saga læknisfræðinnar 1-ár 2009 hs.ppt ) › als13 › samskiptafraedi › saga... · sýkingar...

Saga læknisfræðinnarSaga læknisfræðinnarSaga læknisfræðinnarSaga læknisfræðinnar

Helgi SigurðssonHelgi SigurðssonHelgi SigurðssonHelgi SigurðssonPrófessor í krabbameinslækningumPrófessor í krabbameinslækningum

Breytingar í læknisfræði á síðustu árumBreytingar í læknisfræði á síðustu árum

�� Sýkingar hafa verið helstu vandamál læknisfræðinnar á Sýkingar hafa verið helstu vandamál læknisfræðinnar á �� Sýkingar hafa verið helstu vandamál læknisfræðinnar á Sýkingar hafa verið helstu vandamál læknisfræðinnar á liðnum öldumliðnum öldum

�� Árið 1900 dóu um 50% manna af völdum sýkingaÁrið 1900 dóu um 50% manna af völdum sýkinga

�� Árið 2000 eru helstu heilbrigðisvandamál vestrænna þjóða Árið 2000 eru helstu heilbrigðisvandamál vestrænna þjóða langvinnir sjúkdómar sem oft fylgja langlífilangvinnir sjúkdómar sem oft fylgja langlífi

�� Árið 2000 deyja um 50% manna af völdum krabbameina og Árið 2000 deyja um 50% manna af völdum krabbameina og hjarta og æðasjúkdómahjarta og æðasjúkdómahjarta og æðasjúkdómahjarta og æðasjúkdóma

Þróun læknisfræðinarÞróun læknisfræðinarÞróun læknisfræðinarÞróun læknisfræðinar

Tæknileg þróunTæknileg þróunTæknileg þróunTæknileg þróun

--þekking, aðferðir, lyf, tæki, tól, o.s.frv.þekking, aðferðir, lyf, tæki, tól, o.s.frv.

HæfnisþróunHæfnisþróun

--menntun, þjálfun, o.s.frv.menntun, þjálfun, o.s.frv.

Fagleg þróunFagleg þróunFagleg þróunFagleg þróun--læknanámið, læknastéttin, sjúkrahúsumhverfið, lög, reglur o.s.frv.læknanámið, læknastéttin, sjúkrahúsumhverfið, lög, reglur o.s.frv.

Waton, Crick (Franklin), 1953Waton, Crick (Franklin), 1953

Alexander Flemming (Florey, Chain), 1928Alexander Flemming (Florey, Chain), 1928Frederick Banting, (Best), 1921Frederick Banting, (Best), 1921

Robert Koch, 1896Robert Koch, 1896Wilhelm Röntgen, 1895Wilhelm Röntgen, 1895William Halsted, 1889William Halsted, 1889

Johann Mendel, 1866Johann Mendel, 1866William Morton, 1846William Morton, 1846Ignaz Semmelweis, 1847Ignaz Semmelweis, 1847

Edward Jenner, 1798Edward Jenner, 1798Giovanni Morgani, 1761Giovanni Morgani, 1761James Lind, 1753James Lind, 1753

Antony van Leeuwenhoek, 1683Antony van Leeuwenhoek, 1683William Harvey, 1628William Harvey, 1628Andreas Vesalius, 1543Andreas Vesalius, 1543Ambroise Paré, 1536Ambroise Paré, 1536

Claudius Galenus, 170Claudius Galenus, 170

Hippokrates, 400 f.krHippokrates, 400 f.kr



















Wilhelm Röntgen, 1895Wilhelm Röntgen, 1895

Ignaz Semmelweis, 1847Ignaz Semmelweis, 1847

Giovanni Morgani, 1761Giovanni Morgani, 1761

Antony van Leeuwenhoek, 1683Antony van Leeuwenhoek, 1683

Andreas Vesalius, 1543Andreas Vesalius, 1543


Antony van Leeuwenhoek, 1683Antony van Leeuwenhoek, 1683

Alexander Flemming (Florey, Chain), 1928Alexander Flemming (Florey, Chain), 1928

Mer

kust

u áf

anga

rM

erku

stu

áfan

gar

Mer

kust

u áf

anga

rM

erku

stu

áfan

gar

Saga mannsins (homo sapiens) Saga mannsins (homo sapiens) mæld í þúsundum áramæld í þúsundum áramæld í þúsundum áramæld í þúsundum áraFyrir daga homo sapiens Fyrir daga homo sapiens Um tíma eru uppi ýmsir Um tíma eru uppi ýmsir

Á síðustu 100 Á síðustu 100 árum hafa orðið árum hafa orðið meiri breytingar á meiri breytingar á Fyrir daga homo sapiens Fyrir daga homo sapiens

er tími mannapa um 3 er tími mannapa um 3 milljónir ára. Forfeður er milljónir ára. Forfeður er jurtaætur, skordýraætur jurtaætur, skordýraætur og síðan kjötæturog síðan kjötætur

Um tíma eru uppi ýmsir Um tíma eru uppi ýmsir aðrir mannapar t.d. homo aðrir mannapar t.d. homo erectus, sem er líka kjöterectus, sem er líka kjöt--æta og nýtir sér eldin og æta og nýtir sér eldin og verkfæri. Mikil barátta verkfæri. Mikil barátta

meiri breytingar á meiri breytingar á lífstil en kanski allt lífstil en kanski allt tímabilið á undantímabilið á undan

500500 100100 8080 6060 4040 20 10 120 10 1

og síðan kjötæturog síðan kjötætur verkfæri. Mikil barátta verkfæri. Mikil barátta um að seðja hungurum að seðja hungur NN

úútt500500 100100 8080 6060 4040 20 10 120 10 1

Tími homo sapiens Tími homo sapiens byrjar fyri 0,5 byrjar fyri 0,5

Maðurinn er alæta. Maðurinn er alæta. Skordýr, ávextir, Skordýr, ávextir,

Maðurinn er alæta Maðurinn er alæta og hrææta, en og hrææta, en

ttíímmii

ÞorpsÞorps-- og og borgarborgar --byrjar fyri 0,5 byrjar fyri 0,5

milljón árummilljón árumSkordýr, ávextir, Skordýr, ávextir, grænmeti, fiskur og grænmeti, fiskur og kjöt, hrææta. kjöt, hrææta.

Hungur og svelti Hungur og svelti

og hrææta, en og hrææta, en hefur fjölbreyttara hefur fjölbreyttara fæðuúrval. fæðuúrval.

Hungur og svelti er Hungur og svelti er

borgarborgar --menning hefst.menning hefst.

Skrifmál Skrifmál Hungur og svelti Hungur og svelti algent. algent.

Maðurinn er á Maðurinn er á

Hungur og svelti er Hungur og svelti er reglulega til staðar.reglulega til staðar. Sýkingar og Sýkingar og

plágur plágur reglulega.reglulega.Maðurinn er á Maðurinn er á

faraldsfæti í leit að faraldsfæti í leit að matmat

reglulega.reglulega.

