g. r. s. s. s.EXERCITIUM ACADEMICUM,

DE

N O TIO N ETEMPORIs,

QUOD,Permittente Ampl, Vacuit. Pbihs. Reg,

Acad. Aboenjis,MODERATORE

CmOtO. FRIMENNANDER,

scient, Kat. PROFEss. Reg. & Ordin, PAsTOREin Randamaki, & scientiarum Acad.

Holm. MEMBRO,Ttthiico examini modesle ossert

IsAACUs JOH. JUNNEL1Us,OsTROBOsNJEMls.

In Audit, Acad. Majori, s, D. V. Di^sv///Decemb.h\ A. M, s.

Anni MDCGLI.

ABOv£, impressit Direct. & Typogr. Re,a. Maga. Duc,Einiand, JACOB. MERCKELL.

Plurimum Reverendo atque Pructarissimo

Dno johanmJU1NMELIO,

PAsTORI Uhsoensium ineritissimo,PARENTI OPTIMO.

TEmporis omnis mei , per quod de Parente indesessamfelicitatis mete curam gerente r mibimet gratulari

licuit, pie memor; occasionem hancce temporisprogeniemeo majori exosculor assedu , quo ardentius penes me jamdudum adsuit , temporis s quo operam literis navavi, &

sumtnum inme collatorum, rationem qualitercunque red-dendi desiderium, semper quoque tetigere animum re-velationis & rationis de officiis Filii erga Parentes dida*minum recordationes crebrx. Bine votis expetivi diem,quo tacitos huc usque pedoris motus evolvendi suppedita-returansa y & quantum Tibi , Parens Optime, aebeamspalam prositendi. sed dum cogito <£r recogito y quantaTua sunt in me benesicia t quod Tibi vitam , tempus <£romnia debeo, quo me vertam neseio. Tantis enim meri-tis, quibus majora nec sperari nec obtineripojsunt t ritecelebrandis , nedum compensandis , me prorjus imparemsenth- Ob desedum itaciae redhojlimenti sametentis mea

exparte, rubere [assundor. Altera ex senie mem vene-rationis plena .a Parente Optimo , benesiciis cumulatumme esso, magnopere Utatur, Eo major & candidior esipietas reserenda; gratiae, quo [eveniori res tenues libero-rum Parentes adspickmt vultu. Et licet nihil habeam,quod Tuo in me reslpondeat ajsechii, nullus tamen dubito,quin conatus hos philo sophicos, quos vehit gratisimi ani-mi interpretes Tibi offero, benigno jis excepturus vultu %

vel ideo, quod ita major mihi additur s'imulus, matu-riora aliquando osserendi venerationis documenta. Meuminterim erit, Nefloreos Parenti Optimo exoptare an-nos , & ut in adventante senestute semper valeat, vi-geat & floreat, votis expetere calidi[simis. Ero adcineres

NOMINIs PATERNI

Cultor obedientilsinurs,IsAACUs JUNNELIUs.

RAD-och HANDELsMANNEN i Tonwsa,

0 VovvalachtndHerr MARTEN RECLIARDT

Gunstige Gyrinare*.

HANDELsMANNEN i Uhlea,Hosvalachtad

Herr PETER JUNNELIUs,Min Hbgdrade k, Farbroder.

JAg wat, at tacksarahet aicid bor wisa llg sa flor, som was-giarningarrra haswa warlt; och sinner daras , ater liretpappersblad aldrig kan opvvaga mot de tnanga vvarckeli-ga godhets pros , dem J, mina Gynnare , emot tmg er-

teds. MIn assichc gar airsa icke langre ,anat a daga tegg*min wilja , at med rragoc emot Eder ertedda gunst swarancie;,soridara min tacksarahet ; och at bekarrna mim osdrraogenheCdarssi, Edest siuncseg gisir mig sdrsakrad. at J optagen ec sd-dant terti upsat sor sessisa giarndngen* , och at J anseen delsab!ad, sasom en anderpant as mite serbandna ssnne. Nast an-enskan as alsskions sallbed sor Eder och Edra hus , ssamlesve*

dMtm HERRssRs

sdmiuke och horsamstetienare,

IsAAC JUNNELIU3.

