J, N. S- S. T.

ANIMALIAQüiE

CONSENT. EXPERIENT. FACULT, MEDICAIN ILLUSTRI LYC^O UPSALIENSI,

PRiESIDEVIRO NÖBILISSJMOET

Dn. Doct. caroloLINNiEO,

EQUITE AURATO De STELLA POLARLS:ie R:JE M:tis ARCHIATRO,

Med. et Botan. PROFESSORE Reg. et Ord.Academhe üpsaliens. stockholm. PeTROPOI*

Berol. Imper. Londinens. Monspel.Tolos. Florent. SOCIO,

FUBUCO EXAMINI SUBMITTITStipendiarius Piperianus,

ALBERTUS BÄCK,UPLANDUS.

IN AUDIT. CAROL. MAJOR. DIE XXIII. MAJI»

PROBSTEN och KYRKOHERDEN vid Ö-Leuf.fta Fårfamling,

Hågärevördige och Håglärde Herren,Herr Mag. SACHARIAS

WESTBECK.INSPECTOREN vid Stroinsbergs Bruk,

Högaktade Herren,Herr GEORG KÖRNING.

MINE GUNSTIGE

Erkänflan af Edar prisvärda ynneft och mängtålle, for allmänheten å daga lägga, hvilfullt hierta, och til prof af odniiuk tackfä blad, under beftändig.välgångs tilönfkan. Fram

MINE GÜNSTIGE

låmiukeALBERT

KYRKOHERDEN vid Tans och StabyForfamlingar,

Valårevördige och Höglårde Herren,Herr Mag. PTER

% 2 M.INSPECTOREN vid Leuffta Bruk,N

Högaktade Herren,

Herr HENRIC BÅCK,MIN HULDE FARBRODER.

BEFOKDRARE.

.' • \ ' % y~ : . .. ' . . •' '

Jaldiga vålgerningar, bar jag åran; vid thetta di¬ken tiIforene allenaft legat gömd i ett vördnads-farrhet for all Edar gunft, nu tillågna Eder theflahårdar med innerfta högaktning

BEFORDRARES

tjåfffre,BACK,

BRUKS - EETIÅNTEM vid Leuffta,'IibgvalaktaAe Herren,

Herr LARS BÅCK,MIN HULDASTE FADER.

j\]tf utrinner thenönfkaåe dagen, pa kvitkén mitt vörä»JL 1 jamma brb(t far, utur fitt inre, vifa en liten erkan-JR? mot min K?Faders ertedda välgerningar $ag tforjmgfa mycket mindre them % på ringa/le fått, mgonfin kunnavcdergällafom thc omöjeligen af mig en gång nogjamt kun-tia vSrdas. Ehuru min K. Faders vilkor varit knappa ochringa, hafver dock 'Ibes ömhet för mig funnits få mycketymnigare och haft all ting ofpardt. Au möda, omjorg ochhefvår, fom min K> Fader haft för min upfoflran, årathertil tydeliga vedermälen. Vid min K. Moders dödeligafrånfålfe, fom ännu ömmar mitt hjärta, hafoer min kFader åfvpi likafom trädt i T. hes flalle, och för mig, famtmint omyndige Sy/kon 1 yttrat all then huldhet och förforg,jom af Föräldrar med fantlad band kunnat vårkflallas. An-fe, min K. Fader % thetta mitt Academifka arbete, fåjomtn ringa frukt af alla på mig använda omkoflningar, Minpligt fkalaldrig uphöra% at theremot anropa Aümagten omaüfköns välfignelfe öfver min K Fader, bvilketi hjertligain/kan blifver få beftändig , fom then fonliga vördnadhvarmed jag till döden förblifver

MIN HULDASTE FADERS

lydig/le fon,ALBERT BACK.

£ o.; cl;m.'**X)1 Jj tfiiiss i!'* t innu.JM» .r?tKr--'"".

CAP. I. ^9 !7 r 4. ;f ; r< jI . ?It 71 / ■ • • "

terreftrf, quem a fe conditurruhöminl, brev i fub vitse curricuio,habitandum Deus Öptimus Maxi¬mus concefllt , oiTines res, quseadfuttentationem hujus neceffario re-quiruntur, pröfpexit, atqueinfin-gulis creatis fpecimina infinit« fu«fapienti«& omnipotent!« fimul de-

pofuit, uthomo, neceffitate, ad eadem ufurpanda, im-pulfus, cogitationibus fuis, ad cum, qui ea tam.mirificeconftruxit, elevaretur.

