revista shkencore

7/22/2019 Revista Shkencore

1/141

I DREJTA - LAW

Revist pr shtje Juridike dhe Shoqrore

Journal for Juridical and Social Issues

Viti XXXV - nr.3-4 - 2011

Botues - Publisher

Fakulteti Juridik i Universitetit t Prishtins

University of Prishtina School of Law

Kjo revist bashkfinancohet nga Qendra e Civilizimit Ballkanik

Bu yayin Balkanlar Medeniyet Merkezi tarafindan desteklenmektedirwww.balmed.net


2/141

E drejta - Law

Revist pr shtje Juridike dhe Shoqrore

Journal for Juridical and Social IssuesViti XXXV - 3-4 - 2011

Botohet do tre muaj - Published every three months

Redaksia Editorial Staff

Antar

Dr. sc. Abdulla Aliu, prof. i rreg., Dr. sc. Haki Demolli, prof. asoc., Dr. sc. Bedri

Peci, prof. ass., Dr. sc. Visar Morina, prof. ass., Dr. sc. Qerim Qerimi

Kryeredaktor Editor in chief

Dr. sc. Qerim Qerimi

Sekretar i redaksis Secretary

Vigan Qorrolli, MA

Disenji dhe thyerja teknike

Granit Salihu

Shtypi

Shtypshkronja KGT

Kosova Group Trading

Fakulteti Juridik i Universitetit t Prishtins - University of Prishtina School of Law


3/141

P r m b a j t j a C o n t e n t

Artikuj Articles

(Summaries in English)

Prof. Dr. Asllan Bilalli

Zgjidhja e Kontesteve Afariste nprmjet

Arbitrazheve Tregtare Ndrkombtare..........................................................................................................7

The Settlement of Business Disputes through International Commercial

Arbitrations

Dr. Rexhep Gashi, Prof. Asoc.

Trafikimi me njerz n Kosov n periudhn e paslufts .....................................................................25

Trafficking in Human Beings during the Post-War Period in Kosovo

Dr. Qerim Qerimi

Statusi dhe Efektet Ligjore t Rezolutave t Asambles s Prgjithshme t Kombeve

t Bashkuara: Rasti i Rezoluts pr Kosovn .............................................................................................47

The Legal Status and Effects of the United Nations General Assembly Resolutions:

The Case of the Resolution on Kosovo

Prof. Dr. Ismail Zejneli & Mr. sc. Ardit Memeti

Ndihma Juridike Pa Pages: Obligim Moral dhe Profesional i Avokatv..........................................55

Pro Bono Legal Aid: A Moral and Professional Obligation of Lawyers

Ma. sc. Murat Jashari

Nj Shekull i Parlamentarizmit n Republikn e Shqipris ...............................................................65

A Century of Parliamentarism in the Republic of Albania

Ma. sc. Florent Muaj & Mr. sc. Miftar Shala

Implementimi i Pakos s Ahtisaarit dhe Pasojat q prodhoi ajo .......................................................81

Implementation of Ahtisaari Package and Its Consequences

Mr. sc. Flutura Tahiraj

Disa Veori t Femrave t Dnuara n Qendrn Korrektuese n Lipjan..........................................99

Some Characteristics of Convicted Women in the Correctional Center in Lipjan

Mr. sc. Lumnije Hashani

Larja Pastrimi i Parave si Form e Krimit t Organizuar....................................................................109

Money Laundering as a form of Organized Crime

Mr. sc. Kozeta Vuksanlekaj

Kanuni i Lek Dukagjinit n Aspektin Penal dhe t Drejtat e Gruas ..............................................127

The Criminal Dimension of the Code of Lek Dukagjini and the Rights of Women


4/141


5/141

Artikuj

Articles


6/141


7/141

7Prof.dr. Asllan BILALLI

ZGJIDHJA E KONTESTEVE AFARISTE

NPRMJET ARBITRAZHEVE TREGTARE

NDRKOMBTARE

1. ZGJIDHJA E KONTESTEVE AFARISTE NPRMJETARBITRAZHEVE TREGTARE NDRKOMBETARE

P zjj q j j ( z j)nga mardhniet afariste, ekzistojn tri mnyra. Kto jan: ndrmjetsimi, arbitrazhet

tregtare dhe gjykatat shtetrore. Zgjidhja e kontesteve afariste nprmjet t arbitrazhit

dallohet nga zgjidhja gjyqsore ngase arbitrazhet kan karakter privat (krijohen mej ), j z ( j ).Procedura pran arbitrazhit dallohet nga procedura gjyqsore, mirpo asnj procedur

q zhvillohet para arbitrazhit nuk mund ti shmanget procedurs gjyqsore edhe at s

paku para dy gjykatave. Kjo pr arsye se pas zhvillimit t procedurs para arbitrazhit n

z z () z, j jj z z, z jj z huaj t arbitrazhit.

Az j- q zj q j , j j q , j j, qj jshtetrore, ato nuk pushojn t funksionojn por veprojn paralelisht me gjykatat.

Az zjj ( )ndaj gjykatave shtetrore, kshtu q funksionon n ato lmi ku prparsit e saj jan m

t theksuara. Arbitrazhi tregtar shum m leht mund tu prshtatet veorive t rasteve

j, z caktohen m hert pr numr t pacaktuar t rasteve. Procedura para arbitrazhit dukshm

sht m pak formale, sht m e shpejt dhe ofron shum mundsi pr t gjetur zgjidhje

m kompromisi nga palt. Zgjidhja e kontesteve n kt mnyr sht e prshtatshme

q z. vrtet se interesat e prgjithshme t shoqris nuk mungojn, por jan m t vogla te

arbitrazhi tregtar se sa te gjykatat e rregullta. Kontestet te t cilat vijn n shprehje (jan

q) q zj z. Az zjaktgjykimin, nse palt barazohen. Nuk mund t vendosin arbitrazhet pr rastet pr t cilat

q , z , j eksport t mallrave, lartsin e dogans, por mund t vendosin pr t drejtat dhe detyrimet

midis tyre. Andaj, interesi i prgjithshm shoqror sht m pak i prfaqsuar te kontestet

q zgjidhen me arbitrazh.1Shtruarja e shtjes para arbitrazhit ka edhe efekte konkretepsikologjike paraprake se shtruarja e eshtjes para gjykats, ngase konsiderohet si hap

1 V, B, V M, I C A, T W; 2006, q, 18.


8/141

8 E DREJTA - LAW

apo veprim m pak miqsor. Andaj, palt e shtrojn shtjen para arbitrazhit, e sidomos

, , q jmarrdhniet afariste n t ardhmen.

Konsiderohet se prparsit e aritrazhit gjat zgjidhjes s kontesteve krahasuar m gjykatat

e rregullta jan: vet palt me marrveshje e caktojn t drejtn q do t aplikohet, si

(), z j (j ); j zjj , z , j. M,z , : zjj drejta pals m t dobt ekonomike, mundsia e keqprdorimeve nga palt, ngase palt

pr shum eshtje vet vendosin etj.

Dekadave t fundit gjithnj e m tepr kontestet tregtare me element t huaj zgjidhen me

arbitrazhe tregtare ndrkombtare, e jo nga gjykatat e rregullta.

2. ZHVILLIMI HISTORIK DHE KUPTIMI I ARBITRAZHIT

a) Zhvillimi historik i arbitrazhit

i mundsi dhe mnyr e zgjidhjes s kontesteve, arbitrazhi sht i njohur kaher, q nga koha

. Uq q () q zj j . M , je shteteve t para, arbitrazhet u prshtaten nevojave t kohs. Si mnyrat e zgjidhjes s

kontesteve jan shfrytzuar n rastet kur palt pr tiu shmangur formalizmit rigoroz, dhe

taksave pr ngritjen e padis para gjykatave, e kan shtruar eshtjen para arbitrazhit, osen rastet kur pr zgjidhjen e kontesteve konkrete nuk ka ekzituar padi adekuate.2Arbitrazhi

si mnyr e zgjidhjes s kontesteve nuk sht shfrytzuar vetm n kuadr t territorit t

j , z zjj t ndryshme, madje edhe pr zgjidhjen e kontesteve edhe ndrmjet perandorve.3Edhe

perandort her her e kan pranuar rolin e arbitrit pr ti zgjidhur kontestet ndrmjet

sunduesve tjer.4

R z j q . K jbazuar n parimet e ndershmris dhe ndrgjegjes. Pr shkak t animit (favorizimit t njrs

), j . A zq qj . Gj,vendimi sht dashur q patjetr t nxirret n afat t arsyeshm.5

N , z j zjj z q . Gj qj , z j . M z (. XIV

XVII) zj , z

2 P C. T I Lw C G R, L, 1911, , 127.3 M M. A : H B, J I A, .6, 1989, q. 43.4 S J. D I S- , B K, 1957, . 18 19. N j

q Cz q q K. Sz , zj 205 , q, P j ( 4 ).

5 P C, , . 128.


9/141


q z q .T z zj q ,dhe kan pasur pr synim t ruajn cilsin e mallrave q i prodhojn dhe shprndajn

antart e shoqatave.6

Si mnyr dhe mekanizm pr zgjidhjen e kontesteve afariste, arbitrazhi gjithnj e m tepr

19, . N j q , j z zjj . R z perfeksionuan dhe u ngritn mbi legjislacionet nacionale t shteteve ku funksiononin

arbitrazhet, kshtu q u krijuan sisteme autonome nga korporatat e mdha, ekonomikisht

t fuqishme dhe me ndikim.7

I ndikojn n formimin e m teper sistemeve t arbitrazhit n kuadr t shoqatave konkrete

. Gj j z j , j . N zprodhimet si n aspekt nacional, ashtu edhe n aspekt ndrkombetar kshtu q traktate

t ksaj lmie ishin:

P Gj z z (1923), K Gj z j z (1927), K E z (1961), K Nj j jj z z (1958), j.

b) Kuptimi i arbitrazhit

K z zjj j jj z . M j j z, q j z j, j () zj . E j jj .

Sipas grupit t par t autorve, me arbitrazh nnkuptohet teknika t ciln e shfrytzojn z zjj shtjeve kontestuese nga marrdhniet afariste ndrmjet palve kontraktuese.8

S , z j dhe organizatat private profesionale, ose organizatat e karakterit gjysmpublik, m

qllim t zgjedhjes t kontesteve nga qarkullimi i mallrave dhe shrbimve ose qarkullimi

ndrkombetar nse nga palt sht kontraktuar kompetenca e tyre.9

6 Az j z j , gradualisht krijonin rregulla t reja sidomos n lmin e konkurrencs jolojale, kshtu q n fazn e mvonshme

j j z j.7 T j q L L, Sq L C

T A, j, j z j.8 D R, LA T , P, 1982, . 9.9 Jz M. M II, B, 1985, . 139.


10/141

10 E DREJTA - LAW

K z j z j j j. Aj, z , j j j q z .

3. KARAKTERISTIKAT DHE LLOJET E ARBITRAZHEVETREGTARE NDRKOMBTARE

a) Karakteristikat e arbitrazhit ndrkombtar

N z j komponenta sipas t cilave arbitrazhet dukshm pr nga autorizimet, detyrat dhe veprimtaria

afrohen me gjykatat dhe jan t ngjashme me to. Andaj, n vazhdim do t bjm prpjekje

q j j j j q z j. M ,gjithsesi nuk duhet t harrohen aspektet teknike dhe ekonomike t arbitrazhit.