CMOmiEUR,

Ts A politesso de V effrit notu met en etat d; senser d’

g une muniere sine (/ de notu exprime? avec delieattsskPour, votu , Mo-nshur- , vaus avez trauve k sceret de pv-

tir vofre ejpris, par quantite de belles /ciences y(5 quan-d, md-tre oh ne te smroit d' aideurs

,zxstre savante Dissert atiom

sssprait pour en convaincre t aristes connoijssurs,

eUous vewsy orcupez, d distinguer k tems reel d' aves t ’

maginaire y & vom montrex. over tseancoup de savoir eam-Pient on doil s accommoder ah tems pour te hien emptojer.

Car soutes choses ayant tenr senis ii saut saire chaqistcbose en son testis £s lien , rien hers de saison , ni devant tetems y d moins , qu on ne vtuisse perdre ses ktures & travail-Ur en r>stiti dta (aeon de cettx r qui / amusent d des cho/esinutiles is negltgent te principal¥

Par exempte: 7 a-1 -it du imide dans (a nature? 'Tora ces•vadesglobes, qui ventent sur nos tetes,sont iis hah tes par des crea-tures, ou ne te frit iis pas ? JPuetejt tenr nombre, Cs quetle t(l Ltmadere dent iis sont composes i JPuess simi kr premiers prin-cipes de teres ces c&rps organi ques , que mus voyons icibas ?

£hnl est te langage , des betes ? sur ces questions st [«-rore inutile de saire des recberehes (s d' y tmplojer bea-cous de tems ¥

Tout te tnonde doit tonvenh , que vous avcz , tJMen-steur , sort johmtnt mis a prosit votre lotstr (s le peu dAnnees , que votu avez passse a i' untvtrsne.

<Voui voudrez, donc birn permetire , que je nte trou•

ve du r.ombre de ceux , qut vtennent votu en saire leurslompsimenis, sans heaucotip de verbiage ,je me eontente-rai tjAionsieur r de vstu dire en generat , que je votu de•sire toutes les proderitis (s (atissaBions , qui seuventcomlikr vos destrs , ts vous rendre au(si heureux , que psuis pArssitement ,

MONilEUR,

Vetre tres humile serviteursidele amij

JACOB MALMsTEN.

/. A7. J.

Uam frequens & familiare est, in communiTermone, temporis vocabulum , tam variisquoque genuina ejus notio involuta suit dis-sicultatibus. Antiquiores enim Philosophi,

ut alibi plerumque, ita etiam hoc in negotio, de plena& distincta rerum cognitione parum soliciti, ideas vul-gares & consusas in distinctas convertere vel prorsusneglexerunt, vel, sensuum judiciis nimis stantes, no-tiones imaginarias a realibus discernere non didicerunt.Atque hinc neque mirum est, in varias adeo ipsos, denotione temporis, abiisTe partes. Animam coeli tem-pus appellavit Pythagoras; ambientis vero coeli sphte-ram, veteres in hoc puncto sequutus, Piutarchus. Idemex aeternitate ortum esIe, productis sole, luna, & quin-que stellis erraticis, sive planetis, quibus ipllus diltingva-tur numerus, docuit Plato. Anfloidi & scholailico-rum turbae tempus suit numerus motus secundum prius& posterius; stratoni mensura morus; aliis denique autsiderum motus, aut totius universl. Ab his non mul-tum discedunt, qui tempus aut numerum motus in ge-nere, cum Cartejio ; aut intervallum motus coelestis

2cum scaligero; aut phantasma motus, quatenus m ipsoprius & posterius imaginamur, cum Hohbesio, dicunr.Hae vero, & quotquot similes sunt, temporis definitio-nes, imaginarium duntaxat & relativum respiciunt tem-pus; interiorem ejus naturam non assicientes, nedumexprimentes. Hinc variae, de tempore, ortae sunt con-troversiae; adeo quidem dissiciles visae AttgttsUno , ut iispermotus, quaerenti a (e, quid tempus sit, explicare seid posse negaverit. Eandemque ob caullam inter ob-scura simpHeia tempus retulit sturmitis. Maxime veroquaestiones: an tempus sit reale quid, vel prorsus ni-hil? An extra conceptum mentis detur in rerum natu-ra, vel merum sit ens rationis? An porro sit substantiavel accidens, & an sub categoriis Aristotelicis continea-tur? An mmc sit pars temporis, &an hn’us aliqua vislit ad res generandas, vel mutandas sc corrumpendas?&c, mirum in modum scholasticorum torserunt cere-bella. Tempus corporeae naturae esse, ex natura side-rum tempus dimetientium, conclusit Heraclitus. stoi-cis sc Epicureis eventus eventuum & accidens acciden-tium habebatur. Recentiores vero, qui tempus velper diirationem succesIivam aequabiliter fluentem cumNeivtoro si Cartcsianis; vel per ordinem, sive successio-num, sive mutationum, sive successivorum continuum,cum Ieibmitio , Hau[chio & Wolsjio definiunt, tempo-ris reaiis rationem potissimum habent. Nos genuinastemporis & reaiis si imaginarii notiones, quantum innobis est, tradituri, tuum, 1. b. expetimus siavorem.