Stundum Stundum hungursneiðhungursneið

Lífstílsbreytingar á Íslandi síðustu 100 árin Lífstílsbreytingar á Íslandi síðustu 100 árin

Ár Ár 19001900 Ár Ár 20002000FólksfjöldiFólksfjöldi 70.10070.100 285.000285.000FólksfjöldiFólksfjöldi 70.10070.100 285.000285.000

Hlutfall íbúa í þéttbyliHlutfall íbúa í þéttbyli 5%5% 85%85%

Hlutfall íbúa í dreyfbýliHlutfall íbúa í dreyfbýli 95%95% 14%14%Hlutfall íbúa í dreyfbýliHlutfall íbúa í dreyfbýli 95%95% 14%14%

Vísitala þjóðarteknma (GNP, 1900=1)Vísitala þjóðarteknma (GNP, 1900=1) 11 5050

Hlutfall íbúa yfir 65 ára aldriHlutfall íbúa yfir 65 ára aldri 6%6% 12%12%

Meðalaldur við fyrstu tíðirMeðalaldur við fyrstu tíðir 15 ár15 ár 12 ár12 ár

Meðalhæð ungra karla og kvenna, cmMeðalhæð ungra karla og kvenna, cmMeðalhæð ungra karla og kvenna, cmMeðalhæð ungra karla og kvenna, cm

karlar karlar 170170 180180

konurkonur 160160 169169

Meðalfjöldi sigaretta á mannMeðalfjöldi sigaretta á mann 00 20002000

Cancer epidemiologyCancer epidemiology––Public HealthPublic HealthCorrelation between average women height Correlation between average women height Correlation between average women height Correlation between average women height after countries and breast cancer incidenceafter countries and breast cancer incidence

IcelandIceland

Plágur og SýkingafaraldarPlágur og SýkingafaraldarPlágur og SýkingafaraldarPlágur og Sýkingafaraldar

�� Refsingar æðri máttarvaldaRefsingar æðri máttarvalda

�� Helstu faraldrar fyrir 1800Helstu faraldrar fyrir 1800�� Malaría Malaría �� MislingarMislingar�� MislingarMislingar�� StórabólaStórabóla�� SvartidauðiSvartidauði�� InflúensaInflúensa

�� Helstu faraldrar eftir 1800 Helstu faraldrar eftir 1800 �� BerklarBerklar

InflúensaInflúensa�� InflúensaInflúensa�� AIDSAIDS

�� Sýkingafaraldrar hafa meiriháttar áhrif á sögunaSýkingafaraldrar hafa meiriháttar áhrif á söguna�� Sýkingafaraldrar hafa meiriháttar áhrif á sögunaSýkingafaraldrar hafa meiriháttar áhrif á söguna�� Ris og fall ríkja, tungumála og menningaRis og fall ríkja, tungumála og menninga

Svarti dauðiSvarti dauðiSvarti dauðiSvarti dauði

�� Á árunum 1348Á árunum 1348 --1351 dóu 23 milljónir 1351 dóu 23 milljónir �� Á árunum 1348Á árunum 1348 --1351 dóu 23 milljónir 1351 dóu 23 milljónir Evrópumanna úr svarta dauðaEvrópumanna úr svarta dauða

�� Næstu 100 árin á dóu um 15% hverjar kynslóðar Næstu 100 árin á dóu um 15% hverjar kynslóðar vegna sjúkdómsinsvegna sjúkdómsinsvegna sjúkdómsinsvegna sjúkdómsins

�� Það tók 300 ár áður en fólksfjöldin varð sá sami Það tók 300 ár áður en fólksfjöldin varð sá sami að nýju að nýju

StórabólaStórabólaStórabólaStórabóla

�� Sjúkdómur þar sem smit berst frá búfénaði til Sjúkdómur þar sem smit berst frá búfénaði til �� Sjúkdómur þar sem smit berst frá búfénaði til Sjúkdómur þar sem smit berst frá búfénaði til manna og manna á millimanna og manna á milli

�� Útrýmdi menningu Maya indíána, 2/3 íbúa dóÚtrýmdi menningu Maya indíána, 2/3 íbúa dó

�� Notað sem sýklavopnNotað sem sýklavopn�� Notað sem sýklavopnNotað sem sýklavopn

�� Stuðlaði að þrælaflutningi svertingja til AmeríkuStuðlaði að þrælaflutningi svertingja til Ameríku�� Stuðlaði að þrælaflutningi svertingja til AmeríkuStuðlaði að þrælaflutningi svertingja til Ameríku

HoldsveikiHoldsveikiHoldsveikiHoldsveiki

�� Fyrstu sjúkrastofnanir voru fyrir holdsveikisjúklin gaFyrstu sjúkrastofnanir voru fyrir holdsveikisjúklin ga�� Fyrstu sjúkrastofnanir voru fyrir holdsveikisjúklin gaFyrstu sjúkrastofnanir voru fyrir holdsveikisjúklin ga

�� Aðskilja þá sjúku frá heilbrigðumAðskilja þá sjúku frá heilbrigðum

SyphlisSyphlisSyphlisSyphlis

�� Barst til Evrópu frá Ameríku með KólumbusBarst til Evrópu frá Ameríku með Kólumbus�� Barst til Evrópu frá Ameríku með KólumbusBarst til Evrópu frá Ameríku með Kólumbus

�� Baðhúsamenning Evrópu lagðist niður af hræðslu við smitBaðhúsamenning Evrópu lagðist niður af hræðslu við smit�� Baðhúsamenning Evrópu lagðist niður af hræðslu við smitBaðhúsamenning Evrópu lagðist niður af hræðslu við smit

�� Kvikasilfur notað til lækninga og sennilega orsakað i það Kvikasilfur notað til lækninga og sennilega orsakað i það �� Kvikasilfur notað til lækninga og sennilega orsakað i það Kvikasilfur notað til lækninga og sennilega orsakað i það dauða og skaða hjá fjölda mannadauða og skaða hjá fjölda manna

�� Evrópumenn hættu að heilsast með kossum og byrjuðu að Evrópumenn hættu að heilsast með kossum og byrjuðu að takast í hendur í staðinntakast í hendur í staðinn

BerklarBerklarBerklarBerklar

�� Á nítjandu öld voru um 70% manna sýktir af Á nítjandu öld voru um 70% manna sýktir af berklum og 15% þeirra dóuberklum og 15% þeirra dóuberklum og 15% þeirra dóuberklum og 15% þeirra dóu

�� Breytt viðhorf til sjúkdómsins leiddu til rénunar Breytt viðhorf til sjúkdómsins leiddu til rénunar �� Breytt viðhorf til sjúkdómsins leiddu til rénunar Breytt viðhorf til sjúkdómsins leiddu til rénunar hans áður en berklalyfin komu til sögunarhans áður en berklalyfin komu til sögunar

Four Stages of the Tobacco Pandemic

STAGE 1 STAGE 2 STAGE 3 STAGE 4

•Sub-Saharan Africa

•China•Japan•Southeast Asia

•Eastern Europe•Southern Europe

•Western Europe, UK•USA

Countries in each stage Africa •Southeast Asia

•Latin America•North Africa

Europe •USA•Canada•Australia

stage

Adapted from: Lopez AD, Collishaw NE, Piha T. A descriptive model of the cigarette epidemic in developed countries. Tobacco Control, 1994, 3:242-247.

