human Rights and Refugees, Phone: +387 33 206 140, +387 33 206 140 Jens Toyberg-Frandzen, UNDP Resident Representative/UN Resident Coorrdina-tor, Bosnia and Herzegovina, UNDP BH, Phone: +387 33 276 840, +387 33 552 330
Stefan Priesner, Deputy RR/CO Manager, Bosnia and Herzegovina, UNDP BH, Phone: +387 33 276 820, +387 33 552 330, E-mail: [email protected] Jusuf Kalamperović, Vice President, SCG (Republic of Montenegro), Government of Montenegro, Phone: +381 81 248 616 Ivica Marinović, Deputy Minister, Bosnia and Herzegovina, Ministry of Human Rights and Refugees, Phone: +387 33 222 038, +387 33 206 140 Ms. Snežana Lakičević-Stojačić, Provincial Secretary, SCG (Republic of Serbia), Secretariat for Labour, Employment and Gender Equality, Phone: +381 21 487 4610, +381 21 557 001, E-mail: [email protected] Garret Tankosić Kelly, DRR, Serbia and Montenegro,UNDP Liaison Office in Podgorica, Phone: +381 89 1 231 251, +381 81 231 644, E-mail: [email protected] Shelley Whiting, Ambassador, Bosnia and Herzegovina, Embassy of Canada, Phone: +387 33 222 033, +387 33 222 038
ANEK
SI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
151
Peter Paproski, Chancellor/Head of Technical Cooperation for Canada, Bosnia and Herzegovina, CIDA, Phone: +387 33 222 033, +387 33 222 038
Aleksandra Petrić, GE Advisor, Bosnia and Herzegovina, CIDA BH, Phone: +387 51 458 852, +387 51 458 851, E-mail: [email protected] Almir Tanović, Programme Officer, Bosnia and Herzegovina, CIDA BH, Phone: +387 33 222 033, +387 33 222 038 Zorana Šijački, GE Advisor, Serbia and Montenegro, CIDA SM, Phone: +381 21 540566, +381 21 557 001, E-mail: [email protected]
Armina Dedić, SGS Program Officer/GFP, Bosnia and Herzegovina, DFID, Phone: +387 33 282 200, +387 33 204 780 Bo Elding, Councilor/Head of Office, Bosnia and Herzegovina, SIDA, Phone: +387 33 276 030, +387 33 276 060 Willem van Rossem, Deputy Head of Mission, Bosnia and Herzegovina, Royal Netherlands Embassy, Phone: +387 33 562 000, +387 33 22 34 13
Lejla Fetahagić, Project Policy Officer, Bosnia and Herzegovina, Royal Netherlands Embassy, Phone: +387 33 223 404, +387 33 22 34 13, E-mail: [email protected]
Petre D. Catrinciuc, Ambassador, Bosnia and Herzegovina, Embassy of Romania, Phone: +387 33 207 447, +387 33 668 940 John Peyton, Head of Rule of Law, Bosnia and Herzegovina, OHR, Phone: +387 33 283 500, +387 33 283 501 Douglas Davidson, Ambasador, Head of Mission, Bosnia and Herzegovina, OSCE, Phone: +387 33 752 100, +387 33 442 479
Mario Vignjević, Anti -Trafficking Officer, Bosnia and Herzegovina, OSCE Mission in BH, Phone: +387 33 75 22 63, +387 33 442 479, E-mail: [email protected]
ANN
EXES
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
152
Merce Castells, Election Adviser, Bosnia and Herzegovina, OSCE Mission in BH, Phone: +387 33 752 100, +387 33 442 479 Karen Exel Stone, Programme Officer, Bosnia and Herzegovina, USAID, Phone: +387 33 702 300, +387 33 611 973, E-mail: [email protected] Zubeida Kadić, GFP, Bosnia and Herzegovina, USAID, Phone: +387 33 702 300, +387 33 611 973, E-mail: [email protected] Gordana Šuvalija, Project Officer, Bosnia and Herzegovina, European Comission Delegation to BiH, Phone: +387 33 256 788, +387 33 666 037, E-mail: [email protected]
Maria Esposito, Italian Cooperation Office, Bosnia and Herzegovina, Italian Cooperation Office, Phone: +387 33 203 959, +387 33 659 368
Ristin Thomasson, Project Officer, Bosnia and Herzegovina, Kvinna till Kvinna, Phone: +387 33 203 614, E-mail: [email protected] Samra Filipović Hadžiabdić, Director, Bosnia and Herzegovina, Agency for Gender Equality, Phone: +387 33 204 990, +387 33 204 990, E-mail: [email protected] Ednan Sarajlić, PR Officer, Bosnia and Herzegovina, Agency for Gender Equality, Phone: +387 33 204 990, +387 33 204 990, E-mail: [email protected]
