regulacyjna teoria temperamentupawłowa (kwestionariusz temperamentu) •niebylicyn, tiepłow,...

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU

Opracowała©®: dr Anna Szałaoska

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU JANA STRELAUA

• INSPIRACJE: badania w Rosji, USA, Europa Zachodnia

• RTT to teoria: wielowymiarowa, zorientowana na osoby dorosłe, przyczynowa, zakładająca,

że temperament przejawia się we wszystkich zachowaniach człowieka.

2


ŹRÓDŁA

• Psychologiczna interpretacja typologii Pawłowa (Kwestionariusz Temperamentu)

• Niebylicyn, Tiepłow, Mierlin, Eysenck, Gray, Zuckerman, Thomas i Chess, Plomin i inni…

• Teoria czynności Tadeusz Tomaszewski

• Andrzej Eliasz, Tatiana Klonowicz

3


GŁÓWNE TEZY

• Temperament odnosi się do formalnych cech zachowania, do poziomu energetycznego i charakterystyki czasowej

• Aspekt energetyczny –cechy odpowiedzialne za poziom energetyczny organizmu : nagromadzenie i rozładowanie zmaganyzwanej energii

• Aspekt czasowy – najpierw zwrócono uwagę na ruchliwośd (szybka i adekwatna reakcja na zmiany środowiska) potem na elastycznośd procesu pobudzenia oraz labilnośd (powstawanie vs zanikanie pobudzenia )

) 4


POSTULATY

1. Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania.

2. Cechy formalne zachowania można opisad w kategoriach energetycznych i czasowych.

3. Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne.

4. Różnice indywidualne w temperamencie są powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich zachowao i reakcji.

5. Cechy temperamentalne obecne są od wczesnego niemowlęctwa.

6. Temperament występuje zarówno u człowieka, jak i u zwierząt.

5


POSTULATY

7. Temperament w swej pierwotnej formie jest wynikiem ewolucji biologicznej, stąd czynnik genetyczny, jak i określone mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne współdeterminują różnice indywidualne w temperamencie.

8. Cechy temperamentalne, chod względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom (pod wpływem zmian rozwojowych oraz interakcji genów i środowiska).

9. Temperament pełni funkcję regulacyjną polegającą na modyfikacji (moderowaniu) wartości stymulacyjnej (energetycznej) i temporalnej sytuacji i zachowao, odpowiednio do posiadanych cech temperamentu.

10. Rola temperamentu w regulacji stosunków ze światem ujawnia się głównie w sytuacjach i/lub zachowaniach ekstremalnych.

6


• TEMPERAMENT – zespół podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, przejawiających się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych), występujących we wczesnym dzieciostwie i będących wspólnymi dla człowieka i zwierząt.

• Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne (neurobiochemiczne) cechy te podlegają zmianom zachodzącym pod wpływem precesów dojrzewania i starzenia się oraz niektórych czynników środowiskowych.

7


CECHY ENERGETYCZNE TEMPERAMENTU

• REAKTYWNOŚD EMOCJONALNA - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości emocjonalnej i niskiej odporności emocjonalnej. Duża pobudliwośd emocjonalna (reagują emocjami dośd łatwo i silnie, nawet na drobne i mało ważne zdarzenia, są nieśmiałe i łatwo zranid ich uczucia). Wykazują małą odpornośd emocjonalną, tendencję do załamywania się (obniżony poziom wykonania w stresie). Odczuwanie często napięcia emocjonalnego i sztywności w zachowaniu, wykazują duża labilnośd i małą dojrzałośd emocjonalną, są podejrzliwi, niepewni siebie, raczej wycofani z kontaktów społecznych i sytuacji trudnych.

8


CECHY TEMPERAMENTU

• WRAŻLIWOŚD SENSORYCZNA - zdolnośd reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej, wrażliwośd sensoryczna i emocjonalna, są delikatne, subtelne, na poziomie poznawczym spostrzegawcze, czujne, otwarte na otoczenie zewnętrzne.