3$. Is.

Quae nobis, quocunque in vastissimo hoc orbis thea-tro oculos convertimus, occurrunt entia finita,

in eo conveniunt lingula, quod & alicubi smt, quatenusvere & realiter extra conceptum mentis exiltunt; &

praeterea quoque vel aliquantisper perdurent; cum ira-possibile sit, idem, eodem indivisibili puncto vel mo-mento, oriri, esso & interire; idem enim simul esse &

non esTe nequit. Atque sic ipla rerum finitarum exi-stentia ideas spatii & temporis involvit» Quae enim co-existunt, vel simul alibi existunt, (imultama vel coexi-stentia dicuntur; quemadmodum succe/siva audiunt, veiipsae res vel earum determinationes intrinsecae, quarumuna, altera desmente, existere incipit. Uti vero explurium coexistentia vel coexistentium relatione, spatiiidea; sic ex plurium successione, vel successivorum col-lectione, notio temporis oritur- Cum vero simultanea& successiva determinato modo, principio scilicet con-tradictionis aut rationis suffidentis convenienti, sibimutuo coexistant vel se invicem consequanrur, identi-tatem modi in coexistendo vel succedendo semper ser-vant. Illa autem identitas modi, quo res coexistunt,vel sibi invicem succedunt, ordo philosophis dicitur.Hic ergo ubique obtinet; & ordine (uccesIivorum, quatalium , idea temporis, quemadmodum ordine cbexi-stentium qua talium notio spatii constitisithr. Plenamvero temporis notionem sequenti modo formamus.

$. m.

sI in serie continua! successivorum, a. b. c. d, &c. at-tendentes ad ipsam successivorum succestionem ,

4existentiam unius ab existentia alterius, existentia™ sci-licet ry a ab exrstentia b, sc sic porro, distingvimus,quatenus nimirum successiva illa sirnus existere repugnat,sed se invicem eo ordine consequuntur, utr a sit primum,b secundum, & sic porra; sc simul observamus, in suc-cessionom serie b immediate excipere a, vel consequiillud, ut sis aliud quidpiam, quod involvit in serie con-tinuitas, interponi nequeat, parirerque posi b immedia-te poni c, aliud intermedium excludens, &c. praeterea-que animadvertimus, b eadem celeritate excipere a,qua c succedir ipsi b, ut eadem sim successionum mo-menta , nec tardius nec celerius unum, b conscquaturalterum a, quam c excipit b, & sic porro;- in serre istasuccessivorum deprehendimus ordinem, quem temporisnomine compellamus Esi adeoque tempus ordo suc-cessivorura in serie continua aequabiliter succedentium,qua talium, lllusiratur notio hrec cursu globi, fluxuaquarum, ventorum, aliarumque rerum, qua; in con-tinuo sime motu.

§. IV.

POsitis ergo successivis ponitur tempus; his sublaristollitur. Ordo enim succestivorum concipi nequit

sine successivis. Dissert tamen tempus tum a rebussuccessivis ipsis, tum ab existentia earundem; diver-tes enim cii rerum ordo ab ipsis rebus earumqe exs-siencia. Hinc ens, in quo nuite dantur succestiones,temporis est expers; omne vero mutationibus obno-xium temporis esi capax.

5

s. V.

Tempus hoc non est ens rationis, nec merum ni-hil aut non ens, quod putarunt nonnulli;, est

enim ordo rerum. Neque tamen absolute posirivumquid, hoc enim si essiet, Deo enti infinito compete-rer, quod absonura; Deus enim, uti successiionis sic& temporis expers, coexistit tempori. Nec est sub-stantia, propria in rerum serie gaudens existentia;non enim datur sine succestivis. Nec attributis re-rum est annumerandum *, haec enim surrt necessiaria,ipsisque rebus, qnamdiu regno possibilium adhuc in-sunt, conveniunt; cum de rebus in statu possibiliratistempus praedi cari nequeat. sed est accidens rerumperpetuum & inseparabiie, cujus initium ponitur po-sita entium successiivorum existentia vel duratione en-tis alicujus succesIiva. Ex his porro intelligitur, dis-serre tempus ab ipsis rebus & earurn existentia, ut!accidens a subjecto, vel numerus a numerato.

