Fatlije Buza 07.10.2018 - Prishtinë

*

Republika e Kosovës

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapësinorAutoriteti Rajonal i Pellgjeve Lumore

* HYRJAMETODOLLOGJIA RREZULLTATET DHE DISKUTIMET KONKLUZIONET

*Menaxhimi i ujërave në Republikën e

Kosovës adminsitrativisht menaxhohen nga ARPL - MMPH

Cikli hidrollogjik i Kosovës përbëhet prej katër Pellgjeve:

Pellgu i Lumit Drini i Bardhë rrjedh në

drejtim të jug-perëndimit dhe derdhet në

Detin Adriatik,

Pellgu i Lumit Ibër rrjedh në drejtim të

veriut dhe derdhet në Detin e Zi,

Pellgu i Lumit Morava e Binçës rrjedh në

drejtim të jug-lindjes dhe shkarkohet në

Detin e Zi,

Pekllgu i Lumit Lepenc rrjedh në drejtim

të jugut dhe derdhet në Detin Egje.

Pellgu i Lumit të Plavës rrjedh në drejtim

të jugut dhe derdhet në Detin Adriatik Fig.1.Rrjeti i Lumenjve në Kosovë

Me Ligjin për Ujërat të Republikës së Kosovës, qështjet e ujërave trajtohen nëpërmjet dokumenteve themelore të planifikimit, të cilat janë:

Strategjia Shtetërore e Ujërave dhe Planet e Menaxhimit të Pellgjeve Lumore

Strategjija Shtetërore e Ujërave në Kosovë 2017-2036 , ka për qëllim që të ofrojë një zhvillim të integruar dhe të qëndrueshëm të sektorit të ujërave duke përmbushur nevojat për furnizimin me:

- ujë të pijshëm,

- prodhim të ushqimit,

- ujitje të tokave bujqësore,

- industrinë,

- sport dhe rekreacion dhe

- gjenerimin e enrgjisë elektrike.

Planet e Menaxhimit të Pellgut Lumor,( PMPL tutje), përagtitet për secilin pellglumor, mungesa e PMPL, ka sjellur shumë vështërsi në mbarëvajtjen e procesit tëmenaxhimit dhe planifikimit në ujëra.

Mbështetja e KE-së me projekte për ujëra, ka plotësuar zbrastirat, e mungesës sëPMPL, me anë të Pilot projekteve në disa pjesë të Pellgut të Lumenjve.

Projekti i SIDAS – Qeverisë Suedese, është duke u realizuar në Pellgun e LumitDrini Bardhë, për shpime të reja të ujërave nëntoksor dhe monitorim si dhemonitorimin biologjik në disa sketore të Pellgut;

Projetki I GWP-CORDA për menaxhimin e ujërave ndërkufitare të Pellgut Drin, kambështetur Republikën e Kosovës në PMPL , për Pellgun Drini Bardhë, me vlerësimtë gjendjes së Pellgut në aspektin biologjik dhe kimik.

Procesi i përafrimit të legjislacionit Europian për mjedis, me legjislacioin vendor, ka filluar dhjetëvite më parë, fillimishtë duke përdorur metodollogji të përshtatshme për të kuptuar dhe inicuarqështjen e përafrimit të direktivave mjedisore me legjislacionin vendor për vendet jo anëtare.

Bashkëa Europiane kishte filluar projektin për vendet kandidat potenciale, përmes një Programi tëquajtur ‘Progress Monitoring’ku për secilin Direktivë të acquis mjedisore kishin krijuar pyetësor me‘Tabela të Përputhshmërisë’ dhe ‘Pyetësorin Implementues’.

Tabelat kishin të përshkruara dispozita ligjore për pyetësorin transpozues të obiligimit përBashkësinë Europiane, të vlerësuar me anë të pikëve që ishin vu si vlerë numerike të caktuar, për tëmatur pikët e statusit korrekt. Shkalla numerike fillohej nga zero gjer në pesë,(o-5), për të vlerësuarse a është filluar ajo dispozitë ligjore të traspozohet dhe në cilin nivel të transpozimit ishte. Në këtëmënyrë, vendosej pikët për secilën dispozit , ku ka arritur në legjilsacionin vendor me datën dhe evitin për traspozim total.