Numerus creatorum corporum adeo magnus, fpeciesadeovariis ac diverfis qualltatibus funt inftruft« > ut totahominis vita eisdem cognofcendis,quid dicam,perfcrutan-dis minime fufficiat, Hic fefe offerunt obje&a tam admi-rand« formse atque indolis, ut nova i» dies fpedlacuia& nova prodigia, ingenio humano, varietatis amantifii-mo; deeffe nunquam poßint y1ta quidem, ut plurima feRofcere qulexiltimaverat» eidem novi mox aperiantur

A cam-

# ) * t

®arftpi'„ rerum incogpltarum referti,, quo fit, ut homini,naturam fcrutanti,. ingens; quotidie voluptas,, una cumcognofeendorum fuccrefcente copia ,, continue gignatur.

Hsec omnia ad tria* natur# regna animalé v vege-tabile &/lapidéum,, rerum perlti: naturaliiim dfu retule-runt) quse licet , primo intuitu, multum diverfa ac a feIhvicem disjun&a effe vidéanturtarnen* veniéntl ad con-finia Ulörum,,ubi lime» inters ea fixus fit, inventu fit per-difficilea. Hinc; e< g* Spongia1 nos hodlenum,, ad quod-nam pertineat regnum,, dubios omnino reddit;.

Animalia. ac Vegetahilia, fatirdiverfa quidem videntur,,vel ea propter „ quod Jiaec radices aganty quibus extra fealimenta capiuntilla autem de: loco? in locum fe mo-venty radicesque fuas ( quo- nomine vafa; ia&ea infignire:liceat,,) inträ (e habeant;; venientes vero ad fines regno-rum^ reperiémus non tantum vegetabilia, fine radice:fe nutrientia „ allraentumque fuum per poros förbentia rutFüdT, fed etiäm- animalia, quae; non folum löeo fuo,,ad inftar vegetabilium,. perpetuo fixa fünt,, e. g. Bälani „Serpuläe», Lithophyta t, fed; pariter aliquot cum his affi-nia „ ut Sertularice ,, quse ad bafin. radices. fuas undique di-fpergunt;,

Näturay ne tbefauros fiios fimuromnes recludéretyUT omnia temporaj quibus fe obleéient, inventa habeant,,nideturr huic féculö genus: quoddåm. admirandörum ani-malium,, quod ultimam induftriåm natur» férutatorum ex-ercuit' oceupavitque, ilip; in? Korta refervafley qui h»c i-ta veiutrecondidit,, ut opes ejus« nonnifi; perr transennamsdfpexerimus,, donecTrembléjusy cafü;magis,, quam fo-Ifertia,. portam invenit occafione Pölyporum fuoruro^ quos;diffedos-; redintegrarividebat, ut: ab unaquaque parte.per-fedtirrr renaféeretur animah

Nihtl nobi» hoc tempore^,. confidératiöne* animalium •Iwnppßorwn», mirabilius> obvenirepoteft„ cym plant» •

com—

* t * r -•&^ompofitee^non ilfse quas-flore, Ted quse caule ipfaque hedmtales funt,vulgariflim« babeantur.Animälia compöfitajquöt-»quot adhu c cognita ,in elemento aqueo ver fan tur, maxima-que eorum pars bafi corpori cuidam,a quo fe divellere ne-uquit, adhaeret, Tsenia & Volvoce exceptis, qui foluti Tunt.

Ignorantia animälium cornpdfitorum, ut ad hunc uf-que diem inutilam fere de plantis notitiam habuerimus ,effecit. Generatione cequivoca profcr|pta,««7i/Wö quiåetttjjus civitatis föla obtinuit, tfed fcrupulus quidarh Botanicisfe injecit, ?quomodo generationem plantarum expticaturife expediant, potifiimum cum viderent vegetäbilia, nontantum fruétificatione, per generationen* funivocam, prö-pagari, Ted aliam etiam per gemmas & ramos > .genera¬tionem explicatu haut facilem, babere.

