rocznik bezpieczeństwa międzynarodowego 2010-11

ROCZNIK BEZPIECZESTWA

MIDZYNARODOWEGO

2010/2011

Copyright by Wydawnictwo NaukoweDolnolskiej Szkoy Wyszej Wrocaw 2011

RADA REDAKCYJNAEugeniusz CZAPIEWSKI, Jarosaw GRYZ, Bogdan KOSZEL, Krzysztof KUBIAK (przewodniczcy), Piotr MICKIEWICZ (redaktor naczelny), Beata BOROWICZ -SIEROCKA, Adam SOKOOWSKI (sekretarz), Andrzej WOJTAS

REDAKTOR NACZELNYPiotr MICKIEWICZ

RECENZENT prof. dr hab. Jerzy BDMIROWSKI

REDAKTOR TECHNICZNYWitold GIDEL

PROJEKT OKADKISebastian MODRZYSKI

KOREKTAZofi a SMYK

ISSN 1896 -8848

Dolnolska Szkoa Wyszaul. Wagonowa 9, 53 -609 Wrocawtel. 71 358 27 52www.dsw.edu.ple -mail: [email protected]

Spis treci

Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

ArtykuyJerzy STACZYKIstota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa zasadnicze tendencje . . . . . . . 15Krzysztof KUBIAKSojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku. Refl eksja krytyczna . . . . . 34Filip TERESZKIEWICZWposzukiwaniu wielkiej strategii Unia Europejska wobec wyzwa zmieniajcego si adu midzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Jarosaw J. PITEKDziaanie si arozwizywanie sytuacji kryzysowych wspczesnej demokracji . . . . . 64ukasz Dawid DBROWSKIInstytucjonalizacja kontroli przestrzegania postanowie midzynarodowych naprzykadzie dokumentw midzynarodowych zzakresu zapobiegania ikarania korupcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Marek Zbigniew KULISZZarzdzanie systemem bezpieczestwa pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Piotr MICKIEWICZBezpieczestwo wewntrzne Federacji Rosyjskiej wrozwizaniach legislacyjnych iorganizacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114Helena WYLIGAAUwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego wRepublice Federalnej Niemiec. . 133Aleksandra MOROSKADelegalizacja partii politycznych jako instrument bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Analiza naprzykadzie Niemiec. . . . . . . . . 155

MateriayArtur DRZEWICKIStrategia udziau Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej woperacjach midzynarodowych. Aspekty polityczne iwojskowe . . . . . . . . . . . . . 179Jerzy DEREOsiganie zdolnoci operacyjnych przez Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS) wkontekcie realizacji celw politycznych okrelonych wStrategii Bezpieczestwa RP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

ROCZNIK BEZPIECZESTWA MIDZYNARODOWEGO 2010/20114

Marek KULCZYCKIUdzia si zbrojnych RP wumacnianiu bezpieczestwa midzynarodowego w2010 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214ukasz JURECZYKUycie Polskiego Kontyngentu Wojskowego wmisjach pokojowych istabilizacyjnych wpoudniowo -zachodniej Azji wpierwszej dekadzie XXI wieku. Odzaangaowania dowycofania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Marcin LASOZmiana charakteru obecnoci Polskiego Kontyngentu Wojskowego wAfganistanie. Prba analizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Dorota KAMIERCZAK -PECBezpieczestwo wewntrzne Rosji azaoenia gwnych wspczesnych teorii bezpieczestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Patrycja SOKOOWSKAPolicja wBoni iHercegowinie jako przykad niewydolnoci systemu bezpieczestwa narodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Iwona MICHNIEWICZ Romuald MICHNIEWICZ Problem miertelnoci wwodzie acechy ratownika iosoby toncej . . . . . . . . . . . . 284

Debiuty naukowePrzemysaw FURGACZIzrael wobec iraskiego programu nuklearnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Bartosz ODOROWICZEmbedding wsppraca za cen ogranicze. Wojskowa koncepcja relacjonowania wydarze zestrefy konfl iktu zbrojnego przez reporterw wojennych wwietle dokumentw brytyjskich iamerykaskich. . . . 307Magdalena DYDERSKA Magorzata LIZUT Wsppraca zmediami wsytuacjach kryzysowych naprzykadzie poaru wKamieniu Pomorskim 13 kwietnia 2009r. . . . . . . . . . . . . 329

NotyIwona JAKIMOWICZ -OSTROWSKAImigracje doEuropy wyzwaniem XXI wieku przypadek Grecji . . . . . . . . . . . . . 357

WSTP 5

Recenzje iomwieniaAleksandra Moroska, Prawicowy populizm aeurosceptycyzm (naprzykadzie Listy Pima Fortuyna wHolandii iLigii Polskich Rodzin wPolsce), Wrocaw 2010 . . . . . 372Krzysztof ZUBA

Patrycja Sokoowska, Polityka zagraniczna ibezpieczestwa RFN wobec pastw obszaru byej Jugosawii wlatach 19902005, Toru 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374Artur DRZEWICKI

Helena Wyligaa, Trjkt Weimarski. Wsppraca Polski, Francji iNiemiec wlatach 19912004, Toru 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Edward CZAPIEWSKI

Kronika naukowaNagroda Ministra Nauki iSzkolnictwa Wyszego dla pracownika Instytutu Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385Wioletta SAMBORSKA

XXXVI Kongres Midzynarodowej Komisji Historii Wojskowoci. . . . . . . . . . . . . 386Krzysztof KUBIAK

Ekstremizm we wspczesnej Europie przejawy, wyzwania, zagroenia . . . . . . . . . 388Aleksandra MOROSKA

Nurtech 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Krzysztof KUBIAK

Informacje oautorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

Content

Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

ArticlesJerzy STACZYKTh e essence of the contemporary understanding of security principal tendencies . . . 15Krzysztof KUBIAKTh e North Atlantic Alliance in the second decade of the 21st century. A critical refl ection. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Filip TERESZKIEWICZIn quest for grand strategy the European Union in the face of challenges of the changing international order . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46Jarosaw J. PITEKActing with force and solving crisis situations of modern democracy . . . . . . . . . . . 64ukasz Dawid DBROWSKIInstitutionalisation of the inspection of the observance of international provisions based on the example of international documents about corruption prevention and punishment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77Marek Zbigniew KULISZTh e management of a state security system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Piotr MICKIEWICZInternal security of Russian Federation in legislative and organisational solutions . . . . 114Helena WYLIGAADeterminants of the crisis management system in the Federal Republic of Germany . . 133Aleksandra MOROSKADelegalisation of political parties as an instrument of states internal security. An analysis based on the example of Germany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

MaterialsArtur DRZEWICKITh e strategy of the participation of the Armed Forces of the Republic of Poland in international operations. Political and military aspects . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Jerzy DEREAchieving operational capacity by Special Forces Command in the context of carrying out political goals specifi ed in the Security Strategy of the Republic of Poland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

WSTP 7

Marek KULCZYCKITh e participation of the armed forces of the Republic of Poland in the reinforcement of international security in year 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . 214ukasz JURECZYKTh e use of Polish Military Contingent in peace and stabilisation missions in the southwestern Asia in the fi rst decade of the 21st century. From involvement to withdrawal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Marcin LASOChanging the character of the presence of the Polish Military Contingent in Afghanistan. An attempt at an analysis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245Dorota KAMIERCZAK-PECRussian internal security and the assumptions of the main contemporary security theories . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Patrycja SOKOOWSKATh e police in Bosnia and Herzegovina as an example of ineffi ciency of a national security system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269Iwona MICHNIEWICZRomuald MICHNIEWICZTh e problem of mortality in water and the features of a lifeguard and the drowning person . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Scientifi c debutsPrzemysaw FURGACZIsrael towards the Iranian nuclear programme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295Bartosz ODOROWICZEmbedding cooperation for the price of restrictions. Th e military concept of reporting events from the zone of an armed confl ict by war reporters based on British and American documents . . . . . . . . . . . . . . . . 307Magdalena DYDERSKAMagorzata LIZUTCooperation with media in crisis situations based on the example of fi re in Kamie Pomorski on 13 April 2009. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

NotesIwona JAKIMOWICZ-OSTROWSKAImmigration to Europe a challenge of the 21st century the Greek case . . . . . . . . 357


Reviews and discussionsAleksandra Moroska, Right-wing populism vs. euroscepticism (based on the example of the Pim Fortuyn List in Holland and the League of Polish Families in Poland), Wrocaw 2010. . . . . . . . . . . . . . . . . 372Krzysztof ZUBA

Patrycja Sokoowska, Foreign and security policy of Federal Republic of Germany towards the states of former Yugoslavia in years 1990-2005, Toru 2010 . . . 374Artur DRZEWICKI

Helena Wyligaa, Th e Weimar Triangle. Cooperation of Poland, France and Germany in years 19912004, Toru 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377Edward CZAPIEWSKI

Scientifi c chronicleA prize of the Ministry of Science and Higher Education for an employee of the Institute of Security and International Aff airs . . . . . . . . . . . . . 385Wioletta SAMBORSKA

36th Congress of International Commission of Military History . . . . . . . . . . . . . . 386Krzysztof KUBIAK

Extremism in contemporary Europe. Manifestations, challenges, threats . . . . . . . . . 388Aleksandra MOROSKA

Nurtech 2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392Krzysztof KUBIAK

Information about writers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394

Wstp

Rok 2010 ukaza zca moc skal i znaczenie systemu reagowania kryzysowego zarw-no w wymiarze wewntrznym (pastwowym), jak i ponadnarodowym. Klski ywioo-we, jakie dotkny Europ iPolsk, uwiadomiy spoeczestwu, epowd, poar czy hu-ragan stwarzaj rwnie istotne zagroenie bezpieczestwa, jak postrzegany dotej pory za najwiksze zagroenie ocharakterze spoecznym terroryzm. Skala tych zdarze, ich nie-przewidywalno oraz szybko zaistnienia itempo przemieszczania wzasadzie wyklucza-j podjcie skutecznych form przeciwdziaania. Podstawow form aktywnoci sub jest ograniczenie skutkw kataklizmw. Aby za podjte dziaania byy skuteczne, zaley nie tylko odzaangaowania struktur pastwowych, ale spoeczestwa i nierzadko uzyska-nia pomocy midzynarodowej.

Reagowanie kryzysowe staje si rwnie wanym czynnikiem oddziaywania midzyna-rodowego. Nie ogranicza si ona tylko doudzielania pomocy ofi arom katastrof iklsk y-wioowych, czy wsparcia pastwa dotknitego tak katastrof. Ponadnarodowe reagowa-nie nasytuacj kryzysow staje si wymogiem bezpieczestwa nie tylko wwymiarze regio-nalnym. Dowiadczenia ukraisko -rosyjskiego sporu gazowego jednoznacznie wskazay, elokalne kryzysy gospodarcze czy polityczne mog wpywa nastan bezpieczestwa re-gionalnego iglobalnego. Przed Polsk, ktra w2011 roku obejmie przewodnictwo Unii Eu-ropejskiej, stawia tokonkretne zadania. Zadaniem Prezydencji, nawet wokresie funkcjono-wania Europejskiej Suby Dyplomatycznej, pozostanie bowiem obowizek monitorowa-nia zagroe oraz podjcia pierwszych dziaa. Owadze problemu doskonale przekona si rzd czeski, naktrego barki spad ciar reprezentowania Unii wpierwszej fazie konfl ik-tu rosyjsko -gruziskiego. Podkreli wtym miejscu jednak naley, ewiadome tego obo-wizku polskie wadze od2009 roku przygotowuj si take dowypenienia tego rodzaju zadania przez pastwo Prezydencji.

Wag midzynarodowego systemu reagowania kryzysowego zwiksza fi asko dotych-czasowej koncepcji stabilizowania sytuacji poprzez wykorzystywanie kontyngentw zbroj-nych. Niesawne wycofanie si z Iraku, zainicjowanie podobnego w formie opuszczenia Afganistanu, zmusza dopodjcia innych form zapobiegania kryzysom. Niestety spoecz-no midzynarodowa nie odnalaza dotej pory waciwej iskutecznej formy reagowania, oczym wiadczy midzy innymi niepowodzenie polityki Soft Power wodniesieniu doIra-nu, KRLD czy Autonomii Palestyskiej, by poprzesta tylko na kilku przykadach, oraz przeduajce si debaty nad ostatecznym ksztatem nowej Koncepcji Strategicznej NATO.