9


CECHY TEMPERAMENTU

• AKTYWNOŚD - tendencja do podejmowania zachowao o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowao dostarczających stymulacji zewnętrznej. Osoby aktywne zawodowo i społecznie, często też w sportowo (fizycznie). Towarzyscy, ekspansywni, elastyczni, wykazują tendencję do podejmowania wielu różnych zadao, często ryzykownych, są impulsywni. Duża odpornośd emocjonalna i pozytywny nastrój. Negatywnie reagują na brak zajęd, monotonię i brak nowych zadao czy zajęd (brak zmian).

10


CECHY TEMPERAMENTU

• WYTRZYMAŁOŚD - zdolnośd do adekwatnego reagowania w sytuacjach długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. Wytrzymałośd na trudy i niewygody życia codziennego. Potrafią radzid sobie w niekorzystnych warunkach np. w hałasie, pracowad intensywnie i długo. Wytrwałe, sumienne. Duża odpornośd emocjonalna i na zagrożenia.

11


CECHY CZASOWE TEMPERAMENTU

• ŻWAWOŚD - szybkośd i tempo czlyli tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian otoczenia, elastycznośd w zachowaniu, plastycznośd intelektualną, czasami impulsywnośd, wrażenie pośpiechu, duża wytrwałośd w działaniu.

12


CECHY TEMPERAMENTU

• PERSEWERATYWNOŚD – powtarzane i utrzymywanie –czyli tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowao po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał; przejawia się w drobiazgowym analizowaniu zdarzeo, wielokrotnym wracaniu do minionych faktów życiowych (np. poszukiwania argumentów do podjętych już decyzji) i nadmiernej koncentracji na przeszłości. Często koreluje z dużą wrażliwością sensoryczna, tendencja do reagowania napięciem i lękiem w sytuacjach stresujących.

13


CECHY CZASOWE TEMPERAMENTU

• RYTMICZNOŚD - wysoko rytmicznośd to tendencja do regularnego i rytmicznego wykonywanie czynności związane z rytmami snu i czuwania oraz spożywania posiłków, utrzymywanie regularnego trybu życia nawet gdy okoliczności tego nie wymagają (weekend, urlop), podstawowy wymiar u dzieci

14


• Cechy te regulują stosunki człowieka z otoczeniem, to znaczy moderują wszystkie zachowania i sytuacje, w których aspekt energetyczny lub czasowy odgrywa ważną rolę w przystosowaniu.

• Patrzymy na zharmonizowanie cech energetycznych np. (wrażliwośd sensoryczna, reaktywnośd, wytrzymałośd, aktywnośd) i czasowych (żwawośd, rytmicznośd, persewarytywnośd)

15


BIOLOGICZNE PODSTAWY CECH RTTWSPÓŁCZYNNIK ODZIEDZICZALNOŚCI (250 par MZ i 213 DZ)

• Żwawośd -0,50

• Perseweratywnośd – 0,43

• Wrażliwośd zmysłowa – 0,42

• Reaktywnośd emocjonalna – 0,34

• Wytrzymałośd – 0,46

• Aktywnośd – 0,56

16


BIOLOGICZNE PODSTAWY CECH RTT

• Każde zachowanie, w którym przejawiają się parametry energetyczne i czasowe jest wynikiem interakcji wszystkich mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych uczestniczących w regulacji aspektów czasowych i poziomów stymulacji

• [von Knorring – w OUN działa co najmniej 34 systemy neuroprzekaźników – wiedza dotycząca interakcji jest skąpa+

• INDYWIDUALNOŚD NEUROHORMONLANA – to biologiczne mechanizmy temperamentu, specyficzna konfiguracja systemów nerwowych i hormonalnych

17


18


19


EFEKTYWNOŚD REGULACJI STYMULACJI – dopasowanie dopływającej stymulacji do indywidualnych możliwości ich przetwarzania.

Efektywna regulacja stymulacji

• Duża wytrzymałośd i niska reaktywnośd emocjonalna oraz duża aktywnośd.