N q z j z, (z), j: j , j q z z, :1. Pavarsia e arbitrazhit nga ndonj shtet konkret (pa marr parasysh shtetsin ose

); 2. P

j ( j j ); 3.P j () z; 4. P z j; 5. Z j j; 6. Oj ; 7. Bz

j z ; 8. Sz z j , j j ;9. N , z jq arbitrazhit gjat puns s saj, kurse n shtete tjera pas vendosjes dhe marrjes s vendimit

jj z vendimit n shtetet e treta.10

1. Pavarsia e arbitrazhit nga ndonj shtet konkret (pa marr parasysh shtetsin

, ) m tepr rrethana. Kshtu pr shmbull arbitrat nuk jan t punsuar n organet

shtetrore ose n organizatn private, por pr punn e vet marrin honorar nga

(z q , ).Pj j z q kt t punsuar n marrdhnie t rregullt, por n istanc t fundit edhe ato

. Oz z j (), ,

10 P M. P zj , j z, B, 1985, . 107.


11/141


jq. V z j , q z j . Gj,zjj , j ,

jo nga organet shtetrore.

2. P z j

arbitrat mund t marrin vendim dhe ta zgjidhin shtjen duke u bazuar n parimete drejtshmris dhe t ndershmris, duke mos u bazuar n sistemet juridike t

j , j private, po ashtu duke mos u bazuar as n parimet e t drejts procedurale civile

j j. N q j z q zj j, nuk jan t formuluara n mnyr precize, ather ato mund t vendosin q ti

zj q j j j j , j zj

j zjj

. N , j z j , , ,ose nga rregullat e shoqatave profesionale ndrkombtare, ose nga ndonj traktat

q .3. Gj, z j

z j , j j z. Gj s vendosjes, arbitrazhi mund t ndrmerr veprime n m tepr shtete, si pr

j , j

q jj j, e tret. Ndrmarrja e veprimeve n shetete t ndryshme nuk ndikon n vendosjen

z, j z j jj . Mj, i vendosjes mund t ket ndikim vetm n baz t dshirs s shprehur ose t

. S z, , zj q j q z.

4. K z j j j, q j j j . Nj j procedural juridik t ngjashm me at t kompetencs ekskluzive gjyqsore pa

j , j j zjj z,sht shkas pr ndrprerjen ose pezullimin e procedurs para ndonj forumi tjetr

(q z j j ).115. Aplikimi i rregullave dhe parimeve t posame nga arbitrazhi, sht si rezultat i

pavarsis s arbitrazhit nga sistemi juridik konkret. N kushtet bashkkohore

jj j , parimeve juridike t posame veohet dhe formsohet pavarsisht nga sistemet

juridike nacionale. Sistemi i veant i cili formsohet n mnyr autonome, ku

j O E , zad hoc, kohn e fundit ka ndikim dhe z vend edhe n traktatet ndrkombetare.

11 P M. G , B, 1998, .39.


12/141

12 E DREJTA - LAW

S z K H j j , z j UNICITRAL- arbitrazhin tregtar ndrkombtar.12

6. Az j zj q , q z j j z j , q drejtohen. Arbitrazhi mund ti zgjidh vetm kontestet q krijohen nga kontratat e

j. K j j . A , Lj Az K, 2005,parashihet se pr cilat lloje t kontratave sht kompetente arbitrazhi. Marrdhnie

j q j j q j . Aj,do vendim i arbitrazhit t vendit ose t huaj mund t caktohet me krkes pr

() z jj z j,

prkatsisht pr shkak t tejkalimit t kompetencave t arbitrazheve.7. Nj j z j j

dhe zgjidhje t kontesteve sht ajo s t dyja bazohen n burimet nacionale dhe

ndrkombtare, kurse dallimi sht ai se gjykata mund t jet kompetente pa marr

, z z , j j . P q , z ,q zjj j , q z j , zjj ex aequo

et bono.8. R (ires cogens), z zjj z, jj gjitha shtetet. Andaj pasojat e atyre dallimeve vrehen edhe n ate se vendimi

i arbitrazhit n nj shtet do t anulohet pr shkak t cenimit t dispozitave

, j z j, jj z, j j jj j z jj . K j , , ,

shoqror dhe ekonomik, por edhe nga shkalla e zhvillimit ekonomik, tradits, si dhe

j z, j.9. K jq z j

. N () j. N j, j , jselis s arbitrazhit, kontrolli gjyqsor realizohet gjat procedurs s njohjes dhe

z .

12 S UNICITRAL, S C :..//_x/ (1985M__.1.


13/141


b. Llojet e arbitrazheve tregtare ndrkombtare

Zhvillimi i hovshm i arbitrazhit tregtar ndrkombetar vazhdimisht sht nn ndikimin e

, q j j j ,si dhe deri t specializimi varsisht nga nevojat e palve dhe mundsive t organizmit

. D , z

j O E j. Nz z, z j z ad hoc, z z j . P, z zmund t bhet sipas kritereve t ndryshme, si pr shembull sipas mnyrs s zgjidhjes s

kontesteve, sipas palve, sipas prhershmris s funksionimit, sipas mnyrs s vendosjes

dhe burimeve q i aplikojn, etj.

1). S zjj , j z z q zj j j j j (j j). Ngrupin e par bjn pjes ato arbitrazhe q gjat zgjidhjes s kontesteve e shfrytzojn

procedurn dhe t drejtn materiale konkrete ose parimet e prgjithshme t drejtshmris

(ex aequo et bono) zjj . K j j z q zj j, zjj midis palve me qllim t arritjes s marrveshjes, ku arbitrat ose arbitri individual ofron

q , z j j .Gj, j j z q zj z ( ) j j , j j q j, j j . N z, gjithash, kyen tregtart, inxhiniert ekspertt e lmive t ndryshme, kurse m pak juristt.

2). S j , j z zj j q zj (. Az H), z j zjj j, z zjj q jj , j.Arbitrazhet tregtare nacionale, shikuar historikisht, jan m t vjetra nga arbitrazhet

tregtare ndrkombtare, ngase kontestet e brendshme ekonomike paraqiten m hert n

.13

3). S , , j z

z z j(), z j (ad hoc). Arbitrazhete prhershme (institucionale) e kan strukturn organizative t prhershme, selin,sekretariatin, disa nga to kan edhe gjykatn e arbitrazhit, listn e arbitrve dherregulloren e puns. Kompetenca e ktyre arbitrazheve, gjithashtu, kontraktohetme vullnetin e palve, pa marrveshje t palve edhe arbitrazhi i prhershm nuksht kompetent. N aspektin organizativ, ato ekzistojn dhe funksionojn edhe para dhe z. Az z j O E, zj j j j zjj j. P

dallim nga arbitrazhet e prkohshme, arbitrazhet e prhershme kan shum prparsi ngase j z j. P z

13 A. R, M. H, L , L, 1991, . 25-27.


14/141

14 E DREJTA - LAW

e shkresave dhe korrespodencn me palt kujdeset administrata e arbitrazhit, kurse arbitratveprojn sipas rregullores s arbitrazhit.

Arbitrazhet e prhershme (instucionale), j j () .Az j z j nga t cilat njra nuk sht antar i organizats ose shoqats ku funksionon arbitrazhi. Nj

numr i madh i arbtrazheve t njohura jan t llojit t hapur. Do ti prmendim emrat e disaz j j zjj :Gj z L (London Court of internacional arbitraon);Az O E P (Internacional Court of Arbitraon ofthe Internaonal Chamber of Commerce); Az O E C (I C A Z C C); AAmerikan i Arbitrazhit (American Arbitraon Associaon), j.

Az j () j zj j z q q z .Az j j j q , , , O

Ekonomike, etj.

Az ( ) zjj j pastaj pushojn t funksionojn. Palt n kontest emrojn nj ose tre arbitr t cilt mund t

j j q, j, j j ,sidomos nse shtrohet shtja e cilsis s mallit. Arbitrat e emruar sipas marrveshjes spalve do ta mbaj seancn n vendin q e kan caktuar palt, ose nse palt nuk e caktojnvendin e takimit, ather at e caktojn arbitrat. Procedura do t zhvillohet n at mnyr q

e kan caktuar palt. Nse palt nuk i kan caktuar rregullat e procedurs, ather i caktojnvet arbitrat. Kjo do t thot se nga marrveshja e palve ose nga marrveshja e arbitrave

caktohen rregullat e procedurs dhe do detaj tjetr lidhur m procedurn si dhe t gjithadetajet teknike, p.sh. mbledhja e procesverbalit, etj. Pas nxerrjes s vendimit, arbitrazhi

j zj z juridik.

K j z z adhoc. Kjo shtje arrihet n at mnyr q organizatat dhe shoqatat e njohura, si jan pr

KB E, Az Lj L, UNICITRAL-.

O E N, ILA (Sq j ),j z,

j zj.

F () z ( ) jj j z j. T j UNICITRAL- 1976 j qj j z z ( ).14

14 T V Mj , B, 2007, . 583.


15/141


4. NATYRA JURIDIKE DHE BURIMET E ARBITRAZHIT

a. Natyra juridike e arbitrazhit tregtar ndrkombetar

N j j () j z ; j j ,j jq, z sui generis,q , jq, z j j, q karakter autonom.15V , legjislacionet e shteteve t ndryshme, krijohen edhe pasoja juridike konkrete, jo vetm lidhur

j z, jj z vendimeve t arbitrazhit.

1). Pq z ,funksionimi dhe mnyra e vendosjes s arbitrazhit tregtar ndrkombtar ekskluzivishtz , j , j z. Az z j , dhe mundsin e vendosjes sipas rregullave t drejtshmris arbitrit i aplikojn sipas

j () .16

R jj z j z, kontraktuese pr natyrn juridike t arbitrazhit konsiderohet se nuk mund t jen penges

pr dhenjen e ekzekuaturs,17 lshimet q jan br n procedur para arbitrazhit si

jan: mungesat n formulimin e marrveshjes pr arbitrazh, prbrja jo e plot e trupit t

arbitrazhit q e ka nxjerr vendimin, nse mungesa t asaj natyre nuk ka sipas lex contractus,etj.

2). I jq, j z , j q ()t arbitrazhit sht zgjidhja e kontesteve. N at rast, arbitrat vendosin nj lloj si gjyqtart,

prkatsisht n shum raste arbitrazhi ndrmerr veprime si gjykata, p.sh., i aplikon rregullat

e procedurs gjyqsore, nxjerr prova, arbitrat mund t prjashtohen nga seanca pr shkak t

j, j.18Arbitrazhi vetm n raste t jashtzakonshme nuk e zhvillon procedurnnjlloj si gjykata, por prsri sht i detyruar q tu prmbahet disa parimeve themelore t

. Gj, j zjj , z z jmateriale sipas parimeve dhe rregullave t s drejts ndrkombtare private, ku vendosjasipas parimeve t drejtshmris sht prjashtuar.

F z nuk sht i rndsishm, ngase edhe gjykata mund t vendos n baz t marrveshjes

. P j, z j (j) z j , j. N t teoris procesualiste, gjithashtu, theksohet se veprimtaria e arbitrazhit dhe vendimet

e saja u nnshktrohen kontrollit gjyqsor njlloj si gjykata e shkalls m t lart ndaj

gjykats s shkalls s par. M n fund, vendimet e arbitrazhit ekzekutohen n mnyr t

15 R. D, Jq, L jq. D , P 1965, .365.16 D R, L , P, 1982..10.17 B. C, LA , P, 1989..20.18 E G. J S. G G. C A, T H, 1999. . 11.


16/141

16 E DREJTA - LAW

detyrueshme si vendimet gjyqsore, q nuk sht veori e marrdhnieve kontraktuese.19

Sipas ktyre koncepcioneve lidhur m procedurn e njohjes s vendimeve t arbitrazhit

jj q z jj z huaja gjyqsore.

3). I ( z), , z, trajtojn arbitrazhet si nj realitet dhe arbitrazhin tregtar ndrkombetar e trajtojn si

sui generis.