$• VI.

Praeterea, cum ordo qualitatibus, non vero quan-titatibus annumerari debeat, tempus inter quali-

tates reserendum estj atque hinc ejus sequitur im-mensnrabilrtas, quod nimirum alia ratione meissiurarinequeat, quam qua mensurantur qualitates. Hae ni-mirum non ipse, sed earum quantitates proprie men-surantur. Neque partibus conitar actualibus; non e-nirn ut compositum, sed ut affectio rerum conside-ratur, adeoqne tantum assignabilibus, quae per exi-stentias rerum actu designantur. si conciperentur par-

6

tes temporis actuales, propriis inclute terminis, quid-quam a tempore diversum iis interponere possibileesset; id vero notioni temporis repugnat, quae estordo successivorum continuus.

$. VII.

TEmpus in pojjihile & actuale commode potestdistingvi, cum ordo successivorum possibilis vel

actualis sit. Tempus possibile nudam ordinis successi-vorum possibilitatem, vae! possibilium, si ad existentia!!!pervenerint» se invicem ordine continuo succedendiaptitudinera insert, quemadmodum numerus nudammultitudinis possibilitatem indicat. Tempus vero actua-le ipsis siaccessionibus determinatur ; estque adeo ordoactualis successivorum qua talium, in serie continua ae-quabiliter libi invicem succedentium. Cum autem or-do actualis in possibili sundetur, nec impossibile existerepossit, tempus actuale possibile supponit; & quicquidde possibili in senere, id etiam de tempore possi-bili valet.

$. VIII.

Durum est perseverantia in existendo, seu existentiaecontinuatio. Existentiam vero continuare dici-

tur ♦ quicquid non eodem ipso momento, quo est, essedefinit. Est duratio haec vel permanens, omnisque sine*cessionis expers, adeoque sine initio & sine, quae Deoinfinito propria, aeternitas dicitur; vel succe/Jiva , quaeaut initium habet, non vero sinem; aut habet utrum-que. Illa animae immortali, spiritibusque omnibus con-venit, aevumque audit. Haec finitis omnibus commu-

7nis, tempus appellatur. Curationem absolcitam drstin-cte concipere nequit intellectus noster limitatus, undeeam ad alia successiva coexistentra resert, indeque dura-tionem concipit, ut existentiam pluribus successivis si-nwltaneam, sive existentiam, qua quid pluribus se mu-tuo excipientibus coexistit. sic, ex. gr. durare dicimusA, si pluribus, a, b. c, &r. in serre continua succeden-tibus coexistit. In duratione successiva omni tria mini-mum existentiae momenta distingvere licet; dividi enimpotest cujustibet rei finitae duratio in prius, posterius,& punctum dictionis, $. 2. Notio ductionis, quamexposuimus, relativa maximam in doctrina de aeternita-te Dei sacesTere solet dissicultatem, iis vel imprimis,qui sensibus imaginationique nimium indulgentes, nul-lam sine successione durationem concipiunt. sic, ad-haerentes notioni ductionis relativae successivis tantumconveniente, Clericus & UoUmannus , non posIunt noncura socinianis durationem Deo tribuere successivam,rationi & revelationi adversam. Quas evitaturus dissi-cultates Ant. le Grand , durationem Deo, enti necessa-rio, convenire prorsus negat. Ante existentiam succes-livornm duratioDei suit quae diversa est a duratione re-rum finitarum omnium; infinita nimirum, persiectissima,immutabilis, omnisque snccessionis expers. Talis quip-pe cuiusque rei duratio sit oportet, qualis ejus naturaest & indoles; talem vero, qualem diximus, inseruntattributa divina, infinitudo, necessiras & immutabili-tas. Duratio seu aeternitas Dei est continuum & stabile

sine disserentia praeteriti & futuri; sive intermina-

8

bilis vita* tota simul& perfecta poslessio. Quam Platonis*

Boethii daCudivorthi sententiam adontarnntPhilosophi <scTheologi saniores omnes. Csr. PI.XC.4. CII.28. 2. Petr.MU 8. Hebr. XUs, 8. quamvis modum ductionis istiusignoremus. Uti qui nave vehuntur, silvas, littora&c. adventare adesFe vel sugere putant, dum ipsi ja-ctantur; ita nobis, qui sugaces sumus, adventare,praeterire & sugere videtur stabilis aeternitas.