Decydujc si napowicenie biecego numeru problematyce reagowania nakryzysy, zdecydowalimy si nazaprezentowanie tego problemu wkilku wymiarach. Pierwszym jest prba odpowiedzi napytanie oform izakres antykryzysowych dziaa wsplnoty midzy-narodowej. Dyskusj naten temat inicjuje artyku J. Staczyka, prezentujcy nowe tenden-cje postrzegania bezpieczestwa i jego zagroe. Rozwaania te kontynuuj isprowadza-j dowymiaru praktycznego Filip Tereszkiewicz, Krzysztof Kubiak iukasz D. Dbrowski,


(rola organizacji ponadnarodowych irozwiza prawno midzynarodowych wdziaaniach antykryzysowych). Swoistym podsumowaniem tej debaty jest sze rnorodnych gosw dotyczcych wizji uycia siy wcelu rozwizania sytuacji kryzysowej (J.J. Pitek), moliwo-ci oraz skali polskiego zaangaowania militarnego wponadnarodowym systemie reagowa-nia kryzysowego (J. Dere, A. Drzewicki, M. Laso, . Jureczyk oraz M. Kulczycki).

Drugi wymiar dyskusji odnosi si dodziaa narodowych, ze szczeglnym uwzgld-nieniem sposobw zarzdzania systemem bezpieczestwa pastwa. Inicjuje j M. Kulisz. D. Kamierczak, P. Mickiewicz iH. Wyligaa dokonuj za oceny rozwiza systemowych w pastwach europejskich, a P. Sokoowska przedstawia konsekwencje funkcjonowania niewydolnego systemu bezpieczestwa wewntrznego naprzykadzie Boni iHercegowiny. Osobny, ale niezwykle wany i niestety czsto pomijany wtek tej dyskusji podejmuje A. Moroska (Zakaz funkcjonowania partii iorganizacji pozapartyjnych jako instrument bez-pieczestwa systemu politycznego). Wnaszej opinii, czemu dawalimy wyraz wpublikacjach IBiSM, radykalizacja postaw spoecznych iich emanacja przez formalne inieformalne gru-py nacisku stanowi istotny problem bezpieczestwa.

Trzeci obszar rozwaa dotyczy dwch niezwykle istotnych kwestii. Pierwsz jest rola rodkw masowego przekazu jako medium prezentujcego sytuacj kryzysow. Zastana-wiamy si wnim nad zakresem odpowiedzialnoci dziennikarskiej wsytuacji kryzysowej oraz moliwociach wykorzystania mediw do waciwego kierowania akcj ratownicz (B.Odorowicz, M. Dyderska, M. Lizut). Drug stanowi problematyka funkcjonowania sys-temu ratownictwa wPolsce. Chcielibymy wskaza nawag tego problemu, inicjujc dys-kusj nad zasadami funkcjonowania poszczeglnych jego ogniw. Inicjuje j opracowanie autorstwa Iwony iRomualda Michniewicz, dotyczce kwestii miertelnoci wwodzie oraz cech ratownika. Zamierzamy kontynuowa ten nurt dyskusji izapraszamy osoby zwiza-ne zposzczeglnymi ogniwami systemu ratownictwa doprezentowania swoich przemyle nanaszych amach.

W niniejszym numerze Rocznika, w dziale Noty, zdecydowalimy si na zamieszczenie publikacji odbiegajcej od wiodcej tematyki publikacji. Jest ni artyku autorstwa Iwo-ny Jakimowicz-Ostrowskiej pokazujcy znaczenie migracji w polityce pastw europejskich basenu Morza rdziemnego. Jego lektura w mojej subiektywnej ocenie pozwoli Czytel-nikom zrozumie, dlaczego przeciwdziaanie nielegalnej imigracji stanowi dla pastw re-gionu absolutny priorytet unijnej polityki bezpieczestwa.

Decyzja opowiceniu bdcego numery problematyce szeroko rozumianej problema-tyce reagowania nakryzysy spowodowaa zmian struktury Rocznika. Niezmiennie skada si onzpiciu zasadniczych czci (Artykuy, Materiay, Debiuty, Recenzje iomwienia oraz Kronika Naukowa). Szczegln opiek, jak zawsze, otaczamy dzia Debiuty, wktrym na-dal chcemy publikowa prace autorstwa suchaczy pierwszego roku studiw doktoranckich. Idea ta niezmiennie jest traktowana przez Redaktora Naczelnego za jedno z najwaniej-szych zada naszego periodyku.

Oddajc dork Czytelnikw pity numer Rocznika, pragn podzikowa zarwno na-szym Czytelnikom, jak iAutorom. Tych ostatnich prosz oprzestrzeganie wymogw re-dakcyjnych. Zapraszam take dodalszej wsppracy wszystkich zainteresowanych, rwnie tych, ktrych tekstw nie zamiecilimy wbiecym numerze.

WSTP 11

Prosimy take oprzesyanie uwag iopinii oniniejszej publikacji naadres: [email protected] lub Instytut Bezpieczestwa iSpraw Midzynarodowych DSW, ul. Strzegomska 47, 53 -611 Wrocaw

Piotr MickiewiczRedaktor Naczelny

Artykuy

Jerzy StaczykIstota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa zasadnicze tendencje

Krzysztof KubiakSojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku. Refl eksja krytyczna

Filip TereszkiewiczWposzukiwaniu wielkiej strategii Unia Europejska wobec wyzwa zmieniajcego si adu midzynarodowego

Jarosaw J. PitekDziaanie si arozwizywanie sytuacji kryzysowych wspczesnej demokracji

ukasz Dawid DbrowskiInstytucjonalizacja kontroli przestrzegania postanowie midzynarodowych naprzykadzie dokumentw midzynarodowych zzakresu zapobiegania ikarania korupcji

Marek Zbigniew KuliszZarzdzanie systemem bezpieczestwa pastwa

Piotr MickiewiczBezpieczestwo wewntrzne Federacji Rosyjskiej w rozwizaniach legislacyjnych i organizacyjnych

Helena WyligaaUwarunkowania systemu zarzdzania kryzysowego wRepublice Federalnej Niemiec

Aleksandra MoroskaDelegalizacja partii politycznych jako instrument bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Analiza naprzykadzie Niemiec

Jerzy STACZYKUniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

Istota wspczesnego pojmowania bezpieczestwa zasadnicze tendencje1

Wniniejszym opracowaniu zaprezentowano wybrane tendencje, jakie wostatnich latach mona obserwowa wpojmowaniu istoty bezpieczestwa, ktre jako ka-tegoria poznawcza cechuje si du zoonoci. Jego fenomen stwarza szerokie moliwoci badawcze, skaniajc doposzukiwa wykraczajcych poza utarte sche-maty. Wanie dlatego stanowi tak wielk fascynacj dla badaczy z rnych dzie-dzin naukowego poznania. Jednoczenie rozlego owego pola bada uniemo-liwia sformuowanie defi nitywnych. Zoono defi nicyjna wymaga wic, by wba-daniach nad problematyk bezpieczestwa stosowa podejcie systemowe. Wska-zane jest take czenie rnych podej teoretycznych, gdy w ich analizach do-strzegamy splot rnorodnych pogldw. Zwrci jednak naley uwag nakoniecz-no ich usystematyzowania, gdy nie tworz one wci spjnego paradygmatu naukowego.

Uwarunkowania wspczesnej ewolucji bezpieczestwa

Bezpieczestwo wgwnej mierze zaley odrozwoju stosunkw spoecznych, dokonujce-go si wkontekcie takich najwaniejszych uwarunkowa, jak postp naukowo -techniczny, determinanty kulturowo -cywilizacyjne oraz cechy stosunkw midzynarodowych. Jego pojmowanie ikonceptualizacja bd przebiegay wzalenoci odprocesw zachodzcych wrodowisku midzynarodowym iwewntrznym pastwa, wtym wzalenoci odpostrze-ganych wyzwa, zagroe, ryzyka iszans2.

Punktem wyjcia do zaprezentowanego tu zestawienia zasadniczych tendencji we wspczesnym pojmowaniu bezpieczestwa musi by wskazanie na najwaniejsze cechy rodowiska midzynarodowego. Mona wtym kontekcie zauway, ewspczenie ob-serwowana ewolucja bezpieczestwa dokonaa si wnastpstwie dwch znaczcych czyn-nikw (procesw). Jeden znich zwizany jest zkresem zimnej wojny3, kiedy nastpio otwarcie paradygmatu wartoci wsplnotowych izaczto formuowa optymistyczne wizje

1 Tekst przygotowany woparciu owystpienie naIOglnopolskim Kongresie Politologii Demokratyczna Pol-ska wglobalizujcym si wiecie. Warszawa, 22 -24 IX 2009.

2 S.Koziej, Midzy piekem arajem: szare bezpieczestwo naprogu XXI wieku, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2006, s.11; A. Dawidczyk, Nowe wyzwania, zagroenia iszanse dla bezpieczestwa Polski uprogu XXI wieku, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2001, s.39 -50.

3 Szerzej: J. Staczyk, Kres zimnej wojny. Bezpieczestwo europejskie w procesie zmiany midzynarodowego ukadu si (naprzeomie lat osiemdziesitych. idziewidziesitych XXw.), Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2004.


rozwoju spoecznego, oparte na poszerzaniu pokojowej wsppracy. Odnotowa naley wzwizku ztym wyran zmian charakteru wyzwa izagroe dla bezpieczestwa. wiat zimnowojenny cechowa si wysokim poziomem zarwno stabilnoci, jak izagroenia mi-litarnego. Obecnie mamy wstosunkach midzynarodowych niski poziom zagroenia mili-tarnego iniski poziom stabilnoci4. Drugi zczynnikw wspczesnej ewolucji bezpiecze-stwa dotyczy globalizacji, bdcej niezwykle zoonym procesem zacieniania wizi wdo-bie pogbiania internacjonalizacji rnych sfer ycia spoecznego, czcym wsobie m.in. tak zrnicowane tendencje, jak integracja ifragmentacja oraz postpujce przenikanie si nawzajem spraw wewntrzpastwowych i midzynarodowych, dokonujce si w nastp-stwie rozwoju procesw transnarodowych5. Wskaza naley wtym kontekcie naniezwy-kle silne wzajemne przenikanie si bezpieczestwa narodowego zmidzynarodowym oraz swoiste umidzynaradawianie zarwno bezpieczestwa narodowego, jak iwyodrbnianego zniego bezpieczestwa wewntrznego pastwa. Tym samym bezpieczestwo tocoraz bar-dziej nabiera formy swoistej sieci powiza midzynarodowych, zawierajcych zarwno re-lacje wsppracy, jak irywalizacji6.

Te zoone procesy globalizacji zwizane sm.in. zrosnc rol podmiotw nietery-torialnych oraz pozainstytucjonalnych, ktrych znaczenie zwiksza si wraz zewzrostem interakcji transgranicznych itransnarodowych wramach procesw regionalizacji, atake zintensyfi kacj wspzalenoci midzynarodowej7. Skutkuje tom.in. akcentowaniem roli wsplnotowych i spoecznociowych czynnikw bezpieczestwa, w tym take w wymia-rze bezpieczestwa midzynarodowego8. W takich warunkach zaobserwowano znaczcy wzrost oczekiwa codopodanego stopnia bezpieczestwa9.

Tymczasem w tych nowych uwarunkowaniach mamy take do czynienia z pojawie-niem si nadu skal nowego rodzaju wyzwa i zagroe, zwizanych m.in. znowymi konfl iktami, ktre powstaj np. natle tosamoci, wi si zprywatyzacj przemocy czy upadkiem pastw. Okrelane sone rnym mianem jako konfl ikty tzw. niskiej inten-sywnoci czy postmodernistyczne. Ich cech jest niezwyka zoono. Mwi si wzwiz-ku ztym oich dywersyfi kacji, proliferacji iasymetrycznoci. Ostatnie ztych zjawisk pod-lega rnicowaniu, dajc alternatyw dla klasyfi kowania konfl iktw wedug skali ich inten-sywnoci10. Wwarunkach transnarodowoci dochodzi wnich doprzenikania si nawielk

4 A. Daniel Rotfeld, J. Symonides, Wstp: System bezpieczestwa oparty nawsppracy ikultura pokoju, [w:] Za-pobieganie konfl iktom, SIPRI. UNESCO, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2000, s.13.

5 Szerzej: J. Baylis, Bezpieczestwo midzynarodowe iglobalne wepoce pozimnowojennej, [w:] Globalizacja po-lityki wiatowej. Wprowadzenie dostosunkw midzynarodowych, red. J. Baylis, S.Smith, Wydawnictwo Uni-wersytetu Jagielloskiego, Krakw 2008, s.365 -367.

6 Por.: M. Castells, Th e Rise of the Network Society, Blackwell Publishers, Oxford 1996, s.469.7 Szerzej: K. ukrowska, Globalizacja jako warunek zmieniajcy determinanty ksztatowania si systemu bezpie-

czestwa, [w:] Raport obezpieczestwie 2000, Instytut Studiw Strategicznych, Krakw 2001, s.9 -50.8 Szerzej: O. Wver, Identity, integration and security: solving the sovereignty puzzle in E.U. studies, Journal of

International Aff airs, 1995, no.48 (2), s.389 -431.9 R. Kuniar, Niebezpieczestwa nowego paradygmatu bezpieczestwa, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe

czasu przemian: zagroenia koncepcje instytucje, red. R. Kuniar i Z. Lachowski, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2003, s.210.