I j , z (z) kontraktuese, e as t atyre gjyqsore t arbitrazhit, bjn prpjekje q duke e matur

ndikimin dhe rndsin e atyre, ta bjn shprndarjen e aplikimit t rregullave konkrete t

s drejts ndrkombtare private ndaj elementeve individualisht t prcaktuara. N favor

t qndrimit t vet, ithtart e ksaj teorie theksojn se arbitrazhet tregtare ndrkombtare

j , ,

q z , z, z () j, xjj j e edhe n t drejtn procedurale.20 D kompetencs s arbitrazhit nuk u caktohen t drejtat dhe detyrat e palve, e as nuk u

jepet vendim konkret. Andaj, edhe pse n esenc formimi i arbitrazhit dhe autorizimeve t

, z dallohet nga e drejta kontraktuese materiale.

M j, zj () ,prkatsisht ndrkombetare, dhe eventualisht caktohet aplikimi i t drejts s vendit ose

j j. P j, jq zj , q j q j z . M, z z theksuara m lart tek arbitrazhi tregtar ndrkombetar fare nuk sht i rndsishm ngase

j , q z j j .

D z j ( ) j , j. V procedur gjyqsore mund t jen shkas pr abrogim, prkatsisht pr ndryshim nga ana e

j . K j , jj jj t jet shkas pr anulimin e vendimit t arbitrazhit, kurse sht shkas i arsyeshm prabrogimin ose ndryshimin e vendimit gjyqsor.

D q z q , q zjj jq . D q puns kryesore sht prmbushja vullnetare e detyrimeve reciproke, pr t cilt palt

, j z, q zj z j j.

Gj, j z, j , zj

j j . L z z j zj q q j j

19 P. M, P zj j , B, 1985, . 112.20 L. J, A L I C A, Nw Y, 1978, . 57.


17/141


vlersohet sipas lex fori, prkatsisht lex naonalis z j j j (z), j j ( z )duhet t jet kompetente e drejta q aplikohet t kontrata pr punn kryesore juridike. 21

Kryesisht sipas koncepcionit t katrt teoris autonome pr natyrn juridike t arbitrazhit,

nga gjysma e dyt e shekullit t njzet u zhvillue teoria m e re autonome , sipas t

z q () ,

. K z j () q j. S j j ,q z j z q , kornizn adekuate, do kush duhet t pranoj se natyra e arbitrazhit nuk sht kontraktuese,

j (), .22

J z jjt natyrs juridike t arbitrazhit, dhe se t gjitha problemet krijohen pr shkak t ndarjes

j . T j z , j j jq ( j) j

z . M z z j j zj, j j j ( j q) qj z j ( q) , z j.

b). Burimet e arbitrazhit tregtar ndrkombetar

1). Burimet materiale dhe burimet formaleAz jj zgjidhjen e kontesteve afariste si n planin nacional, ashtu edhe n planin ndrkombtar,

ku kontribut t veant n formsim kan burimet juridike. Edhe te arbitrazhet tregtare

ndrkombtare vlen ndarja themelore e burimeve n teori, n burime materiale dhe

burime formale.

B qj , j j z j , z j z, , P, miraton ligjin e arbitrazhit, ose qeveria e cila nxjerr ndonj urdhres lidhur me arbitrazhin.

Situata qartsohet edhe m tepr kur shtrohet shtja e palve dhe akordimit (

z ) j z j z ( ). Gj bashksia ndrkombetare i fuqizon dhe u jep prmbajtje burimeve juridike pr arbitrazhin

j j z (. jj z j arbitrazhit, dy shtete mund t lidhin marrveshje midis tyre ose organizatat ndrkombetare

zjj z). B j

j jj jj j j,

21 M. B, Pzj zj , B, 1992, . 86.22 R D, P , . 366.


18/141

18 E DREJTA - LAW

q z . B j j .

Burime formale juridke nga kjo lami jan: marrveshja pr kompetencn e arbitrazhit nga

, j z j , , j, z, z ,

z, j, j. Sz j j j j, jj j z , .. j , j j z, jj z arbitrazhit, etj.23

N esenc, burimet e arbitrazhit tregtar ndrkombetar prfaqsojn trsin e normave

(z) , j ,puns dhe efekteve juridike t arbitrazhit. Me ato dispozita, para s gjithash parashihen

q j z ( z ).

Gj z j j j z ,si p.sh prmbajtjen, formn e marrveshjes, relacionin e saj m kontratn kryesore

, j. Gj j procedura e arbitrazhit (lex arbitri) z q j zjj (lex causae). Gj, j j z jj z z.N z j ( ) z (ius cogens) q jj j.

c). Burimet e detyrueshme (imperative) dhe fakultative

Burimet e arbitrazhit tregtar ndrkombetar pr nga detyrueshmria karakterizohen n

(ius cogens), z (ius dispozivum). K z j aplikimit t tyre.

N (ius cogens) j z ,t cilat i aplikon do shtet gjat bashkpunimit t subjeketeve t vet m subjekte

ndrkombetare.24

Dz j j j z, j z, j () jj z t arbitrazhit. Kshtu pr shmbull vendimi i arbitrazhit mund t anulohet nga gjykata gjat

jj z ( ) duhet t njihet dhe ekzekutohet.25

B j j z ( z ), j j zj z . M

23 M. H J, N. G, C A, A , LLP, 1999, C AL , . 15.

24 M. P, J z, P z, 10-11.1994, . 1405.25 P : A. B & H. K, E j , P, 2009, . 335-349.


19/141


j j q j j q zj , j j , , j zjj .

T (ius cogens) j z j jnacionale pr arbitrazhin, ku parashihen edhe rregullat pr formimin dhe funksionimin e

z, j z jpalt kur ato me marrveshje e caktojn kompetencen e arbitrazhit, pastaj konventat

q j.

B j z j z UNICITRAL- (K j K B)t cilat aplikohen tek arbitrazhi ad hoc por vetm nse palt me shkrim deklarohen pr

z . M, z j z j z z , z UNICITRAL-. S j j z M j UNICITRAL- j , j j q. M j UNICITRAL-, j j nevoja t veta, kurse shtetet e treta e kan shfrytzue si model gjat rregullimit t ksaj

materjeje n ligjet e tyre nacionale.26

q). Hierarkia e aplikimit t burimeve

P z j ndrmjet burimeve t detyrueshme dhe dispozitave t arbitrazhit tregtare ndrkombetar,

j j j . T lart se dispozitat e rendit publik dhe marrveshja e palve pr arbitrazh jan burime kryesore, () z () z z. P, , z q j zj z j (klauzolkompromisore ose kompromis) j j .

N vend t dyt, menjher pas marrveshjes pr arbitrazh dhe kontrats kryesore, radhitenrregullat e arbitrazheve, t prhershme tregtare ndrkombetare (t arbitrazhet ad hoc UNICITRAL-), j . N marrveshjen pr ta shtruar shtjen pr zgjidhje m arbitrazh thirren n kto rregulla, atherj q zj UNICITRAL-.

Pastaj me radh aplikohen ligjet nacionale pr arbitrazh, dhe dispozita tjera. N vazhdim sipas j , j j M UNICITRAL-. N z j lex mercatoria, jq z j z.27

26 A. B, C UNICITRAL M Lw I C A, Kw, 1990.27 A. Gj, S. T, M z Z, 1978, . 90-92; M. P, M

z, z , B, 1997, . 54.


20/141

20 E DREJTA - LAW

d). Burimet ndrkombtare marrveshjet ndrkombtare

Si cekm edhe m lart, arbitrazhet tregtare ndrkombetare kan dy lloje t burimeve,

( ) ( internacionaleose transnacionale). P j j j t prkrahura dhe m t aplikueshme te arbitrazhi ndrkombtar.

Nevoja gjithnj e m e madhe pr zgjidhjen e kontesteve afariste me arbitrazh, si dhe zhvillimi

j , j j j jq i ofron dhe i prkrah bashksia ndrkombetare. Prve asaj, konventat ndrkombetare

z j sukses. Ato kan ndikim n arbitrazhet n prgjithsi, dhe kontribuojn n harmonizimin

e t drejts s arbitrazhit n nivel botror.28Rritja e numrit t burimeve ndrkombetare

z j z lloj t zgjidhjes s kontesteve nga gjykatat e zgjedhura si n bashksin ndrkombetare,

. T q j j z j. A

j: K Nj Y jj z j z,R z UNICITRAL-, Lj UNICITRAL-.29

N mesin e burimeve ndrkombetare me siguri njri ndr m t rendsishmit pr arbitrazhet

K Nj Y jj z j z, 1958 ( z K Nj J). E 137 .30M rndsi sht se kjo Konvent sht pranuar n j , j q j .

K j L Oz K B. Z funksionimi i arbitrazheve tregtare ndrkombetare ishin faktor vendimtar q bashksia

ndrkombetare t bj prpjekje q n mnyr m t organizuar ta zgjidh shtjen e njohjes

z j z.

K Nj Y j K Gj z j z 1927. E z j ( 5) j vendimit t huaj t arbitrazhit. E parasheh rregulln sipas s cils pala e cila e konteston

z j z j j j j . P, z( ) j z j , z z dhe argumente t parapara n nenin 5.

R q z (j) j (, ) , j (,). E j j , j j j xj j z j j, q

28 J. P, Iz j z, P Z. B. 12/ 1998, . 411-419.29 A. R, M. H, , . 68.30 UNICITRAL, S , :// . U. / / / _x / ( 1985

M _ _ . 1.


21/141


j z .

Gj K W zjj j j, 1965. N j e rndsishme sht edhe Konventa Evropiane pr arbitrazhet tregtare ndrkombetare e

1961. Gj P Gj z z,

1923, K Gj jj z z 1927, K Nj Y z. Gj z UNICITRAL-, 1976, M j UNICITRAL- z , 1985.

e). Burimet interne t drejtat nacionale

T z jj

nacionale dhe ndrkombetare. Burimet nacionale jan m t vjetra dhe kan prparsigjat aplikimit n raport me burimet ndrkombetare. Kjo sht logjike, ngase arbitrazhet

j, j j q zj, j j jnacional, prkatsisht nn juridikisionin q i nnshtrohet arbitrazhi n prgjithsi, e para s

gjithash arbitrazhi nacional.31Gj z z j j nacional, dhe m von u prhap edhe n planin ndrkombtar.

Z z , q j j z ( ), j j z z, j z xjj (j) z z j . N z (), t tyre, kshtu q ishte e nevojshme q edhe n suaza interne t prcaktohen kornizat e

rregullimit t ksaj materieje n ligjet nacionale t sheteteve.32

N nxjerrjen e ligjeve nacionale (burimeve t brendshme pr arbitrazhet tregtare

) Lj UNICITRAL- 1985.33Ky ligj

model i Komisionit t kombeve t Bashkuara pr t drejt ndrkombetare tregtare, kishtesi synim q ta bj modernizimin dhe harmonizimin e sistemeve t ndryshme nacionale t

arbitrazhit duke sygjeruar dhe propozuar q legjislacionet e ndryshme nacionale ta marrin

q j . T j I UNICITRAL- j , j , j j . E j

31 D. M, M z , B, 1996, . 15.32 A. S, j P I C A: A. S B, D, E,

F, Sw, Sw, U W. G Lw, Z, 1989.33 S Lj- UNICITRAL: H. N, G UNICITRAL M Lw I

C A, Kw, 1989, B C UNICITRAL M Lw C A, Kw, 1990; . S U M L,A I, 1995, 11, .1.


22/141

22 E DREJTA - LAW

j j, j z shfrytzimit si model dhe prfshirja n ligjet nacionale konkrete t shteteve, na prkujton n

konventa ndrkombetare, kurse nga ana tjetr pretendon t jet vetm egzemplar, model

, j ( ). 34

S , xjj (j)

Lj I UNICITRAL-, 1985. Nj Lj () j , j j j , shteteve t treta u shrbeu si model pr nxjerrjen e ligjeve t reja ose pr ndryshimet e bra

n ligjet egzistuese.

N z q z , z, (j) civile ose n ligjet pr procedurn civile, kurse kohn e fundit edhe n ligjet e veanta

() z. M j arbitrazhit, q nuk kan ligje t posame pr arbitrazhin, si prshmebull: Italia dhe Franca,

j jj z q j vjetra civile dhe kodet civile zevendsohen m ligje t veanta pr arbitrazhin.