Pyetësori Implementues, kishte të bënte me një mori pyetjesh rreth qasjeve për qështjet emenaxhimit dhe zbatimit, kompetencave institucionale të ndara në vend dhe hapat planifikoheshintë mirren nga shtetet kandidate në munges të legjislacionit të bazuar në Direktivat e BE-së,respektivishtë të dispozitave ligjore që duhej përafruar në legjislacion vendor.

Metodologjia

Table of CorcondanceDirective 2000/60/EC of the Europian Parliament and of the counsil

Një proces i tillë konsiderohej si vullnetar, për shtetet jo kandidate, gjersa për ShtetetAnëtare, siç dihej ato ishin obligime ndaj KE-së, por që në një mënyrë vetë procesi ivlerësimit, të bënte të ndihesh edhe si obligues.

Procesi të shtyente të mendoje më tepër për situatën aktuale ku jemi ne, duke drejtuarvetës pyetje:

- Ku jemi ne në këtë proces?- A do të fillojmë të bëjmë më tepër në këtë drejtim?- Sa do të jemi në gjendje të bëjmë?

- Si do të futemi në procesin e përafrimit të legjislacionit vendor me atë të BE-së, përacquin mjedisore?

- A do jemi të aftë dhe do mjaftojmë si stafë të bëjmë një proces të tillë të funksionoj?- Sa kohë na duhet që të realizojmë të paktën objektivin kryesor të traspozimit të

Driektivës?

Paketa e akteve nënligjore në fushën e ujërave të Rebulikës së Kosovës që janë aprovuar në këto tri vitet e fundit të transpozuar disa prej tyre pjesërishtë e disa në përputhshmëri me Direktivat e BE-së, janë në numër:

• Udhëzimi Administrativë MMPH- Nr. 30/2014 Për Kushtet, Mënyrat, Parametrat dhe Vlerat Kufizuese të Shkarkimit të Ujërave të Ndotura në Rrjetin e Kanalizimit Publik dhe në Trupin Ujor;

• Udhëzimi Administrativ MMPH - Nr. 15/2017 Për Kriteret e Përcaktimit e Zonave të Mbrojtura Sanitare të Burimeve të Ujit

• Udhëzimi Administrativ MMPH –Nr. 16/2017, Për Klasifikimin e Trupave Ujorë Sipërfaqësorë;

• Udhëzimi Administrativë MMPH – Nr. 17/2017, Për Klasifikimin e Trupave Ujor Nëntoksor;

• Udhëzimi Administrativë MMPH- Nr.20/2015, Për Kriteret për Zonat për Larje • Udhëzimi Administrativë MMPH- Nr. 02/2016 Për Mënyren e Pëcaktimit të Prurjes

së Pranueshme Ekollogjike • Udhëzimi Administrativë MMPH- Nr. 04/2016 , Për Kriteret dhe Procedurat për

Mbrojtjen e Brigjeve të Ujërrjedhave dhe Akumulacioneve

RREZULLATETE DHE DISKUTIMETLegjislacioni

Udhëzimin Adminstrativë për shkarkimin e ujërave të ndotura, me këtë udhëzim janëtë përcaktume kriteret për grumbullimi i ujërave të ndotura nga amvisëria (sistemi i kanalizimitpublik) dhe atmosferik , grumbullimi i ujërave të ndotura nga industria, trajtimi i ujërave të ndotura(infrastruktura), kriteret për zonat sensitive dhe monitorimi i parametrave të shkarkimit të ujëravetë ndotura në recipient.