10 Wprzypadku konfl iktw symetrycznych strony konfl iktu maj cele takiej samej natury oraz uywaj podob-nych rodkw imetod dziaania. Zzasady ten typ konfl iktu odnosi si dowalki pomidzy regularnymi sia-mi zbrojnymi. Wkonfl iktach dyssymetrycznych regularne siy zbrojne poszczeglnych mocarstw lub koalicji

ARTYKUY 17

skal takich form, jak wojna, zorganizowana przestpczo iamanie praw czowieka. Cza-sami towarzysz im tzw. katastrofy humanitarne. Okazuje si, e wspczenie konfl ikty wewntrzpastwowe maj olbrzymi liczb transnarodowych powiza (wystarczy wska-za choby rol zagranicznych najemnikw, ochotnikw doradcw czy sponsorw). Nic za-tem dziwnego, ewtych nowych warunkach niezwykle trudne moe by rozrnianie tego, cowewntrzne izewntrzne oraz tego, colokalne, odtego, coglobalne11. Konfl ikty te roz-przestrzeniaj si iumidzynaradawiaj.

Wskazane przeobraenia inowe cechy rodowiska midzynarodowego mog dopro-wadzi dowyksztacenia jakociowo nowych zasad, innych ni uznane dotychczas trzy naj-waniejsze zasady wspczesnego bezpieczestwa, ktrymi s: 1)zasada jego niepodziel-noci, zakadajca powizanie bezpieczestwa pastw (indivisiblity of security), 2)zasada kompleksowoci, czyli jego wszechstronnoci (comprehensive security), 3)zasada koopera-tywnoci, awic wielostronnej wsppracy (co -operative security)12. Towwyniku ich za-stosowania naznaczeniu stracia koncepcja bezpieczestwa jako tzw. gry osumie zerowej, gdy bezpieczestwo pozimnej wojnie zyskao znaczenie dobra, ktre jest przedmiotem troski wszystkich podmiotw zalenych wzajemnie odsiebie. Stao si tozarazem powo-dem spadku znaczenia szeroko opisywanego przez dziesiciolecia w literaturze naukowej tzw. dylematu bezpieczestwa (security dilemma)13, wywodzcego si jeszcze z przedsta-wionej napocztku lat 50. XX w. koncepcji Johna Herza14.

Trwajca ju oddawna redefi nicja bezpieczestwa nabiera cech permanentnoci. Od-zwierciedla si gwnie poszerzaniem jego zakresu w wymiarach: podmiotowym, przed-miotowym i procesualnym15. We wszystkich z nich zaznacza si pogbianie zoono-ci istoty bezpieczestwa16. Poszerzana jest jego tre (czyli wartoci podlegajce ochronie oraz rodki i metody tej ochrony), co skutkuje wyrnianiem coraz to nowych dziedzin

maj cele tej samej natury, ale uywaj doich realizacji rnych rodkw istosuj rne metody zachowa. Konfl ikt asymetryczny oznacza, eaktorzy nie maj takiej samej wizji wiata ani schematw mylenia onim, dlatego te ich cele isposb prowadzenia wojny szupenie odmienne. Pawe Frankowski, Bezpieczestwo globalne wwarunkach transformacji adu midzynarodowego, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej wojnie, red. naukowa R. Ziba, Wydawnictwa Akademickie iProfesjonalne, Warszawa 2008, s.260.

11 M. Pietra, Hybrydowo pnowestfalskiego adu midzynarodowego, [w:] Pnowestfalski ad midzynarodo-wy, red. naukowa M. Pietra, K. Marzda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, s.70 -71. Por.: M. Kaldor, New and Old Wars. Organized Violence in aGlobal Era, Polity Press, Cambridge 1999, s.1 -9.

12 Szerzej: P.K. Morgan, Multilateralism and security. Prospects in Europe, [w:] Multilateralism matters: the theory and praxis of an institutional form, Ed. by J.G. Ruggie, Columbia University Press, New York 1993, s.333.

13 N. J. Wheeler, K. Booth, Th e security dilemma, [w:] Dilemmas of World Politics: International Issues in aChan-ging World. Ed. by J. Baylis, N.J. Rengger, Clarendon Press, Oxford 1992, s.49.

14 J.H. Herz, Idealist internationalism and the security dilemma, World Politics, January 1950, vol. 2, no. 2, s.157 -180.

15 Szerzej: J. Kukuka, Narodziny nowych koncepcji bezpieczestwa, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe wEu-ropie rodkowej pozimnej wojnie, red. J. Kukuka, Uniwersytet Warszawski. Instytut Stosunkw Midzynaro-dowych, Warszawa 1994, s.40 -41; R. Ziba, Pozimnowojenny paradygmat bezpieczestwa midzynarodowego, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej wojnie, red. naukowa R. Ziba, Wydawnictwa Akademickie iProfesjonalne, Warszawa 2008, s.15 -39.

16 Szerzej: J. Staczyk, Zoono kategorii bezpieczestwa zarys problematyki, [w:] Bezpieczestwo czowieka atransdyscyplinowo. TomII: Aspekty edukacyjne ipolitologiczne, zbir prac pod red. naukow E. Jarmocha, A.W. widerskiego, I.A. Trzpil, Akademia Podlaska, Wydzia Humanistyczny, Drohiczyskie Towarzystwo Naukowe, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2009, s.239 -255.


(paszczyzn) bezpieczestwa. Poszerzana jest przestrzenna wizja bezpieczestwa pastw (choby poprzez wyrnianie jego poziomw: krajowego, subregionalnego, regionalne-go, ponadregionalnego iglobalnego), cowymusza uwzgldnianie szerszego zespou uwa-runkowa zewntrznych bezpieczestwa iinternacjonalizacj dziaa pastw wtym zakre-sie, take wodniesieniu dosfery wewntrzpastwowej. Poszerzany jest take zbir adresa-tw bezpieczestwa (uwzgldniajcy specyfi k dziaania podmiotw innych ni pastwa), co skutkuje odchodzeniem od klasycznych determinant terytorialno -instytucjonalnych. Wi si ztym zarysowane poniej najwaniejsze tendencje.

Gwne tendencje wspczesnego pojmowania bezpieczestwa

Przedstawione tendencje obrazuj zoono i zarazem dynamizm kategorii bezpiecze-stwa. Nie wyczerpuj one oczywicie rnorodnoci perspektyw badawczych17. Dokona-ne tuzestawienie syntetyzuje natomiast najwaniejsze zpoznawczego punktu widzenia po-gldy, formuowane ostatnimi laty, ktre pogrupowane tuzostay zodniesieniem dobezpo-rednio znimi zwizanych kontrowersji czy stanowisk alternatywnych. Stanowi powinny nie tyle bezwzgldne pewniki, ile raczej wyznaczniki kierunkw dalszych docieka. Itak, zauway mona, e:

Odejcie odpastwocentrycznego pojmowania bezpieczestwa wpisuje si wtenden-cj doposzerzania jego zakresu. Znajduje towyraz wpostpozytywistycznych teoriach sto-sunkw midzynarodowych, takich jak postmodernizm, postfeminizm, teoria krytyczna ikonstruktywizm18. Wramach wielkich procesw midzynarodowych i spoecznych do-szo dowyodrbniania podmiotw innych ni pastwa: jednostek, grup spoecznych, or-ganizacji midzyrzdowych i pozarzdowych. Skutkuje to m.in. koniecznoci poszerze-nia katalogu chronionych wartoci. Pozakoczeniu zimnej wojny znaczce w tej kwestii okazay si neorealistyczne pogldy Barryego Buzana, ktry uzna za zasadne uwzgldnia-nie wanalizach bezpieczestwa, obok suwerennych pastw, rnego rodzaju niepastwo-wych zbiorowoci ludzkich (human collectivities)19. Zaproponowa onnastpujce poziomy analizy bezpieczestwa wstosunkach midzynarodowych: jednostki (dotyczcy wsplnot w pastwie), pastw narodowych i midzynarodowy (w tym regionalny i globalny). Za-uway przy tym naley szczegln rol, jak zaczynaj odgrywa pord wymienionych podmiotw struktury ponadpastwowe (jak Unia Europejska, organizujca ju zarwno bezpieczestwo wewntrzne w ramach pastw czonkowskich, jak i swe bezpieczestwo zewntrzne).

Zakres zainteresowania bada nad bezpieczestwem, poprzez zwrcenie uwagi nainne podmioty ni pastwa (w tym jednostki ludzkie), rozwin si nie tylko w wymiarze 17 Szerzej: J. Czaputowicz, Bezpieczestwo wteoriach stosunkw midzynarodowych, [w:] Bezpieczestwo mi-

dzynarodowe: teoria ipraktyka, red. naukowa K. ukrowska iM. Grcik, Szkoa Gwna Handlowa wWar-szawie, Warszawa 2006, s.47 -78.

18 Szerzej: T. Terriff , S. Croft , L. James, P.M. Morgan, Security Studies Today, Polity Press, Cambridge 1999, s.99 -114.

19 B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post -Cold War Era, Ha-rvester Wheatsheaf, Hemel Hempstead 1991, s.19.

ARTYKUY 19

podmiotowym, lecz w konsekwencji rwnie w wymiarze przedmiotowym. Tendencja taznajduje odzwierciedlenie zwaszcza wkontekcie rozwoju koncepcji zoonoci bezpie-czestwa (security complex theory) wramach bada prowadzonych przez tzw. szko ko-penhask20. Obrazowane jest toprzez przeniesienie akcentu zwojskowo -politycznej pasz-czyzny bezpieczestwa na inne paszczyzny, w tym na humanitarn, oraz uwzgldnienie midzynarodowego kontekstu bezpieczestwa wewntrznego. Cech charakterystyczn jest przy tym, ewkrajach biedniejszych icechujcych si niskim stopniem stabilnoci ob-serwuje si wzrost znaczenia bezpieczestwa napaszczynie spoecznej. Towanie zakres przedmiotowy wspczesnego bezpieczestwa wydaje si najbardziej poszerza.

Wyrazem rozwoju konceptualizacji bezpieczestwa wjego wymiarze przedmiotowym jest wyodrbnianie coraz tonowych jego paszczyzn, wpisujcych si wtendencj dood-militaryzowywania pojmowania bezpieczestwa. Oprcz wyrnionych przez Barryego Buzana piciu zasadniczych dziedzin bezpieczestwa (wojskowej, politycznej, spoecznej, ekonomicznej iekologicznej)21 wskaza mona wkontekcie powyszych zestawie napo-jawienie si pojcia bezpieczestwa humanitarnego (la scurit humaine), ktre wprowa-dzi kanadyjski badacz Charles -Philippe David22, Byo toponiekd zbiene zrozwijajc si pozakoczeniu zimnej wojny tendencj douwzgldniania wzakresie bezpieczestwa coraz czciej szeroko pojtych problemw kulturowych. Efektem tego stao si wrcz wyodrb-nienie, jako oddzielnej paszczyzny, take bezpieczestwa kulturowego23, Ma ono znacze-nie zwaszcza wdostrzegalnej potrzebie umacniania tosamoci kulturowych spoeczestw uczestniczcych we wspczesnych wielkich procesach midzynarodowych, takich jak inte-gracje czy globalizacja. Owo znaczenie tosamoci staje si wspczenie niekiedy ju wa-niejsze oddotychczasowego prymatu ochrony suwerennoci pastwowej. Zreszt nie byo-by chyba takiego wzmocnienia znaczenia tej tosamoci, gdyby nie postpujca erozja su-werennoci pastw.

Tym samym zauwaane jest rysowanie si swego rodzaju dualizmu bezpieczestwa we wspczesnym systemie midzynarodowym, ktre zjednej strony wprzypadku pastw opiera si naprymacie ochrony suwerennoci, zdrugiej za wprzypadku grup spoecz-nych nazachowaniu tosamoci24. Jeszcze inaczej, powtrzy mona za Ole Wverem, e: Umiejscowienie bezpieczestwa przenioso si od pastwa do narodu, od suwerennoci dotosamoci25. Znajduje toodzwierciedlenie take wprocesach integracji europejskiej.20 Szerzej: B. Buzan, M. Kelstrup, P. Lemaitre, E. Tromer, O. Wver, Th e European Security Order Recast: Scena-

rios for the Post -Cold War Era, Pinter Publishers, London New York 1990; W. Kostecki, Europe aft er the Cold War. Th e security complex theory. Institute of Political Studies, Polish Academy of Sciences, Warsaw 1996; B.Buzan, O. Wver, J. de Wilde, Security: ANew Framework for Analysis, Lynne Rienner Publishers, Boulder 1998.

21 B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post -Cold War Era, Ha-rvester Wheatsheaf, Hemel Hempstead 1991, s.19.

22 Ch. -Ph. David, La guerre et la Paix: approches contemporaines de la scurit et de la stratgie. Presses de Scien-ces Po, Paris 2000, s.87 -121.