N j arbitrazhit mund t konstatohet se ekzistojn disa kategori t ligjeve t ndryshme me t

cilt rregullohen eshtje t arbitrazheve tregtare ndrkombetare. N grupin e par bjn

pjes shtetet q kan nxjerr ligje t posame pr arbitrazhet tregtare ndrkombtare, si p.

. A, B, L, M, S, K, Mq, j.

Kategoris s dyt t shteteve i takojn ato q aplikojn ligje t posame pr arbitrazhet n

prgjithsi, n kuadr t atyre ligjeve sht prfshir edhe materia e arbitrazheve tregtare

z , : Ej, K,H, P, Tz, B F, j. N j j cilt i prmbahen tradits s vet, dhe shtjet e arbitrazhit i rregullojn me ndryshimet e

kohpaskohshme n burimet themelore t veta per arbitrazhin, si n ligjet dhe kodet pr

, : I, F, Aj, R, j. G ,grupin e katrt e sajojn shtetet t cilat kan ligje t posame pr arbitrazhin, por n kto

ligje nuk e rregullojn eshtjen e arbitrazheve tregtare ndrkombtare, si pr shembull:

SHBA, A, F, I, j, Kj, A J, K J, N, N,etj.35

34 Kj Lj - M UNICITRAL- j Nj Y jj z j z, 1958. G UNICITRAL . T Rz A Pj , R N. 40 172 G A D 11, 1985. A j , q j j, j , j.

35 P j : A. S, j P I C A:A. S B, D, E, F, S, , US W G Lw, Z, 1989.


23/141


Prfundime

1. S XX j z j z z , zjj

midis palve.

K j z j. K q q ( j, z, , q, j.), , j q j, , j ,koncesioneve, mbrojtjes juridike t know how, etj, nuk mund t hasen pa prmbajtjen

e klauzols pr zgjidhjen e kontesteve me an t arbitrazhit tregtar ndrkombtar. Pra,

j

kontraktuese ndrkombetare sjell deri te shfaqja e nj numri t konsiderueshm tkontesteve ndrkombtare ekonomike.

2. K j zj j j . M, ekziston gjykat supranacionale civile e cila do ti zgjidhte kontestet nga kto lmi konform

me disa rregulla supernacionale universale.

P , z z j zjj j. K z j j , organizimin, funksionimin, n prgjithsi pra n veprimtarin e tyre ndikojn vet rolet me

marrveshje midis tyre. Nj ndr ato mekanizma sht arbitrazhi tregtar ndrkombtar q jj j: , j qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve, prsosshmria teknike dhe karakteri ndrkombtar.

V j () j zj q .

Arbitrazhi tregtar ndrkombetar pr nga vet e kaluara prjetoj nj zhvillim t vrullshm,

(j) q zjj j, . S j, 90% ndrkombtare tregtare e parashohin mundsin e zgjidhjes s kontesteve me arbitrazh

tregtar ndrkombetar pranohet si instrument dominant pr zgjidhjen e kontesteve

, q j q (j) z , , , jj z jt arbitrazhit.


24/141

24 E DREJTA - LAW

THE SETTLEMENT OF BUSINESS DISPUTES THROUGHINTERNATIONAL COMMERCIAL ARBITRATIONS

Summary

I j , w , z w .

Nw, w w . N w ( , , , , .), , w w

, , , , w - w, , w w . T, , economic disputes.

D , q, w w . Hw, w w

.D , w . T , z, , w w . O , w x, , . O w .

I w x , (NGI) , . A , w 90% , w w w w w w , ,, j .


25/141

25Dr. sc. Rexhep Gashi, prof. i asocuar

Dr. sc. Rexhep Gashi, prof. i asocuar

Traikimi me njerz n Kosov n periudhn epaslufts

Hyrje

T jz j z q ,e cila gjat dekadave t fundit po shnon rritje t dukshme dhe po manifeston pasoja t

j j q. Kj

n vende t ndryshme, e vemas ajo ka qen dhe vazhdon t jet e pranishme n ato regjione j j , , ,kulturore etj., si jan shtetet e ish bllokut socialist, shtetet e Evrops lindore dhe vendet

e Ballkanit. Kt e vrtetojn edhe krkimet dhe studimet e shumta q jan br n kto

shtete dhe regjione si dhe n vende t tjera t bots, t cilat me t drejt dshmojn se

jz, q z j j q-, jj j , j z , , lokale, recesioneve dhe krizave t mdha ekonomike etj. Kto gjendje shfrytzohen me

j z z. Z j jz reja t moshave dhe niveleve t ndryshme arsimore, kulturore, sociale etj.

T jz, j, j e shum t drejtave t njeriut t garantuara me konventat ndrkombtare dhe ligjet e

shteteve nacionale. Ajo shkel n rend t par lirin dhe sigurin e personit dhe t drejtn

j j, j j j. Kj e krimit t organizuar i ekspozon, vemas grat dhe vajzat e reja, ndaj nj sr shkeljesh t

t drejtave dhe lirive njerzore. Po ashtu, ajo i privon ato edhe nga mbrojtja e shteteve t

j j j . S j zj j , bare dhe kafene gjat dits si dhe duke u ofruar shrbime seksuale nj numri t madh

. E j , j j j j , q j j , j jz. Nq, q , j z, j j gzojn mbrojtjen e duhur. Po ashtu, ato psojn edhe nj varg shkeljesh t t drejtave t

tyre edhe gjat zhvillimit t procedurs gjyqsore.

N jz j z qbashkkohore me pasoja t shumta dhe afatgjate pr individin dhe shoqrin n prgjithsi,

ajo sht parapar si vepr penale n legjislacionet penale t shteteve t shoqris

, j j . S j q, q jz


26/141

26 E DREJTA - LAW

, j j t drejtave dhe lirive t njeriut, e vemas t femrave, t fmijve dhe personave t tjer

q j . I j , , j j pranishme n Kosov, q nga periudha e lirimit e deri m tani, me pasoja t shumta pr

j .

N q z j- ,j, j jz K, q K . Gj qj j jz K zakteve t njohura juridike ndrkombtare dhe n legjislacionin penal t Kosovs, si dhe n

P K, j j qj j j .

1.Traikimi me njerz sipas disa akteve t njohura ndrkombtare dhelegjislacionit penal t Kosovs

1.1. Traikimi me njerz sipas disa konventave t njohura ndrkombtare

T jz z dhe akte t tjera ndrkombtare. Kto akte ndrkombtare kryesisht jan miratuar nga

z j z jz, j, j ,

n mes shteteve si dhe me shum shtje t tjera t rndsishme t ksaj fushe. N nivel, j jj jz j j , 1904 16 E.1Qllimi i ksaj marrveshje ishte jj .2Ndrkaq, si konventa t para j q j jz : Konventa ndrkombtarembi ndalimin e tregs me robr t bardh e vit 1910,3 Konventa pr ndshkimin e

tregs me gra dhe fmij t vit 1921,4 Konventa pr ndshkimin e tregs me gra

t moshs madhore e vit 1933,5 si dhe Konventa pr ndshkimin e tregs me njerz

dhe shfrytzimin pr prostucion nga t tjert e vit 1949.6Si akte t tjera t rndsishme

q j , , vemas t grave dhe fmijve konsiderohen edhe: Protokolli mbi parandalimin, pengimin

, j, Konvents s Kombeve t Bashkuara kundr krimit t organizuar ndrkombtar si dhe

K K E q jz.

1 Shih: Internaonal Agreement for the Suppression of the White Slave Trade, 18 M 1904, 35 S. 426, 1 LNTS83.

2 C. Rj, Tracking in Persons (Prosecuon from a European Perspecve), T.M.C. A P, T H, 2003,fq. 54.

3 Shih: Internaonal Convenon for the Suppression of the White Slave Trac, 4 M 1910, III LNTS 278.4 Shih: Convenon for the Suppression of Trac in Women and Children, 30 S 1921, 9 LNTS 415.5 Shih: Internaonal Convenon for the Suppression of the Trac in Women of Full Age, 11 O 1933, 150

LNTS 431.6 S: Convenon for the Suppression of the Trac in Persons and of the Exploitaon of the Prostuon of

Others, 25 J 1951, 96 UNTS 271.


27/141


Protokolli mbi parandalimin, pengimin dhe ndshkimin e trakut t personave,

veanrisht t grave dhe fmijve, n plotsim t Konvents s Kombeve t Bashkuara

kund Krimit t Organizuar Ndrkombtar 7sht nj ndr aktet juridike ndrkombtare me

, t grave dhe fmijve. Ky protokoll plotson Konventn e Kombeve t Bashkuara kundr

krimit t organizuar ndrkombtar dhe interpretohet s bashku me Konventn. Qllimet e

j j: ) j j , j j; ) j j , j jz; ) x j j , q q z j.8S j : ) T , , , j j personave nprmjet krcnimit, prdorimit t forcs e formave t tjera t shtrngimit,

, j , z z j j q j q kontrollon nj person tjetr, pr qllime shfrytzimi. Shfrytzimi prfshin, s paku,

z j j z ,

, j , qj ; ) Pq z q () j j j j (); ) R, , , j j j j q z, j () j . ) Fj 18 j.9

K z q jj ;parandalimit, bashkpunimit dhe masat e tjera si dhe dispozitat prfundimtare. N t

z q j jj

, , , , j, , j. D z j z z j .

Konventa e Kshillit t Evrops pr masat kundr trakimit t qenieve njerzore sht

2005 K E.10Kjo Konvent ka disa qllime t. A j: ) q jz, z j; ) jj j ,

j j jj , z j, jj ; ) xj j t qenieve njerzore.11Kj z j qjz, q , j z.E j j z q jz,12q pak a shum

7 S: Protocol to Prevent, Suppress and Punish Tracking in Persons, especially Women and Children,miratuar P I OKB- 2000, q 25 j 2003.

8 S 2 Protokollit mbi parandalimin, pengimin dhe ndshkimin e trakut t personave, veanrisht tgrave dhe fmijve, n plotsim t Konvents s Kombeve t Bashkuara kundr krimit t organizuar ndrkombtar.

9 S 3 j .10 Shih: Konventa e Kshillit t Evrops pr masat kundr trakimit t qenieve njerzore, Kshilli i Evrops, Varshav,

16.05.2005, S ETS, .197.11 Shih nenin 1 t ksaj konvente.

12 Shih nenin 4 t ksaj konvente.


28/141

28 E DREJTA - LAW

j P , t personave, veanrisht t grave dhe fmijve, n plotsim t Konvents s Kombeve t

B z . Kj j z , q z q j qnjerzore.

N kt konvent parashihen dispozita q u referohen shtjeve si jan: parandalimi i q jz, , , jj j , z j, , q jz,jj j; j; , jj jj , jq; q ; zmonitorues etj.

Prve ktyre akteve ndrkombtare q u prmendn deri m tani, duhet theksuar se

zj j j q jz j . P ,

j j j , j jz j z .

1.2. Traikimi me njerz sipas legjislacionit penal t Kosovs

Pas lirimit t Kosovs dhe t vendosjes s Misionit t Administrats s Prkohshme

K B K (UNMIK),13 jz

R UNMIK- .2001/4 Mbi ndalimin e trakimit me njerz.14Kj R z q zj jz q q ; j ; z j jj z; ; jq; zq jj . P j ka nj rndsi t madhe dhe sht nj ndr aktet e para juridike q ka t bj me ndalimin

jz K.

Me Kodin Penal t Kosovs,15 jz

139. Kj K XIV : V j . S 139 K P K, j jz : , , , personave me an t mjeteve t krcnimit ose t prdorimit t forcs apo me forma t

j , , , q z j j q , q j q z.16

13 P K j, z Rz .1244 K S OKB-, 10 q 1999, K

14 Kjo Rregullore sht shpallur nga Prfaqsuesi Special i Sekretarit t Prgjithshm t Kombeve t Bashkuara

12 j 2001, Gz Z M A P K B K, 1, P, 2001.