Udhëzimi gjenë zbatueshmëri përmesë lejeve ujore të përgatitura dhe lëshuara nga ARPL, që kanë të bëjnë edhe me shfrytëzimin e ujërave, gjersa për shkarkimin e ujërave të ndotura bazohet mbi parimin ‘Ndotësi Paguen’.

Në këtë drejtim, është filluar me ndërtimin e impiantëve për trajtimin e ujërave të ndotura urbane, për disa komuna më të mëdha të Republikës së Kosovës, ku me futjen në funksion të këtyre impiantëve do të përmirësohet gjendja e cilësisë së ujrave sipërfaqësore, por edhe ajo e ujërave nëntoksore që gjer më tani ujërat e ndotura urbane janë derdhur direkt në ujërrjedha sipërfaqësore.

Udhëzimi Administrativë për Kriteret e përcaktimit të zonave të mbrojtura sanitare,fatmirësishtë ka filluar vite me parë dhe ka bërë hapa shumë përpara në mbrojtjen e ujërave përkonsum njërëzor, si për ujërat sipërfaqësor siq janë akumulimet dhe për burimet e ujëravenëntoksor. Janë aprovuar Vendimet për Zonat e Mbrojtura, për shumë burime dhe për të gjithaakumullimet e ujërave që shfyrtëzohen për furnizim të qytetarëve të Republikës së Kosovës me ujëtë pijshëm dhe Kompanitë Rajonale të Ujësjëllësit, (KRU) bëjnë monitorimin e zonës së parë dhekan për detyrë të raportojnë për gjendjen e zonave në MMPH-ARPL.(Gjerësishtë për këto vendime kemi bërëtë ditur dhe në Konferencën e para disa viteve me punimin “Masat për Mbrojtjen e Resurseve Ujore”).

Udhëzimi Administrativë për Për Klasifikimin e Trupave Ujorë Sipërfaqësorë, është i disajnuar nëpërputhshmëri me kriteret e DKU 2000/60 dhe udhëzuesit për klasifikimin e trupave ujor Sipërfaqësortë KE-së, me anë të cilit trajtohet qështja e klasifikimit sipas kritereve të vendosura në udhëzim.Kriteret e parapara në udhëzim përcaktojnë mënyrën e klasifikimit të Trupave Ujor Sipërfaqësor , tëcilët klasifikohen në bazë të statusit ekologjik dhe statusit kimik, ku për arritjen e statusit të mirëtrupat ujor të kenë së paku statuisn e mirë ekologjik dhe statusin e mirë kimik.Përcaktimi i statusit ekologjik bëhet në bazë të:

- elementeve biologjike,

- elementeve fiziko-kimike dhe

- elementeve hidro-morfologjike

Çdo trup ujor sipërfaqësor në kuptimin e statusit ekologjik duhet të klasifikohet në njërën prej klasave si vijon:

‘Status i lartë’

‘Status i mir’,

‘Status i moderuar’

‘Status i dobët’apo

‘Status i keq

Udhëzimi Administrativë për klasifikimin e Trupave Ujor Nëntoksor, poashtu është aprovuarnë vitin 2017 dhe objektivi i këtij udhëzimit është parandalimi dhe kufizimi i ndotjes së ujërave nëntoksor. Sipaskritereve të përcaktuara në këtë udhëzim, për klasifikimn e Trupave Ujor nëntoskor parashihen të bëhen‘karakterizimi fillestare’ dhe ‘karakterzimi i mëtutjeshëm’,që ka të bëjë me të dhëna hidrologjike, gjeologjike, pedologjike, pedologjike ekzistuese si dhe si identifikimi I presioneve , ndotja nga burimet difuze etj. Më tutje pason, përcaktimi i ‘statsuit kimik’ të ujërave nëntoksor që bëhet në bazë të rrezulltateve të monitorimit dhe klasifikohet sitrup ujor nëntokosr në dy klasa :

‘Status të mirë’ dhe‘Status të keq’