23 Culture and Security. Multilateralism: arms control and security policy building, ed. by K. Krause, Contempo-rary Security Policy, 1998, vol.19, no.1, Special Issue, s.219 -222.

24 O. Wver, Securitization and Desecuritization, [w:] R.D. Lipschutz (ed.), OnSecurity, Columbia University Press, New York 1995, s.67 -68.

25 O. Wver, Insecurity and Identity Unlimited, Working Papers [Center for Peace and Confl ict Research, Co-penhagen], 1994, no.14, s.1.


Wzmocniona wramach procesw globalizacji tendencja doodchodzenia odpastwo-wocentrycznego pojmowania bezpieczestwa wpisuje si w zasad jego niepodzielnoci wstosunkach midzynarodowych. Jednoczenie coraz czciej wychodzi najaw niezwykle zoona istota bezpieczestwa. Zauway tomona take wramach konceptualizacji bez-pieczestwa narodowego, czemu daj wyraz wyksztacajce si podejcia teoretyczne, ktre jako nierozerwaln trjjedno traktuj wramach bezpieczestwa narodowego: pastwo, spoeczestwo ijednostki26. We wskazanym kontekcie nie tyle naleaoby rozwaa schy-ku pastwa wprocesach globalizacji, ile raczej jego transformacj, atake postpujc pry-watyzacj. Towarzyszy temu zjawisko prywatyzacji przemocy, ktra take podlega wpy-wom globalizacji ifragmentacji, gwatownie narasta iwystpuje wkonfl iktach rozgrywa-jcych si poniej poziomu pastw, amajcych globalne powizania i rda fi nansowa-nia27. Wtych uwarunkowaniach bezpieczestwo potraktowane moe zosta jako swego ro-dzaju towar czy usuga28, ktr wiadczy moe pastwo lub inne podmioty niepastwowe, wtym prywatne29.

Cociekawe, wraz zosabieniem pozycji pastwa jako uczestnika stosunkw midzy-narodowych now zmienn dla bezpieczestwa midzynarodowego staje si czynnik we-wntrzny. Dotyczy onprocesw zachodzcych wewntrz pastw narnych paszczyznach ycia spoecznego (w tym politycznej i ekonomicznej), stanowic o legitymizacji wadzy, relacjach midzygrupowych, awkonsekwencji osile bd saboci pastwa, jego polityce iwpywie naotoczenie zewntrzne, bd te takim wpywie dokonywanym nie przez pa-stwa jako instytucjonalne caoci, lecz jego skadowe czy grupy wewntrzne. Dotd czynnik ten by wniewystarczajcym stopniu doceniany przez badaczy stosunkw midzynarodo-wych. Pozaamaniu systemu dwubiegunowego iwanie wwarunkach globalizacji dostrze-ono, e zagroenia pynce z otoczenia zewntrznego pastw maj czsto pochodzenie icharakter wewntrzny, ktry wwarunkach transnarodowoci podlega jake czsto umi-dzynarodowieniu. Niedocenianie czynnikw wewntrznych sprawiao trudno worgani-zowaniu efektywnych struktur bezpieczestwa midzynarodowego. Tymczasem wspcze-nie tonaprzykad tzw. pastwa upade (failed states) sczsto rdem zagroe wwarun-kach nieprzewidywalnoci30. Podobnie przedstawia si sytuacja zoddziaywaniem uczest-nikw subpastwowych.

26 Z. Nowakowski, Bezpieczestwo narodowe ewolucja pojcia izakresu, [w:] Bezpieczestwo narodowe izarz-dzanie kryzysowe wPolsce wXXI wieku wyzwania idylematy, praca zbiorowa pod red. T. Jemioy, K. Rajche-la, Wysza Szkoa Informatyki, Zarzdzania iAdministracji, Wydzia Strategiczno -Obronny Akademii Obro-ny Narodowej, Warszawa 2008, s.104.

27 J. Friedman, Introduction, [w:] Globalization. Th e State and Violence, ed. by J. Friedman. AltaMira Press, Oxford 2003, s.IX; M. Kaldor, New and Old Wars. Organized Violence in aGlobal Era, Polity Press, Cambrid-ge 1999, s.1 -9.

28 M.Z. Kulisz, Wymagania dotyczce bezpieczestwa RP waspekcie poczucia izapewnienia bezpieczestwa rze-czywistego raport zbada, [w:] Analza vedeckch poznatkov zoblasti bezpenosti aich aplikcia dosfry vy-sokokolskej prpravy odbornkov bezpenostnho akrzovho manamentu. Krieen projektu MVTS. Bil/Pol/SR/U/06/1, ilina 25. September 2008, s.76, 84.

29 Szerzej: M. Madej, Prywatne przedsibiorstwa wojskowe implikacje dla bezpieczestwa midzynarodowego, Stosunki Midzynarodowe, 2008, nr1 -2 (t.37), s.47 -61.

30 R. Kuniar, Profesor Rotfeld badacz inegocjator, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe czasu przemian: za-groenia koncepcje instytucje, pod red. R. Kuniara iZ. Lachowskiego, Polski Instytut Spraw Midzyna-rodowych, Warszawa 2003, s. 607. Szerzej: A.D. Rotfeld, Bezpieczestwo midzynarodowe czasu przemian.

ARTYKUY 21

Rwnolegym icile powizanym zpowyszymi kwestiami procesem jest redefi nicja pojcia bezpieczestwa wewntrznego pastwa. W warunkach globalizacji dochodzi bo-wiem doniezwykego przenikania si iwarunkowania bezpieczestwa wewntrznego pa-stwa zerodowiskiem midzynarodowym we wzajemnie sprzonych procesach internali-zacji ieksternalizacji. Przejawia si tom.in. poprzez powizania funkcjonalne bezpiecze-stwa inkluzywnego w pastwie (jak integracja cudzoziemcw czy specjalne partnerstwo zkrajami, zktrych mog pochodzi lub przemieszcza si zagroenia) zbezpieczestwem ekskluzywnym (jak ochrona granic zewntrznych, wczesne wykrywanie zagroe iostrze-ganie czy globalne programy istrategie bezpieczestwa)31. Tonowe midzynarodowe uj-cie bezpieczestwa wewntrznego podyktowane jest rosnc wiadomoci internacjona-lizacji bezpieczestwa wewntrznego pastwa wzglobalizowanym wiecie ikoniecznoci wsppracy midzynarodowej (take instytucjonalnej) wjego zakresie. Tylko wten sposb mona sobie wspczenie radzi ztakimi transnarodowymi izinternacjonalizowanymi za-groeniami, jak: terroryzm midzynarodowy, nielegalna migracja, handel narkotykami, ko-rupcja czy tzw. pranie brudnych pienidzy32.

W zwizku z tym w redefi niowaniu bezpieczestwa wewntrznego nastpio przej-cie odwczeniejszego akcentowania internal dopodkrelania waciwoci homeland. Bez-pieczestwo wewntrzne ma wtym ujciu oznacza skoordynowane wysiki podejmowa-ne przez instytucje pastwa zmierzajce dorealizacji bardzo szeroko zakrelonych celw, daleko wykraczajcych poza tradycyjne utosamianie bezpieczestwa wewntrznego tyl-ko zesprawami ochrony tzw. porzdku publicznego. Obecnie wspektrum tego bezpiecze-stwa sytuuje si: przeciwdziaanie skutkom katastrof, likwidowanie ich nastpstw i przy-wracanie stanu sprzed kryzysu; ochrona kluczowej infrastruktury pastwa, jego instytu-cji demokratycznych ibezpieczestwa obywateli; zwikszenie efektywnoci funkcjonowa-nia sub porzdkowych, ratowniczych ibezpieczestwa; przeciwdziaanie wystpieniu za-groe asymetrycznych, cho take isymetrycznych, wsferach wewntrznego funkcjono-wania pastwa33. Te wyzwania wymagaj wspczenie stosowania dziaa niezwykle sko-ordynowanych, doktrych kierowania naley zastosowa podejcie ponadresortowe. Po-nadto wymagaj one angaowania nie tylko publicznych, lecz te prywatnych rodkw izdolnoci. Ten nowy, globalnym wymiar bezpieczestwa wewntrznego trudno jest jed-noznacznie okreli precyzyjnym terminem. Pojcie homeland security interpretowane jest jako bezpieczestwo krajowe, domowe, ojczyste lub ojczyniane34. Wopinii Victora Cha zHarvard University zasadnym byoby posuenie si terminem intermestic security (inter

Wykad Belwederski Akademii Dyplomatycznej MSZ, Zeszyty Akademii Dyplomatycznej, 2004, nr8; ten-e, Polska wniepewnym wiecie, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Warszawa 2006, s.19 -43.

31 A. Gruszczak, Zarzdzanie bezpieczestwem wewntrznym Unii Europejskiej wwarunkach pnowestfalskie-go adu midzynarodowego, [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, red. naukowa M. Pietra, K. Marzda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, s.330.

32 K.P. Marczuk, Bezpieczestwo wewntrzne wposzerzonej agendzie studiw nad bezpieczestwem (szkoa ko-penhaska ihuman security), [w:] Bezpieczestwo wewntrzne pastwa: wybrane zagadnienia, red. naukowa S.Sulowski, M. Brzeziski, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.67 -69 i76.

33 Szerzej: H. Borchert, Homeland Security and Transformation: Why It Is Essential toBring Together Both Agen-das, [w:] Transforming Homeland Security. U.S. and European Approaches, ed. by E. Brimmer, Center for Transatlantic Relations, Washington 2006, s.4 -5.

34 A. Gruszczak, op. cit., s.329.


+ domestic), majcym odzwierciedla zacieranie si wczeniejszego wyranego podziau midzy rodowiskiem wewntrznym pastwa arodowiskiem midzynarodowym. Wtych nowych uwarunkowaniach nastpuje interpenetracja problemw oraz procesw wewntrz-pastwowych imidzynarodowych35.

Zewspomnianymi przeobraeniami wie si przejcie odmanagement dogovernan-ce w sprawach bezpieczestwa. Wtym pierwszym ujciu zarzdzanie jest metod organi-zowania sfery publicznej w celu zapewnienia przestrzegania przez podmioty indywidualne izbiorowe ustalonych konsensualnie lub narzuconych regu gry. Zarzdzanie jako governan-ce polega na moliwoci utrzymania przez wadze pastwowe stabilnych warunkw funk-cjonowania sfery publicznej36. Konsekwencj wertykalizacji zalenoci wramach struktury adu midzynarodowego wdobie globalizacji jest przechodzenie odnational oraz interna-tional governance, anawet doglobal governance. Zarwno bowiem wsprawach wewntrz-nych pastw, jak iwsprawach midzynarodowych, owo rzdzenie izarzdzanie wymyka si kompetencji nie tylko rzdw, ale te organizacji midzyrzdowych37. Wwyniku kom-plikowania si struktury zglobalizowanego porzdku midzynarodowego (naktry skada-j si trzy zasadnicze grupy podmiotw: 1.rzdy pastw iorganizacji midzyrzdowych, 2.siy rynku reprezentowane przez korporacje transnarodowe, 3.transnarodowe podmio-ty spoeczestwa obywatelskiego)38 dojrzewa koncepcja globalnego, wielopoziomowego za-rzdzania (global multi -level governance). Regionaln odmian tego podejcia jest koncep-cja zarzdzania wielopoziomowego w Unii Europejskiej, obejmujca sprawy bezpiecze-stwa wewntrznego pastw czonkowskich, adowodzca jego umidzynaradawiania.

Wskaza naley w tym kontekcie take na rozliczne i powane konsekwencje osa-bienia roli pastw wsystemie midzynarodowym. Wwarunkach wyaniania si globalnej struktury quasi -pastwowej sabnie suwerenno pastw i sia oddziaywania organizacji midzynarodowych, aerozji podlegaj konstytuowane wanie przez pastwa reimy kon-troli zbroje i nieproliferacji. Jednoczenie jednak instrumenty bezpieczestwa pastwa znajduj zastosowanie poza jego granicami dla stabilizowania sytuacji nieraz wodlegych geografi cznie regionach napotrzeby bezpieczestwa wewntrznego innych pastw, costa-o si interesem spoecznoci midzynarodowej. Zmienia si przy tym sposb dyspono-wania si wojskow, gdy ustanawiane snowe misje, wktrych siy zbrojne przejmuj zadania zzakresu wewntrznych funkcji policyjnych, administracyjnych ihumanitarnych. Wtej sytuacji rzeczywicie dochodzi doprzenikania wymiarw bezpieczestwa, copowo-duje liczne trudnoci poznawcze irealizacyjne.