Ut Igitureo clarioTem de animäiibus compoifitiscon*ceptum nobis formemus, vifu eft necefiarium, qua in reanimalia ac plant« differant,exponere. Id ut tanto dilu-'Cidtus faciamus, anirnäiium primo indöles atque naturaponderanda videtur, exempio ab Hominibus ipfis iuculen-tiffimo perfe&ifllmoque defumto. Corpus noftrum, efcplanta velut inverfa (ut ore veterum loquar) five refupl-näta, conftat, cum Sceleton noftrum tanquam bulbocranii In trurrcum & ramos extendatur, quibus mufcuU,totidem quafi folia, adfident, licet ad apicem

# ) 4 ( &Rinflio naturalis Cve alimentaris fit: quarfa genitalis, In

. qua propagatio fpeciei perficitur. AcJ prlmam illam ca-qieram, Organa fenfus, oculi, nafus, aures, lingva, ta-dusque papill®, veluti proceffus, pertinent.

Catenam naturae articulaiinn a limine regni animalisad finem fecuti, decurtationem quaridam in animalibusminus perfeétis (uti dicuntur) , animadvertimus, qua fit,ut neque Serpentes, neque Pifces, infeda & vermes Ul¬lis auribns fint inftrudi. Infeda ut & vermes najo ca-rent, magnaque verrnium pars oculis nullis utuntur. Ser-pentibus Pifcibusque nulla funt brachia,Jemora aut tibi

* 3 's X *

paribus, "fcontinuaf, modo nutrlmenturfi, quod fibimetpraeftare nequit, obtineat. Subftantia torticalis altera eftpars vegetabiliura efientialis, quae plantis alimentum prae¬ter, &, quantum in fe eft, fubftantiam medullärem in-cludere conatur, terraeque, unde viétum colligit > adhse«ret, fubftantia medullär! furfum continue ferpente, cor-ticalemque , molliflimas ad extremitates, ubi minima eftrefiftentla, diftendente. Quamdiu fubftantia corticalis fuf-ficiens aümentum habet, ut fatis valida evadat, medul¬lärem non facile emittit, debilitatam vero diffringi necef-fum eft, ut medullärem in fru&ificatione eftundat.

Subftantia medulläres plantarum multam analoglamcum medulla fpinali animalium habere videtur , etfinervis carcatj quare nos fugit, an plantae & anima-lia aliter dlfcrepent, quam hilce folis, quibus feniatio &motus voluntarius, qui in plantis non exiftunt, in ani-malibus exferuntur. Sed etiam hoc difcrimen quam ob-fervatu fit difficile, ex aliquot Mimofis & Oxalide fenftti-va, taétu fe contrahentibus , intelligimus. Subftantlsecorticali plantarum refpondet fyftema vaforum animalium,licet hoc In animalibus magis intrinfecus quam extrinfe-cus, inprimis ubi incipit, locatum fit, habeatque & arte-rias & venas, quse differentes in plantis non funt necefla-riae, ubi curfus fit, non autem recurfus humorum. Vege-tabilia radice fe aluntj quemadmodum animalia , quorumDudlus thoracicus radlcatur & ramificatur ad tubum In«teftinalem, fterquilinium continenfem, unde alifnentuminträ animal extrahitur, quemadmodurh planta id extracorpus fuum acquirit.

Adhaec tandem in memoriam revocare non negliga-mus, quomodo fcetus animalium eadem ratione, qua plan¬tae, in primordiofuo fuccrefcant, ubi cum placenta ute*rina five viteilo radicant, funiculo umbilicali caulefcunt,magnaque ex parte vitar» vegetabilemcrefcunt, dum pri-

A 3 ma

# ) 0 ( :$ 'rgna eorum ftamina e carina Malpighil, vel cerebro mecldWlaque, vel analogo medullaris fubftanti# vegetabilium.,oriri videntur, -nequeminus fyfiema tfimul vaforum ebul-bo cordis in punétofalientl, aiutriens éffe&uro analogumfubflanti# corticali plantarum.