• Mała wytrzymałośd i wysoka reaktywnośd emocjonalna oraz mała aktywnośd.

Nieefektywna regulacja stymulacji

• Duża wytrzymałośd i niska reaktywnośd emocjonalna oraz mała aktywnośd (struktura z tendencją do niedostymulowania).

• Mała wytrzymałośd i wysoka reaktywnośd emocjonalna oraz duża aktywnośd (struktura z tendencją do przestymulowania).

20


STRUKTURA CECH TEMPERAMENTU

Struktura zharmonizowana - duże możliwości przetwarzania stymulacji

• Wysoka WT i mała RE + duża AK

• Oraz: duża WS i ŻW oraz mała PE

• Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na poszukiwanie stymulacji

• Duże możliwości przystosowawcze

• Typ sangwiniczny

21



Struktura zharmonizowana - małe możliwości przetwarzania stymulacji

• Niska WT i duża RE + mała AK

• Oraz: mała WS i ŻW oraz duża PE

• Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowanie pobudzenia oraz unikanie stymulacji

• Małe możliwości przystosowawcze; lepsze funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości stymulacyjnej

• Typ flegmatyczny 22



Struktura niezharmonizowana - duże możliwości przetwarzania stymulacji

• Wysoka WT i mała RE + mała AK

• Oraz: mała lub przeciętna WS, ŻW i PE

• Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na ograniczenie zachowao rozładowujących, w efekcie niskiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do poszukiwania stymulacji)

• Typ flegmatyczny23



Struktura niezharmonizowana -małe możliwości przetwarzania stymulacji

• Niska WT i duża RE + duża AK

• Też: duża lub przeciętna WS, ŻW i PE

• Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowanie wysokiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do unikania stymulacji)

• Skłonnośd do zachowao impulsywnych, wybuchowości i reagowania gniewem

• Typ choleryczny 24


NIEZHARMONIZOWANIE STRUKTURY TEMPERAMENTU – PRZYKŁADY:

• Duża żwawośd i perseweratywnośd: wzór zachowania A – pośpiech, duża potrzeba osiągnięd, nastawienie rywalizacyjne; wiąże się z ryzykiem zachorowania na chorobę wieocową i wrzody żołądka;

• Duża reaktywnośd emocjonalna i aktywnośd (tendencja do przestymulowania): wzór zachowania A, reszta jak wyżej;

• Duża reaktywnośd emocjonalna i małą wytrzymałośd: szczególne narażenie na stres, choroby psychosomatyczne i inne zaburzenia zachowania np. przystosowania

• Mała żwawośd i mała perseweratywnośd: wzór zachowania C –tłumienie ekspresji, ugodowośd, biernośd, brak poczucia kontroli; wiąże się z ryzykiem choroby nowotworowej;

• Mała reaktywnośd emocjonalna i mała aktywnośd (tendencja do niedostymulowania): wzór zachowania C, reszta jak wyżej;

25


INTERAKCJA TEMPERAMENTU I ODDZIAŁYWAO RODZICIELSKICH

• Układ optymalny dla rozwoju: zapotrzebowanie na stymulację duże (niska reaktywnośd), stymulacja związana z warunkami życia: stosunkowo mała (np. szkoła, nastawienie na osiągnięcia), oddziaływania rodzicielskie stymulujące aktywnośd;

• Układ nerwicogenny: zapotrzebowanie na stymulację małe (wysoka reaktywnośd), stymulacja związana z warunkami życia duża, oddziaływania wychowawcze rodziców stymulujące aktywnośd;

• Układ psychopatyzujący: zapotrzebowanie na stymulację duże, stymulacja związana z warunkami życia mała, oddziaływania wychowawcze rodziców ograniczające aktywnośd;

26


TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A DZIAŁANIE

• W sytuacjach trudnych wpływa na efektywnośd działania; wysoka reaktywnośd powoduje wówczas małą efektywnośd (większa podatnośd na prawo Yerkesa-Dodsona); wyjątek stanowią sytuacje niedoboru stymulacji (nuda i monotonia).