Elma Spahić, GEEP Project Officer, Bosnia and Herzegovina, Agency for Gender Equality, Phone: +387 33 204 990, +387 33 204 990, E-mail: [email protected] Armin Sirćo, Senior Portfolio Manager, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 33 276 825, +387 33 552 330, E-mail: [email protected]
Klelija Balta, Gender Programme Manager, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 33 276 888, +387 33 552 330, E-mail: [email protected] Senada Kahriman, Regional Gender Coordinator, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 33 276 895, +387 33 552 330, E-mail: [email protected]
ANEK
SI
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
153
Kika Babić-Svetlin, Civil Society Coordinator, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 33 276 827, +387 33 552 330, E-mail: [email protected] Danijela \urović, Gender Coordinator, Serbia, Serbia and Montenegro, UNDP CO Belgrade, Phone: +381 11 20 40 439, +381 11 3444 300, E-mail: [email protected]
Kaća \uričković, Gender Coordinator, Montenegro, Republic of Montenegro, UNDP LO Podgorica, Phone: +381 81 231 251, +381 81 231 644, E-mail: [email protected]
Dejana Grbić, Conference Assistant, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 33 276 827, +387 33 552 330, E-mail: [email protected] Armin Pihljak, Conference Assistant, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 33 276 895, +387 33 552 330, E-mail: [email protected]
Sabina Žunić, Deputy Project Manager, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 323 276 800, +387 33 552 330, E-mail: [email protected]
Šemsa Alić, RMAP Project, Bosnia and Herzegovina, UNDP CO BiH, Phone: +387 323 276 800, +387 33 552 330, E-mail: [email protected] Ana Vuković, Director, Bosnia and Herzegovina, Gender Center of FBiH, Phone: +387 33 265 201, +387 33 265 200, E-mail: [email protected]
Ane Jakšić, Officer, Bosnia and Herzegovina, Gender Center of FBiH, Phone: +387 33 665 883, +387 33 265 200, [email protected]
Vikica Šunjić, Gender Expert, Bosnia and Herzegovina, Gender Center of FBiH, Phone: +387 33 665 883, +387 33 265 200, [email protected] Azir Mrđanović, Legal Advisor, Bosnia and Herzegovina, Gender Center of FBiH, Phone: +387 33 665 883, +387 33 265 200, E-mail: [email protected]
Spomenka Krunić, Director, Bosnia and Herzegovina, Gender Centre of Republika Srpska, Phone: +387 51 225 030, +387 51 225 032, E-mail: [email protected]
ANN
EXES
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
154
Jelena Milinović, PR Officer, Bosnia and Herzegovina, Gender Centre of Republika Srpska,Phone: +387 51 225 031, +387 51 225 032, E-mail: [email protected] Saša Savičić, Expert associate for legal matters, Bosnia and Herzegovina, Gender Centre of Republika Srpska, Phone: +387 51 212 638, +387 51 225 032, E-mail: [email protected] Svjetlana Fabijanč-Grbić, Head of the Project Sarajevo Healthy City, Bosnia and Herzegovina, City of Sarajevo, Phone: +387 33 202 883, +387 33 208 341, E-mail: [email protected] Jozo Križanović, President, Bosnia and Herzegovina, Parliament of BiH, GE Commission, Phone: +387 33 713 740
Zijad Hasić, Commission Secretary, Bosnia and Herzegovina, Parliament of BiH, GE Commission, Phone: +387 33 284 405, +387 33 233 480, [email protected]
Dušanka Majkić, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament of BiH, HoR, Phone: +387 (65) 514 782, E-mail: [email protected]
Alma Bandić-Drndo, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament FBiH, GE Commission, Phone: +387 33 416 656
Džems Sulejmanagić, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament FBiH, GE Commission, Phone: +387 35 251 035
Nermina Kapetanović, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament FBiH, GE Commission, Phone: +387 32 281 989