Udhëzimi Administrativë për Kriteret për Zonat për Larje, i kontribon shumë, parandalimit të ndotjes sëujërave sipërfaqësor që ka për objektivë dhe përmirësimin e ujërave dhe kontrollin në vazhdimësi të cilësisë së ujit ,ku shfrytëzohet si zonë për larje. Zonat për larje sipas këtij udhëzimi , përcaktohen paraprakishtë duke u bazuar nëdisa kritere që duhet të arrihen për plotësimin e parametrave të cilësisë së ujit, që monitorohen nga IKSHP dhe nëbashkëpunim me Komunat, vit pas vitit pas kontrollit të ujit, lëshohen për rekreacion dhe larje për popullatën.

Udhëzimi Adminsitrativë, për Mënyren e Pëcaktimit të Prurjes së Pranueshme Ekollogjike, ka të bëj me metodollogjinë e përcaktimit të prurjes ekologjike, punës hulumtuese, proceduart që duhet zbatuar, ku përjashtim kanë vetëm ujërat që do të shrytëzohen për nevojat e popullatës.

Udhëzimi për prujen ekologjike i kontribon , porcedurës për lëshimin e lejes ujore si njëra prej masave për mbrijtjen e ujërave me qëllim të arritjes së objektivit që kanë të bëjnë me mbrojtjen, rregullimin dhe shfrytëzimin e ujërave.

UA, për Kriteret dhe Procedurat për Mbrojtjen e Brigjeve të Ujërrjedhave dhe Akumulacioneve,është aprovuar në vitin 2016 dhe me rëndësi për menaxhimin e rsurseve ujore, ku me këtë akt nënligjor, parandalohen degradimet nga nxjerrja e rërsë dhe zhavorit, dëmtimet e brigjeve të lumenjve, ndrrimi i ujërrjedhavë dhe ndërtimet i objektev në brigjet e lumenjve.

Direktiva Kornizë e Ujërave 2000/60 e KE-së, hapi dyertë e zhvillimit të menaxhimit të mirëfillt tëresurseve ujore, duke parë që dita ditës gjendja vinte duke u perkeqësuar në ujërrjedhat dhe burimet eujërave, nga ndikimet e aktivitetev njerëzore.

Duke vijuar për dhjetë vite me radhë, programi i Porgres Monitorimit, për vendin tonë ishte shumëefektive në realizimin e së paku objektivit për nxjerrjen e akteve në përputhshëmri me Direktivat e BE-së,diku pjesërishtë e diku në përputhje të plotë.

Në republikën e Kosovës , kryesishtë Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Mjedisor, (tash e tujte MMPH),filloi angazhimin në hartimin e akteve për acquin mjedisore, ku secili departament punonte në aktetet tëcilat kishin të bënin me ajrin , ujin, tokën e të tjera. Zbatimi i tyre , kërkon angazhim, dije dhe staf.

Vendit tonë i duhen shumë, për të bërë rreth përmirësimit , parandalimit dhe zhvillimit të resurseve ujore,duke angazhuar të gjitha institucionet përkatëse dhe relevante për ujëra;

Plani i Menaxhimit të Pellgjeve Lumore, duhet të hartohet në një afat sa më të shpejtë, si dhe Programin eMasave që është esencilae për përmirësimin e gjendjes në pellgjet Lumore;

Mungesa e stafit dhe profesionalizmit, paraqet problem në menaxhimin e resurseve ujore, duke marrurparasysh që udhëzimet e reja të aprovuara , përmbajnë në vete dispozita që bazohen në shkencë;

Menaxhimi i Ujërave në Republikën e Kosovës , ka prioritet ujërat e pijshëm dhe ne jemi në rrugë tërregullimit dhe Udhëzimin e ri për Strukturat e pagës , për tarifat e ujit.

Republika e Kosovës vazhdon të ketë nevoja të investimeve për ujëra, sidomos të vazhdohet me përkrhajetë ndërtimeve të impiantëve për ujëra të ndotura.

KONKLUZIONE

FALEMINDERIT PËR VËMENDJEN!