$♦ IXEXposita §. 3. seq. temporis notione reali, ad ideam

illius imaginariam evolvendam progredimur. Cumtempus possibiie concipi queat, etiamsi nullae res exi-stant, & res successivae, remota earum existentia, ma-neant tamen in statu possibilitatis & ab ipso tempo-re diversae, §§. 4. 7* imaginatio fluxum quendamcontinuum sidi repraesentat, quem cura notione tem-poris reali consundens, remotis licet successivis, tem-pus superelle singit. Praeterea, cum existentibus si-multaneis & successivis non repugnet, plura a

,&

quod ei succedit, b, quodque hoc eonsequitur, c,coexiitere eidem A, quod ipsum a. durare dicitur,quatenus successivis, a, b, c, coexistit, § B- id vero,quod in duratione vel tempore respondet A , simulrespondere videatur a, b, c, conjunctim sumtis;Tempora horum ut partes temporis ipsius A conci*pimus, & hinc tempus dividimus in partes totumconstituentes, interminatas & similes ; adeoque pernotionem communem imaginariam , tempus concipi-mus ut extensum continuum, uniforme, in solam lon-

9

gitudinem experrectum, divisibile & a rebus xpsis diver-sum; vel ut compositum conshns ex partibus successi-vis, continuis, non nisi numero disserentibus, distin-ctum a rebus successivis, cui res coexistunt, & quasiin hoc receptaculo durant. Unde formula loquendi:esse in tempore; tempus venit, abit, labitur. Habetidea haec temporis imaginaria in ipsa ejus natura realifundamentum, quod quamvis ex dictis jam conslet, sa-cile tamen ulterius commonslrari potest. Omnis duc-tio successiva momenta seu partes involvit, continuo seexcipientes, §. 8. ex partibus vero continuis seu conter-minis oritur extensum , non ergo male per extensumsive compositum continuumrepraesentatur tempus. Di-vidi igitur ipsum potesl in tempuscula, momenta siveduratiunculas minores, quarum successivo ordine tem-pus reale exhibetur, quod posita rei successivae existen-tia ponitur. Hae particulae seu momenta non posIuntnon sibi mutuo simiiia esTe, & aequabili motu sibi in-vicem succedere; spectatur enim hic sola existentiaecontinuatio, praecisis praedicatis reliquis omnibus; ne-que de existentia in se spectata tardius vel velocius,vel alia quaecunque diversitas, praedicari potest. Nonergo inepte tempus ut extensum vel compositum con-tinuum, uniforme, aequabiliter productum concipitur.

Cs- X.Um tempus imaginarium sit extensum in solamlongitudinem exporrectum, illud recte repraesen-

tatur per lineam, quae motu puncti continuo gigni-tur. Quemadmodum enim lineam, per,fluxum pun-

10

61 i vestrgia exprimentis r generari concipimus; sictempus repraesentamus tanquam momenti y motu ae-quabili continuo labentis, vestigium in solam longi-tudinem emensum* Extensioni igitur temporis uni-ca, uri spatii trina tribuitur dimensio. Extensio spa-tii concipitur ut permanens; temporis vero sub ideadistantiae intereuntis* cujus partes simui non existuns,sed aliae alias successive excipiunt. In hoc vero con-venit utriusque extensio, quod utraque sit uniformis,h. e, partibus similaribus , numero tantum disserenti-bus, iisque conterminis 5c solummodo assignabilibns,Constans. Et quemadmodum quaelibet pars spatii eslspatiura, ita quaelibet pars temporis e£t tempus*

$. XI.

TEmpus absolutum est duratio successiva entis cu-juscunque in se spectati, & absque relatione aci

alia entia; seu est ordo successionum in serie conti-nua aequabiliter succedentium, cujustibet entis in sespectati. Determinatur hoc so!a existentia entis. sue*cessiva duratione praediti , absque ulla relatione admotum, vel nostras cogitationes, vel alia quaecunqueentia. Tempus relativum huic oppositura, est deter-minata suceessivorum in serie continua aequabilitersuccedentium ad alia successiva ratio, modo quocun-que investigabilis. Tempus hoc relativum ex abso-luto ira dependet , ut sine hoc illud dari nequeat,Posito ergo relativo ponendum est absolutum; subla-to hoc tollitur illud, non vero contra. Ens enim unumfinitum succesiivum potest concipi existere, licet alia

11

tollantur, ad quae successionis ejus rafro potest ex-primi. Collaris' definitionibus- intelligitur, tempus ab-solumm reale esIe, vel ssib hoc contineri. Illud enimordinem successionnm cujnsHbet entis; hoc vero suc-ccssivorum ordinem in genere, dicit.