Dragana Dilber, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament FBiH, GE Commission, Phone: +387 33 284 405, +387 33 233 480
Mirsada Poturković, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament FBiH, GE Commission, Phone: +387 33 284 405, +387 33 233 480
Ljiljana Poljak, Member, Bosnia and Herzegovina, Parliament FBiH, GE Commission, Phone: +387 33 284 405, +387 33 233 480
ANEK
SI
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
155
Desanka Rađević, Member of Parliament, Bosnia and Herzegovina, RS Assembly, Phone: +387 51 835 555, +387 51 835 555, E-mail: [email protected]
Rajko Kličković, Assistant to the minister, Bosnia and Herzegovina, Ministry of Labour, Employment and Social Policy RS, Phone: +387 51 331 656, +387 51 331 660, [email protected]
Besima Borić, Director, Bosnia and Herzegovina, GTF BH - Regional Office for Gender Equality, Phone: + 387 61 188 332, [email protected]
Armina Arslanagić-Čengić, Business development sector assistant, Bosnia and Herzegovina, Sarajevo Regional Development Agency, E-mail: [email protected]
Jelena Miovčić (Prohaska), Manager for strategy planning and implementation, Bosnia and Herzegovina, Accredited Regional Development Agency NW - ARDA NW, Phone: +387 51 328 890, +387 51 328 891, E-mail: [email protected]
Aleksandar Živanović, Program Manager, Bosnia and Herzegovina, HCA/Udružene žene/WG Media, Phone: +387 51 432 750, +387 51 432 752, E-mail: [email protected]
Amra Selešković, Gender Training Expert, Bosnia and Herzegovina, VESTA, Tuzla WG Media, Phone: +387 35 363 691, +387 35 363 692, E-mail: [email protected]
Izida Sakić, Office Assistant, Bosnia and Herzegovina, La strada, Mostar, Phone: +387 36 557 191, +387 36 557 192, [email protected] Lidija Živanović, Executive director, Bosnia and Herzegovina, HCA Banja Luka, Phone: +387 51 432 750, +387 51 432 752, E-mail: [email protected] Ljiljana Čičković, Executive director, Bosnia and Herzegovina, Ženski centar Trebinje, Phone: +387 59 225 767, +387 59 225 767, E-mail: [email protected]
Branka Kolar-Mijatović, Director, Bosnia and Herzegovina, Pro et Contra, Prijedor, Phone: +387 52 234 826, +387 52 234 826, E-mail: [email protected]
ANN
EXES
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
156
Mara Radovanović, Vice-president, Bosnia and Herzegovina, Lara, Bijeljina, Phone: +387 55 220 255, E-mail: [email protected]
Radmila Žigić, President, Bosnia and Herzegovina, Lara, Bijeljina, Phone: +387 55 220 255, +387 55 220 251
Anđa Ilić, President, Bosnia and Herzegovina, Zdravlje i srce, Banja Luka, Phone: +387 51 241 239, +387 51 217 979, E-mail: [email protected] Vesna Jovanović, Director, Bosnia and Herzegovina, Amica, Srebrenica, Phone: +387 56 385 679, +387 56 385 679, E-mail: [email protected]
Suada Selimović, Social worker, Bosnia and Herzegovina, Referentna grupa, Tuzla, Phone: +387 35 248 910, +387 35 248 911, E-mail: [email protected]
Željana Pjevalica, Executive director, Bosnia and Herzegovina, Priroda, Bratunac, Phone: +387 56 881 662, E-mail: [email protected]
Senka Zulum, President, Bosnia and Herzegovina, Viktorija, Jajce, Phone: +387 30 654 204, E-mail: [email protected] Indira Bajramović, President, Bosnia and Herzegovina, Association of Roma Women Budućnost, Tuzla, Phone: +387 35 202 730, +387 35 202 730, E-mail: [email protected] Azra Hasanbegović, Executive director, Bosnia and Herzegovina, Žena BiH, Mostar, Phone: + 387 36 550 339, +387 36 550 339, [email protected] Hatidža Pečenković, President, Bosnia and Herzegovina, Žene sa Une, Bihać, Phone: +387 37 220 855, E-mail: [email protected] Nada Ler-Sofronić, Director, Bosnia and Herzegovina, Women and Society, E-mail: [email protected]
Marijana Senjak, Psychologist, Bosnia and Herzegovina, Medica, Zenica, Phone: +387 32 463 513, +387 32 463 515, E-mail: [email protected]