\Vegetabilia triplici modo propagari ranlmadvertimus.Primus cft per vhmgeneratioms, quando planta ad fruéti-ficationem ;transmutatur, ut vita medullaris dimittatur,atque hoc modo ad novas plantas per femina difpargatursId quod in wegetäbilibus ita eft Jn ufu, ut ne plantam qui-dem «ognofcamus, qu# jure excipiatur. Heicclare per-fpicimuSj gemmasfuturorum annorum, cum ad flores träns-tnutabuntur, aliquot annos ante transformari,& fi hsecme-tamorpliofis .in principio fuo inhibeatur, gerrrma vitamfuam continuat. Fru&ificatio confti tuit partes plant# ge¬nitales, quae temporariae tunt, & pöft unlcam generatio-nem pereunt. Arbores guldem quotannis florere videmus,at fcire nos oportet, id vegetabile, quod ifta geriitalia velfiores perdådit., novos non recuperare, fed poftea Orien¬tes e recentibus exire ramis> qui proinde novam inplan¬ta vltam -ordiuntur»

Modus fecundus per propagines Ht In plantis vivtpa-#•//. uti denomlnantur. aüemadmodum in Poa. A t ra

excrefcunt folia , five planta novélla fine ftaminibus, qusedecidit, jamque germinata radicat. Nefcio igitur^ qui-bus heic tenebris -quafi confundamur, cum In gramfnibustpfum germen, non feecundatum, germinare perfpicimus,ac merito mlrämur, cur generatio expolline antherarumad omnem plftilli fcecundationem adeo Ht neceffaria, uttiulla in planta, femina dimlffura, defideretur; hlc vero,ubi femina in ipfa planta germinant, natura confvetamviam, fpreta polllnis ope, deferert videtur, Miramur,

qu#narn

❖ ) TC ❖quxnam fit vii Infita &etl»mnumocculta, qua femini dé«*ciduo communicari non poteftV nifi vis pollinis. a itigcnatc*humido abforbeatur,, & novo vitae punfto communicetur*

Tertius propagatiönis vegetabilium' modus Bulbis ,gemmis vcl novis* proceflibus- fir,, cum ramus ex ramocrefcit, ubicunque- corticem penetrat- fubiTantia' medulla-ris. Hsec minus proprié nova'generatio , ar potlu&contl--nuata^ vita vel vifö raroificatiov rocari potefi.

GAP. IF.Sy/temate naturs ex antecedentibus aliquo modo ccfi-

gpitov indolem animalium compofitorum melius intelligen¬te valemus.. Duo cum primis ordines ex: claffe vermiumptoxime ad vegefabiliaaccedunt, Litbtpbyta nimirum 8cZoophyta, ut vocart fveverunt«* Utraque,, propinquamhabentia adhni:acem cum csteris« vermibus;, quibus in ele«mento hum do; ubi omnis*fit generation competit vis re-dintegrandv majorem etiadv ibidem compofltionifus Op--portunitatem nane!fcunrur;>

LITHOPHYTA , Coralliå vulgo vocatay Cum T«--ftaceis5 ,ad quse proxime accedunt, hoc commune-: habent,,quod tefias fibi. faciant calcariasy fuo licet- fingulä*modo ,,praeterquamxjuod ibco etiam fuo figantur;. Exiguum earum

, animaUfuniculb umbilicali alllgatumifub 8c circa fe firrnamftruit cruftanvcalcariamy intra quam fe condiradquielcit«que.Hoc ad latera 8c extremitates novayponit gemmas fiveprocefTüs,qui naturam matrisdnduuntUc hngu&dömui ma¬tris fuas fuperftruunt; dum illå*anni$5exa&is,perit,atque hi^eodem modö multas ad'generatibne&fenfimmultiplicantur,'»cedesque tandem relt

# ) 8 '( #

propria funt genicalia, androgyna licet, ad fobolem fuarnex ovo multiplicandam, quibus fpeciem Iongius diffemi-nant. Corallia vero compofita proprie diåa ab rpfo prin-cipio eonftare videntur pluribus animalibus, quorum fin-gula parvam fiftulam five porum ftruunt: quam fenten-tiarn ample&i cogor, cum Madreporam poiygamam &Tubulariam muficam confidero. Alcyonia ea pariter ra-tione, qua Lithophyta, vivunt, quamquam mollis fil te-ftse eorum fubftantia.