Stwierdzi naley rwnie, e ewolucja koncepcji bezpieczestwa globalnego powo-duje, e defi nicja owej koncepcji pozostaje nieprecyzyjna. W warunkach globalizacji za-cieraj si stopniowo granice inastpuje przenikanie si czterech zasadniczo wyodrbnia-nych poziomw bezpieczestwa: jednostki igrup spoecznych, pastwa, regionu oraz sys-

35 M. Pietra, Bezpieczestwo midzynarodowe, [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne, redakcja naukowa M.Pietra, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006, s.328.

36 A. Gruszczak, op. cit., s.330.37 R. Kuniar, Niebezpieczestwa nowego paradygmatu bezpieczestwa, s.217.38 M. Pietra, K. Marzda, Wstp, [w:] Pnowestfalski ad midzynarodowy, redakcja naukowa M. Pietra,

K.Marzda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008, s.11.

ARTYKUY 23

temu globalnego39. Bezpieczestwo globalne jest szczeglnym poziomem bezpieczestwa midzynarodowego, nie bdc znim identyczne40. Odrnia si rwnie odpoziomu bez-pieczestwa regionalnego41. Jego cech zasadnicz pozostaje skupienie uwagi na wyzwa-niach istotnych dla caego systemu midzynarodowego42. Nie powinno si jednak rozumie terminu globalne jako, poprostu, problemy dotyczce caego globu. Najczciej przyjmu-je si rozumienie akcentujce priorytetowo iobiektywno wskazanych wyzwa, ktrych rozwizanie pozostaje winteresie caej spoecznoci midzynarodowej, amoliwe jest tylko przy penym zaangaowaniu i wspudziale poszczeglnych podmiotw stosunkw mi-dzynarodowych, zwaszcza pastw iorganizacji midzynarodowych. Zuwagi naoglno-wiatowy interes wrozwizywaniu tych globalnych problemw bezpieczestwa wymaga-j one powstrzymania si odpartykularyzmw iegoizmu. Bdc nastpstwem naturalnych procesw rozwojowych, bezpieczestwo globalne (wiatowe) podlega wspczenie proce-som transnarodowym wramach globalizacji43.

To wanie globalnej odpowiedzialnoci powicono w 2007 r. obrady dorocznej 43. konferencji midzynarodowej na temat bezpieczestwa midzynarodowego w Mona-chium44. Bdem byoby jednak zakada poprostu, ew kontekst globalny wodniesie-niu dobezpieczestwa miaby obejmowa wszystkie jego dziedziny. Nie wtym sensie, rzecz jasna, bezpieczestwo ma charakter globalny inie naley myli tego zzasad jego wszech-stronnoci. Nawspomnianej konferencji przyjto, by mie nawzgldzie raczej realizuj-ce si poprzez wspdziaanie bezpieczestwo, rozwizujce problemy we wszystkich obsza-rach wiata idziaajce narzecz wszystkich ludzi, nawet indywidualnych osb45. Moe wic trafniejsze byoby okrelanie go mianem bezpieczestwa uniwersalnego czy powszechne-go. Itojest wanie specyfi czna cecha tej koncepcji, gdy wjej myl identyfi kowane powin-ny by zagroenia pynce zpoziomu globalnego, ktrym przeciwdziaa mona rwnie napoziomie lokalnym. Odwoujc si dohasa Myl globalnie dziaaj lokalnie46, moe-

39 J. de Wilde, Security Levelled Out: Th e Dominance of the Local and the Regional, [w:] P. Dunay, G. Kardos, A.J. Williams (eds.), New Forms of Security: Views from Central, Eastern and Western Europe, Aldershot Publi-shing, Dartmouth 1995, s.85 -102.

40 Cho oczywicie mona mwi obezpieczestwie midzynarodowym wczasach globalizacji, ktre odznacza si specyfi cznymi cechami, wynikajcymi ztakich uwarunkowa, jak: szczeglne zacienienie wizi wspza-lenoci, postpujca internacjonalizacja iinstytucjonalizacja, spadek roli pastwa wsystemie midzynaro-dowym, wzrost roli organizacji midzynarodowych wzakresie prewencji iutrzymywania pokoju. Stanowi one oupowszechnieniu szerokiego rozumienia bezpieczestwa, opartego nawielu komponentach pozami-litarnych inawet pozapolitycznych. Jednak sens bezpieczestwa globalnego opiera si nabardziej zoonych jakociowo przesankach.

41 Szerzej: B. Buzan, O. Wver, Regions and Powers: Th e Structure of International Security, Cambridge Universi-ty Press, Cambridge 2003, s.27 -30.

42 Szerzej: M.T. Klare, Th e new challenges toglobal security, Current History, April 1993, no.92 (57), s.155 -161.43 Dostrzega naley rwnie teleologiczny, celowociowy, kontekst bezpieczestwa globalnego, ktre moe sta-

nowi nie tylko nastpstwo rozwoju dziejowego, lecz take perspektyw tworzenia przez ludzko systemu bezpieczestwa dla przeciwstawiania si rnym zagroeniom oskali globalnej. Stanisaw Koziej, Globalne aspekty rosyjskiej strategii bezpieczestwa, Zeszyty Naukowe AON, 2003, nr1, s.59. Por.: W. Gizicki, Poli-tyczne uwarunkowania bezpieczestwa europejskiego, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2008, s.65 -68.

44 Szerzej: http://www.securityconference.de/konferenzen/2007; W. Fechner, Wege in eine neue Welt, Europi-sche Sicherheit, 2007/2, s.21 -27.

45 J. Kaczmarek, Wspczesne bezpieczestwo, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s.115.46 Th ink Globally, Act Locally, http://capita.wustl.edu/ME567_Informatics/concepts/global.html.


my dostrzec, irzeczywicie potwierdza si wtej koncepcji, eglobalne miaoby by bez-pieczestwo odnoszce si nie tyle docaego globu czy globalnego zasigu interesw mo-carstw, ile wanie dojednostek izbiorowoci ludzkich. Towanie jednostki ludzkie sta-j si wtej koncepcji ostatecznym podmiotem podlegajcym ochronie itoich dobro prze-sdza oglobalnej stabilnoci. Cao wpisuje si wnowy pozytywny sposb defi niowania bezpieczestwa poprzez zwrcenie uwagi na wzrost pewnoci, a nie alternatywne, szeroko rozpowszechnione rozumienie oparte narwnowaeniu zagroe isaboci47.

Obiektem odniesienia w przypadku rozwijanej koncepcji bezpieczestwa globalnego staje si nie tradycyjnie rozumiany system midzynarodowy (zdominowany wci jeszcze przez pastwa) ani nawet spoeczestwo midzynarodowe, rozumiane jako swoista kon-strukcja przybierajca cechy przypominajce spoeczestwo wsystemie, ktry tworz wza-jemnie oddziaujce pastwa48. Cech znamienn jest, ezwolennicy koncepcji bezpiecze-stwa globalnego zajmuj si wyzwaniami izagroeniami nie tylko dla systemu pastw inie tylko wsferze midzynarodowych stosunkw politycznych czy wojskowych. Wich przeko-naniu naley zwrci uwag naszersze spoeczne rodowisko systemu midzynarodowego, konstytuujce spoeczestwo globalne (global society)49. Wjego ramach zawieraby si, naj-szerzej torozumiejc, peen przekrj stosunkw spoecznych. Tendencja tawpisywaaby si wpostrzegany proces przechodzenia odbezpieczestwa narodowego domidzynarodowe-go, anastpnie wanie doglobalnego50. Obrazuje torzeczywicie poliarchiczno wiata, ktrego struktura niezwykle komplikuje si wprocesach globalizacji.

Koncepcje proponowane przez szko spoecznoci globalnej nie sjednak wpeni po-dzielane przez wszystkich teoretykw globalizacji. Zauwaa si bowiem, eprzeksztacenia dokonujce si wprocesie globalizacji nie neguj wautomatyczny sposb roli pastwa jako podstawowego punktu odniesienia w debatach nad bezpieczestwem. Jak proponuje Ian Clark: Pytanie, jakie staje przed badaczem zagadnie wspczesnego bezpieczestwa, nie do-tyczy kwestii, czy odnosi bezpieczestwo dojednostek ispoeczestw zamiast dopastw, ale wjaki sposb postrzega funkcjonowanie pastwa, aby analiza uwzgldniaa nowe konteksty praw czowieka itosamoci spoecznej51. Ponadto wiadomo, eproces globalizacji prze-biega nierwnomiernie ijest peen sprzecznoci. Wopinii globalistw wystpuje potrzeba nowej polityki globalnej odpowiedzialnoci, ukierunkowanej na rozwizywanie problemw rodzcych sprzecznoci interesw wwymiarze globalnym, aobecnych niemal wkadym pa-stwie wiata, awic problemw globalnej nierwnoci, ndzy, rodowiska naturalnego, atak-e praw czowieka, praw mniejszoci, demokracji oraz bezpieczestwa jednostek igrup. Przej-cie odkategorii narodowych czy midzynarodowych doglobalnych ma umoliwi skutecz-

47 W. Kostecki, Bezpieczestwo globalne. Rocznik Politologiczny, 2006, nr3, s.264.48 M. Shaw, Global Society and International Relations: Sociological Concepts and Political Perspectives, Polity

Press, Cambridge 1994, s.118.49 Szerzej natemat paradygmatu spoeczestwa wiatowego: M. Banks (ed.), Confl ikt in World Society: ANew

Perspective on International Relations, Wheatsheaf Books, Brighton 1984; B. Buzan, From International toWorld Society? English School Th eory and the Social Structure of Globalization, Cambridge University Press, Cambridge 2004.

50 H. Haft endorn, Th e Security Puzzle: Th eory -Building and Discipline -Building in International Security, Inter-national Studies Quarterly, 1991, vol.35, no.3, s.17.

51 I. Clark, Globalization and International Relations Th eory, Oxford University Press, Oxford 1999, s.125.

ARTYKUY 25

niejsze zwalczanie zagroe obecnych dzi wspoecznoci wiatowej wrazie potrzeby take za pomoc interwencji zbrojnej52.

W konsekwencji powyszych procesw coraz wikszego znaczenia nabieraj spra-wy bezpieczestwa jednostek i grup spoecznych w ksztatujcej si spoecznoci global-nej. Za bardziej waciwy poziom konceptualizowania bezpieczestwa zaczto przyjmowa nie pastwo, aspoeczestwo jako poziom poredni midzy pastwami a jednostkami. Nagruncie tych rozwaa doszo wpierwszej poowie lat 90. XX w. wKopenhaskim In-stytucie Bada nad Pokojem do wyksztacenia terminu societal security. Rozumie nale-y pod jego mianem bezpieczestwo spoecznociowe. Wtym nowym myleniu obezpie-czestwie (ktre rozwino si nagruncie tzw. szkoy kopenhaskiej) nie pastwo jest jego najwaniejszym podmiotem, lecz jednostki, grupy spoeczne, etniczne inarodowe oraz cae spoeczestwa. Take nie polityka prowadzona midzy pastwami dla zapewniania bezpie-czestwa odgrywa wtej koncepcji gwn rol, lecz stosunki midzy spoecznociami. Isto-ta societal security dotyczy wic nie tyle bezpieczestwa spoecznego czy socjalnego, ile ra-czej bezpieczestwa spoeczestwa czy, inaczej mwic, spoecznych podmiotw niepa-stwowych53. Twrcy tej koncepcji wskazuj bowiem na dominujce znaczenie zachowa-nia tosamoci spoeczestwa, wczym upatruj jego przetrwanie54. Rni tozdecydowanie tkoncepcj odteorii realistycznych, ktre kad nacisk nabezpieczestwo pastwa, opar-te zasadniczo nazachowaniu jego suwerennoci.

Jeszcze dalej idzie koncepcja human security55. Redefi niuje ona podejcie do bezpie-czestwa poprzez skoncentrowanie uwagi nabezpieczestwie jednostki ludzkiej. Toszcze-glnego rodzaju bezpieczestwo ludzkie jest wspczenie najbardziej wszechstronn iza-awansowan konceptualizacj bezpieczestwa wodniesieniu doczowieka jako jego pod-miotu. Odnosi si dojakoci ycia ludzi wspoeczestwie ipastwie56. Podstaw tej kon-cepcji stanowi opublikowany w1994r. przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Roz-woju (United Nations Development Programme, UNDP) Human Development Report 1994: New dimensions of human security. Istot koncepcji staje si centralne zainteresowa-nie ludzkim yciem igodnoci wmyleniu obezpieczestwie. Trosk ma by dbao oza-spokajanie indywidualnych potrzeb jednostek ludzkich wmiejsce uwagi powicanej dotd

52 J. Baylis, Bezpieczestwo midzynarodowe iglobalne wepoce pozimnowojennej, [w:] Globalizacja polityki wia-towej. Wprowadzenie dostosunkw midzynarodowych, red. J. Baylis, S.Smith, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2008, s.388.

53 O. Wver, Societal security and European security, [w:] O. Wver, B. Buzan, M. Kelstrup, P. Lematre, D. Carl-ton et al. (eds.), Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe, Center for Peace and Confl ict Re-search. Pinter Publishers, London 1993, s.185.