ANEK
SI
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
157
Lana Jajčević, Project Coordinator, Bosnia and Herzegovina, Udružene Žene, Banja Luka, Phone: +387 51 458 851, +387 51 458 851, E-mail: [email protected]
Lejla Spaho, Director, Bosnia and Herzegovina, BIHZEM, Sarajevo, Phone: +387 32 738 636, +387 32 738 636, E-mail: [email protected] Memnuna Zvizdić, Program Coordinator, Bosnia and Herzegovina, Žene ženama, Sarajevo, Phone: +387 33 613 589, E-mail: [email protected] Lejla Somun Krupalija, IBHI, Bosnia and Herzegovina, IBHI, Sarajevo, Phone: +387 33 219 781, +387 33 219 780, E-mail: [email protected] Stanka Frančić, Vice-president, Bosnia and Herzegovina, Forum Žena, Bratunac, Phone: +387 56 882 143, +387 56 882 143, [email protected]
Dubravka Kovačević, President, Bosnia and Herzegovina, Most, Višegrad, Phone: +387 58 630 710, +387 58 630 710, E-mail: [email protected] prof. dr. Jasna Bakšić-Muftić, Gender Expert, Bosnia and Herzegovina, University of Sarajevo/WG WHR, E-mail: [email protected]
prof. dr. Jasminka Babić-Avdispahić, Gender Expert, Bosnia and Herzegovina, University of Sarajevo, Phone: +387 33 202 237, E-mail: [email protected] Jasminka Džumhur, National Legal Officer, Bosnia and Herzegovina, UNOHCHR, Phone: +387 33 230 107, E-mail: [email protected] Željka Mudrovčić, Assistant Rep. UNFPA, Bosnia and Herzegovina, UNFPA, Phone: +387 33 276 833, E-mail: [email protected] Selena Bajraktarević, Bosnia and Herzegovina, UNICEF BiH, E-mail: [email protected]
Suzana Stambol, Journalist, Bosnia and Herzegovina, BHT, Phone: +387 33 455 115, +387 33 450 717, E-mail: [email protected]
ANN
EXES
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
158
Mira Lolić Močević, Journalist, Bosnia and Herzegovina, RTRS, Phone: +387 51 221 890, +387 51 221 451, [email protected]
Almira Huseinović, Journalist, Bosnia and Herzegovina, BHT, Phone: +387 61 381 603
Vesna Cipruš, Senior Advisor for Poverty Reduction and Social Inclusion, Serbia and Montenegro, UNDP CO Belgrade, Phone: +381 11 20 40 417, +381 11 3444 300, E-mail: [email protected] Zorica Mršević, Gender Advisor, Serbia and Montenegro, OSCE Mission to SCG, Phone: +381 11 36 06 173, +381 11 36 72 429, E-mail: [email protected]
Dragana Petrović, Vice-president, Republic of Serbia, Gender Equality Council, Government of Serbia, Phone: +381 11 688 361, E-mail: [email protected]
Sonja Drljević, Council member, Republic of Serbia, Gender Equality Council, Government of Serbia, Phone: +381 11 303 5193, +381 11 334 5762, E-mail: [email protected] Leila Ruždić, President of the parliamentarian Committee for GE, Republic of Ser-bia, National Assembly of the Republic of Serbia, Gender Equality Committee, Phone: +381 1 38 20 766, +381 1 36 17 842, E-mail: [email protected] Nevena Petrušić, Associate Professor, Republic of Serbia, Niš University, Law Faculty, Phone: +381 18 524 748, E-mail: [email protected]
Zibija Šarenkapić, Coordinator, Republic of Serbia, Damad (Novi Pazar), Phone: +381 20 332 750, +381 20 332 750, E-mail: [email protected]
Nataša Perišić-Pavlović, NGO SP GTF i Hora, president, Republic of Serbia, Hora (Valjevo), Phone: +381 14 236 084, +381 14 239 877, E-mail: [email protected]
Mirjana Jovanović, Activist, Republic of Serbia, Peščanik (Kruševac), Phone: +381 37 460 151, +381 37 22 350, E-mail: [email protected]
Vera Kurtić, Activist, Republic of Serbia, Ženski prostor (Niš), Phone: +381 18 243 371, +381 18 243 371, E-mail: [email protected]
ANEK
SI
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
159
Ružica Rudić-Vranić, Executive director, Republic of Serbia, Femina Creativa (Subotica), Phone: +381 24 35 249, +381 24 35 249, E-mail: [email protected]
Ljiljana Janes, Republic of Serbia, Juca (Bor), Phone: +381 30 458 230, +381 30 456 240, E-mail: [email protected]