Þróun læknisfræðinnar í tíma IÞróun læknisfræðinnar í tíma I8000 f.Kr.8000 f.Kr. Steinaldarmenn nota verkfæra til að bora göt í hauskúpurSteinaldarmenn nota verkfæra til að bora göt í haus kúpur

2700 f.Kr.2700 f.Kr. Imhotep, fyrsti egyptiski læknirinn tilgr eindur (papírus)Imhotep, fyrsti egyptiski læknirinn tilgreindur (pa pírus)

HuangHuang--Ti, fyrsti kínverski læknirinn tilgreindurTi, fyrsti kínverski læknirinn tilgreindur

1750 f.Kr.1750 f.Kr. “Code of Hummurapi”“Code of Hummurapi”

1000 f.Kr.1000 f.Kr. Leirtöflur frá Babylon Leirtöflur frá Babylon –– fjalla um greiningu 3500 e inkenna fjalla um greiningu 3500 einkenna (sjúkdóma) og batahorfur(sjúkdóma) og batahorfur

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

400 f.Kr.400 f.Kr. Hippokrates Hippokrates –– faðir læknisfræðinnarfaðir læknisfræðinnar400 f.Kr.400 f.Kr. Hippokrates Hippokrates –– faðir læknisfræðinnarfaðir læknisfræðinnar

100 f.Kr.100 f.Kr. Vatnsveitur í RómaríkiVatnsveitur í Rómaríki

170 e.Kr.170 e.Kr. Kenningar Galens byggðar á gríska skólanumKenningar Galens byggðar á gríska skólanum

Þróun læknisfræðinnar í tíma IIÞróun læknisfræðinnar í tíma II170 e.Kr.170 e.Kr. Kenningar Galens byggðar á gríska skólanumKenningar Galens byggðar á gríska skólanum

______________________________________________________________________________

11001100 Fyrstu þróuðu bæklunaraðgerðirnarFyrstu þróuðu bæklunaraðgerðirnar11001100 Fyrstu þróuðu bæklunaraðgerðirnarFyrstu þróuðu bæklunaraðgerðirnar

15431543 Andreas Vesalius (1514Andreas Vesalius (1514 --1564) faðir anatómíuskólans1564) faðir anatómíuskólans15431543 Andreas Vesalius (1514Andreas Vesalius (1514 --1564) faðir anatómíuskólans1564) faðir anatómíuskólans

15361536 Farið að hreinsa og búa um sár í stað þess að b rennaFarið að hreinsa og búa um sár í stað þess að brenn a

16031603 William Harvey (1578William Harvey (1578--1657) krufningar (hjarta1657) krufningar (hjarta--/ æðakerfi)/ æðakerfi)

Þróun læknisfræðinnar í tíma IIIÞróun læknisfræðinnar í tíma III

18541854 John Snow (1813John Snow (1813 --1858) 1858) -- kólera er vatnsborið smitkólera er vatnsborið smit18541854 John Snow (1813John Snow (1813 --1858) 1858) -- kólera er vatnsborið smitkólera er vatnsborið smit

18571857 Louis Pasteur (1822Louis Pasteur (1822 --1895) 1895) -- mismunandi sjúkdómar tengjast mismunandi sjúkdómar tengjast 18571857 Louis Pasteur (1822Louis Pasteur (1822 --1895) 1895) -- mismunandi sjúkdómar tengjast mismunandi sjúkdómar tengjast mismunandi smitgerlum (the germ theory of disease)mismunandi smitgerlum (the germ theory of disease)

18581858 Rudolf Wirchow (1821Rudolf Wirchow (1821 --1902) 1902) -- frumur verða til vegna frumur verða til vegna 18581858 Rudolf Wirchow (1821Rudolf Wirchow (1821 --1902) 1902) -- frumur verða til vegna frumur verða til vegna frumuskiptinga (“omnis cellula e frumuskiptinga (“omnis cellula e cellula”)cellula”)

18651865 Joseph Lister (1827Joseph Lister (1827--1912) forfaðir sótthreinsunar (Pasteur)1912) forfaðir sótthreinsunar (Pasteur)

18661866 Johann Mendel (1822Johann Mendel (1822--1884) forfaðir erfðafræðinnar1884) forfaðir erfðafræðinnar

Þróun læknisfræðinnar í tíma IVÞróun læknisfræðinnar í tíma IV

18671867 Wilhelm Waldeyer Wilhelm Waldeyer -- krabbameina er staðbundin yfirvö xtur og krabbameina er staðbundin yfirvöxtur og dreifing þess er eftir sogæðabrautum og æðumdreifing þess er eftir sogæðabrautum og æðum

18891889 William Halsted (1852William Halsted (1852--1922) notar sótthreinsaða ha nska við 1922) notar sótthreinsaða hanska við skurðaðgerðir og notar staðdeyfingar (kókaín) með m eiruskurðaðgerðir og notar staðdeyfingar (kókaín) með m eiru

18951895 Sigmund Freud (1856Sigmund Freud (1856--1939) faðir gálgreiningarinnar1939) faðir gálgreiningarinnar

18951895 Wilhelm Röntgen (1824Wilhelm Röntgen (1824--1923) faðir röntgengreininga r 1923) faðir röntgengreiningar

18961896 Beatson faðir marksækinnar meðferðar (targeted therapy)Beatson faðir marksækinnar meðferðar (targeted ther apy)

18971897 Roland Ross Roland Ross –– malaría berst með mosquitomalaría berst með mosquito--flugunniflugunni

18981898 Felix Hoffman og Heinrich Dreser uppgötva “Aspir ín” Felix Hoffman og Heinrich Dreser uppgötva “Aspirín”

Þróun læknisfræðinnar í tíma VÞróun læknisfræðinnar í tíma V19011901 Karl Landsteiner (1868Karl Landsteiner (1868--1943) faðir blóðflokka A, B , 0 og AB1943) faðir blóðflokka A, B, 0 og AB

19021902 Sir William Maddock Bayliss (1860Sir William Maddock Bayliss (1860--1924) og Ernst S tearling (18661924) og Ernst Stearling (1866--1927) finna fyrstu hormónanna (secretin) 1927) finna fyrstu hormónanna (secretin)

19061906 Sir Fredrik G. Hopkins uppgötvar mikilvægi vita mínaSir Fredrik G. Hopkins uppgötvar mikilvægi vitamína

19121912 Harvey Cusings uppgötvar hormóna í heiladingli (oxytocin, ACTH)Harvey Cusings uppgötvar hormóna í heiladingli (oxy tocin, ACTH)

19211921 Fredrik Banting (1891Fredrik Banting (1891--1941) Charles Best (18991941) Charles Best (1899--1978)1978)-- Insulin við Insulin við meðhöndlun á sykursýkimeðhöndlun á sykursýki

Þróun læknisfræðinnar í tíma VIÞróun læknisfræðinnar í tíma VI19281928 Alexander Flemming (1881Alexander Flemming (1881--1955) uppgötvar Penicilli n 1955) uppgötvar Penicillin --

19291929 Philip Driker og öndunarvélinPhilip Driker og öndunarvélin

19441944 Alfred Blalock og fyrstu hjartaaðgerðirnarAlfred Blalock og fyrstu hjartaaðgerðirnar

19431943 Selman Waksman finnur StreptomycinSelman Waksman finnur Streptomycin

19481948 Philip Hench og Edward Kendall Philip Hench og Edward Kendall –– Kortisón og meðhön dlun Kortisón og meðhöndlun giktsjúkdómagiktsjúkdóma

19531953 James Watson og Francis Crick James Watson og Francis Crick –– DNADNA

Læknisfræðileg þekking og reynsla fyrri Læknisfræðileg þekking og reynsla fyrri tímatímatímatíma

Skóli/KenningarSkóli/Kenningar ÞekkingÞekking ReynslaReynslaFrumstæð menning og Frumstæð menning og trúarbrögð.trúarbrögð.