54 Bezpieczestwo spoeczne dotyczy utrzymywania, w zadowalajcych warunkach rozwoju, tradycyjnych wzorcw jzyka, kultury i tosamoci religijnej i narodowej oraz zwyczajw. B. Buzan, People, States and Fear: Th e National Security Problem in International Relations, Wheatsheaf Books, Brighton 1983, s.19.

55 Por.: R. Floyd, Human Security and the Copenhagen Schools Securitization Approach: Conceptualizing Human Security as aSecuritizing Move, Human Security Journal, vol.5, Winter 2007, s.38; R. Paris, Human Securi-ty. Paradigm Shift or Hot Air?, International Security, Fall 2001, vol.26, no.2, s.88.

56 Co co degraduje ich jako ycia presje demografi czne, zmniejszony dostp do zasobw i tak dalej jest zagroeniem bezpieczestwa. Odwrotnie, cokolwiek, co moe poprawi ich jako ycia rozwj go-spodarczy, uatwiony dostp dozasobw, wzmocnienie spoeczne ipolityczne i tak dalej jest powiksze-niem ludzkiego bezpieczestwa. R. Th akur, From National toHuman Security, [w:] Asia -Pacifi c Security: Th e Economics -Politics Nexus, ed. by S.Harris, A. Mack, Allen and Unwin. St. Leonards 1997, s.53 -54.


niemal wycznie sprawom polityczno -wojskowym bezpieczestwa pastwa57. Tym samym zakres zagroe dla jednostek ludzkich okrelany jest nieco inaczej ni wprzypadku trady-cyjnych zagroe wymierzonych wsuwerenno pastw. Snimi: dysproporcje rozwojowe, problemy demografi czne, niekontrolowane migracje, rozwj zorganizowanej przestpczo-ci ihandel narkotykami, terroryzm midzynarodowy czy zagroenia dla rodowiska na-turalnego. Wprzypadku jednostkowego czowieka poczucie braku bezpieczestwa wie si bardziej zobawami owarunki codziennego bytowania ni strachem przed napaci ze-wntrzn napastwo. Przedmiotem troski wowiele wikszym stopniu ni przedtem sta-j si sprawy socjalne, zwizane zestandardami ycia izprac, ochron zdrowia, rodowi-skiem naturalnym, wolnoci odobaw przed przestpczoci czy ubstwem58.

Tym samym i instrumentarium rodkw do zapewnienia bezpieczestwa ludzkiego musi obejmowa nie tylko przedsiwzicia polityczne, lecz take ekonomiczne, zdrowot-ne czy ekologiczne. Zauwaalny jest tuwyrany zwizek midzy bezpieczestwem azrw-nowaonym rozwojem ludzkoci (sustainable human development). Ponadto koncep-cja taszeroko odnosi si doproblemw zesfery bezpieczestwa wewntrznego (program UNDP dopiciu dziedzin bezpieczestwa, wyrnionych uprzednio przez Barryego Bu-zana, dodaje bezpieczestwo ywnociowe, zdrowotne iosobiste). Autorzy raportu przyj-li nastpujce zaoenia dla rozwijanej koncepcji: 1)jej uniwersalno dla caej ludzkoci; 2)wspzaleno wszystkich jej komponentw; 3)atwiejsze moliwoci osigania jej ce-lw poprzez prewencj ni pniejsze interwencje; 4)skoncentrowanie uwagi naczowie-ku, anie napastwie59.

Coznaczce, koncepcja human security zyskuje zrozumienie nie tylko wkrajach bied-niejszych, lecz rwnie w bogatych i rozwinitych (jak np. Japonia, Kanada, Norwe-gia iUSA)60. Cieszy si te poparciem Organizacji Narodw Zjednoczonych61, pojawia si

57 Szerzej: S.Alkire, AConceptual Framework for Human Security, CRISE Working Paper, 2003, no.2; L.F. Ko-rzeniowski, Securitologia. Nauka obezpieczestwie czowieka iorganizacji spoecznych, EAS, Krakw 2008.

58 WRaporcie zawarte sdwa gwne wtki koncepcji human security: 1)freedom from want wolno iochro-na przed tak przewlekymi problemami, jak gd, choroby, przeladowania iubstwo (zrwnowaony roz-wj czowieka); 2)freedom from fear wolno iochrona przed nagymi ibolesnymi wypadkami wyciu co-dziennym, przed strachem (bezpieczestwo fi zyczne ludzi). United Nations Development Program, Human Development Report 1994, New York 1994, s.24. Wyrnione wtki uzupeni mona oprawa iwolnoci czo-wieka. Szerzej: F. Olser Hampson, J. Daudelin, J.B. Hay, T. Martin, H. Reid, Madness in the Multitude: Human Security and World Disorder, Oxford University Press, Ottawa 2002, s.16 -17.

59 United Nations Development Program, Human Development Report 1994, New York 1994, s.22 -23.60 Wyodrbnia si dwie zasadnicze jego szkoy: japosk ikanadyjsk. Pierwsza znich prezentuje szerokie po-

dejcie dohuman security, lecz koncentrujce si naposzanowaniu godnoci czowieka ikwestiach rozwojo-wych (podejcie freedom from want). Natomiast druga (popularyzowana te przez Norwegi) zwizana jest zneorealizmem iakcentuje znaczenie ochrony ycia oraz praw jednostek, nawet zzastosowaniem siy po-przez praktykowanie wojskowych interwencji humanitarnych (podejcie freedom from fear). Wujciach ame-rykaskich pojawiaj si natomiast koncepcje bezpieczestwa psychologicznego ibezpieczestwa pci (gen-der security). Omwienie: K.P. Marczuk, op. cit., s.72 -73.

61 K.A. Annan, We the peoples: the role of the United Nations in the 21st century, United Nations, New York 2000.

ARTYKUY 27

wpracach koncepcyjnych Sojuszu Pnocnoatlantyckiego62 oraz Unii Europejskiej63. Zyskaa naznaczeniu zwaszcza wkontekcie problemu umidzynaradawiania si lokalnych konfl ik-tw, powodowanych napiciami etnicznymi, klsk godu, kryzysami ekonomicznymi idez-integracj pastw, np. naskutek rozwoju przestpczoci zorganizowanej czy terroryzmu.

Coraz wiksze skupianie uwagi najednostce ludzkiej przybiera daleko idce izarazem kontrowersyjne konsekwencje. Przykadem spogldy zwolennikw szkoy spoecznoci wiatowej (jak Ken Booth, ktry wogle odrzuca pastwo jako najwaniejszy podmiot dla bada nad bezpieczestwem, skupia za uwag na jednostce ludzkiej)64. Zdaniem jednak Martina Shaw nie naley tak radykalnie przeciwstawia bezpieczestwo jednostek pastwu. Wjego opinii potrzebna jest caociowa analiza, wktrej rozpatrywane byoby bezpiecze-stwo poszczeglnych podmiotw niejako obok siebie. Za najwaciwszy poziom koncep-tualizowania bezpieczestwa uznaje onspoeczestwo jako poziom poredni midzy pa-stwem a jednostkami65. Jeszcze inaczej postrzega te kwestie Edward E. Kolodziej, ktry obok pastw wyodrbnia obywatelskie spoeczestwo gospodarcze (civil economic society), skadajce si zuczestnikw transgranicznych, oraz obywatelskie spoeczestwo polityczne (civil political society), zoone ztakich podmiotw wewntrzpastwowych, ktre wswych dziaaniach take wykraczaj poza granice pastwowe66. Natomiast klasyk szkoy kopen-haskiej Barry Buzan sprzeciwia si uznaniu jednostki ludzkiej za gwny podmiot bez-pieczestwa, opowiadajc si za gwn rol pastwa jako gwaranta bezpieczestwa czo-wieka67. Jest tozarazem sprzeciw wobec midzynarodowych interwencji zbrojnych wimi ochrony praw czowieka.

Przywoa naley te opini, epo11 wrzenia 2001r., wdobie wspczesnego wyzwa-nia zestrony zglobalizowanego terroryzmu, dostrzec mona zjawisko ponownego zawa-nia pojcia bezpieczestwo. Zdaniem Richarda Stubbsa: Chodzi wnim teraz przede wszyst-kim obezpieczestwo narodowe wzglobalizowanym wiecie, wktrym podobnie jak wla-tach zimnej wojny gwnym, najbardziej bezporednim wyzwaniem staje si groba bezpo-redniej agresji. [] Takie kwestie, jak wspieranie demokracji, przestrzeganie praw czowie-ka idegradacja rodowiska naturalnego, zeszy przynajmniej chwilowo nadalszy plan68. Byaby tospecyfi czna tendencja, idca niejako pod prd obserwowanym prawidowociom

62 L. Axworthy, Nowa powinno NATO wdziedzinie bezpieczestwa, Przegld NATO, Zima 1999, nr4 (47), s.8 -11.

63 Wraporcie AHuman Security Doctrine for Europe przygotowanym przez Grup Studyjn nad Zdolnocia-mi Europy wDziedzinie Bezpieczestwa, przedoonym 15 wrzenia 2004r. Wysokiemu Przedstawicielowi ds. Wsplnej Europejskiej Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa zaproponowano powoanie Si Odpowiedzi Human Security (Human Security Response Force) wsile 15tys. ludzi, zczego jedn trzeci mieliby stanowi cywile. S.Ogata, Human Security: Th eory and Practice, Stair I, 2005, no.2, s.16.

64 K. Booth, War, Security and Strategy: Towards aDoctrine for aStable Peace, [w:] New Th inking About Strategy and International Security, ed. by K. Booth, Harper Collins, London 1991, s.341 -344.

65 M. Shaw, Th ere is No Such Th ing as Society: Beyond Individualism and Statism in International Security Stu-dies, Review of International Studies, 1993, vol. 19, no.2, s.159 -175.

66 E. Kolodziej, What is Security and Security Studies? Lessons from the Cold War, Arms Control, 1991, vol. 13, s.9.67 B. Buzan, Human Security in International Perspective. Paper presented at the 14th Asia -Pacifi c Roundtable, Ku-

ala Lumpur 3 -7 June 2000, s.6 -8.68 R. Stubbs, Review of Th e Many Faces of Asian Security, ed. by S.W. Simon, Rowan & Littlefi eld Publishers,

Inc. New York 2001. Recenzja opublikowana w Contemporary Southeast Asia, no. 24/1, April 1, 2002, s.178 -179.


ichyba mona j potraktowa jako przejciow. Jednak wpywa nainne tendencje, zwiza-ne choby zpraktyk rnego rodzaju wymuszania bezpieczestwa.

Stwierdzi wic mona, edylemat iparadoks sekurytyzacji stanowi moe oniepo-wodzeniach wprocesie umacniania bezpieczestwa. Pojawiy si wraz zrozwojem procesu redefi nicji przedmiotowego wymiaru bezpieczestwa. Najoglniej rzecz biorc, tendencja tapolega naustanawianiu wtrakcie debaty, edany problem dotyczy bezpieczestwa69. Jest towci jedynie koncepcja, anie norma czy polityka. Pojcie securitization przypisywane jest gwnie Ole Wverowi. Oznacza ono proces budowy bezpieczestwa, nie unikajc ta-kich dziaa, jak jego wymuszanie czy innych ekstremalnych dziaa najego rzecz. Dotych ostatnich zaliczaj si rodki pozostajce poza prawem zarwno midzynarodowym, jak iwewntrznym. Innymi sowy, mona by potocznie uzna, ecel (bezpieczestwo) uwica rodki. Zaznaczy naley, ezwolennicy tego podejcia akcentuj nierozdzielno polityki imoralnoci. Pojcie securitization ma jednak charakter polityczny icile dotyczy kategorii interesw. Wie si zokrelaniem takich sfer wfunkcjonowaniu pastw, ktre maj wpyw napoziom ich bezpieczestwa, wczajc wtoprzetrwanie. Teoria opiera si nazaoeniu, ecelem budowy bezpieczestwa moe by dowolna sfera funkcjonowania pastwa, jeli tylko zostanie uznana za istotn dla bezpieczestwa70. Istotna jest tuwic rola subiektywnej percepcji iprzekonania, ezagroenia swzwizku ztym niejako konstruowane spoecz-nie71. Zatem jest tokoncepcja zbiena zzaoeniami teorii konstruktywistycznej72.

Proces budowy bezpieczestwa przebiega zdaniem Barryego Buzana w trzech eta-pach: 1)konkretyzacja gwnych zagroe, wyartykuowana wramach wewntrznej deba-ty, 2)dziaania narzecz neutralizacji zagroe, 3)nastpujce wich wyniku reakcje zestro-ny pozostaych podmiotw73. Jako e dziaania podporzdkowane procesowi budowania bezpieczestwa wi si zwymuszaniem nainnych podmiotach (wtym pastwach) od-stpienia odpowszechnie przestrzeganych zasad, topozwoli sobie mog nanie tylko silne pastwa, ktre bd toskutecznie mog oddziaywa nainne podmioty, bd bd zdolne doponiesienia kosztw swych dziaa wprzypadku przegranej74. Przykadem tego jest pro-wadzona od2001r. przez USA wojna zterroryzmem midzynarodowym.