Olivera Simić, Republic of Serbia, Victimological Society of Serbia, Phone: +381 11 343 1213, E-mail: [email protected]
Miodrag Dragišić, Socio-economic, Participation Team Leader, Republic of Mon-tenegro, UNDP LO Podgorica, Phone: +381 81 231 251, +381 81 231 644, E-mail: [email protected]
Nada Drobnjak, Head of the GE Office, Republic of Montenegro, Government of Montenegro, Phone: +381 81 482 118, +381 81 482 391, E-mail: [email protected]
Stana Pajović, Assistant to the minister of justice, Republic of Montenegro, Government of Montenegro, Phone: +381 81 407 512, +381 81 407 504, E-mail: [email protected] Dragica Perović, Member of Parliament, Republic of Montenegro, Parliament of Montenegro, Phone: +381 82 322 953, E-mail: [email protected]
Sabahudin Delić, Assistant to the Minister, Republic of Montenegro, The Ministry of Minority Protection of Montenegro, Phone: +381 81 234 193, +381 81 234 198, E-mail:[email protected]
Siniša Bjeković, Research coordinator, Republic of Montenegro, Centre for Human Rights, Phone: +381 81 481 265, +381 81 481 265, E-mail: [email protected]
Ana Mudreša, Coordinator, Republic of Montenegro, Centre for civil education, Phone: +381 81 665 327, +381 81 665 112, E-mail: [email protected]
Biljana Zeković, Coordinator, Republic of Montenegro, SOS for women and children victims of violence, Podgorica, Phone: +381 81 224 048, + 381 81 224 049, E-mail: [email protected]
Kerim Međedović, Director, Republic of Montenegro, Agency for Local Democracy, Phone: +381 83 212 515, + 381 83 212 519, E-mail: [email protected]
ANN
EXES
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
160
Melanija Bulatović, Journalist, Republic of Montenegro, Montenegro TV, Phone: +381 81 225588, +381 81 225 588, E-mail: [email protected]
Slavica Striković, Republic of Montenegro, Women Action, E-mail: [email protected]
Drita Teta, Head of Governmental Committee for Equal Opportunities, Albania, Committee for Equal Opportunities, Phone: +355 42 47 572, E-mail: [email protected]
Shpresa Rama, Education Expert, Albania, Independent Women Forum, Phone: +355 42 50 274, E-mail: [email protected]
Helena Štimac-Radin, Head of the Office, Croatia, Office for Gender Equality, Government of Republic of Croatia, Phone: +385 1 6303 090, +385 1 4569 296, E-mail: [email protected] Cyme Mahmutaj, Advisor to the Prime Minister, Kosovo, PM Cabinet, Phone: +381 38 2001 4070, E-mail: [email protected]
Fehmije Gashi Bytyqi, Head of the Division for Cooperation, Kosovo, PM Cabinet, Phone: +381 38 211 543, +381 38 211 808, E-mail: [email protected]
Visare Gashi, GE Office Director, Kosovo, Kosovo provisional institutions, Phone: +381 33 211 543, E-mail:[email protected]
Savka Todorovska, President, Macedonia, Union of Women’s Organizations of Macedonia, Phone: +389 23 134 390, + 389 2 3238 184, E-mail: [email protected]
Andra Cristina Croitoru, Gender Advisor, Romania, National Agency for Equal Opportunities, Phone: +402 13 162 044, +402 13 162 043, E-mail: [email protected] Jasminka Dedić, Gender Expert, Slovenia, Office for Equal Opportunities, Phone: +386 1 478 84 61, +386 1 478 84 71, E-mail: [email protected]
Milica Panić, WCDI Programme Co-ordinator, Serbia and Montenegro, NPA - Regional office for SEE, Phone: +381 11 244 1196, +381 11 24 41 196, E-mail: [email protected]
ANEK
SI
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
Osnat Lubnani, Regional Programme Director, Slovak Republic, UNIFEM CEE, Erika Kvapilova, National Programme Officer, Slovak Republic, UNIFEM CEE,
Flora Macula, Project Officer, UNMIK Kosovo, UNIFEM Kosovo/a,
Anne Jenichen, Ph.D. Candidate, Germany, Center for Feminist Studies, Uni-versity of Bremen, Phone: +49 421 218 96 26, +49 421 21825 22, E-mail: [email protected]
ANN
EXES
128.
129.
130.
131.