15 Kodi penal i Kosovs R UNMIK- .2003/25 6 2003 q 6 2004.

16 Kodi penal i Kosovs, 139, 8 1.


29/141


Dz K K j z z. K j z j j shfrytzimit seksual, shrbimeve ose puns s detyruar, skllavris ose veprimeve t

ngjashme me skllavrin, robris ose heqjes s organeve.17

Oj jz j j

zj z j q, j j, j j j .18M js ksaj vepre penale dmtohen dhe rrezikohen vlerat m t rndsishme t njeriut dhe

q j: j, , j jz, , j j j.Prandaj, kto vlera dhe t mira juridike konsiderohen njkohsisht edhe si objekt mbrojts

i ksaj vepre penale.

V jz j q j njerz.19Kjo don t thot se kt vepr penale e kryen kushdo q rekruton, transporton,

transferon, strehon ose bn pranimin e personave me an t mjeteve t krcnimit ose t

j , , , q z j j q , q personin tjetr me qllim t shfrytzimit. Pra, si mund t vrehet, veprimi i kryerjes s

j . P kryerjes s ksaj vepre penale sht parapar dnimi prej dy deri n dymbdhjet vjet

burg.20

Kodi Penal i Kosovs ka parapar edhe format e rnda t kryerjes s ksaj vepre penale. Si

j j j: 1. N 1

j j 18 j ( 2 j ). P j j j. 2.N z j jz ( 3). P j 500.000 E j jz j . 3. N 5 j j 18 j ( 6 ). Pkt form t veprs penale sht parapar dnimi me burgim prej dy deri n dhjet vjet.

4. N z j j (7). E j z . P jz, j

j- j j j , jz z j .21Kj j japo n aso rrethanash (kohn e dimrit, natn, npr male t pakalueshme, me kamion

, j.), z z j j q . P , j j , z z j q j j j .

17 S 139 8, 2 Kodit Penal t Kosovs.18 I. Elezi, E drejta penale, pjesa e posame, T, 2009, q.145-146.19 S 139 1 Kodit penal t Kosovs.20 N 139, 1.21 Krahaso: I. Salihu, E drejta penale, pjesa e posame, P, 2009, q. 90.


30/141

30 E DREJTA - LAW

N jz jdnimet.

S z K P K, jz, , j. P, z j j j j. P, 139 4 j

, q j j jz j j j j. P, , j jmund t kryhet nga pakujdesia, pr t ciln form t kryerjes edhe parapar edhe dnimi

m i leht.

2. Disa karakteristika fenomenologjike dhe viktimologjike t traikimitme njerz n Kosov n periudhn e paslufts

T jz z

j j, z,Njohja, studimi dhe analizimi i ktyre veorive ndihmon n mas t madhe n procesin j . T j jj jz, z j z j j j K j .

Gj j j, j j jz, , j j. Pashtu, do t shrbehemi edhe me t dhnat e organeve dhe organizatave t tjera, t cilat

kan t bjn me kt dukuri kriminale.

2.1. Disa veori themelore fenomenologjike t traikimit me njerz

Njj, j z j

jz K j zj

prmes paraqitjes s vllimit t ksaj vepre penale, dinamiks s kryerjes, shtrirjes regjionale

j j., q

t saj.

2.1.1. Vllimi dhe dinamika e traikimit me njerz

T jz z j q . Kj, DA S, , j 600,000 900,000 , SHBA j 14,500 50,000 .22Kjo dukuri kriminale ishtej z K, z j

22 S: J.S.A, Transnaonal Crime and the 21stCentury (Criminal Enterprise, Corrupon and Opportunity),Ox U P, Nw Y-Ox, 2011, q.51.


31/141


. S P K 2001-2010, jz K j . K, z jz j:23

Tabela nr.1. Numri i personave t dyshuar pr traikim me njerz dhevepra t tjera t lidhura me traikim n Kosov gjat periudhs 2001-2010.

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 TT

njerz 25 22 11 56 33 36 46 68 34 76 407Mundsim i

8 49 19 15 21 4 13 3 13 145

P 15 88 33 10 12 12 13 9 9 27 228Pun e

detyruar 1 1 2Vepra tjera 4 25 6 11 40 28 9 8 6 5 142T

52 184 70 77 101 97 72 98 52 121 924

Nga kjo pasqyr tabelare nr.1 shihet e numri i personave t dyshuar, t cilt

j jz j q j j jz, j 2001-2010. N, jz j j

407 , 44,05% q j jz.

Nq, E S K 2005-2010, jz dukshm m i vogl se sa ai i t dyshuarve. Kshtu, sipas ktyre t dhnave, n

mbshtetje t personave t dnuar pr kt lloj t veprs penale, ky numr gjat

ksaj periudhe kohore ka pasur kt ecuri:24

23 S P K 2001-2010.24 Staskat e Jurisprudencs pr personat madhor dhe t mitur pr periudhn 2005-2010, E S

K, P.


32/141

32 E DREJTA - LAW

Tabela nr.2. Numri dhe dinamika e lvizjes s veprs penale t traikimitme njerz n Kosov n periudhn kohore 2005-2010.

V

Personat e dnuar madhor Personat e dnuar t mitur

Nr. i personave t dnuar

madhor pr veprn penale t

jz

Pjesmarrja

%

Nr. i personave t

dnuar t mitur pr

veprn penale t jz

Pjesmarrja

%

2005 24 27,6 - -

2006 8 9,2 - -

2007 23 26,4 - -

2008 13 14,9 1 100

2009 9 10,4 - -

2010 10 11,5 - -

Gjj: 87 100,00 1 100,00

N q .2 q jz, 139 K K, 2005-2010, j K 88 . K j j z K. R, 2005-2010, 30,03% jz j j K, q j . Pj j , 87 98,8% j j , j 1,2% persona t mitur. Kjo tregon qart se kjo vepr penale kryesisht sht kryer nga personat

madhor.

S j j , 2005 2007 , j j 47 53,4% e prgjithshm t t dnuarve pr kt lloj t veprs penale. Ndrsa vitet e tjera kan marr

pjes m pak sa i prket numrit t personave t dnuar pr kt vepr penale.

2.1.2. Gjinia e kryesve

Si subjekte t kryerjes s veprave penale n prgjithsi, prfshir edhe veprn penale

jz K, j qj. Kj q q j jz K. Kj, E S K, 2005-2010, jz K j kishte ecurin si n vijim:25

25 Shih: Staskat e Jurisprudencs pr personat madhor dhe t mitur pr periudhn 2005-2010 , E S K, P.


33/141


Tabela nr.3. Personat e dnuar sipas gjinis pr veprn penale ttraikimit me njerz n Kosov n periudhn 2005-2010.

Nr. i t dnuarve Meshkuj % Femra %88 76 86,4 12 13,6

Nga kto t dhna mund t vrehet se meshkujt kan marr pjes dukshm n shum

j jz . R, z q j K , j , 76 86,4% j 12 13,6% j jz.

2.1.3. Prkatsia kombtare e kryesve

N j jz j .K j q j, qj q jz. Bz j 2005-2010, me njerz n Kosov n mbshtetje t personave t dnuar sipas prkatsis kombtare

ishte si vijon:26

Tabela nr.4. Prkatsia kombtare e kryesve t veprs penale ttraikimit me njerz n Kosov n periudhn 2005-2010.

Numri i personave t dnuar sipas prkatsis kombtare

Shqiptar

Serb

Malazez

Musliman

Turq

Rom,

Egjipan,

Ashkali

Thuaj

Ttjer

71 2 - - - - 15 -80,7% 2,3% - - - - 17,0% -

N z .4 2005-2010, j jz, j q j , jj 71 80,7% j, q , q q jdrmuese t popullsis s gjithmbarshme n Kosov. M pas kemi pjestart e huaj me

jj 15 17,0% 2 2,3%.

26 Po aty.


34/141

34 E DREJTA - LAW

2.2. Disa veori themelore viktimologjike t traikimit me njerz

T jz j,

z. N q j

j j . N qj

j jz K P K 2001-2010.

2.2.1. Numri dhe origjina e viktimave t traikimit me njerz

S P K 2001-2010,

K j:27

Tabela nr.5. Numri i viktimave t traikimit me njerz n Kosov gjat

periudhs 2001-2010.

V

Kosovare

Shqiptare

Moldave

Ukrainase

Rumune

Bullgare

Ruse

Serbe

Maqedone

Malazeze

Boshnjake

Polake

Ttjera

Gjithsej

2001 5 3 94 18 46 4 2 172

2002 3 9 32 20 19 6 89

2003 15 4 13 5 5 3 4 1 50

2004 11 13 17 4 2 1 48

2005 24 6 6 6 2 5 49

2006 20 6 30 3 2 2 3 66

2007 18 9 3 1 1 1 33

2008 25 3 4 1 2 1 36

2009 16 3 8 1 1 29

2010 28 7 1 2 1 39

Gjj 63 208 46 74 25 4 12 1 0 0 1 611

N q .5 q , K j 2001-2010 j . Gj j 611, , 2001 jj 172 28,1% . Nq, j , j j .R j 208 34%, 165 27% .

27 S: E P K 2001-2010.


35/141


Pjesmarrja e viktimave t traikimit n numrin e trsishm tviktimave t traikimit me njerz n Kosov gjat ksaj periudhe kohoremund t vrehet m qart edhe prmes paraqitjes s graikonit nr.1.

Kosovare

27%

Shqiptare

10%

Moldave

34%

Rumune

12%

Ukrainase

8%

Tjera

2%

Serbe

2%

Polake

0%Ruse

1%

Maqedone

0%Malazeze

0%

Boshnjake

0%Bullgare

4%

Kosovare

Shqiptare

Moldave

Ukrainase

Rumune

Bullgare

Ruse

Serbe

Maqedone

Malazeze

Boshnjake

Polake

Tjera

Graikoni nr.1.

.2.2. Mosha e viktimave t traikimit me njerz

K j q j jz q , j jj t grupmoshave t reja. Sipas t dhnave t Policis s Kosovs, gjat periudhs kohore

2001-2010, j q j. P jj 18-21j 22-25 j. Kj .6.28

T .6. V jz K j

2001-2010.

G N. %13-17 j 47 7,718-21 j 145 23,722-25 j 192 31,426-31 j 104 17,032-40 j 65 10,641-50 j 48 7,951-60 j 8 1,361-70 j 2 0,3Gjj: 611 100,00

28 Po aty.


36/141

36 E DREJTA - LAW

S .6, jj

j K j

2001-2010 j,

22-25 j jj 31,4% 18-21 j

23,7% . N

, j 18-25 j

jj jj 337 55,2% .

Kj jj j

.2.

47

145

192

104

65

48

82

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Nr i viktimave sipas grup-moshave 2001 - 2010

Nr i viktimave 47 145 192 104 65 48 8 2

13--17 18--21 22--25 26--31 32--40 41--50 51--60 61--70

Graikoni nr.2.

3.Masat me qllim t luftimit dhe parandalimit t traikimit me njerz

Nj jz j z j

, j j j j. N

jz j ,

dallohen pr nga karakteri i tyre shtrngues dhe represiv. Prve sanksioneve penale, n

j z j z

j .