69 J. Huysmans, AFoucaultian view onspill -over: freedom and security in the EU, Journal of International Rela-tions and Development, 2004, no.7 (2), s.295.

70 Wystarczy, eelity polityczne bd spoeczestwo ogosz istotno danej sfery ycia. Moe toby gospodar-ka (np. problem dywersyfi kacji zasobw naturalnych), polityka wewntrzna (bezpieczestwo obywateli czy transparentno dziaa politycznych jako klucz dostabilnoci pastwa), zwizane zpolityk midzynarodo-w (uznaje si okrelone pastwo za kluczowego sojusznika bd najwaniejszego przeciwnika). Taka dekla-racja oznacza, ezostan podjte nadzwyczajne rodki, by wdanej dziedzinie obroni pozycj danego pod-miotu bd j wzmocni dooptymalnego poziomu. D. Czywilis, Pojcie bezpieczestwa midzynarodowego wujciu teorii konstruktywizmu. Rocznik Bezpieczestwa Midzynarodowego, 2007. Wydawnictwo Nauko-we Dolnolskiej Szkoy Wyszej, Wrocaw 2007, s.280.

71 Por.: B. Buzan, O. Wver, J. de Wilde, Security. ANew Framework for Analysis, s.57; S.Loisel, Securitisation process in formulation of European foreign and security policy in sub -Saharan Africa, http://www.fornet.info/documents/loisel_outline.pdf .

72 Szerzej: A. Wendt, Social Th eory of International Politics, Cambridge University Press, Cambridge 1999.73 B. Buzan, O. Wver, op. cit., s.462 -464.74 R. Taureck, Securitization Th eory and Securitization Studies, Journal of International Relations and Develop-

ment, 2006, no.9, s.55.

ARTYKUY 29

Tendencja tawpisuje si wzbir najwaniejszych wyzwa dla cywilizacji zachodniej (jak westernizacja, modernizacja, uniwersalizacja iirenologizacja)75. Podobnie jak irenolo-gizacja wiza si ma znarzucaniem iwymuszaniem pokoju, tak sekuritologizacja kojarzo-na jest znarzucaniem wiatu zachodniego modelu bezpieczestwa wmyl ochrony przed globalnymi zagroeniami (jak wspczenie terroryzm midzynarodowy). Tozreszt stano-wi wyraz problemu, jaki wie si zrozumieniem przez kraje krgu kultury zachodniej bez-pieczestwa wjego politycznym ujciu, odnoszonym dopoziomu systemu midzynarodo-wego, awic wtym sensie globalnie. Wujciu zachodnim stanowioby toswego rodzaju globalizowanie bezpieczestwa wstosunku doprzeciwnika dziaajcego globalnie. Wod-niesieniu dotego zjawiska spotka si mona zokreleniem globalne formatowanie poli-tyki bezpieczestwa. Owo formatowanie miaoby polega napropagowaniu jednej strate-gii globalnej dla bezpieczestwa wstosunku dozagroe, jakie pyn zpoziomu systemu globalnego dla jego uczestnikw76. Oczywist wad takiego podejcia jest pomijanie indy-widualnych uwarunkowa polityki bezpieczestwa poszczeglnych podmiotw, takich jak: geopolityczne, kulturowe, spoeczno -polityczne czy ekonomiczne77.

Sekurytyzacj traktowa jednak naley jako obiektywnie uwidaczniajc si tendencj. Zdaniem przedstawicieli szkoy kopenhaskiej jest ona konsekwencj ewoluowania wyzwa wstron zagroe78. Napewien sposb przejawia si rwnie poprzez globalizowanie pro-blemw regionalnych79, ztym jednak zastrzeeniem, eoczywicie upolitycznianie bezpie-czestwa napoziomie globalnym dotyczy wybranych kwestii bezpieczestwa, adekwatnych donajwyszego zpoziomw analizy sytuacji midzynarodowej. Pozakoczeniu zimnej wojny dostrzega si w zwizku z tym proces makrosekurytyzacji (macro -securitisation), opierajcy si nauniwersalistycznej konstrukcji zarwno zagroe, jak izasadniczych pod-miotw bezpieczestwa80. Zauway jednak naley, ewXXIw. nastpuje kolejna swego rodzaju redefi nicja w sposobie postrzegania bezpieczestwa, ktr okrela si jako indy-widualizacj bezpieczestwa wwymiarze spoecznym ipastwowym (instytucjonalnym). Okazuje si bowiem, e wspczesne zrnicowanie wiata powanie utrudnia osiganie porozumienia. Poszczeglni uczestnicy rodowiska bezpieczestwa midzynarodowego znajduj si wzrnicowanej sytuacji, warunkowanej zindywidualizowanymi przesankami

75 J. winiarski, W. Chojnacki, Bezpieczestwo jako przedmiot bada wybranych dyscyplin naukowych, [w:] Wspczesne postrzeganie bezpieczestwa, red. naukowa K. Jaoszyski, B. Winiewski, T. Wojtuszek, Wysza Szkoa Administracji wBielsku Biaej, Bielsko -Biaa 2007, s.268.

76 A. Gruszczak, op. cit., s.325 -326.77 Por.: Critical Views of September 11. Analyses From Around the World, ed. by E. Hershberg, K.W. Moore, Th e

New Press, New York 2002.78 Szerzej: R. Ziba, Teoria oglna bezpieczestwa pastwa wstosunkach midzynarodowych, [w:] Stosunki mi-

dzynarodowe wXXI wieku. Ksiga jubileuszowa zokazji 30 -lecia Instytutu Stosunkw Midzynarodowych Uni-wersytetu Warszawskiego. Praca zbiorowa pod red. E. Haliaka, R. Kuniara, G. Michaowskiej, S.Parzymiesa, J. Symonidesa, R. Ziby, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006, s.936 -938.

79 Szerzej: B. Buzan, O. Wver, Regions and Powers. Th e Structure of International Security, s.27 -30.80 B. Buzan, Th e War onTerrorism as the new macro -securitisation? Conference International Relations Th e-

ory, Unipolarity and September 11th: Five Years On, Norwegian Institute of International Aff airs, Oslo, 3 -4 Fe-bruary 2006, s.1.


postrzegania spraw bezpieczestwa81. Zyskuj wic naznaczeniu pogldy opotrzebie no-wego zdefi niowania tej intersubiektywnej natury bezpieczestwa. Podobnie przedstawia si sprawa zglobalnym wymiarem bezpieczestwa wewntrznego wrelacji dobezpieczestwa globalnego.

Przejawiajce si w tendencji sekurytyzacji upolitycznianie bezpieczestwa stanowi praktyczn konsekwencj odchodzenia odjego zmilitaryzowania. Wmiejsce tradycyjnych narzdzi pozostajcych domen obrony zbrojnej pojawia si perspektywa rozwizywania problemw bezpieczestwa wdrodze debat politycznych82. Todaleko idce upolitycznie-nie bezpieczestwa rodzi powane wyzwania iwywouje zrozumiae kontrowersje. Dyle-mat securitization czy di -securitization jest wic rozwaaniem dotyczcym tego, czy wana-lizach ikoncepcjach bezpieczestwa uwzgldnia wci kolejne jego paszczyzny oraz inne aspekty niemilitarne, czy te moe ogranicza ich zakres lub nawet je eliminowa83. Prze-sankami dla podejmowania, gwnie w sferze politycznej, koncepcji budowania bezpie-czestwa (securitization) sograniczenie stosowania siy wojskowej wstosunkach midzy-narodowych pozakoczeniu zimnej wojny (itym samym przeniesienie akcentu napoza-militarne dziedziny bezpieczestwa) oraz postpujcy wzrost wspzalenoci midzyna-rodowych wprocesach globalizacji. Jednak zdaniem wielu badaczy tej problematyki: defi -niowanie problemw ycia spoecznego wkategoriach bezpieczestwa oznacza niepowodze-nie wich rozwizywaniu poprzez dziaania polityczne84. Ponadto, jak zauwaa Nils Bubandt, upolitycznienie bezpieczestwa powoduje wytwarzanie rosncej niepewnoci (insecurity), costanowi ju paradoks odkrywania wci niedostatkw bezpieczestwa85. Wynika ztego, e bezpieczestwo stanowi wic nadal zoony i trudny problem. W rnorakich przed-siwziciach koncepcyjnych wci trudno owypracowanie caociowych rozwiza. Tym samym widoczny jest brak w badaniach nad bezpieczestwem rozwiza systemowych. Tymczasem rozwj dziejowy stawia przed kolejnymi problemami bezpieczestwa, wyni-kajcymi m.in. zpostpu naukowo -technicznego, przemian spoecznych, dynamiki stosun-kw midzynarodowych czy te przyczyn naturalnych. Wwarunkach globalizacji bezpie-czestwo wykazuje si wysok, iwrcz rosnc, zoonoci. Wyranie przy tym wzrasta znaczenie jego pojmowania wujciach funkcjonalnych i aksjologicznych kosztem domi-nujcych dotychczas uj: geografi cznego, ideologicznego czy nawet instytucjonalnego86.

81 Pogldy te zbiene szpostmodernistycznymi interpretacjami wyraanymi m.in. przez Davida Campbella: Bezpieczestwo [] jest wic przede wszystkim dyskursem performatywnym (performance discourse) kon-stytutywnym dla adu politycznego; ostatecznie zabezpieczanie czego wymaga, by toco wyrni, sklasyfi -kowa iokreli, czyli krtko mwic zidentyfi kowa. D. Campbell, Writing Security: United States Fore-ign Policy and the Polities of Identity, Manchester University Press, Manchester 1992, s.253.

82 Por.: T. Balzacq, Th e Th ree Faces of Securitization: Political Agency, Audience and Context, European Journal of International Relations, 2005, no.11 (2), s.172; A. Hyde -Price, Beware the Jabberwock!: Security Studies in the Twenty -First Century, [w:] Europes New Security Challenges, ed. by H. Grtner, A. Hyde -Price, E. Reiter, Lynne Rienner Publishers, Boulder London 2001, s.39.

83 Szerzej: O. Wver, Securitization and Desecuritization84 M. Pietra, Bezpieczestwo midzynarodowe, [w:] Midzynarodowe stosunki polityczne, red. naukowa M. Pie-

tra, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie -Skodowskiej, Lublin 2006, s.336.85 N. Bubandt, Vernacular Security: Th e Politics of Feeling Safe in Global, National and Local Worlds. Security

Dialogue, 2005, no.36 (3), s.280.86 Por.: O. Richmond, Maintaining Order, Making Peace, Palgrave, New York 2002, s.37; G. Lenzi, Powrt dody-

plomacji: skuteczno dziaania, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe czasu przemian, s.241.

ARTYKUY 31

Tozwaszcza wwymiarze procesualnym (zwanym inaczej perspektywicznym czy wanie funkcjonalnym87) uwidacznia si w peni jego dynamika, wynikajca zarwno z postpu naukowo -technicznego, jak i myli spoeczno -politycznej oraz rozwoju konceptualizacji wnauce ipraktyce, cowkonsekwencji oglnie totraktujc skada si narozwj dzie-jowy. Co ciekawe, e to w warunkach transnarodowego przepywu zagroe dostrzegal-na obecnie staa si rola czynnikw wewntrznych, ktrej niedocenianie stanowi osaboci midzynarodowych instytucji bezpieczestwa. Jest towic odejcie odklasycznej teorii sys-temw, skupiajcej uwag gwnie naich strukturze88. Bezpieczestwo stanowi zatem wa-n iskomplikowan kategori wteoriach naukowych ipraktyce ycia spoecznego89.

Rozwiza tej swoistej kwadratury koa wwypracowaniu optymalnego stanowiska ba-dawczego wzgldem kategorii bezpieczestwa upatruje si w ujciach holistycznych czy wieloparadygmatowych90. Bezpieczestwo jest jednak fenomenem, cechujcym si niezwy-k zoonoci w postaci swej wielowymiarowoci, wielopaszczyznowoci i wieloaspek-towoci. Jakiej wic potrzeba iloci kryteriw iuwzgldnienia jakiej liczby czynnikw, aby go diagnozowa, defi niowa iokrela perspektywy zmian? Oczywicie nie ma codotego zgodnoci stanowisk. Widoczna tendencja doposzerzania pojcia bezpieczestwa skutku-je natomiast pogbianiem si jego zoonoci iraczej nie uatwia analiz. Zbyt zoone kon-ceptualizacje te stanowi problem.