Sjúkdómar eru refsing æðri Sjúkdómar eru refsing æðri máttarvalda og læknar eru í máttarvalda og læknar eru í tengslum við þau.tengslum við þau.

Máttur trúarinnar er mikill.Máttur trúarinnar er mikill.

Trúin er mikilvægur þáttur Trúin er mikilvægur þáttur lækninga.lækninga.

Skóli/KenningarSkóli/Kenningar ÞekkingÞekking ReynslaReynsla

tengslum við þau.tengslum við þau. lækninga.lækninga.

Gríski læknaskólinn:Gríski læknaskólinn:

Hippokrates og Galen.Hippokrates og Galen.

Sjúkdómar stafa af ójafnvægi Sjúkdómar stafa af ójafnvægi milli lífveru og umhverfis. milli lífveru og umhverfis. Ójafnvægi í líkmsvessum og Ójafnvægi í líkmsvessum og

Mikilvægt að setja hluti í Mikilvægt að setja hluti í samhengi. Rannsaka, skoða og samhengi. Rannsaka, skoða og meta t.d. Útlit, horfur mm.meta t.d. Útlit, horfur mm.Ójafnvægi í líkmsvessum og Ójafnvægi í líkmsvessum og

einkum svarta gallið er orsök einkum svarta gallið er orsök sjúkdóma.sjúkdóma.

meta t.d. Útlit, horfur mm.meta t.d. Útlit, horfur mm.

Siðareglur læknisfræðinnar.Siðareglur læknisfræðinnar.

AnatómíuskólinnAnatómíuskólinn Með krufningum er hægt að leysa Með krufningum er hægt að leysa læknisfræðileg vandamál læknisfræðileg vandamál --

Forsenda framfara í Forsenda framfara í skurðlækningum byggir á skurðlækningum byggir á læknisfræðileg vandamál læknisfræðileg vandamál --

maðurinn er eins konar vél. Útlit maðurinn er eins konar vél. Útlit og hegðun þarf að skilja.og hegðun þarf að skilja.

skurðlækningum byggir á skurðlækningum byggir á anatómíuskólanum. Ýmsar anatómíuskólanum. Ýmsar kenningar skurðlækninga byggja kenningar skurðlækninga byggja á honum á honum -- HalstedHalsted

Líffræðin og smitsjúkdómarLíffræðin og smitsjúkdómar Helstu sjúkdómar eru af völdum Helstu sjúkdómar eru af völdum sýkla og veira.sýkla og veira.

Mikilvægt að hindra útbreiðslu Mikilvægt að hindra útbreiðslu smitsjúkdóma. Hreinlæti, smitsjúkdóma. Hreinlæti, vatnsveitur, sýklalyf og meiravatnsveitur, sýklalyf og meira

Erfðafræðin og líftækninErfðafræðin og líftæknin Maðurinn er lífvera í þróun, sem Maðurinn er lífvera í þróun, sem ??????????Erfðafræðin og líftækninErfðafræðin og líftæknin Maðurinn er lífvera í þróun, sem Maðurinn er lífvera í þróun, sem stýrir umhverfi sínu. Sjúkdómar stýrir umhverfi sínu. Sjúkdómar eru samspils erfða og umhverfis eru samspils erfða og umhverfis auk öldrunar.auk öldrunar.

??????????

Hvenær hefst nútíma læknisfræði?Hvenær hefst nútíma læknisfræði?Hvenær hefst nútíma læknisfræði?Hvenær hefst nútíma læknisfræði?

�� Með siðareglum Hippókratesar eða kenningum hans og Galens Með siðareglum Hippókratesar eða kenningum hans og Galens um sjúkdóma?um sjúkdóma?um sjúkdóma?um sjúkdóma?

�� Árið 1830 með því að ýmsir forustuaðilar hafna árið 1830 hafna Árið 1830 með því að ýmsir forustuaðilar hafna árið 1830 hafna kenningum um notagildi úthreinsunar, blóðtæmingar o g kenningum um notagildi úthreinsunar, blóðtæmingar o g kenningum um notagildi úthreinsunar, blóðtæmingar o g kenningum um notagildi úthreinsunar, blóðtæmingar o g töframixtúra?töframixtúra?

�� Á tímabilinu 1800Á tímabilinu 1800 --1960 með framförum í líffærafræði (anatómíu 1960 með framförum í líffærafræði (anatómíu �� Á tímabilinu 1800Á tímabilinu 1800 --1960 með framförum í líffærafræði (anatómíu 1960 með framförum í líffærafræði (anatómíu skólinn), líffræði og á sviði skurðlækninga?skólinn), líffræði og á sviði skurðlækninga?

�� Um aldamótin 1900 þegar menn uppgötva smitleiðir he lstu Um aldamótin 1900 þegar menn uppgötva smitleiðir he lstu sjúkdóma. Með forvörnum smitsjúkdóma og meðhöndlun ? sjúkdóma. Með forvörnum smitsjúkdóma og meðhöndlun ? Röntgen o.s.frv.Röntgen o.s.frv.

�� Í lok síðustu aldar (1980Í lok síðustu aldar (1980--2000) með framförum í lí ffræði og á sviði 2000) með framförum í líffræði og á sviði klínískra rannsókna?klínískra rannsókna?klínískra rannsókna?klínískra rannsókna?

�� Með nútíma erfðafræði og líftæknin?Með nútíma erfðafræði og líftæknin?

Tíu mikilvægustu jákvæðu viðburðir í Tíu mikilvægustu jákvæðu viðburðir í nútíma læknisfræðinútíma læknisfræði I I (persónulegt mat HS)(persónulegt mat HS)nútíma læknisfræðinútíma læknisfræði I I (persónulegt mat HS)(persónulegt mat HS)

ÁrtalÁrtal ViðburðurViðburður19211921 Insulín Insulín (Banting, Best, Macleod)(Banting, Best, Macleod)19211921 Insulín Insulín (Banting, Best, Macleod)(Banting, Best, Macleod)

19411941 Penicillin Penicillin (Flemming, Florey, Chain, Fletcher)(Flemming, Florey, Chain, Fletcher)

19501950 Skaðsemi tóbaks (Lungnakabbamein)Skaðsemi tóbaks (Lungnakabbamein)

19521952 Gjörgæslumeðferð Gjörgæslumeðferð –– öndunarhjálp öndunarhjálp -- meðhöndlun mænuveikimeðhöndlun mænuveiki

Klórprómasín Klórprómasín

19531953 DNA, síðan sameindaerfðafræðiDNA, síðan sameindaerfðafræði19531953 DNA, síðan sameindaerfðafræðiDNA, síðan sameindaerfðafræði

19551955 Framfarir í skurðlækningum Framfarir í skurðlækningum –– Hjartaaðgerðir með mei ruHjartaaðgerðir með meiru

19601960 PP--pillan pillan 19601960 PP--pillan pillan

19611961 Varahlutalæknisfræðin Varahlutalæknisfræðin --Mjaðmaaðgerðir “CharnleyMjaðmaaðgerðir “Charnley´́s hip s hip replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)