§. Xlh

CUm A durare dicatur, quatenus snccessivis, ab. c.coexistit, §. 8. harumque dnrationes ad instar

partium durarionis A, adeoque huic homogeneaeconsiderentur; durasio unius entis finiti A, per dli-tationem aliarum rerum a. b c. menssirarr potest. EsIenim metiri, quantitatis ali cujus rationem ad' aliamquantitatem pro unitate assiumtarh exquirere. si ergamensiurabitur tempus , cum illud , in conceptu sno rea-li, nec partes habeat, nec magnitudinem, nec deni-que ullam admittat mensuram, s6. necesse est, utsub notione imaginaria exhibeatur, ut extensum eon-timium,- uniforme, divisibile & a rebus diversum ,

vel ut vestigium momenti, continuo & aequabiliterfluentis, §§,9.10. rllinsque ad motum aequabilem, ssiaquaque praeditum quantitate, determinetur ratio. Etsic tempus absolutum sub imagine exhibitura mensu-rabite redditur 8c relativum. Mensuratur nimirummotu aequabili objecti cujiTscunque, quod ad instarpuncti consideratum , ponitur incedere in peripheriacirculi, in partes quotcunque aequales divisa ; quaeenim existunt in universum omnia motui illius cor-poris seu puncti per singulas peripheriae partes, co«existunt; unde eorum duratio motu illo determina-

12

tur. Exemplo sunt horologia, atque revolutiones so-lis in ecliptica. An vero pro mensura temporismotus detur exacte aequabilis, nostrum non est de-sinire,

$. XIIL

Attendentes ad ordinem. successivorum, deprehen-dimus, omnia in universo nobis cogitantibus aut

coexistere; aut ad statum actualitatis, quo nobis co-existere posIent, nondum pervenisse; aut antea qui-dem una nobiscum extitisTe, jam vero in pristinummerae possibilicatis statum recidisse. Atque hinc oriturcommunis illa temporis divisio in praesens, praeteritumsc futurum; in eo simul fundata, quod duratio entis si-niti dividi possit in prius, posterius sc punctum divisio-nis, $. 8. EsI autem tempus praesens, momentumquod defiguntur existentia entis jam actu existentis.Praeteritum designatur existentia rerum , quae existeredeflerunt, sc in statum possibilitatis pristinum redierunt.Futurum, quod designatur existentia rerum extiturarum.Cum autem partes temporis nullae sint, nisi quae persuccessiva designantur, quae vel existunt, ve! extiturasunt, vel extiterunt, tempus omne erit praensus, prae-teritum vel futurum. Praesens sit praeteritura, futurumpraesens; Aeque venit, labitur sc fugit irreparabile tem-pus. Praeteritura enim, eodem respectu sumtum, nun-quam fieri potest futurum. Cum vero tempus, intui-tu certi cujusdam puncti quod asTumitur, praesens, prae-teritum sc futurum dicatur, facile intelligitur, his ali-quid relativi semper involvi; ut quod uno respectu prae-

13

seris, a'toro praeteritum vel futurum dici possit. No-stro concipiendi modo tempus' praesens in puncto indi-vssibri» coniissis, adeo nt quod punctum lineae , icempraesens- tempori, sit. Utri non pars lineae ect, nec ta-

men haec sine illo concipi potect sic praesens non qui-dem pars temporis est* ab eo tamen omne tempus de-pendet.

$ XIV.rT‘'Empns porro dividitur in 'internum & externum.

J illud successionibus idearum, hoc motu corporumccslessium , determinatur. Hoc in sine mundi, entibusfinitis & corporibus coelestibus sublatis, tollitur; illudvero, animam immortalem concomitans, sine sine & ininfinitum, permanet. In somniantibus, laetis & anxiis,&c, mirae diversitatss temporis interni exstant exempla

bed temporis ipsius p ossulae ratio , ut heicvela contrahamus.

£ D. G.