3.1. Aplikimi i sanksioneve penale ndaj kryesve t traikimit me njerz

S z K K,

jz j 2 12 j.29

Ndrsa, pr format e rnda tksaj vepre penale parashihen edhe dnime me lartsi m t madhe kohore. Ksisoj, nse

29 S 139 1 j .


37/141


j 18 j,

me burgim prej 3 deri n 15 vjet.30Ndrkaq, pr organizatort e grupeve t personave pr

q . K,

3 139 j , K q z j

1 j j 500,000 E

j 7 20 j.31Po ashtu, gjat zhvillimit t procedurs penale ndaj kryesve t

ksaj vepre penale, mund t zbatohen edhe disa masa t fshehta dhe teknike t vzhgimit

XXIX K K. 32

K j j K z q

j ,

organizuar dhe tek korrupsioni.33S z j , z

urdhrin e jep prokurori publik, ndrsa pr disa t tjera gjyqtari i procedurs paraprake

z , z gjyqsore.34

N z q j

j jz K j 2005-

2010, j j j q j

j j . R, j

kan shqiptuar dnime me burgim n lartsi t vogl kohore, e q nuk ka qen adekuate me

prhapjen dhe shkalln e rrezikshmris shoqrore t ksaj vepre penale. Kjo mund t vrehet

j E S K z j:35

30 S 2 139 j .31 S 3 139 j .32 S 256 Kodit t Procedurs penale t Kosovs. K R UNMIK- .

2003/26 q 6 2004.33 E. S, E drejta e procedurs penale, P, 2005, q.126.34 I., q.127.35 Shih: Staskat e Jurisprudencs pr personat madhor dhe t mitur pr periudhn 2005-2010, E S

K, P.


38/141

38 E DREJTA - LAW

Tabela nr.7. Lloji dhe lartsia e dnimit t shqiptuar ndaj kryesve tveprs penale t traikimit me njerz n Kosov gjat periudhs 2005-2010.

Nr.itdnuarve

Lj

Megjob

5-30dit

1-2muaj

2-6muaj

6-12muaj

1-2vjet

2-5vjet

5-10vjet

10-15vjet

15-20vjet

20-25vjet

Mshumse25vjet

Masatdisiplinore

3 1 2 12 12 28 25 4 - - - - 13,4 1,1 2,3 13,6 13,6 31,8 28,4 4,5 - - - - 1,1

N q .7, q j jz K j 2005-2010, z j j j q t ulta kohore me burgim. N rastet m t shpeshta jan shqiptuar dnimet n kohzgjatje

j 1-2 j 2-5 j. R jj 60,3% q j j j . Nq, 3,4% j q j. Gj j sht shqiptuar edhe nj mas disiplinore ndaj t miturit, pasi q kemi pasur t bjm edhe

me nj rast t kryerjes s ksaj vepre penale nga personat e mitur.

3.2. Masat dhe veprimet e tjera preventive kundr traikimit menjerz

D jz, , j K, j j z t tjera t nevojshme pr parandalimin e suksesshm t saj. Parandalimi i suksesshm

jz j

z j . S q jz, j j: qz j; j j j j; j j; j j q zj ; j ; j z z ; j z, jj j jz; j j ; j j. N j z K K E qjz, K j

q j jz, , ,jj , q- j, j j


39/141


j jz.36Po ashtu, duhetndrmarr edhe masat e duhura q lvizjet e popullsis t bhen n mnyr legale, prmes

ngritjes s vetdijes dhe informacionit pr kushtet e hyrjes dhe qndrimit n vend. Duhet

z j j j j , j j j, j kan edhe programet e edukimit dhe shkollimit t gjenerats s re. Po ashtu, duhet

q j j j , q , j j. P, jz j j j q j j j pr kryerjen e veprave penale.37

D , jz j e specializuara shtetrore, t cilat kan pr detyr q t ushtrojn funksionin e zbulimit,

jj j j . N j,nj rol i rndsishm i takon policis, si organ shtetror. Policia ka nj rol t madh nz , jz. F K, , z S q jz, 2001 qj P UNMIK-, q jj Nj /, 2005 S H T Q Njz(SHTQNJ).38D 2010, Dj q jz (DHTQNJ). Kj j z P K, q jj q jz j. Aj D

z j R K. Oj j j j: j z q jz; , j jj ; jj j kushteve t siguris pr riintegrim dhe risocializim t tyre n shoqri si dhe riatdhesimi i

j j; jz.39 Policia K jz, j : j , z, fshehta dhe operacione tjera, etj., me qllim t kapjes s kryesve t veprave penale t

jz z j. Kj, K, 2007 j 928 j: , , j j., 45 j ; 2008 j 694 , j 70 j .40Po ashtu, ajo kaarrestuar shum persona dhe ka br kallzime penale.

36 Shih: Konventa e Kshillit t Evrops pr masat kundr trakimit t qenieve njerzore, V, 2005, 5, 2.

37 Ibid., 7, 2.38 D 28.05.2010 Dj T Q

Njerzore.

39 Shih: Misioni dhe objekvat e DHTQNJ-s, , P, 2010.40 Shih: Rapor i Progresit Implemenmi i Strategjis Nacionale t Republiks s Kosov kundr trakimit me

qenie njerzore, P, 2009, q.7.


40/141

40 E DREJTA - LAW

Edhe prokurorit publike dhe gjykatat, si organe shtetrore, ndrmarrin veprime

j jj j njerz. Duhet theksuar se prokurorit publike, n disa raste t caktuara, kan has edhe n

q j jz. K, .., , z q j j , z

.41Kto dhe mangsit e tjera t ngjashme paraqesin shqetsim j q Sj N R K jz 2008-2010. Nq, j, j j j z j. P j j jz j K m tani, kryesisht ka qen e but dhe nuk ka qen adekuate me shkalln e rrezikshmris

jz.42 Kj j j jz, q j z .

M q q jz, Q R K . Aj 2008 : Strategjia Nacionale dhe Plani i Veprimit kundr Trakimit me QenieNjerzore 2008-2011, 43Me kt strategji parashihen masat konkrete q do t ndrmerren K jz K.M j j: ) Nj j j jz, j j j (, j j) , jt veant atyre q jetojn n zonat rurale, ngritjen e vetdijsimit t publikut t gjer, duke

/z j qenieve njerzore, zhvillimin e kapaciteteve shtetrore dhe organizatave joqeveritare n

q jz;44) Rj j q qj , ;45 ) P z j j j j z z z j z jje t drejtave t fmijs dhe parandalimit t punsimit t tyre.46

Nj jz K z .Kj, jz K

j , j j. F UNMIK-, j . K, 2000,UNMIK- Nj H P. Nq, 2002 D Dj Nj A V.M , 2003, Q K K q jz

41 S OSBE- :Analiza ligjore e rasteve t trakimit me njerz n Kosov, P, T,2007.

42 S .7 j .43 Shih: Strategjia Nacionale dhe Plani i Veprimit kundr Trakimit me Qenie Njerzore 2008-2011 , miratuar nga

Q R K M P B, 30 , 2008, P.44 P , q. 26.45 Po aty.

46 Po aty.


41/141


q jz. K 2005, D Dj UNMIK-, Nj A N V, M A, S Tj, OSBE-j Z A N j. Mj K j UNMIK- M P B, Z Qjt Mir, n Ministrin e Punve t Brendshme. N po at vit sht hartuar edhe Strategjia

N q jz 2008-2011, zvendsministri i Ministris s Punve t Brendshme sht emruar Koordinator nacional

q jz.

N , R K jj z me njerz. N rend t par, Ministria e Punve t Brendshme ka nj rol t rndsishm

. Aj S q jz, , jj dhe ndjekjen e kryesve t ktyre veprave penale. Ministria e Drejtsis, prmes Divizionit

Mjj N V jj qenieve njerzore. Po ashtu, duhet theksuar se n kuadr t ksaj Ministrie ekziston edheSj shkall t lart t rrezikshmris.47K, M K, R S, j j, q jz, j OJQ- j

joformale. Ndrkaq, Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale, po ashtu ofron kontribut

jj j . P , j j , jz. M q z

q jz, j P j , j 2008 .

N jz j e kan edhe disa organizata ndrkombtare dhe organizata joqeveritare, t cilat jan

me misione n Kosov. Ato kan dhn dhe po japin kontribut t madh n pikpamje

profesionale, prmes programeve t tyre dhe duke ofruar donacione. Ndr kto organizata

: Oz N M (IOM) Oz S B E (OSBE). Kj, IOM- j j

j j Q K jz. P, j z j q Sj K R K P V q jz 2008-2011.

N jz j dhe po japin edhe disa organizata joqeveritare q veprojn n Kosov, t cilat merren me

j j . N j, Q Mjj V P T Q Njz, z z

47 Shih: Standardet minimale pr kujdesin ndaj vikmave t trakimit n Kosov, P, 2010, q.34.


42/141

42 E DREJTA - LAW

jz, , . Kj q q, 24 q j, po ashtu edhe rastet me qndrim ditor. Kjo qendr ofron dhe kontroll mjeksor, edukim

, j, j, j , -, j, j z, q,

j. D j z . Kj, j 2009 j P j K, j jj M, K Pj, j jx jz q . N 1500 x 500 jz . 48

D , j jz , - j. Ajduhet ta pajis me informacione dhe njohuri t shumta brezin e ri lidhur me dukurin e

j j, z z j

dhe lirit elementare t njeriut, n mnyr q t rinjt mos t bien pre e mashtrimeve dhe j , j , z j, j , etj.

V jz zj j ndrkombtare dhe disa akte juridike nacionale. Mund t thuhet se n Kosov nuk jan

j z q j j , q j z . Z j jz j: jj , z q. Mjj

, q q . P , j , , j q, j z j z drejtave t tyre n polici dhe procedurn penale. Sipas Konvents s Kshillit t Evrops pr

q jz, j jj , j, q j j q qnjerzore, ai person nuk do t largohet nga territori i saj derisa autoritetet kompetente t

j j j,

duhet ofruar ndihma e parapar.49

Gj, q j q jj j j, , mos bhen publike prmes mediave ose formave tjera, prve n raste t jashtzakonshme

kur kjo sht e nevojshme pr gjurmimin e antarve t familjes ose t siguroj mirqenien

dhe mbrojtjen e fmijs.50D , e deklarimit se a dshirojn t kthehen n vendin e tyre apo t qndrojn n Kosov, dhe

nse vendosin t qndrojn, atyre duhet siguruar leje qndrimi. Atyre duhet krijuar kushte

pr mbrojtje dhe ndihm n organet shtetrore, e vemas gjat paraqitjes s tyre n polici

dhe n procedurn penale. Po ashtu, ato duhet t gzojn edhe realizimin e t drejts s

tyre n kompensim, strehim dhe riintegrim. Realizimi i ktyre t drejtave krijon parakushte

jj j jj , 48 Shih: Rapor vjetor i QMVPT, P, 2009.49 S 10 Konvents s Kshillit t Evrops pr masat kundr trakimit t qenieve njerzore.50 Ibid., neni 11.


43/141


z z. M z z j . Nj jj q j : jj ,jj j , jj , j t drejtave pr nnshtetsi, rivendosjen e t drejtave prindore, t drejtn n pron etj.

N j, z j jz

suksesshm i tyre n shoqri sht nj ndr parakushtet pr nj t ardhme t sigurt t tyre.

Prfundimi

N j qj z jz K, q j z K z j

z . Kj j K dhe akte t tjera ndrkombtare. Me kodin penal t Kosovs, ngjashm edhe me kodet e

tjera penale dhe aktet juridike ndrkombtare, kjo vepr penale sht parapar prmes

j j j j. K K disa forma t kryerjes s ksj vepre penale, disa prej t cilave konsiderohen si forma t

j j. J , j j j j , jz z j q . P , form tjetr e rnd e kryerjes s ksaj vepre penale, q mund t parashikohej me kt

, z j q j j j .

N z j j jz, j j j z K. N z P K 2001-2010, j t dyshuar pr kryerjen e ksaj vepre penale ishte tejet i madh. Po ashtu, edhe numri i

j j . M, , j j j . N j jj j

personave t dyshuar dhe atyre t dnuar pr kt vepr penale kan ushtruar ndikim , j, .

K j K, j jz j q , . Kj j j j jz j j q q z q j . Pj,j q j

j q jdukurie t rrezikshme kriminale.