Niekiedy spotka si mona zpogldami nawizujcymi wmyleniu obezpieczestwie doekonomicznej koncepcji synergii. Podobnie jak wsppraca, wspdziaanie ikoopera-cja midzy podmiotami poprzez harmonijne wspdziaanie tych podmiotw sforma-mi synergii, tak i wyodrbniane skadowe bezpieczestwa mogyby posuy budowaniu jego caociowej teorii. Efekt synergii oznacza bowiem moliwo uzyskania zwielokrotnio-nych korzyci dziki umiejtnemu czeniu czci skadowych caoci91. Dzieje si tak jed-nak tylko wprzypadku uzyskania efektu dodatniej synergii (jest bowiem isynergia ujem-na, gdy wwyniku nieumiejtnego czenia skadowych nie osiga si pozytywnego wsp-dziaania).

Jak tobywa wbadaniach naukowych, wielo teorii moe niektrych wrcz przeraa92. Dotego dochodz komplikacje wynikajce zkoniecznoci interdyscyplinarnoci bada po-

87 Wpodejciu funkcjonalnym uwaga skupiona zostaje nazalenociach pomidzy poszczeglnymi skadnika-mi bezpieczestwa, doktrych zaliczy mona m.in.: czynniki warunkujce potencja dziaania, wyzwania izagroenia, wartoci izdolnoci ich ochrony oraz szanse wprocesie dynamicznego oddziaywania zmien-nych. Por.: Social theory for achanging society, ed. by P. Bourdieu and J.S.Coleman, Russell Sage Foundation, Westview Press, Boulder, New York 1991.

88 Zmieniajce si zagroenia w wyaniajcym si adzie midzynarodowym wymuszaj potrzeb adaptacji dozmieniajcych si potrzeb funkcjonalnych, ktra jest kluczowym elementem funkcjonowania pozimno-wojennego adu bezpieczestwa. P. Frankowski, Bezpieczestwo globalne w warunkach transformacji adu midzynarodowego, [w:] Bezpieczestwo midzynarodowe pozimnej wojnie, red. naukowa R. Ziba. Wydaw-nictwa Akademickie iProfesjonalne. Warszawa 2008, s.238.

89 Szerzej: J. Staczyk, Wspczesne pojmowanie bezpieczestwa, Instytut Studiw Politycznych PAN, Warszawa 1996.

90 Szerzej: M. Kuszyk -Bytniewska, Zagadnienia teoriopoznawcze w socjologii, [w:] Epistemologia wspczenie, red. M. Hetmaski, Towarzystwo Autorw iWydawcw Prac Naukowych Universitas, Krakw 2007, s.205.

91 Efekt synergii najlepiej oddaje nastpujce rwnanie: 1+1+1+1>4. Zob.: http://mfi les.ae.krakow.pl/pl/index.php/Efekt_synergii.

92 R.N. Haass, Paradigm Lost. Foreign Aff airs, January/February 1995, vol. 75, no.1, s.22.


wicanych wyodrbniajcym si dziedzinom, co wspczenie skutkuje nawet podj-ciem debat dotyczcych ju nie tylko zasadnoci interdyscyplinarnoci, lecz te multidy-scyplinarnoci inawet transdyscyplinarnoci (czy transdyscyplinowoci)93. Tozrozumiae, ewprzypadku tradycyjnego pojmowania bezpieczestwa wzupenoci wystarczaa meto-dologia politologii, przy wsparciu metod bada prawniczych iwojskowych. Dzi koniecz-no sigania dodorobku innych nauk wynika zfaktu wyodrbniania coraz tonowych po-zamilitarnych aspektw bezpieczestwa, atake rosncego przenikania si sfer wewntrz-pastwowych zesfer midzynarodow94.

Na gruncie dyskusji o wielodyscyplinarnoci bada nad bezpieczestwem zasadne moe by odwoanie si wrcz doteorii chaosu. Jako szczeglnego rodzaj paradygmat zo-onoci, teoria tasytuuje si pomidzy paradygmatem realistycznym (metody dziaania), paradygmatem konstruktywistycznym (opis rzeczywistoci) a paradygmatem liberalnym (wsensie strukturalnym).95 Jednak itateoria nie wyczerpuje wpeni zoonoci fenome-nu bezpieczestwa. Wdodatku nie ma ani kompleksowej teorii chaosu, ani jednej defi ni-cji systemu zoonego. Bezpieczestwo nadal zatem pozostaje fenomenem zuwagi nasw niedookrelono. Wpraktyce nigdy chyba nie zdoamy wpeni, azrazem zgodnie, zdefi -niowa tej kategorii poznawczej96. Konceptualizacja bezpieczestwa stanowi proces, bdcy czci rozwoju spoecznego, dziejowego.

Reasumujc powysze rozwaania, stwierdzi naley, eistota wspczesnego pojmo-wania bezpieczestwa opiera si coraz bardziej naposzerzanym uwzgldnianiu jego zoo-noci iwielowymiarowoci. Stawiani bowiem jestemy wci przed wieloma wyzwaniami, zwizanymi m.in. z koniecznoci redefi niowania pojcia bezpieczestwa w nastpstwie nieustannej dynamiki stosunkw midzynarodowych, postpu naukowo -technicznego czy szerzej spoecznego. Idzie tote wparze zpogbianym rozumieniem zoonoci wsp-czesnych kryzysw ikonfl iktw nawiecie. Wymaga tozastosowania m.in. podejcia sys-temowego wbadaniach nad bezpieczestwem. Wskazane jest jednak czenie rnych po-dej teoretycznych wcelu dopracowania paradygmatu zoonoci fenomenu bezpiecze-stwa. Wjego analizach dostrzegamy splot rnorodnych pogldw oraz prby tworzenia nowych teorii naukowych. Zwrci naley uwag nakonieczno ich usystematyzowania, gdy nie tworz one wci spjnego paradygmatu naukowego. Panuje wrcz chaos pojcio-wy, niemajcy nic wsplnego ani zteori chaosu, ani zparadygmatem zoonoci. Tymcza-sem widocznym trendem staa si tzw. sekurytyzacja. Wspczenie jest to jeden zgw-nych procesw wstosunkach midzynarodowych, atake wtkw debaty wnaukach spo-ecznych. Dno do precyzyjnego okrelenia kategorii bezpieczestwa jest warunkiem

93 Por.: M. Cielarczyk, Teoretyczne imetodologiczne podstawy badania problemw bezpieczestwa iobronnoci pastwa, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej wSiedlcach, Siedlce 2009, s.196 -200.

94 Szerzej: J. Gryz, Wspczesny paradygmat bezpieczestwa midzynarodowego, [w:] Rocznik Bezpieczestwa Midzynarodowego, 2006, Wydawnictwo Naukowe Dolnolskiej Szkoy Wyszej, Wrocaw 2006, s.11 -27.

95 P. Frankowski, wiat pozimnowojenny w wietle teorii chaosu, [w:] Porzdek midzynarodowy uprogu XXI wieku. Wizje koncepcje paradygmaty, red. naukowa R. Kuniar, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskie-go, Warszawa 2005, s.551.

96 Wedug Barryego Buzana taka precyzyjna ipowszechnie akceptowana defi nicja wcale nie jest nawet niezbd-na dla podejmowania wszechstronnych iwnikliwych analiz bezpieczestwa. Szerzej: B. Buzan, People, States and Fear: An Agenda for International Security Studies in the Post -Cold War Era

ARTYKUY 33

poprawnego posugiwania si ni, praktycznego rozwizywania problemw, atake formu-owania perspektyw badawczych.

The essence of the contemporary understanding of security principal tendencies

Summary

In this study there are presented selected tendencies in the understanding of the security essence, which can be observed recently. As a cognitive category they are characterised by a big complexity. Its phenomen off ers wide research possibilities inducing to exceed common patterns.This is why it constitutes such a grand fascination for researchers from various fi elds of scientifi c cognition. Simultaneously, the wide scope of this research fi eld makes the formulation of defi nitions impossible. Therefore, the defi nition complexity re-quires to use a system approach in the research on safety. It is advisable also to combine various theoretical approaches, because in their analyses we notice a co-incidence of various points of view. However, the attention should be turned to the necessity of their systematisation since they still do not create a coherent scientifi c paradigm.

Krzysztof KUBIAKDolnolska Szkoa Wysza

Sojusz Pnocnoatlantycki wdrugiej dekadzie XXI wieku. Refl eksja krytyczna

Autor stawia tez, eSojusz Pnocnoatlantycki znalaz si wjednym znajtrudniej-szym momentw w swojej historii. Organizacja rozdarta jest midzy paradygmat wojen minionych apotrzeby wspczesnoci iprzyszoci, wsytuacji gdy wikszo pastw czonkowskich zainteresowana jest raczej redukcj ni zwikszaniem wy-datkw wojskowych. Ponadto organizacja przyja nasiebie ogromn liczb zada zwizanych zeskokowym rozszerzeniem obszaru ich realizacji, nie posiadajc wy-starczajcych moliwoci w zakresie transportu strategicznego. Najwikszym wy-zwaniem stojcym przed Sojuszem jest jednak nader ograniczony poziom przyzwo-lenia politycznego naposugiwanie si si, wyraanego przez spoeczestwa naj-wikszych krajw wchodzcych wskad organizacji, oraz brak spjnoci (napasz-czyznach wojskowej, politycznej, ekonomicznej, spoecznej, mentalnej) bdcy na-turaln konsekwencj szybkiego rozszerzania.

Przez ponad p dekady Sojusz Pnocnoatlantycki by gwarantem pokoju i stabilnoci wEuropie oraz wysoce skutecznym instrumentem utrzymywania strategicznej rwnowa-gi si wwymiarze globalnym. Nie ma wiele przesady wstwierdzeniu, ewpisujc si wfi lo-zofi wzajemnie gwarantowanego zniszczenia (Mutual Assured Destruction), NATO ode-grao istotn rol wniedopuszczeniu donuklearnego Armagedonu. Pod koniec zimnej wojny Sojusz Pnocnoatlantycki by stosunkowo spjn organizacj polityczno -wojskow, ktrej kierownictwo, mimo obowizywania zasady jednomylnoci pastw czonkowskich, potrafi o elastycznie iskutecznie reagowa napojawiajce si wyzwania. Klasycznym wrcz przykadem tego bya reakcja narozmieszczenie przez Zwizek Sowiecki rakiet balistycz-nych redniego zasigu SS -20 (oznaczenie sowieckie RSD -10 Pionier) wEuropie rodko-wej. Przywdcy najwaniejszych europejskich pastw Sojuszu: Francji (mimo epastwo to nie wchodzio wwczas w skad struktur wojskowych organizacji) prezydent Valery Giscard dEstaing, Republiki Federalnej Niemiec kanclerz Helmut Schmidt oraz Wielkiej Brytanii premier Wielkiej Brytanii James Callaghana naszczycie wGwadelupie (6 stycz-nia 1979 roku) wyrazili zgod nadyslokowanie naterytoriach swoich pastw cznie 464 pociskw manewrujcych typu BGM -109 Tomahawk i108 rakiet balistycznych MGM -31 Pershing. Pozwolio tonastosunkowo szybkie przywrcenie rwnowagi strategicznej.

Naprzeomie lat osiemdziesitych idziewidziesitych XX wieku Sojusz, ktry nie-zwykle skutecznie penia swoje podstawowe funkcje wdobie zimnej wojny, stan przed bardzo powanym dylematem, zwizanym zzasadniczym przeksztaceniem midzynaro-

ARTYKUY 35

dowej architektury bezpieczestwa. Upadek imperium sowieckiego1, anastpnie rozpad sa-mego Zwizku Sowieckiego (imperium rosyjskiego2) wymusiy naSojuszu gruntown re-defi nicj funkcji izada. NATO przeksztacio si zorganizacji defensywnej ibdcej pro-st przeciwwag dla bloku sowieckiego wpodmiot aktywny napaszczynie midzynaro-dowej, otwarty nawspprac zwikszoci pastw europejskich, a take spoza Europy3. Podjto strategiczne decyzje orozszerzeniu organizacji nawschd itonie tylko napastwa wchodzce jeszcze niedawno wskad sowieckiej strefy wpyww (Polska, Czechy, Wgry, Sowacja, Rumunia, Bugaria), ale rwnie nabye republiki sowieckie (Litwa, otwa, Esto-nia). Czonkostwo wsojuszu uzyskao ponadto jedno pojugosowiaskie pastwo sukce-syjna (Chorwacja) oraz silnie zwizana podczas zimnej wojny zChinami Albania. Sojusz rozpocz aktywne dziaania stabilizacyjne wregionach objtych izagroonych konfl ikta-mi, zarwno bezporednio (Bonia i Hercegowina, Kosowo, Morze rdziemne, Afgani-stan), jak iporednio (wsparcie Unii Europejskiej wKongo czy Unii Afrykaskiej wDar-furze). Owo rozszerzenie geografi czne strefy zainteresowania zaowocowao uwikaniem NATO wnajtrudniejsze wjego dz

rocznik bezpieczeństwa międzynarodowego 2010-11

Documents