• W sytuacjach „normalnych” wpływa na styl działania.Funkcje indywidualnego stylu działania: godzenie wymagao środowiska z temperamentalnie uwarunkowanymi potrzebami zapewniając efektywnośd funkcjonowania.

27


TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A DZIAŁANIE:

• Wysoka reaktywnośd sprzyja stylowi „wspomagającemu”: duży udział czynności przygotowawczych, kontrolnych, korekcyjnych, czynności te stanowią odrębne fazy działania (struktura funkcjonalna działania), powoduje też częste przerwy w pracy i preferowanie różnorodnych czynności (struktura czasowa działania), prowadzi też do preferowania warunków pracy ubogich w stymulację i stałych (preferowane warunki pracy);

28


TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A DZIAŁANIE

• Niska reaktywnośd powoduje styl „prostolinijny”: dominacja czynności zasadniczych, czynności pomocnicze nie są wyraźnie wyodrębnione (struktura funkcjonalna działania), sprzyja też ciągłości pracy i preferowaniu czynności jednorodnych (struktura czasowa działania), powoduje też preferowanie warunków pracy bogatych w stymulację (preferowane warunki pracy);

• Wysoka reaktywnośd i wysoka ruchliwośd są ujemnie skorelowane.

29


TEMPERAMENT (REAKTYWNOŚD) A INNE CECHY OSOBOWOŚCI

• Zainteresowania:

– Wysoka reaktywnośd - silna koncentracja na bodźcach społecznych;

– Niska reaktywnośd - słabsza koncentrację na bodźcach społecznych;

• Preferencje zawodowe:

– Wysoka reaktywnośd: Odrzucanie zawodów silnie stymulujących;

– Niska reaktywnośd: Odrzucanie zawodów o małej wartości stymulacyjnej;

• Potrzeba osiągnięd:

– Wysoka reaktywnośd: mała;

– Niska reaktywnośd: duża;30



• Poziom aspiracji:

– Wysoka reaktywnośd: aspiracje nierealistyczne, zawyżone lub zaniżone;

– Niska reaktywnośd: aspiracje realistyczne;

• Stosunek do ryzyka:

– Wysoka reaktywnośd: asekuranci, ważniejsze prawdopodobieostwo niż wartośd wygranej;

– Niska reaktywnośd; ryzykanci, wartośd wygranej ważniejsza niż jej prawdopodobieostwo;

• Konformizm:

– Wysoka reaktywnośd: duża podatnośd na nacisk grupy;

– Niska reaktywnośd: mała podatnośd na nacisk grupy;31



• Tendencje makiawelistyczne:

– Wysoka reaktywnośd: brak;

– Niska reaktywnośd: stosunkowo częste i silne;

• Percepcja społeczna:

– Wysoka reaktywnośd: ostrożnośd, unikanie ocen;

– Niska reaktywnośd: pochopne sądy, skrajnośd ocen;

• Poziom samoakceptacji:

– Wysoka reaktywnośd: stosunkowo niski;

– Niska reaktywnośd: stosunkowo wysoki;

• Agresja:

– Wysoka reaktywnośd: raczej sprowokowana, częściej ukryta;

– Niska reaktywnośd: raczej „spontaniczna”, częściej jawna; 32


DANE EMPIRYCZNE - FUNKCJONALNE ZNACZENIE CECH TEMPERAMENTU

• RE zwiększa wpływ stresorów na ogólny stan zdrowia psychicznego, intensywnośd symptomów neurotycznych i dobrostan jednostki;

• Pacjenci depresyjni charakteryzują się obniżoną ŻW, WT i AK oraz podwyższoną RE i PE (w porównaniu z grupą kontrolną);

• Najsilniejszymi predyktorami zespołu stresu pourazowego jest RE (korelacja dodatnia) i AK (korelacja ujemna) [badania ofiar powodzi stulecia w Polsce w 1997 roku];