19781978 TæknifrjógvanirTæknifrjógvanir

Mistök í nútíma læknisfræðiMistök í nútíma læknisfræði (persónulegt mat HS)(persónulegt mat HS)

ÁrtalÁrtal Viðburður Viðburður

19381938--20072007 Blanda saman polítískri hugmyndafræði og læknisfræð i Blanda saman polítískri hugmyndafræði og læknisfræð i 19381938--20072007 Blanda saman polítískri hugmyndafræði og læknisfræð i Blanda saman polítískri hugmyndafræði og læknisfræð i �� Kynþáttalíffræði (racebiology)Kynþáttalíffræði (racebiology)�� Kynþáttahreinsun (glæpamenn, fávitar, óæðri kynstof nar)Kynþáttahreinsun (glæpamenn, fávitar, óæðri kynstof nar)�� Tilraunir á mönnum án þeirra samþyggi (Nürnberg)Tilraunir á mönnum án þeirra samþyggi (Nürnberg)�� Tilraunir á mönnum án þeirra samþyggi (Nürnberg)Tilraunir á mönnum án þeirra samþyggi (Nürnberg)�� Er ennþá við lýði, en í annarri myndEr ennþá við lýði, en í annarri mynd

�� Tilraunir á mönnum án þeirra samþykkis (fangar)Tilraunir á mönnum án þeirra samþykkis (fangar)�� Meðhöndlun stríðsfangaMeðhöndlun stríðsfanga�� Læknisfræði einræðisríkjaLæknisfræði einræðisríkja�� Læknisfræði einræðisríkjaLæknisfræði einræðisríkja�� Læknisfræði frjálshygjunar og markaðsaflaLæknisfræði frjálshygjunar og markaðsafla

19351935--19651965 Lobotómíur (leukotom) Lobotómíur (leukotom) 19351935--19651965 Lobotómíur (leukotom) Lobotómíur (leukotom) Egas Moniz (1874Egas Moniz (1874--1955)1955)

19591959--20072007 Brestir í vísindasiðferðiBrestir í vísindasiðferði19591959--20072007 Brestir í vísindasiðferðiBrestir í vísindasiðferði1. Falsanir á vísindaniðurstöðum1. Falsanir á vísindaniðurstöðum2. Vönd lyf sett á markað með hjálp lækna 2. Vönd lyf sett á markað með hjálp lækna (ófullnægjandi rannsóknir)(ófullnægjandi rannsóknir)

�� Talidómíd (Neurosyn Talidómíd (Neurosyn ®®))�� RRofecoxibofecoxib ((VIOXXVIOXX®® ))�� RRofecoxibofecoxib ((VIOXXVIOXX®® ))

19591959--20072007 Einblínt á vísindalega hugmyndafræði, ekki fagm ennskuEinblínt á vísindalega hugmyndafræði, ekki fagmenns ku

Skelfileg mistök geta átt sér stað, þrátt fyrir að Skelfileg mistök geta átt sér stað, þrátt fyrir að fagleg þekking, þroski og reynsla séu til staðarfagleg þekking, þroski og reynsla séu til staðarfagleg þekking, þroski og reynsla séu til staðarfagleg þekking, þroski og reynsla séu til staðar

�� Skurðaðgerðir og kenningar HalstedSkurðaðgerðir og kenningar Halsted�� Skurðaðgerðir og kenningar HalstedSkurðaðgerðir og kenningar Halsted

�� Háskammta krabbameinslyfjagjafir og mergskiptiHáskammta krabbameinslyfjagjafir og mergskipti�� Háskammta krabbameinslyfjagjafir og mergskiptiHáskammta krabbameinslyfjagjafir og mergskipti

�� Oftrú á ný lyf Oftrú á ný lyf –– Lyf skráð of fljóttLyf skráð of fljótt

��ThalidomideThalidomide

��COX2COX2

�� Fölsun á vísindaniðurstöðumFölsun á vísindaniðurstöðum

��Háskammta krabbameislyfjagjöfHáskammta krabbameislyfjagjöf��Háskammta krabbameislyfjagjöfHáskammta krabbameislyfjagjöf

Of mikil áhersla á nýjungar og minn áhersla á Of mikil áhersla á nýjungar og minn áhersla á fagmennskufagmennskufagmennskufagmennsku

�� Teknísk fixeringTeknísk fixering�� Teknísk fixeringTeknísk fixering

�� SjúkdómavæðingSjúkdómavæðing�� SjúkdómavæðingSjúkdómavæðing

�� Fixering og oftrú á ný lyf Fixering og oftrú á ný lyf �� Fixering og oftrú á ný lyf Fixering og oftrú á ný lyf

Sir Wiliam OslerSir Wiliam OslerSir Wiliam OslerSir Wiliam Osler

Francis PeabodyFrancis Peabody

James Le Fanu James Le Fanu ¨̈Rise and fall of modern medicineRise and fall of modern medicine ¨̈James Le Fanu James Le Fanu ¨̈Rise and fall of modern medicineRise and fall of modern medicine ¨̈

Læknisfræði sem fræðigreinLæknisfræði sem fræðigrein

Art of medicineArt of medicine Science of medicineScience of medicineArt of medicineArt of medicine Science of medicineScience of medicineLæknislistinLæknislistin Læknisfræðileg vísindiLæknisfræðileg vísindi

Practice of MedicinePractice of MedicinePractice of MedicinePractice of MedicineÁstundun lækningaÁstundun lækninga

Læknisfræði sem fræðigrein Læknisfræði sem fræðigrein

Art of medicineArt of medicine Science of medicineScience of medicineArt of medicineArt of medicine Science of medicineScience of medicineLæknislistinLæknislistin Læknisfræðileg vísindiLæknisfræðileg vísindi

Practice of medicinePractice of medicinePractice of medicinePractice of medicineÁstundun lælningaÁstundun lælninga

Siðareglur (HippoKrates)Siðareglur (HippoKrates) KenningarKenningar

Læra af reynsluLæra af reynslu

Rækta innri mannRækta innri mann

LíffrærfræðiLíffrærfræði

FrumulífræðiFrumulífræðiLæknislistLæknislist Læknisfræðileg vísindiLæknisfræðileg vísindi

Rækta innri mannRækta innri mann

TjáskiptiTjáskipti

FrumulífræðiFrumulífræði

LíffræðiLíffræði

FagmennskaFagmennska Erfðir/erfðafræðiErfðir/erfðafræði

NanotechnologyNanotechnologyNanotechnologyNanotechnology

The Virtuous of Medicine is Primarily a Balance The Virtuous of Medicine is Primarily a Balance Between the Art and Science of MedicineBetween the Art and Science of MedicineBetween the Art and Science of MedicineBetween the Art and Science of Medicine

Art of medicineArt of medicine Science of medicineScience of medicine

HumanisticHumanistic ScientificScientific

SubjectiveSubjective ObjectiveObjectiveSubjectiveSubjective ObjectiveObjective

EthicalEthical TheoreticalTheoretical

StableStable Changing Changing StableStable Changing Changing

General General Focused Focused

HolisticHolistic SpecializedSpecializedHolisticHolistic SpecializedSpecialized

ProfessionalProfessional SubspecializedSubspecialized

Person or his illnessPerson or his illness DiseaseDisease

PaternalPaternal Educational Educational

MysticalMystical UnderstandableUnderstandable

**Adapted from CarlAdapted from Carl--Magnus Stolt.Magnus Stolt. Medicinen och det mänskliga. Nature oc h Kultur, Stockholm, Medicinen och det mänskliga. Nature och Kultur, Sto ckholm, 20032003

Faglegur þekking vs. Fagleg reynslaFaglegur þekking vs. Fagleg reynslaFaglegur þekking vs. Fagleg reynslaFaglegur þekking vs. Fagleg reynslaLæknavísindi vs. Læknislist Læknavísindi vs. Læknislist

Faglegur þroski Faglegur þroski Faglegur þroski Faglegur þroski

Læknar læra þegar þeir vinnaLæknar læra þegar þeir vinna

Faðir nútíma læknisfræðiFaðir nútíma læknisfræðiFaðir nútíma læknisfræðiFaðir nútíma læknisfræðiHippoHippokkratesratesarar (460(460--377 377 f.kr.f.kr.))

Faðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðHippoHippokkratesratesarar (460(460--377 377 f.kr.f.kr.))

�� Leggur áherslu á siðfræðiLeggur áherslu á siðfræði

�� LæknaeiðurinnLæknaeiðurinn�� LæknaeiðurinnLæknaeiðurinn

�� Hafnar kenningum um að sjúkdómar séu refsing æðri máttarvaldaHafnar kenningum um að sjúkdómar séu refsing æðri máttarvalda

�� Trúir ekki á kraftaverkTrúir ekki á kraftaverk�� Trúir ekki á kraftaverkTrúir ekki á kraftaverk

�� Leggur áherslu á góða sögutökuLeggur áherslu á góða sögutöku�� Leggur áherslu á góða sögutökuLeggur áherslu á góða sögutöku

�� Leggur áherslu á skoðun og hlutlægt matLeggur áherslu á skoðun og hlutlægt mat

�� Leggur áherslu á að meta batahorfurLeggur áherslu á að meta batahorfur

Faðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðHippoHippokkratesratesarar (460(460--377 377 f.kr.f.kr.))HippoHippokkratesratesarar (460(460--377 377 f.kr.f.kr.))

�� Fjöldi bóka um læknisfræðileg efni eru tileinkaðar honum og Fjöldi bóka um læknisfræðileg efni eru tileinkaðar honum og lykilboðskapurinn er:lykilboðskapurinn er:lykilboðskapurinn er:lykilboðskapurinn er:

��Ekki meðhöndla ef það er vonlaust. Hafa tvennt í huga Ekki meðhöndla ef það er vonlaust. Hafa tvennt í huga ––hjálpa, að minnsta kosti ekki skaða hjálpa, að minnsta kosti ekki skaða "" As to diseases, make a As to diseases, make a hjálpa, að minnsta kosti ekki skaða hjálpa, að minnsta kosti ekki skaða "" As to diseases, make a As to diseases, make a habit of two thingshabit of two things, , to help, or at least to do no harmto help, or at least to do no harm””

��Gullna reglan í læknisfræði er Gullna reglan í læknisfræði er “Primum non nocere”“Primum non nocere”segir nánast það sama og hér að framan. Reglan er oft segir nánast það sama og hér að framan. Reglan er oft segir nánast það sama og hér að framan. Reglan er oft segir nánast það sama og hér að framan. Reglan er oft kennd við Hippokrates, en er sennilega komin frá Galen, kennd við Hippokrates, en er sennilega komin frá Galen, sem var læknir í anda skóla Hippokratesar. Reglan er sem var læknir í anda skóla Hippokratesar. Reglan er sem var læknir í anda skóla Hippokratesar. Reglan er sem var læknir í anda skóla Hippokratesar. Reglan er afnvel komin frá ennþá síðari tíma.afnvel komin frá ennþá síðari tíma.

��Önnur regla Hippokratesar er Önnur regla Hippokratesar er -- Lækna (fáa), hjálpa og Lækna (fáa), hjálpa og líkna þeim sem ekki læknast, en hughreysta allalíkna þeim sem ekki læknast, en hughreysta alla

Faðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðFaðir nútíma lækniafræðHippoHippokkratesratesarar (460(460--377 377 f.kr.f.kr.))

�� Leggur áherslu á heilbrigt líferniLeggur áherslu á heilbrigt líferni

��Álítur að líferni og umhverfi hafi veruleg áhrif á Álítur að líferni og umhverfi hafi veruleg áhrif á sál og líkamasál og líkama

��Mælir með hreyfingu “walking is the best Mælir með hreyfingu “walking is the best ��Mælir með hreyfingu “walking is the best Mælir með hreyfingu “walking is the best medicine”medicine”

��Mælir með “andhverfum” við meðferð. Finna Mælir með “andhverfum” við meðferð. Finna orsakir og beita leiðum sem eru andstæður orsaka.orsakir og beita leiðum sem eru andstæður orsaka.orsakir og beita leiðum sem eru andstæður orsaka.orsakir og beita leiðum sem eru andstæður orsaka.

Úr bókum HippókraatesarÚr bókum Hippókraatesar--On forecasting diseasesOn forecasting diseases --Úr bókum HippókraatesarÚr bókum Hippókraatesar--On forecasting diseasesOn forecasting diseases --�� First of all the doctor should look at the patient’ s face. If he First of all the doctor should look at the patient’ s face. If he �� First of all the doctor should look at the patient’ s face. If he First of all the doctor should look at the patient’ s face. If he

looks his usual self this is a good signlooks his usual self this is a good sign

�� AAt the beginning of the illness, the doctor must ask the t the beginning of the illness, the doctor must ask the �� AAt the beginning of the illness, the doctor must ask the t the beginning of the illness, the doctor must ask the patient if he has lost sleep, or had diarrhoea, or not eatenpatient if he has lost sleep, or had diarrhoea, or not eaten

�� I believe that it is an excellent thing for a physi cian to I believe that it is an excellent thing for a physi cian to �� I believe that it is an excellent thing for a physi cian to I believe that it is an excellent thing for a physi cian to practice forecasting. He will carry out the treatme nt best if practice forecasting. He will carry out the treatme nt best if he knows beforehand from the present symptoms what will he knows beforehand from the present symptoms what will take place latertake place latertake place latertake place later

�� Men believe only that it is a divine disease becaus e of their Men believe only that it is a divine disease becaus e of their ignorance and amazementignorance and amazementignorance and amazementignorance and amazement

�� “I will neither give a deadly drug to anybody if as ked for it, “I will neither give a deadly drug to anybody if as ked for it, nor will I make a suggestion to this effect.” nor will I make a suggestion to this effect.” nor will I make a suggestion to this effect.” nor will I make a suggestion to this effect.”