N jz K, j


44/141

44 E DREJTA - LAW

se, krahas aplikimit t sanksioneve penale duhet ti kushtohet nj rndsi m e madhe

z , j rrethanave favorizuese t paraqitjes s ksaj dukurie kriminale. Nj rol t rndsishm n

j j , z q j jj , j , z

shoqri.


45/141


Dr. sc. Rexhep Gashi, Associate Professor

Traficking in human beings during the post-war periodin Kosovo

Summary

I , , -w K w z. D ,w w K, w K P, .

T w K. W K C C, , q x . T C , w commission.

F , w w q -w K. B 2001-2010, w w . A, .

T -w K, ,w w . T has been mild and has not been adequate to the degree of social dangerousness of this

. T, w . P

,w . A , , , .


46/141

46 E DREJTA - LAW


47/141

47Qerim Qerimi

Qerim Qerimi1*

S A P K B: R K

I.Hyrje

Ky punim heton statusin ligjor t vendimeve t Asambles s Prgjithshme, njrit prej

Oz K B. D j j j , j q j , z z.

S, j , , j j. Pj, q j j q zfunksionimin e Asambles s Prgjithshme n nj kontekst t veant dhe t ngusht t

j . Kj z j z pasur si pik reference nj vendim t Asambles pr Kosovn, e q n t vrtet sht

rezoluta m e fundit pr Kosovn.

P, , zj jj z A Pj K B 64/298 9 2010 j Gj N Dj pajtueshmris me t drejtn ndrkombtare t Deklarats s Pavarsis s Kosovs. N

q j j efekteve, sht e domosdoshme q t shqyrtohet dhe kuptohet vet karakteri ligjor i

z j K B. N , j z A Pj, j , z ( , z z q

D), j , , j z ( , , j z ).

Qllimi i fundm sht q, duke par nj rast konkret, at t rezoluts pr Kosovn, t

j j , q z (q jj j j ) ( , , j j j ), , , j K B. K j , n prmasa m t reduktuara, sht e mundur pr t arritur n prfundime q lidhen me

, , j j .

1 *D. Q Q R E Dj K N F J U P.


48/141

48 E DREJTA - LAW

F, j j (II) j j z A Pj . 64/298 K, z, j III, jt rezolutave t Asambles s Prgjithshme. Pjesa IV eksploron dhe paraqet mnyrat

se si rezolutat e Asambles s Prgjithshme marrin pjes dhe ndikojn n krijimin apo

j . Pj (V) rezolutn pr Kosovn, kt her me qllimin pr t par efektet ose implikimet e saj pr

Kosovn. Nj prmbledhje e gjetjeve kryesore ofrohet n pjesn prfundimtare.

II.Prmbajtja e rezoluts pr Kosovn

Pj z 64/298 .2I pari njeh (ose pranon)prmbajtjen e mendimit kshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis prPajtueshmrin me t Drejtn Ndrkombtare t Deklarats s Njanshme t Pavarsis nlidhje me Kosovn, t dhn n prgjigje t krkess s Asambles s Prgjithshme.3Duhetvrejtur se e njjta shprehje (njeh ose pranon) prdoret edhe n rezolutn pr mendimin

paraprak t Gjykats n lidhje me pasojat ligjore t ndrtimit t nj muri n territoret epushtuara palestineze.4 Nj dallim thelbsor, sidoqoft, ekziston pr faktin se, derisa nrezolutn pr rastin e murit, Asambleja, midis tjerash, i krkon Izraelit q t sillet n pajtimme detyrimet ligjore si theksohen n mendimin kshilldhns t Gjykats dhe u bn thirrjeshteteve anttare t Kombeve t Bashkuara q t sillen po ashtu n pajtim me detyrimet etyre ligjore q prmbahen n mendim,5krkesat ose thirrjet e ktilla nuk jan t pranishmen rezolutn pr Kosovn.6

far mund ta ket motivuar kt dallim mund t shpjegohet prmes, e pakta, dy arsyeven vijim: Nj, se n rastin e ligjshmris s Deklarats s Pavarsis s Kosovs, Gjykatsnuk i krkohet dhe ajo nuk gjen nse ndonj shtet antar i organizats ka shkelur ndonjdetyrim t vetin sipas t drejts ndrkombtare dhe as nse shtetet antare t organizatsose edhe bashksia ndrkombtare si e tr ka ndonj detyrim n rastin konkret (dika qsht prcaktuar edhe nga vet natyra e pyetjes), dhe s dyti, mungesa e vullnetit dhe/ose ekonsensusit t nevojshm politik brenda antarve t Asambles pr tu br thirrje shteteveantare q t ndrmarrin ndonj veprim konkret n vijim t mendimit t Gjykats (prshembull, brja thirrje pr njohjen e shtetit t Kosovs).

Ajo far mund t cilsohet n at kuptim si thirrje pr veprimdhe ky sht paragra idyt dhe i fundit i rezolutssht mirpritja e gatishmris s Bashkimit Evropian pr tndihmuar nj proces dialogu ndrmjet palve.7Ky paragraf thekson n vijim se, procesi

i dialogut n vetvete do t ishte faktor pr paqe, siguri dhe stabilitet n rajon, dhe ai dialogdo t ishte pr t promovuar bashkpunimin, arritur prparim n rrugn drejt BashkimitEvropian dhe pr t prmirsuar jetrat e njerzve.8

Thelbi i paragrat t dyt mbase m s miri duhet kuptuar n kontekstin e plotsimit tstandardeve t krkuara nga t dyja vendet pr ti realizuar ose br m t prekshme aspiratat

pr antarsim n Bashkimin Evropian, e q nj prej parakushteve thelbsore sht ekzistimi

2 ShihRz 64/298, U.N. D. A/R/64/298 (9 2010) [ j Rz 64/298].3 Id.para. 1.

4 Rz ES-10/15, U.N. D. A/R/ES-10/15 (20 2004), . 1.5 Id.. 2-3.6 KrahasoRz 64/298.7 Id.. 2.8 Id.


49/141

49Qerim Qerimi

i marrdhnieve t normalizuara, bashkpunimi, dhe prmirsimi i cilsis s jets sqytetarve. Heqja ose zvendsimi i tekstit q bnte thirrje pr dialog pr t gjitha shtjete hapura, q ka ekzistuar n draftin llestar, sht indikative e kuptimit dhe e qartsis s

prmbajtjes s tekstit t ktij paragra pr sa i prket natyrs ose temave t ktij dialogu.

III.Karakteri ligjor i rezolutave t Asambles s PrgjithshmeNj q , , jj karakterit ligjor t rezolutave t Asambles s Prgjithshme. Pr t shpjeguar kt, sht i

j x z q j z j : K K B.

N 10 K x: Aj Pj qt gjitha shtjet q bien brenda kuadrit t Karts ose q kan t bjn me t drejtat e

j j K, 12, j

mund t bj rekomandimet e saj n lidhje me kto shtje, drejtuar antarve t Kombeve B K S .9Ndrkaq, paragra 1 i nenit11 lexon: Asambleja e Prgjithshme mund t shqyrtoj t gjitha parimet e prgjithshmet bashkpunimit pr ruajtjen e paqes dhe siguris ndrkombtare, prfshir parimet qqeverisin armatosjen dhe rregullimin e armatimit, dhe mund tu bj rekomandime nlidhje me kto parime antarve ose Kshillit t Sigurimit ose t dyve.10Dhe paragra 2i t njjtit nen: Asambleja e Prgjithshme mund t shqyrtoj t gjitha shtjet q kan t

bjn me ruajtjen e paqes dhe siguris ndrkombtare, q i parashtrohen asaj nga do antari Kombeve t Bashkuara ose nga Kshilli i Sigurimit ose nga nj shtet jo-antar i Kombevet Bashkuara sipas nenit 35, paragra 2, dhe prve si parashihet n nenin 12, mund tu bjrekomandime n lidhje me kto shtje shteteve t prekura ose Kshillit t Sigurimit ose tdyve.11Tutje, paragra 1 i nenit 13 prmban: (1) Asambleja e Prgjithshme inicion procesehetimore dhe bn rekomandime ...12ose neni 14: ...Asambleja e Prgjithshme mund trekomandoj ...13

N t gjitha dispozitat q asin pr autorizimet ose pushtetet e Asambles s Prgjithshme,itet pr rekomandime. Ky sht edhe cilsimi tipik ligjor q u bhet vendimeve oserezolutave t Asambles s Prgjithshme t Kombeve t Bashkuara.

9 K K B, C. T.S. 1945 N. 76; [1976] Yrbk. U.N. 1043; 59 S. 1031, T.S. 993 (ennshkruar S F 26 q 1945; ka hyr n fuqi 24 1945), 10.

10 Id. 11(1).11 Id. 11(2).12 Id. 13(1).13 Id.neni 14.


50/141

50 E DREJTA - LAW

IV. Manifestimet alternative t vlers normative t rezolutave t

Asambles s Prgjithshme

N j j-, z A Pj z . V j j : S pari, j z, j (material ose diuturnitas), j j j ( opinio juris sive necessitates, ose thjesht,opinion juris); s dy, mund t shrbejn sij z j qj j opinio

juris-.

S ( j z A z), GjNdrkombtare e Drejtsis, n mendimin e vet t fundit n lidhje me ligjshmrin

e Deklarats s Pavarsis s Kosovs, ka qen eksplicite n pohimin se, Deklarata pr

Parimet e t Drejts Ndrkombtare lidhur me Marrdhniet Miqsore dhe Bashkpuniminj S j K K B (z A Pj) j z .14

N lidhje me rrethann e dyt t identikuar m lart, n mendimin kshilldhns prligjshmrin e krcnimit ose prdorimit t armve brthamore, Gjykata ka vrejtur se,rezolutat e Asambles s Prgjithshme, edhe nse nuk jan detyruese, mund t ken her

pas here vler normative.15Kjo vler normative manifestohet n at mnyr q kto rezolutamund t ofrojn n raste t caktuara dshmi t rndsishme pr prcaktimin e ekzistencs snj rregulli ligjor ose shfaqjes s nj opinio juris.16N kt kuptim, Gjykata sht shprehurse, pr t prcaktuar nse kjo sht e sakt n nj rezolut t dhn t Asambles sPrgjithshme, sht e nevojshme t shihet prmbajtja dhe kushtet e miratimit; sht po ashtue nevojshme t shihet nse nj opinio jurisekziston n lidhje me karakterin e saj normativ.Ose nj seri e rezolutave mund t tregoj evolucionin gradual t opinio juris-it t krkuar

pr prcaktimin e nj rregulli t ri.17Edhe n nj rast tjetr, at tNikaraguas, Gjykata kavrejtur se opinio juris, ndonse me gjith kujdesin e duhur, mund t nxirret si prfundimnga, inter alia, qndrimi i palve dhe qndrimi i shteteve ndaj rezolutave t caktuara tAsambles s Prgjithshme.18

P jj, j zj j , ,

vlera e tyre ligjore.

Nj shtje q sht shtruar n raste t caktuara sht prpjekja pr tu dhn autoritet t

j z A Pj .Kj j j D U Dj

14 Shih Gj N Dj Pajtueshmrisme t Drejtn Ndrkombtare t Deklarats s Njanshme t Pavarsis n lidhje me Kosovn [Accordancewith Internaonal Law of the Unilateral Declaraon of Independence in Respect of Kosovo, Advisory Opinion,

I.C.J. Reports 2010] . 80. Shih, po ashtu, Legal Consequences of the Construcon of a Wall in the OccupiedPalesnian Territory, 2004 I.C.J. R 136.

15 Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, 1996 I.C.J. R 226.16 Id.17 Id.. 70.18 Case Concerning Military and Paramilitary Acvies in and against Nicaragua, supra 27, . 188, q. 99-

100.


51/141

51Qerim Qerimi

Njeriut.