ZOOPHYTA multo propiusad vegetabilia accedunt,In eo, quod partim radices, partim ramos articulatos ha-beant, ita ut cum piantis ex magna parte convenianf, licetfölils deftituantur. Neque horum indigere videntur, fi-quidem folia funt motus Organa, qulbus vegetabilia, mo-tum per fe non habentia, eum ab externo aöre nunquatnquiefcente adipifcantur, quutn animalia fe ipfa moverepoffunt. In omnibus iftis ramorum, quos habent, arti-Cülif, vivum delituit animalculum, quod per aperturamaliquam five porum ex aqua infefta cibum fibi qusefivit,ac tempore fuo unum pluresqne ramos, tanquam totidemfoboles, exferuit, genitalibus fimul, quse flores denomi-nari poffunt , vel exfertis, vei inträ articulum ipfum re-conditis, quibus genus fuum propagavit, unde novse fo-bolei, pari modo continuatura», excrefcunté In inferio«ribus crefcentium partibus mäter demoritur, ipfe autemarticului, tanquam fubftantia corticalis, remaner, folidam-que fubftantiam a parte interiori quotannis deponit, fi-cüt cortex arboris iibrum transeuntem in fubftantiam ii-gneam relinquit, quamvis folidior hsec fubftantia , promore gentis, faepiflime fit calcaria. Itaque exuvias ejus-modi animalium, frutici fimiles, remanent, in quibus fo¬ramina refidua obfervantur ultimorum animalculorum >quorum machina poro inftru&afuit, ut nutrimentum for-bUlarent qulbusdam tentaculis, peralis five produåioni-

bus,

.#■ ) p ( #

bus, foco motus ejusdem , inträ quas genltalia cum o-vario exftiterunt, ita quidem , ut a floribus plantarum.qui plantae intern« merito appeilantur, alia in re, quammotu foium voluntario, vix^differant. De hifce Zoophytisvide incomparabilem Eliifium de Corallinis.

Icenia , nullibi fixa, tongitudinaliter fine rarnis ex-tenditur, ac inenumerabilibus faetibus conftat» quorumfinguli unicam prolem procreant, & tamdiu vivunt, utuna mäter progeniem mille generationum numerare pof-fit. Unicuique articulo intrinfecus exiguum os five aper-tura pro ingerendis& excernendis,tenerrima etjam vifce-ra ac genitalis; corticem vero habent communem ; dl-vulfi a fe invicem fucerefcunt, atque altera parte, ad in-ftar Tritici repentis articulatim abfeiflae , multiplicantur.

Volvox eft globofus, pertenuis licet, multa femi-na fparfa, diffimilis magnitudinis, magis minusque ma-tura, in fe habentis, baccae fimilitudinem fert, Hsec fe-mina matura eiabuntur, atque in aqua, more matris iuee,

^rarjJjagna autem fimpliciaque animalia, quce cerebruroac medullam fplnafem crufta offea obtedla habent, com-nafita fieri non pofiunt, cum medulla dt limitibus cir*

eumfcripta, extra quos egredi non poteft, fiqui-dem terminos incremento ejusdem

ponant.TANTUM.

Min HERRE.

?\Ur qvickhet har dygden till ögnamårke, och vett* blifver underftodt af flit, då blomftras bittida

ungdomens rofor, fom förebåda en önfkad frugtfor framtiden, hvilken icke mindre hedrar fin håf-desman, ån den gör vånfkapen faftare med defsefterföljare.

Min Vårde Vån! Eder oförtrutna flit, att förden lårda och granfkefuila verlden be vi fa, de fakervara lifågande och hafva plantnings egen/kap,fom fjelfVa Naturen, för de fkarpfyntafle måntycks velat fördölja,under en mörk barks och (len.fkorpas geflalt; denna eder flit, fåger jag, förfåkraralla om Edart underbygda fnille och mogna urfkill-nings gåfva, och gör Eder vård, att framdelesemottaga den heder, fom med råtta belönar veten-fkapens trågna idkare.

Men, under ak detta, våxer vår inhyrdes för¬troliga vånfkap, lika fom Edra Coraller på tufendeleder och fått, och gör, att jag fom i Eder lyckaicke tager den minda del, nu fom altid tillförne,med dubbek fkål forbindes att kfva

EDER

upricktige vän,och förbundne tjänare,

JOHAN OLOF CHQLEEL