Kenningar Hippokratesar og GalenKenningar Hippokratesar og GalenKenningar Hippokratesar og GalenKenningar Hippokratesar og Galen

�� Hippókrates taldi að sjúkdómar tengdust landsvæðum, ástandi Hippókrates taldi að sjúkdómar tengdust landsvæðum, ástandi vatns, veðráttu, húsakynnum og mataræðivatns, veðráttu, húsakynnum og mataræði

�� Hippókrates áleit sjúkdóma stafa af ójafnvægi í lík amsvessum Hippókrates áleit sjúkdóma stafa af ójafnvægi í lík amsvessum (body humors) og Galen útfærði þar kenningar frekar (body humors) og Galen útfærði þar kenningar frekar (body humors) og Galen útfærði þar kenningar frekar (body humors) og Galen útfærði þar kenningar frekar

�� Galen taldi að lífstíll og persónuleiki hefði áhrif á heilsu manna. Galen taldi að lífstíll og persónuleiki hefði áhrif á heilsu manna. �� Galen taldi að lífstíll og persónuleiki hefði áhrif á heilsu manna. Galen taldi að lífstíll og persónuleiki hefði áhrif á heilsu manna. Hann setur fram kenningar um uppruna veikinda (sjúk dóma) Hann setur fram kenningar um uppruna veikinda (sjúk dóma) og meðferð þeirraog meðferð þeirra

�� Galen áleit slæmt loft geta valdið veikindum (sjúkd ómum)Galen áleit slæmt loft geta valdið veikindum (sjúkd ómum)

Kenningar GalensKenningar GalensKenningar GalensKenningar Galens

�� Veikindi (sjúkdómar) stafa af ójafnvægi líkamsvessaVeikindi (sjúkdómar) stafa af ójafnvægi líkamsvessa

�� Veikindi (sjúkdómar) verða þegar að svart gall safnast Veikindi (sjúkdómar) verða þegar að svart gall safnast fyrir í líkamanumfyrir í líkamanumfyrir í líkamanumfyrir í líkamanum

�� Svart gall er sambland af kulda og þurrkiSvart gall er sambland af kulda og þurrki

�� Vatn = rakiVatn = raki Blóð = hiti + rakiBlóð = hiti + raki

�� Loft = þurrkurLoft = þurrkur Slím = kuldi + rakiSlím = kuldi + raki�� Loft = þurrkurLoft = þurrkur Slím = kuldi + rakiSlím = kuldi + raki

�� Eldur = hitiEldur = hiti Gult gall = hiti + þurrkurGult gall = hiti + þurrkur

�� Jörð = kuldiJörð = kuldi Svart gall = kuldi + þurrkurSvart gall = kuldi + þurrkur�� Jörð = kuldiJörð = kuldi Svart gall = kuldi + þurrkurSvart gall = kuldi + þurrkur

Meðferð á krabbameini samkvæmt Meðferð á krabbameini samkvæmt kenningum Galenskenningum Galenskenningum Galenskenningum Galens��Sjúkdómar = Kuldi + þurrkurSjúkdómar = Kuldi + þurrkur��Sjúkdómar = Kuldi + þurrkurSjúkdómar = Kuldi + þurrkur

��Meðferð = hiti og rakiMeðferð = hiti og raki�� Bakstur Bakstur �� Bakstur Bakstur

�� Hiti og eldurHiti og eldur

��Að losna við svarta galliðAð losna við svarta gallið�� StólpípaStólpípa

�� BlóðtakaBlóðtaka�� BlóðtakaBlóðtaka

�� GrasaseyðiGrasaseyði

Frumstæðar hugmyndir um eðli Frumstæðar hugmyndir um eðli sjúkdómasjúkdómasjúkdómasjúkdóma

Sjúkdómar eru refsing æðri máttarvalda! Sjúkdómar eru refsing æðri máttarvalda! Sjúkdómar eru refsing æðri máttarvalda! Sjúkdómar eru refsing æðri máttarvalda!

Æðri máttarvöld eða almáttugur guð/irÆðri máttarvöld eða almáttugur guð/ir

SjúkdómurSjúkdómurTrúTrú TöfrarTöfrarSjúkdómurSjúkdómur

og lækningog lækning

TrúTrú TöfrarTöfrar

KraftaverkKraftaverk

Saga lækninga Saga lækninga

Conrad Albrizio (1966)

Helstu lærimeistarar okkarHelstu lærimeistarar okkarHelstu lærimeistarar okkarHelstu lærimeistarar okkar

17491749--18231823 Edward Jenner Edward Jenner –– faðir bólusetningafaðir bólusetninga

Fátækur sveitalæknirFátækur sveitalæknir

Áttaði sig á því að mjaltakonur fengu síður stórubó luÁttaði sig á því að mjaltakonur fengu síður stórubó lu

Setti fram kenningar um að þær væru ónæmarSetti fram kenningar um að þær væru ónæmar

Mjaltarkonan Sara hafði gröft á höndum úr kúnni Blo ssomMjaltarkonan Sara hafði gröft á höndum úr kúnni Blo ssom

Hann hafði sem tilraunadýr James PippsHann hafði sem tilraunadýr James PippsHann hafði sem tilraunadýr James PippsHann hafði sem tilraunadýr James PippsSýkti James með stórubólu Sýkti James með stórubólu Sprautaði greftri úr Söru undir húð hjá JamesSprautaði greftri úr Söru undir húð hjá Jamesog meðhöndlaði með árangriog meðhöndlaði með árangriog meðhöndlaði með árangriog meðhöndlaði með árangri

Sótti ekki um einkaleyfiSótti ekki um einkaleyfi


18271827--19121912 Lister Lister -- faðir nútíma skurðlækningafaðir nútíma skurðlækninga

Áttaði sig á mikilvægi sóttvarna við skurðaðgerðirÁttaði sig á mikilvægi sóttvarna við skurðaðgerðir

Tíðni skurðsýkinga minnkuðu úr 46% niður í 15%Tíðni skurðsýkinga minnkuðu úr 46% niður í 15%

Ignaz SemmelweissIgnaz Semmelweiss hafði reyndar hafði reyndar sýnt fram á sýnt fram á mikilvægi sóttvarna við skurðaðgerðir nokkru áður, en mikilvægi sóttvarna við skurðaðgerðir nokkru áður, en mikilvægi sóttvarna við skurðaðgerðir nokkru áður, en mikilvægi sóttvarna við skurðaðgerðir nokkru áður, en dauðsföll af völdum skurðsýkinga féllu úr 12% niður í dauðsföll af völdum skurðsýkinga féllu úr 12% niður í 1%1%


18431843-- Robert KochRobert Koch

Hann áleit fjölda sjúkdóma stafa af völdum Hann áleit fjölda sjúkdóma stafa af völdum smitsjúkdómasmitsjúkdómasmitsjúkdómasmitsjúkdóma

Hafði vinnu og kenningar Louis Pasteur sem fyrirmyn dHafði vinnu og kenningar Louis Pasteur sem fyrirmyn dHafði vinnu og kenningar Louis Pasteur sem fyrirmyn dHafði vinnu og kenningar Louis Pasteur sem fyrirmyn d

Sýndi fram á að miltisbrandur (1881) og berklar (18 95) Sýndi fram á að miltisbrandur (1881) og berklar (18 95) stöfuðu af völdum sýkingastöfuðu af völdum sýkingastöfuðu af völdum sýkingastöfuðu af völdum sýkinga

Penicillins var fyrst notað árið 1941Penicillins var fyrst notað árið 1941Penicillins var fyrst notað árið 1941Penicillins var fyrst notað árið 1941

�� Uppgötvun penicillins varð fyrir slysni 1928Uppgötvun penicillins varð fyrir slysni 1928

�� Alexander Flemming var að rannsaka áhrif ýmissa efn a Alexander Flemming var að rannsaka áhrif ýmissa efn a (lysozyme) á gerlagróður(lysozyme) á gerlagróður(lysozyme) á gerlagróður(lysozyme) á gerlagróður