M 1962, Z j Lj K B, j Komisioni pr t Drejtat e Njeriut, ka sqaruar:

N Kombet e Bashkuara, nj deklarat sht nj instrument formal dhe solemn, i

prshtatshm pr raste t rralla kur shpallen parime t nj rndsie t madhe dhet vazhdueshme, si sht Deklarata pr t Drejtat e Njeriut. Nj rekomandim sht

m pak formal. Prve dallimit t sapo br, mbase nuk ka asnj dallim ndrmjet nj

K B q t bjm me parime strikte ligjore. Nj deklarat ose rekomandim sht e miratuar

j z j K B. S , j S A, q j sht detyruese pr palt n t, thjesht vetm pr shkak t prdorimit t shprehjes

. Sq, j madh dhe rndsis s nj deklarate, mund t konsiderohet se do t ket pr efekt,

nga ana e organit q e miraton at, nj pritje t madhe se Antart e bashksis

j. P jj, q j j j , j j z prmban rregulla detyruese ndaj shteteve.19

N , j D U Dj Njeriut, ose e pakta disa prej t drejtave q ajo prmban, paraqesin t drejt

z.20 D, q q D P Dj N M Mq B j S j Ke Kombeve t Bashkuara sot sht br pjes e t drejts ndrkombtare zakonore.

V.Kuptimi dhe implikimet e rezoluts s Asambles s Prgjithshme prKosovn

N , K, q, j /as pr nj rezolut e cila prmban rregulla dhe parime t prgjithshme t s drejts

, j j z , z , P Dj N

M Mq B j S j K K B , j j, D U Dj Nj. Fj , , j q j A ( ), jj Gj.

N , q, j q . S, j z, , GjN Dj, .21

19 ShihJohn Humphrey, The United Nations Charter and the Universal Declaration of Human Rights 37 (1974).20 P z j , shihH H, The Status of the Universal Declaraon

of Human Rights in Naonal and Internaonal Law, 25 Ga. J. Intl Comp. L. 287 (1995/96).21 Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, supra 14, . 70.


52/141

52 E DREJTA - LAW

N rrethann e par, ka pasur raste q, prkundr gjuhs me ton thelbsisht detyrues,

z . I ras i muritose krkesa br Izraelit nz ES-10/15, Gj N Dj.Rz j j 150 , 6 , 10 , 25 j-j .22

N z K, q, j j , , , j j , z Iz. Mj, q , z K j q A (, j ), j , , j j j , j j jj z. P, , qqendrore e ksaj rezolute qndron, jo aq n diskursin detyrues formal t saj, sa n peshn

jz q j j q .

VI.Prfundimi

S , , j , z K, j q j , j kriteret pr t prodhuar kto efekte n cilsin e zakonit ndrkombtar, e q ky nuk sht

.

D j, , , j

j, j q z ,q j qj,apo si parakusht thelbsor pr prmbushjen e standardeve apo kritereve pr integrim t

mtejm dhe, prfundimisht, antarsim n bashksin e familjes s gjer evropiane. Kjo

q z B E ( ,z S).

Sq, q q j , jj , z, . P j,

q q jj q z q j j z A Pj.

P, z j, , z A Pj, j j q . D j jz j j j j- j j q j z jstatusin e nj rregulli zakonor detyrues apo t shrbej si nj mekanizm veanrisht

qj z j .

22 Shih General Assembly Emergency Session Overwhelmingly Demands Israels Compliance with Internaonal

Court of Jusce Advisory Opinion, (ez 12 j 2011).


53/141

53Qerim Qerimi

The Legal Status and Effects of the UNGeneral Assembly Resolutions: The Case of

the Resolution on KosovoSummary

T x G A, U N. B , x , w x .

C, - x. S, w w G A w w x w. T,

G A K ( i.e.,R 64/298, Rq I C J w K w w).

T A Kosovo. In the process, and in order to create a more complete and precise understanding

, x. I x, x G A . I , w : , - w ( q and opinio juris ) , , , x w.

U, x x , , UN G A ; j x .


54/141

54 E DREJTA - LAW


55/141

55Prof. Dr. Ismail Zejneli & Mr.sc. Ardit Meme

Prof. Dr. Ismail Zejneli & Mr.sc. Ardit Memeti

NDIHMA JURIDIKE PA PAGES OBLIGIM MORAL DHE

PROFESIONAL I AVOKATVE

ABSTRAKT

M A O A A q 50 j j q q j . N SHBA,me sa duket, vetdija pr t siguruar ndihm juridike pa pages ose siq njihet edhe ndihma

juridike pro bonosht n nivel m t lart se n shum vende t tjera.

N j, Lj N J P1 P R.Maqedonis siguron ndihm juridike pa pages pr shtresat m t varfra t shoqris duke

j x j. Fq, jj jj j R. Mq SHBA.M SHBA j O A SHBA- jj R. Mq j, q z jj O A R. Mq j.

K q j: j q q, qj j , j q q j O A A legjislacionit t R. s Maqedonis si dhe pjesn e tret q prfshin prfundimin e punimit

n t ciln rekomandohet q ky problem kompleks n do shoqri krkon edhe angazhimin

O A.

1 * F J, U E J, www..., -: [email protected],T, R. Mq.

** F J, U E J, www..., -: .@..,T, R. Mq.

Lj N J P, Gz Z RM, . 161, 30.12.2009.


56/141

56 E DREJTA - LAW

I. HYRJE

Sikurse shum nocione t tjera juridike edhe nocioni i dhnies s ndihms juridike pa

pages, q gjithashtu njihet edhe si ndihma juridike pro j j . K j j pro bono public duke iu referuar

j .

S B Lw D, j pro bonoz j q j j .2

Ideja e ndihms juridike pro bono rrnjt i ka n historin m t largt t zhvillimit t

shoqris. Nuk ekziston pajtueshmri mes autorve pr sa i prket kohs dhe paraqitjs s

j z juridike pa pages n form t pjesshme ose rudimentare q n kohn e perandoris

romake si dhe forma m t avansuara n sistemin anglosakson q paraqiten n mesjet

j j XIII-XV.3

Nnkuptohet, q avokatt her pas here kan dhn shrbime juridike pa pages kryesisht

miqve dhe antarve t familjes si dhe n raste t caktuara njerzve q nuk kan patur

j j . P, q , ad hocq z zjj z. K q zjj

juridike pa pages.

F q j q j . N zz pro bono SHBA K E A, j 80 .4

S, j pro bono, j q j , . N q j, jjprcakton edhe ofruesit e ktyre shrbimeve, q mund t jen vetm avokat t licencuar.

A j j j j j punn e tyre t prditshme kompenzohen nga palt, gj q nuk ndodh edhe gjat dhnies

s ndihms juridike pa pages.

Dhnia e ndihms juridike pa pages u dedikohet n mnyr t drejtprdrejt invididveq j j j j. N j, j q j q arritjes s idealeve m t larta shoqrore si jan parimi i sundimit t s drejts dhe parimi

i barazis.

E drejta natyrore nga e cila buron edhe parimi i barazis na mson q e drejta duhet t

zbatohet n mnyr t njjt pr t gjith, pa marr parasysh dallimet q ekzistojn n

. K , ()j q qj j

2 B A. G, E C, B Lw D, S P E, W P C., 2001, q.558.3 D L. R, P B P P: P S P, S U

P, S C 2005, q.4.4 C, S L., Polics of Pro Bono, 52 UCLA L.R.1 (2004-2005), q.4.


57/141


jetojn. Prandaj, sht obligim dhe detyr e shoqris t siguroj qasje t barabart n

j. N , j z , shoqris i pajisur m s miri pr t siguruar ndihm juridike pa pages.

Nga ajo q u tha m sipr, s paku dy shtje qartsohen, e para, sht e qart se ndihma

juridike pa pages duhet t siguroj barazi t qytetarve pavarsisht dallimeve ekonomike

dhe e dyta, e njjta u dedikohet kategorive m t varfra t shoqris.

P zjj j j j j x kombtar pr ofrimin e ndihms juridike pa pages. Shpesh buxhetet e dedikuara pr kt

q j j j j q jpr ndihm juridike. N kt rast mund t prmendet shembulli i Ministris s Drejtsis s

A j . D z Lj N K J5 29% j j , q z 2 , .6

S SHBA, , 25% mund t marrin ndihm juridike.7 Pr m tepr ka nj tendenc t vazhdueshme tz x j, qj z .

P j j jj shoqri n mnyr q t kombinohen m s miri resurset buxhetore edhe profesionale.

R z O A z. K t prmendim se jo vetm avokatt aktual por edhe avokatt potencial: studentt n

fakultetet e drejtsis mund t ofrojn ndihm juridike n kushte t caktuara si ndodh n

SHBA. N q j qj avokatve dhe mos t marrin kompensim dhe kredi pr punn e tyre.8

5 L A A A, 1949.

6 The Guardian, 12 M 2009, L 21- B, z Dj 2011 : ://www.

..//2009//11/--j-,7 D A. Bz, Toward Equal Access to Jusce, Rethinking the role of law school. 2:1 T J Lw

& , q. 66.8 M, D R., Pro Bono Pro You, 29 S Lw. 39 (2000-2001), q. 39-40.


58/141

58 E DREJTA - LAW

II. NDIHMA JURIDIKE PA PAGES N R. E MAQEDONIS DHE NSHBA

E drejta e krahasuar dhe metoda e krahasimit, luajn nj rol tepr t rndsishm

n analizn e nocioneve juridike. Metoda e krahasimit mundson q analiza e nocionit

j z j , z jj j, j j j gjetjen e zgjidhjeve m t mira juridike.

Mj, z j j nuk sht e mundur t paraqitet nj analiz e plot krahasuese q do t prfshinte nj

numr m t madh t shteteve. Duke marr parasysh kt fakt, ky punim do t prqndrohet

z j SHBA R. Mq.

Az j SHBA q z

j O A q j 50 j .

R j z z R. Mq sa i prket ndihms juridike pa pages t parapar n Kushtetut, t Drejtn Ndrkombtare

Lj N J P q jz . I jj, O A j jj SHBA x .

1. Ndihma juridike pa pages - obligim i parapar nga Oda eAvokatve Amerikan

Ndoshta nuk ka vend tjetr n bot ku juristt gzojn m shum autoritet n shoqrin

e tyre si n Shtetet e Bashkuara t Ameriks. Disa autor, ndr t tjerash i konsiderojn

j, j j A. P , z Tq j:

N A z jz j ; j j j j

qN jj Amerikane, pa hamendje do t isha prgjigjur se nuk e gjej tek t pasurit meq nuk kan

j q ( ) jj j.9

A j q A q SHBA- q j. N , ..: T J,J A, A L, Ww W, B C. Gj, , B O j K S A D Pq. G j j

SHBA q j j

9 B, W, I Lw U S, ., WG 2002, q.126.


59/141


B & MKz q 3800 .10Me pozitn e autoritetit dhet pushtetit t juristve n SHBA gjithashtu ndrlidhet edhe obligimi i tyre moral qdo vit t ndajn nj pjes t orarit t tyre t puns duke ofruar ndihm juridike papages. Ky obligim moral i tyre sht i lidhur ngusht me punn e Ods s AvokatveAmerikan j ABA-A B A.

O A SHBA j j . S j 1908 - 1970 R E P q j z K M Pjj P q , 1983 z Rregullat Model t Sjelljes Profesionale.11

K Pjj P 1969 z prgjegjsi profesionale pr avokatt t ofrojn shrbime pr qytetart q kan nevoj

por q nuk jan n gjendje t paguajn.12Kto rregulla parashohin obligimin q do avokat

ka prgjegjsi profesionale t ofroj shrbime juridike pa pages pr t gjith ata q nuk

mundsi ti paguajn t njjtat.

N z z, O A q q j 50 ndihms juridikepro bono z q j . Mj, vet shtetet, njsit federale, q t vendosin nse do t prcaktojn m shum ose m pak

or t shrbimit vjetor n varsi nga nevojat dhe kushtet lokale.13

P , z q q j j probono j z q j j q j q / j . 14

K q, j q nga autor t ndryshm. Sipas disa aut

revista shkencore

Documents