• RE i AK stanowią pośredni czynnik ryzyka raka płuc *RE i AK → poziom depresyjności i uległości oraz palenie tytoniu → choroba raka płuc+

33

FCZ-KT

• FCZ-KT Strelaua – skale: żwawośd, perseweratywnośd, wrażliwośd sensoryczna, reaktywnośd emocjonalna, wytrzymałośd, aktywnośd;

• Zawadzki B. i Strelau J. (1997). Formalna charakterystyka zachowania - kwestionariusz temperamentu (FCZ-KT) . Warszawa: Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychologiczne. ( podręcznik + skale)

34

FCZ-KT

• Stosowany od 15 roku życia: indywidualnie, grupowo

• Badanie trwa 20-30 minut

• Mało stronniczy (językowo, demograficznie, oraz ze względu na status społeczno – ekonomiczny)

• Cele badao: poradnictwo zawodowe, wychowawcze, badania kierowców, badania kliniczne,

• Osoby badane same czytają pytania i udzielają odpowiedzi TAK lub NIE (zachęcamy do odpowiedzi na wszystkie pytania)

35

FCZ-KT

OBLICZANIE WYNIKÓW

• 1 punkt za odpowiedź diagnostyczną (dla każdej ze skali od 0 do 20 punktów)

• Im większa sumą punktów (wyższy wynik w danej skali) tym większa: żwawośd, reaktywnośd emocjonalna, aktywnośd, wrażliwośd sensoryczna, wytrzymałośd, perseweratywnośd)

• Po obliczeniu wyników surowych dla każdej skali przekształcamy je wg. norm na skale staninowe (wynik znormalizowany ze względu na płed i 6 grup wiekowych)

36

FCZ-KT

INTERPRETACJA WYNIKÓW

• 1-3 stanin – wyniki niskie

• 4-6 – wyniki przeciętne (średni poziom)

• 7-9 – wyniki wysokie

Interpretacja profilowa – wnioskowanie na podstawie pojedynczej cechy albo struktury

Interpretacja funkcjonalna – znaczenie poszczególnych cech temperamentu w procesie adaptacji do wymagao stymulacyjnych środowiska, opis możliwości adaptacyjnych jednostki do środowiska zawodowego lub szkolnego lub ewentualnej dezadptacji np., pogorszenie stanu zdrowia, chorób psychosomatycznych, zaburzeo zachowania.

37

NORMY Z 1997

• Zawadzki B. i Strelau J. (1997). Formalna charakterystyka zachowania - kwestionariusz temperamentu (FCZ-KT) . Warszawa: Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychologiczne. ( podręcznik + skale)

38

FCZ-KT - NORMY

39

FCZ-KT - NORMY

40

FCZ-KT - NORMY

41

FCZ-KT - NORMY

42

FCZ-KT - NORMY

43

FCZ-KT - NORMY

44

FCZ-KT - NORMY

45

FCZ-KT - NORMY

46

FCZ-KT - NORMY

47

FCZ-KT - NORMY

48

FCZ-KT - NORMY

49

FCZ-KT - NORMY

50

NORMY Z 2016

• Cyniak – Cieciura M, Zawadzki B. i Strelau J. (2016). Formalna charakterystyka zachowania - kwestionariusz temperamentu: Wersja Zrewidowana FCZ-KT (R) . Warszawa: Wydawnictwo Polskie Towarzystwo Psychologiczne. ( podręcznik + skale)

51

NORMY Z 2016 – PRZEDZIAŁY UFNOŚCI

52

NORMY Z 2016 – PRZEDZIAŁY UFNOŚCI

53

NORMY Z 2016

54

NORMY Z 2016

55

NORMY Z 2016

56

NORMY Z 2016

57

NORMY Z 2016

58

NORMY Z 2016

59

NORMY Z 2016

60

NORMY Z 2016

61

NORMY Z 2016

62

NORMY Z 2016

63

NORMY Z 2016

64

NORMY Z 2016

65

regulacyjna teoria temperamentupawłowa (kwestionariusz temperamentu) •niebylicyn, tiepłow,...

Documents