�� Eftir að koma til baka úr sumarfríi sá hann að gerl agróður Eftir að koma til baka úr sumarfríi sá hann að gerl agróður �� Eftir að koma til baka úr sumarfríi sá hann að gerl agróður Eftir að koma til baka úr sumarfríi sá hann að gerl agróður hafði hamið vöxt á staphylococcumhafði hamið vöxt á staphylococcum

�� Flemming gerði sér ekki að fullu grein fyrir mikilv ægi Flemming gerði sér ekki að fullu grein fyrir mikilv ægi uppgötvunar fyrr en 1940, en þá voru aðrir komnir á sporið uppgötvunar fyrr en 1940, en þá voru aðrir komnir á sporið

Sir George Tomas Beatson var skoskur Sir George Tomas Beatson var skoskur Sir George Tomas Beatson var skoskur Sir George Tomas Beatson var skoskur læknir sem árið 1896 fjarlægði eggjastokka læknir sem árið 1896 fjarlægði eggjastokka hjá konum með útbreitt brjóstakrabbameinhjá konum með útbreitt brjóstakrabbameinhjá konum með útbreitt brjóstakrabbameinhjá konum með útbreitt brjóstakrabbamein

Fyrstu Nóbelsverðlaunahafar Fyrstu Nóbelsverðlaunahafar

ÁrÁr LæknisfræðiLæknisfræði EðlisfræðiEðlisfræði19011901 BehringBehring RöntgenRöntgen19011901 BehringBehring RöntgenRöntgen

19021902 RossRoss LorentsLorents

N R Finsen

19021902 RossRoss LorentsLorents

19031903 FinsenFinsen Curie og BecquerelCurie og Becquerel19031903 FinsenFinsen Curie og BecquerelCurie og Becquerel

19041904 PavlovPavlov19041904 PavlovPavlov

19051905 KochKoch19051905 KochKoch

Pierre Curie Marie CurieWilhelm Conrad Röntgen

� Af íslenskum ættum, kominn í beinan karlegg af Hannesi Finnsyni,

Hver var Niels Finsen?� Af íslenskum ættum, kominn í beinan karlegg af Hannesi Finnsyni,

síðasta biskup í Skálholti, en Hannes tók upp ættarnafnið Finsen

� Fæddur 15. desember 1860, í Þórshöfn, Færeyjum

� Skólaganga í Þórshöfn og síðar Herlufsholm skólanum í Kaupmannahöfn og gekk afar illa, álitinn dugnaðar- og hæfileikalaus

� Var sendur til Íslands í Lærða-skólann (MR) og lauk þaðan stúdentsprófi með afar góðum vitnisburði í raungreinum en lélegum á öðrum sviðum

� Útskrifaðist sem læknir árið 1890 frá Háskólanum í Kaupmannahöfn� Útskrifaðist sem læknir árið 1890 frá Háskólanum í Kaupmannahöfn

� Byrjar rannsóknir á lækningamætti ljóss og skrifar fyrstu vísindagreinar árið 1893árið 1893

� Nóbelsverðlaun í læknisfræði 10. desember árið 1903

� Deyr aðeins 43 ára gamall 24. september árið 1904� Deyr aðeins 43 ára gamall 24. september árið 1904

� Heiðraður sem danskur maður, sem frumkvöðull í krabbameinslækningum og geislameðferðkrabbameinslækningum og geislameðferð

� Einn af Íslands týndu afreksmönnum. Af hverju minnumst við ekki hans?

Peder Severin Krøyer, 1903. Málverkið er í Frederiksborgarhöllinni

Til vinstri eru Axel Reyn, Vilh. Jørgensen, Halldor Finsen, Niels R. Finsen, G. A. Hagemann, Holger Forchhammer

ErfðasyndinErfðasyndinErfðasyndinErfðasyndin

Max PlanckMax Planck that that

science doesn't progress because scientists science doesn't progress because scientists science doesn't progress because scientists science doesn't progress because scientists change their minds, but rather because scientists change their minds, but rather because scientists attached to erroneous views die, and are replacedattached to erroneous views die, and are replacedattached to erroneous views die, and are replacedattached to erroneous views die, and are replaced

Ein helsta hindrun vísindaframfara er ekki sú að Ein helsta hindrun vísindaframfara er ekki sú að vísindamenn vísindamenn

Mikilvægustu jákvæðu og gagnreyndu Mikilvægustu jákvæðu og gagnreyndu viðburðir í nútíma læknisfræðiviðburðir í nútíma læknisfræði (persónulegt mat HS)(persónulegt mat HS)viðburðir í nútíma læknisfræðiviðburðir í nútíma læknisfræði (persónulegt mat HS)(persónulegt mat HS)

ÁrtalÁrtal Viðburður Viðburður

19121912 Mikilvægi vítamína Mikilvægi vítamína (Lind, Addison, Funk, Whipple, Murphy)(Lind, Addison, Funk, Whipple, Murphy)19121912 Mikilvægi vítamína Mikilvægi vítamína (Lind, Addison, Funk, Whipple, Murphy)(Lind, Addison, Funk, Whipple, Murphy)

19211921 Insulín tekið í notkun Insulín tekið í notkun (Banting, Best, Macleod)(Banting, Best, Macleod)

19411941 Penicillin tekið í notkun Penicillin tekið í notkun (Flemming, Florey, Chain, Fletcher, Alexander)(Flemming, Florey, Chain, Fletcher, Alexander)19411941 Penicillin tekið í notkun Penicillin tekið í notkun (Flemming, Florey, Chain, Fletcher, Alexander)(Flemming, Florey, Chain, Fletcher, Alexander)

19491949 Kortísón tekið í notkun (Hunter, Bernard, Osler )Kortísón tekið í notkun (Hunter, Bernard, Osler)

19501950 Sýnt fram á skaðsemi tóbaks (Lungnakabbamein)Sýnt fram á skaðsemi tóbaks (Lungnakabbamein)19501950 Sýnt fram á skaðsemi tóbaks (Lungnakabbamein)Sýnt fram á skaðsemi tóbaks (Lungnakabbamein)

19521952 Gjörgæslumeðferð Gjörgæslumeðferð –– öndunarhjálp öndunarhjálp -- meðhöndlun mænuveikimeðhöndlun mænuveiki

Klórprómasín tekið í notkun við geðveikiKlórprómasín tekið í notkun við geðveiki

19531953 Skilgreining á erfðaefninu DNA, síðan sameindae rfðafræðiSkilgreining á erfðaefninu DNA, síðan sameindaerfða fræði

19551955 Framfarir í skurðlækningum Framfarir í skurðlækningum –– Hjartaaðgerðir með mei ruHjartaaðgerðir með meiru

19601960 PP--pillan tekin í notkunpillan tekin í notkun19601960 PP--pillan tekin í notkunpillan tekin í notkun

19611961 Varahlutalæknisfræðin Varahlutalæknisfræðin --Mjaðmaaðgerðir “CharnleyMjaðmaaðgerðir “Charnley´́s hip s hip replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)replacement.” Líffæraflutningar (nýru 1963, hjarta 1967)

19711971 Meðferð hvítblæðis leiðir til lækningarMeðferð hvítblæðis leiðir til lækningar

19781978 TæknifrjógvanirTæknifrjógvanir

saga læknisfræðinnar 1-ár 2009 hs.ppt ) › als13 › samskiptafraedi › saga... · sýkingar...

Documents